PSYCHOLOGIA ROZWOJU CZŁOWIEKA

Zagadnienia wstępne

Psychologia jako nauka zajmuje się:

• OPISEM - co, jak?

• WYJAŚNIENIEM - dlaczego?

• PROGNOZĄ, PRZEWIDYWANIEM - co się stanie, gdy..?

• KONTROLĄ ZACHOWAŃ LUDZKICH - co zrobić, żeby…?

Psychologia rozwoju człowieka jest nauką teoretyczną i praktyczną

• „psychologia musi odrzucić obojętność i aktywnie uczestniczyć w życiu człowieka, pomagać w jego formowaniu” (Lew S. Wygotski)

TO PSYCHOLOGIA ROZWOJU CZŁOWIEKA, A NIE TYLKO ROZWOJU ROZMAITYCH FUNKCJI PSYCHICZNYCH

ZAŁOŻENIA

• Rozwijamy się wśród innych ludzi i dzięki nim.

• Rozwijamy się przez całe życie.

• Rozwijamy się w 3 sferach: soma, polis, psyche.

• Życie ludzkie dzieli się na etapy.

• Interakcja: osoba - otoczenie ma charakter dynamiczny.

• Są różne rodzaje zmian rozwojowych.

HISTORYCZNE DATY

Wilhelm Wundt - 1879 /Niemcy/ - laboratorium w Lipsku

Wilhelm T. Preyer (1841-1897), NIEMCY, 1882 - książka Dusza dziecka (The Mind of the Child)

Granville Stanley Hall (1844 - 1924)
1882/Stany Zjednoczone/, wykłady o rozwoju dziecka w Bostonie

PREKURSORZY

Jan Amos Komensky /1592 - 1670/: Dzieci nie należy traktować jako zadatków na dorosłych, lecz starać się poznać ich dziecięcą naturę.

Jan Henryk Pestalozzi /1746 - 1827/: trzeba stworzyć system oświaty dostosowany do możliwości i cech rozwojowych dzieci.

Johann Nicolaus Tetens /1736 - 1807/: Badania nad naturą ludzką i jej rozwojem.

Friedrich August Carus/1770 - 1808/: rozwój to proces występujący przez całe życie oraz ciągłe zmaganie się z zachodzącymi w społeczeństwie zmianami - postępowymi i wstecznymi.

G. Stanley Hall/1844 - 1924/: Dzieci nie są miniaturkami dorosłych.

Dr Milicent Washburn Shinn /1858-1940/: Napisała w 1900 roku
„ Biografię niemowlęcia” The Biography of a baby

PREKURSORZY W POLSCE

• Jan Władysław Dawid /1859 - 1914/: „Program postrzeżeń psychologiczno-wychowawczych nad dzieckiem od urodzenia do 20 roku życia”, „Zasób umysłowy dziecka. Przyczynek do psychologii doświadczalnej”, Przegląd Pedagogiczny.

• Aniela Szycówna /1869 - 1921/: „Rozwój pojęciowy dziecka w okresie 6 - 12 lat. Badania nad dziećmi”, „Jak badać umysł dziecka?”.

• Józefa Jotejko /1866 - 1928/: pedologia, Polskie Archiwum Psychologii.

STAROŻYTNOŚĆ, ŚREDNIOWIECZE, RENESANS

• Większość wczesnych badań nad dziećmi wywodzi się nie tyle z zainteresowania samymi dziećmi, co z potrzeby znalezienia najlepszych sposobów wychowania ich na pożytecznych obywateli.

Konwencja Narodów Zjednoczonych o Prawach Dziecka (1989)

Wszystkie dzieci świata są niewinne, wrażliwe
i zależne od dorosłych. Są również ciekawe, aktywne i pełne nadziei. Ich czas powinien być czasem radości i pokoju, zabawy, nauki
i rozwoju. Ich przyszłość powinna być kształtowana w harmonii i współpracy. Ich życie powinno dojrzewać wraz
z poszerzaniem perspektyw i zdobywaniem nowych doświadczeń.

PRAWA

• Dzieci mają prawo do życia: należy zapewnić im warunki przetrwania i rozwoju.

• Dzieci mają prawo do nazwiska i obywatelstwa oraz zachowania tożsamości.

• Każde dziecko odseperowane od jednego lub obojga rodziców ma prawo do utrzymywania z nimi osobistych stosunków.

• Każde dziecko, które jest zdolne do kształtowania swoich własnych poglądów ma prawo do swobodnego ich wyrażania we wszystkich sprawach dotyczących dziecka.

• Dzieci mają prawo do swobody wyrażania się.

• Dzieci mają prawo do swobody myśli, sumienia i wyznania.

• Dzieci mają prawo do swobodnego zrzeszania się.

• Dzieci mają prawo do prywatności.

• Dzieci mają prawo do jak najwyższego poziomu zdrowia.

• Dzieci niepełnosprawne mają prawo do specjalnej opieki.

• Każde dziecko ma prawo do poziomu życia adekwatnego do jego rozwoju fizycznego, umysłowego, duchowego, moralnego i społecznego.

• Dzieci mają prawo do nauki.

• Dzieci mają prawo do czasu wolnego oraz zabawy i rekreacji właściwej dla wieku dziecka.

• Dziecko ma prawo do ochrony przed wyzyskiem gospodarczym i pracą, które mogłyby mieć niekorzystny wpływ na jego rozwój (za: Schaffer, 2005).

Przedmiot psychologii rozwoju człowieka

• Pojęcie rozwoju

• Pojęcie zmiany rozwojowej (za: Przetacznik-Gierowska, Tyszkowa, 2004)

Arystoteles
(384-322 p.n.e.)

• Rozwój to proces nadawania materii formy, zmiana podążająca w określonym kierunku polegająca na przechodzeniu od form niższych do wyższych.

• Rozwój ma charakter teleologiczny i progresywny.

• Tak pojmowany rozwój jest wartościowany pozytywnie.

Rozwój to proces

• W którym narastające stopniowo zmiany ilościowe doprowadzają do zmian jakościowych.

• W toku którego jednostka ulega ukierunkowanym, prawidłowo po sobie następującym zmianom, przechodząc stopniowo od form niższych, prostszych, do form wyższych, bardziej złożonych.

A zatem najważniejsze cechy rozwoju to:

• kierunkowość - zmiany konsekwentnie prowadzą do określonego stanu końcowego

• postępowość - każda kolejna faza odznacza się wyższością w stosunku do poprzedniej

Istnieją następujące kierunki rozwoju:

• obiektywizacja poznania - człowiek coraz wierniej i trafniej odzwierciedla rzeczywistość.

• samoświadomość - człowiek ma coraz większą kontrolę nad własnym działaniem.

• autonomizacja działalności - ludzkie działania w coraz większym stopniu są sterowane wewnętrznie.

W ujmowaniu rozwoju wyróżnić można dwa podejścia:

• - mechanistyczne - utożsamia rozwój ze zmianami w zachowaniu, które są funkcją poprzedzających je zmiennych.

• - organismiczne - rozwój odnosi się do zmian w procesach psychicznych i ich strukturach.

Helen Bee wyróżnia:

• ZMIANY UNIWERSALNE. Uwarunkowane procesem biologicznego dojrzewania organizmu i uniwersalnymi doświadczeniami społecznymi.

• ZMIANY WSPÓLNE. Wynikają z podzielania wspólnych dla danej społeczności, a także dla danej grupy pokoleniowej (kohorty) doświadczeń społecznych i przeżyć.

• ZMIANY INDYWIDUALNE. Wywołane czynnikami jakościowymi, unikatowymi, oddziaływującymi tylko na daną jednostkę.

Zmiany rozwojowe dzieli się na:

• ilościowe - polegające na wzrastaniu możliwości funkcjonowania, analogicznym do wzrostu dokonującego się w sferze fizycznej. To model liniowy rozwoju.

• jakościowe - polegające na pojawianiu się nowych możliwości funkcjonowania, nowych form i treści. Przekształcają one charakter kontaktów człowieka z otoczeniem / metafora żaby: jajo - kijanka - postać dorosła/. To model skokowy.

WAŻNE POJĘCIA

• TEMPO ROZWOJU;

• RYTM ROZWOJU;

• ROZWÓJ HARMONIJNY I NIEHARMONIJNY;

• ROZWÓJ PRZYSPIESZONY, OPÓŹNIONY, PRAWIDŁOWY.

PODSUMOWANIE

• Istnieje związek między rozwojem fizycznym i psychicznym ( tzw. prawo struktury i funkcji),

• Zachodzi różnicowanie i integracja czynności psychicznych,

• Ma miejsce interioryzacja czynności.

Periodyzacja Rozwoju

ROZWÓJ TO

• zmiany ilościowe (stopniowy wzrost funkcji) i jakościowe (nowe właściwości), dzięki którym jednostka coraz lepiej reguluje swoje stosunki z otoczeniem.

OBSZARY ZMIAN wg A. Brzezińskiej, 2000

• Poziom społeczny: zmiany relacji osoba - otoczenie. Naczelna wartość: miejsce w społeczeństwie.

• Poziom osobowościowy. Zmiany osobowości. Naczelna wartość: Zdrowie psychiczne.

• Poziom poznawczy. Zmiany struktur umysłowych. Naczelna wartość: krytyczny umysł.

• Poziom behawioralny. Zmiany zachowania. Naczelna wartość: adekwatne zachowanie.

Rodzaje nacisków

• NACISKI SPOŁECZNE. Informacje z otoczenia zewnętrznego.

• NACISKI BIOLOGICZNE. Informacje z własnego organizmu.

PERIODYZACJA ROZWOJU

• DZIECIŃSTWO - budowanie podstaw samodzielnego funkcjonowania;

• DORASTANIE- start w samodzielne życie osobistei społeczne;

• DOROSŁOŚĆ - korzystanie z samodzielności dla siebie i innych.

CHIŃCZYCY

• Młodość - do 20 lat

• Wiek zawierania małżeństw - do 30 lat

• Wiek poznawania własnych błędów - do 40 lat

• Wiek pełnienia urzędów społecznych - do 50 lat

• Końcowy okres twórczego życia - do 60 l.

• Wiek upragniony - do 70 lat

• Starość - od 70 lat

GRECJA

• Wiosna, czyli okres stawania się człowiekiem - 0 - 20 lat

• Lato, czyli człowiek młody - 20 - 40 lat

• Jesień, czyli człowiek w pełni dojrzały - 40 - 60 lat

• Zima, czyli człowiek stary, cofający się - 60 - 80 lat

JĘDRZEJ ŚNIADECKI /1768 - 1838/

• OKRES PŁODU

• NIEMOWLĘCTWO

• DZIECIĘCTWO

• MŁODZIEŃCZOŚĆ

• DOJRZEWANIE

• EPOKA TRWANIA

• EPOKA STAROŚCI

• ZGRZYBIAŁOŚĆ

ELIZABETH HURLOCK

• Okres prenatalny

• Stadium noworodka - do 2 tygodni

• Niemowlęctwo - do 2 r. ż.

• Wczesne dzieciństwo - do 6 lat.

• Średnie dzieciństwo - 11/12 lat/

• Późne dzieciństwo - dz. do 13 lat, chłopcy do 14 lat

• Dojrzewanie / adolescencja - do 16 lat /lub 19 lat/

• Wczesna dorosłość - 20 - 30 lat

• Średnia dorosłość - 30 - 50 / 60 lat

• Późna dorosłość - powyżej 50 - 60 lat

POLSKA

• Okres niemowlęcy - 1 r. ż. / w tym stadium noworodka/

• Okres poniemowlęcy - od 1 do 3 r.ż.

• Okres przedszkolny - od 3 - 7 r. ż.

• Młodszy wiek szkolny - od 7 - 11/12 r.ż.

• Starszy wiek szkolny - od 11/12 do 14/15 r.ż.

• Wiek młodzieńczy - do 21 r. ż.

• Wiek wczesnej dorosłości - do 35 lat

• Wiek średni - do 55 lat

• Wiek późnej dorosłości - po 55 r. ż.

OBOWIĄZUJĄCA PERIODYZACJA

1. Okres prenatalny - od momentu poczęcia do narodzin

Okres prenatalny

• Faza jaja płodowego /zygoty/ - 2 tygodnie;

• Faza zarodkowa (embrionalna) - 2 miesiące;

• Faza płodowa - od 3 miesiąca.

2. Okres wczesnego dzieciństwa - od narodzin do 3 r. ż.

• Wiek niemowlęcy - do końca 1 r.ż.

• Wiek poniemowlęcy - 2 - 3 r.ż.

3. Okres średniego dzieciństwa - od 4 do 6/7 r. ż.

• Młodszy wiek przedszkolny - 4 r. ż.;

• Średni wiek przedszkolny - 5 r.ż.;

• Starszy wiek przedszkolny- 6 r.ż.

4. Okres późnego dzieciństwa - od 6/7 do 11/12 r.ż.

inaczej: MŁODSZY WIEK SZKOLNY

• Zerówka;

• Klasa I;

• Klasa II;

• itd

5. Okres adolescencji - od 11/12 do 20/23 r.ż.

• Wczesna adolescencja (okres dorastania) - 11/12 r.ż. do 14/15 r.ż.

• Późna adolescencja (wiek młodzieńczy) - 14/15 r.ż. do 20/23 r.ż.

6. Okres wczesnej dorosłości - od 20/23 do 35/40 r.ż.

7. Okres średniej dorosłości - od 35/40 r.ż. do 60 r.ż.

8. Okres późnej dorosłości - od 60/65 r.ż.

Czynniki i mechanizmy Rozwoju

MAPA PODSTAWOWYCH POJĘĆ

• NA JAKIE PYTANIA ODPOWIADA PSYCHOLOGIA ROZWOJU CZŁOWIEKA????

RODZAJE ZMIAN

• Uniwersalne. Wspólne. Unikatowe.

• Ilościowe. Jakościowe.

CZYNNIKI ZMIAN

• Zegar biologiczny: procesy dojrzewania.

• Zegar społeczny: procesy uczenia się.

BADANIE ZMIAN

• Obszar rozwoju: trafność doboru wskaźników rozwoju w obszarze społecznym, osobowości, poznawczym, behawioralnym.

• Przebieg rozwoju: trafność doboru operacjonalizacji pojęcia zmienności.

• Czynniki rozwoju: trafność modelu uwarunkowań.

CECHY ZMIAN ROZWOJOWYCH

• Tempo

• Rytm

• Cykle rozwoju. Fazy: progres, plateau, regres, kryzys itd

NATURA CZY ŚRODOWISKO CZYNNIKI I MECHANIZMY ROZWOJU

NATURA czy WYCHOWANIE

• Francis Galton

• William Szekspir

• Richard Mulcaster

• Zygmunt Freud

Dwaj wielcy i zasłużeni dla psychologii rozwojowej filozofowie:

JOHN LOCKE
/1632 - 1704/, Anglia

• Umysł dziecka to czysta karta „tabula rasa”.

• Twórca ENWIRONMENTALIZMU / empiryzmu/

JAN JAKUB ROUSSEAU
/1712 - 1778/, Francja.

• Rozwój człowieka wynika z wrodzonych procesów kierujących pojawianiem się kolejnych zachowań.

• To twórca NATYWIZMU /biologizmu/.

SPÓR EMPIRYZMU Z NATYWIZMEM

• Nie ma niczego
  w umyśle, co by wpierw nie znajdowało się w zmysłach.

