ŚWIĘCI I ŚWIĘTE

Św. Agata Sycylijska

Przedstawiana w długiej szacie, z obciętymi piersiami na misie, czasem z koroną w rękach i z palmą męczeństwa. Niekiedy obok niej widać narzędzia jej kaźni, czyli żelazne szczypce oraz rozżarzone węgle, na których umarła. W niektórych scenach ukazywana z płonącym domem w tle, ponieważ jak głosi legenda, św. Agata ocaliła miasto przed wybuchem wulkanu.

Jej atrybutami są także: chleb i sól, które święci się w jej święto i umieszcza w domu dla ochro­ny przed ogniem, oraz kość słoniowa, symbol czystości i niewinności.

Św. Agnieszka Rzymianka

Najczęściej przedstawiana z barankiem na rękach, także z dwiema koronami dziewictwa i mę­czeństwa, z palmą męczeńską, białymi gołębiami symbolizującymi niewinność lub z kością sło­niową oznaczającą czystość.

Czasem ukazywana jako piękna dziewczyna wychodząca cało z płonącego stosu lub rzucona na arenę i okryta płaszczem własnych włosów. Niekiedy św. Agnieszce towarzyszy miecz, któ­rym została ścięta.

Św. Aleksy Książę

Znany też jako Człowiek Boży. Zwykle ukazywany podobnie jak Jan Chrzciciel, z długimi, kasz­tanowymi włosami opadającymi na barki, a także z krótką, ciemną brodą. Ubrany zazwyczaj w ciemnozieloną sutannę sięgającą kolan, ręce ma złożone na piersiach; czasem trzyma też zwój z napisem: Oto ten, który pozostawił ojca i matkę, żonę, rodzinę i przyjaciół, wsie i majątki. Czasem ukazywany też jako żebrak lub ubogi pielgrzym pod schodami, z pielgrzymim kijem i niekiedy z księgą.

Św. Ambroży z Mediolanu

Ukazywany najczęściej w stroju pontyfikalnym, czyli biało-żółtej lub biało-złotej szacie biskupiej, z pastorałem i w mitrze. Czasem towarzyszą mu trzej pozostali Ojcowie Kościoła. Jego nabbar­dziej rozpoznawalnym atrybutem jest pszczeli ul, ponieważ jak głosi legenda, po jego narodzi­nach pszczoły same znosiły mu miód na usta, wróżąc mu przyszłość wielkiego mówcy.

Innymi atrybutami św. Ambrożego są: dziecko w kołysce, bicz o trzech rzemieniach, gołąb i ptasie pióro jako symbole boskiej inspiracji, księga i krzyż, a także model kościoła. Niekiedy temu świętemu towarzyszy też napis: Dobra mowa jest jak plaster miodu.

Św. Antoni Wielki

Jeden z Ojców Pustyni. Przedstawiany jako starzec z długą, kędzierzawą brodą, w stroju mni­cha lub pustelnika, z krzyżem w kształcie litery T lub z laską w tej formie. Jego najbardziej zna­nym atrybutem jest Diabeł leżący u jego stóp, czasem pod postacią wielkiego wieprza, a także dzwoneczki odpędzające demony.

Innymi atrybutami świętego są: lampa, źródło oraz lew lub dwa lwy kopiące grób. Często uka­zywany podczas kuszenia na pustyni, kiedy z krucyfiksem przeciwstawia się tłumowi demonów w różnych dziwnych i strasznych postaciach.

Św. Apolonia Aleksandryjska

Ukazywana z palmą męczeństwa w dłoni, a także z kleszczami i czasem z zębem na pamiątkę męczeństwa. Według legendy, przed śmiercią poganie wybili czy też wyrwali świętej wszystkie zęby, a potem dali jej wybór, czy chce wyrzec się chrześcijaństwa, czy spłonąć na stosie. Świę­ta poprosiła o chwilę do namysłu, po czym sama weszła do ognia.

Św. Augustyn z Hippony

Przedstawiany w stroju mnicha, częściej w szatach biskupich, z mitrą i pastorałem. Jako jego atrybut pojawia się księga, anioł szepczący mu do ucha - symbol boskiego natchnienia, a także serce w dłoni lub płonące serce przebite strzałami - znak pokutującego grzesznika przepełnio­nego skruchą.

Czasem w towarzystwie świętego ukazuje się jednego lub kilku uczniów, a także małego chłop­ca z muszlą i łyżką w dłoni, stojącego nad brzegiem morza i przelewającego wodę do dołka. Według legendy, święty Augustyn ujrzał takiego chłopca w swojej wizji i zinterpretował ją jako wyraz daremnego trudu umysłu człowieka, który chce zmieścić w sobie nieskończonego Boga.

Św. Brygida Szwedzka

Przedstawiana jest w ciemnowiśniowym habicie zakonnym z czerwonym welonem, na którym znajduje się korona z białego płótna z pięcioma czerwonymi znakami symbolizującymi rany Chrystusa - lub w czarnym habicie z białym welonem. Czasem ukazywana przy pulpicie i spi­sująca swoje wizje; z tego względu jej atrybutem jest księga i pióro. Inne atrybuty to lew heral­dyczny, korona - którą miała jej nałożyć Maryja, a także krzyż, serce i pielgrzymi kapelusz.

Św. Cecylia z Rzymu

Ukazywana z instrumentami muzycznymi, np. z organami, skrzypcami, lutnią. Niekiedy pojawia się w postawie orantki, z wzniesionymi w górę dłońmi, podczas modlitwy. Jej atrybutem jest też wieniec z róż, czasem białych i czerwonych, symbolizujących czystość i męczeńską śmierć; ukazywany jest też przy niej anioł strzegący jej dziewictwa. Inne atrybuty świętej to miecz, któ­rym została ścięta, palma męczeństwa, płonąca lampka.

Św. Dorota z Cezarei

Przedstawiana jako młoda kobieta z palmą męczeństwa i koszem, w którym znajdują się trzy jabłka i trzy róże; czasem towarzyszy jej chłopiec z takim koszem. Często ubrana jest w ciem­nozieloną suknię jako znak, że jest patronką ogrodników. Jej innymi atrybutami są: korona, lilia jako symbol czystości, krzyż, anioł i miecz, którym została ścięta. Pod koniec średniowiecza dodana jako 15. do grona Czternastu Świętych Wspomożycieli. Ukazywana czasem ze święty­mi: Katarzyną, Małgorzatą i Barbarą.

Św. Elżbieta Węgierska

Zwana też świętą Elżbietą z Turyngii. Przedstawiana w królewskim stroju, często z naręczem róż w fartuchu na pamiątkę cudownego zdarzenia. Elżbieta miała zwyczaj wynosić bułki ubo­gim, czego jej mąż nie pochwalał. Pewnego dnia kazał pokazać żonie, co niesie ona w fartuchu i ku swojemu zdumieniu, zobaczył w nim róże, mimo że była to zima. Święta ukazywana była też z modelem kościoła w rękach, z kilkoma monetami i z różańcem.

Św. Filip Neri

Zwany też świętym Filipem Nereuszem. Ukazywany jako mężczyzna w średnim wieku, z siwy­mi, krótkimi włosami i niezbyt długą, także siwą brodą. Odziany w dość charakterystyczne sza­ty kapłańskie (biała sutanna i długi, czerwony ornat - chyba tak się to nazywa), czasem także w birecie. Jego atrybutami są lilia oraz księga.

Św. Florian z Lauriacum

Ukazywany jako młody mężczyzna w stroju rzymskiego oficera, z dzbanem wody, podczas ga­szenia pożaru. Czasem trzyma w dłoni chorągiew. Jego innymi atrybutami są: kamień młyński zawieszony u szyi - na pamiątkę śmierci świętego, palma męczeństwa, biały oraz czerwony krzyż, płonący dom, miecz, kolczuga, tarcza, orzeł.

Św. Franciszek Salezy

Ukazywany w stroju biskupim, w rokiecie i mantolecie (coś jakby biała sutanna pod spodem, a na wierzchu purpurowa, krótka narzutka), czasem w stroju pontyfikalnym z mitrą na głowie. Ła­two rozpoznawalny po fizjonomii - krótka, ciemnobrązowa broda i wąsy, wysokie czoło, wyraź­na łysina. Niekiedy trzyma w ręku księgę lub ma dłoń złożoną na piersi. Jego innymi atrybutami są: trzymane w dłoni serce przebite strzałą i otoczone koroną cierniową, pióro oraz gorejąca kula ośmiopłomienna (jakkolwiek ona wygląda).

Św. Genowefa z Paryża

Często przedstawiana jako młoda pasterka, niekiedy z dwoma długimi warkoczami, z kijem pa­sterskim, kądzielą i stadem owiec lub jedną owcą. Czasem jako młoda mniszka z dwoma klu­czami Paryża zawieszonymi u pasa, a także podczas modlitwy z miastem w tle. Chętnie ukazy­wano ją w scenie przywrócenia wzroku niewidomemu, a także z medalikiem, księgą, naczy­niem, czaszą lub świecą - na pamiątkę cudu. Według legendy, kiedy święta się modliła, diabeł gasił jej świecę, ale anioł zawsze zapalał ją ponownie.

