METODOLOGIA BADAŃ SPOŁECZNYCH
Zagadnienia do egzaminu z metodologii badań społecznych stacjonarne 2010/11
1. Struktura orientacji metodologicznej/pespektywy badawczej (typy założeń)
2. Główne źródła poznania i związane z nimi stanowiska filozoficzne
3. Główne cechy empiryzmu
4. Czym się różni pozytywna wiedza naukowa od metafizyki (zdaniem A. Comta)
5. Główne zasady doktryny pozytywistycznej wg. L.Kołakowskiego
6. Na czym polega wnioskowanie indukcyjne
7. Metoda naukowa jako układ czynności w ujęciu indukcjonistycznym
8. Indukcja uogólniająca ? kanony S. Milla
9. Sposoby krytyki indukcji
10. Pojęcie zmiennej i jej rodzaje
11. Konsekwencje stosowania w naukach społecznych metody nauk
przyrodniczych, zgodnej z zaleceniami pozytywizmu (obiektywistyczny
model poznania)
12. Struktura procesu badawczego (poznawczego) w empiryzmie,
przyjmującym zasady pozytywizmu
13. Przebieg procesu poznawania w koncepcji Kanta. Konsekwencje jego
ustaleń dla poznawania naukowego
14. Co to znaczy, że podmiot jest warunkiem przedmiotu, a kategorie
warunkiem doświadczenia?
15. Hipotetyczno-dedukcyjny model badawczy
16. Logiczna struktura falsyfikacji hipotezy
17. Różnica między falsyfikacją a falsyfikowalnością hipotezy
18. Co jest wspólne dla badań prowadzonych w modelu indukcjonistycznym
i hipotetyczno-dedukcyjnym?
19. Co to jest pomiar?
20. Skale nominalne, porządkowe, interwałowe, ilorazowe
21. Indeks a skala
22. Czym się charakteryzuje skala R. Likerta, Thurstona, dyferencjał semantyczny
23. Jakie funkcje w badaniach pełnią hipotezy?
24. Struktura wyjaśnienia nomologiczno-dedukcyjnego
25. Strukturalna różnica między wyjaśnianiem a prognozowaniem
26. Kryteria przyczynowości
27. Przyczyny wystarczające i konieczne
28. Pojęcie paradygmatu w koncepcji T. Kuhna
29. Rozwój nauki w koncepcji T. Kuhna
30. Dlaczego Kuhn przywołał koncepcje wiedzy milczącej
31. W czym się wyraża niewspółmierność teorii
32. W czym się wyraża styl myślowy L. Flecka
33. Anarchizm metodologiczny P. Feyerabenda
34. Okoliczności ponownego zainteresowania badaczy jakościową
orientacja badawczą
35. Paradygmat normatywny i interpretatywny
36. Jak rozumiany jest fakt w pozytywizmie, jak w konstruktywizmie
37. Wspólne cechy badań jakościowych (wszystkie typy założeń tej
perspektywy badawczej)
38. Sposób interpretacji danych w teorii ugruntowanej, na czym polega
kodowanie otwarte, osiowe, selektywne, czemu służą
39. Kołowy model badań, sposób doboru próby badawczej
40. Typy wywiadów według stopnia ich standaryzacji
41. Założenia teoretyczne wywiadu narracyjnego
42. Sposób przeprowadzania wywiadu narracyjnego
43. Sposób opracowywania wywiadu narracyjnego
44. Struktury procesowe opracowane przez F.Schütze
45. Podstawowe założenia teoretyczne obiektywnej hermeneutyki
46. W czym wyraża się autonomia praktyki życiowej w metodologii U. Oevermanna
47. Na czym polegają eksperymenty myślowe w obiektywnej hermeneutyce i
czemu służą
LEKTURY:
Alan Chalmers „Czym jest to, co zwiemy nauką”
5.X.10
2 rozumowania
Wąskie |
szerokie |
Racjonalna rekonstrukcja procesów (i przedmiotów) czynności badawczych; to techniczny wymiar badań |
Wąskie ujęcie + ...
|
Klasyczny empiryzm -
Badania indukcyjne
... dedukcyjne
Hermeneutyka -
Fenomenologia -
1. Struktura orientacji metodologicznej/pespektywy badawczej (typy założeń)
STRUKTURA PERSPEKTYWY BADAWCZEJ - ORIENTACJA METODOLOGICZNA
Martin Heidegger stwierdził, że istotą współczesnej nauki jest poznawanie świata przez badanie. Istotą badania jest wybór określonego postępowania w określonym obszarze bytu, np. w przyrodzie, kulturze, etc.
Postępowanie to nie tylko metoda, obejmuje ono przede wszystkim otwarcie dziedziny przedmiotowej (określenie schematu dziejących się w jej obrębie procesów)
Między dziedziną przedmiotową a sposobem postępowania istnieje wzajemne oddziaływanie.
ZAŁOŻENIA ONTOLOGICZNE
Ontologia - dział filozofii zajmujący się sprawą bytu
Trzeba wyobrazić sobie dziedzinę przedmiotową i opracować zbiór założeń. Założenia ontologiczne mają różny rodzaj ogólności.
Metoda jest uzależniona od wielu rzeczy.
2 TYPY ZAŁOŻEŃ
Epistemologiczne
Odnoszą się do sposobu poznawania świata przez człowieka (w jaki sposób go poznajemy i jak to jest możliwe)
Metodologoczne
Odnoszą się do sposobów dochodzenia do uprawomocnionych twierdzeń i teorii
Założenia aksjologiczne - określają one cel, jaki służy poznaniu. Działalność racjonalna to taka, która jest ukierunkowana na określony cel, a to zależy od wartości podzielanych przez grupy badaczy bądź z określonego okresu historycznego.
Chcąc opisać perspektywę badawczą i orientację metodologiczną z postawy zewnętrznej, trzeba określić 4 typy:
Ontologiczne
Epistemologiczne (sposoby poznania)
Metodologiczne (sposoby dochodzenia do teorii)
Aksjologiczne (określające cel przemian)
Określa się je, kiedy się jest „na zewnątrz”, by móc opisać perspektywę badawczą. Będąc wewnątrz nie do końca można sobie zdawać ze wszystkiego sprawę.
Sposób postępowania badany przedmiot = wzajemne oddziaływanie
Trzeba przyjąć cały szereg założeń, czyli tego, co tkwi u podstaw badań (utworzenie ram myślowych). Hipoteza to coś innego.
2. Główne źródła poznania i związane z nimi stanowiska filozoficzne
PODSTAWOWE ŹRÓDŁA POZNANIA + stanowiska filozoficzne
Istnieją 2 główne źródła poznania
ROZUM |
DOŚWIADCZENIE |
Racjonalizm (intelektualizm) + intelektualna intuicja - narzędzie poznania; ona umożliwia jasny i pewny wgląd w prawdy ogólne Dążenie do identyfikacji istoty rzeczy |
Empiryzm |
Za pierwszego racjonalistę uważa się Kartezjusza. Powiedział on „cogito ergo sum” :P i opracował metodę myślenia racjonalnego. Zaproponował 3 reguły postępowania
Problemy złożone należy rozkładać na problemy proste.
Proste problemy rozłożyć na jeszcze prostsze, mają rozwiązania oczywiste. Rozwiązania oczywiste są ostateczne i nieodwołalne.
Do rozwiązania problemów prostych przełożone są na złożone całości za pośrednictwem oczywistych wnioskowań.
Zdaniem jego wiedza zdobyta za sprawą rozumu jest rzeczą pewną.
Zmiany dokonujące się w rozumowaniu nie są radykalne.
Rozum nie jest jedynym źródłem poznania.
RACJONALIZM UMIARKOWANY GŁOSI, że rozum nie jest jedynym źródłem poznania, ale jest ważny.
DOŚWIADCZENIE
... to pojęcie niejednoznaczne, jest zmysłowe, wewnętrzne (introspekcja) etc.
3. Główne cechy empiryzmu
Empiryzm przyjmował różne formy i postaci, ma jednak 5 wspólnych cech
Indywidualny ludzki umysł rodzi się jako czysta karta (tabula rasa) - empiryzm genetyczny
Każde prawdziwe twierdzenie może być potwierdzone przez doświadczenie, tj. przez eksperyment lub obserwację. Jeśli nie da się tego zaobserwować, to trzeba określić wskaźniki.
Prawa naukowe to twierdzenia na temat ogólnych, powtarzalnych wzorów doświadczenia. Celem poznania naukowego nie jest identyfikacja wyjątków, ale szukanie reguł i prawidłowości.
Móc wyjaśnić zjawisko naukowo, to móc wykazać, że jest przypadkiem prawa ogólnego. Chodzi o pokazanie reguł jego istnienia, działania, pojawiania się i znikania.
Znajomość prawa ogólnego pozwala przewidywać zjawiska określonego typu.
Te 3 ostatnie to cechy klasycznego empiryzmu o prawach ???
Opis
Wyjaśnienie
Przewidywanie
Przebieg procesu poznawania w koncepcji Kanta. Konsekwencje jego ustaleń dla poznawania naukowego
KONCEPCJA POŁĄCZENIA EMPIRYZMU I RACJONALIZMU (by I.Kant)
2 pnie poznania - doświadczenie i rozum
Wejście w kontakt dokonuje się za sprawą zmysłów i zrozumienia.