• „Umysł bardziej niż czystą kartę papieru przypomina blok marmuru, którego żyłki ograniczają to, o można z niego wyrzeźbić” (cyt. Leibnitz)

Teorie rozwoju można podzielić na:

• jednoczynnikowe

• dwuczynnikowe

• wieloczynnikowe

JEDNOCZYNNIKOWE DZIELIMY NA:

• biologistyczne / natywistyczne/ - najważniejsza jest rola dziedzicznych
  i wrodzonych dyspozycji psychicznych,
  z którymi dziecko przychodzi na świat i które ujawniają się wraz z dojrzewaniem.

• empirystyczne / enmironmentalistyczne/ - dziecko jest wytworem środowiska, w którym wzrasta.

Dwuczynnikowa teoria, to inaczej teoria interakcyjna
/William Stern, 1871 - 1938/

• Odziedziczone dyspozycje są zawiązkami cech przekształcającymi się w trwałe właściwości pod wpływem środowiska.

Co powoduje zmiany rozwojowe i co je podtrzymuje?

• czynnik rozwoju - stan poprzedzający, przyczyna, wszystko, co wywiera określony wpływ na zjawisko rozwoju;

• proces rozwoju -uporządkowany w czasie ciąg zmian i stanów zachodzących po sobie.

CZYNNIKI ROZWOJU

• GENOTYP

• ŚRODOWISKO

• WYCHOWANIE

• AKTYWNOŚĆ WŁASNA

MARIA ŻEBROWSKA (1900-1978)

4-czynnikowa koncepcja Marii Żebrowskiej

Zadatki

• cechy biologiczne,

• biologiczne uwarunkowania, predyspozycje, zawiązki,

• natura jednostki,

• genotyp, wyposażenie genetyczne,

• cechy wrodzone - zależą od genotypu, czyli od materiału genetycznego zawartego w chromosomach jednostki.

Środowisko

• fizyczne (materialne),

• społeczne,

• obcowanie z ludźmi i obcowanie z przedmiotami,

• organizacja przestrzenna i organizacja czasowa środowiska,

• stymulacja zewnętrzna niezamierzona.

Wychowanie

• wpływy intencjonalne,

• socjalizacja,

• kształcenie, nauczanie,

• modelowanie,

• ćwiczenie,

• instruowanie.

Aktywność podmiotu

• własna aktywność,

• spontaniczna,

• wewnętrznie motywowana.

3 RODZAJE KORELACJI GENOTYP A ŚRODOWISKO

• Pasywna: ludzie otrzymują genotypy skorelowane ze środowiskiem rodzinnym.

• Reaktywna: ludzie skłaniają innych do reakcji na swoje właściwości genetyczne

• Aktywna: ludzie poszukują lub tworzą środowiska skorelowane ze swymi właściwościami.

Są dwa podstawowe procesy rozwoju:
DOJRZEWANIE
UCZENIE SIĘ

• Dojrzewanie - aktualizacja zawartego w genach ogólnego programu rozwoju. Efektem dojrzewania są funkcje filogenetyczne, czyli wspólne dla całego rodzaju ludzkiego. Ćwiczenie jako takie nie odgrywa istotnej roli w ich pojawieniu się.

• Uczenie się - względnie trwała zmiana zachowania pod wpływem doświadczenia. To proces gromadzenia indywidualnych doświadczeń

MATURACJONIZM

• Na wagę dojrzewania zwrócił uwagę Arnold Gessell (1880-1961), twórca maturacjonizmu, teorii podkreślającej kluczową rolę dojrzewania.

• Gessell stworzył pojęcie „gotowości uwarunkowanej dojrzewaniem” (maturational readiness).

• organizm musi osiągnąć odpowiedni poziom dojrzałości, aby możliwy był skuteczny wpływ zewnętrznych oddziaływań, np. nauczania.

SKUTKI INTERAKCJI DOJRZEWANIA I UCZENIA SIĘ

• Przebieg rozwoju jest zróżnicowany.

• Dojrzewanie ogranicza rozwój, wyznacza jego granice.

• Kres dojrzewania jest rzadko osiągany /to tylko zastój/

• Pozbawienie możliwości uczenia się ogranicza rozwój.

• Stymulacja jest istotna dla pełnego rozwoju.

• Efektywność uczenia się zależy od właściwego dlań czasu /problem gotowości do uczenia się, okresów sensytywnych i krytycznych/.

Warto zapamiętać!

• Okres krytyczny: odcinek czasu, w którym pojawienie się lub brak pewnego rodzaju doświadczeń ma szczególne znaczenie dla organizmu. To samo doświadczenie mające miejsce przed lub po tym momencie będzie miało niewielki wpływ lub żaden.

• Okres sensytywny: to okres szczególnej wrażliwości, okres przejściowy do następnej fazy.

EPIGENEZA (Arystoteles)

• Proces rozwoju jako ciąg przekształceń zachodzących w ciągu życia zarówno na poziomie psychicznym, jak i na poziomie zachowania, pod wpływem działania wielu czynników.

• Wzory poznawcze i aktywności nie są bezpośrednio obecne w stadiach początkowych, a pojawiają się stopniowo, pod wpływem działania wielu czynników.

PREFORMIZM (PREFORMACJONIZM)

• Wszystkie właściwości organizmu są w nim obecne od samego początku, tj. od momentu poczęcia, a rozwój polega tylko na ich wzrastaniu.

Zasada epigenezy ma 2 interpretacje:

• Predeterministyczną - rozwój każdego organizmu można ujmować jako proces dojrzewania. Wpływy środowiskowe mają charakter pasywny;

• Probabilistyczną rola wpływów środowiska jest bardzo duża: inicjują i podtrzymują zmiany związane z dojrzewaniem..

SŁOWNICZEK

Eugenika - filozofia selektywnej hodowli w odniesieniu do ludzi.

Eutenia - doskonalenie rodzaju ludzkiego za pośrednictwem zmian w środowisku.

Filogeneza - rozwój wszystkich organizmów żywych od najprostszych do najbardziej złożonych.

Antropogeneza - rozwój życia psychicznego człowieka jako gatunku na przestrzeni wieku.

Ontogeneza - rozwój jednostki od stadium zarodkowego do śmierci.

Okres Prenatalny

(od zapłodnienia do narodzin)

POWTÓRKA

• Jądro każdej komórki ciała ma zestaw 46 chromosomów, ułożonych w 23 pary.

• Jedynymi komórkami, które nie zawierają 46 chromosomów są plemnik i komórka jajowa (nazywane gametami lub komórkami zalążkowymi).

• We wczesnych stadiach rozwoju gamety dzielą się tak jak pozostałe komórki (proces ten zwiemy mitozą), a każdy zestaw 23 chromosomów dzieli się i samoczynnie kopiuje.

• W podziale gamet występuje jeszcze jedna dodatkowa faza: mejoza, w której nowa komórka otrzymuje tylko po jednym chromosomie z każdej pary.

• Gdy dziecko zostaje poczęte 23 chromosomy komórki jajowej łączą się z 23 chromosomami plemnika, tworząc w ten sposób 23 pary, które będą obecne w każdej komórce rozwijającego się dziecka.

• Segmenty chromosomów to geny. Geny mają stałą lokalizację (locus).

• Gen dominujący - ujawnia się tylko przez niego określona cecha.

• Gen recesywny - jego działanie jest niedostrzegalne, ale może on zostać dalej przekazany, w drodze podziału mejotycznego.

Okres prenatalny dzieli się na 3 fazy:

• Faza jaja płodowego /zygoty/ - 2 tygodnie;

• Faza zarodkowa (embrionalna) - 2 miesiące;

• Faza płodowa - od 3 miesiąca.

KOMÓRKA JAJOWA-JEDYNA NIEZBĘDNA DO STWORZENIA NOWEGO ŻYCIA

• Jajnik kobiecy zawiera ok.200 tys. jajeczek.

• W 20 tyg. życia każda dziewczynka miała ich ok. 6 - 7 mln.

• To bogactwo nie trwa długo.

• Kiedy nadchodzi menopauza pozostaje ich niewiele lub zgoła żadne.

(Plemnik posługuje się węchem ????????)

Nasza podróż przez życie rozpoczyna się, gdy około pięćset milionów plemników „pędzi” w kierunku komórki jajowej z prędkością 3 mm na minutę

.

Kiedy zwycięski plemnik przebije osłonkę jajeczka, powstanie pierwsza komórka nowego życia.

Faza jaja płodowego /zygoty/

pierwsze 2 tygodnie

Po zapłodnieniu zygota przemieszcza się wzdłuż jajowodu do macicy, gdzie w dobrze ukrwionym miejscu następuje jej implantacja

UWAGA

• Około ¼ zarodków ginie w pierwszych kilku dniach po zapłodnieniu, często z powodu wad materiału genetycznego.

• Następna ¼ zostaje samoczynnie odrzucona /poroniona/ w późniejszym okresie ciąży.

WAŻNE WYDARZENIA

• Wędrówka trwa 3 dni;

• Proces zagnieżdżania się w macicy 7 - 10 dni;

• Zarodek łączy się z naczyniami krwionośnymi matki i w ten sposób zaczyna się odżywiać.

IMPLANTACJA

• Zarodek zagnieździł się w ściance macicy.

• Żywi się cukrem znajdującym się we krwi pochodzącej z naczyń włosowatych macicy i podwaja swą wielkość każdego dnia.

WAŻNE WYDARZENIA

• Komórka zaczyna się dzielić od 24 - 36 godziny po zapłodnieniu.

• Staje się zlepkiem coraz bardziej różniących się od siebie komórek.

• Powstają listki zarodkowe.

• Z powłoki zewnętrznej powstaną struktury wspomagające rozwijające się dziecko: owodnia, kosmówka (łożysko i pępowina).

• Z masy wewnętrznej sam embrion.

Najpierw:

• Endoderma (entoderma)- gruczoły, usta, odbyt, jelita i inne organy wewnętrzne;

• Ektoderma - zewnętrzne zmysły, skóra, gruczoły potowe, łojowe, układ nerwowy (cewka nerwowa);

• I trzeci listek:

• Mezoderma - mięśnie, kości, serce, narządy płciowe.

Z listków zarodkowych rozwijają się także błony płodowe

• 1) kosmówka, tj. błona zewnętrzna. W kosmkach wykształca się układ krwionośny, dzięki któremu dokonuje się wymiana substancji odżywczych i gazowych między matką a płodem i wydalanie produktów przemiany płodu. Z kosmówki powstaje w dalszej kolejności łożysko;
  2) owodnia, tj. wewnętrzna błona. Dzięki wydzielniczym właściwościom komórek wewnętrznej warstwy owodni gromadzi się w owodni płyn owodniowy, zwany wodami płodowymi. Płyn ten spełnia funkcje ochronne i odżywcze w stosunku do płodu;
  3) omocznia, narząd, który zanika we wczesnym okresie ciąży, a jego resztki wchodzą w skład sznura pępowinowego płodu

FAZA ZARODKOWA (EMBRIONALNA)

Aż do zawiązania się wszystkich głównych narządów

FAZA PŁODOWA

zaczyna się w 3 miesiącu

WZROST i WAGA

• 3 miesiąc - 7,5 cm, 14 g;

• 4 miesiąc - 25 cm, 200g;

• 5 miesiąc - 30 cm, 500 g;

• 6 miesiąc - 35 cm, 700 g;

• 9 miesiąc - 48 - 51 cm, 2800-3500g.

3 miesiąc (7,5 cm; 14 g)

• Zaczynają pracę gruczoły płciowe;

• Grubieje skóra, mięśnie;

• Pojawia się meszek płodowy;

• Powieki pokrywają oczy;

• Powstają struny głosowe i paznokcie.

10 tyg. dziecko potrafi już krzywić się a nawet uśmiechać

Zakończyła się organogeneza

4 miesiąc (25 cm; 20 dkg)

• Kończy rozwój strun głosowych;

• Nerki produkują mocz;

• Oczy wrażliwe na światło;

• Na palcach powstają poduszeczki dotykowe oraz linie papilarne.

5 miesiąc

• Rosną włosy, brwi, rzęsy;

• Aktywność dziecka staje się regularna, są fazy czuwania i snu;

• Dziecko wydyma wargi ćwicząc ruchy ssące;

6 miesiąc

• Proporcje dziecka są zbliżone do noworodkowych;

• Maź płodowa pokrywa obficie skórę,

• Brak jest nadal tkanki tłuszczowej;

• Szkielet intensywnie kostnieje ;

• Magazynowane są substancje potrzebne po urodzeniu: wapń, żelazo białka.

• Rosną włosy i paznokcie.

7 miesiąc

• Intensywny rozwój tkanki tłuszczowej, dalsze magazynowanie potrzebnych po urodzeniu substancji;

• Dziecko pije dziennie około 1 litra płynu owodniowego;

• Ma już odruch ssania.

Wzrasta możliwość przeżycia dziecka poza organizmem matki

TAK WAŻNE PŁUCA

• Ukształtowały się w 19 tygodniu ciąży;

• Ale dopiero w 26 wytwarzają surfaktant - substancję wyścielającą pęcherzyki i zapobiegającą ich sklejaniu się.

• W pełni dojrzałe są w 32 tygodniu.

8 miesiąc

• matka przekazuje dziecku przeciwciała;

• dziecko przybiera coraz częściej pozycję główką w dół;

• skóra wygładza się i różowieje, a ciało przybiera kształt bardziej zaokrąglony;

• dojrzewają narządy wewnętrzne, zwłaszcza układ oddechowy,

• pojawiają się różnice lateralne, półkula lewa odpowiadająca za prawą stronę ciała, mowę jest zwykle lepiej ukrwiona.

9 miesiąc

• na 2 tygodnie przed urodzeniem dziecko przestaje rosnąć;

• czasami pod wpływem hormonów piersi dziecka nabrzmiewają.

• w jelicie grubym gromadzi się smółka złożona z żółci, martwych komórek przewodu pokarmowego oraz połkniętych włosków traconego meszku płodowego.

ROZWÓJ PSYCHORUCHOWY - Co minutę powstaje 20 tys. nowych neuronów

Aktywność ruchowa:

• Matka czuje pierwsze ruchy dziecka w 18 - 20 tygodniu ciąży;

• Dłonie kształtują się wcześniej niż stopy;

• Płód dużo czasu poświęca na ćwiczenie chwytania.

Komunikacja z matką

• Harmonizowanie ruchów matki i dziecka;

• Zmiany pozycji.

Dotyk

• Bardzo dobrze rozwinięty dotyk;

• Od 8 tyg. ciało zaczyna być wrażliwe na dotyk;

• Niewrażliwy czubek głowy.

Wzrok

• Pod koniec 6 m-ca otwiera się szpara powiekowa;

• Dziecko reaguje na silne światło

Ból

• do 30 tyg. dziecko nie jest zdolne do odczuwania bólu (nerwy czuciowe powstają w 23 tygodniu, sygnały z nich płyną do wzgórza, a potem do kory. Połączenia między korą a wzgórzem powstają dopiero w 30 tyg.)

• (za: Mark Rosen, Uniwersytet Kalifornijski)

Smak i węch

• W 5 m-cu zaczyna czuć smaki (są kubki smakowe i początki pracy układu trawiennego);

• W tym samym czasie zaczyna czuć zapachy (między 11 a 15 tygodniem kształtuje się nos)

Sluch

• Dziecko zaczyna reagować na bodźce słuchowe między 4 a 5 m-cem (najlepiej rozwinięty zmysł w pierwszych 3 miesiącach).

