PRAWO WYZNANIOWE

DEFINICJA RELIGII

- brak zadawalającej definicji

Ogólna definicja:

RELIGIA TO SYSTEM WIERZEŃ I PRAKTYK PRZYJĘTYCH W DANEJ SPOŁECZNOŚCI, OKREŚLAJĄCY RELACJĘ JEDNOSTKI DO RÓŻNIE POJMOWANEJ SFERY SACRUM, CZYLI ŚWIĘTOŚCI I SFERY BOSKIEJ. MANIFESTUJE SIĘ ONA W WYMIARZE DOKTRYNALNYM (DOKTRYNA), W CZYNNOŚCIACH RELIGIJNYCH (KULT) W SFERZE SPOŁECZNO-ORGANIZACYJNEJ (KOŚCIÓŁ, WSPÓLNOTA RELIGIJNA) I W SFERZE DUCHOWOŚCI INDYWIDUALNEJ (M. IN. MISTYKA).

Doktryna religijna

Poglądy dotyczące natury i cech charakterystycznych sfer sacrum. Jeden z elementów systemu religijnego. Można je podzielić na kilka aspektów: bogowie - ilu ich jest, skąd pochodzą, jak powstali, jakie są ich cechy i zależności pomiędzy nimi, wszechświat - jak powstał, jaki jest jego obecny kształt, a jak będzie wyglądał w przyszłości, czy nastąpi koniec świata (eschatologia), człowiek - jak powstał, dlaczego istnieje, cel i sens życia ludzkiego, cierpienia, co będzie po śmierci. itd. Doktryny religijne przekazywane są przez mity, święte księgi, dogmaty, kapłanów, wyznawców.

Kult

Wszelkie zachowania i praktyki religijne czynione wobec istoty kultu. Czynności kultowe mają na celu ułatwienie kontaktu człowieka z istotami boskimi. Jeden z elementów systemu religijnego. Najczęstsze formy kultu to modlitwa i ofiary.

• Podział religii

• Kryterium

• 
  
  1) Ze względu na sposób powstania

naturalne

objawione

• 
  
  2) Ze względu na to, jak pojmują istotę boską

monoteizm

politeizm

• 
  
  3) Ze względu na istnienie wyznawców

żywe

wymarłe

• 
  
  
  4) Ze względu na zasięg oddziaływania religii

uniwersalistyczne

narodowe

plemienne

POJĘCIE WOLNOŚCI SUMIENIA I WYZNANIA

- jedno z praw wolnościowych CZŁOWIEKA

- regulowanych konstytucyjnie

- zajmuje miejsce jedno z najwyższych

- przedmiot prawa specyficzny: dotyczy aktywności religijno-światopoglądowych człowieka

- pojęcie może nosić inną nazwę: „wolność kultu”, „wolność myśli”, „wolność przekonań”, „wolność religii”, „wolność wierzeń”, „wolność wyznawania i głoszenia religijnych, areligijnych idei i doktryn”

ZAKRES WOLNOŚCI SUMIENIA I WYZNANIA

POGLĄDY

Utożsamianie wolności sumienia z wolnością wyznania (brak istotnych różnic)

Wolność sumienia i wolność wyznania - odrębnymi kategoriami

Aktywność wewnętrzna człowieka

Aktywność zewnętrzna człowieka

Aktywność wewnętrzna człowieka - kształtowanie się myśli i przekonań jednostki

Aktywność zewnętrzna człowieka - prawo ujawniania swoich myśli i przekonań i postępowanie zgodne z ich nakazami

PODMIOTOWY ZAKRES WOLNOŚCI SUMIENIA I WYZNANIA

LUDZIE

INDYWIDUALNIE

KOLEKTYWNIE

OSOBY PEŁNOLETNIE

OSOBY MAŁOLETNIE

RODZINA (RODZICE)

ZWIĄZEK WYZNANIOWY

PRZENOSZENIE PRAW MAŁOLETNICH NA RODZINĘ (RODZICÓW)

PRZYZNANIE PRAW MAŁOLETNIM (10-18) LAT

PRZEDMIOTOWY ZAKRES WOLNOŚCI SUMIENIA I WYZNANIA

KATALOG UPRAWNIEŃ JEDNOSTKI

KATALOG UPRAWNIEŃ RODZINY

KATALOG UPRAWNIEŃ ZWIĄZKÓW WYZNANIOWYCH

- prawo do wolności myśli i sumienia - prawo do manifestowania przekonań (prywatnie i publicznie) - prawo do milczenia w sprawach religijnych - prawo do wstępowania, należenia i występowania z Kościołów - prawo do tworzenia nowych związków wyznaniowych

- prawo do określania przynależności świato-poglądowej dziecka - prawo do wychowania światopoglądowego dzieci - pobierania nauki religii

- publiczne organizowanie obrzędów i uroczystości religijnych - prawo posiadania bazy materialnej - prawo do własności majątku ruchomego i nieruchomego

WOLNOŚĆ WYZNANIA

ujęcie

ROZSZERZAJĄCO

ZAWĘŻAJĄCO

Prawo manifestowania poglądów i przekonań religijnych, jak i areligijnych, ateistycznych oraz tworzenia w tych celach organizacji i prowadzenie w nich działalności

Prawo manifestowania (indywidualnie lub zbiorowo) wyłącznie poglądów i przekonań religijnych, tworzenie związków wyznaniowych i prowadzenia w nich (lub przez nie) działalności

ZNACZENIE WOLNOŚCI RELIGIJNEJ

SENS FIZYCZNY

SENS MORALNY

SENS PRAWNY

- określona czynność religijna - wolność czynienia dobra lub zła - wolność przewidziana /wolność sumienia/ przez normy prawne

Deklaracja Dignitatis humanae

NAUKOWE UJĘCIE WOLNOŚCI RELIGIJNEJ

SENS POZYTYWNY

SENS NEGATYWNY

WOLNOŚĆ WYZNANIA

NIE JEST PRAWEM NIEOGRANICZONYM I WYIZOLOWANYM

- różne kryteria ograniczania i zawężania wolności wyznania

GRANICE WOLNOŚCI SUMIENIA I WYZNANIA

Bonum commune i iura aliorum

OGRANICZENIA:

DOBRO WSPÓLNE

PRAWA INNYCH LUDZI

- interes bezpieczeństwa publicznego - ochronę praw i wolności innych osób

- ochronę porządku publicznego

- ochronę zdrowia i moralności publicznej

AKTY PRAWNE:

- Europejska Konwencja o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności z 4 XI 1950 r.

- Deklaracja ZO ONZ w sprawie wyeliminowania wszelkich form nietolerancji i dyskryminacji opartych na religii lub przekonaniach z 21 XI 1981 r.

- Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych z 16 XII 1966 r.

- Deklaracja Soboru Watykańskiego II z 1965 r.

GWARANCJE WOLNOŚCI SUMIENIA I WYZNANIA

BEZPOŚREDNIE

POŚREDNIE

- uprawnienia wynikające z norm prawnych - zasady i rozwiązania instytucjonalno-

- ranga normy konstytucyjnej prawne

- Rzecznik Praw Obywatelskich (ombudsman) - rozdział Państwa i Kościoła

- zobowiązania prawne państwa, - równouprawnienie obywateli

członkostwo w organizacjach międzynarodowych - równouprawnienie związków wyznaniowych

KONSTYTUCJA RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

z dnia 2 kwietnia 1997 r.

W trosce o byt i przyszłość naszej Ojczyzny, […]

my, Naród Polski - wszyscy obywatele Rzeczypospolitej,

zarówno wierzący w Boga

będącego źródłem prawdy, sprawiedliwości, dobra i piękna,

jak i nie podzielający tej wiary,

a te uniwersalne wartości wywodzący z innych źródeł,

równi w prawach i w powinnościach wobec dobra wspólnego - Polski,

wdzięczni naszym przodkom za ich pracę, za walkę o niepodległość okupioną ogromnymi ofiarami, za kulturę zakorzenioną w chrześcijańskim dziedzictwie Narodu i ogólnoludzkich wartościach,

[…]

pragnąc na zawsze zagwarantować prawa obywatelskie, a działaniu instytucji publicznych zapewnić rzetelność i sprawność,

w poczuciu odpowiedzialności przed Bogiem lub przed własnym sumieniem,

ustanawiamy Konstytucję Rzeczypospolitej Polskiej […]

Art. 25 [wolność religijna w sensie instytucjonalnym] 

1. Kościoły i inne związki wyznaniowe są równouprawnione.

2. Władze publiczne w Rzeczypospolitej Polskiej zachowują bezstronność w sprawach przekonań religijnych, światopoglądowych i filozoficznych, zapewniając swobodę ich wyrażania w życiu publicznym.

3. Stosunki między państwem a kościołami i innymi związkami wyznaniowymi są kształtowane na zasadach poszanowania ich autonomii oraz wzajemnej niezależności każdego w swoim zakresie, jak również współdziałania dla dobra człowieka i dobra wspólnego.

4. Stosunki między Rzecząpospolitą Polską a Kościołem Katolickim określają umowa międzynarodowa zawarta ze Stolicą Apostolską i ustawy.

5. Stosunki między Rzecząpospolitą Polską a innymi kościołami oraz związkami wyznaniowymi określają ustawy uchwalone na podstawie umów zawartych przez Radę Ministrów z ich właściwymi przedstawicielami.

WOLNOŚCI I PRAWA OSOBISTE

Art. 53 [wolność religijna w sensie indywidualnym] 

1. Każdemu zapewnia się wolność sumienia i religii.

2. Wolność religii obejmuje wolność wyznawania lub przyjmowania religii według własnego wyboru oraz uzewnętrzniania indywidualnie lub z innymi, publicznie lub prywatnie, swojej religii przez uprawianie kultu, modlitwę, uczestniczenie w obrzędach, praktykowanie i nauczanie. Wolność religii obejmuje także posiadanie świątyń i innych miejsc kultu w zależności od potrzeb ludzi wierzących oraz prawo osób do korzystania z pomocy religijnej tam, gdzie się znajdują.

3. Rodzice mają prawo do zapewnienia dzieciom wychowania i nauczania moralnego i religijnego zgodnie ze swoimi przekonaniami. Przepis art. 48 ust. 1 stosuje się odpowiednio.

4. Religia kościoła lub innego związku wyznaniowego o uregulowanej sytuacji prawnej może być przedmiotem nauczania w szkole, przy czym nie może być naruszona wolność sumienia i religii innych osób.

5. Wolność uzewnętrzniania religii może być ograniczona jedynie w drodze ustawy i tylko wtedy, gdy jest to konieczne do ochrony bezpieczeństwa państwa, porządku publicznego, zdrowia, moralności lub wolności i praw innych osób.

6. Nikt nie może być zmuszany do uczestniczenia ani do nieuczestniczenia w praktykach religijnych.

7. Nikt nie może być obowiązany przez organy władzy publicznej do ujawnienia swojego światopoglądu, przekonań religijnych lub wyznania.