W jaki sposób doświadczenie i rozum ze sobą działają?
Człowiekowi nie są dane rzeczy, lecz przedstawienie tych rzeczy. Mimo to, sądy nie odnoszą się do rzeczy, a do przedstawienia tych rzeczy.
Jak możliwe jest przejście od podmiotu do przedmiotu (od przedstawienia do rzeczy)
Przedstawienie rzeczy jest cechą podmiotu.
Swoje badania Kant nazwał transcendentnymi, bo miały wyjaśnić, w jaki sposób przedstawienia przekraczają granice podmiotu i stosują się do przedmiotu.
Wszelkie poznanie rozpoczyna się od sfery zmysłowej, a warunkiem pobudzenia zmysłów poprzez kontakt z rzeczami są wrażenia.
Co poza wrażeniami znajduje się w wyobrażeniach? Kant twierdził, że wrażenia są podporządkowane przez formy zmysłowości i formy rozsądku. To są aprioryczne kategorie, które przysługują każdemu człowiekowi jako przedstawicielowi gatunku.
Do form zmysłowości Kant zaliczył przestrzeń i czas (możemy porządkować wrażenia w następstwie czasowym i w przestrzeni, coś, co jest tu/teraz)
Formy rozsądku - kategorie czystego intelektu - one obejmują 12 kategorii - przyczyna substancja, etc. Czyli materia wyobrażeń jest empiryczna, a ich forma jest aprioryczna.
POZNANIE KANTA (1724 - 1804)
Przedmioty, rzeczy (doświadczenie zmysłowe) wrażenia
-podmiot wyobrażenie
formy aprioryczne
formy zmysłowości
formy rozsądku
Materia wyobrażeń jest empiryczna a ich forma aprioryczna.
Uporządkowanie dokonuje się formy aprioryczne, czyli przez formy zmysłowości, rozsądku.
Nauka jest możliwa dzięki kategoriom czystego intelektu i apriorycznych form zmysłowości. WNIOSEK:
Podstawą do budowania praw naukowych są dane zmysłowe, interpretowane za pomocą wrodzonemu człowiekowi systemowi kategorii
Poznawany przedmiot nie jest niezależny od poznającego podmiotu (poznawany przedmiot zależy od poznającego podmiotu)
...a konstrukcjoniści uważają, że poznanie zależy od indywidualnych doświadczeń poznającego (relatywizm poznawczy).
12.X.2010
RACJONALIZM / IRRACJONALIZM
źródła poznania - rozum i doświadczenie
ostateczna instancja w ocenie wartości poznania
Racjonalizm - argumentacja krytyczna, wnioskowanie na podstawie przesłanek możliwych do przyjęcia przez rozum (rozum + doświaczenie, znani - Pascal, Bergson)
Irracjonalizm - na pierwszym planie wiara, uczucie, intuicja, rozum odsuwa się na dalszy plan.
Fideizm - poznanie przez wiarę
DUALISTYCZNA KONCEPCJA CZŁOWIEKA
Kartezjusz uważał, że człowiek składa się z 2 rodzajów substancji - myślącej (res cogitas) i rozciągłej (res extensa). Osoba jest ucieleśnioną duszą. Istotą umysłu jest myślenie, dlatego umysł jest niematerialny, istota ciała fizycznego jest rozciągłość
Niedopuszczalne jest łączenie dziedziny ducha i dziedziny materii.
W konsekwencji pojawia się dualizm w przedmiocie poznania naukowego.
eliminacja czynników materialnych rozważań nad zjawiskami psychicznymi
ciało to czysto materialne przyrodoznawstwo
Introspekcja - metoda wglądu w myślący podmiot.
Czlowiek wypowiadający się o swoim myśleniu myśli, że ma rację. :P
Poznanie samego siebie jest poznaniem BEZPOŚREDNIM (patrz.fenomenologia)
Poznanie nt. wyglądu zewnętrznego to poznanie pośrednie.
Był pomysł na inny dualizm ciało i mózg, by odrzucić taki dualizm, należy łączyć ciało z mózgiem.
SPOSOBY UOGÓLNIANIA DANYCH
WNIOSKOWANIE INDUKCYJNE
Celem poznania naukowego jest szukanie najbardziej ogólnych prawidłowości.
DWA PODSTAWOWE PROBLEMY EMPIRYZMU
obiekty świata empirycznego
zdania obserwacyjne
zdania ogólne (prawidłowości)
1. RELACJA -> podmiot poznający -> przedmiot - ma charakter odzwierciedlenia przedmiotu, podmiot odzwierciedla to.
- „Trzeba obserwować bez założonej idei, umysł obserwatora musi być bierny”.
2- Niejasność przejścia między zdaniami obserwacyjnymi i ogólnymi
Aby osiągnąć poznanie pewne należy:
zgromadzić dość dużo zdań opisujących wyniki doświadczenia
stosując metody indukcji dokonywać ostrożnych uogólnień, tj. przechodzić od zdań obserwacyjnych do zdań ogólnych
Na czym polega wnioskowanie indukcyjne
LOGIKA WNIOSKOWANIA INDUKCYJNEGO
Łabędź jest biały, w 1 przyp. Po A jest B
... w 2 przyp. Po A B
...
Przesłanki + wnioski
Każdy łabędź jest biały, po A występuje B
Cechą indukcji uogólniającej jest to, że obserwację z części zbioru przenoszone są na całość zbioru
Metoda naukowa jako układ czynności w ujęciu indukcjonistycznym
METODA NAUKOWA JAKO UKŁAD CZYNNOŚCI
obserwacje i / lub eksperyment
gromadzenie zdań obserwujących (fakturalnych)
indukcja uogólniająca, w wyniku której formułowana jest hipoteza
Kolejne badanie
próba weryfikacji hipotez - ponowne obserwacje
przyjęcie bądź odrzucenie hipotezy, jeśli hipoteza jest przyjęta, to staje się stwierdzeniem, wiedzą prawdziwą
Celem badań indukcyjnych może być weryfikacja hipotezy
Hipoteza natomiast musi być z czegoś wyprowadzona
Sposoby krytyki indukcji 1
KRYTYKA INDUKCJI uogólniającej
David Hume - stałość obserwowanego związku nie zwiększa prawdopodobieństwa jego powtórzeń w przyszłości, wzrasta natomiast przekonanie psychologiczne. Nie można udowadniać zasady indukcji zasadą indukcji, np. „indukcja potwierdza się w 1, 2, 3 i w n-tym przypadku i wniosek (błędny) - indukcja potwierdza się w każdym przypadku”
Wiedza zdobyta indukcyjnie społecznym odruchem warunkowym
Hume - przy pewnej sumie doświadczeń akceptujemy pewien stan rzeczy jako trwale obecny, ponieważ akceptacja jest biologicznie korzystniejsza od powstrzymywania się od niej
Wiedza jest nie tyle opisem świata takim, jakim jest, co formą zachowania gatunku ludzkiego kumulującego korzsystne zasoby doświadczonych połączeń
Indukcja nie prowadzi do poznania pewnego, zatem nie może formułować twiedzeń o prawie uniwersalnym. Nie można zatem wyodrębnić przyczyn, o tym mówił już Kant. Każdy z nas ma matrycę do wydawania sądów ;) Ludziom indukcja służy do wypełnienia luk w tej matrycy.
KATEGORIA PRZYCZYN JAKO FORMA ROZSĄDKU
Kant przyjął, że poznający podmiot musi być a priori ("z góry", "uprzedzając fakty", "z czegoś, co już było") wyposażony w mechanizmy porządkowania doświadczenia, m.in. pojęcia przyczyny.
CHALMES - > liczba dokonanych obserwacji podzielić na nieskończoność = 0
Indukcja uogólniająca ? kanony S. Milla
INDUKCJA ELIMINACYJNA
kanony J.S. Milla
... określają logiczną strukturę eksperymentu
Pozwala wyeliminować spośród ogółu zjawisk występujących z danym skutkiem Z lub poprzedzających Z, te które są dla zajścia Z nieistotne, lub pozwala na ujawnienie tych, których zajście jest dla Z istotne.
Chodzi o identyfikację istotnych czynników oraz tych, które są nieistotne
M.twierdzi, że w świecie występuje determinizm (wszystkie zdarzenia w ramach przyjętego paradygmatu są połączone związkiem przyczynowo-skutkowym, a zatem każde zdarzenie jest zdeterminowane przez swoje przyczyny).
KANON JEDYNEJ ZGODNOŚCI
Do grup skonstatowanych, różnych pod dostatecznie wieloma względami wprowadzany jest czynnik eksperymentalny - zmienna niezależna - B. Jeśli w obu przypadkach B wywołuje reakcję Z, to B jest warunkiem wystarczającym do zajścia Z (jeśli B, to Z)
Na przykład:
I grupa ma własności ACDEF, wprowadzono B i wystąpiło Z
II grupa ma właściwości A, nie ma C etc, wprowadzono B, wystąpiło Z
2 układy łączy tylko jedna cecha współna
KANON JEDNEJ RÓŻNICY
Grupa eksperymentalna ACDEF, wprowadzono B, wystąpiło Z. Grupa kontrolna ACDEF, brak B, nie wystąpiło Z.