Anthony DeCasper

• Wraz z Melanie Spence z University of North Carolina w Greensboro przeprowadził eksperyment.

• Przez ostatnie tygodnie ciąży matki 2 razy dziennie czytały na głos pewną bajkę.

• Następnie w 3 dniu po przyjściu dzieci na świat pozwolono im wybrać między tą lub inną bajką odtwarzaną przez głośnik.

• Wyboru dokonywały poprzez różnicowanie siły, z jaką ssały smoczek.

• 13 z 16 noworodków wybrało bajkę czytana w okresie płodowym.

• Dlatego noworodek rozpoznaje głos matki na długo zanim nauczy się rozpoznawać głos ojca.

PAMIĘĆ OKRESU PRENATALNEGO

• KOMFORT

• ŚRODOWISKO WODNE

• KOŁYSANIE

• PÓŁMROK

• ZAPACHY I SMAKI

• DŹWIĘKI

Zygmunt Freud (1856 - 1939)

Teoria rozwoju psychoseksualnego człowieka

PSYCHOANALIZA TO:

• Teoria psychodynamiczna - z uwagi na założenie istnienia sił motywacyjnych i gry między nimi.

• Teorią popędów - istnienie sił wewnętrznych kierujących organizmem, których istotą jest deficyt fizjologiczny i stan napięcia.

• Teoria hedonistyczna - podkreślanie roli dążenia do przyjemności oraz unikania bólu.

POPĘDY (INSTYNKTY):

• Mają swoje źródło (stan pobudzenia);

• Mają swój cel (zmniejszenie napięcia);

• Mają swój przedmiot (sposób zaspokojenia, czyli zlikwidowania napięcia).

FREUD WYRÓŻNIŁ:

• instynkt życia (obejmujący instynkty seksualne, Eros);

• i instynkt śmierci ( który prowadzi organizm do śmierci, Tanatos).

• Energia popędu może być rozładowana, skierowana na odpowiedni tor lub zablokowana.

TOPOGRAFIA I

• - świadomość

• - przedświadomość (podświadomość)

• - nieświadomość

TOPOGRAFIA II
Osobowość ma wewnętrzną strukturę, która rozwija się wraz z wiekiem jednostki.

• ID

• EGO

• SUPEREGO

ID

• To źródło całej energii popędowej.

• Jego trzon stanowi libido.

• Kieruje się zasadą przyjemności i natychmiastowości.

• Jest pierwotne, prymitywne, zdeterminowane biologicznie.

• Dominuje w niemowlęctwie.

Superego (nadjaźń)

• To moralna strona naszej osobowości.

• Tworzy się około 4-6 r. ż.

• Powstaje w wyniku introjekcji.

• Wyróżnia się 2 podsystemy superego,sumienie oraz ego idealne.

EGO

• Wyraża i zaspakaja pragnienia id.

• Dostosowując się do realiów i wymogów superego.

• Kieruje się zasadą rzeczywistości.

• Próbuje godzić sprzeczne interesy id i ego.

• Zaczyna się rozwijać w wieku od 2 - 4/5 lat.

• Część ego jest nieświadoma.

Wg Freuda osoba jest w pełni zdeterminowana

• przez kombinację wyposażenia dziedzicznego i doświadczeń
  z wczesnego dzieciństwa.

STADIA ROZWOJU

• STADIUM ORALNE

• STADIUM ANALNE

• STADIUM FALLICZNE

• FAZA LATENCJI

• STADIUM GENITALNE

STADIUM ORALNE (1 ROK ŻYCIA)

• Strefy erogenne to: usta, wargi, język.

• Obiektem seksualnych pragnień dziecka jest własna matka.

• Wzorem zaspokojenia stan po nakarmieniu piersią.

• Nadmiar przyjemności czerpanej z doznań oralnych może zostać przemieszczony.

• Wczesna frustracja tworzy osobowość oralno-bierną

• Późniejsza frustracja, gdy dziecko ma już ząbki, tworzy osobowość oralno-sadystyczną.

STADIUM ANALNE (2-3 ROK ŻYCIA)

• Libido koncentruje się wokół doświadczeń związanych z wypróżnianiem.

• Strefa erogenna to odbyt.

• Zadanie - trening czystości.

• Tworzą się zręby autonomii i panowania nad sobą.

• Prawidłowy trening - typ produktywny.

• Nadmierna surowość - typ analno-retencyjny (fiksacja na odraczaniu, zatrzymywaniu).

• Zbytnia łagodność- typ analno-ekspulsywny (fiksacja na uwalnianiu, pozwalaniu sobie ).

STADIUM FALLICZNE (4 - 5 R. Ż.)

• Strefy - liibido skupia się w regionie genitalnym.

• Zadanie - rozwiązanie kompleksu Edypa (nieświadome pragnienie seksualne adresowane do matki i lęk przed karą za to ze strony ojca, lęk kastracyjny). Rozwiązanie to identyfikacja z ojcem. Powstanie superego.

• U dziewczynek proces równoległy - kompleks Elektry. Rozwiązanie - identyfikacja z matką.

• Prawidłowe rozwiązanie kompleksu - typ falliczny.

• Niewłaściwe rozwiązanie - typ falliczno-narcystyczny.

FAZA LATENCJI (6 - 12 R. Ż.)

• Libido jest mniej widoczne.

• Strefa - brak szczególnych obszarów.

• Zadanie - rozwój mechanizmów obronnych.

• Ujawnia się pośrednio w zabawie, aktywności poznawczej, kontaktach z rówieśnikami.

STADIUM GENITALNE (okres dojrzewania)

• kształtuje się dojrzała ekspresja libido.

• Strefa - genitalia.

• Zadanie - dojrzała intymność seksualna.

• W przypadku prawidłowego rozwoju wygasa autoerotyzm i narcyzm, rozwijają się pragnienia natury heteroseksualnej i altruizm.

ZMIANA JEST UKIERUNKOWANA ROZWÓJ MA CHARAKTER STADIALNY

Co się rozwija?

• zakres zmian: cała struktura osobowości;

• rodzaj obszaru: osobowość, relacje społeczne.

Ku czemu rozwój zmierza?

• wizja rozwoju: osoba irracjonalna, targana emocjami.

Jak przebiega zmiana rozwojowa?

• rośnie siła ego (zmiany ilościowe);

• pojawiają się nowe kompetencje w kolejnych etapach rozwoju (zmiany ilościowe);

• Podejście organizmiczne: powstaje organizacja id - ego - superego.

Dlaczego zachodzi rozwój?

• jednostka jest we władaniu swych popędów/instynktów (jednostka bierna);

wewnętrzne czynniki determinują rozwój (charakter uwarunkowań)

PORÓD

Narodziny dziecka można uważać, w zależności od tego, jakich sformułowań

używa dana kultura, za doświadczenie niebezpieczne i bolesne, ciekawe i

zajmujące, zwyczajne i umiarkowanie ryzykowne lub takie, któremu towarzyszą

ogromne nadprzyrodzone niebezpieczeństwa (Margaret Mead, 1967).

SYGNAŁY PORODU

• odczucie zmniejszonego obciążenia;

• pozorna akcja porodowa;

• „pokrwawienie” czy „plamienie”;

• „wylęganie się”;

• akcja porodowa zaczyna się w momencie, gdy macica kurczy się rytmicznie, początkowo co 15 - 20 minut.

PIERWSZE STADIUM PORODU

• rozwarcie i skrócenie szyjki macicy (spłaszczanie) do 10 cm. Faza aktywna tej części porodu zaczyna się od 3-4 cm rozwarcia szyjki. Rozwarcie od 8 do 10 cm to tzw. przejście.

• Dochodzi do pęknięcia worka owodniowego („odejście wód płodowych”).

• Skurcze porodowe są coraz bardziej częste. W szczytowym momencie pojawiają się co 3 - 4 minuty, a w końcu co 45 - 60 sekund.

DRUGIE STADIUM PORODU czyli PORÓD WŁAŚCIWY

• zaczyna tę fazę ukazanie się główki dziecka;

• gdy pojawia się ciemię, dziecko jest gotowe do wydostania;

• by uchronić zwieracz i odbytnicę przed pęknięciem zwykle wykonuje się nacięcie krocza;

• trwa zwykle około 1 do 2 godzin.

TRZECIE STADIUM PORODU: WYDALANIE ŁOŻYSKA

• macica zaczyna się odprężać i kurczyć, co zmniejsza obszar przyczepu łożyska;

• łożysko odkleja się i przesuwa ku dołowi macicy;

• sznur pępowiny zostaje zaciśnięty i ucięty około 1 do 2,5 cm ponad skóra brzuszka.

NIEPRAWIDŁOWOŚCI

• przodowanie pośladkowe;

• poród kleszczowy;

• vacum;

• cesarskie cięcie;

• podawane leki;

• poród przedwczesny.

TERATOGENY

• Teratogenny to czynniki, które przenikają do płodu i zakłócają jego rozwój.

• To czynniki negatywnie działające na zarodek (embriopatie) i na płód (fetopatie).

• To czynniki powodujące „komplikacje okołoporodowe oraz trwałe problemy psychiczne i fizyczne.

REPETYTORIUM

• Układ nerwowy rozwija się ilościowo do 5 mies. życia płodowego (najpierw rdzeń kręgowy i starsze filogenetycznie części, na końcu kora mózgowa), potem do lat 18-20 następuje rozwój jakościowy.

• Kolejność kształtowania się układu nerwowego: powstają neurony, neurony migrują do odpowiednich miejsc; powstają wypustki nerwowe (dendryty i neuryty); tworzą się synapsy.

• Powstają osłonki mielinowe - szczególnie szybko przez pierwsze 2 lata życia dziecka.

• Następuje reorganizacja połączeń nerwowych.

ZASADY

• Wpływ czynników pozagenetycznych organizm zależy od składu genetycznego organizmu;

• Wpływ teratogenów zależy od momentu, w którym działają;

• Różne teratogenny powodują różne anomalie;

• Teratogenny różnią się między sobą drogą, jaką się przedostają do organizmu;

• Ryzyko zagrożenia teratogenami rośnie wraz z liczbą teratogenów.

RODZAJE TERATOGENÓW

1. Drobnoustroje chorobotwórcze (embriono- i fetopatie wirusowe). PRZYCZYNĄ SĄ CHOROBY MATKI - atakują łożysko lub cząsteczki przedostają się przez filtr łożyska i atakują zarodek lub płód (np. różyczka, syfilis, błonica, grypa, dur brzuszny,wirusowe zapalenie wątroby typu B, ospa wietrzna,świnka, półpasiec).

• CMV- cytomegalovirus /opryszczka/ .

• Wirus HIV wywołujący AIDS, prowadzący do obniżenia odporności immunologicznej.

• Wirus, który wywołuje różyczkę.

INNE TERATOGENY

• Toksoplazmoza - pierwotniak.

• Syfilis - krętek blady.

• Embriopatie aktyniczne /promieniowanie izotopowe, rentgenowskie, ultrafioletowe, radioaktywne/.

• Niedożywienie matki - szczególnie niebezpieczne w pierwszych 3 miesiącach.

• Brak w diecie witaminy B.

• Niedobór białek.

• Nieobecność w diecie miedzi, magnezu, cynku.

• Cukrzyca matki.

• Nadmiar pokarmu.

INNE TERATOGENY

• Embriopatie toksyczne:

• Nadmiar wit. A;

• Aspiryna;

• Ołów;

• Leki hormonalne.

• Leki psychotropowe.

• Antybiotyki.

• Embriopatie spowodowane używkami

• Tytoń

• Alkohol.

• Kokaina

• Teina, kofeina.

INNE TERATOGENY

• Konflikt serologiczny. (organizm przyszłej mamy postrzega jej własne dziecko jako coś obcego i atakuje je przeciwciałami)

• Niedotlenienie.

• Przeżycia emocjonalne matki.

• Zatrucia ciążowe.

• Wiek rodziców.

BADANIA PRENATALNE
NIEINWAZYJNE

• USG - fale dźwiękowe o wysokiej częstotliwości, które odbijają się od tkanek miękkich w stopniu zależnym od ich gęstości, ukazują ich strukturę.

USG pozwala:

• Określić termin porodu;

• Wykluczyć/potwierdzić ciążę mnogą;

• Ocenić wagę, wzrost, budowę dziecka;

• Ocenić pracę serca;

• Wykryć wady, np.. wodogłowie;

• Ocenić stan łożyska;

• Obejrzeć pępowinę;

• Określić płeć dziecka i jego ułożenie.

Dzięki połączeniu prezentacji ultradźwiękowej z tzw. techniką dopplerowską można wysłuchać tętna dziecka już w 6-7 tygodniu od chwili poczęcia, a w 12 tygodniu jest rejestrowana czynność serca

INNE BADANIA PRENATALNE NIEINWAZYJNE

• Test potrójny - ocena stężeń 3 hormonów: alfa-fetoproteiny, estradiolu, gonadotropiny kosmówkowej, które obecne są we krwi kobiety ciężarnej.

• Test połączony - ocena biochemiczna parametrów krwi matki i parametrów ultrasonograficznych płodu. We krwi ocenia się poziom białka ciążowego A (PAPP - A) i gonadotropiny kosmówkowej.

• Test zintegrowany - czyli połączenie testu PAPP-A i potrójnego.

BADANIA PRENATALNE INWAZYJNE

• Amniopunkcja

• Biopsja trofoblastu

• Kordocenteza

Amniopunkcja

• Igła do płynu owodniowego przez powłoki brzuszne i macicę. Pobiera się około 10 - 20 ml płynu.

• Wykrywa: skład płynu, zestaw chromosomów, poziom enzymów, umożliwia analizę DNA płodu.

• Pobieranie z kosmków próbek komórek płodu - około 9 - 11 tydzień (2% ryzyka).

Biopsja trofoblastu

• Analiza komórek płodu pobranych z kosmyków poprzez nakłucie powłok brzusznych lub rzadziej przez cewnik wprowadzony przez szyjkę macicy pod kontrolą USG.

Kardocenteza

• Analiza komórek płodu z krwi pępowinowej pozwalająca określić kariotyp (zestaw chromosomów), płeć, DNA i wykonać badania biochemiczne.

• Pod kontrolą USG pobierana jest igłą krew pępowinowa. Po 19 tygodniu ciąży.

• Zwiększone ryzyko poronienia.

• Można połączyć z zabiegiem podawania krwi do układu krążenia płodu lub z wykonaniem transfuzji wymiennej.

NIEPŁODNOŚĆ

Wyjścia:

• stymulacja hormonalna, również mężczyzn;

• usunięcie żylaków w okolicy nasieniowodu,

• udrożnienie jajowodów,

• sprawdzenie, czy nie ma syndromu wrogości śluzu szyjkowego,

• inseminacja domaciczna,

• skorzystanie z dawcy,

• zapłodnienie pozaustrojowe in vitro,

• mikromanipulacja.

NIEMOWLĘCTWO

ROLA WAGI CIAŁA

• poniżej 2500 gramów - niska masa urodzeniowa;

• poniżej 1500 gramów - bardzo niska;

• poniżej 1000 gramów - skrajnie niska.

• Minimum wagi koniecznej do przeżycia to: 500-600 gramów (przeżywa ¼) lub 23 tydzień ciąży.

• Długoterminowe problemy rozwojowe zdarzają się zwłaszcza tym dzieciom, które ważyły mniej niż 1000 gramów.