Św. Grzegorz Wielki

Najczęściej przedstawiany jako starzec w szatach pontyfikalnych (czerwonych) i tiarze, pod­czas pisania księgi, z unoszącym się ponad nim gołębiem - symbolem boskiego natchnienia. Jego innymi atrybutami są: otwarta księga, zwinięty zwój, trzy kwitnące hostie, krzyż pontyfikal­ny, model kościoła, a także parasol - na znak statusu papieża.

Św. Helena Cesarzowa

Odziana w bogate szaty cesarzowej, z koroną na głowie. Najczęściej trzyma w ręku krzyż, cza­sem także gwoździe. Do jej atrybutów należy również model kościoła. Przedstawiana często w scenie odnalezienia krzyża Chrystusa na Golgoc​​​​ie, ponieważ według legendy, to właśnie z jej inicjatywy podjęto poszukiwania i to ona przywiozła relikwie Krzyża Świętego do Europy. Poja­wia się też motyw trzech krzyży, spośród których rozpoznano krzyż Jezusa, kładąc na nim umierającą dziewczynkę.

Św. Hieronim ze Strydonu

Doktor Kościoła. Ukazywany najczęściej jako starzec-pokutnik, wycieńczony postami, okryty czerwoną tkaniną, podczas pisania księgi, z piórem w dłoni. Czasem w czerwonych szatach i charakterystycznym kapeluszu kardynalskim. Przedstawia się go niekiedy w otoczeniu trzech pozostałych doktorów Kościoła - św. Ambrożego, św. Grzegorza i św. Augustyna. Do jego atry­butów należy gołębica - symbol Ducha Świętego, model kościoła - symbol obrońcy wiary przed herezją, kamienie pokutne - którymi święty uderzał się w pierś, trąba powietrzna - symbol przy­pomnienia Sądu Ostatecznego, czaszka - symbol pokuty, a także rylec z tabliczką, wielbłąd i klepsydra. Bardzo często ukazywany z lwem, któremu na pustyni wyciągnął cierń z łapy, lub z oswojonym lwiątkiem.

Św. Izydor Oracz

Najczęściej ukazywany w scenie, gdy klęczy przed krzyżem, a gdzieś w oddali anioł orze za niego ziemię. Podobno to właśnie miał ujrzeć gospodarz Izydora, który przyszedł na pole sprawdzić, czy jego parobek dobrze pracuje. Atrybutami świętego są: pług zaprzężony w dwa woły, kłosy zboża, laska, spod której wypływa źródło, a także różaniec. Ponadto często ukazy­wano świętego Izydora w towarzystwie jego małżonki, błogosławionej Marii Toribia, która cza­sem trzyma kosz pełen warzyw i owoców.

Św. Jadwiga Śląska

Ukazywana zwykle jako dojrzała kobieta w habicie cysterskim, często boso lub z obuwiem w ręce - chodziła boso na znak pokory, a gdy spowiednik za namową męża polecił jej zawsze nosić buty, nosiła je przy sobie, zawieszone na sznurku. Trzyma w dłoni model kościoła i klasztoru, na głowie ma często koronę; niekiedy także w królewskim płaszczu.

Św. Jan Kanty

Zwany też świętym Janem z Kęt. Przedstawiany jako starszy mężczyzna w todze profesorskiej i w birecie, często także z księgą. Jako jego atrybut pojawia się lilia - którą podobno w czasie wizji wręczyła świętemu Matka Boska, a także krzyż, różaniec, scalony dzbanek. Ukazywany w otoczeniu studentów lub ubogich (czasem na jedno wychodzi...), w scenie nakładania na stu­denta togi profesorskiej, wręczania pieniędzy zbójcom lub oddawania butów ubogim.

Św. Jan Nepomucen

Ukazywany w stroju księdza, w sutannie, rokiecie i birecie. Trzyma w dłoni palmę męczeństwa, często też ma palec położony na ustach, a nad jego głową widnieje napis Tacui (Milczałem) oraz wieniec z pięciu gwiazd. Ma to związek z jego śmiercią - został zrzucony z mostu za to, że nie wyjawił tajemnicy spowiedzi; czasem przedstawiany jest w takiej właśnie scenie. Jego inny­mi atrybutami są: kłódka, klucz, pieczęć, zapieczętowany list (symbole tajemnicy), krucyfiks, zamek, woda.

Św. Kazimierz Królewicz

Ukazywany w czerwonym lub złoto-czerwonym stroju książęcym, jako młody mężczyzna o dłu­gich, czarnych włosach. Czasem z mitrą książęcą na głowie. Do jego atrybutów należą: lilia symbolizująca czystość, dwie skrzyżowane buławy, herb Jagiellonów, Matka Boska Ostrobram­ska, szarfa z pierwszymi słowami hymnu ku czci Matki Boskiej. Przedstawiany czasem jako klęczący nocą przed drzwiami zamkniętej katedry, dla podkreślenia jego niezwykłej pobożności i szacunku do Najświętszego Sakramentu.

Św. Leonard z Limoges

Przedstawiany najczęściej jako mnich (czasem w habicie benedyktyńskim) z tonsurą, trzymają­cy w ręku zerwany łańcuch żelazny lub skruszone okowy - według lenegdy, swoją modlitwą po­trafił oswobodzić uwięzionych w kajdanach, a także wstawiał się za więźniami u króla. Do jego atrybutów należy również koń oraz kwiat w ustach, a także buława i księga.

Św. Ludwik IX

Król Francji, organizator i uczestnik dwóch wypraw krzyżowych. Przedstawiany jako mężczy­zna o szczupłej, pociągłej twarzy, w królewskich szatach, z koroną i berłem. Jego atrybutami są: gwóźdź, korona cierniowa, korona cierniowa otoczona gwoździami, lilia, trzy lilie na tarczy, miecz, obrączka, sokół, wieniec laurowy. Często towarzyszy mu młody chłopiec; niekiedy świę­tego przedstawia się ze sztandarem krzyżowców.

Św. Łucja z Syrakuz

Przedstawiana w szatach rzymskiej niewiasty z palmą męczeństwa w dłoni i z tacą, na której leży para oczu; czasem z gałązką, z której wyrastają oczy. Według legendy, oszpeciła się i wy­łupiła sobie oczy, kiedy oddano ją do domu rozpusty. Innymi atrybutami świętej są: lampa, pło­mień u stóp - na pamiątkę stosu, który przeżyła, a także miecz lub sztylet, od którego zginęła; czasem świętą przedstawia się z raną na szyi - podobno po zadaniu jej rany mieczem żyła do­póty, dopóki nie udzielono jej ostatniego namaszczenia.

Św. Małgorzata Maria Alacoque

Ukazywana w habicie sióstr wizytek, w białym lub biało-czarnym habicie z czarnym welonem. Trzyma w rękach przebite serce; często przedstawia się ją także w scenach z jej wizji, kiedy klęczy przed Chrystusem. Jej atrybutem jest też Serce Jezusa, otoczone koroną cierniową, zwieńczone niewielkim krzyżem i otoczone promieniami. Dzięki niej rozpropagowane zostało nabożeństwo do Najświętszego Serca Jezusowego.

Św. Marcin z Tours

Ukazywany jako młodzieniec na białym koniu w stroju żołnierza, jak odcina połowę swojej opończy i ofiarowuje ją ubogiemu. Według legendy, święty miał mieć później sen, w którym Chrystus odziany w połowę opończy mówi do aniołów: „To Marcin okrył mnie płaszczem”. Cza­sem także św. Marcina ukazywano w scenie, gdy chce ruszać do walki broniąc się przed wro­gami jedynie znakiem krzyża. Przedstawiany także jako człowiek starszy, w stroju biskupim, z gęsią u stóp lub siedzącą na księdze. Według legendy, kiedy chciano go ogłosić biskupem, uciekł do szopy pełnej gęsi, a ptaki głośnym gęganiem wydały jego kryjówkę. Ukazywany też z modelem kościoła w dłoni, ponieważ założył pierwszy klasztor w Galii i prowadził gorliwą ewan­gelizację pogan. Innymi atrybutami świętego jest żebrak u jego stóp, dwa psy spoczywające przy nogach świętego, a także dzban.

Św. Maria Egipcjanka

Czasem mylona z Marią Magdaleną. Przedstawiana jako wychudzona, półnaga, stara kobieta w przerzuconej przez ramię, ubogiej szacie, przebywająca na pustyni. Czasem pojawia się obok niej mnich Zosimos, okrywający ją swoim płaszczem lub udzielający Komunii Świętej. Do jej atrybutów należą trzy chleby, które zabrała ze sobą na pustynię, a także z czaszką - symbo­lem pokuty.