Stosunki Państwo-Kościół w historii

Europa (chrześcijańska)

Monizm < 313 r. < Dualizm

Państwa wyznaniowe (konfesyjne)	Cezaro-papizm	313 - Edykt mediolański 380 - Edykt Teodozjusza Wlk. 476-1453 - cezaropapizm bizantyjski 754/756-1870 - Państwo Kościelne 800 - koronacja Karola Wielkiego 862 - koronacja Ottona I	325 - Synod niceiski I 392/435 - edykty nietolerancyjne 496 - chrzest Franków (Chlodwig) 988 - chrzest Rusi 1054 - Wielka Schizma Wschodnia 1415 - proces Jana Husa 1439 - Unia florencka 1534 - I akt o supremacji (Anglia) 1558 - II akt o supremacji 1699/1721 - reformy cara Piotra I 1906 - Rosja (Duma) 966 - chrzest Polski ok. 990-992 - „Dagome iudex” 1000 - Zjazd gnieźnieński (metropolia; diecezja w: Krakowie, Wrocławiu i Kołobrzegu) 1138-1320 - rozbicie dzielnicowe 1180 - zjazd Łęczycki (Kazimierz Sprawiedliwy) 1210-1215 - Przywilej w Borzykowie i Wolborzu poł. XIII - proces kanonizacyjny św. Bp Stanisława 1258 - Przywilej (statut) kaliski Bolesław Pobożnego (dla Żydów) 1381 - Przywilej dla duchowieństwa (Koszycki Ludwika Węgierskiego z 1374) 1424 - Edykt wieluński (Władysław Jagiełło), przeciwko husytom 1519, 1525, 1736 - Konkordaty z Polską 1570 - Ugoda sandomierska 1573 - Konfederacja warszawska 1596 - Unia brzeska 1658 - wypędzenie arian z Polski 1791 - Konstytucja 3-Maja 1795 - III rozbiór Polski
		Papocezaryzm		1059 - kanoniczny wybór Papieża 1075 - „Dictatus Papae” (spór Grzegorz VII - cesarz Henryk IV), teokracja 1122 - tzw. Konkordat wormacki (symonia, nepotyzm, nikolaizm, inwestytura) 1215 - Sobór laterański IV (papież Innocenty III) 1309-1377 - Niewola Awiniońska Papieży (Klemens V) 1414-1418 - Sobór w Konstancji 1417 - 4 artykuły praskie 1517 - 95 tez Marcina Lutra 1555 - pokój w Augsburgu 1545-1563 - sobór trydencki 1563 - dekret „Tametsi” 1598 - tzw. edykt nanteiski 1618-1648 - wojna 30-letnia 1648 - Traktat westfalski 1685 - odwołanie edyktu nanteiskiego (Ludwik XIV)
	Państwa świeckie	Separacja przyjazna, obojętna	1789 - Wielka Rewolucja Francuska 1790 - Konstytucja Cywilna Kleru 1791 - Konstytucja Francuska 1801 - Konkordat Pius VII - I konsul Napoleon Bonaparte	Niemcy - terytorializm Austria: terezjanizm (Maria Teresa 1740-1780) i józefinizm (Józef II 1765/80-1790); 1781 - patent tolerancyjny Józefa II 1891 - „Rerum novarum” (encyklika Leona XIII) 1921 - Konstytucja z 17 marca 1921 (Polska) 1925 - Konkordat RP ze Stol. Apost. 1929 - Traktaty laterańskie (Watykan) 1933 - konkordat z III Rzeszą
		Separacja wroga	1871 - Komuna Paryska 1905 - Ustawa o stosunku Państwa do Kościołów	od 1923 Mongolia od 1945 - kraje tzw. „demokracji ludowej”: Polska (12.09.1945 - zerwanie konkordatu, 1952), Węgry (1947), Czechosłowacja (1948), Rumunia (1948), Bułgaria (1947), Jugosławia, NRD, Albania (1950; od 1967 - ateizm) od 1949 - ChRL; od 1960 - Kuba; od 1978 Wietnam
					1847-1848 - Kapitał (K. Marks), „Religia to opium dla ludu” 1917 (25 X) - Wielka Rewolucja Bolszewicka w Rosji 1918 - dekret o rozdziale Kościoła od Państwa 1936 - konstytucja ZSRR 1977 - konstytucja ZSRR
		Separacja czysta	1787 (17 IX) - Konstytucja USA 1791 - I Poprawka	1630 - deklaracja prawnonaturalne 1632 - R. Williams (Rhode Island) 1776 - Konstytucja Wirginii
		Separacja skoordynowana	1919 - Republika Weimarska (Niemcy) 20-lecie XX w. - Austria 1949 - Republika Federalna Niemiec 1991 - Zjednoczone Niemcy	od 1976/78 Hiszpania; od 1978 Włochy; po 1989 r. - Polska, Węgry; Słowacja, Rosja?

Art. 115: „Kościoły mniejszości religijnych i inne prawnie uznane związki religijne rządzą się same własnemi ustawami, których uznania Państwo nie odmówi, o ile nie zawierają postanowień, sprzecznych z prawem.

Stosunek Państwa do tych Kościołów i wyznań będzie ustalany w drodze ustawowej po porozumieniu się z ich prawnemi reprezentacjami”.

Art. 116: „Uznanie nowego lub dotąd prawnie nieuznanego wyznania nie będzie odmówione związkom religijnym, których urządzenia, nauka i ustrój nie są przeciwne porządkowi publicznemu ani obyczajności publicznej”.

• Stosunki Państwo-Kościół w II Rzeczypospolitej

1) Konstytucja z 17 marca 1921 r.

Gwarancje w wymiarze indywidualnym

Gwarancje w wymiarze instytucjonalnym

Art. 110: „Obywatele polscy, należący do mniejszości narodowościowych, wyznaniowych lub językowych, mają równe z innymi obywatelami prawo zakładania, nadzoru i zawiadywania swoim własnym kosztem zakładów dobroczynnych, religijnych i społecznych, szkół i innych zakładów wychowawczych, oraz używania w nich swobodnie swej mowy i wykonywania przepisów swej religji”. Art. 111: „Wszystkim obywatelom poręcza się wolność sumienia i wyznania. Żaden obywatel nie może być z powodu swego wyznania i przekonań religijnych ograniczony w prawach, przysługujących innym obywatelom. Wszyscy mieszkańcy Państwa Polskiego mają prawo wolnego wyznawania zarówno publicznie jak prywatnie swej wiary i wykonywania przepisów swej religji lub obrządku, o ile to nie sprzeciwia się porządkowi publicznemu ani obyczajności publicznej”. Art. 112: „Wolności wyznania nie wolno używać w sposób, przeciwny ustawom. Nikt nie może uchylać się od spełnienia obowiązków publicznych z powodu swoich wierzeń religijnych. Nikt nie może być zmuszony do udziału w czynnościach lub obrzędach religijnych, o ile nie podlega władzy rodzicielskiej lub opiekuńczej”.

Art. 113: „Każdy związek religijny, uznany przez Państwo, ma prawo urządzać zbiorowe i publiczne nabożeństwa, może samodzielnie prowadzić swe sprawy wewnętrzne, może posiadać i nabywać majątek ruchomy i nieruchomy, zarządzać nim i rozporządzać, pozostaje w posiadaniu i używaniu swoich fundacji i funduszów, tudzież zakładów dla celów wyznaniowych, naukowych i dobroczynnych. Żaden związek religijny jednak nie może stawać w sprzeczności z ustawami państwa”. Art. 114: „Wyznanie rzymsko-katolickie, będące religją przeważającej większości narodu, zajmuje w Państwa naczelne stanowisko wśród równouprawnionych wyznań. Kościół Rzymsko-Katolicki rządzi się własnemi prawami. Stosunek Państwa do Kościoła będzie określony na podstawie układu ze Stolicą Apostolską, który podlega ratyfikacji przez Sejm”.

Konkordat Stolica Apostolska-Polska, podpisany w Rzymie dnia 10 lutego 1925 r. (Dz.U. Nr 72, poz. 501) - (27 art.)

Konstytucja z 23 kwietnia 1935 r.

Art. 2. (1) Na czele Państwa stoi Prezydent Rzeczypospolitej.

(2) Na Nim spoczywa odpowiedzialność wobec Boga i historji za losy Państwa.

• 
  
  Kościoły i związki wyznaniowe w II RP

Prawnie uznane (ok. 42)

Prawnie nieuznane

Ustawy indywidualne (polskie)

Przepisy zaborcze

Tolerowane

Nie-tolerowane

1) Gminy wyznaniowe żydowskie (1927) 2) Wschodni Kościół Staroobrzędowy w RP, nie posiadający hierarchii duchownej - Bezpopowcy (1928) 3) Muzułmański Związek Religijny w RP (1936) 4) Karaimski Związek Religijny w RP (1936) 5) Kościół Ewangelicko-Augsburski w RP (1936) 6) Polski Autokefaliczny Kościół Prawosławny (1938)

Np.: Kościół Ewangelicko-Reformowany w RP (Jednota Wileńska i Warszawska); Kościół Mariawicki; Kościoły Ewangelicko-Unijne (Poznań, Górny Śląsk); Kościół Ewangelicko-Luterski (Staroluterski); Bracia Morawscy (hernhuci); Kościół Starokatolicki; Mennonici, Baptyści, itd.

Np.: Kościół Polskokatolicki w RP; Kościół Ewangeliczno-Baptystyczny w RP; Kościół Adwentystów Dnia Siódmego w RP; Kościół Anglikański; Podstawa prawna: 1) specjalne przepisy zaborcze, 2) prawo o stowarzyszeniach, 3) art. 111 i 112 Konstytucji z 1921 r.

Np.: Kościół Ewangelicko-Metodystyczny w RP; Badaczy Pisma Świętego; Liberalny Kościół Katolicki

Ochrona karna wolności sumienia i wyznania: Kodeks karny z 11 lipca 1932 r.

Art. 132. § 2. Tym samym karom podlega (karze więzienia do lat 2 lub aresztu do lat 2), kto znieważa duchownego uznanego prawnie wyznania lub związku religijnego - podczas pełnienia przez nich obowiązków służby lub powołania.

Art. 133. § karze więzienia do lat 5 podlega, kto dopuszcza się czynnej napaści na duchownego uznanego prawnie wyznania lub związku religijnego - podczas lub z powodu pełnienia przez nich obowiązków służby lub powołania.

Rozdział XXVI. Przestępstwa przeciw uczuciom religijnym.

Art. 172. Kto publicznie Bogu bluźni, podlega karze więzienia do lat 5.

Art. 173. Kto publicznie lży lub wyszydza uznane prawnie wyznanie lub związek religijny, jego dogmaty, wierzenia lub obrzędy, albo znieważa przedmiot jego czci religijnej lub miejsce przeznaczone do wykonywania jego obrzędów religijnych, podlega karze więzienia do lat 3.

Art. 174. Kto złośliwie przeszkadza publicznemu zbiorowemu wykonywaniu aktu religijnego uznanego prawnie wyznania lub związku religijnego, podlega karze aresztu do lat 2.

• „SEPARACJA WROGA” W POLSCE LUDOWEJ

I). Źródła prawa:

22 VII 1944 - Manifest Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego

22 VII 1952 - Konstytucja Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej, art. 70 ust. 2 zd. 1 „Kościół jest oddzielony od państwa”.

- brak zapowiadanej (art. 70 ust. 2 zd. 2) ustawy ramowej o określeniu stosunków Państwo-Kościół.