SKALA APGAR
2 - 1 - 0

• czynność serca (brak tętna, poniżej 100, powyżej 100),

• oddech (brak oddechu, słaby, OK.),

• napięcie mięśni (zwiotczenia, niewielkie napięcie kończyn, OK.),

• odruchy (brak, niewielkie poruszenie, OK),

• zabarwienie skóry (sine, blade dziecko, sine kończyny, reszta różowa, OK.).

• Bada się bezpośrednio i po 5 minutach (b. wiarygodne).

• Autorką metody jest lekarka Virginia Apgar (1953).

Jest to okres trudny, przystosowawczy do życia w nowym pozamacicznym środowisku.

• fizjologiczny spadek wagi ciała;

• żółtaczka fizjologiczna;

• smółka

• odruchy

ODRUCHY

• odruch poszukiwania piersi. Zanika około 3 - 4 m - cy);

• odruch chwytny. Zanika w wieku 3 - 4 m -cy ;

• odruch Moro, obejmowania. Utrzymuje się do 6 - 7 m - cy;

• odruch toniczno - szyjny (pozycja szermierza). Zanika około 3 - 4 miesiąca);

• odruch chwytny palców. Zanika między 8 - 12 m - cem. Brak świadczy o uszkodzeniu dolnej części rdzenia kręgowego;

• odruch Babińskiego (zanika pod koniec 1 roku życia);

• odruch kroczenia (marszu automatycznego). Zanika w 2- 3 miesiącu;

• odruch pływania (zanika w 6 miesiącu);

• Odruch Babkina lub dłoniowo - umysłowy. Zanika w 3 - 4 miesiącu).

• Kolka gazowa.

• Ciepłochwiejność.

• Oddechy są bardzo szybkie.

• Tętno noworodka w I DOBIE ZBLIŻONE JEST DO RYTMU PŁODOWEGO, CZYLI BARDZO SZYBKIE.

• Oczy noworodków są podobne - niebieskie.

• Tkanka kostna przypomina bardziej tkankę chrzęstną, jest obficie unaczyniona, ma małą ilość soli mineralnych.

• Są 2 ciemiączka.

• Mięśnie są cienkie, siła skurczu niewielka. Przewaga zginaczy.

• Układ nerwowy nie jest jeszcze dostatecznie dojrzały. W istocie szarej nie wytworzyły się jeszcze typowe warstwy, wypustki nerwowe są słabo zróżnicowane, a drogi przewodzące niedojrzałe.

TRYB ŻYCIA

- Głęboki sen

- Lekki sen (REM)

- Czuwanie bez aktywności

- Aktywne czuwanie

- Płacz

- Zmysł równowagi- Słuch - A. DeCasper

- Smak

- Węch

- Dotyk

- Wzrok- Robert Fantz

OKRES WCZESNEGO DZIECIŃSTWA

OKRES NIEMOWLĘCY - 1 r. ż.

OKRES PONIEMOWLĘCY - 1 r.ż. - 2 r. ż.

RELACJA PRZYWIĄZANIA

Prawidłowy rozwój człowieka zakłada uruchomienie umiejętności nawiązywania więzi emocjonalnej z innymi ludźmi.

PRZYWIĄZANIE TO:

• więź uczuciowa z opiekunem dająca dziecku poczucie bezpieczeństwa,

• relacja pozwalająca na odczucie wrażenia bezpieczeństwa i komfortu,

• druga osoba stanowi rodzaj bezpiecznej bazy, z której można wystartować na podbój świata.

WYPOSAŻENIE SPOŁECZNE

Reakcja uśmiechu:

• na początku - uśmiech niespecyficzny, odruchowy;

• w wieku 3 - 4 tygodni - uśmiech społeczny odzwierciedlający przyjemność w reakcji na ludzką twarz lub głos;

• w wieku 2 - 3 miesięcy - reakcja witania: uśmiech połączony z gruchaniem, ożywieniem, szerokim otworzeniem oczu;

• 5 a 6 miesiącem - uśmiech selektywny jako reakcja na znane osoby, wyróżniająca je.

Twórcą teorii rozwoju przywiązania jest John Bowlby

FAZY ROZWOJU PRZYWIĄZNIA

• I Niesprecyzowane ustosunkowania - dziecko przejawia zachowania „wywołujące bliskość”, kieruje je do wszystkich, uczy się w tym czasie odróżniać osoby bliskie.

• II Skupienie się na 1 lub większej liczbie osób - w wieku 3 miesięcy dziecko zaczyna wyróżniać te osoby, które często się nim zajmują (częściej się do nich uśmiecha), ale nadal nie boi się obcych.

• III Zachowanie oparte na bezpiecznej bazie - około 6/7 miesiąca życia dziecko przywiązuje się do wybranej osoby (osób).Jednocześnie pojawia się lęk przed obcymi

WZORCE PRZYWIĄZANIA wg Ainsworth.

Dla wykształcenia prawidłowego wzorca istotna jest wrażliwość matki na sygnały płynące od jej dziecka i właściwe nań reagowanie, a przy tym respektowanie autonomii dziecka.

PROCEDURA OBCEJ SYTUACJI (każda faza ok. 3 min.)

• Dziecko eksploruje otoczenie, matka przygląda się.

• Wchodzi obca osoba, najpierw milczy, następnie rozmawia z matką, potem bawi się z dzieckiem;

• Matka wychodzi.Obca osoba podejmuje kontakt
  z dzieckiem;

• Matka wraca i uspakaja dziecko. Obcy wychodzi;

• Matka wychodzi, dziecko zostaje samo;

• Obcy wchodzi, podejmuje kontakt z dzieckiem;

• Matka wraca i uspakaja dziecko, obcy wychodzi (za: Schaffer, 2006).

RODZAJE PRZYWIĄZANIA

• Przywiązanie bezpieczne;

• Przywiązanie unikające;

• Przywiązanie ambiwalentne;

• Dezorganizacja przywiązania.

PRZYWIĄZANIE UNIKAJĄCE

• Arbitralność reakcji (mała skłonność matki dostosowania się do inicjatyw dziecka);

• Niezdolność do przyjmowania perspektywy dziecka;

• Nadmierna kontrola dziecka;

• Sztywność emocjonalna;

• Unikanie kontaktu cielesnego;

• Ignorowanie lub odtrącanie dziecka, gdy wyraża swoje emocje (szczególnie negatywne) (za: T. Czub, 2004, [w:] A. Brzezińska (red.). Psychologiczne portrety człowieka).

PRZYWIĄZANIE AMBIWALENTNE

• Brak stałości, spójności i przewidywalności zachowań matki;

• Niska dostępność psychologiczna matki (skoncentrowana na sobie, zapomina o dziecku);

• Ignorowanie sygnałów płynących od dziecka;

• Słaba skuteczność w uspakajaniu dziecka, wychodzenie z kontaktu, gdy dziecko doświadcza napięcia (za: T. Czub, 2004, [w:] A. Brzezińska (red.). Psychologiczne portrety człowieka).

DEZORGANIZACJA PRZYWIĄZANIA

• Otwarta wrogość wobec dziecka;

• Zadawanie mu fizycznego bólu;

• Celowe sprawianie krzywdy i cierpienia;

• Straszenie;

• Nietypowe zachowania: wpadanie w trans,
  w bezruch itp. (za: T. Czub, 2004, [w:] A. Brzezińska (red.). Psychologiczne portrety człowieka).

GŁÓWNE OSIĄGNIĘCIA ROZWOJOWE

WIEK NIEMOWLĘCY

KIERUNKI ROZWOJU PSYCHORUCHOWEGO:

• KIERUNEK CEFALOKAUDALNY - od części głowowej, przez tułowie, do kończyn.

• KIERUNEK PROKSYMODYSTALNY - od osi podłużnej ciała na boki.

• KIERUNEK ŁOKCIOWO - PROMIENIOWY - od 5 małego palca dłoni do kciuka.

OSIĄGNIĘCIA W ROZWOJU POSTAWY

1- W pozycji na brzuszku unosi na chwilę głowę, trzymane na kolanach podrzuca głową.

2 - W pozycji na brzuszku unosi głowę na 5 - 8 cm

3 - W pozycji na brzuszku opiera się na przedramionach.

5 - Panuje w pełni nad ruchami głowy. W pozycji na brzuszku opiera się na dłoniach, sztywno trzyma główkę.

6 - Podciągane siada, siedzi z oparciem.

7 - Siedzi bez podparcia, siada przy pomocy dorosłego lub trzymając się poręczy.

8 - Siedzi pewnie bez oparcia, samodzielnie siada, próbuje wstawać.

9 - Samo siada z pozycji leżącej na boku, z pozycji raczkowania. Stoi przy barierce, siada z tej pozycji.

10 - Samo staje przy oparciu (podciąga się). Stoi trzymąjąc się.

11 - Staje samo, podnosi zabawki z pozycji stojącej, trzymając się ręką poręczy i kucając. Stoi bez trzymania.

OSIĄGNIĘCIA W ROZWOJU LOKOMOCJI

1 - Często podkurcza rączki i nóżki.

2 - Przewraca się z boku na plecy

3 - Bawi się swoimi nóżkami, podciąga je do buzi. Przewraca się z pleców na bok.

4 - Próbuje przewracać się z brzuszka na plecy i odwrotnie

6 - Przewraca się we wszystkie strony.

7 - Podtrzymywane pod pachy żywo podskakuje (sprężynuje). Pełza w tył.

8 - Pełza do przodu.

9 - Raczkuje. Podtrzymywane pod pachy wykonuje ruchy chodzenia.

10 - Nadal raczkuje. Stąpa bokiem trzymając się poręczy, mebli.

11 - Sprawnie raczkuje. Chodzi do przodu trzymane za obie ręce.

12 - Chodzi trzymane za 1 rękę. Stawia pierwsze samodzielne kroki.

OSIĄGNIĘCIA W ROZWOJU CHWYTU

1- 3 - Odruch chwytny. Coraz dłużej utrzymuje przedmiot włożony do ręki. Bawi się raczkami. Ogląda je.

4 - 5 - Sięga po zabawki oburącz. Pojawia się chwyt dowolny pod kontrolą wzroku, całą dłonią od góry, palce owijają przedmiot (chwyt prosty). Bez udziału stawu łokciowego. Nie potrafi utrzymać 2 przedmiotów jednocześnie.

6 -Przekłada zabawki z ręki do ręki. Sięga jedną ręką. Chwyt prosty dłoniowo-łokciowy. Nie umie upuszczać ani rzucać.

7- 8 - Trzyma po 1 przedmiocie w każdej ręce, przekłada, stuka nimi. Pojawia się chwyt nożycowy.

9 -Upuszcza przedmioty i obserwuje. Pojawia się chwyt pęsetkowy. Wyjmuje mniejszy przedmiot z większego.

10 - Rzuca przedmiotami i śledzi je. Małe przedmioty wkłada do większych.

12 - Próbuje budować wieżę z 2 klocków. Trzymając 2 przedmioty interesuje się 3.

UWAGA

• mimowolna,- krótkotrwała,

• zupełnie niepodzielna,

• mały zakres,

• od kilku sekund do kilku minut.

EMOCJE

• emocje: silne, krótkotrwałe, zmienne, uboga ekspresja (złość).

SPOSTRZEGANIE WZROKOWE

• 3-4 mies. - rozpoznaje twarze i mimikę osób,

• 6- 7 mies. - synkretyzm - nie odróżnia przedmiotu (owocu) od podstawy (talerzyka),

• 7 mies. - odróżnia osoby znane od nieznanych,

• 10-12 mies. - manipuluje niespecyficznie, ale zaczyna odróżniać przedmioty,

• 11-12 mies. - odróżnia części garderoby (czapka, buty itp.).

SPOSTRZEGANIE SŁUCHOWE

• 3 mies. - uaktywnia się słuchowy ośrodek mowy, dziecko reaguje inaczej na głos niż na inne dźwięki,

• 5-6 mies. - dziecko reaguje zmianami mimiki na barwę emocjonalną wypowiedzi,

• 7-9 mies. - zaczyna rozumieć - rozróżniać proste, często powtarzane słowa,

• 9-11 mies. - zaczyna rozróżniać - powtarzać wypowiadane przez siebie sylaby (samonaśladownictwo),

• 10-12 mies. - zaczyna rozróżniać - powtarzać sylaby i wyrazy jedno lub dwusylabowe, mówione przez dorosłych.

MYŚLENIE

• początki myślenia sensoryczno - motorycznego,

WIEK PONIEMOWLĘCY

NOWE MOŻLIWOŚCI DZIECKA

Stanie, chodzenie, większa precyzja ruchów, poczucie własnej odrębności

LOKOMOCJA. POSTAWA

• automatyzacja chodzenia - 12 - 15 m-c (wchodzi po schodach na czworakach, pcha zabawki na kółkach),

• ciąganie zabawki na kółkach - 18 m-c;

• pokonywanie przeszkód (omijanie, przekraczanie, wchodzenie i schodzenie po schodach przy pomocy dorosłego) - 20 m-c,

• próby biegania, chodzenie po schodach (dostawnie do 2-2,5 lat, naprzemiennie 2,5-3lat ),

• pokonywanie przestrzeni przy pomocy urządzeń (podparta huśtawka, odpychania się nogami na samochodziku, rowerkiem 3 lub 4 kołowym) - 36 m-c.

3 - latek powinien:

• swobodnie chodzić,

• biegać,

• wchodzić i schodzić po schodach naprzemiennie,

• często zmieniać postawę (kucać, wstawać itp.),

• jeździć na rowerku,

• stać na palcach.

MANIPULACJA

• Niespecyficzna - 1 r.ż.

• Specyficzna - 2 r.ż.;

• Zabawy konstrukcyjne - od 2 r.ż.;

• naśladowanie i doskonalenie czynności samoobsługowych (jedzenie, rozbieranie się),

• rozwój praksji (posługiwanie się np. kubkiem itp.),

• próby bazgrania,

• manipulacja specyficzna - zabawy manipulacyjne (naciskanie, dopasowywanie elementów do otworów, zdejmowanie i nakładanie kółek na piramidki, wkładanie kluczy w dziurkę itp.,- budowanie wieży z klocków,

• pełne rozbieranie się, częściowe ubieranie się, mycie, wkładanie butów bez zawiązywania

3-latek powinien:

• rozebrać się i częściowo ubrać,

• samodzielnie jeść łyżką i widelcem, pić z kubka, umyć się częściowo,

• przewracać kartki książek,

• rysować „kółka”,

• dopasować ∆□ do otworów,

• zbudować wieżę z kilkunastu drewnianych klocków,

• robić babki z piasku.

UWAGA

• mimowolna z elementami dowolnej,

• dłuższy czas skupienia,

• niepodzielna, większy zakres,

• przerzutna,

• natężenie dość silne na interesujących czynnościach.

2,5-3 latek powinien:

• Utrzymać uwagę dowolną, przy interesujących go czynnościach, do kilkunastu minut.

PERCEPCJA WZROKOWA.

• odróżnia części twarzy osób, części ciała lalki (12-14 mies.),

• odróżnia części ciała na obrazkach (15-18 mies),

• odróżnia znane przedmioty, zwierzęta na obrazkach (15-18 mies.),

• różnicuje barwy, wielkości, podstawowe kształty (ok. 3 r.ż.),

• potrafi znaleźć części obrazka składanki i nazwać je. (ok.. 3 r.ż).

Rozwój poczucia własnego „JA” wg Michale'a Lewisa:

ETAP I

• Dziecko odkrywa, że jest oddzielone od innych i jako takie trwa w czasie i przestrzeni.