Św. Maurycy

Przedstawiany w krótkiej, żołnierskiej tunice lub w zbroi. Ze względu na jego afrykańskie po­chodzenie, często ukazywany był jako ciemnoskóry mężczyzna o murzyńskich rysach twarzy. Do jego atrybutów należą: gałązka palmowa, flaga, lanca, koń, miecz, sztylet, tarcza, czasem tarcza z wizerunkiem orła. Miał być rzymskim oficerem, który został stracony, ponieważ nie chciał składać ofiar pogańskim bogom.

Św. Mikołaj z Miry

Ukazywany najczęściej w stroju biskupa rytu rzymskiego lub greckiego. Trzy złote kule trzyma­ne przez niego w dłoni lub spoczywające na trzymanej przez niego księdze - to trzy posagi, ja­kie biskup ufundował trzem ubogim pannom, umożliwiając im wyjście za mąż. Trzech mło­dzieńców w cebrzyku u stóp biskupa to trzej chłopcy uratowani przez niego od zbyt surowego wyroku śmierci. Atrybutem świętego jest też pastorał, oznaczający jego godność biskupią. To­warzyszą mu też kotwica i okręt na pamiątkę ocalenia żeglarzy w czasie sztormu. Niekiedy ma przy sobie sakiewkę, z której rozdawał pieniądze ubogim (trzy sakiewki lub trzy jabłka to już symbol trzech posagów), a także chleb, również rozdawany biednym. Inne atrybuty świętego to otwarta lub zamknięta księga, worek pełen podarunków. Czasem towarzyszy mu anioł, niekie­dy trzymający dodatkowo mitrę biskupią.

Św. Onufry Wielki

Pustelnik, który spędził na pustkowiu 60 lat swojego życia. Ukazuje się go jako ascetycznego starca, okrytego swoją długą brodą i włosami, a także "ubranego" w przepaskę z gałęzi i liści. Jego atrybuty to: anioł z hostią - który na pustyni udzielał świętemu Eucharystii, czaszka - znak pokuty i umartwienia, grota przy źródle, korona, kruk z chlebem w dziobie, krzyż, czasem dwa lwy kopiące mu grób. Niekiedy święty opasany jest łańcuchem.

Św. Paweł z Teb

Zwany także Pierwszym Pustelnikiem. Ukazywany jako starzec ascetyczny w długiej szacie tkanej z liści palmowych, z długą brodą i włosami. Inne jego atrybuty są podobne, jak dla in­nych pustelników: połowa chleba, kruk z chlebem w dziobie, który żywił świętego na pustyni, lew kopiący grób. Czasem przedstawiany ze świętym Antonim Pustelnikiem, który odwiedził Pawła; tego dnia kruk miał im przynieść cały chleb.

Św. Roch

Ukazywany jako młody pielgrzym lub żebrak w łachmanach, z psem biegnącym obok lub wyli­zującym jego rany. Czasem pies trzyma też chleb w pysku, ponieważ według legendy, kiedy zarażony dżumą święty ukrył się w lesie, wytropił go tam pies i codziennie przynosił mu jedze­nie. Innymi atrybutami świętego Rocha są: anioł oraz torba podróżna, czasem muszla pielgrzy­mia przypięta na płaszczu, a także kij z grzechotką.

Św. Rozalia z Palermo

Przedstawiana jako młoda kobieta w ubogich szatach pustelnicy, z liliami symbolizującymi czy­stość i wieńcem różanym symbolizującym życie pokutne. Jej innym atrybutem jest czaszka, symbol pokuty i umartwienia, a także postać pisząca na ścianie skalnej groty jej imię. Podobno Rozalia miała wyryć na ścianie słowa: Ja, Rozalia, córka Sinibalda, postanowiłam żyć w tej grocie dla miłości mego Pana, Jezusa Chrystusa.

Św. Rita

Ukazywana w czarno-białym habicie zakonnym. Często ma na czole ciernie i przedstawiana jest w scenie, kiedy klęczy przed krucyfiksem i zostaje naznaczona stygmatem rany z korony cierniowej. Jej innymi atrybutami są: krucyfiks, róża, figa, pszczoły i dwoje dzieci. Według le­gendy, dwaj synowie Rity chcieli krwawo pomścić śmierć ojca, ona zaś modliła się gorąco, by Bóg zabrał jej dzieci do siebie, zanim zdążą popełnić grzech. Tak się też stało.

Św. Sebastian

Przedstawiany jako przystojny młodzieniec w białej tunice lub obnażony, przywiązany do drze­wa lub słupa i przeszyty strzałami, czasem z wyrokiem śmierci przybitym nad głową. Należy pamiętać, że nie była to jeszcze jego męczeńska śmierć, gdyż po tym wypadku został uratowa­ny i wyleczony przez niewiastę Irenę. Zginął zatłuczony pałkami lub ukamienowany.

Niekiedy u jego stóp leży zbroja. Przedstawiany także z tarczą, mieczem, włócznią, ze strzała­mi w dłoni, na pamiątkę tego, że był żołnierzem. Ukazywany też z krucyfiksem oraz palmą mę­czeństwa w ręku.

Św. Stanisław ze Szczepanowa

Ukazywany w szatach biskupich, często z pastorałem. Pojawia się przy nim Potr Strzemień­czyk, zwany Piotrowinem, jako mała, modląca się postać lub rzadziej jako kościotrup. Według legendy, biskup wskrzesił zmarłego Piotra, aby ten potwierdził przekazanie dóbr ziemskich na rzecz biskupstwa. Innym atrybutem świętego jest orzeł, ponieważ cztery orły miały strzec szczątków biskupa. Często przedstawianą sceną jest zabóstwo świętego Stanisława u stóp oł­tarza, dokonane przez Bolesława Śmiałego.

Św. Tekla

W ikonografii przedstawiana jest jako kobieta o długich, prostych, spadających na ramiona włosach, które zazwyczaj przykrywa chusta. W większości ujęć ma bose nogi. W jej szatach dominuje jasna czerwień, a w oczy rzucają się bardzo szerokie rękawy. W dłoni trzyma (niekiedy dużych rozmiarów) krzyż lub księgę. Atrybutami są: narzędzia męki - stos i lew, krzyż w ręce oraz wół. Według legendy, dzięki modlitwie święta sprawiła, że zagradzające jej drogę skały rozstąpiły się i utworzyły wąwóz.

Św. Urszula z Kolonii

Do jej atrybutów należą: strzała, statek i chorągiew z krzyżem. Często przedstawiana w scenie męczeńskiej śmierci, kiedy razem z dziesięcioma służkami została zamordowana przez Hunów. Według legendy, wrogowie odstąpili od murów miasta, widząc Urszulę i jej służki wstępujące do nieba. Czasem trzyma w dłoni palmę męczeństwa.

Św. Walenty

Przedstawiany w szatach kapłańskich, z kielichem w jednej ręce i z mieczem w drugiej; często w scenie uzdrawiania chorego chłopca z padaczki. Święty słynął z tego, że udzielał ślubu zakochanym parom, często wbrew woli ich rodziców. Czasem ukazywany w scenie udzielania ślubu młodej parze.

Św. Wawrzyniec z Rzymu

Ukazywany jako mężczyzna odziany w dalmatykę, czyli szatę diakona, niekiedy ze stułą. Jego najczęściej pojawiającym się atrybutem jest żelazna krata - ruszt, nieraz rozżarzony do czer­woności, na którym poniósł męczeńską śmierć. Przedstawiany też z gałązką palmy (symbolem męczeństwa), z sakiewką (z której rozdawał pieniądze ubogim), a także otwarta szafka, księga Ewangelii, krzyż oraz zwój.

Św. Wincenty à Paulo

Ukazywany w długiej szacie zakonnej i szerokim płaszczu. Jego atrybutami są: anioł, dziecko w ramionach, dziecko u stóp, krucyfiks

FRANCISZKANIE

Św. Antoni Padewski

Przedstawiany w szarym habicie franciszkańskim, najczęściej z Dzieciątkiem Jezus na ręku i z liliami, symbolem niewinności. Według legendy pewnej nocy świętemu objawiło się Dzieciątko, ucałowało go i powiedziało, że bardzo go kocha.

Miał być doskonałym kaznodzieją i posiadać wielki dar wymowy. Według legendy, wygłosił kie­dyś kazanie do ryb, a także nakłonił muła, by oddał cześć Najświętszemu Sakramentowi, by zawstydzić w ten sposób heretyka. Dlatego też świętego Antoniego przedstawia się czasem z rybą lub osłem. Jego innymi atrybutami są: księga, symbolizująca mądrość i status doktora Ko­ścioła; serce i ogień, będące symbolami gorliwości, a także bochen chleba, ponieważ mówi się, że rozdawał chleb ludziom ubogim.

Św. Franciszek z Asyżu

Ukazywany jako mnich w szarym habicie franciszkańskim z kapturem, przepasany białym sznurem, na którym zawiązano trzy węzły symbolizujące trzy śluby zakonne. Często przedsta­wiany podczas wizji, w której ukazuje mu się ukrzyżowany Chrystus i obdarza świętego styg­matami na rękach, stopach i boku. Jego atrybutem jest też krzyż i czaszka na znak pokuty i umartwienia.