II). Przejawy dyskryminacji (przykłady):

1. 12 IX 1945 - uchwała Rady Ministrów TRzJN o zerwaniu Konkordatu z 1925 r.

2. Usuwanie religii z życia publicznego:

• usunięcie roty przysięgi religijnej składanej przy obejmowaniu urzędów państwowych, słów: „Przysięgam Panu bogu Wszechmogącemu” - „Tak mi, Panie Boże dopomóż”: dekret PKWN z 28 XII 1944 - o ślubowaniu urzędników państwowych i sędziów; 6 X 1948 - o rocie ślubowania ministrów, funk. państwowych ...

• zniesienie przysięgi religijnej w sądownictwie; w to miejsce wprowadzono świeckie przyrzeczenie - 27 IV 1949 o zmianie przepisów postępowania karnego...

• zmiana roty przysięgi wojskowej „Tak mi dopomóż Bóg” - 8 VII 1950

3. Wprowadzenie obligatoryjnych ślubów cywilnych:

- dekret Rady Ministrów z 25 IX 1945 z mocą od 1 I 1946

4. Nowe prawo rodzinne bez elementów wyznaniowych z 22 I 1946 r.

5. Nowe prawo o aktach stanu cywilnego z 25 IX 1945 z mocą od 1 I 1946, duchowni przestali pełnić funkcje urzędników stanu cywilnego

6. Zmiana przepisów dotyczących ochrony karnej ochrony wolności sumienia i wyznania:

• Kodeks karny z 1932: naruszenie uczuć religijnych (art. 172) i obraza Boga (art. 173)

• 5 VIII 1949 dekret nowe „Przestępstwa przeciwko wolności sumienia i wyznania”

7. Pozbawienie Kościoła praw majątkowych:

• dekret z 6 IX 1946 o ustroju rolnym i osadnictwie na ziemiach zachodnich i północnych; ziemia kościelna przejęta do Państwowego Funduszu Ziemi

• ustawa z 20 III 1950 o przejęciu przez Państwo dóbr martwej ręki, poręczeniu proboszczom posiadania gospodarstw rolnych i utworzeniu Funduszu Kościelnego; przejęto gospodarstwa rolne, pozostawiając proboszczom do 50 ha (100 ha) i klasztorom do 5 ha.

• 24 IV 1952 o zniesieniu fundacji kościelnych; majątek na rzecz państwa

8. Represje wobec zakonów i likwidacja stowarzyszeń kościelnych:

• dekret z 5 VIII 1949 o zmianie niektórych przepisów prawa o stowarzyszeniach z 1932 r. „zakony i kongregacje duchowne” poddano nadzorowi organów państwowych

9. Upaństwowienie szpitali i organizacji „Caritas”:

• ustawa z 28 X 1948 o zakładach społecznych służby zdrowia, przejęto szpitale, sanatoria, żłobki i domy małych dzieci prowadzone przez Kościół

• 1950 odebrano majątek przedwojennej organizacji „Caritas” i w jej miejsce utworzono nową „Caritas” świeckich katolików

10. Znoszenie świat kościelnych:

• ustawa z 18 I 1951 o dniach wolnych od pracy zniesiono 4 dni świąteczne: 2 luty (Oczyszczenia NMP), 3 maja (Święto Matki Boskiej Królowej Polski), drugi dzień Zesłania Ducha Świętego i 8 grudnia (Niepokalanego poczęcia NMP)

11. Likwidacja prasy i wydawnictw kościelnych:

• dekret z 5 VII 1946 o utworzeniu Głównego Urzędu Kontroli Prasy, Publikacji i Widowisk, cenzura prewencyjna, likwidacja czasopism kościelnych, limitowanie papieru, przejęcie drukarni kościelnych, maszyn do pisania itp.

12. Usuwanie religii ze szkół publicznych, likwidacja szkół katolickich:

- 13 IX 1945 okólnik ministra oświaty pozostawia naukę religii tylko wyznań uznanych, chyba że rodzice sobie nie życzą nauczania religii, szykana rodziców

• 1 IX 1954 usuniecie religii ze szkół pedagogicznych i zawodowych

• 15 VIII 1961 ustawa o rozwoju oświaty i wychowania eliminuje trwale religię ze szkół

• 1954 administracyjna likwidacja wydziałów teologicznych na uniwersytetach państwowych (UJ, UW) i utworzono w to miejsce państwową Akademię Teologii Katolickiej (Warszawa);

• 1952 likwidacja Katedry Historii Prawa Kościelnego UJ

13. Ingerencja w sprawy obsady urzędów kościelnych:

• 12 IX 1945 państwo traci wpływ na obsadę stanowisk kościelnych

• administracyjne usuwanie duchownych ze stanowisk (1947 biskupów krakowskich, 1951 z ziem zachodnich)

• 9 II 1953 dekret o obsadzaniu przez duchownych stanowisk kościelnych (obsadzanie i zmiany personalne, zmiany administracji kościelnej) - za zgodą władz państwowych - memoriał Non possumus (8 V 1953, Kraków) - aresztowanie prymasa S. Wyszyńskiego

• 31 XII 1956 dekret o organizowaniu i obsadzaniu stanowisk kościelnych (personalne i terytorialne zmiany po uprzednim porozumieniu stron)

14. Organy wyspecjalizowane z walki z Kościołem:

• 1945-1950 nadzór - Ministerstwo Administracji Publicznej

• 1950-1989 - Urząd do Spraw Wyznań, komórki wojewódzkie, a do 1956 także powiatowe

• 1949 utworzenie ZBOWiD, i w jej ramach Koło Księży zw. „księża patrioci”

15. Legalizacja Kościołów i związków wyznaniowych:

• ustawy indywidualne: przedwojenne 6 (Muzułmanie, Karaimi, Ewangelicko-Augsburskie, Prawosławni, Żydzi, Staroobrzędowcy), powojenne 4 (Metodyści, Ewangelicy-Reformowani, Mariawici, Starokatolicy-Mariawici)

• administracyjny tryb: Polskokatolicki (Narodowy), Baptyści, Adwentyści Dnia Siódmego + 29 jako stowarzyszenia rejestrowe po 1949 r.

16. Podmiotowość publicznoprawna i cywilnoprawna Kościoła katolickiego i innych:

• W II RP Kościół katolicki i inne (5) uznane uważano, że miały przymiot osobowości publicznoprawnej, albo niektóre funkcje związków wyznaniowych miały charakter publicznoprawny (Np. prowadzenie i rejestracja akt stanu cywilnego, zakładanie, posiadanie i zarządzanie cmentarzami wyznaniowymi na równi z komunalnymi, nauczanie religii w szkołach publicznych, zrównanie sądownictwa kościelnego w sprawach małżeńskich z orzecznictwem państwowym (b. zabór rosyjski) do końca 1945 r., zrównanie duchownych poszczególnych wyznań z funkcjonariuszami państwowymi, uprawnienia do ochrony karnej religii, uprawnienie do pomocy państwa (brachium saeculare).

• W Polsce Ludowej brak uznania publicznoprawnej podmiotowości dla w/w.

• Osobowość cywilnoprawną tylko kościoły uznane, a także ich jednostki organizacyjne (diecezje, parafie, gminy i diecezjalne seminaria duchowne Kościoła Rzymsko-Katolickiego - orzeczenie SN z dnia 18 kwietnia 1963 r., sygn. I CR 223/63)

17. Brak: ustawy o stosunku Państwa do Kościoła Rzymskokatolickiego w PRL, Konkordatu, ustawy ramowej.

18. Dyskryminacja ubezpieczeniowa osób duchownych: ubezp. społeczne, zdrowotne, inne.

19. IV Wydział UB do walki z Kościołem Katolickim i innymi związkami wyznaniowymi.

20. Służba wojskowa alumnów, diakonów, prezbiterów i zakonników.

HISTORIA IDEI WOLNOŚCI SUMIENIA I WYZNANIA

STAROŻYTNOŚĆ

MONIZM państwa i religii (do 313 r. po Chrystusie)

- idea nie występowała

- kult religijny instytucją państwową

- zniewaga bogów lub odmowa oddawania im czci - przestępstwem politycznym - SUROWE KARY

- podbój militarny = podbój religijny (WYJĄTKI!)

DUALIZM państwa i religii (od 313 r. po Chrystusie)

- 313 r. - edykt mediolański Konstantyna III

- 380 r. - chrześcijaństwo religią państwową (edykt Teodozjusza Wielkiego)

- od 391 r. - chrześcijaństwo religią wyłączną; pogaństwo i heretycy prześladowani

ŚREDNIOWIECZE

- głęboka nietolerancja - chrześcijaństwo głęboko wkracza w życie duchowe jednostki, życie polityczne, społeczne i kulturalne państwa

- religia narzucona jednostce

• 1231 - cesarz Fryderyk II - groźby kar za odstępstwo od wiary i herezje

• XIII w. - Święta Inkwizycja - Dominikanie

• XIII/XIV - nietolerancja wobec Żydów

- WYJĄTKI:

• Poglądy Marsyliusza z Padwy

• 1415 - rektor Akademii Krakowskiej Paweł Włodkowic - odmienności religijne i poglądy nie są dostatecznym powodem do prześladowań

HISTORIA IDEI WOLNOŚCI SUMIENIA I WYZNANIA

CZASY NOWOŻYTNE

- 1517 - 95 Tez Marcina Lutra

- 1555 - Pokój augsburski (Niemcy), cuius regio eius religio

- 1598 - Pokój nantejski (Henryk IV, Francja) - gallikanizm

- Jan Kalwin - Genewa

- 1618-1648 - Wojna religijna (Trzydziestoletnia), Pokój westfalski - terytorializm

- 1643 - Henryk VIII, Anglikanizm

- 1636 - pastor baptysta R. Williams (Rhode Island) - prawo jednostki do wyboru, głoszenia i wyznawania swoich przekonań religijnych (Konstytucja zatwierdzona w 1663)

- 1689 - J. Locke - Epistola de Tolerantia (List o tolerancji) - droga dla doktryny liberalnej; wolność religijna naturalnym prawem człowieka

- 1787/1791/1868 - USA - pełna tolerancja religijna

- 1789 - Francja, Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela (art. 10, prawo do wolności religijnej)

- 1791/93 - Francja - konstytucyjna swoboda kultu

- XIX w. - idee socjalistyczne - wolność sumienia i wyznania - kategorią ideowo-polityczną

POLSKA

- XVI w. - Andrzej Frycz Modrzewski - odrzuca przymus i represję w walce z przeciwnikami religijnymi

- 1554/6 - Arianie (1605 - Katechizm Rakowski) - tolerancja religijna

- 1570 - Ugoda sandomierska

- 1573 - Konfederacja warszawska

- 1573 - Artykuły henrykowskie

REGRES IDEI WOLNOŚCI S.iW.

- 1658 - Konstytucja o wypędzeniu arian

-1668 - Zakaz porzucania katolicyzmu

USTAWA RZĄDOWA Z 3 MAJA 1791 R.

W imię Boga, w Trójcy Świętej jedynego.