• Jest to tzw. JA SUBIEKTYWNE (ja egzystencjalne).

• Następuje to wraz z rozwojem pojęcia stałości przedmiotu, czyli około 8 - 12 miesiąca życia.

ETAP II

• Dziecko odkrywa, że samo jest przedmiotem i ma w związku z tym pewne stałe właściwości.

• Jest to tzw. JA OBIEKTYWNE (ja kategorialne).

• Następuje to w 2 r.ż.

• Bada się to testem autorozpoznawania w lustrze (umieszcza się kropkę na nosie i obserwuje, czy dziecko dotknie ujrzanej w lustrze kropki na swojej twarzy, czy na lustrzanym odbiciu). Robi to 75% dzieci 21- miesięcznych).

• Równocześnie pojawiają się pierwsze samopisy i zaimki dzierżawcze.

Czynniki sprzyjające odkryciu własnej odrębności

• Świadomość stałości przedmiotów.

• Świadomość własnego ciała.

• Doświadczanie sprawstwa.

• Poczucie własności (za: K. Appelt, 2004, [w:] A. Brzezińska (red.). Psychologiczne portrety człowieka).

DĄŻENIE DO AUTONOMII

Eksploracja otoczenia, wyrażanie potrzeb, tendencja do posiadania (poczucie własności), robienie po swojemu i samodzielnie, przekora, upieranie się przy swoim zdaniu.

JAK WYCHOWYWAĆ?

• Mądra swoboda;

• Rozsądne ograniczenia.

REGUŁY

• Bezpieczeństwo.

• Higiena.

• Zachowanie wśród ludzi.

• Kontrola emocji.

Rozwój Zabawy

CZYM JEST ZABAWA?

• Celem zabawy jest właśnie ona sama. Im młodsze dziecko, tym ważniejsza jest dla niego spontaniczna zabawa.

• Zabawa jest poza sferą materialnych korzyści.

• Bawią się nawet zwierzęta. Im wyżej jakiś gatunek znajduje się na tzw. drabinie ewolucji, tym bardziej widoczna i celowa staje się zabawa.

• W zabawie dzieci ludzkich ogromną rolę odgrywają przedmioty, symbolizując rzeczy inne niż one same.

TEORIE ZABAWY

Teoria nadmiaru energii. Fryderyk Schiller /1759 - 1805/

Kontynuował tę ideę Herbert Spencer (1820-1903).

• Uważał, że potrzeba wyładowania nadmiaru energii towarzyszy zwłaszcza ludziom młodym, którzy nie muszą walczyć o byt.

Teoria wytchnienia. Moritz Lazarus (1824 - 1903)

• Jej twórca to niemiecki psycholog i filozof.

• Zabawa jest formą aktywnego wypoczynku, regeneracji sił, odprężenia po pracy.

Teoria atawizmu. G. Stanley Hall /1846 - 1924/

• Stanley Hall dokonał próby genetycznej interpretacji zabawy.

• Uważał, że w zabawie dziecka pojawiają się kolejno czynności analogiczne do tych, które ludzkość podejmowała w toku swego hipotetycznego rozwoju / tzw. prawo rekapitulacji kulturowej/.

• Dziecko wyładowuje ponadto w zabawie swoje atawistyczne skłonności, które nie mają racji bytu we współczesnej cywilizacji.

Teoria ćwiczenia przygotowawczego. Karol Gross.

• Karol Gross za punkt wyjścia przyjął prawo celowości rządzące w naturze. Celem zabawy jest ćwiczenie czynności przydatnych osobnikowi w życiu.

• Jest zatem dzieciństwo „ SZKOŁĄ ŻYCIA”.

• Na świat przychodzimy z funkcjami niedoskonałymi, które ulegają dzięki ćwiczeniu rozwojowi, doskonaleniu.

Teoria katarktyczna

• Jej autor to Harvey A. Carr (psycholog amerykański, 1873 - 1954).

• Zabawa jest swoistą podnietą wzrastania niezbędną do rozwoju układu nerwowego oraz narządów wewnętrznych.

• Ma też zabawa funkcję oczyszczającą.

Teoria funkcji zastępczej. Edward Claparede /1873 - 1940/

• Twórca to szwajcarski lekarz, psycholog i pedagog.

• W zabawie osobnik realizuje swoje zainteresowania (osobowość), zwłaszcza wtedy gdy nie może tego zrobić w działalności poważnej.

• Zabawa jest więc namiastką, zastępstwem działalności poważnej.

• Dopełnieniem roli zastępczej, kompensacyjnej zabawy jest jej rola funkcjonalna. Dziecko ćwiczy w niej swoje funkcje umysłowe i czynności specjalne.

Teoria przyjemności funkcjonalnej. Karol Buhler 1879-1963.

• Jej twórca - psycholog austriacki, zakłada, że zasadniczym motywem zabawy jest przyjemność jaką dziecko znajduje w samym działaniu, rezultat tej czynności jest już sprawą drugorzędną.

• To uczucie przyjemności jest motorem powtarzania.

• Najważniejsze znaczenie dla przebiegu i sensu rozwojowego zabawy ma nie treść tego, co robi dziecko, ale sam w sobie akt ćwiczenia, akt kształtowania czynności towarzyszącej zabawie.

ZNACZENIE ZABAWY DLA ROZWOJU DZIECI

• Rozwój fizyczny

• Uczenie się życia w społeczności. Uwewnętrznianie norm społecznych i moralnych. Zachęta do komunikowania się

• Rozładowanie tłumionych napięć emocjonalnych

• Ujście dla potrzeb i pragnień

• Stymulowanie twórczości

• Rozwijanie wglądu w siebie

• Uczenie się ról, w tym ról płciowych.

• Rozwój pożądanych cech osobowości.

RODZAJE ZABAW

• Zabawy paluszkowe

• Zabawy manipulacyjne.

• Zabawy konstrukcyjne.

• Zabawy ruchowe.

• Zabawy tematyczne. /.

• Zabawy dydaktyczne

• Inne: muzyka, śpiew, taniec, kolekcjonerstwo, gry, sport, rozrywki / jako forma zabawy biernej/ , komiksy, czytanie, chodzenie do kina i teatru, telewizja, komputer.

Fazy rozwoju zabawy:

• Faza eksploracji.

• Faza zabawek.

• Faza zabawy.

• Faza marzeń.

Zmienia się udział innych w zabawie:

• Obserwowanie zabawy innych bez brania w niej udział.

• Zabawa samotna, czyli bawienie się w pojedynkę, połączone z obserwowaniem innych, bez prób zbliżania się do nich i bez naśladowania.

• Zabawa równoległa, bawienie się obok innych dzieci, takimi samymi zabawkami, ale bez prób prawdziwej interakcji lub współpracy.

• Zabawa asocjacyjna, czyli wspólna, ale bez podziału pracy i bez podporządkowania się jakiemuś jednemu celowi nadrzędnemu.

• Zabawa kooperacyjna, czyli w grupie zorganizowanej dla wykonania jakiegoś działania, z koordynacją zachowania poszczególnych członków grupy.

CZYNNIKI WPŁYWAJĄCE NA ZABAWĘ DZIECI

• Zdrowie .

• Rozwój ruchowy.

• Inteligencja.

• Płeć .

• Środowisko.

• Ilość wolnego czasu.

• Ekwipunek do zabawy.

ZABAWA TEMATYCZNA

• Wiek poniemowlęcy - naśladowanie czynności, które pokazano na tych samych zabawkach;

• Wiek przedszkolny - świadome podjęcie i podtrzymywanie w toku zabawy określonej roli.

ANALIZA ZABAW TEMATYCZNYCH UKAZUJE, ŻE:

• O ile czynności poważne człowieka opierają się na jego osobowości stałej, to zabawowe bazują na osobowości wtórnej /chwilowej, fikcyjnej/.

• Osobowość zabawowa to przeinaczenie psychiczne siebie, kreowanie siebie psychicznie innego, potrzebnego do odegrania zabawowej roli.

Rozwój Rysunku

KONCEPCJA S. SZUMANA

Pojęcia Podstawowe:

• BAZGRANIE - rysunek abstrakcyjny nie wyrażający nic poza sobą. Treścią tego rysunku jest ruch z jego emocjonalną zawartością.

• SCHEMAT - stała forma graficzna dla symbolizowania określonych zjawisk.

Wartość psychologiczna rysunku

• Jest wskaźnikiem rozwoju poznawczego dziecka.

• Pozwala poznać zainteresowania dziecka.

• Jest wskaźnikiem jego uczuć.

• Ujawnia stosunek dziecka do środowiska.

• Ma walory terapeutyczne.

FAZY ROZWOJU wg SZUMANA

• OKRES BAZGRANIA - 1;6 - 7;0 r. ż.

• OKRES SCHEMATU - 7;0 - 11/12;0 r.ż.

• OKRES POSCHEMATYCZNY - po 12 r. ż.

OKRES BAZGRANIA - 1,6 - 7,0

• I Stadium Bazgrot 1;6 - 3;6

-1;6 - 2;0 - początki posługiwania się kredką, ołówkiem. Linie są przypadkowe, skłębione.

2;0 - 3;0 - zaczynają się wyodrębniać proste kreski, łuki, kropki (mikrobazgroty, supełki).

3;0 - 3;6 - pojawiają się kółka, głowonogi, bezpośrednie połączenia głowy i nóg.

• II Stadium schematu prostego 3;6 - 6;0

3;6 - 4;6 - bazgroty figuralne. Dziecko posługuje się wyłącznie (prawie wyłącznie) konturem, któremu nadaje nazwy.

4;6 - 6;0 - Schemat ubogi. Rysunki dziecka stają się czytelne. Stają się dojrzałą graficzną komunikacją.

Następuje przejście do schematu postaci ludzkiej - GŁOWOTUŁOWIE 4-5 r.ż.

• III Stadium schematu wzbogaconego 6;0 - 7

Jest to okres przejściowy do następnego okresu. Dzieci zaczynają już znajdować stałe schematy, czyli reprezentacje rysunkowe otaczającego je świata.

OKRES SCHEMATU do 11/12 r. ż.

• Stała forma symbolizacji różnych fragmentów rzeczywistości.

• Odkrycie związku między kolorem a przedmiotem.

• Wzbogacanie schematu o charakterystyczne detale (7,0 - 8,0);

• Dopracowanie się typu charakterystycznego (8,0 - 9,0); typ charakterystyczny, ale ujęty w naiwnym realizmie (9,0 - 11,0)

Wyrażanie przestrzeni.

• do 7,0 r. ż. - brak wyrażania przestrzeni.

• 7,0 - 8,0 r. ż. - próby wyrażania przestrzeni przez układ pasowy.

• 8,0 - 9,0 r. ż. - układ topograficzny, jak z lotu ptaka.

• 9,0 - 10,0 r. ż. - układy kulisowe, płaskie (plany w obrazie ).

• 11.0 - 12.0 r. ż. - perspektywa linearna (zmniejszanie ), powietrzna ( linią i barwnymi plamami)

Proporcje.

• do 7,0 r.ż. - brak proporcji

• 7,0 - 8,0 lat - doskonalenie proporcji

• 8,0 - 9,0 lat - właściwe ujmowanie głównych proporcji pojedynczych przedmiotów

• 9,0 - 11,0 (12,0 ) lat - właściwe ujmowanie proporcji pojedynczych przedmiotów, a także całych zestawów form.

Inne cechy schematu.

• rysowany z przodu czy z profilu (profil około 7,0- 9,0 r. ż.)

• schemat nieruchomy czy ożywiony (przez kończyny narysowane skośnie - 6,0- 7,0 r. ż., przez narysowanie ruchów, gestów - 7,0 - 11,0 r. ż., przez ożywienie całej postaci - 11,0 - 12,0 r. ż. i pow.).

Wymiarowość formy.

• do 9,0 r. ż. - płaskość formy.

• 9,0 - 10,0 r. ż. - próby światłocienowego traktowania bryły

• 11,0 - 12,0 r. ż. i pow. - trójwymiarowość

OKRES POSCHEMATYCZNY

• Rośnie krytycyzm.

• Rozwój w ujęciu bryły, perspektywy, poprawia kompozycja rysunku.

• Naśladowania prac zapoznanych twórców, związane z niewiarą we własne możliwości.

• Rysunek jest celowo prymitywizowany (deformacja, karykatura), by uciec przed kłopotami natury graficznej, technicznej.

MOŻNA WYRÓŻNIĆ

• OKRES IDEOPLASTYKI - do 12 r. z.

• OKRES FIZJOPLASTYKI - pow. 12 r.ż.

OZNAKI TALENTU

• Pamięć wzrokowa, zwłaszcza odroczona;

• Wyobraźnia odtwórcza i twórcza;

• Zdolność do silnych przeżyć emocjonalnych;

• Manipulowanie rekwizytami, odpadkami;

• Częsta wybuchowość, obrażalskość;

• Małe zrównoważenie w kontaktach;

• Niezwykłe pomysły;

• Skłonność do zabaw w samotności;

• CHĘĆ RYSOWANIA!!!!!!!!!!!!!!!

Ocena może dotyczyć:

• Techniki

• Kompozycji

• Treści

• Tematu

• Nastroju




• Ma wzbudzić motywację do dalszej pracy i uświadomić twórcy społeczną akceptację jego dzieła.

• Negatywne uwagi powinny dotyczyć tylko przypadków niesamodzielnego wykonania pracy, a i wtedy należy szukać przyczyny.

WSKAZÓWKI DLA NAUCZYCIELI

• Elastyczne kryteria oceny (bez względu na efekt artystyczny);

• Podawać tematy rysunków, bo to inspiruje;

• Nie chwalić prac wciąż tych samych;

• Nie rysować na rysunku dziecka;

• Tworzyć 1 pracę przez grupę dzieci;

• Unikać pracy równym frontem na zadany temat;

• Urządzać wystawki prac dzieci.

Rysunek Rodzinny

Polska adaptacja Anny Frydrychowicz

TWÓRCY

• Zaproponowana przez K. E. Appela (1931)

• Rozwinięta przez W. Wolffa (1942)

RYSUNEK RODZINY DOSTARCZA INFORMACJI

• o więziach emocjonalnych z poszczególnymi członkami rodziny,

• o spostrzeganym znaczeniu każdej postaci,

• o swoim widzeniu konfliktu w rodzinie

• i wiążących się z nim lękach.

Pamiętaj!

• Rysunek jest w większym lub mniejszym stopniu przekazem z poziomu nieświadomości.

• Rozmowa z dzieckiem na temat rysunku dostarcza natomiast informacji dotyczących jawnego, świadomego obrazu rodziny.

BADANIE JEST DWUCZĘŚCIOWE

Cz. 1
Rysunek:

• Arkusz papieru formaty: A-4. Ołówek lub kredki.

• Instrukcja: Narysuj rodzinę, jaką chcesz.

Cz. 2
Rozmowa:

• Opowiedz mi o rodzinie, którą narysowałeś. Co to za rodzina?

• Pokaż, kogo narysowałeś na swoim rysunku. Jak oni się nazywają?

• Kto w tej rodzinie jest najbardziej miły? Dlaczego?

• Kto w tej rodzinie jest najmniej miły? Dlaczego?

• Komu w tej rodzinie jest najlepiej, jest najbardziej szczęśliwy? Dlaczego?

• Komu w tej rodzinie jest najgorzej, jest najmniej szczęśliwy? Dlaczego?

• Czy chciałbyś coś zmienić w tej rodzinie?