Świętego ukazywano też w otoczeniu zwierząt, zwłaszcza ptaków - na pamiątkę słynnego ka­zania do ptaków. Także w szopce bożonarodzeniowej, w towarzystwie wołu i osła - gdyż orga­nizacja takiego "żłobka", znanego do dziś, była pomysłem świętego Franciszka. Inne atrybuty świętego to baranek, księga oraz ryba trzymana w ręku - na pamiątkę cudu, w którym święty wskrzesił pstrąga.

Św. Jan Kapistran

Przedstawiany w szarym habicie franciszkańskim, jako starszy mężczyzna z tonsurą. Trzyma w ręku krucyfiks lub sztandar z krzyżem, czasem księgę lub monstrancję. Obok jego głowy umieszcza się niekiedy gwiazdę. Stopy świętego depczą turban turecki (mocno angażował się w wojnę z Turkami, zresztą był dość bojowo nastawiony do innowierców), czasem w tle ukaza­na jest scena walki.

Św. Klara z Asyżu

Była co prawda klaryską, ale habit nosiła franciszkański przepasany sznurem z trzema węzła­mi; z ciemnym welonem. Najczęściej przedstawiana z monstrancją w ręku. Według legendy, w czasie najazdu Saracenów na Asyż Klara miała ich odstraszyć Najświętszym Sakramentem, który wyniosła z kościoła. Blask idący z Hostii miał porazić wroga i zmusić go do ucieczki. Przedstawiana też z lampą, lilią i krucyfiksem.

Habit - strój zakonny, składający się z sukni, płaszcza, szkaplerza oraz pasa lub sznura (cingulum).

Zakon Braci Mniejszych (łac. Ordo Fratrum Minorum, pot. franciszkanie) Zakon ten w 1517 r. na mocy bulli Ite et vos ad vineam meam został podzielony na Zakon Braci Mniejszych zwanych Obserwantami, oraz Zakon Braci Mniejszych Konwentualnych. W 1619 r. pełną niezależność uzyskała trzecia gałąź: Zakon Braci Mniejszych Kapucynów. Wszystkie trzy zakony są oparte na tej samej regule, napisanej przez św. Franciszka

franciszkanie - habit przechodził różne przeobrażenia:

• franciszkanie z Zakonu Braci Mniejszych Konwentualnych OFMConv. - tunika czarna lub szara z kapturem, w pasie sznur o trzech węzłach symbolizujących złożone przez zakonnika śluby zakonne, przy nim często z lewej strony koronka franciszkańska , na głowie piuska (obecnie raczej rzadko spotykana) w okresie zimowym czarna peleryna z kapturem,

• franciszkanie z Zakonu Braci Mniejszych OFM (reformaci, bernardyni)- habit brązowy z kapturem, w pasie sznur o trzech węzłach, przy nim z lewej strony różaniec lub koronka franciszkańska.

• kapucyni OFMCap. - habit brązowy spiczasty kaptur, peleryna długa do kolan, w pasie powróz z trzema węzłami po prawej stronie, przy nim z lewej różaniec, całkowity zarost (choć nieobowiązkowy)

Habity franciszkanów mogą się różnić w zależności od ich przynależności. Cechą wspólną dla wszystkich jest sznur z trzema węzłami symbolizującymi rady ewangeliczne. W zakonie Braci Mniejszych Konwentualnych habit ma kolor czarny lub szary. Warto zaznaczyć, że w czasach św. Franciszka bracia nie nosili czarnych habitów, a dopiero późniejsze wydarzenia w Europie spowodowały zmiany w ubiorze zakonników. Obecnie w niektórych krajach bracia wracają do habitów koloru szarego, w Polsce jednak obowiązuje kolor czarny. Nie ulega jednak wątpliwości, że pierwotnym kolorem habitu franciszkańskiego był kolor szary (popielaty)

DOMINIKANIE

Św. Dominik Guzman

Przedstawiany jest w białym dominikańskim habicie z czarną kapą, trzymający w ręku księgę (Biblię, bądź też symbol nauki i rozumowego podejścia do wiary), a czasem też białą lilię (sym­bol czystości) i kij pielgrzymi (symbol kaznodziei-wędrowca).

Według legendy, podczas chrztu Dominika jego matka chrzestna zobaczyła gwiazdę świecącą nad jego głową. W ikonografii gwiazda nad głową św. Dominika jest jego charakterystycznym atrybutem (Dominik jest także określany jako Lumen Ecclesiae - Światło Kościoła).

Często u jego stóp ukazany jest pies z płonącą pochodnią w pysku, stojący na kuli ziemskiej. Jest to nawiązanie do innej legendy, według której matka Dominika, błogosławiona Joanna, miała przed jego narodzeniem sen, że urodzi psa trzymającego zapaloną pochodnię, którą roz­pali cały świat. Pies w biało-czarne łaty (kolory habitu dominikańskiego). Dominik jest również przedstawiany jako klęczący przed Matką Boską z Dzieciątkiem, od której otrzymuje różaniec. W tym wizerunku obok Dominika przedstawiana jest również święta Katarzyna Sieneńska.

Św. Katarzyna Sieneńska

Przedstawiana w biało-czarnym lub zupełnie białym habicie dominikanki, w dłoniach trzyma krzyż, różaniec lub lilię symbolizującą czystość, czasem też tiarę. Ma na skroniach koronę cier­niową, widoczne są też stygmaty; niekiedy ma też książkę symbolizującą naukę. Czasem uka­zywana z pierścionkiem, oznaczającym mistyczne zaślubiny z Dzieciątkiem Jezus.

Jej atrybutami są także: serce, gołębica nad głową; pióro, koperty i zwoje symbolizujące liczną korespondencję; czaszka, Diabeł u stóp, palma męczeństwa lub trzy korony dziewictwa, mę­czeństwa i nauczania.

Św. Tomasz z Akwinu

Przedstawiany w habicie dominikańskim, w czarnej kapie i białym szkaplerzu. Jego atrybutami są: anioł, gołąb; infuła u nóg, której nie przyjął; kielich; kielich z Hostią, księga, laska, model kościoła, monogram IHS, monstrancja, pióro pisarskie, różaniec, słońce na piersiach, które symbolizuje jego Boską inspirację. Jego znakiem jest także Chrystus w aureoli. Rozpoznawalny po fizjonomii.

Św. Jacek Odrowąż

Ukazywany w biało-czarnym habicie dominikańskim, najczęściej z monstrancją lub puszką w jednej ręce i figurą Matki Boskiej w drugiej. To na pamiątkę cudownego zdarzenia - podobno w czasie najazdu Tatarów, święty zdołał ocalić Najświętszy Sakrament i kamienną figurę Maryi, wynosząc je z miasta. Niekiedy przedstawiany w czasie wizji, kiedy klęczy przed Matką Boską z Dzieciątkiem.

Zakon Dominikanów to potoczna nazwa Zakonu Kaznodziejskiego (łac. Ordo Praedicatorum - OP) - habit biały: tunika przepasana skórzanym pasem z przypiętym różańcem, szkaplerz i kaptur; częścią stroju jest także czarna kapa z kapturem.

Habity żeńskie-

- benedyktynki - habit czarny z szerokimi rękawami, szary szkaplerz, czarny welon na białym kapturze okrywającym czoło i podbródek

 dominikanki - biały habit i szkaplerz, czarny welon na białym kapturze zakrywającym czoło i podbródek, płaszcz czarny

 karmelitanki bose - brązowy habit aż do stop, z szerokimi rękawami, przepasany skórzanym pasem, na habicie szkaplerz na białej toce, na głowie czarny welon (biały dla nowicjuszek i profesek czasowych); w określonych okolicznościach, np. Msza św., uroczysta Liturgia Godzin, na habit nakładany biały płaszcz; całości stroju dopełnia duży drewniany różaniec za pasem u lewego boku i krzyżyk z pasyjką, noszony na sercu;

 klaryski - habit szaro-popielaty przepasany sznurem, kaptur biały okrywa czoło i podbródek, spada na piersi wycięty w karo, na nim czarny welon.

BERNARDYNI

Św. Bernardyn ze Sieny

Przedstawiany jako mnich w burobrązowym habicie bernardyńskim, z tonsurą, czasem pod­czas wygłaszania kazania. Jego najważniejszym atrybutem jest krzyż z monogramem IHS lub tenże monogram otoczony promieniami, przypominający monstrancję - to na pamiątkę tego, że Bernardyn oddawał szczególną cześć imieniu Jezus. Ukazywany także z księgą lub z trzema infułami na znak tego, że odmawiał przyjęcia godności biskupa.

Strój franciszkański.