Stanisław August z Bożej łaski i woli Narodu Król Polski, Wielki Książę Litewski, Ruski, Pruski, Mazowiecki, Żmudzki, Kijowski, Wołyński, Podolski, Podlaski, Inflancki, Smoleński, Siewierski i Czernichowski, wraz ze Stanami Skonfederowanymi, w liczbie podwójnej naród polski reprezentującymi. […]

I. RELIGIA PANUJĄCA

Religią narodową panującą jest i będzie wiara święta rzymska katolicka ze wszystkimi jej prawami. Przejście od wiary panującej do jakiegokolwiek wyznania jest zabronione pod karami apostazji. Że zaś taż sama wiara święta przykazuje nam kochać bliźnich naszych, przeto wszystkim ludziom jakiegokolwiek bądź wyznania, pokój w wierze i opiekę rządową winniśmy i dlatego wszelkich obrządków i religii wolność w krajach polskich, podług ustaw krajowych warujemy.

SEPARATYZM FRANCUSKI

cechuje go wrogość wobec religii i Kościoła

podstawy zbudowane w latach 1789-1795

Główne przyczyny powstania koncepcji

Ideologia liberalna oparta na racjonalistycznej filozofii oświecenia

Walka z monarchią absolutną powiązanej z Kościołem Katolickim (próba zerwania unii tronu z ołtarzem)

wymiar

Skrajny indywidualizm

Suwerenność ludu

Rozwój historyczny ustawodawstwa:

1789, VIII 26 - Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela, art. 10 (gwarancje wolności sumienia i wolności religijnej), żaden obywatel francuski nie mógł być prześladowany z powodu przekonań religijnych i ich manifestowania

…………………………………………………………………………………………………..

1789, XII 2 - uchwała zgromadzenia Narodowego o nacjonalizacji nieruchomości kościelnych

1790, II 13 - państwo nie uznaje uroczystych ślubów zakonnych; zniesiono zakony

1790, VII 12 - Constitution civile du clergé: nowy podział administracyjny Kościoła bez porozumienia z Papieżem, obsada stanowisk biskupów i proboszczów w drodze wyborów, duchowieństwo utrzymuje się na koszt państwa.

1791, V 7 - Zgromadzenie Narodowe ogranicza swobodę wykonywania kultu przez duchownych, którzy nie złożyli przysięgi na w/w ustawę.

1794, IX 18 - Republika nie może finansować instytucji uprawiających kult religijny

1795, II 21 - Ustawa Konwentu o rozdziale Kościoła od państwa (12 artykułów): neutralność państwa wobec religii, niezakłócanie kultu religijnego, odmowa finansowania kościoła, zakaz noszenia publicznego szat religijnych, zakaz uprawiania kultu religijnego poza obiektami sakralnymi, zakaz wynajmowania budynków państwowych na cele religijne, zakaz umieszczania symboli religijnych w miejscach publicznych.

Cel w/w ustawodawstwa: życie publiczne - laickie; religia - sprawą prywatną

SEPARATYZM FRANCUSKI

Rozwój historyczny ustawodawstwa:

1799 - Napoleon wprowadza 3 religie oficjalne państwa: katolicka, protestancka i mojżeszowa.

1801 - Konkordat Napoleona z Piusem VII; Katolicyzm oficjalną religią państwa (system konkordatowy obowiązuje w departamencie: Górny Ren, Dolny Ren, Mozela)

1814 - Konstytucja Ludwika XVIII, zwrot w kierunku religii katolickiej

1871 - Komuna Paryska; Dekret przeciwko Kościołowi, laicyzacja szkolnictwa, zakaz nauczania religii w szkołach państwowych, zakaz zakładania zakonów i prowadzenia przez nich szkół i działalności religijnej.

1875 - Konstytucja III Republiki - laicyzacja życia religijnego

1901 - ustawa o zakazie prowadzenia działalności przez zakony bez zgody Najwyższego Trybunału (Conseil d`Etat)

1904 - zakonnicy nie mogą nauczać religii

1905 XII 9 (od 1906 obowiązuje) - ustawa o rozdziale Kościoła od państwa; Kościół katolicki przestał być oficjalnym, pozbawiono osobowości prawnej, zaprowadzono rewolucyjną wolność sumienia i wyznania (prywatyzacja religii), państwo przestało finansować sprawowanie kultu, państwo nie ingeruje w obsadę stanowisk kościelnych, kościoły - jako prywatne stowarzyszenia kultu zarejestrowane przez państwo (zarządzane przez osoby świeckiej duchowne), zakaz nauczania religii w szkołach publicznych

po I wojnie światowej - polityka wroga państwa łagodnieje

1924 - Pius XII - zgoda na rejestrację stowarzyszeń (diecezjalnych) kultu przez państwo ale muszą uznawać zwierzchność biskupa

1929 - ustawa zezwala na dysponowanie przez diecezje dobrami materialnymi

1942 - ustawa o uznaniu zdolności cywilnoprawnej stowarzyszeń kultowych (otrzymywanie darowizn i zapisów)

1946 - Konstytucja IV Republiki

1958 - Konstytucja V Republiki

1974 - dekret o zakazie nauczania religii w szkolnictwie publicznym, za wyjątkiem wyraźnej zgody rodziców ale poza lekcjami dla młodzieży w wieku 6-13 lat, lub jeden dzień w tygodniu wolny od nauki; szkoły prywatne mogą nauczać religii i mogą być prowadzone przez kościoły - otrzymują na to dotacje państwowe na równi z uprawnieniami szkół publicznych - ale ścisła kontrola państwa.

2004/2005 - spory (sądowe) o zakazie noszenia emblematów religijnych w miejscach publicznych

SEPARACJA CZYSTA (AMERYKAŃSKA)

USA - pierwszym krajem nowożytnym o idei rozdziału Państwa i Kościoła

Podstawy:

Pluralizm kulturowy: etniczna, językowa, obyczajowa, religijna, majątkowa, doświadczenia ustrojowe

Silna tendencja do zerwania z europejskim modelem państwa wyznaniowego - chęć stworzenia nowego ustroju państwowego opartego na prawach człowieka (religijnych)

Tendencje rozwojowe:

1. państwo wyznaniowe, Kościół Anglikański (wyj. Maryland), inne kościoły jedynie tolerowane; emigranci i potomkowie z państw Zachodnich

2. państwo separowane, zerwanie więzi Państwa i Kościoła

Akty prawne:

1. 1636; kolonia Rhode Island; pastor Roger Williams - Pierwsza karta praw i wolności obywatelskich w Ameryce

2. 1776; kolonia Wirginia; Karta Praw - podstawa dla amerykańskiej myśli politycznej; demokratyczne podstawy ustrojowe

3. 1787, IX 17; Konstytucja USA; art. 6 § 3- „obejmowanie urzędów państwowych nie może być uzależnione od wyznania wiary” - pierwsza gwarancja wolności religijnej w prawie konstytucyjnym.

4. 1789, IX 21 - Pierwsza Poprawka do Konstytucji USA: „Kongres nie może stanowić prawa respektującego religię oficjalną lub zabraniającego swobodę praktyk religijnych”:

5. 1868 - XIV Poprawka do Konstytucji USA - rozciągniecie obowiązywania Pierwszej Poprawki na całe USA

6. 1895 - list Leona XIII Longinquam oceani - pochwała amerykańskiego wzorca rozdziału

2 klauzule (interpretacyjne) do Pierwszej Poprawki:

zakaz kompetencji władz państwowych ustanawiania jakiejkolwiek religii za religię oficjalną (no establishment of religion)

zakaz ograniczania swobody wykonywania praktyk religijnych (free exercise of religion)

Interpretacja (Sąd Najwyższy USA)

Zasada: Eliminacja wszelkiej interwencji państwa w sprawy wewnętrzne wszystkich kościołów lub poszczególnych i zagwarantowanie im niezależności od państwa:

- tworzenie nowych kościołów lub wstępowanie do już istniejących - inicjatywa wyznawców

- kościoły uważane za korporacje prawa prywatnego

- zakaz nauki religii w szkołach publicznych

Wyjątki: Ingerencja państwa:

- prawo zwalnia od podatku dochodowego od dochodów z działalności kościoła na cele kultu

- szkoły religijne otrzymują pomoc państwa: subsydia na podręczniki, przewożenie uczniów autobusami, odliczenia podatkowe czesnego uiszczanego do szkół państwowych i religijnych, kapelanowi w wojsku, wiezieniu opłacani z budżetu państwa, składanie przysięgi „Tak mi dopomóż Bóg”

SEPARACJA SKOORDYNOWANA

(WZORZEC NIEMIECKI)

podstawy:

- idee eklezjalne w Kościołach protestanckich (synodalność)

- zmiana ustroju politycznego z monarchii na republikę

- wpływ ideologii liberalnych

- konieczność rewizji podstaw jurysdykcjonizmu

1919, VIII 11 - Konstytucja Weimarska. Art. 137 § 1: „Nie ma Kościoła oficjalnego”:

- zabroniono tworzenia oficjalnego Kościoła ewangelickiego

- Państwo zrzeka się jurysdykcji nad Kościołem

- Wszystkie Kościoły i wspólnoty światopoglądowe - status korporacji prawa publicznego

Art. 136: - obywatele mają zagwarantowane wolność religijną w wymiarze indywidualnym.

Konsekwencja rozwiązań konstytucyjnych:

1. każdy Kościół - podmiot autonomiczny, ma swobodę decydowania o swojej działalności na terenie państwa, sam tworzy prawo wewnętrzne

2. sprawy wspólne (Państwa i Kościoła) - rozstrzygane w drodze negocjacji i układów dwustronnych

3. korporacje prawa publicznego mają „zespół przywilejów” do egzekwowania np. podatków od swoich wiernych poprzez instytucje państwowe

Art. 10 § 1 i art. 12 Konstytucji gwarantował landom władzę ustawodawczą w sprawach Kościołów, w zakresie ustalania ich statusu.

Przykłady:

- ustawy jednostronne: 1924 - Wirtembergia i Prusy, 1926 - Bawaria i Saksonia

- Konkordaty z władzami poszczególnych landów (głównie protestanckich), ale np. 1924 z Bawarią

1949, V 23 - Ustawa fundamentalna Republiki Federalnej Niemiec (art. 140) podtrzymuje ustawodawstwo wyznaniowe konstytucji Republiki Weimarskiej:

- Kościoły - status stowarzyszeń życia publicznego - sprawy wspólne są regulowane w konstytucjach poszczególnych landów na zasadzie partnerstwa

- wspólna koordynacja zadań dla dobra wspólnego (publicznego)

- konstytucyjne gwarancje wolności religijnej w wymiarze indywidualnym (art. 4- wolność wyznania, sumienia oraz wolność przekonań religijnych i światopoglądowych jest nienaruszalna

- zapewnia się swobodę wykonywania praktyk religijnych

- nikt nie może być wbrew swemu sumieniu zmuszony do służby wojskowej z bronią w ręku

- nauka religii jest w szkołach publicznych, z wyjątkiem szkół bezwyznaniowych, normalnym przedmiotem nauczania

- uprawnieni do wychowania (dzieci) mają prawo decydowania o uczestniczeniu dziecka w nauce religii (art. 7 ust. 2).