Dwa układy różnią się tylko pod jednym względem.
założenie, że wzięte zostały pod uwagę wszystkie czynniki istotne do pojawienia się Z oraz że wszystkie inne czynniki towarzyszące następstwu są dla jego zajścia nieistotne (analizuje się tylko związek przyczynowy B i Z)
|
D |
Nie D |
B |
Grupa I - Z |
Grupa II - nie Z |
Nie B |
Grupa III - nie Z |
Grupa IV -nie Z |
Połączenie kanonu zgodności i różnicy - dodatkowy czynnik (zjawisko) D, którego zajście razem z B towarzyszy zajście Z (eksperyment czynnikowy). Kilka grup eksperymentalnych, na które oddziałuje się dwoma lub więcej bodźcami to eksperyment czynnikowy (patrz wyżej).
KANON ZMIAN TOWARZYSZĄCYCH
Obserwacja, jak określone zmiany wartości jednej zmiennej pociągają za sobą zmiany wartości drugiej zmiennej albo w jaki sposób 3 zmienna wpływa na jakość związku między dwoma zmiennymi.
Problem wstępnej selekcji czynników, jak rozpoznać właściwe przyczyny i odpowiadające im skutki.
ROZPROSZENIE POCZUCIA ODPOWIEDZIALNOŚCI
Hipoteza JM Darleya i B. Latane - im większa liczba osób obserwujących sytuację wymagającą podjęcia działań, tym mniejsze prawdopodobieństwo, że ktoś pomoże.
Pojęcie zmiennej i jej rodzaje
PRZYPOMNIENIE O ZMIENNEJ
zmienna to właściwość, cecha przyjmująca różne wartości. Podać zmienną, to podać jej nazwę i zbiór wartości
cecha zmiennej to nie tylko nazwa, ale też zbiór wartości, np. wykształcenie (średnie, podstawowe, niepełne, etc)
Przyjęte zmienne to „aspekty” badanego zjawiska.
Np. „rodzina” - zmienne: struktura, warunki mieszkaniowe, więź z dziećmi, atmosfera wychowawcza. Struktura: pełna, niepełna/ dwupokoleniowa, wielopokoleniowa.
Rodzaje zmiennych:
Pojęcie zmiennej
Zmienne -czynnik przybierający różne wartości, specyfikując ich możliwe własności, stany lub zdarzenia np. wiek, wykształcenie
- wartościowe
dwuwartościowe ( dwudzielne)- np. płeć - kobieta, mężczyzna
wielowartościowe (dyskretne i ciągłe)- wiele zmiennych np. poziom aspiracji edukacyjnych - wysoki, średni, niski
- skale (zmienne)
nominalne (jakościowe) - zbiór różnych kategorii, pozwalających określić, które przedmioty są pod danym względem równe (jednakowe), a które różne.
porządkowe - dysponując nimi jesteśmy w stanie powiedzieć, czy dwa porównywane przedmioty posiadają daną własność w stopniu równym, czy też jeden ma ją w stopniu wyższym niż drugi (ocena, poziom, natężenie, stopień)
interwałowe (przedziałowe) - pozwalają stwierdzić o ile porównywalnych jednostek pomiaru jeden z dwóch przedmiotów posiada daną cechę w stopniu wyższym niż drugi. Podstawą tej skali są przedziały o równej wielkości, a punkt zerowy jest przyjęty umownie.
ilorazowe - zawiera własności w/w skal, zbudowana jest podobnie jak interwałowa, z tym że posiada absolutne zero, umożliwiające tym samym porównywanie nie tylko dystansów, ale i proporcji między różnymi ich wartościami (ile razy).
- role
zależne - zmienna, której zmiany są skutkiem oddziaływania jednej lub więcej jakiś zmiennych, czynnik zmieniający się pod wpływem określonych działań.
Niezależne - zmiany nie zależą od zespołu innych zmiennych występujących w badanym zbiorze, warunkuje osiągnięcia ale sam od nich nie zależy
dyskretne/ ciągłe (między dwoma nie ma wartości pośredniej, a w drugiej jest wartość pośrednia, tj. liczby)
bezpośrednio i pośrednio obserwowalne
19.X.10 Cyrański
26.X.10
FILOZOFIA POZYTYWIZMU JAKO ŹRÓDŁO OCENY JAKOŚCI WIEDZY (naukowej)
Główne zasady doktryny pozytywistycznej wg. L.Kołakowskiego
Kołakowski - stanowisko jego głosi, jakiego rodzaju treści zawarte w naszych wypowiedziach o świecie zasługują na miano wiedzy oraz podające normy pozwalające odróżniać to, co stanowi przedmiot możliwego pytania „od tego, co pytać rozsądnie niepodobna”
4. Czym się różni pozytywna wiedza naukowa od metafizyki (zdaniem A. Comta)
Comte określił zakres filozofii pozytywnej, ograniczając ją do realnie istniejących przedmiotów, o których można uzyskać wiedzę pewną i ścisłą - czyli do faktów zewnętrznych dotyczących przedmiotów fizycznych. Dlatego metafizyka nie może być przedmiotem rzetelnej wiedzy. Filozofia miała być podstawą teoretyczną tak pomyślanej nauki, zestawiając i uogólniając gromadzoną przez badaczy wiedzę. Pozytywizm odrzucał dociekania co do istnienia materii albo Boga jako niepewne, znajdujące się poza rzetelnym doświadczeniem. Comte uważał, że pozytywistyczne rozumienie świata jest najdoskonalszym tworem ludzkim i że ludzkość mogła doń dojść dopiero na najwyższym szczeblu swego rozwoju. Fundamentalne prawo rozwoju umysłowego przechodzi przez 3 fazy: teologiczną, metafizyczną i pozytywną. W pierwszej fazie ludzkość, tłumaczyła zjawiska odwołując się do duchów, w drugiej - do abstrakcyjnych pojęć. W pierwszej rządziła się uczuciami, w drugiej intelektem. Zarówno intelekt, jak uczucia wytwarzają fikcje: fikcje wytworzone przez uczucia stanowią mitologię, a wytworzone przez intelekt metafizykę. Mitologia i metafizyka kolejno władały ludzkością i dopiero po wyzwoleniu się od nich mogła ona wejść w dalszą fazę rozwoju. Umożliwiła to, według Comte'a, dopiero filozofia pozytywna, wolna wreszcie od mitologii i metafizyki.
STADIA ROZWOJU LUDZKOŚCI WG. COMTE'a
Stadium teologiczne - wyjaśnienie tego, co dzieje się na ziemi poszukiwane jest w sferach pozaziemskich
Stadium metafizyczne - rozum ludzki pyta o naturę rzeczy, świat wyjaśniany jest za pomocą abstrakcyjnych pojęć „siły”, „jakości”, „własności”, „istoty” etc
Stadium pozytywne - stawia się pytania o powstawanie i przebieg zjawisk, zbierane są fakty, tylko rozum może się podporządkować
Nauka ma gromadzić fakty, ustalać istniejące między nimi związki, szukać praw powszechnych.
Założenie determinizmu - przekonanie, że zdarzenia występuje w świecie przebiegają w zgodzie z pewnymi regułami
Nauka ma dostarczać wiedzy pozytywnej (?), tzn. takiej, która umożliwia przewidywanie przyszłych faktów.
Rozwój to ograniczanie żywiołowości, przypadkowości, wierzono, że rozwój będzie mieć charakter liniowy.
Idea - wykorzystanie wiedzy w życiu
REGUŁY, których należy się trzymać, by zadawać sensowne pytania:
Reguła FENOMENALIZMU
Reguła NOMINALIZMU
Reguła ODRRZUCAJĄCA wartość poznawczą sądów oceniających i wypowiedzi normatywnych („jak powinno być”)
Oceny i normy właściwe - nie zawierające treści informacyjnej. Oceny i normy instrumentalne można empirycznie sprawdzić (np. czy łyżką można dobrze ukroić chleb).
Reguła zakładająca zasadniczą jedność metody poznania
Sposoby zdobywania wartościowej wiedzy są zasadniczo takie same we wszystkich dziedzinach doświadczenia, takie same są główne etapy opracowywania zgromadzonych doświadczeń. Jakościowe odrębności między poszczególnymi naukami wykazują, że znajdują się one na różnych etapach dojrzałości teoretycznej.