Kamilianie, Zakon Kleryków Regularnych Posługujących Chorym, zakon założony przez św. Kamila de Lellis w 1584, Kamilianie noszą czarny habit (misjonarze biały) z czerwonym krzyżem na piersi. Symbolem Kamilianów jest czerwony krzyż - międzynarodowy znak oddania i służby. W roku 1586 papież Sykstus V dokumentem "Breve Cum nos nupe" udzielił zgody kamilianom na noszenie krzyża. Znane są przykłady wielu cudów związanych z czerwonym krzyżem. Jednym z nich jest historia z 1601 roku z bitwy pod Canizzą, gdy jedną rzeczą jaka ocalała ze spalonego namiotu medyków był właśnie czerwony krzyż z habitu kamiliańskiego.

Kameduli - zakon utworzony ok. 1012 przez św. Romualda z Camaldoli. Nazwa zgromadzenia powstała od nazwy miejscowości Camaldoli w Toskanii, w której powstał pierwszy erem. Zgromadzenie zakonne miało charakter eremicko-monastyczny. Mnich żył samotnie we własnej pustelni. Pustelnie tworzyły jeden organizm ze wspólnym kościołem i przełożonym. Reguła zakonna przewidywała jedynie wspólną modlitwę. Strój- biała tunika, na niej biały szkaplerz z kapturem, do tego biały pas z materiału, wiązany na środku; biały płaszcz z kapturem do modlitw chórowych.

Pallotyni, właściwie Stowarzyszenie Apostolstwa Katolickiego (łac. Societas Apostolatus Catholici - SAC) - katolicka wspólnota księży i braci, założona przez św. Wincentego Pallottiego w 1. połowie XIX wieku. Strojem Stowarzyszenia jest ubiór duchowieństwa diecezji rzymskiej w XIX w., czyli czarna sutanna z pelerynką i czarnym wełnianym pasem, którego końce opadają na lewą stronę. Na misjach w ciepłych krajach nosi się białą sutannę z czarnym pasem. Podobny strój nosi papież, tylko z pasem koloru białego. Alumni przed wieczną konsekracją noszą sutannę bez pelerynki.

Redemptoryści, Congregatio Sanctissimi Redemptoris, Zgromadzenie Najświętszego Odkupiciela - zgromadzenie zakonne założone przez świętego Alfonsa Liguori w 1732, czarny habit ze stojącym kołnierzem, z wyłożonym na niego białym kołnierzykiem, pas czarny z różańcem po lewej stronie, płaszcz bez rękawów, na głowie kapelusz z rondem wywiniętym po bokach, czarny.

Zakon pijarów - potoczna nazwa Zakonu Kleryków Regularnych Ubogich Matki Bożej Szkół Pobożnych (Ordo Clericorum Regularium Pauperum Matris Dei Scholarum Piarum) czyli Zakonu Szkół Pobożnych - zakon ustanowiony przez papieża Grzegorza XV 18 listopada 1621, Nazwa pijarzy pochodzi od łacińskiego słowa "pius", co oznacza "pobożny" pojawiającego się w łacińskiej nazwie "Scholae Piae", co oznacza: "Szkoły Pobożne". Hasłem zakonu jest "Pietas et Litterae", czyli "Pobożność i Nauka". Strój- czarna szata podobna do sutanny, przepasana pasem, przy szyi biała koloratka, płaszcz czarny bez rękawów, z kołnierzem, na głowie kapelusz

BENEDYKTYNI

Św. Benedykt z Nursji

Przedstawiany jako starzec z siwą, niezbyt długą brodą i łysiną czołową, na której czasem znajduje się mały kosmyk włosów. Odziany jest w czarny habit benedyktyński z nałożonym na niego tzw. szkaplerzem - czyli płatem materiału okrywającym ramiona, barki, plecy i pierś. W jednej dłoni często trzyma krzyż lub laskę zakończoną krzyżem, w drugiej ręce trzyma księgę reguły zakonnej lub zwoje.

Święty ten posiada też wiele innych atrybutów. Pęknięty kielich z wypełzającym wężem to sym­bol trucizny, jaką chcieli podać mu wrogowie. Kruk z rozpostartymi skrzydłami kroczący obok chleba - to pamiątka po tym, jak święty nakazał krukowi ukryć zatruty chleb, którym został po­częstowany. Innymi atrybutami są: anioł, hostia, pas, bicz, wiązka rózg, rzadziej pies i kubek, a także infuła u stóp świętego z napisem Ausculta fili (Synu, bądź posłuszny).

Benedyktyni, Zakon Świętego Benedykta (łac. Ordo Sancti Benedicti, używany skrót: OSB)- najczęściej występuje habit czarny z kapturem i czarnym szkaplerzem, płaszcz czarny,

Habit: Czarny habit przepasany skórzanym paskiem, czarn szkaplerz z kapturem. Opat dodatkowo na piersi krzyż. W niektórych klasztorach habit i szkaplerz biały lub niebieski.

CYSTERSI

Św. Bernard z Clairvaux

Ukazywany jako mnich w białym habicie cysterskim, z tonsurą i krótką brodą, niekiedy z pasto­rałem w dłoni. Czasem jego atrybutem jest pszczeli rój i ul, ponieważ z racji swoich zdolności oratorskich nazwany został "doktorem miodopłynnym". Przedstawiany także z krzyżem opac­kim lub krucyfiksem oraz z księgą, niekiedy też z piórem pisarskim.

Jego innymi atrybutami są: Arma Christi, czyli narzędzia Męki Pańskiej, trzy infuły u stóp oraz różaniec. Według legendy, objawiła mu się kiedyś także Maryja, z której piersi popłynęło mle­ko; czasem ukazywany jest w towarzystwie Matki Boskiej z Dzieciątkiem. Świętego ukazywano też w czasie wizji, jak obejmuje zstępującego z krzyża Chrystusa, lub z modelem kościoła w dłoniach.

Cystersi (łac. Cistercienses, pełna łacińska nazwa Sacer Ordo Cisterciensis, skrót SOCist.) - zakon katolicki wywodzący się z benedyktynów i posługujący się regułą benedyktyńską, Cystersi noszą biały habit z czarnym szkaplerzem przepasanym płóciennym pasem, przez co są nazywani białymi mnichami.  cystersi - habit biały z czarnym szkaplerzem przepasany pasem. W czasie modlitw chórowych, nowicjusze noszą biały płaszcz, bracia przed ślubami wieczystymi - biały płaszcz z mucetem, po ślubach zaś - białą kukullę

JEZUICI

Św. Ignacy Loyola

Założyciel zakonu jezuitów. Rozpoznawalny przede wszystkim po fizjonomii. Odziany w czarny strój jezuity, niekiedy trzyma w dłoni krzyż, książeczkę Ćwiczeń duchownych lub księgę Kon­stytucji Zakonu z monogramem IHS. Czasem jako jego atrybut pojawia się ornat.

Św. Alojzy Gonzaga

Ukazywany w czarnej szacie jezuickiej i białej komży z szerokimi rękawami, bez szlaków, a więc w stroju kleryka. Jego atrybutami są lilie, symbol czystości, a także krzyż i mitra książęca u stóp. Niekiedy przedstawia się go z Dzieciątkiem Jezus na ręku lub z czaszką w dłoni, mają­cą symbolizować pokutę i odwrócenie się od spraw doczesnych na rzecz wieczystych.

Św. Franciszek Ksawery

Przedstawiany jako mężczyzna z krótkimi, ciemnymi włosami i ciemną brodą, w czarnej sukni jezuickiej, czasem w komży i ze stułą. Często otaczają go poganie, którym on wychodzi na­przeciw, trzymając w ręku krucyfiks. Niekiedy jego szaty obszyte są muszlami jak u pielgrzyma. Innymi atrybutami świętego są: gorejące serce, krzyż, płomienie wydobywające się z piersi, stuła, laska pielgrzyma i krab - na pamiątkę cudu. Kiedy podczas podróży morskiej święty zgu­bił swój krucyfiks, bardzo go opłakiwał; nagle z wody wyłonił się krab, trzymający w szczypcach zgubę i oddał ją Franciszkowi.

Św. Stanisław Kostka

Przedstawiany w stroju jezuity (czarny z białym kołnierzykiem). Ukazywany podczas przyjmo­wania Wiatyku z rąk św. Barbary w asyście dwóch aniołów, a także podczas widzenia Madon­ny podającej mu Dzieciątko Jezus na ręce. Przedstawiany także podczas przyjmowania Komu­nii z rąk anioła w protestanckiej świątyni.

Innymi atrybutami św. Stanisława Kostki są: laska pielgrzymia na pamiątkę jego wędrówki do Rzymu; lilia stanowiąca symbol czystości, krucyfiks oraz różaniec, które trzymał w chwili śmier­ci. Przedstawiany też z Dzieciątkiem Jezus na ręku lub w asyście Matki Bożej.