W-3

Relacje między Państwem a Kościołem (Kościołami)

występujące we współczesnym świecie

W ujęciu materialnym W ujęciu formalnym

Państwa wyznaniowe zw. konfesyjnymi

Państwa świeckie zw. akonfesyjnymi lub laickimi albo separowanymi

System konkordatowy

System bezkonkordatowy

Tradycyjne zw. zamkniętymi

Nowoczesne zw. otwartymi

Separacja czysta tzw. amerykańska

Separacja wroga zw. nieprzyjazną

Separacja skoordynowana

Wersja francuska

Wersja sowiecka

Państwo ateistyczne

W-6

Akty prawa (wyznaniowego) powszechnie obowiązującego w Polsce

Art. 87, 91 Konstytucji RP

1) KONSTYTUCJA RP z dnia 2 kwietnia 1997 r.

Art. 25 - określa pozycję kościołów i innych związków wyznaniowych oraz ich relację z Państwem (wolność sumienia i wyznania w sensie instytucjonalnym

Art. 53 - gwarantuje wolność sumienia i religii oraz zakres podmiotowy i przedmiotowy tej wolności (wolność sumienia i wyznania w sensie indywidualnym)

2)

RATYFIKOWANE UMOWY MIĘDZYNARODOWE

Wielostronne (multilateralne)

Dwustronne (bilateralne)

O zasięgu uniwersalnym (2a)

O zasięgu regionalnym (2b)

Konkordat (2c)

(2a):

• Karta Praw Człowieka (San Francisco, 26.06.1945; Dz.U. z 1947, Nr 23, poz. 90, 92 ze zm.);

• Powszechna Deklaracja Praw Człowieka (Paryż, 10.12.1948);

• Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych (Nowy Jork, 16.12.1966; Dz.U. z 1977, Nr 38, poz. 169);

• Deklaracja w Sprawie Wyeliminowania Wszelkich Form Nietolerancji i Dyskryminacji Opartych na Przekonaniach (Nowy Jork, 25.11.1981);

• Konwencja o Prawach Dziecka (Nowy Jork, 20.11.1989; Dz.U. z 1991, Nr 120, poz. 526);

• Deklaracja w Sprawie Osób Należących do Mniejszości Narodowych lub Etnicznych, Religijnych i Językowych (Nowy Jork, 18.12.1992).

(2b):

• Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności (Rzym, 411.1950; Dz.U. z 1993, Nr 61, poz. 284);

• Protokół Nr 1 do Konwencji o ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności (Paryż, 20.03.1952; Dz.U. z 1995, Nr 36, poz. 175);

• Akt Końcowy Konferencji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie (Helsinki, 1.08.1975).

(2c):

• Konkordat między Stolicą Apostolską i Rzecząpospolitą Polską podpisany w dniu 28.07.1993 r. i ratyfikowany 23.02.1998 r. (Dz.U. z 1998, Nr 51, poz. 318).

3)

USTAWY

Dotyczące wszystkich związków wyznaniowych (3a)

Indywidualne

Dotyczące Kościoła Katolickiego (3b)

Dotyczące innych związków wyznaniowych (3c)

(3a):

- Ustawa z dnia 17 maja 1989 r. o gwarancjach wolności sumienia i wyznania (Dz.U. Nr 29, poz. 155 ze zm.);

- Ustawa z dnia 15 marca 1933 r. o zbiórkach publicznych (Dz.U. Nr 22, poz. 162 ze zm.);

- Ustawa z dnia 20 marca 1950 r. o przejęciu przez Państwo dóbr martwej ręki, poręczeniu proboszczom posiadania gospodarstw rolnych i utworzeniu Funduszu Kościelnego (Dz.U. Nr 9, poz. 87 ze zm.);

- Ustawa z dnia 31 marca 1959 r. o cmentarzach i chowaniu zmarłych (t.j. Dz.U. z 1972, Nr 47, poz. 298 ze zm.);

- Ustawa z dnia 7 kwietnia 1989 r. - Prawo o stowarzyszeniach (Dz.U. Nr 20, poz. 104 ze zm.);

- Ustawa z dnia 5 lipca 1990 r. o zgromadzeniach (Dz.U. 51, poz. 297 ze zm.);

- Ustawa z dnia 27 września 1990 r. o szkolnictwie wyższym (Dz.U. Nr 65, poz. 385 ze zm.);

- Ustawa z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (Dz.U. Nr 95, poz. 425 ze zm.);

- Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. - Kodeks karny (Dz.U. Nr 88, poz. 553 ze zm.);

- Ustawa z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (Dz.U. Nr 210, poz. 2135 ze zm.);

- Ustawa z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U. Nr 137, poz. 887 ze zm.);

- Ustawa z dnia 20 listopada 1998 r. o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne (Dz.U. Nr 144, poz. 930 ze zm.);

- Ustawa z dnia 24 lipca 1998 r. o zmianie ustaw - Kodeks rodzinny i opiekuńczy, Kodeks postępowania cywilnego, Prawo o aktach stanu cywilnego, ustawa o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego w Rzeczypospolitej Polskiej oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 117, poz. 757).

(3b):

• Ustawa z dnia 17 maja 1989 r. o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego w Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U. Nr 29, poz. 154 ze zm.);

• Ustawa z dnia 9 kwietnia 1938 r. o nadaniu Katolickiemu Uniwersytetowi Lubelskiemu pełni praw państwowych szkół akademickich (Dz.U. Nr 27, poz. 242);

• Ustawa z dnia 14 czerwca 1991 r. o finansowaniu Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego z budżetu państwa (Dz.U. Nr 61, poz. 259);

• Ustawa z dnia 26 czerwca 1997 r. o finansowaniu Papieskiej Akademii Teologicznej w Krakowie z budżetu państwa (Dz.U. Nr 103, poz. 650);

• Ustawa z dnia 3 września 1999 r. o utworzeniu Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie (Dz.U. Nr 79, poz. 884).

(3c):

• Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 22 marca 1928 r. o stosunku Państwa do wschodniego Kościoła Staroobrzędowego, nie posiadającego hierarchii duchownej - tzw. Bezpopowcy (Dz.U. Nr 38, poz. 363 ze zm.);

• Ustawy z dnia 21 kwietnia 1936 r. o stosunku Państwa do Muzułmańskiego Związku Religijnego w Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U. Nr 30, poz. 240 ze zm.);

• Ustawa z dnia 21 kwietnia 1936 r. o stosunku Państwa do Karaimskiego Związku Religijnego w Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U. Nr 30, poz. 241 ze zm.);

• Ustawa z dnia 4 lipca 1991 r. o stosunku Państwa do Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego (Dz.U. Nr 66, poz. 287 ze zm.);

• Ustawa z dnia 13 maja 1994 r. o stosunku Państwa do Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego w Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U. Nr 73, poz. 323 ze zm.);

• Ustawa z dnia 13 maja 1994 r. o stosunku Państwa do Kościoła Ewangelicko-Reformowanego w Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U. Nr 73, poz. 324 ze zm.);

• Ustawa z dnia 30 czerwca 1995 r. o stosunku Państwa do Kościoła Ewangelicko-Metodystycznego w Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U. Nr 97, poz. 479 ze zm.);

• Ustawa z dnia 30 czerwca 1995 r. o stosunku Państwa do Kościoła Chrześcijan Baptystów w Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U. Nr 97, poz. 480 ze zm.);

• Ustawa z dnia 30 czerwca 1995 r. o stosunku Państwa do Kościoła Adwentystów Dnia Siódmego w Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U. Nr 97, poz. 481 ze zm.);

• Ustawa z dnia 23 sierpnia 1995 r. o stosunku Państwa do Kościoła Polskokatolickiego w Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U. Nr 97, poz. 482 ze zm.);

• Ustawa z dnia 20 lutego 1997 r. o stosunku Państwa do Gmin Wyznaniowych żydowskich w Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U. Nr 41, poz. 251 ze zm.);

• Ustawa z dnia 20 lutego 1997 r. o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego Mariawitów w Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U. Nr 41, poz. 252 ze zm.);

• Ustawa z dnia 20 lutego 1997 o stosunku Państwa do Kościoła Starokatolickiego Mariawitów w Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U. Nr 41, poz. 253 ze zm.);

• Ustawa z dnia 20 lutego 1997 r. o stosunku Państwa do Kościoła Zielonoświątkowego w Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U. Nr 41, poz. 254 ze zm.).

4) ROZPORZĄDZENIA

Dotyczące wszystkich związków wyznaniowych (4a)

Dotyczące poszczególnych związków wyznaniowych

Dotyczące instytucji Kościoła Katolickiego (4b)

Dotyczące innych związków wyznaniowych (4c)

(4a): Przykłady:

Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 23 sierpnia 1990 r. w sprawie rozszerzenia zakresu celów Funduszu Kościelnego;

Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 31 marca 1999 r. w sprawie rejestru kościołów i innych związków wyznaniowych;

Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 14 kwietnia 1992 r. w sprawie warunków i sposobu organizowania nauki religii w publicznych przedszkolach i szkołach;

(4b): Przykłady:

Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i sportu z dnia 19 listopada 2002 r. w sprawie szczegółowego zakresu uprawnień i obowiązków nauczycieli i wychowawców zatrudnionych w niepublicznych przedszkolach i niepublicznych placówkach prowadzonych przez kościelne osoby prawne

5) AKTY PRAWA WEWNĘTRZNEGO

• Zarządzenia ministrów

6) INNE ŹRÓDŁA PRAWA WYZNANIOWEGO

Zwyczaj prawny

Orzecznictwo

Sądów Polskich

Międzynarodowego Trybunału Praw Człowieka w Strasburgu

Sądów i Trybunałów Unii Europejskiej

Trybunał Konstytucyjny

Sąd Najwyższy

Naczelny Sąd Administracyjny

KLAUZULE KONKORDATOWE

Konkordat z 28 lipca 1993 r.

WPISANE

NIE WPISANE

Dotycząca trybu regulowania spraw wymagających nowych rozwiązań

Interpretacyjna

Ratyfikacyjna

Terminu wejścia w życie

Języka konkordatu

Derogacyjna

Określająca czas obowiązywania konkordatu

Komisje

Parytetowe

1) Umowa Stolicy Apostolskiej z Państwem polskim

2) Umowa między Rządem RP i Konferencja Episkopatu Polski

Dyplomacja (wyłącznie)

Z obydwóch Stron

25 kwietnia 1998 r. (1 miesiąc po wymianie dok. ratyfik.)

2 egz.: język polski i włoski

Konkordat z 1925 (desuetudo)

umowa wieczysta

1) KOŚCIÓŁ KATOLICKI

2) INNE KOŚCIOŁY I ZWIĄZKI WYZNANIOWE

Art. 25 ust. 4 Konstytucji Art. 25 ust. 5 Konstytucji

2a) TRYB USTAWOWY

2b) TRYB ADMINISTRACYJNY

UZYSKIWANIE PRAWNEJ FORMY REGULACJI (LEGALIZACJI) KOŚCIOŁÓW I ZWIĄZKÓW WYZNANIOWYCH W POLSCE

Ogólna podstawa prawna:

1. Konstytucja RP z 2. IV. 1997 (art. 53 ust. 2): „Wolność religii obejmuje wolność wyznawania lub przyjmowania religii według własnego wyboru oraz uzewnętrzniania indywidualnie lub z innymi, publicznie lub prywatnie, swojej religii przez uprawianie kultu, modlitwę, uczestniczenie w obrzędach, praktykowanie i nauczanie. Wolność religii obejmuje także posiadanie świątyń i innych miejsc kultu w zależności od potrzeb ludzi wierzących oraz prawo osób do korzystania z pomocy religijnej tam, gdzie się znajdują”.