• Dlaczego nie narysowałeś……..?

ANALIZA. KRYTERIA

• KOLEJNOŚĆ RYSOWANIA POSTACI

• RELATYWNA WIELKOŚĆ RYSOWANYCH POSTACI (WYRAŹNE POWIĘKSZENIU LUB POMNIEJSZENIE)

• ZDOBIENIE POSTACI

• USYTUOWANIE POSTACI WZGLĘDEM SIEBIE

• POMINIĘCIE POSTACI

• POJAWIENIE SIĘ DUŻEGO DOMINUJĄCEGO NA RYSUNKU OBIEKTU ROZDZIELAJĄCEGO RODZINĘ

• POJAWIENIE SIĘ NA RYSUNKU MAŁEGO DZIECKA NIEOBECNEGO W RZECZYWISTEJ RODZINIE

Pamiętaj!

• Rysunek i rozmowę analizujemy najpierw oddzielnie, potem dopiero dokonujemy wspólnej interpretacji.

• Najbardziej diagnostyczny dla wieku 5,0 - 11, 11 lat.

Średnie Dzieciństwo (Wiek przedszkolny)

Okres średniego dzieciństwa
od 4 do 6/7 r. ż.

• Młodszy wiek przedszkolny - 4 r. ż.;

• Średni wiek przedszkolny - 5 r.ż.;

• Starszy wiek przedszkolny- 6 r.ż.

ŚREDNIE DZIECIŃSTWO - wiek przejściowy

• Zmiana środowiska - wyjście z domu;

• Zmiana form działania - z działań dostosowanych do względnie niezmiennych, konkretnych i fizycznych warunków do zmieniającej się sytuacji społeczno-kulturowej.

• Zmiana sposobu działania -od działania spontanicznego do reaktywnego.

• Od relacji z rodzicami do relacji z rówieśnikami.

• Kształtuje się struktura Ja.

• Zmiany w formie i częstotliwości napadów agresji

• Początki uczuć społecznych

LOKOMOCJA

• doskonalenie biegania,

• skakanie na dwóch nogach,

• skakanie i stanie na 1 nodze w miejscu,

• skakanie na 1 nodze do przodu,

• kucanie i wstawanie bez trzymania,

• kopanie piłki z rozbiegu,

• wspinanie się na drabinkę, płoty, drzewa,

• przejście „stopkami” po linii, bez utraty równowagi,

• „głód ruchu”.

MANIPULACJA

• do 5-5,6 lat: doskonalenie czynności samoobsługowych, zabawy konstrukcyjne z różnych materiałów,lepienie z plasteliny, malowanie farbami,rysowanie prostych postaci ludzkich rysowanie figur: □,△,+,x;

• 5,6-6 lat: wycinanie prostych kształtów, rysowanie rombu i elementów literopodobnych, wiązanie kokardki, próby odwzorowywania liter drukowanych, rysunki tematyczne.

6,5-7 latek powinien:

• prawidłowo trzymać ołówek,

• rysować na podany temat,

• rysować proste figury i elementy literopodobne,

• wycinać po prostej i owalu,

• wiązać kokardkę,

• budować bogate konstrukcje,

• mieć opanowane czynności samoobsługowe.

UWAGA

• mimowolna z dość dużym udziałem dowolnej,

• dłuższy czas skupiania uwagi (pow. 5,5-6 lat do 25 min.);

• początki podzielności uwagi, większy zakres,

• natężenie silne na interesujących czynnościach, słabe na nie interesujących.

ANALIZA I SYNTEZA WZROKOWA

• 3-4-latek -na obrazku spostrzega (chaotycznie) kilka elementów i nazywa je, rozpoznaje i wyróżnia kształty: ○, ∆, □, +, x;

• 4-5-latek - spostrzega na obrazku kilkanaście szczegółów i ich cechy, nazywa je,rozpoznaje większość kształtów geometrycznych,dokonuje analizy i syntezy wzoru z kilku elementów, spostrzega na obrazkach czynności;

• 5-6-latek - znajduje kilka różnic na obrazkach podobnych, analizuje i syntetyzuje odtwarzając układy z klocków wg wzoru, różnicuje drukowane litery alfabetu, zaczyna różnicować pisane litery (myli podobne kształtem), spostrzega na obrazkach i nazywa stosunki przestrzenne.

ANALIZA I SYNTEZA SŁUCHOWA

• 4-5-latek - dzieli zdanie 3-4 wyrazowe na wyrazy, wyrazy na 2-3 sylaby.

• 5-6-latek - dzieli zdanie 5-6 wyrazowe na wyrazy, dzieli wyrazy na 3-4 sylaby, zachowując ich kolejność, wysłuchuje samogłoski w nagłosie (pozycja początkowa wyrazu), potrafi wskazać przedmiot, którego nazwa zaczyna się od danej samogłoski, dokonuje syntezy 2-3 sylab w wyraz,

• 6-7-latek -odtwarza proste rytmy, różnicuje głoski dźwięczne i bezdźwięczne, wyróżnia spółgłoski w nagłosie; wyróżnia głoski w wygłosie (pozycja końcowa wyrazu), dokonuje analizy, a następnie syntezy słuchowej prostych wyrazów, zaczyna czytać.

PÓŹNE DZIECIŃSTWO Wiek szkolny (6- 12 r. ż.)

TO PODWALINY PRZYSZŁEJ KREATYWNOŚCI

PORA NAUCZYĆ SIĘ, JAK DOBRZE FUNKCJONOWAĆ
I ROZWIJAĆ SWOJE UMIEJĘTNOŚCI

Dziecko odnajduje się w pracy i w nauce. Trzeba mu dostarczyć radości z zadań, doświadczeń sukcesu osobistego i uznania dla postępów.

MOTORYKA

Doskonalenie koordynacji, upłynnianie ruchu: gry ruchowe, pływanie, skoki wzwyż, w dal, jazda nałyżwach, wrotkach, nartach, taniec itp.

MANIPULACJA

• nauka pisania, łączenie liter, trzymanie się linii, początki automatyzacji pisania;

• czynności samoobsługowe: krojenie, smarowanie chleba, pranie ręczne drobnych rzeczy, krojenie warzyw, sprzątanie w domu,

• gra w karty (rozdawanie, trzymanie);

10 - 11 latek powinien: pisać w zeszycie w 1 linię, pomagać w czynnościach domowych, majsterkować, celnie rzucać i łapać piłkę.

UWAGA

zaczyna się względna równowaga między uwagą mimowolną a dowolną. Wzrost natężenia (koncentracji) do 45-60 min.

ANALIZA I SYNTEZA WZROKOWA

• 7- 8 lat - różnicuje wszystkie litery i cyfry, znaki: > <, położenie i wielkość liter.

• 9 -10 lat - różnicuje kąty ostre, proste, rozwarte, analizuje i syntetyzuje podobne figury geometryczne i ich podział, analizuje i syntetyzuje położenie miejscowości na mapie.

• 10 -11 (12) lat - rozpoznaje litery i cyfry mimo różnych czcionek, polepsza się orientacja na mapie, zaczyna się rozumienie perspektywy geometrycznej.

ANALIZA I SYNTEZA SŁUCHOWA

• 7-8 lat - odtwarza dość skomplikowane, zmienne rytmy, analizuje dłuższe wyrazy (bez zmiękczeń), analizuje zdania z przyimkami (w, na, za),

• 9-11 lat - czyta wyrazami, odtwarza zależności czasowe między dźwiękami (intonacja przy czytaniu, recytowanie poezji),

• pow. 11 lat - czyta dobrze zdaniami, rozumie tekst. Pełna dojrzałość analizatora słuchowego mowy ludzkiej. W pełni opanowane pisanie, czytanie
  i rozumienie.

MYŚLENIE

• rozwój myślenia konkretno - wyobrażeniowego, operacyjnego na konkretach,

• kształtowanie pojęć konkretnych,

• kształtowanie odwracalności myślenia,

• kształtowanie rozumienia przekształceń

• wzrost krytycyzmu myślenia

EMOCJE

• rozwój emocji i uczuć społecznych, konformizm jako źródło bezpieczeństwa.

• Powstawanie emocji i nastawień związanych z wynikami w nauce.

• Szukanie źródeł emocji w książkach, filmach, muzyce, sporcie itp.

• Pierwsze nerwice szkolne.

• Względna równowaga emocjonalna.

PSYCHOLOGIA INDYWIDUALNA ALFREDA ADLERA(1870 - 1937)

• Popęd agresji.

• Męski protest.

• Dążenie do przezwyciężenia.

ODEJŚCIE OD KLASYCZNEJ PSYCHOANALIZY

• Najważniejsza jest świadomość.

• Autonomiczne, suwerenne Ego.

• Człowiek to niepodzielna całość, wtopiona w rzeczywistość, której jest częścią.

• Człowiek sam w sobie odnajduje moc.

• Człowiek jest niepowtarzalny, wyjątkowy.

• Poznać człowieka można tylko wtedy, gdy się go zrozumie.

• Możliwość poznania jest ograniczona. Można jedynie „odgadywać”.

Najważniejsze założenia koncepcji Adlera

• Dziecko przychodzi na świat jako istota słaba, bezradna, całkowicie zależna.

• Na tym tle u każdego dziecka powstaje poczucie niepełnowartościowości.

• Reakcją na to jest dążenie do zwiększenia własnej mocy, do kompensacji.

• Dążenie do kompensacji to dążenie czynne, tzn. takie, w którym człowiek chce świat i siebie samego stale przemieniać, ulepszać.

Cel życia. Dokąd ? Po co?

To pytania o kierunek przezwyciężenia, cel poszukiwanej doskonałości.

Cele mogą wypływać:

• z „poczucia wspólnoty” - kompensacja na drodze współdziałania z innymi;

• z „ prywatnej inteligencji”- kompensacja na drodze zdobywania osobistej przewagi nad innymi.

Dążenie do kompensacji może przybrać postać:

• Gromadzenia sił - dążenia do samodzielności, do uznania;

• Wykorzystania słabości - dążenia do tego, by słabością zmusić otoczenie do uległości.

Są 3 drogi:

• Droga rozwijania własnych zalet i przezwyciężania braków;

• Droga poniżania innych;

• Droga mechanizmów obronnych, np. fantazjowania, racjonalizacji itp.

Do wyboru celu życia dochodzi ostatecznie około 5 roku życia. Cel przesądza o stylu życia

STYL ŻYCIA

To plan, według którego przebiega linia ludzkiego życia, to spójna i zwarta organizacja całości życia.

POZYCJA WŚRÓD RODZEŃSTWA

NAJSTARSZE

• Niczym niezmącona rodzicielska miłość i uwaga.

• Wielki eksperyment wychowawczy.

• Detronizacja

• Poczucie opuszczenia i zazdrość.

• Przezwyciężanie: regresja lub dążenie do doskonałości.

JAKO DOROŚLI SĄ:

• ODPOWIEDZIALNI, PERFEKCYJNI. Chcą być pierwsi.

• STRAŻNICY NIEZMIENNOŚCI W RODZINIE

• WYSOKI WSPÓŁCZYNNIK SUKCESU.

• AMBITNI, NIEODPORNI NA PORAŻKI, KRYTYKĘ, LEKCEWAŻENIE.

• ZAZDROŚNI, DESPOTYCZNI.

• PRACOHOLICY.

• PRZYWÓDCY.

• DOBRZE SOBIE RADZĄ W ZWIĄZKACH Z MŁODSZYMI I ŚREDNIMI. Dobrzy rodzice

JEDYNAK

Ma jednocześnie najlepszą i najgorszą sytuację: jest najstarszym i najmłodszym.

Bywa rozpieszczany. Jego zdrowie bywa przedmiotem nieuzasadnionych obaw.

Pomaga mu się we wszystkim, wyręcza, zabija samodzielność.

Ma pewną pozycję w rodzinie. Ma lepszą samoocenę niż najstarszy.

Mały dorosły.

Stymulowany intelektualnie.

Strącenie z piedestału w momencie pójścia do szkoły.

JAKO DOROŚLI SĄ:

PEWNI SIEBIE, Z WYSOKĄ SAMOOCENĄ.

SKONCENTROWANI NA SOBIE.

PRZERZUCAJĄ ODPOWIEDZIALNOŚĆ NA BARKI INNYCH.

SZEROKIE ZAINTERESOWANIA.

MAJĄ TRUDNOŚCI Z ROZSTANIEM SIĘ Z DOMEM RODZINNYM.

W MAŁŻEŃSTWACH TRUDNI PARTNERZY.

LUBIĄ SAMOTNOŚĆ.

NAJMŁODSI

Wzmożona troskliwość rodzeństwa i rodziców.

Pobłażanie.

Bez presji na sukcesy.

Wyręczanie.

Jako dorośli: mniej zdyscyplinowani, manipulacyjni, stroniący od wysiłku.

Uroczy.

ŚREDNIE

• Mają problemy z poczuciem tożsamości.

• Często ogarnia je poczucie, że życie jest niesprawiedliwe.

• Są dobrymi negocjatorami.

• Mniej zdolne do podejmowania inicjatywy i niezależnego myślenia.

• Wybierają takie sytuacje, w których inni także sobie nie radzą.

• Mogą wybrać zachowania destrukcyjne.

• Niezauważane w domu mogą szukać uwagi wśród rówieśników. I tam na zewnątrz radzą sobie bardzo dobrze.

E. Markinówna: Psychologia indywidualna Adlera. Warszawa 1948
Nie mów nigdy:

• Jesteś za mały na swój wiek.

• Jesteś tak nerwowy jak tata.

• Do tego nie masz zdolności.

• Dzieci tego nie rozumieją.

• Bierz przykład ze swojej siostry.

• Musisz słuchać starszego brata.

• To, co mówię jest święte.

• Nic dobrego z ciebie nie wyrośnie.

• W twoim wieku już….

• Jeżeli nie będziesz się uczył to….

• Lepiej wcale nie zaczynaj.

• Rób lepiej swoje lekcje.

• To nie jest takie proste, jak ci się zdaje.

• Takimi głupstwami się zajmujesz?

PSYCHOLOGIA INDYWIDUALNA MÓWI:

• Czułość jest niezbędna.

• Ważna jest współpraca.

• Trzeba usunąć motyw współzawodnictwa.

• Nie stawiać innych dzieci za wzór.

• Zakazy i nakazy trzeba uzasadniać. Naczelne hasło: dodawać odwagi. Szukać dobrych stron i wzmacniać je.

WPŁYW KOLEJNOŚCI NARODZIN:
NIE TUTAJ, NIE TERAZ

• Judith Rich Harris, 1998/ po 1981 r. na 50 prac: 7 wspierających, 6 sprzecznych, 5 mieszanych, 20 neutralnych, 12 niejasnych)

ROZWÓJ MYŚLENIA

Koncepcja Jeana Piageta - szwajcarskiego biologa i psychologa /1896 - 1980/

FASCYNOWAŁY GO MOŻLIWOŚCI PRZYSTOSOWAWCZE ISTOT ŻYWYCH

„Inteligencja jest szczególnym przypadkiem biologicznego przystosowania się, formą aktywności biologicznej”.

INTELIGENCJA

• Odnosi się do procesów umysłowych, dzięki którym dochodzi do adaptacji, a nie do różnic między jednostkami pod względem ich kompetencji poznawczych.

ZAŁOŻENIA

• Inteligencja zaczyna się od prymitywnych wzorców zachowań odruchowych obecnych od narodzin.