Jezuici (pełna nazwa: Towarzystwo Jezusowe łac. Societas Iesu (SI)- czarna sutanna kapłańska (bez guzików), przepasana czarnym pasem wiązanym na prawą stronę, płaszcz i kapelusz lub piuska czarna

KARMELICI

Św. Jan od Krzyża

Przedstawiany jako mężczyzna w średnim wieku, z tonsurą, krótką brodą i wąsami, odziany w bury habit karmelitański z białym płaszczem z kapturem. Jego atrybutem jest otwarta księga, krucyfiks, a także lilia - symbol czystości i orzeł u jego stóp. Bardzo często przedstawiany jest w ciemnej, kamiennej celi podczas modlitwy, kiedy spływa na niego snop niebiańskiego światła (był długo więziony w celi w Toledo za sprzyjanie reformom zakonu karmelitów). Czasem wi­doczne też jest małe, zakratowane okienko, przez które święty uciekł.

Św. Teresa z Avili

Zwana też Teresą od Jezusa. Przedstawiana jest w habicie karmelitanki. Jej atrybutami są: anioł przeszywający jej serce strzałą miłości, gołąb, krzyż, pióro i księga, napis: Misericordias Domini in aeternum cantabo, strzała. Święta była także jedną z reformatorek zakonu karmelitów i uważana jest za założycielkę karmelitów bosych.

Św. Teresa od Dzieciątka Jezus

Przedstawiana na podstawie autentycznych fotografii w habicie karmelitańskim. Do jej atrybutów należy księga, pióro, pęk róż oraz Dziecię Jezus. Przedstawiana też często z krucyfiksem w jednej dłoni oraz z bukietem róż w drugiej.

Karmelici (pełna nazwa po łac. Ordo fratrum Beatae Virginis Mariae de monte Carmel) - katolicki zakon kontemplacyjny Marii Panny z góry Karmel o surowej regule.

Strój karmelitów składa się z tuniki z pasem koloru brązowego oraz szkaplerza i kaptura tegoż koloru. Pod szkaplerzem krzyżyk profesyjny. Przy lewym boku- różaniec. W określonych okolicznościach np. msza święta, Liturgia Godzin I klasy zakłada się biały płaszcz z kapturem. Różnice w kroju habitu karmelitów i karmelitów bosych; u "bosych" szkaplerz węższy i sięgający kolan, kaptur mniejszy. W przypadku płaszcza chórowego podobnież (krótszy płaszcz i mniejszy kapturek).

Habit: Ciemnobrązowy habit przepasany skórzanym paskiem; ciemnobrązowy szkaplerz i kaptur.

Paulini Zakon Świętego Pawła Pierwszego Pustelnika, potocznie paulini (łac. Ordo Sancti Pauli Primi Eremitae, stosowany skrót: OSPPE), biały habit, biały pas z różańcem, szkaplerz.

ARCHANIOŁOWIE

Archanioł Michał

Ukazywany jako strażnik Królestwa Niebieskiego lub jako anioł asystujący razem z Gabrielem przy tronie Boga, odziany w szaty o kolorze jasnoczerwonym. Przedstawiany także w tunice i paliuszu, w szacie władcy lub jako wojownik w zbroi, o białych lub pawich skrzydłach, z włosa­mi upiętymi opaską lub diademem.

Najczęściej przedstawiany w scenach walki z Szatanem lub podczas strącania Lucyfera do piekła. Ukazywany wtedy jako wojownik z lancą, mieczem lub oszczepem, w puklerzu, z tarczą z napisem Quis ut Deus, z Szatanem w postaci smoka skrępowanego u jego stóp. Archanioła Michała przedstawiano też w scenie Sądu Ostatecznego z wagą, ważącego dusze ludzkie i rozdzielającego je do nieba lub do piekła. Innymi atrybutami jego są: globus, krzyż lub laska.

Archanioł Gabriel

Ukazywany jako młodzieniec, odziany najczęściej w tunikę i paliusz, niekiedy w szaty liturgicz­ne. Na włosach nosi diadem lub przepaskę, czasem ma skrzydła z pawich piór. Jego atrybuta­mi są: berło, lilia, gałązka palmowa lub oliwna. Niekiedy jako Boski Herold trzyma w dłoni zapie­czętowany list lub zwój. Najchętniej przedstawiany podczas sceny Zwiastowania, kiedy stoi lub klęczy przed Maryją, przynosząc jej Słowo.

Archanioł Rafał

Przedstawiany jako młodzieniec w długiej tunice i chlamidzie, często z laską pielgrzyma, pod­czas podróży u boku Tobiasza Młodszego. Czasem trzyma też w dłoniach rybę i naczynie. Inną sceną, w której pojawia się archanioł Rafał, jest moment, kiedy pokonuje demona, a przy nim klęczą Sara i Tobiasz. Pojawia się często w towarzystwie pozostałych archaniołów. Jego innym atrybutem jest krzyż.

POSTACIE Z NOWEGO TESTAMENTU

Św. Anna, Matka NMP

Ukazywana czasem w scenach zaczerpiętych z apokryficznej opowieści o jej żywocie, czyli: w scenie zwiastowania, kiedy stoi w ogrodzie przy źródle i patrzy na ptasie gniazdo w koronie drzewa; w scenie spotkania z mężem Joachimem przy bramie miasta, podczas pocałunku; w scenie narodzin NMP i ofiarowania Jej w świątyni.

Bardziej popularne przedstawienia to: św. Anna ucząca młodą NMP czytać, św. Anna Samo­trzecia z Maryją Dziewicą i małym Jezusem. Znane jest jej przedstawienie z katakumb, gdzie św. Anna kładzie palec na ustach, w geście wyrażającym tajemnicę boskich planów.

Św. Joachim, Ojciec NMP

Ukazywany jako starszy, brodaty mężczyzna, odziany w długie, często bogate szaty i płaszcz. Pojawia się w towarzystwie św. Anny, w apokryficznych scenach z życia małej Maryi. Bardzo często można go pomylić z wizerunkiem św. Józefa, zwłaszcza, gdy pojawia się ze św. Anną i dzieckiem - scena jest podobna do przedstawień Świętej rodziny.

Do jego atrybutów należą dwa gołąbki w dłoni, w koszyku lub na księdze (symbol ofiary składa­nej w świątyni), laska i kij pasterski, jagnię u stóp, księga lub zwój. Podobno czasem może trzy­mać w ramionach Dzieciątko Jezus.

Św. Józef, Oblubieniec NMP

Przedstawiany najczęściej jako starzec, gdyż według apokryficznych opowieści w chwili poślu­bienia Maryi miał mieć prawie dziewięćdziesiąt lat. Św. Józef pojawia się z Maryją i Jezusem w przedstawieniach Świętej Rodziny, a także w sytuacjach typu: narodzenie Jezusa w Betlejem, ofiarowanie Jezusa w świątyni, pokłon trzech mędrców, ucieczka do Egiptu, odnalezienie Jezu­sa w świątyni. Także w apokryficznej scenie zaślubin z Maryją.

Ukazuje się go także z lilią, symbolem czystości, a także z małym Jezusem na rękach. Niekie­dy też z narzędziami ciesielskimi, z piłą, siekierą, w warsztacie stolarskim. Jego innymi atrybu­tami są: bukłak na wodę, kij wędrowca (wspomnienie ucieczki do Egiptu), kwitnąca różdżka, miska z kaszą, lampa oraz winorośl.

Św. Elżbieta, Matka Jana Chrzciciela

Ukazywana jako kobieta w średnim wieku, najczęściej u boku swojego męża Zachariasza i w scenach z życia świętego Jana Chrzciciela. Bardzo często przedstawiana też w scenie Nawie­dzenia jako kobieta brzemienna, witająca odwiedzającą ją Maryję Pannę, także brzemienną. Poza tym nie posiada raczej żadnych charakterystycznych cech.

Św. Jan Chrzciciel

Ukazuje się go jako dziecko, młodzieńca lub ascetycznego męża. Odziany jest w skórę zwie­rzęcą, niekiedy w płaszcz z sierści więlbłąda, w dłoni trzyma krzyż lub niekiedy głowę na misie.

Jego atrybutem jest też baranek - niesiony na ramieniu, leżący u stóp świętego, leżący na księ­dze lub baranek z kielichem. Czasem Jan Chrzciciel przedstawiany jest jako chłopiec bawiący się z barankiem. Pojawia się m. in. w scenie Chrztu Pańskiego.

Św. Dyzma, Dobry Łotr

Przedstawiany najczęściej w scenach zbiorowych, np. podczas ukrzyżowania Jezusa, kiedy to powieszony na krzyżu obok Dobry Łotr nawrócił się, wyraził skruchę i otrzymał obietnicę życia wiecznego. Ukazywany też w przedstawieniach Sądu Ostatecznego, Raju, Jezusa w towarzy­stwie grzeszników, Jezusa zstępującego do Otchłani. Jego atrybutami są krzyż, łańcuch, ma­czuga, miecz lub nóż.

Ukazywany jako młodzieniec lub mężczyzna w dojrzałym wieku, w opasce na biodrach lub w krótkiej tunice. Szczególnie popularny w przedstawieniach prawosławnych, gdzie ukazywano go w czerwonej opończy, z prawosławnym krzyżem w jednej dłoni i mieczem w drugiej, lub w białej przepasce biodrowej.