Ustawa z 17. V. 1989 o gwarancjach wolności sumienia i wyznania (art. 30-38

1) Art. 25 ust. 4 Konstytucji: „Stosunki między Rzecząpospolitą Polską a Kościołem Katolickim określają umowa międzynarodowa zawarta ze Stolicą Apostolską i ustawy”.

KONKORDAT między Stolicą Apostolską i Rzecząpospolitą Polską, podpisany w Warszawie dnia 28 lipca 1993 r. (Dz.U. 1998, Nr 51, poz. 318)

USTAWA z dnia 17 maja 1989 r. o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego w Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U. Nr 29, poz. 154 ze zm.)

2) - 2a) Art. 25 ust. 5 Konstytucji: „Stosunki między Rzecząpospolitą Polską a innymi kościołami oraz związkami wyznaniowymi określają ustawy uchwalone na podstawie umów zawartych przez Radę Ministrów z ich właściwymi przedstawicielami”.

14 KOŚCIOŁÓW I ZWIĄZKÓW WYZNANIOWYCH

11 KOŚCIOŁÓW (TRADYCJA CHRZEŚCIJAŃSKA)

3 ZWIĄZKI WYZNANIOWE NIECHRZEŚCIJAŃSKIE

2B) TRYB ADMINISTRACYJNY

decyzja Ministra SW + wpis do Rejestru

KOŚCIOŁY I ZWIĄZKI WYZNANIOWE

KRAJOWE ORGANIZACJE MIĘDZYKOŚCIELNE

Dział „A” Rejestru: 146 Dział „B” Rejestru: 5

15 (1 + 14 ) + 151 (146 + 5) = 166 + ≈ 200-300

inna forma działalności

11 (1 + 10) - MAŁŻEŃSTWO KONKORDATOWE

POSTĘPOWANIE O WPIS DO REJESTRU

(art. 30-38 ustawy o gwarancjach wolności sumienia i wyznania)

ORGAN REJESTROWY:

MINISTER SPRAW WEWNĘTRZNYCH I ADMINISTRACJI

NAZWA REJESTRU:

REJESTR KOŚCIOŁÓW I INNYCH ZWIĄZKÓW WYZNANIOWYCH

WNIOSKODAWCA (ART. 31 UST. 1):

1. CO NAJMNIEJ 100 OBYWATELOM POLSKIM I

2. PEŁNĄ ZDOLNOŚĆ DO CZYNNOŚCI PRAWNYCH

KOMITET ZAŁOŻYCIELSKI:

1) WYBRAĆ SPOŚRÓD SIEBIE (WNIOSKODAWCÓW)

2) CO NAJMNIEJ PIĘCIOOSOBOWY

3) WYMOGI FORMALNE: protokół z wyboru tego komitetu określający datę i miejsce wyborów oraz następujące dane osób wchodzących w jego skład: imiona i nazwisko, datę urodzenia, adres zamieszkania, rodzaj, serię i numer dokumentu tożsamości, nr PESEL.

WSZCZĘCIE POSTĘPOWANIA

WNIOSKU O WPIS DO REJESTRU

I

DEKLARACJI O UTWORZENIU KOŚCIOŁA LUB INNEGO ZWIĄZKU WYZNANIOWEGO

WYMAGANE DOKUMENTY:

1) lista zawierająca notarialnie poświadczone podpisy wnioskodawców potwierdzające treść wniosku,

2) deklaracja o utworzeniu kościoła lub innego związku wyznaniowego

3) podstawowe dane wnioskodawców: imię i nazwisko, datę urodzenia, miejsce zamieszkania oraz rodzaj, serię i numer dokumentu tożsamości oraz numer PESEL

TREŚĆ WNIOSKU:

1) lista zawierająca notarialnie poświadczone podpisy wnioskodawców

2) informację o dotychczasowych formach życia religijnego i metodach działania kościoła lub innego związku wyznaniowego na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej,

3) informację o podstawowych celach, źródłach i zasadach doktrynalnych, obrzędach religijnych,

4) adres siedziby kościoła lub innego związku wyznaniowego oraz dane osób wchodzących do kierowniczych organów wykonawczych:

a) imiona i nazwisko,

b) datę urodzenia,

c) adres zamieszkania,

d) nazwę, serię i numer dokumentu tożsamości,

e) nr PESEL,

5) statut, który powinien zawierać w szczególności:

a) nazwę kościoła lub innego związku wyznaniowego różną od nazw innych organizacji,

b) teren działania i siedzibę władz,

c) cele działalności oraz formy i zasady ich realizacji,

d) organy, sposób ich powoływania i odwoływania, zakres kompetencji oraz tryb podejmowania decyzji,

e) źródła finansowania,

f) tryb dokonywania zmian statutu,

g) sposób reprezentowania na zewnątrz oraz zaciągania zobowiązań majątkowych,

h) sposób nabywania i utraty członkostwa oraz prawa i obowiązki członków,

i) sposób powoływania, odwoływania oraz kompetencje osób duchownych, o których mowa w art. 12 ust. 3, o ile kościół lub inny związek wyznaniowy przewiduje tworzenie takich stanowisk,

j) sposób rozwiązania kościoła lub innego związku wyznaniowego i przeznaczenie pozostałego majątku.

NAZWY ORGANIZACJI RELIGIJNYCH

KOŚCIÓŁ

ZWIĄZEK WYZNANIOWY

ZASADA:

Tradycja chrześcijańska Tradycja niechrześcijańska

PRZYKŁADY:

Kościół Katolicki Związek Garuda w Polsce

Autokefaliczny Kościół Prawosławny Stowarzyszenie Buddyjskie „Sangha Kandzeon”

Kościół Adwentystów Dnia Siódmego Niezależna Gmina Wyznania Mojżeszowego

Kościół Ewangelicko-Reformowany Szkoła „Zen Kwam Um”

Kościół Starokatolicki Mariawitów Zakon Braci Zjednoczenia Energetycznego

WYJĄTKI:

Zbory Boże Chrześcijan Dnia Siódmego Rodzimy Kościół Polski

Jenota Braci Polskich Polski Kościół Słowiański

Trudności przy określaniu związków wyznaniowych

Światowa Rada Kościołów - próby ujednolicenia zasad

Różnice związku wyznaniowego od innej organizacji - cel: konieczność zapewnienia swoim wyznawcom zaspokojenia ich potrzeb religijnych

PROBLEM OSOBOWOSCI PRAWNEJ KOŚCIOŁA KATOLICKIEGO W POLSCE

1)

2)

OSOBOWOŚĆ PUBLICZNOPRAWNA

OSOBOWOŚĆ CYWILNOPRAWNA

TAK TAK

AD. 1)

- brak wyraźnego ustawowego uznania w ustawach z 17 V 1989 r.

- uznanie w sposób opisowy: autonomia Kościoła, możliwość rządzenia się swoim prawem, niezależność w wykonywaniu swoich funkcji

-argumenty historyczno-prawne: Polska przedrozbiorowa, II RP

AD. 2)

Każda jednostka organizacyjna: terytorialna i personalna

SPOSOBY UZNANIA OSOBOWOŚCI PRAWNEJ KOŚCIELNYCH JEDNOSTEK ORGANIZACYJNYCH

1. 2)

2. 3) 4)

USTAWOWE

POWIADOMIENIE

ROZPORZĄDZENIE CENTRALNYCH ORGANÓW ADMINISTRACJI PAŃSTWOWEJ

REJESTRACJA SĄDOWA (KRS)

Ad. 1): Konferencja Episkopatu Polski, KUL w Lublinie, PAT w Krakowie, Wydziały Teleologiczne w Krakowie, Warszawie, Wrocławiu, Poznaniu itd.

Ad. 2): Powiadomienie odpowiedniego organu administracji państwowej:

- jednostki terytorialne: metropolie, archidiecezje, diecezje, administracje apostolskie, parafie, kościoły rektoralne

- inne jednostki organizacyjne: Caritas Polska, Caritas diecezjalna, Papieskie dzieła Misyjne, Ordynariat Polowy, kapituły, parafie personalne, instytuty życia konsekrowanego, prowincje zakonne, wyższe i niższe seminaria duchowne diecezjalne, wyższe seminaria duchowne zakonne itd.

Ad. 3): Organizacje kościelne (art. 34 ust. 1 i 3 ustawy z 17.V. 89 o Stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego).

Ad. 4): Organizacje katolickie, organizacje katolików świeckich, fundacje kościelne; różni je podmiot organizacyjny.

DNI USTAWOWO WOLNE OD PRACY

KATOLICY

USTAWA z dnia 18 stycznia 1951 r. o dniach wolnych od pracy (Dz.U. Nr 4, poz. 28), art. 1 ust. 1 i 2.		1) Konkordat z 1993 r. (art. 9) - Rozszerzenie powyższego wykazu może nastąpić po porozumieniu Układających się Stron (art. 9 ust. 2) 2) Ustawa z 17.V.1989 r. o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego (art. 17)
niedziele		niedziele
1 stycznia - Nowy Rok	1	1 stycznia - uroczystość Świętej Bożej Rodzicielki Maryi (dzień Nowego Roku)
pierwszy dzień Wielkiej Nocy (art. 1 pkt 1 lit. c)
drugi dzień Wielkiej Nocy	2	drugi dzień Wielkanocy
1 maja - Święto Państwowe
3 maja - Święto Narodowe Trzeciego Maja
pierwszy dzień Zielonych Świątek
dzień Bożego Ciała	3	dzień Bożego Ciała
15 sierpnia - Wniebowzięcie Najświętszej Maryi Panny	4	15 sierpnia - uroczystość Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny
1 listopada - Wszystkich Świętych	5	1 listopada - dzień Wszystkich Świętych
11 listopada - Narodowe Święto Niepodległości
25 grudnia - pierwszy dzień Bożego Narodzenia	6	25 grudnia - pierwszy dzień Bożego Narodzenia
26 grudnia - drugi dzień Bożego Narodzenia	7	26 grudnia - drugi dzień Bożego Narodzenia

PRAWOSŁAWNI

Według kalendarza juliańskiego; są to (art. 14 ust. 1):

1) 7 stycznia - pierwszy dzień Bożego Narodzenia,

2) 8 stycznia - drugi dzień Bożego Narodzenia,

3) 19 stycznia - Chrzest Pański,

4) 7 kwietnia - Zwiastowanie Najświętszej Maryi Panny,

5) drugi dzień Wielkiejnocy,

6) 19 sierpnia - Przemienienie Pańskie,

7) 28 sierpnia - Zaśnięcie Najświętszej Maryi Panny.

2. Osobom określonym w ust. 1 przysługuje zwolnienie od pracy lub nauki w tych dniach bez prawa do wynagrodzenia, jeżeli święta te nie są dniami ustawowo wolnymi do pracy.