Konsekwencje stosowania w naukach społecznych metody nauk
przyrodniczych, zgodnej z zaleceniami pozytywizmu (obiektywistyczny
model poznania)
KONSEKWENCJE POZYTYWIZMU W NAUKACH SPOŁECZNYCH
Założenie naturalizmu: świat społeczny jest zasadniczo ze światem fizycznym, można go więc tak samo badać. Przystosowanie przedmiotu do możliwości metody:
przedmiotem nauk społecznych nie mogą być intencje, zamiary, przeżycia i inne tego typu rzeczy i stany metafizyczne, jak świadomość, osobowość etc
należy rejestrować stałe, powtarzalne sposoby zachowania, wykazywać warunki, w jakich one powstają, pojawiają się i znikają
ZAŁOŻENIA DOT.POZNAJĄCEGO PODMIOTU (badacza)
ma być bezstronnym obserwatorem, wolnym od osobistych wartości, predyspozycji i przekonań
jest „na zewnątrz” badanych procesów, ma zmysłowo rejestrować fakty obiektywne
ma być wolny od „personalnego zanieczyszczenia” danych, unikać subiektywizmu
STRUKTURA PROCESU POZNAWCZEGO
Proces poznawczy składa się z uporządkowanych, konsekwetnie po sobie następujących obserwacji intelektualnych.
Złożony stan rzeczy rozkładany jest na elementy podstawowe (zmienne), które wchodzą ze sobą w reakcje. Bezpośrednio nieobserwowalne zmienne powinny być poddawane operacjonalizacji.
określenie empirycznych warunków posługiwania się zmiennymi - czyli przyjęcie wskaźnika
wskazanie operacji, których wykonanie pozwala na zidentyfikowanie danej zmiennej
Procedurą pozwalającą przechodzić od sądów fakturalnych do teorii naukowych jest indukcja.
FALSYFIKACJONIZM jako koncepcja tworzenia wiedzy Karl Popper
Koncentracja uwagi na metodzie postępowania badawczego. „Obiektywność” badań warunkowana jest od procedury krytycznego sprawdzania, a jej celem jest eliminowanie błędnych rozwiązań problemów, Ta procedura określa racjonalne reguły gry obowiązujące w zbiorowości naukowców.
U podstaw proponowanej przez Poppera procedury badawczej tkwi tradycyjna metoda ludzkiego poznania „prób i błędów”. Popper odwołuje się w niej w dwóch wymiarach, mówi, że człowiek zaczyna poznawać, kiedy napotyka problem. Kiedy świat jest przewidywalny, tworzy się marazm intelektualny.
Sposoby krytyki indukcji 2
KRYTYKA INDUKCJI by Popper
każde zdanie operacyjne „obciążone” jest teorią, nie ma nagich faktów. Każde zdanie obserwacyjne sformułowane jest w jakimś języku publicznym, języku nadającym znaczenia słowom opisującym jakiś stan rzeczy
trzeba najpierw dysponować jakąś teorią, by móc gromadzić fakty. Trzeba wiedzieć, które obserwacje notować jako ważne, a które pomijać
pewne zdanie obserwacyjne może okazać się fałszywe z powodu fałszywości teorii zakładanej w momencie uznawania zdania obserwacyjnego
PODSUMOWANIE K.I ( by Popper)
Nauka nie wywodzi się od zdań obserwacyjnych, ponieważ teoria wyprzedza zawsze wszelkie zdania obserwacyjne. Zapisywanie nieskończonych ilości obserwacji nic nie powie. To teoria mówi, co obserwować, aby sprawdzić przyjętą huipotezę.
Zdania obserwacyjne nie tworzą trwałej podstawy, na której można budować wiedzą naukową, ponieważ są obalane.
Hipotetyczno-dedukcyjny model badawczy
HIPOTETYCZNO DEDUKCYJNY MODEL BADAWCZY
uświadomienie sytuacji problemowej (wątpliwości, co do istniejącej teorii)
propozycja rozwiązania problemu - opracowanie nowej teorii (albo wybór jednej z istniejących, konkurencyjnych teorii, przy ich sprawdzeniu)
dedukcyjne wyprowadzenie nowej teorii sprawdzalnych sądów, twierdzeń mających status hipotezy
próba odrzucenia tych twierdzeń poprzez falsyfikację - jeśli falsyfikacja się powiedzie, to odrzucamy sprawdzaną teorię, jeśli się nie powiedzie - znaczy to, ze sprawdzana teoria oparła się próbie
jeżeli w punkcie wyjścia mieliśmy do czynienia z rywalizującymi teoriami, dokonujemy wyboru
Logiczna struktura falsyfikacji hipotezy
LOGICZNY STATUS WERYFIKACJI I FALSYFIKACJI
w. Nie jest logicznie możliwa
f. Jest logicznie możliwa
przesłanka - nie-czarny kruk został zobaczony w miejscu x o czasie y. Wniosek - nie wszytskie kruki są czarne. Przesłanka jest falsyfikatorem twierdzenia „wszystkie kruki są czarne”.
Logika nie wypowiada się o fałszywości albo prawdziwości przesłanek:
zarówno indukcja jak i dedukcja (?) polegają na określonych związkach pomiędzy zdaniami a doznaniami zmysłowymi. Logicznie poprawne jest wnioskowanie:
wszystkie koty mają 5 nóg
Pussy jest moim kotem
Pussy ma 5 nóg
W ujęciu logicznym teorie to aksjomatyczno dedukcyjne uporządkowane systemy zdań, aksjomaty również poddawane są pośredniej falsyfikacji.
Np. „Jeśli istoty żywe zjedzą cyjanek, to umierają”. Wypowiadamy implikacje, czyli zdania o pewnym poziomie ogólności -> „jeśli ludzie/profesorowie/etc zjedzą cyjanek to umierają”
Hipotezy powinny mieć charakter deterministyczno nomonologiczny.
LOGICZNA STRUKTURA FALSYFIKACJI
Sformułowania nomologicznej (dotyczących praw, które rządzą światem realnym) hipotezy: „Jeśli ludzie zjedzą cyjanek, to umierają”
Logiczne transformacje w zdaniu „X nie istnieje” - Nie istnieją ludzie, którzy po zjedzeniu cyjanku nie umierają”
Próba falsyfikacji - w poszukiwaniu sytuacji, która jest niezgodna z powyższym zdaniem. Zdanie bazowe „Jan zjadł cyjanek o porze X w miejscu Y i żyje” - to zdanie jest falsyfikatorem hipotezy, z której wyszliśmy.
Odrzucenie hipotezy nomologicznej, czyli tej, którą sprawdzaliśmy
9. XI.10
Różnica między falsyfikacją a falsyfikowalnością hipotezy
FALSYFIKACJA - odrzucenie hipotezy - a pośrednio teorii, z której została ona wyprowadzona - w wyniku jej konfrontacji ze zdaniem bazowym. Żeby falsyfikacja miała miejsce zdanie bazowe musi być niezgodne z hipotezą.
ZASADA FALSYFIKACJI określa też zasadę przyrostu wiedzy -systematyczne eliminowanie błędnych wypowiedzi poprzez empiryczne falsyfikacje.
FALSYFIKOWALNOŚĆ - kryterium demarkacji, czyli odrzucenia, pozwalające odróżnić wypowiedzi naukowe od nienaukowych. Tylko te można uznać za naukowe, co do których można określić okoliczności, w których okazałyby się one fałszywe (innymi słowy okoliczności, których nie dopuszcza inna teoria).
KRYTYKA FALSYFIKACJONIZMU I MODELU HIPOTETYCZNO DEDUKCYJNEGO
zarzut wiary w prawdziwość zdań bazowych (tymczasowa ważność zdań bazowych traktowanych jako fasloco?!
Praktyka badawcza nie jest zgodna z modelem Poppera. Nie jest tak, że jedna obserwacja niezgodna z przewidywaniami teorii prowadzi do jej odrzucenia
Teorie naukowe są złożonymi strukturami. Jeśli posługujemy się np. pomiarem to błąd może tkwić w narzędziu pomiaru a nie sprawdzonej teorii
PODSUMOWANIE KONCEPCJI POPPERA
nauka rozwija się dzięki odważnym hipotezom, o ile są one falsyfikowalne
człowiek dąży do prawdy, ale nie wie, czy i kiedy ją osiągnie
sfalsyfikowane hipotezy mogą być źródłem dalszych poszukiwań, pomimo że nie obowiązują one zawsze i wszędzie, tj nie mają charakteru nomologiczno deterministycznego
LINEARNY MODEL BADAWCZY
M. INDUKCYJNY |
M. HIPOTETYCZNO INDUKCYJNY |
I. Etap - opracowanie danych indukcyjnych |
I. Etap - opracowanie danych indukcyjnych |
|
|
II. Etap - zbieranie danych |
II. Etap - zbieranie danych |
III. Opracowanie wyników badań |
III. Opracowanie wyników badań |
Co jest wspólne dla badań prowadzonych w modelu indukcjonistycznym i hipotetyczno-dedukcyjnym?
WSPÓLNE CECHY OBU MODELI
redukcja kompleksowości badanych zjawisk (punkt 3 o operacjonalizacji zmiennych); złożone zjawiska zostają uproszczone
reprezentatywność, która wyraża się w zasadach doboru próby badawczej
standaryzacja (wystandaryzowane sposoby) zbierania danych i ich analizowanie
poszukiwanie prawidłowości (nie wyjątków) - założenie deterministycznego związku - ten sam bodziec w tej samej sytuacji wywołuje ten sam skutek
MODEL HIPOTETYCZNO DEDUKCYJNY (hipoteza pocieszenia, Babbie str 70)
Co to jest pomiar?