• Wzorce te jednak można modyfikować i rozbudowywać w kontakcie ze światem zewnętrznym.

• Wiedza jest konstruowana w wyniku wzajemnych oddziaływań dziecka i środowiska.

• Powstaje w wyniku aktywnego badania przez dziecko przedmiotów i pojęć. Przyswajanie wiedzy oparte jest na działaniu.

INTELIGENCJA funkcjonuje według :

• zasady organizacji (przyjmuje postać różnych struktur poznawczych)

• zasady adaptacji (przystosowania do otoczenia)

ADAPTACJA

• Dostrzegana u wszystkich organizmów żywych wrodzona tendencja do dostosowywania się do wymagań środowiskowych.

• Przebiega w postaci dwóch uzupełniających się procesów: asymilacji i akomodacji.

SCHEMAT

• to podstawowa struktura poznawcza oparta na czynnościach sensoryczno-motorycznych lub na myśli, którą jednostki wykorzystują celem zrozumienia swoich doświadczeń (Schaffer, 2005).

• to podstawowa jednostka wiedzy, która porządkuje nabyte doświadczenia i przygotowuje ramy rozumienia przyszłych doświadczeń (Mietzel, 2002).

NALEŻY PAMIĘTAĆ

każde doświadczenie powoduje zarówno asymilację, jak i akomodację

ASYMILACJA

• Proces umysłowy, dzięki któremu jednostka włącza nowe doświadczenie do już istniejącego schematu, a zatem przetwarza istniejąca informację tak, aby pasowała do dotychczasowego typu myślenia.

AKOMODACJA

• Proces umysłowy, dzięki któremu jednostka modyfikuje istniejące schematy tak, by pasowały do nowych doświadczeń, a zatem dostosowuje poprzednie tryby myślenia do nadchodzących informacji.

• To tworzenie nowych schematów lub modyfikacja starych.

ZRÓWNOWAŻENIE

• Stan, w którym schematy jednostki pozostają w równowadze ze środowiskiem. W przypadku braku równowagi musi nastąpić restrukturyzacja schematów.

FAZA I
Myślenie sensoryczno - motoryczne/od urodzenia do 2 r. ż./

NASTĘPUJE ROZWÓJ WRODZONYCH SCHEMATÓW

• Dziecko konstruuje wiedzę o świecie przez aktywne działanie, najpierw gromadząc doświadczenia związane z własnym ciałem, potem z elementami otoczenia.

• Na początku dziecko nie dysponuje jeszcze żadnymi symbolami ani znakami. Jego działanie musi przebiegać na konkretach, na rzeczach.

ROZWIJAJĄ SIĘ REAKCJE OKRĘŻNE:

• I rodzaj - reakcje okrężne pierwotne (pojawiają się i dominują do 4 miesiąca), czyli czynności związane z ciałem dziecka, jest to aktywność odruchowa, dziecko ćwiczy odruchy; potem je różnicuje.

• II rodzaj - reakcje okrężne wtórne (pojawiają się między 4 a 8 miesiącem), związane z przedmiotami, polegające na powtarzaniu czynności, które wywołują określone efekty w otoczeniu, odtwarzanie interesujących zdarzeń.

• III rodzaj - reakcje okrężne III rzędu (między 12 a 18 miesiącem życia), dziecko chciałoby samo odkryć, jak i dlaczego występuje dane zdarzenia. Zaczyna eksperymentować metodą prób i błędów. Wykrywa nowe sposoby .

Interioryzacja (inaczej uwewnętrznienie)

• Normy społeczne początkowo przeżywane są przez dzieci jako coś narzuconego, lecz po pewnym czasie dziecko przyjmuje je jako własne;

• Ciche mówienie do siebie staje się coraz to cichsze, w końcu zamienia się
  w myślenie - mowa została uwewnętrzniona.

UWAGA!!!!

• Intencjonalne zachowania (zaczynają się kształtować między 8 a 12 m-cem). Dziecko zaczyna oddzielać środki od celu i koordynować dwa znane schematy, by powstała jedna czynność.

• Postępująca interioryzacja doprowadza do powstania reprezentacji umysłowych (między 18 - 24 m-cem życia). W umyśle dziecka pojawiają się reprezentacje umysłowe. I w tym momencie umysłowe, wewnętrzne rozwiązywanie problemów zaczyna zastępować metodę prób i błędów.

OSIĄGNIĘCIA

• INTENCJONALNOŚĆ

• REPREZENTACJE

Niezmienniki - świadomość, że coś zostaje takie samo w obliczu ciągłych zmian

Niezmienniki okresu sensoryczno-motorycznego:

• Pojęcie stałości przedmiotu - wiedza o tym, że przedmiot istnieje niezależnie od tego, czy go postrzegamy, czy nie.

• Pojęcie przyczynowości - wiedza o tym, że jedno zdarzenie wiąże się z uprzednim pojawieniem innego zdarzenia.

PODSUMOWANIE FAZY I

1. OD POJEDYNCZYCH DO SKOORDYNOWANYCH WZORCÓW

2. OD ZACHOWANIA REAKTYWNEGO DO INTENCJONALNEGO

3. OD ZEWNĘTRZNYCH CZYNNOŚCI DO REPREZENTACJI UMYSŁOWYCH

POJAWIA SIĘ MYŚLENIE SYMBOLICZNE. Zamiast bezpośrednich kontaktów z otoczeniem dziecko zaczyna się kontaktować z reprezentacjami umysłowymi tego otoczenia.

REPREZENTACJE TO

• SYMBOLE

• ZNAKI

• Dziecko jest zdolne używać symboli zanim zacznie używać znaków.

FAZA II
Myślenie konkretno - wyobrażeniowe (przedoperacyjne, prelogiczne)

/między 2 a 7 r. ż./

Operacja umysłowa

• Oznacza przebieg zdarzeń rozwijających się w sferze myślowej według prostych reguł logicznych.

• Zamiast bezpośrednich kontaktów z otoczeniem dziecko zaczyna się kontaktować z reprezentacjami umysłowymi tego otoczenia.

W fazie II ma miejsce przyspieszenie tempa myślenia, a myślenie

• ma charakter transdukcyjny,

• ma charakter magiczny;

• jest egocentryczne,

• w myśleniu ma miejsce centracja,

• oraz brak odwracalności,

• a także brak przechodniości, brak pojęć stałości.

MYŚLENIE TRANSDUKCYJNE

Zakłada związek przyczynowy między elementami, podczas gdy go nie ma, a jest wyłącznie jednoczesne występowanie.

MYŚLENIE JEST MAGICZNE

• Przekonanie, że myślenie jest równoznaczne z działaniem.

• Dziecko wierzy, że jego myśli i życzenia są przyczyną tego, co dzieje się wokół

• Dla Piageta centralnym pytaniem było, jak dziecko spostrzega i rozumie zdarzenia rozgrywające się wokół niego oraz jak zdobywa wiedzę o świecie.

• Czy dzieci mają przeświadczenie o istnieniu świata? W jakim stopniu odróżniają świat wewnętrzny od rzeczywistości obiektywnej?

DZIECKO JEST REALISTĄ, BO

• nic nie wie o istnieniu podmiotu i wewnętrznym charakterze myśli;

• miesza sferę wewnętrzną z zewnętrzną;

• nie odróżnia subiektywnych wewnętrznych stanów psychicznych (myśli, uczuć, przekonań) od zachowań, które stanowią przejawy tych wewnętrznych stanów.

REALIZM NOMINALNY

• CZY NAZWY SĄ W PODMIOCIE (w tym, kto ich używa); CZY W PRZEDMIOCIE (w tym, co jest nazywane)?

• Czy są znakami, czy też rzeczami?

• Czy odkryto je przez obserwację, czy tez wybrano bez rzeczowego powodu?

STADIA

• Faza realizmu absolutnego (istnieją tylko rzeczy. Wszystko jest realne. Dzieci nie dostrzegają dualizmu sfery wewnętrznej i zewnętrznej).

• Faza realizmu bezpośredniego (myśli są odróżniane od rzeczy, ale są w rzeczach umieszczane).

• Faza realizmu pośredniego (myśli są umieszczane i w ludziach (w sobie), i w rzeczach).

• Faza subiektywizmu (relatywizmu)(myśli umieszczane w ludziach (w sobie).

Animizm

• stan postrzegania świata, dziecko przypisuje posiadanie "duszy" i żywotność lalkom i innym przedmiotom.

• Piaget (1973) sugerował, że dzieci posiadają tą cechę w wieku 2-4 lat, jednakże Subbotsky (2000) twierdzi, że dzieci nawet do 6 r.ż. mogą wykazywać animizm.

ANIMIZM

• Stadium I. Wszystko co wykazuje jakąkolwiek aktywność jest świadome i czuje.

• Stadium II. Świadome są wyłącznie ciała będące w ruchu.

• Stadium III. Świadome jest to, co charakteryzuje się ruchem własnym.

• Stadium IV. Świadome są tylko zwierzęta i ludzie.

Artyficjalizm

• polega na tym, że według dziecka wszystko na świecie łącznie z naturalnymi bytami i zdarzeniami jest przez kogoś zrobione. Dzieci uważają, że ludzie są odpowiedzialni za wszystko, co jest na świecie.

Mowa wewnętrzna

• ciągły wewnętrzny monolog występujący u ludzi dorosłych i młodzieży, powstały w wyniku procesu uwewnętrznienia (interioryzacji) ciągłych, wypowiadanych na głos przez dziecko w wieku 3- 4 lat monologów.

Egocentryzm

• polega na centralnym umiejscowieniu własnej osoby w świecie. Przekonanie o tym, że jest się najważniejszą osobą, a świat "kręci się wokół niej".

MYŚLENIE JEST EGOCENTRYCZNE

Dziecko w wieku przedszkolny wykazuje tendencję do ujmowania relacji przestrzennych, przyczynowych i czasowych w odniesieniu do siebie jako punktu centralnego oraz skłonne jest nadawać cechy ludzkie wszystkim obiektom otoczenia. Nieumiejętność dziecka wczucia się w położenie innej osoby i spojrzenia na świat z jej perspektywy.

W myśleniu ma miejsce centracja

• Dziecko skupia się na jednym aspekcie problemu, jest silnie zdominowane percepcją zmysłową, zwłaszcza wzrokową.

• BRAK ODWRACALNOŚCI

• Niezmienniki- tożsamość jakościowa, czyli wiedza o tym, że jakościowa natura rzeczy nie jest zmieniona przez zmianę w jej wyglądzie

FAZA III
Myślenie operacyjne (okres operacji konkretnych)

Między 7 a 11/12 r.ż.

CHARAKTERYSTYKA

• Myślenie staje się w pełni symboliczne.

• Doskonali się operacja grupowania (kategoryzacja).

• Porządkowanie.

• Przechodniość.

• Odwracalność.

Pojawiają się pojęcia stałości:

• Pojęcie stałości liczby - 6 - 7 lat

• Pojęcie stałości masy - 7 - 8 lat

• Pojęcie stałości ciężaru - 9 - 10 lat

• Pojęcie stałości objętości - 12 lat.

NOWY NIEZMIENNIK -inkluzja klas

Wiedza, że podklasa nie może zawierać więcej elementów niż klasa nadrzędna, która ją zawiera

FAZA IV
OPERACJI FORMALNYCH (myślenia abstrakcyjnego)

od 11/12 lat

Uwolnienie myślenia od bezpośredniego doświadczenia

• Zdolność do śledzenia formuły dowodu i budowania hipotez nie wymagająca doświadczania konkretnych obiektów czy sytuacji.

• Rozumowanie dedukcyjne (od przesłanek do konkluzji, od ogółu do szczegółu.).

• Rozumowanie na symbolach.

• Rozumowanie kombinatoryczne.

• Pojęcie prawdopodobieństwa

ROZWÓJ MORALNY w ujęciu J. Piageta

• moralność to zbiór norm i wartości, wzorów zachowania i ideałów osobowych, regulujących postępowanie jednostki i służących do odróżniania przez konkretną jednostkę, grupę lub społeczeństwo tego co dobre i właściwe, od tego co złe.

W moralności współczesnego człowieka widać ślady koncepcji:

• epikurejczyków, zgodnie z którą ideałem jest człowiek w pełni niezależny od świata materialnego,

• idei samodoskonalenia, samorealizacji,

• idei identyfikacji z określonym nieomylnym autorytetem i jego wolą,

• społecznego nurtu moralności, opartego na idei kierowania się dobrem możliwie największej liczby osób.

Zdaniem B. Wojciszke ludzie dysponują wieloma kodami etycznymi leżącymi u podstaw sądów moralnych. B. Wojciszke wyróżnia 5 kodów etycznych:

• etykę autonomii, w której najważniejsze jest dobro drugiego człowieka,

• etykę kolektywistyczną, w której liczy się dobro własnej grupy, jej interesy i prawa.

• etykę dobra powszechnego, dla której wartością centralną jest dobro społeczności jako całości,

• etykę godności, zgodnie z którą najważniejsze jest godne życie,

• etykę produktywności, w której wartość naczelną stanowi produkcja dóbr,

Wraz z wiekiem stopniowo uczymy się rozróżniać trzy typy zdarzeń społecznych (trzy ich domeny):

• następstwa dotyczą jedynie samego sprawcy (domena osobista),

• zawsze wyrządzają krzywdę innym ludziom (domena moralna),

• dotykają co prawda drugiego człowieka, ale nie zawsze są związane z jego krzywdą (domena konwencjonalna).

Są 3 sposoby pojmowania rozwoju moralnego
(3 szkoły myślenia odwołujące się do 3 różnych metafor):

• Metafora organicznego wzrostu

• Metafora maszyny

• Metafora postępu w dyskursie i konwersacji

KONCEPCJA PIAGETA

Jego model wyrósł z badań prowadzonych w latach 20 - 30 - tych. Metodą była obserwacja plus eksperyment z rozwiązywaniem zagadek poznawczych.

Rozwój moralny polega

• nie tyle na biernym przyjmowaniu gotowych i danych przez społeczeństwo norm moralnych,

• ile raczej na aktywnym organizowaniu i reorganizowaniu wiedzy moralnej, jaka dziecko gromadzi w interakcjach z innymi ludźmi.

Realizm moralny to

• tendencja dziecka, by traktować obowiązki i związane z nimi wartości jako istniejące same w sobie,

• niezależne od świadomości,

• narzucające się przymusowo,

• bez względu na to, w jakie okoliczności jest uwikłana jednostka.

Autonomia moralna

• istnieje wtedy, gdy ideał /norma/ są traktowane przez świadomość jako coś koniecznego, niezależnego od jakiejkolwiek presji zewnętrznej.

I STADIUM

ANOMII
(pierwsze 2- 4 lata życia)

• amoralizm poznawczy, czyli brak jakichkolwiek motywacji moralnego zachowania.

• dziecko zdobywa elementarną wiedzę o tym, co jest dobre, czyli aprobowane przez dorosłych, a co jest złe, czyli nieaprobowane, ale nie potrafi się tą wiedzą posługiwać.

II STADIUM

HETERONOMII MORALNEJ
(od 5 do 7/9/10 lat )

• charakteryzuje się traktowaniem norm moralnych jako narzuconych przez starszych i obowiązujących w zasadzie tylko wtedy, gdy jest się pod tych starszych kontrolą.

W stadium tym można wyróżnić:

• fazę egocentryzmu

• fazę konformizmu

UWAGA!!!!!Dla heteronomii moralnej charakterystyczne są:

• Dobro określa się przez posłuszeństwo.