LUTERANIE I KALWINI

Osobom należącym do Kościoła przysługuje prawo zwolnienia od nauki lub pracy w następujące święta ewangelickie nie będące dniami ustawowo wolnymi od pracy (art. 14):

1) Wielki Piątek - Pamiątka Śmierci Chrystusa Pana,

2) Święto Wniebowstąpienia Chrystusa Pana,

3) 31 października - Święto Reformacji.

METODYŚCI

Wierni Kościoła mają prawo do zwolnień od pracy i nauki na czas obejmujący następujące święta religijne nie będące dniami ustawowo wolnymi od pracy (art. 12 ust. 1):

1) Wielki Piątek - Dzień Ukrzyżowania Chrystusa Pana,

2) Wniebowstąpienie Chrystusa Pana.

BAPTYŚCI

Wierni Kościoła mają prawo do zwolnień od pracy i nauki na czas obejmujący następujące święta religijne nie będące dniami ustawowo wolnymi od pracy (art. 11 ust. 1):

1) Wielki Piątek - jako pamiątka śmierci Jezusa Chrystusa,

2) Święto Wniebowstąpienia Pańskiego

ADWENTYŚCI

Świętem adwentystycznym jest sobota. Wierni Kościoła mają prawo do zwolnienia od pracy i nauki na czas święta adwentystycznego, to jest od zachodu słońca w piątek do zachodu słońca w sobotę (art. 11 ust. 1 i 2).

ZIELONOŚWIĄTKOWCY

Wierni Kościoła mają prawo do zwolnień od pracy i nauki na czas obejmujący następujące święta religijne nie będące dniami ustawowo wolnymi od pracy (art. 12 ust. 1):

1) Wielki Piątek,

2) Wniebowstąpienie Pańskie,

3) drugi dzień Pięćdziesiątnicy.

ŻYDZI

Osoby należące do gmin żydowskich mają prawo do zwolnień od pracy lub nauki na czas obejmujący następujące święta religijne, nie będące dniami ustawowo wolnymi od pracy (art. 11 ust. 1-3):

1) Nowy Rok - 2 dni,

2) Dzień Pojednania - 1 dzień,

3) Święto Szałasów - 2 dni,

4) Zgromadzenie Ósmego Dnia - 1 dzień,

5) Radość Tory - 1 dzień,

6) Pesach - 4 dni,

7) Szawuot - 2 dni.

Terminy świąt, o których mowa w ust. 1, określane są według kalendarza żydowskiego.

Osobom należącym do gmin żydowskich przysługuje prawo zwolnienia od pracy lub nauki na czas szabasu trwającego od zachodu słońca w piątek do zachodu słońca w sobotę oraz w święta, o których mowa w pkt. 1-7.



Historia źródeł prawa kanonicznego Kościoła Rzymskokatolickiego

Prawa powszechnego

Prawa partykularnego

Prawo boskie: Pismo Święte: Starego i Nowego Testamentu; tradycja ustna; Pisma (orzeczenia) Ojców Kościoła; Pisma Doktorów Kościoła; Uchwały Soborów Powszechnych; Dekretały papieskie, np. Dekret Gracjana (1140-1150) - ojciec nauki prawa kanonicznego, zbiór nieoficjalny -> dekretaliści np. zbiór Bernarda z Pawii (XII w.): clerus, connubium, crimen, iudex, iudicium; Dekretały Grzegorza IX (1234), 5 ksiąg j.w.; Księga szósta (Liber sextus), Bonifacy VIII (1298); Clementinae (1317), Klemens V, zbiór urzędowy dekretałów papieskich i uchwał soborowych; Extravagantes Joannis Papae XXII (1503) Corpus Iuris Canonici z 1917 r., Benedykt XV, Kodeks Prawa Kanonicznego zw. Kodeksem Jana Pawła II z 25 stycznia 1983 r.

1) Zbiór troisty (Collectio Tripartita), do Polski w 1103 r., przywiózł legat Galon 2) Statuty synodalne: 2a) Urzędowe: Tzw. Synodyk Jarosława (1357); Statuty Mikołaja Trąby (1413, 1420); Zbiór Jana Łaskiego (1523); Zbiór Jana Wężyka (1630) 2b) Prywatne: Zbiór Stanisława Karnkowksiego (1579). 3) Księgi kościelne: Acta episcopalia (pocz. XV w.), Acta officialia (poł. XIII w.).



Źródła prawa kanonicznego Kościoła Rzymskokatolickiego

Prawa powszechnego

Prawa partykularnego

• Prawo kanoniczne powszechne






Prawo boskie (naturalne i pozytywne) - ius propositum

Ustanowione przez Kościół (ius constitutum)

Przejęte od innego ustawodawcy ludzkiego (ius receptum)

Prawo papieskie

Prawo soborowe (Kolegium Biskupów)

Dykasterium Kurii Rzymskiej

Zwyczaj prawny i praktyka (styl)

Akty papieski



(zw. listami apostolskimi)

Forma (zewnętrzna)

Treść (merytoryczna)

Bulle

Brewia

Listy (decretales, apostolicae, encyclicae)

Konstytucje apostolskie

Motu Proprio

Adhortacje apostolskie

Encykliki

Listy pasterskie

• Prawo kanoniczne partykularne







Biskupi

Synody plenarne

Konferencje episkopatów

Instytuty zakonne i świeckie oraz inne osoby moralne

SPOSOBY ZAWARCIA MAŁŻEŃSTWA






KONKORDATOWY

CYWILNY

KANONICZNY






1) brak przeszkód kanonicznych i 1) brak przeszkód cywilnych okoliczności:



2 brak przeszkód cywilnych

DOZWOLONE

ZABRONIONE

SPOSOBY ZAWARCIA MAŁŻEŃŚTWA CYWILNEGO



Poglądy nauki

Przed kierownikiem USC

Przed właściwym duchownym + warunki

art. 1 § 1 Ustawy USC art. 1 § 2 Ustawy USC

art. 10 Konkordatu

Warunki:

1. wola nupturientów i

2. sporządzenie aktu s.c.

ROZSZERZENIE ZASADY UZNAWANIA SKUTKÓW CYWILNYCH MAŁŻEŃSTWA KANONICZNEGO

art. 1 § 3 ustawy USC

na inne małżeństwa, które polegają prawu wewnętrznemu innego kościoła [niż Katolicki] albo związku wyznaniowego, który ma status prawny uregulowany w formie ustawy indywidualnej





1 + 9 + 1 = 11

A B C D

KOŚCIÓŁ KATOLICKI

INNE KOŚCIOŁY CHRZEŚCIJAŃSKIE

ZWIĄZEK GMIN WYZNANIOWYCH ŻYDOWSKICH

RAZEM

1. POLSKI AUTOKEFALICZNY KOŚCIÓŁ PRAWOSŁAWNY (biskup, proboszcz i wikariusz z up. proboszcza)

2. KOŚCIÓŁ EWANGELICKO-AUGSBURSKI (biskup, proboszcz, administrator, wikariusz)

3. KOŚCIÓŁ EWANGELICKO-REFORMOWANY (wszyscy ordynowani duchowni)

4. KOŚCIÓŁ EWANGELICKO-METODYSTYCZNY (pastor parafii)

5. KOŚCIÓŁ CHRZEŚCIJAN BAPTYSTÓW (prezbiter, kaznodzieja)

6. KOŚCIÓŁ ADWENTYSTÓW DNIA SIÓDMEGO (duchowni, starsi)

7. KOŚCIÓŁ POLSKOKATOLICKI (proboszcz, administrator parafii)

8. KOŚCIÓŁ ZIELONOŚWIĄTKOWY (prezbiter)

9. KOŚCIÓŁ STAROKATOLICKI MARIAWITÓW (Biskup Naczelny, ordynariusz, biskup, proboszcz, administrator parafii)

B):Wykaz stanowisk, których zajmowania upoważnia do sporządzenia zaświadczenia stanowiącego podstawę sporządzenia aktu małżeństwa zawartego w sposób określony w art. 1 § 2 i 3 K r.op.

A): ordynariusz miejsca, proboszcz, administrator parafii, wikariusz w zast. proboszcza, duchowny w zast. proboszcza)

C): Rabin, podrabin

PODSTAWA ŹRÓDŁOWA ZAWARCIA MAŁŻEŃSTWA KONKORDATOWEGO





PORZĄDEK KOŚCIELNY: PORZĄDEK PAŃSTWOWY:

Art. 10 ust. 3 Konkordatu: „Orzekanie o ważności małżeństwa kanonicznego, a także w innych sprawach małżeńskich przewidzianych w prawie kanonicznym, należy do wyłącznej kompetencji władzy kościelnej”.

Art. 10 ust. 4 Konkordatu: „Orzekanie w sprawach małżeńskich w zakresie skutków określonych w prawie polskim należy do wyłącznej kompetencji sądów państwowych”.

Art. 1 § 2 KRO: „Małżeństwo zostaje również zawarte, gdy mężczyzna i kobieta zawierający związek małżeński podlegający prawu wewnętrznemu kościoła albo innego związku wyznaniowego w obecności duchownego oświadczą wolę jednoczesnego zawarcia małżeństwa podlegającego prawu polskiemu i kierownik urzędu stanu cywilnego następnie sporządzi akt małżeństwa. Gdy zostaną spełnione powyższe przesłanki, małżeństwo uważa się za zawarte w chwili złożenia oświadczenia woli w obecności duchownego”.

Art. 1 § 1 KRO: „Małżeństwo zostaje zawarte, gdy mężczyzna i kobieta jednocześnie obecni złożą przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego oświadczenia, że wstępują ze sobą w związek małżeński”.

- Art. 18 Konstytucji z 2 IV 1997 r.: „Małżeństwo jako związek kobiety i mężczyzny, rodzina, macierzyństwo i rodzicielstwo znajdują się pod ochroną i opieką Rzeczypospolitej Polskiej”.

- Art. 62a Ustawy o USC: „Przed zawarciem małżeństwa podlegającego prawu wewnętrznemu kościoła albo innego związku wyznaniowego duchowny informuje osoby zamierzające zawrzeć to małżeństwo o treści podstawowych przepisów prawa polskiego dotyczących zawarcia małżeństwa i jego skutków”.

1) Prawo kanoniczne powszechne: Biblia, Kodeks Prawa Kanonicznego z 1983 r., ustawodawstwo soborowe, encykliki papieskie, itp. 2) Prawo kanoniczne partykularne: Instrukcje Konferencji Episkopatu Polski: - o przygotowaniu do zawarcia małżeństwa w Kościele Katolickim z 5 IX 1986 r. - w sprawie duszpasterstwa małżeństw o różnej przynależności kościelnej z 11 III 1987 r. - dla duszpasterzy dotycząca małżeństwa konkordatowego z 22 X 1998 r.

- Ustawa z dnia 25 lutego 1964 r. Kodeks Rodzinny i Opiekuńczy, - Ustawa z dnia 29 września 1986 r. Prawo o aktach stanu cywilnego,  - Ustawa z 24 VII 1998 r. o zmianie ustaw - Kodeks rodzinny i opiekuńczy, KPC, Prawo o aktach S.C., ustawy o stosunku Państwa do KK w RP oraz niektórych innych ustaw, - rozporządzenie MSWiA z 26.X.1998 r. w sprawie szczegółowych zasad sporządzania aktów stanu cywilnego, sposobu prowadzenia ksiąg stanu cywilnego, ich kontroli, przechowywania i zabezpieczenia oraz wzorów aktów stanu cywilnego, ich odpisów, zaświadczeń i protokołów, - obwieszczenie MSWiA z 14 V 2004 r. w sprawie ogłoszenia wykazu stanowisk, których zajmowanie upoważnia do sporządzenia zaświadczenia stanowiącego podstawę sporządzenia aktu małżeństwa zawartego w sposób określony w art. 1 § 2 i 3 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (poprzednie z 4XI 1998 r.).