Św. Maria Magdalena

Ukazywana najczęściej w scenach z życia Jezusa: kiedy obmywa mu stopy łzami, kiedy stoi pod krzyżem lub klęczy przed zmartwychwstałym Jezusem z wyciągniętymi rękoma. Zwykle ma na sobie szatę lub płaszcz w kolorze czerwonym lub ciemnoróżowym, a także posiada dłu­gie, rozpuszczone włosy - choć zdarzają się starsze wizerunki, w których ma głowę okrytą.

Często portretowano ją jako młodą kobietę o wybitnej urodzie, trzymającą w dłoni mały pojem­nik lub puszkę z wonnym olejkiem. Do jej atrybutów należą też: kadzielnica, dyscyplina, wło­siennica, lustro, gałązka oliwna.

Pojawia się też jako pokutnica, klęcząca przed krucyfiksem w skalistej jaskini, z otwartą księgą położoną przed sobą i z czaszką, symbolizującą pokutę. W niektórych wizerunkach jest naga lub półnaga, okryta płaszczem swoich długich włosów.

Św. Weronika

Kobieta z Jerozolimy, która niosącemu krzyż Chrystusowi podała chustę do otarcia twarzy, na której miało odbić się oblicze Jezusa. Przedstawiana z rozpostartą chustą - veraiconem - w dłoniach, także w scenach z Drogi Krzyżowej.

Św. Longinus Setnik

Rzymski setnik, który przebił włócznią bok Jezusa i nawrócił się, stwierdzając: Prawdziwie, ten człowiek był synem Bożym. Później został ochrzczony i prowadził działalność apostolską; zgi­nął z rozkazu Piłata. Przedstawiany w zbroi legionisty rzymskiego, w hełmie, z krzyżem i włócz­nią. Pojawia się najczęściej w kluczowej scenie, kiedy otwiera włócznią bok Jezusa wiszącego na krzyżu.

Św. Szczepan

Ukazywany jako młody mężczyzna z księgą Ewangelii, z kamieniami na księdze lub w rękach i z gałązką palmową. Najczęściej ukazywany w scenie ukamienowania i apoteozy, kiedy anioło­wie wynoszą jego duszę na obłoku.

APOSTOŁOWIE i EWANGELIŚCI

Św. Andrzej Apostoł

Przedstawiany jako człowiek starszy, o gęstych, siwych włosach i krzaczastej, krótkiej brodzie. Czasem ukazywany w scenie powołania jako rybak, w krótkiej tunice, z siecią rybacką. Jego atrybutem jest także ryba, z racji wykonywanego zawodu. Jako apostoł ukazywany jest w dłu­giej szacie i płaszczu, z księgą w rękach. Często przedstawiany w scenie męczeństwa, kiedy krzyżowano go na drewnianym krzyżu w kształci litery X. Krzyż taki, zwany "krzyżem świętego Andrzeja", jest najbardziej rozpoznawalnym atrybutem tego apostoła.

Św. Bartłomiej Apostoł

Ukazywany najczęściej jako postawny, umięśniony mężczyzna w długiej tunice przepasanej pasem. Niekiedy trzyma w dłoniach księgę lub zwój. Jego charakterystycznym atrybutem jest szeroki nóż do zdzierania skóry, czasem przedstawiany jest też ze zdartą skórą trzymaną w dłoniach. To pamiątka męczeńskiej śmierci apostoła, który został przywiązany do słupa i we­dług podań, żywcem obdarty ze skóry. Niekiedy święty Bartłomiej ukazywany jest właśnie w ta­kiej scenie.

Św. Filip Apostoł

Raczej mało charakterystyczny, przedstawiany najczęściej jako mężczyzna w średnim wieku, w szatach apostolskich, z księgą lub zwojem, czasem z pastorałem. Jego atrybutem jest krzyż lub belka od krzyża; inne atrybuty to krzyż w kształcie litery T, wąż lub smok, chleb, ryba. Nie­kiedy przedstawiany z kamieniami lub w scenie ukamienowania na pamiątkę męczeństwa.

Św. Jakub Mniejszy

Zwany też Jakubem Młodszym. Kolejny mało charakterystyczny. Ukazywany w tunice i płasz­czu, jak większość apostołów, z księgą lub zwojem. Do jego atrybutów należy miecz lub hala­barda, trzymana w rękach korona oraz torba podróżna. Czasem przedstawia się go także z ka­mieniami, na znak męczeńskiej śmierci - został podobno ukamienowany, a następnie dobity pałką, choć w innych wersjach apostoł zmarł na krzyżu lub został strącony z wieży. Niekiedy pojawia się w szatach biskupa rytu wschodniego.

Św. Jakub Większy

Zwany też Jakubem Starszym. Przedstawiany jako siwy, krzepki starzec w tunice i płaszczu, czasem jako pielgrzym w kapeluszu z szerokim rondem i kijem pielgrzymim. Niekiedy ma też księgę lub zwój, a także bukłak, torbę podróżną lub turecki turban. Jego najbardziej charaktery­stycznym atrybutem jest muszla świętego Jakuba. Został stracony bez procesu, ścięty mie­czem przez Heroda.

Św. Jan Ewangelista

Przedstawiany jako starzec, czasami jako młodzieniec w tunice i płaszczu, rzadko jako rybak. Najczęściej występuje w scenach ewangelicznych: pod krzyżem obok Maryi, podczas Zaśnię­cia NMP, podczas wizji apokaliptycznych. Bywa - błędnie - przedstawiany w scenie męczeń­stwa - zanurzony w kotle z wrzącą oliwą. Jego atrybutami są: diakon Prochor, któremu dyktuje tekst, gołębica, kielich z Hostią, kielich zatrutego wina z wężem, kocioł z oliwą, księga, orzeł w locie, na księdze lub u jego stóp, siedem apokaliptycznych plag, zwój.

Św. Łukasz Ewangelista

Często przedstawiany podczas malowania portretu Matki Boskiej z Dzieciątkiem, z paletą ma­larską; czasem też z aniołem, który pomaga mu w dokończeniu dzieła. Ponieważ był lekarzem, ukazuje się go w czapce lekarskiej, niekiedy też z przyrządami medycznymi i skalpelem. Do jego innych atrybutów należy wół oraz zwój lub księga, papier i kamień.

Św. Maciej Apostoł

Został przyjęty do grona Dwunastu po zdradzie i samobójstwie Judasza. Ukazywany w szatach apostolskich, czyli w przepasanej, długiej tunice i w płaszczu. Jego atrybutami są: krzyż, księ­ga, kamienie, halabarda, a także włócznia, topór i miecz, którymi miał zostać dobity w czasie swojej męczeńskiej śmierci.

Św. Marek Ewangelista

Ukazywany jest w stroju arcybiskupa, w paliuszu albo jako biskup wschodniego rytu. Trzyma w dłoni zamkniętą lub otwartą księgę. Symbolizuje go m.in. lew ze skrzydłami - jedno z ewange­licznych zwierząt, lew u stóp, drzewo figowe lub owoc figowy, zwój. Czasem przedstawiany w scenie męczeństwa - według legendy, był wleczony na sznurze zadzierzgniętym wokół jego szyi i tłuczony pałkami.

Św. Mateusz Ewangelista

Przedstawiany w towarzystwie uskrzydlonej postaci ludzkiej, często podczas pisania księgi. Niekiedy jego atrybutem jest miecz, którym został ścięty. Czasem ukazywany także z halabar­dą, torbą podróżną lub sakwą z pieniędzmi złożoną u stóp. Ubrany tradycyjnie w długą suknię apostolską i w tunikę.

Św. Paweł z Tarsu

Przedstawiany z mieczem, którym został ścięty, w długiej tunice i płaszczu. Do jego atrybutów należy też baranek oraz kość słoniowa. Bardzo często przedstawiany w scenie nawrócenia, gdy spada z konia, oślepiony blaskiem wizji, a także w scenie pożegnania ze świętym Piotrem Apostołem oraz podczas pisania listów apostolskich.

Św. Piotr Apostoł

Przedstawiany najczęściej jako siwy, brodaty, łysiejący starzec, trzymający złoty i srebrny klucz, symbolizujące klucze Królestwa Bożego. Odziany w szaty apostolskie, czasem w sza­tach biskupich, niekiedy zasiadający na tronie. Jego innymi atrybutami są: kajdany - symbol uwięzienia, anioł - który oswobodził świętego z lochu, kogut - związany ze sceną, w której Piotr zaparł się Chrystusa, a także księga lub zwój, łódź, ryba, sieci, skała, tiara w rękach. Symbo­lem męczeństwa świętego Piotra był odwrócony krzyż - święty miał zginąć ukrzyżowany, ale poprosił o odwrócenie krzyża, gdyż nie czuł się godny umierać tak, jak Jezus.