POMIAR to przyporządkowanie liczb obiektom
W sensie szerokim:
polega na przyporządkowaniu zbiorowi mierzonych przedmiotów podzbioru liczb rzeczywistych tak, aby stosunki (relacje) zachodzące między liczbami izomorficznie odwzorowywały stosunki zachodzące między elementami zbioru mierzonych przedmiotów
W sensie wąskim
można przeprowadzić tylko wtedy, gdy mierzone wielkości są wielkościami addytywnymi, czyli takimi, na których można przeprowadzać operację izomorficzną z jakąś operacją arytmetyczną (dodawanie, odejmowanie)
IZOMORFICZNE ODZWIERCIEDLENIE
Relacje empiryczne <..............................................................> relacje numeryczne
A -- 1
B -- 2 etc
Odzwierciedlenie struktury zbioru. Jakie kryterium uporządkowania, co odpowiada następstwu liczb. Musi też być powiedziane, co jest mierzone.
Skale nominalne, porządkowe, interwałowe, ilorazowe
SKALE - odzwierciedlenie relacji empirycznych za pomocą relacji numerycznych
SKALA NOMINALNA
Pozwala stwierdzić, które przedmioty są pod danym względem jednakowe, a które różne (relacja równości bądź różności). Liczby jako nazwy np. struktura rodziny (pełna, niepełna) ze względu na śmierć, separację rozwód,..., brunetki, bruneci, rude, rudzi etc. W tej skali nie ma natężenia, czyli osoby mniej lub bardziej rozwiedzione lub blond. :P Skale nominalne pozwalają na przyporządkowanie obiektów do klas. Można tylko policzyć, jak liczne są dane klasy/
SKALA PORZĄDKOWA
Pozwala określić, czy dwa (lub więcej) porównywalne obiekty posiadają daną właściwość w stopniu niższym, równym bądź wyższym. Pozwalają na ???? obiektów. Np. wykształcenie wyższe - 3 , średnie - 2 , zawodowe - 1, ciekawe - 5, nieciekawe - 0.
SKALE INTERWAŁWE (przedziałowe)
O ile porównywanych jednostek pomiaru jeden przedmiot posiada w stopniu niższym lub wyższym niż drugi. Te przedziały (interwały) muszą być równe (np. skok temperatury Celsjusza), by można było powiedzieć, iż coś jest mniejsze/większe i o ile.
SKALE ILORAZOWE
Posiadają naturalny punkt zerowy, pozwalający na porównywanie propozycji między różnymi obiektami. Np. ile razy ktoś zarabia więcej niż drugi, temperatura w skali K.
INDEKS tworzony jest przez zsumowanie wyników przypisywanych poszczególnym stanom rzeczy. Np. aktywność ucznia w szkole, czy jest członkiem kół zainteresowań, reprezentuje szkołę na konkursach, bierze aktywny udział w lekcji. Za każdy rodzaj dajemy jeden punkt.
RÓŻNICE - tworząc skalę wykorzystuje się różnica w intensywności wartości tej samej zmiennej
SKALA DYSTANSU SPOŁECZNEGO E.BOGAROUS
Czy zgodziłbyś się, aby Albańczycy mieszkali w twoim kraju? Miejscowości? Dzielnicy? Byli Twoimi sąsiadami? Aby Twoje dziecko poślubiło Albańczyka?
ZMIENNE NOMINALNE - budowanie typologii
Aktywność ucznia w szkole a) organizowanie imprez, b) reprezentowanie szkoły na konkursach
|
|
Aktywny TAK |
Aktywny NIE |
Aktywny poza szkołą |
TAK |
Typ 1 |
Typ 2 |
|
NIE |
Typ 3 |
Typ 4 |
Indeks możliwości wychowawczych rodziny - skala skumulowanych ocen
Warunki bytowe rodziny - gęstość zaludnienia wykształcenia, 1 osoba na izbę (3), 2 osoby na izbę (2), od 2,5 osoby na izbę (1)
Skala skumulowana 0-23 niekorzystne warunki wychowawcze, 24-46 przeciętne etc.
16. XI 2010
SKALA JAKO ZBIÓR ITEMÓW
Różnice pomiędzy klasyczną skalą a resztą.
Itemy - pytania zadawane respondentom lub stwierdzenia, w odniesieniu do których muszą zająć stanowisko. Pojedyncze odniesienie może być nietrafione, ale cały zbiór może to ryzyko zniwelować.
Przyjmuje się, że reakcja na itemy wiąże się z poszerzoną postawą a nie jest uzależniona od sposobu zadawania pytania lub innych warunków zbierania danych.
Czym się charakteryzuje skala R. Likerta, Thurstona, dyferencjał semantyczny
SKALA RENSISA LIKERTA
Odpowiedzi typu „zdecydowanie się (nie) zgadzam”, od pełnej akceptacji do braku akceptacji. To nadanie wypowiedziom jednolitego formatu.
Tym odpowiedziom z reguły przypisywane są wartości liczbowe; skala musi być jednowymiarowa (musi się odnosić do jednej cechy, która występuje bądź nie). Likertowi chodziło o określenie względnej intensywności różnych pytań.
BUDOWANIE SKALI
Przygotowanie około 100 itemów. Zaleca się, aby postawa wyrażana była nie tylko odpowiedziom pozytywnym, ale też negatywnym. Np. w skali do mierzenia izolacji społecznej „w świecie jest się samotnym”, „łatwo nawiązuję kontakty z ludźmi”
Itemy przedkładane są w specjalnie dobranej grupie badawczej
Analiza itemów, odrzucenie niewłaściwych, czyli takich, które są dobierane przez osoby o różnych postawach, odrzuca się itemy nie mające mocy dyskryminacyjnej
osoby o różnych postawach
wybrane odpowiedzi nie są adekwatne wobec innych itemów
Wynikiem podziału każdej ????? jest sumowanie odpowiedzi. Negatywnie stosowane itemy muszą zostać „odwrócone”
Wyróżnia się osobę, która ma negatywną oraz pozytywną postawę wobec obiektu (są też osoby ambiwaletntne, dlatego warto też tą postawę dopuścić)
STWIERDZENIA, DO KTÓRYCH ODNOSZĄ SIĘ BADANI POWINNY
odnosić się do wszystkich pomiarów badanej postawy (osoby mogą być nastawione zarówno pro jak i anty - należy dbać o dobre zbudowanie narzędzia, aby nie manipulować wynikami
powinny być sformułowane prostym językiem
powinny być krótkie, do około 20 słów
nie powinny zawierać podwójnego przeczenia
KONSTRUOWANIE SKALI WG THURSTONE'a
przygotowanie dużej liczby itemów (wypowiedzi neutralne, pozytywne, negatywne)
poddanie ocenie przez dużą liczbę osób (kiedyś 300, obecnie 25-50 osób), które powinny reprezentować różne postawy wobec danego obiektu
po uważnym przeczytaniu wszystkich itemów są one dzielone na 11 kategorii (tabela ma 11 kolumn, z lewej jest wymiar negatywny,z prawej pozytywny), ma charakter skali interwałowej (przedziałowej)
Ta skala jest silniejsza od skali Likerta. Tutaj osoby konstruujące ją można nazwać sędziami kompetentnymi.
każdy item ma wartość skali, zostaje uśredniony, określony przez określoną ocenę, np. w badaniach T nad postawą wobec kościoła stwierdzenie „wobec KK czuję lekceważenie” jest na najniższym stopniu skali
DYFERENCJAŁ SEMANTYCZNY
Przymiotniki tworzą krańcowe punkty skali. Sędziowie kompetentni dokonują oszacowania cech, zachowań osoby - wartość średnia, zbiór tych wartości tworzy profil badanej osoby (można porównywać różnice i podobieństwa wobec innych osób) - wesoły/smutny, pasywny/aktywny etc
Można porównywać wyniki.
Skala - graficzna, ciągła, dyskretna - taką łatwo zamieścić w numeryczną.
Jakie funkcje w badaniach pełnią hipotezy?
HIPOTEZY
nazywa się nimi wszystkie stwierdzenia częściowo udowodnione, także wszelki domysł, za pomocą którego tłumaczymy dane faktyczne, a więc tez i domysły w postaci uogólnień (Pilch)
to nie domysł lub przypuszczenie badacza, a wniosek logiczny z teorii, który odnosi się do dającego się zaobserwować stanu rzeczy (Konarzewski)
Nie ma obowiązku formułowania hipotez, ale jak takowe są, to muszą być sprawdzone. Hipotezy są bardzo ważne, ale wtedy, kiedy wiemy, po co je stosujemy.
Najstarsza postać hipotezy miała postać „każde a jest b” - Francis Bacon
Obecnie bardziej wartościowe są hipotezy odnoszące się do relacji między zmiennymi.