Przygotowanie kandydatów do małżeństwa

Przygotowanie dalsze

Przygotowanie bliższe

Przygotowanie bezpośrednie

Zaręczyny

• Can. 1062

• 
  
  Instrukcja KEP z 5. IX. 1986 r. o przygotowaniu do małżeństwa w Kościele Katolicki

Dawniej formalistyczne, wywoływały skutki prawne

Can. 1062 § 1 CIC, instytucja zwyczajowa; § 2: „Przysługuje skarga o wynagrodzenie szkód, jeśli takie powstały”

Zapowiedzi

• Can. 1069

• Instrukcja KEP z 5. IX. 1986 r. o przygotowaniu do małżeństwa w Kościele Katolicki





W jednym miejscu

W wielu miejscach





Jeżeli oboje narzeczeni przynajmniej od 6 miesięcy mieszkają w parafii własnego proboszcza

Jeżeli oboje narzeczeni nie mieszkają w parafii własnego proboszcza od 6 miesięcy.→ Zapowiedzi tylko w parafii bezpośrednio poprzedniego zamieszkania, z pominięciem dawniejszych.



Istotne przymioty małżeństwa

Jedność (Unitas matrimonii)

Nierozerwalność Can. 1141

Monogamia

Trwałość

Dozgonność

• 
  
  Cele małżeństwa kanonicznego (can. 1013 § 1 CIC, 1917)

Cel pierwszorzędny

Cel drugorzędny

Zrodzenie i wychowanie potomstwa

Wzajemna pomoc małżonków

Uśmierzenie pożądliwości

• 
  
  Cele małżeństwa kanonicznego (~ can. 1055 § 1 CIC, 1983)

Dobro małżonków

Zrodzenie i wychowanie potomstwa

Miłość małżeńska

Wzajemne doskonalenie siebie

Wzajemna pomoc i zaspokojenie popędu płciowego

• 
  
  
  Okoliczności powodujące stwierdzenie nieważności małżeństwa kanonicznego

Wadliwość konsensusu małżeńskiego

Rozrywające przeszkody małżeńskie

Brak formy kanonicznej zawarcia małżeństwa

• Uważnienie małżeństwa

• (Uzdrowienie małżeństwa nieważnego)





Zwykłe

Nadzwyczajne (w związku) (Sanatio in radice)




Warunek: 1 i 2

Ustania przeszkody

Ponowienie zgody małżeńskiej

Dyspensa władzy kościelnej (np. biskupa) od jakiejś przeszkody, ale bez ponawiania konsensusu małżeńskiego. Skutki wsteczne - ex tunc.

1: wieku, węzła poprzez śmierć, różnicy religii itp.

2. pozytywny wymóg CIC, nowy akt woli.

• 
  
  Sposoby rozwiązania węzła małżeńskiego kanonicznego

Przywilej wiary (na korzyść wiary)

Dyspensa od małżeństwa niedopełnionego





1) Przywilej Pawłowy

2) Przywilej Piotrowy

Can. 1144 § 1














Rozrywające przeszkody małżeńskie (12 + 1)

Wiek

Niemoc płciowa (impotencja)

Węzeł małżeński

Różna wiara (disparitas cultus)

Węzeł święceń

Publiczny ślub czystości (profesja zakonna)

Uprowadzenie

Występek małżonkobójstwa

Pokrewieństwo

Powinowactwo

Przyzwoitość publiczna

Pokrewieństwo prawne (adopcja)

• Pokrewieństwo duchowe

• Przeszkoda braku wieku

• Impedimentum aetatis



Can. 1083 § 1

Prawo kanoniczne K.K.

Prawo rodzinne polskie







CIC

Partykularne polskie

Warunki zwyczajne

Warunki nadzwyczajne









Kobieta - 14 lat

Mężczyzna - 16 lat

Kobieta: - 18 lat - 16 lat

Mężczyzna - 18 lat

Kobieta 18 lat

Mężczyzna - 18 lat

Kobieta - 16 lat

• od 1917 r. can. 1083 § 2: KEP

• Źródło przeszkody: prawo kościelne (ludzkie)

Dyspensowanie od przeszkody: TAK, biskup diecezjalny bez ograniczeń co do liczby lat brakujących

Uważnienie małżeństwa: 1) w związku, lub 2) ponowne wyrażenie zgody małżeńskiej.

Pokrewieństwo naturalne

• Impedimentum consanguinitatis

A-B



∙






C D II stopień


E F IV stopień







G H VI stopień

I

Linia:

1. prosta: A-B-C-E-G-I lub A-B-D-F-H

2. boczna: C-D lub E-F lub G-H

Stopnie pokrewieństwa wg. komputacji rzymskiej (cywilnej):

C-D - II stopień

D-E - III stopień

E-F lub D-G - IV stopień

• Elementy aktu płciowego:

Wg. orzeczenia Papieskiej Komisji do Rewizji Kodeksu Prawa Kanonicznego

1. erectio membri virilis,

2. penetratio etsi partialis vaginae mulieris,

3) ibique seminis deposito, seclusa qualibet investigatione circa naturam ipsius liquidi seminalis.

Impotencja przeszkodą rozrywającą.

Warunek: 1) uprzednia (antecedens) i 2) trwała (perpetua)

Niemoc płciowa (impotencja)

• Impotentia coeundi

• 
  
  Can. 1084 § 1

Organiczna

Czynnościowa zw. funkcjonalną

Kobieta

Mężczyzna

Bezwzględna Impotentia absoluta

Względna Impotentia relativa

Defectus vaginae, niedorozwój narządu rodnego

Aphalia, hypoplasia, elephantiasis

Mężczyzna

Kobieta: vaginismus

• Źródło przeszkody: prawo naturalne Boże

Dyspensowanie od przeszkody: NIE

• Impotencja ≠ Niepłodność

Węzeł małżeński

Impedimentum ligaminis seu vinculi

• Can. 1085 § 1

Małżeństwo bigamiczne, jeżeli małżeństwo poprzednie jednej ze stron:

1. ważnie zawarto, i

2. nie rozwiązane prawnie

Można zawrzeć nowe małżeństwo jeżeli przedstawi się jeden z dokumentów:

1. prawomocny wyrok sądu kościelnego o unieważnieniu poprzedniego (can. 1684),

2. autentyczny dokument śmierci; dekret wdowieństwa (can. 1707)

3. autentyczne powiadomienie o reskrypcie dyspensy papieskiej o niedopełnieniu poprzedniego (can. 1706),

4. dekret ordynariusza miejsca stwierdzający zaistnienie warunków do skorzystania z przywileju wiary.

• Źródło przeszkody: prawo naturalne Boże

• Dyspensowanie od przeszkody: NIE

• Uprowadzenie

• Impedimentum raptus

• Can. 1089

Tylko kobiety wbrew jej woli dla poślubienia.

Źródło przeszkody: prawo kościelne (ludzkie)

Dyspensowanie od przeszkody: TAK (biskup ordynariusz)

Małżonkobójstwo

Impedimentum criminis seu coniugicidii

• 2 postacie występku małżonkobójstwa:

osoba pragnąc zawrzeć małżeństwo uśmierca własnego małżonka lub małżonka osoby z którą zamierza zawrzeć nowy związek (can. 1090 § 1),

strony, które współdziałaniem fizycznym lub moralnym uśmiercają współmałżonka (can. 1090 § 2).

• Źródło przeszkody: prawo kościelne (ludzkie)

Dyspensowanie od przeszkody: TAK (Stolica Apostolska)

Święcenia kapłańskie

• 
  
  Ordines sacri

Can. 1009 § 1

• Od CIC 1917

Do 15. VIII. 1972

Po roku 1976

Motu proprio: Ad pascendum Pawła VI

Niższe (ordines minores)

Wyższe (ordines maiores)

Diakonat

Prezbiterat

Sakra biskupia

ostiariat

lektorat

egzorcystat

akolitat

subdiakonat

diakonat

prezbiterat

Sakra biskupia

• Źródło przeszkody: prawo kościelne (ludzkie)

Przeszkoda ustaje: 1) unieważnienie święceń, 2) dyspensa

Dyspensowanie od przeszkody: TAK

1. Stolica Apostolska (can. 1978 § 2 n. 1)

2. Wyjątkowo: biskup ordynariusz do diakonatu (can. 1079 § 1) i proboszcz i inni jeżeli diakon w niebezpieczeństwie śmierci (can. 1079 § 2).

Diakoni stali - wyjęci spod prawa celibatu

Sankcje za usiłowanie zawarcia małżeństwa: utrata urzędu kościelnego ex lege (can. 194 § 1 n. 3); suspensa latae sententiae aż do zwolnienia ze stanu duchownego (can. 1394 § 1) - Stolica Apostolska.



Profesja zakonna

Can. 1088

Prawo papieskie

Prawo biskupie

Ślub czystości:

1. publiczny, i

2. wieczysty i

3. w instytucie zakonnym.

Sposoby ustania przeszkody:

1. indult sekularyzacyjny, (Stolica Apostolska lub biskup diecezjalny)

2. wydalenie z zakony (tzw. dekret dymisyjny),

3. dyspensa (Stolica Apostolska lub biskup diecezjalny).

Przyzwoitość publiczna

• Publica honestas

• Podstawy przeszkody od 1983:

• nieważne małżeństwo,

• konkubinat (notoryczny lub publiczny)



C




A B E




D

• Źródło przeszkody: prawo kościelne (ludzkie)

Dyspensowanie od przeszkody: TAK (biskup ordynariusz)

• 
  
  
  
  
  
  
  
  Wadliwość konsensusu małżeńskiego (8)

Brak wystarczającego używania rozumu

Brak rozeznania oceniającego

Niezdolność do podjęcia obowiązków małżeńskich z przyczyn natury psychicznej

Błąd

Podstęp (podstępne wprowadzenie w błąd)

Symulacja (zgoda pozorna)

Zgoda warunkowa

Przymus i bojaźń










Can. 1095 nr 1 Can. 1095 nr 2 Can. 1095 nr 3 Can. 1097 Can. 1098 Can. 1101 Can. 1102

Can. 125 Can. 1103

1) Co do osoby

2) Co do istotnych przymiotów osoby

3) Co do przymiotów małżeństwa

Przymus fizyczny

Przymus psychiczny

B. bezwzględnie ciężka

B. względnie ciężka

B. zwyczajna (szacunkowa)

Ad. 2): Przedmiot bezpośrednio i zasadniczo zamierzony.

• orma kanoniczna zawarcia małżeństwa

• 
  
  

Zwyczajna

Nadzwyczajna




		W niebezpieczeństwie śmierci		Poza niebezpieczeństwem śmierci
Małżeństwo mieszane (wyznaniowo)

---