Św. Szymon Apostoł

Ukazywany z ciemnymi włosami i kędzierzawą brodą, w pelerynie z kapturem, z księgą, topo­rem, włócznią, czasem też z palmą i z kotwicą. Jego najbardziej charakterystycznym atrybtu­tem jest drewniana piła, którą miał zostać rozcięty na dwoje w czasie swojej męczeńskiej śmierci. Według innych podań, został ukrzyżowany.

Św. Juda Tadeusz

Przedstawiany w długiej, czerwonej szacie lub w brązowo-czamym płaszczu. Trzyma mandylion z wizerunkiem Jezusa - według podania jako krewny Jezusa miał być do Niego bardzo podobny. Jego atrybutami są: barka rybacka, kamienie, krzyż, księga, laska, maczuga, miecz, pałki, którymi został zabity, topór.
Św. Tomasz Apostoł

Przedstawiany w tunice i płaszczu. Do jego atrybutów należą: kątownica, kielich, księga, miecz, serce, włócznia, którą go przeszyto, zwój. Bardzo często przedstawiany w scenie, kiedy wkłada palce w rany Jezusa, aby uwierzyć, że ten zmartwychwstał.

CZTERNASTU ŚWIĘTYCH WSPOMOŻYCIELI

Św. Achacy z Kapadocji

Do jego atrybutów należy korona cierniowa albo krzyż, czasem też przedstawiano go w scenie męczarni, podczas których nie wyrzekł się chrześcijaństwa. Ukazywany czasem przywiązany do drzewa lub słupa, dźgany włócznią lub chłostany, także w scenie ścięcia głowy.

Św. Barbara Nikomedejska

Ukazywana jako młoda kobieta w tunice i płaszczu, w koronie lub niekiedy w czepku, z palmą męczeństwa w dłoni. Czasem trzyma też kielich i hostię, lub towarzyszy jej anioł z tymi przed­miotami - według legendy, kiedy święta przebywała w więzieniu, otrzymała od anioła Euchary­stię. Niekiedy atrybutem świętej Barbary jest księga i miecz, którym została ścięta, a także wie­ża z trzema okienkami, w której święta spędziła swoją młodość. Często występuje w towarzy­stwie świętych: Małgorzaty, Katarzyny, Doroty.

Św. Błażej z Sebasty

Ukazywany w stroju biskupim, w mitrze i z pastorałem w ręku, często w scenie błogosławienia chłopca, któremu utwiła ość w gardle. Niekiedy przedstawiany z jeleniem lub z ptakami, które przynosiły mu pożywienie w dziobach, a także z wilkiem, któremu święty nakazał kiedyś oddać porwanego wieprza. Innym atrybutem świętego Błażeja jest świński łeb, który przyniosła mu do więzienia pewna kobieta, a także dwie skrzyżowane świece - na pamiątkę świecy, którą rów­nież przyniesiono mu do celi. Przedmiotym związanym z męczeństem świętego jest zgrzebło do zdzierania skóry.

Św. Cyriak Rzymianin

Ukazywany najczęściej jako starzec w tunice, z palmą męczeńską w dłoni. Często w scenie tortur, podczas gdy oprawcy wylewają na jego głowę wrzącą smołę, a także w scenie ścięcia mieczem lub wypędzania demona z córki królewskiej. Jako jego atrybut pojawia się też diabeł w różnej postaci.

Św. Dionizy Biskup

Ukazywany w szatach biskupich, z pastorałem, trzymając własną, obciętą głowę w ręku. Podobno po ścięciu ciało świętego podniosło się, wzięło głowę w ręce i przeszło przez zgromadzony tłum. Po kilku kilometrach takiego marszu Dionizy, otoczony aniołami, oddał głowę pobożnej kobiecie Katulli i dopiero potem zmarł.

Św. Erazm z Formii

Znany także jako Elmo. Ukazywany podczas tortur, polegających na wyrywaniu wnętrzności; według legendy, miał uwolnić go z więzienia Michał Archanioł. Czasem przedstawiany, gdy głosi spokojnie kazanie, podczas gdy obok niego uderza piorun (stąd wyładowania elektryczne obserwowane na masztach statków nazywano ogniami św. Elma). Do atrybutów świętego należy także roślina - powój.

Św. Eustachy Rzymski

Ukazywany często jako myśliwy, klęczący przed stojącym na skale jeleniem, który niesie krzyż między swoimi rogami. Święty miał doświadczyć nawrócenia, kiedy ujrzał w lesie takie właśnie zwierzę. Atrybutem Eustachego jest też róg myśliwski, a także byk - na pamiątkę jego męczeń­stwa; święty miał bowiem zostać żywcem upieczony w rozżarzonym byku z brązu za czasów cesarza Hadriana.

Św. Idzi z Aten

Przedstawiany jako mężczyzna w średnim wieku, w prostym habicie mnicha lub pustelnika. Najczęściej ukazywany na tle jaskini osłoniętej ciernistymi krzewami lub w jej wnętrzu. Często towarzyszy mu łania; święty ma czasem przestrzeloną strzałą dłoń. Legenda głosi, że aby ukryć się przed zgiełkiem świata, Idzi ukrył się w leśnej jaskini i postanowił wieść świątobliwy żywot, nie wychodząc z niej. Pożywienie przynosiła mu łania. Pewnego dnia jednak zwierzę zostało zauważone przez króla, który polował w tych lasach, zaś pościg za łanią doprowadził go do jaskini świętego Idziego.

Św. Jerzy

Przedstawiany w krótkiej tunice rycerskiej lub w zbroi, jako rycerz lub żołnierz. Najczęściej sie­dzący na koniu i zabijający włócznią smoka, czasem ze smokiem spoczywającym u jego stóp. To nawiązanie do legendy średniowiecznej, w której św. Jerzy miał pokonać smoka nękające­go miasto Silene i ocalić księżniczkę, przeznaczoną na ofiarę dla stwora; w niektórych wer­sjach włócznia świętego miała się nazywać Ascalon.

Św. Jerzego przedstawiano też często z mieczem, z białą chorągwią lub z lancą z czerwonym krzyżem. Niekiedy stoi przy nim anioł z wieńcem laurowym, czyli symbolem zwycięstwa, lub z koroną. Czasem jako atrybut świętego pojawia się baranek, symbol Chrystusa. Rzadziej przed­stawiany podczas swego męczeństwa, kiedy ginie ścięty mieczem, z palmą męczeństwa oraz przedmiotami męki: gwoździami, kamieniem młyńskim, kołem do łamania kości.

Św. Katarzyna Aleksandryjska

Ukazywana często w koronie królewskiej, z palmą męczeństwa w dłoni. Jej najbardziej charak­terystycznym atrybutem jest koło do łamania kości, symbol jej męczeństwa. Przedstawiana też w towarzystwie filozofów - z którymi prowadziła dysputę i których nawróciła, a także z Dziecię­ciem Jezus, które nakłada na jej palec pierścień oblubienicy (według legendy, miała taką wizję i odtąd czuła się poślubiona Bogu, zatem nie chciała wychodzić za mąż) lub w więzieniu, w to­warzystwie Chrystusa. Inne atrybuty świętej to: miecz, którym została ścięta, krzyż, księga, pio­run, korona w dłoni. Ukazywana często ze świętymi: Dorotą, Barbarą, Małgorzatą.

Św. Krzysztof

Ukazywany jako młodzieniec lub częściej jako olbrzymi mężczyzna przechodzący przez rzekę z Dzieciątkiem Jezus na ramionach. Trzyma w ręku maczugę, niekiedy kwitnącą; czasem też przedstawia się go z głową lwa lub psa - według legendy, jego oblicze było niekształtne, jakby zwierzęce. Innymi atrybutami świętego są: dziecko królujące na globie, palma męczeńska, pu­stelnik z lampą, ryba, sakwa na chleb, wieniec róż, wiosła.

Św. Małgorzata Antiocheńska

Przedstawiana z krzyżem, palmą męczeńską w dłoni, czasami też z mieczem, którym ją ścięto, oraz z koroną męczeństwa. Często ukazywana jest stojąca na grzbiecie smoka lub bestii, po­nieważ według legendy miała zwalczyć złego ducha, który ukazał jej się w takiej postaci. Cza­sem święta godzi w paszczę smoka wydłużonym krzyżem, rzadziej powstrzymuje go lejcami.

Św. Pantaleon

Ukazywany jako młody mężczyzna, najczęściej w scenie uzdrawiania chorego lub w scenie nawrócenia. Według legendy, święty był lekarzem; pewnego dnia ujrzał na drodze dziecko zmarłe od ukąszenia żmii. Pomodlił się wtedy o to, by Bóg zabił żmiję, a przywrócił życie dziecku, i tak się stało. Do atrybutów świętego należą też gwoździe.

Św. Wit

Przedstawiany jako młody chłopiec w bogatym stroju, z palmą męczeńską w dłoni, czasem też z berłem i lwem - według legendy, Wit został rzucony lwom na pożarcie, ale poskromił je znakiem krzyża. Do jego atrybutów należy też kogut oraz kocioł z roztopionym ołowiem (w którym poniósł męczeńską śmierć).

---