FUNKCJE HIPOTEZ
sugerowanie nowych doświadczeń lub obserwacji
ułatwiają ocenę ważności jakiegoś zadania czy zjawiska, które bez niej byłoby bez znaczenia
znacząca hipoteza to przypuszczalne rozwiązanie dostrzeżonego problemu, a nie formalna odpowiedź na pytanie
BŁĘDNY PRZYKŁAD HIPOTEZY
„Dzieci mogą mieć problem z precyzyjnym określeniem zastosowania myszki i klawiatury”
„mogą” - źle
to jest opis, a hipoteza musi być z czegoś wyprowadzona
Hipoteza powinna mieć moc predyktywną i powinna być empirycznie sprawdzalna. Poprawny przykład „dzieci urodzone przez starsze matki mają lepsze wyniki w nauce”
23 XI 2010
Struktura wyjaśnienia nomologiczno-dedukcyjnego
STRUKTURA WYJAŚNIANIA NOMOLOGICZNO DEDUKCYJNEGO
EXPLAINS |
Zdanie ogólne stwierdzające związek między B i Z
- Warunki brzegowe - zajście Z |
Prawo ogólne: jeżeli jest konkurencja, to występuje wrogość wobec cudzoziemców. W społeczności X występuje konkurencja |
EXPLANANDUM |
Zjawisko do wyjaśnienia |
W społeczeństwie X występuje wrogość wobec cudzoziemców |
Strukturalna różnica między wyjaśnianiem a prognozowaniem
WYJAŚNIANIE I PROGNOZOWANIE
|
Zdanie ogólne |
Warunki brzegowe |
Explanandum |
Wyjaśnianie |
Szukanie |
Szukane |
Dane |
Prognozowanie |
Dane |
Dane |
Szukane |
Jak znamy postanowienia brzegowe, to znamy explanandum
WYJAŚNIANIE WIELOCZYNNIKOWE
dla wyjaśnienia interesującego stanu rzeczy trzeba sformułować explanans określający kilka warunkow zajścia Z
(ABC...W) -> Z (jeśli wystąpi... to pojawi się Z)
ABC... mogą być w stosunku interakcji ze względu na wywoływanie Z. Ich działanie na Z opisywane jest za pomocą jednego prawa (koniunkcja zjawisk, stanowiąca poprzednik prawa)
ABC... mogą być alternatywnymi warunkami wystraczającymi Z
WYJAŚNIENIA KONKURENCYJNE
|
|
Kryteria przyczynowości
KRYTERIA PRZYCZYNOWOŚCI
występowanie związku między zmiennymi nie dowodzi, że jest to związek przyczynowo skutkowy
przyczyna musi poprzedzać skutek
empiryczna korelacja między zmiennymi (zmienna 1 zmiennej pociąga za sobą zmianę innej zmiennej)
skutek nie może być wyjaśniany w kategoriach jakiejś 3 zmiennej, jak się dzieje w zależnościach pozornych (np. im więcej się sprzedaje lodów w lecie, tym więcej utonięć...)
Przyczyny wystarczające i konieczne
PRZYCZYNY WYSTARCZAJĄCE I KONIECZNE
przyczyna wystarczająca oznacza warunek, który jeśli zostanie spełniony to przyniesie oczekiwany skutek „jeśli Adam powtórzy dobrze wykłady z metod, to zda egzamin z metod”
przyczyna konieczna, to warunek, który musi być spełniony, aby nastąpił określony skutek „jeśli Adam nie jest kobietą, to nie zajdzie w ciążę”
Pojęcie paradygmatu w koncepcji T. Kuhna
PARADYGMAT ROZWOJU NAUKI w koncepcji T.KUHNA
Opisał on naukę taką, jaką ona jest, a nie jaka być powinna.
rekonstruowany rozwój realnej nauki (głównie fizyki)
zakwestionowany pogląd, iż nauka jest przedsięwzięciem wyłącznie racjonalnym
PODSTAWOWE TEZY
rozwój nauki nie ma charakteru kumulatywnego, lecz skokowego - czas nauki podzielony jest rewolucjami
na sposób uprawiania nauki duży wpływ mają czynniki społeczne, m.in. dominujące w danym czasie przekonania (nie tylko teoretyczne) struktury komunikacyjne istniejące między naukowcami, dostępna aparatura badawcza
Pojęcie paradygmatu w koncepcji T. Kuhna
PARADYGMAT
zbiór ogólnych założeń, przekonań, pojęć, przyjmowanych modeli wartości, sposobów zbierania i opracowywania danych itp. Wspólnych członkom danej społeczności naukowej (matryca, dyscyplina, paradygmat)
w wąskim rozumieniu to wzorzec rozwiązywania problemów w danej społeczności naukowej, konkretnie rozwiązywanie zadań
ROZWÓJ NAUKI
okres pre nauki -> kształtowanie się paradygmatu
nauka normalna (dojrzała) -> dominuje jeden paradygmat, rozwiązywanie problemów mieszczących się w ramach teoretycznych. Dyskusje nie dotyczą podstaw a szczegółów
przyrastanie anomalii -> kryzys -> rewolucja naukowa -> rywalizacja paradygmatów Dokonuje się tutaj falsyfikacji teorii, pojedyncze f. Tłumaczy się błędami w procedurze, teorii nie odrzuca się od razu. Dopiero, gdy jest ich zbyt dużo, pojawiają się nowe teorie wyjasniające dla danego stanu rzeczy i powstają nowe paradygmaty
nauka normalna
Paradygmat określa sposób widzenia świata i postrzegania zadań danej nauki, dostarcza „kryterów doboru problemów”, które uznaje się za istotne i rozwiązywalne, kryteria poprawności ich rozwiązywania. Kiedy zmienia się paradygmat, zmienia się i świat.
Obecność paradygmatów pozwala dostrzec nowość, tzn. to, co jest niedopuszczalne przez obowiązujący paradygmat. „Anomalie ujawniają się tylko temu, kto dokładnie wie, czego powinien się spodziewać i jest zdolny stwierdzić, że coś jest inaczej, niż powinno być.”
Wystąpienie pojedycznych anomalii nie prowadzi do odrzucenia paradygmatu. Może on zostać odrzucony dopiero wtedy, gdy pojawi się nowy, konkurencyjny paradygmat.
W czym się wyraża niewspółmierność teorii
PŁASZCZYZNY NIEWSPÓŁMIERNYCH TEORII
Płaszczyzna ontologiczna - zmiana elementów, z jakich sklada się świat opisywany przez teorię
Płaszczyzna metodologiczna - zmiana wagi problemów
Płaszczyzna języka - te same terminy w różnych paradygmatach mogą mieć inne znaczenie, co powoduje, że nie ma wspólnego języka
Płaszczyzna obserwacji - inne postrzeganie świata
Dlaczego Kuhn przywołał koncepcje wiedzy milczącej
WIEDZA MILCZĄCA
znaczna część wiedzy jest wiedzą nieuświadomioną, ukrytą
zdobywa się ją przez uprawianie nauki, a nie przyswajanie reguł jej uprawiania. W procesie socjalizacji naukowej adept nauki wdraża się w określony sposób myślenia i działania, rozwiązując typowe problemy, prowadząc typowe eksperymenty
W czym się wyraża styl myślowy L. Flecka
STYL MYŚLOWY - E. FLECK
Intelektualna gotowość takiego, a nie innego działania, jako skutek kształcenia teoretycznego i praktycznego.
zbieranie doświadczeń rozpoczyna się od kształtowania umiejętności widzenia (ograniczenie pola widzenia)
można to rozumieć w sposób bezpośredni, np. pierwszy widziany glut pod mikroskopem opisac w sposób prosty
reguły uprawiania nauki są skodyfikowane, lecz milcząco przyjmowane (reguły realnej nauki tworzą się w praktyce i nie muszą być wyeksplikowane , nie trzeba ich formułować, wystarczy jak kolejne pokolenia naukowców wdrażają się do tego typu pracy)
Anarchizm metodologiczny P. Feyerabenda
METODOLOGICZNY ANARCHIZM P. FEYERSBENDA
nie ma takiej reguły metodologicznej, która w historii nie zostałaby przekroczona (reguły regułami, a nauka nauką)
mitem jest przekonanie, że postęp naukowy dokonuje się poprzez włączanie starych teorii w nowe (oponował przeciwko komulatywnemu modelowi rozwoju nauk, pole wspólne starych i nowych teorii są niewielkie)
postęp naukowy dokonuje się, gdy uczony uwolni się z więzów uznanych teorii i konwencji instytucjonalnej (szansa na dostrzeżenie czegoś nowego pojawia się, gdy ignoruje się stare zasady)
Kuhn uznawał naukę normalną jako sensowny etap rozwoju nauki
Fey - to etap blokowania postępu, grzebany jako naturalny pluralizm teoretyczny
Główna anty reguła - wyprowadzaj hipotezy, które są niezgodne z potwierdzonymi teoriami albo uznawanymi faktami = nowe hipotezy nie powinny być badane dopiero wtedy, gdy stare zawiodą
Później jego stanowisko złagodniało - reguł nie należy stosować dogmatycznie
30 XI 2010
KONSTRUKTYWIZM
Teorie naukowe są konstrukcjami społecznymi, uznanie tej czy innej teorii za obowiązującą jest wynikiem negocjacji między uczonymi, zależy od stosunków panujących w obrębie społeczności naukowej, a nie racji poznawczych.(konstruktywizm radykalny)(jeśli nie „wyłącznie” od racji poznawczych - akonstrukcjonizm umiarkowany)
Co uzasadnia naukę, gdy nie prowadzi ona do pewnego poznania? - Konstruktywiści mówią, że „poznanie służy odsłanianiu mechanizmów zniewalających człowieka” („krytyczny zwrot” w nauce - po czyjej jesteś stronie? Dominującej władzy czy warstw społecznych, które są wykluczeni społecznie. Chodzi im o to, żeby nauka nie pracowała jedynie dla tych, którzy są silni i mają władzę, ale żeby poznanie dążyło w kierunku sprawiedliwości społecznej. Podkreśla on etyczny wymiar badań - czyli przy badaniach należy brać pod uwagę czynniki etyczne.) Konstruktywizm sytuuje się na kilku poziomach:
Konstruktywistycznej socjologii nauki, która dąży do określenia wpływu czynników społecznych, historycznych, politycznych, itp. na procesy odkryć naukowych. W jej ramach obowiązuje stanowisko, że „fakty naukowe są konstruktami społecznymi”
Konstruktywizm odwołujący się do tradycji badań Piageta, który zwracał uwagę, że proces poznawania każdego człowieka obejmuje m. in. Budowanie konstruktów, modeli odzwierciedlających rzeczywistość. Współcześnie w ramach tego poziomu wyodrębnił się radykalny konstruktywizm, który głosi, że każda forma poznania z powodu związanych z nim procesów neurobiologicznych ma bezpośredni dostęp wyłącznie do obrazów rzeczywistości, a nie do samej rzeczywistości.
Społeczny konstruktywizm w duchu Alfreda Schutza, Petera Bergera. Luekmanna - bada sposoby społecznego postrzegania i konwencjonalizacji życia codziennego oraz tworzenia wiedzy głównie wiedzy potocznej.
Struktura procesu badawczego (poznawczego) w empiryzmie, przyjmującym zasady pozytywizmu
OBIEKTYWISTYCZNY(odwołuje się do założeń pozytywizmu) I KONSTRUKTYWISTYCZNY MODEL POZNANIA
Obiektywistyczny |
Konstruktywistyczny |
Rzeczywistość jest zewnętrzna i niezależna wobec poznania |
Rzeczywistość jest konstruowana poprzez praktyki społeczne |
Przedmiot wyznacza treść świadomości podmiotu, kształt wiedzy wyznaczony jest przez świat, wiedza jest odkrywana.(eliminuje się czynnik ludzki z procesu badawczego) |
Nie ma rozdziału świata od wiedzy, „fakty” są społecznie tworzone a nie odkrywane. Każdy fakt jest interpretacją. |
Relacja korespondencji(korespondencja między obiektami w rzeczywistości a zdaniami obserwacyjnymi, które muszą być zgodne z tymi obiektami)(klasyczna koncepcja prawdy) |
Prawdą jest to, co za prawdę zostaję uznane.(na mocy decyzji społecznej a nie jakiś reguł) |
Paradygmat normatywny i interpretatywny
PARADYGMAT NORMATYWNY I INTERPRETATYWNY (T. P. WILSON)
NORMATYWNY |
INTERPRETATYWNY |
Interakcja wyznaczona przez prawa rządzące rzeczywistością społeczną. (W tym modelu przebieg interakcji określony jest przed ich rozpoczęciem. Wiadomo co wolno, a czego nie wolno. Dążąc do jakiegoś celu ludzie robią to co wolno - jest to określone normami) |
Interakcja jest uporządkowana, ale procesualna. (ponieważ za źródło ładu przyjmuje się proces społecznych negocjacji. Relacja jest określona, ale jej przebieg uzależniony jest od zachowań, a nie od norm społecznych) |
Role społeczne są odgrywane, ponieważ te role realizują oczekiwania społeczne. (postępowanie zgodnie ze scenariuszem) Role są relatywnie stabilne. |
Role społeczne są tworzone (widzenie siebie cudzymi oczami). (W zależności od jednego zachowania zmienia się drugie.) |
Wszyscy mają taką samą „mapę poznawczą”. (każdy członek danej zbiorowości w podobny sposób myśli - dlatego bez kłopotu się porozumiewamy) |
Konsensus jest negocjowany.(w zależności od komunikatów nadawanych przez uczestników to konsensus(uzgodnienie) może przyjąć różną formę) |
Normy mają charakter obiektywny. (są elementem danego społeczeństwa. Obowiązują wszystkich członków społeczeństwa. |
Normy należą do zasobów interpretacji(każdy człowiek dokonuje interpretacji rzeczywistości) |
INSPIRACJE BADAŃ JAKOŚCIOWYCH
Wilhelm Dilthey (1833 - 1911) - metodologiczne odróżnienie nauk humanistycznych od przyrodniczych.
Inna metoda poznania: powinniśmy dążyć do zrozumienia (hermeneutyka)(w naukach humanistycznych) i wyjaśnianie(w naukach przyrodniczych)
Edmund Husserl (1859 - 1938) - twórca fenomenologii - pytał o najbardziej podstawowe warunki poznania(należy przeprowadzić różne formy redukcji).
Badania etnograficzne - zainteresowane nowymi kulturami i społecznościami. Podstawowym sposobem poznania była obserwacja uczestnicząca, czyli jakościowy sposób prowadzenia badań. W latach 20. XXwieku ukształtowała się tzw. szkoła chicagowska, której reprezentanci opisywali to, co się dzieje w dużych miastach(wywiady swobodne, obserwacja uczestnicząca).
Okoliczności ponownego zainteresowania badaczy jakościową orientacja badawczą
UWARUNKOWANIA PONOWNEGO ZAINTERESOWANIA BADANIAMI JAKOŚCIOWYMI
Uwarunkowania wewnątrz naukowe:
Krytyka normatywnego modelu nauki
Krytyka pozytywistycznego modelu
Postmodernizm jako krytyka współczesnej racjonalności (wiedza jest uprawomocniona przez praktykę)
Uwarunkowania poza naukowe(zewnętrzne):
Pluralizacja(wielość) i liberalizacja stylów życia
JAKOŚCIOWA ORIENTACJA BADAWCZA
Założenia ontologiczne:
Świat społeczny tworzy się, istnieje i zmienia w ustawicznym procesie interakcji międzyludzkich
Świat społeczny obdarzony jest sensem i znaczeniami - są one przekazywane i konstruowane w procesie interakcji.(człowiek jest istotą racjonalną, czyli nadaje swojemu działaniu sens. Jeśli chcemy zrozumieć to działanie to musimy zrozumieć sens jaki jest nadawany danemu działaniu)
Człowiek jest istotą działającą, która interpretuje sytuacje i zachowania innych i na tej podstawie buduje obraz własnej osoby oraz podejmuje działania.(każdy z nas jest interpretatorem; podejmując działania wcześniej interpretujemy sytuację, w której się znajdujemy)
Założenia epistemologiczne:
Każde poznanie jest perspektywiczne, nie ma uniwersalnej perspektywy poznawania świata.(każde poznanie jest dokonywane z jakiejś perspektywy, która określa ramy myślenia)
Sposobem poznawania świata społecznego jest rozumienie.
Poznanie jest procesem społecznym.
Założenia metodologiczne:
Nie ma uniwersalnej metody badawczej - metoda powinna być dostosowana do przedmiotu i celu badań. (jeżeli ktoś stawia pytanie badawcze, to poszukuje takiej metody, która będzie najbardziej adekwatna do tego, żeby na to pytanie odpowiedzieć. Jeżeli takiej nie znajduje to tworzy własną metodę, bądź taką która korzysta z już używanych metod. Wybór metody bądź jej tworzenie wymaga uzasadnienia.)
Znaki umożliwiające interpretację mają znaczenie kontekstowe.(ta sama wypowiedź bądź zachowanie może oznaczać co innego w zależności od kontekstu w jakim się pojawia. Żeby ją zinterpretować to trzeba ją umieścić w kontekście)
Badanie jest interakcją społeczną - badacza i badanych cechuje refleksyjność, tzn. że badacz i badany interpretują swoje zachowania. (konsekwencja założenia o tym, że człowiek jest istotą działającą i interpretującą)
Uwzględnianie perspektywy uczestników zdarzeń.
Założenia aksjologiczne:
Badania jakościowe odsłaniają mechanizmy władzy i zniewolenia człowieka.
Badacze jakościowi „przyjmują stronę” tych, którzy są zepchnięci na margines, pozbawieni głosu.
Zalecenia metodyczne:
Zasada otwartości:
- nie określamy z reguły hipotez ale formułujemy hipotezy robocze(pewne interpretacje pierwszego przypadku, które odnosimy do kolejnego przypadku)
- kołowy dobór próby badawczej, albo analityczna indukcja (kołowość - ważne jest to, że informacje uzyskane z analizy kolejnych przypadków przekształcają wiedzę początkową badacza. Wstępne założenia ulegają zmianie w trakcie procesu badawczego wraz ze zgromadzonym materiałem badawczym. Etapy badań przenikają się i postępują cyrkularnie; mamy do czynienia ze spiralą myślową. Próbę badawczą dobieramy dopiero w trakcie badań)(analityczna indukcja - w punkcie wyjścia dysponujemy hipotezą wyjaśniającą analizowany problem. Badając pierwszy przypadek sprawdzamy czy ta hipoteza znajduje w nim potwierdzenie. Jeżeli nie odnajduje to podlega ona rekonstrukcji. Badany jest kolejny przypadek i dzieje się tak samo. Chodzi o uzgadnianie myśli z rzeczywistością)
Szczegółowa dokumentacja przebiegu badań, gdzie badacz zapisuje, co się zmienia.
7 XII 2010 BRAK
14 XII 2010 BRAK
21.12.2010
OBIEKTYWNA HERMENEUTYKA - ta nazwa jest oksymoronem. Znaczenia tych dwóch słów w tradycyjnym znaczeniu jest we wspólnym zestawieniu niezgodne. Wcześniej ta nazwa była zapisywana w cudzysłowie.
Twórcą tej metody jest niemiecki socjolog Ulrich Oevermann (ur. 1940)- twórca metodologii i metody interpretacji, czyli obiektywnej hermeneutyki.
GENEZA METODY I METODOLOGII
Ulrich podczas prowadzenia badań odczuwał brak procedury badawczej, która pomagałaby wydobyć społeczny wymiar doświadczeń. Poszukiwał sposobu empirycznego pojęcia społecznego wymiaru działań, który różni się od wymiaru indywidualnego. Poszukiwanie sposobu empirycznego ujęcia społecznego a nie indywidualnego wymiaru działań. Krytyka ograniczeń dwóch orientacji metodologicznych:
Tradycyjna hermeneutyka - koncentruje się na intencjach, zamiarach podmiotu
Tradycyjne badania empiryczne (według modelu nauk przyrodniczych) również nie ujmują wymiaru ogólnego (ponieważ pomiar zmiennych i zależności między nimi przebiega według reguł matematycznych a nie reguł społecznych).
DWA WYMIARY (POZIOMY) REALNOŚCI SPOŁECZNEJ
Wymiar indywidualny - intencje, zamierzenia działających podmiotów.
Wymiar ogólny - można go opisać identyfikując znaczenia obiektywne. Teoretyczne inspiracje z koncepcji Georga H. Meada - który argumentował, że znaczenia powstają w procesie działania grupowego i stają się obowiązujące dla wszystkich członków grupy (te znaczenia zawierają się w gestach, symbolach „znaczących”; znaczący, uogólniony inny)(nasze intencje i działania są odwzorowaniem tych znaczeń obiektywnych, które poznali w procesie socjalizacji). Oevermann za Meadem uznaje „znaczenie jako interaktywną energentną, obiektywną strukturę społeczną (…) jako warunek wstępny dla konstytuowania się intencjalności”
PRZEDMIOT OBIEKTYWNEJ HERMENEUTYKI
Subiektywny i obiektywny wymiar działania - nie są traktowane w opozycji (one występują łącznie, są ze sobą powiązane; nie można zrozumieć jednego bez zrozumienia drugiego) - tworzą wzajemnie od siebie uzależnione dwie strony praktyki życia społecznego.
Materialnym obiektem zainteresowania są społeczne działania człowieka, przebiegające w procesach działania, interakcji.
Interakcja uważana jest za „elementarną, podstawową jednostkę ludzkiego działania, a tym samym najmniejszą analityczną jednostkę teorii działania.”(najmniejsza jednostka do badań)
Przedmiotem teoretycznym są latentne(ukryte) struktury sensu i obiektywne struktury znaczenia.(Pojęcia, które nie są precyzyjnie zdefiniowane. Żeby zrozumieć latentne struktury sensu trzeba przywołać teorię języka N. Chomskiego)
TEORETYCZNE INSPIRACJE Z TEORII JĘZYKA N. CHOMSKIEGO
Jak to się dzieje, że człowiek buduje gramatycznie poprawne zdania, których nigdy wcześniej nie słyszał?
Ponieważ posługuje się regułami, które pozwalają mu tworzyć nieskończoną liczbę zdań. (Te reguły niekoniecznie muszą być przez mówionego uświadamiane. Znają te reguły w działaniu, ale nie potrafią ich powiedzieć)
Posługiwanie się językiem przebiega na dwóch poziomach:
Poziom empirycznie obserwowalnych wypowiedzi(jawny) - określany jest mianem performancji (czyli czynne realizowanie się języka)(człowiek mówiąc realizuje swoje performancji, pokazując, że ma się kompetencje językowe)
Poziom nieobserwowalny(ukryty) - poziom ukrytych kompetencji, o których istnieniu wnioskuje się jedynie pośrednio na podstawie performancji.
Reguły mają charakter generatywny, to znaczy, że „działają” niezależnie od intencji mówiącego; mają status tak zwanej wiedzy milczącej(reguły stosowane w działaniu bez świadomości ich posiadania)
Latentne(ukryte) są nie tylko struktury sensu, ale i struktury znaczenia i generujące je reguły
Rekonstrukcja latentnych struktur sensu analizowanej interakcji polega na rekonstrukcji Lesarten (wariantów znaczeń) - kontekstów, w których analizowana wypowiedź jest pragmatycznie adekwatna, sensowna i społecznie akceptowana (taka wypowiedź, która jest zrozumiała).
Zbiór możliwych znaczeń (jednej wypowiedzi) wynikających z odmienności przywołanych kontekstów tworzy latentne struktury sensu.
Obiektywne struktury znaczenia to są konkretne struktury charakteryzujące analizowany przypadek.
PRAKTYKA ŻYCIA JEST AUTONOMICZNA
Działania człowieka nie są społecznie zdeterminowane. Indywidualne doświadczenia rekonstruowane są jako wzory dokonywanych wyborów spośród istniejących możliwości - zbiór tych wyborów tworzy strukturę przypadku (przymus działania, konieczność podejmowania decyzji)
Produkcja istniejącej praktyki, czyli odtworzenie jest rutynowe lub jej transformacja (jest odpowiedzią na kryzys)
STATUS STRUKTUR I REGUŁ
Obiektywna hermeneutyka reprezentuje tzw. metodologiczny realizm, tzn. reguły i struktury, których istnienie przyjmowane jest na mocy teoretycznych założeń, identyfikowane są poprzez metodyczne postępowanie. Ich realności nie można doświadczyć zmysłowo, wyraża się ona pośrednio w „śladach” pozostawionych w tekście i pozwalających się odczytać z protokołów interakcji społecznych.
TEORETYCZNY PROBLEM
Cechą reguł lingwistycznych kompetencji jest „występowanie” w dwóch rolach: jako warunki możliwości jakichkolwiek działań językowych oraz jako obiekty naukowego poznawania. Czyli badane reguły „są aktywne” w procesie poznawania materiału, w którym maja być identyfikowane.
Manifestuje się podstawowa dla każdej nauki odwołującej się do doświadczenia kołowość myślenia, poza którą nie sposób wykroczyć. (nie można w sposób obiektywny, zewnętrzny dotrzeć do reguł, które chcemy rekonstruować. Nie możemy przerwać koła. Nie możemy komunikować się ze sobą nie posługując się regułami językowymi. Nie możemy działać posługując się regułami określającymi działanie)
Oevermann nie dąży do „wypreparowania” reguł, lecz do rekonstrukcji struktur, które wyrażają specyfikę konkretnego historycznego przypadku, wygenerowaną właśnie przez owe reguły.
METODYKA INTERPRETACJI
Zasady interpretacji: bezkontekstowość (odsłaniana jest tylko pierwsza sekwencja tekstu po to, aby przy interpretacji nie sugerować się kontekstem wewnętrznym; każda sekwencja jest interpretowana oddzielnie; jeżeli dysponujemy kontekstem zewnętrznym, czyli danymi z zewnątrz, to możemy je wykorzystywać), dosłowność(analizujemy wypowiedź tak, jak została ona sformułowana, np. z pomyłkami, ponieważ one też coś znaczą), sekwencyjność(tekst analizujemy sekwencja po sekwencji; sekwencja powinna być wypowiedzią sensowną, np. sekwencją nie jest ach, och), ekstensywność(analizujemy bardzo dokładnie poświęcając na to dużo czasu), oszczędność(nasza wyobraźnia musi mieć jakieś bariery; każdy pomysł interpretacyjny musimy umieć uzasadnić; jeżeli nie możemy tego uzasadnić to odrzucamy to)
Formalny przebieg interpretacji:
Określenie problemu badawczego (w czym wyraża się badany przypadek; czego chcemy się dowiedzieć) i usytuowanie interakcji (dlaczego taki rodzaj protokołu został wybrany)
Eksperyment myślowy (jest to wymyślanie możliwych historii w których pojawiają się analizowane przez nas wypowiedzi, poszukiwanie i porządkowanie wariantów znaczeń, czyli latentnych struktur sensu).
Odnoszenie kontekstu realnego do kontekstów możliwych (wybory przypadku), ewentualne historie kontrastowe, aby pobudzić wyobraźnię(jak inaczej mogłaby się zachować? Jakiego zachowania oczekujemy?)
Efektem analizy jest budowanie hipotezy struktury przypadku
8