• Istotne jest przestrzeganie litery, a nie ducha prawa.

• Obiektywistyczna koncepcja świadomości.

• Poczucie immanentnej sprawiedliwości.

III STADIUM

SOCJONOMII
(od 9 do 13 lub 14 roku życia)

• konwencjonalizm moralny, czyli dążeniem do zgodności własnego postępowania z tym, co ogólnie przyjęte i oczekiwane,

• jest to moralność partykularystyczna, grupowa.

IV STADIUM

AUTONOMII MORALNEJ
(od 14 (15) do 21 (22) roku życia)

• interioryzacja (uwewnętrznieniem) norm moralnych, które stopniowo nabierają charakteru powinności moralnej i stają się podstawą samooceny jednostki.

• początkowo faza pryncypializmu , czyli normy uznawane za własne są traktowane jako jedynie słuszne i niepodważalne.

• z czasem pojawia się relatywizmem moralny albo racjonalizmem.

• kulminacją rozwoju moralnego człowieka jest faza idealizmu.

Analiza przebiegu rozwoju moralnego człowieka pokazuje, jak zmienia się motywacyjne podłoże zachowań konformistycznych.

PODSUMOWANIE!!
KIERUNKI ROZWOJU

• Dla małego dziecka cudze żądania i oczekiwania nie mają tak naprawdę żadnego znaczenia. Ulega od czasu do czasu i jedynie wtedy, gdy groźby i obietnice płynące ze świata dorosłych są bardzo wyraźne.

• W wieku przedszkolnym coś się zmienia i dziecko zaczyna kierować się aprobatą dorosłych. Przypisuje im najwyższy autorytet, naśladuje, identyfikuje się z nimi.

• W wieku szkolnym najbardziej istotna staje się aprobata rówieśników.

• Jeszcze później tzw. opinia społeczna, czyli opinia ogółu.

• Ostatni etap to wsłuchiwanie się w głos aprobaty wewnętrznej.

Dojrzałość Szkolna

Fragmenty książki B. Janiszewskiej ”Ocena dojrzałości szkolnej”, Wyd. Seventh Sea, Warszawa 2006

(s. 4 - 6)

„Gotowość dziecka (odpowiedni poziom rozwoju fizycznego, procesów psychicznych poznawczych, emocjonalno - motywacyjnych i społecznych ) do tego, by mogło sprostać wymaganiom i być podatne na systematyczne nauczanie i wychowanie zwane jest „dojrzałością szkolną””

Dziecko, które jest dojrzałe do szkoły, charakteryzuje się następującymi właściwościami ( są one określane przez psychologów lub pedagogów podczas badań dojrzałości szkolnej ).

1. Dojrzałość szkolna w zakresie rozwoju fizycznego.

1. Dziecko powinno mieć ~ 120 cm. wzrostu, ważyć powyżej 23 kg. ( te parametry idą w parze z twardością kośćca, siłą mięśni, ogólną odpornością na zmęczenie i odpornością organizmu na choroby ; do tych wartości dopasowana jest wielkość ławek).Ewentualne wady powinny być zdiagnozowane i korygowane.

2. Rozwój ruchowy dziecka powinien charakteryzować się koordynacją ruchów, zdolnością utrzymywania równowagi, zwinnością ruchów na tyle, by dziecko bezpiecznie poruszało się wśród innych dzieci na terenie szkoły.

3. Ruchy rąk ( zależne m. innymi od stopnia skostnienia nadgarstka ) po winny być sprawne na tyle, by umożliwić odpowiedni poziom rysowania, pisania drobnych elementów w linijkach ; ruchy powinny być skoordynowane i płynne ( od tego zależy tempo pisania i odporność ręki na zmęczenie ) ; odpowiedni poziom koordynacji wzrokowo - ruchowej umożliwia wykonywanie precyzyjnych czynności.

2. Dojrzałość szkolna w zakresie procesów poznawczych.

1. Dziecko powinno umieć skupiać uwagę przez około 30 minut, powinno w pewnym zakresie samo sterować uwagą ( tzw. uwaga dowolna ), powinno umieć podporządkować uwagę poleceniom nauczyciela.

2. Pamięć dziecka powinna charakteryzować się pewnym stopniem trwałości, dziecko powinno umieć sterować procesem zapamiętywania ( tzw. pamięć dowolna ); zakres pamięci i tempo zapamiętywania powinny być stosunkowo duże.

2. W procesie spostrzegania wzrokowego dziecko powinno dokonywać analizy i syntezy znaków graficznych na tyle, by różnicować nie tylko same elementy liter ( np. „ kółko” i „ laseczka”), ale i zależności między elementami ( „ laseczka” przed „kółkiem” to litera „p.”, za kółkiem „d” ,a jeszcze w grę wchodzą stosunki ilości, wielkości, stosunki prawo - lewo, góra - dół itp. ).

2. W spostrzeganiu słuchowym dziecko winno odróżniać nie tylko poszczególne głoski , ale i stopień ich dźwięczności, czas trwania, kolejność itp. - czyli dobrze wykonywać czynności analityczno - syntetyczne ( np. słuchowo odróżniać p od b, d od t, si od ś, s od sy itp.).

Od tych możliwości zależy opanowanie umiejętności pisania i czytania.

5. Myślenie dziecka powinno charakteryzować się możliwością operowania informacjami tak, by możliwe stało się rozumienie prostych pojęć, prostych zasad, reguł, prawidłowości ; by dziecko zaczęło wnioskować, by wiązało informacje na zasadach logicznych ( w klasach I - szych oprócz pojęcia liczby i działań na liczbach wprowadza się zbiory i związane z nimi różne pojęcia zależnościowe ).

5. Mowa dziecka powinna pełnić już funkcję komunikatywną , dziecko może więc porozumiewać się mową wiązaną, mieć odpowiednio duży zasób słów i znać wiele pojęć na tyle, by korzystać z poleceń i komentarzy nauczyciela.

3. Dojrzałość szkolna w zakresie emocjonalno - motywacyjnym.

( zależy od niej w dużym stopniu funkcjonowanie dziecka w szkole)

1. Dziecko 7-mio letnie częściowo panuje nad emocjami - zaczyna powoli kontrolować emocje i uczucia.

1. Dzieci dojrzałe do szkoły zaczynają rozumieć i mają w pewnym zakresie poczucie

obowiązku i odpowiedzialności za siebie ( np. nie chce im się, ale ćwiczą czytanie,

odrabiają lekcje itp.)

1. Dzieci dojrzałe do szkoły próbują pokonywać trudności, nie zniechęcają się tak

szybko ( niedojrzałe - nie chcą rano wstać, nie chcą pisać, gdy nie mają na to ochoty,

nie robią tego, czego nie lubią, nie rozumieją konieczności ćwiczeń itp.)

4. Dzieci dojrzałe lubią poznawać, dociekać, zaczynają się kształtować

motywy poznawcze, ( dzieci niedojrzałe interesują się na krótko nowymi treściami, okazjonalnie).

4. Dojrzałość szkolna w zakresie rozwoju społecznego.

1. Poczucie przynależności do grupy - klasy szkolnej - dzięki niemu, uwagi

skierowane do całej klasy, dziecko odnosi także do siebie (umożliwia to

funkcjonowanie dzieci w systemie klasowo - lekcyjnym ).

2. Dzieci dojrzałe w tym zakresie do szkoły zaczynają rozumieć zasady i

normy społeczne i stają się zdolne do ich stosowania i przyswajania.

3. Zmniejsza się dziecięcy egocentryzm na rzecz motywów prospołecznych.

3. Dzieci uczą się współżycia z innymi dziećmi.

4. Dzieci stają się zdolne do porównywania siebie z innymi ,co prowadzi do

powstawania tzw. obrazu własnej osoby ( kim jestem, na co mnie stać,

jaki jestem w relacjach z innymi ) .

Omówiono tutaj ważniejsze aspekty dojrzałości szkolnej, pomijając cały szereg innych specjalistycznych problemów.

Obecnie dojrzałość szkolną osiąga około 60-70% dzieci idących do szkoły, pozostałe 30 -40 % to dzieci z niepełną dojrzałością szkolną lub dzieci nieco wolniej rozwijające się ( u tych ostatnich - jakieś 10 -15 % - zwykle po około 6 miesięcy nauki następuje przyspieszenie rozwoju i dalej funkcjonują bez zbytnich problemów ) .Pozostałe (około 30 %)dzieci napotykają na tak duże trudności w opanowaniu materiału szkolnego, że :

a ) u niektórych powstaje ogromny lęk przed niepowodzeniem, co z czasem przekształca się w nerwicę szkolną,

b) inne zaś nie lubią szkoły, nie chcą się uczyć, stosowany przymus powoduje niekiedy wagarowanie, ucieczki, co może sprzyjać demoralizacji;

c ) ciągłe frustracje wywołują stan napięcia psychicznego, które najłatwiej rozładować poprzez agresję (zachowania agresywne skierowane na słabszych, tendencje do niszczenia, demolowania itp. ).

W naszej rzeczywistości brak jest odpowiednich funduszy na zajęcia wyrównawcze, terapię pedagogiczną, terapię nerwic szkolnych i zaburzeń emocjonalnych.

Stany (statusy) tożsamości wg Jamesa Marcii (1987)

Statusy ocenia się za pomocą 2 wymiarów:

• podejmowania poszukiwań, stawiania pytań (P);

• zaangażowania, podejmowania ról (Z).

OCENA STATUSU

KRYZYS

• Poszukiwanie wiąże się z kryzysem, czyli z momentem w okresie dorastania, w którym stare wartości i decyzje podlegają ponownemu rozważeniu.

ZAANGAŻOWANIE

• Stopień osobistych inwestycji, jakie jednostka czyni na rzecz swoich wyborów.

Stadium rozpadu (rozproszenia) tożsamości

• nie ma zaangażowania w żadną ideologię;

• nie przechodzi się kryzysu;

• może to być albo wczesny etap rozwoju (przed kryzysem) albo niepowodzenie w przejęciu zobowiązań po kryzysie;

• nie podjęto poszukiwań i nie ma zaangażowania.

Stadium moratorium (tożsamościowego moratorium)

• rozważane są różne możliwości,

• decyzja jest jednak odkładana,

• każda kultura wypracowuje inny wzór moratorium,

• to przygotowanie do podjęcia zadań dorosłości, do wzięcia życie w swoje ręce.

Stadium osiągniętej tożsamości

• jednostka przeszła kryzys i zaangażowała się w realizację dobrze zdefiniowanego zadania lub podjęła określone role;

• Konieczne było moratorium.

Stadium tożsamości tymczasowej (zamknięcie)

• jednostka nie podjęła własnych poszukiwań i pozostaje przywiązana do wartości wywodzących się z okresu dzieciństwa;

• doszło do przejęcia tożsamości, z pominięciem kryzysu, wyznaczonej przez kulturę lub rodziców;

• wybiera się coś, co jest z jakichś względów wygodne.

NIEBEZPIECZEŃSTWA

• Zamęt tożsamościowy (brak ufności) - odwlekanie.

• Tożsamość negatywna - lepiej być potępionym niż nikim.

PODOKRESY

• Wczesna adolescencja - wiek dorastania (od 11/12 do 15,0/16,0 r.ż.)

• Późna adolescencja - wiek młodzieńczy (od 16/17 do 20/23 r.ż.)

• Sensowne wydaje się potraktowanie tego etapu jako okresu między dzieciństwem a dorosłością. Jako okresu przejściowego, w którym dziecko pod względem fizycznym, umysłowym i emocjonalnym zmienia się w dorosłego człowieka.

RYTUAŁY

• Wypchnięcie dziecka z rodziny.

• Tabu nagości.

• Rytuały inicjacyjne.

• Rozwiązania prawne.

Za centralne zjawisko tego okresu uważa się POKWITANIE /skok pokwitaniowy/

Zachodzą bardzo złożone zmiany hormonalne

• Podwzgórze przekazuje sygnały przysadce, która zaczyna wydzielać zwiększone ilości hormonów gonadotropowych.

• Te z kolei stymulują rozwój gruczołów jąder i jajników,

• które zaczynają wydzielać więcej hormonów - testosteronu u chłopców (poziom wzrasta 20 -18 razy) i u dziewcząt pewnej formy estrogenu, zwanej estradiolem (wzrasta 8 - 6 razy).

Skok pokwitaniowy

• U chłopców między 12 a 15 r. ż. przyrost około 20 cm i 20 kg.

• U dziewcząt między 10 a 12 r.ż. , mniej silny przyrost.

• Szybsze dojrzewanie dziewcząt (średnio - 12;6 do 13;6 r. ż., u 95% wszystkich dziewcząt pomiędzy 11 a 15 r.ż.).

• Pogorszenie koordynacji.

• Kształtują się cechy płciowe.

• Konsekwencje nieterminowego rozwoju płciowego. Kompleks Diany

FAZY POKWITANIA U DZIEWCZĄT

• Faza przedpokwitaniowa (do 12 r.ż.): rozwój piersi, początek rozwoju owłosienia łonowego, zmiany proporcji ciała, sylwetka podlotka;

• Faza pokwitania właściwa (do 14 r.ż.): dalszy rozwój piersi, rozwój owłosienia łonowego i pachowego, wystąpienie miesiączki (może być nieregularna), sylwetka staje się kobieca, trądzik;

• Faza młodzieńcza (do 16 r.ż.): dalszy rozwój piersi, owłosienie łonowe przybiera kształt trójkąta, wygląd typowo kobiecy, regularna miesiączka, subtelnienie rysów twarzy.

FAZY POKWITANIA U CHŁOPCÓW

• Faza przedpokwitaniowa (do 13 r.ż.): powiększenie jąder, początek rozwoju owłosienia łonowego, zmiany proporcji ciała, sylwetka wyrostka;

• Faza pokwitania właściwa (do 15 r.ż.): dalszy rozwój narządów płciowych, rozwój owłosienia łonowego i pachowego, mutacja, zmiany rysów twarzy, trądzik;

• Faza młodzieńcza (do 17 r.ż.): dalszy rozwój narządów płciowych, głos męski, owłosienie łonowe przybiera kształt rombu, jabłko Adama, początki owłosienia na twarzy.

MITY i PRAWDA

• Nieśmiałość, lęk społeczny

• Poczucie samotności

• Uczucia wyższe

• Przekora młodzieńcza

• Dążenie do przygody. PRAGNIENIE WIELKICH CZYNÓW

• Kształtowanie własnego charakteru

• Kryzys autorytetu rodziców

• Rośnie rola młodzieżowych grup odniesienia

• Rozwój światopoglądu (faza poszukiwania wzorca idealnego, faza koncepcji doskonałej rzeczywistości, faza realizmu)

• NIHILIZM

• CYNIZM

• WYBUCH RELIGIJNOŚCI

ŚCIEŻKA DO UZALEŻNIEŃ

• motywy ucieczkowe

• i motywy poszukiwania

BUNT MŁODZIEŃCZY

• Bunt egoistyczny

• Bunt altruistyczny

• Bunt wewnętrzny

• Bunt zewnętrzny

• Bunt destrukcyjny

• Bunt twórczy

10 ZASAD wg IRENY OBUCHOWSKIEJ

• Zasada akceptacji

• Zasada wiarygodności

• Zasada poszanowania intymności

• Zasada równych zobowiązań

• Zasada stabilności

• Zasada próśb

• Zasada konsekwencji

• Zasada otwartości na informację

• Zasada humoru.

• Zasada współdecydowania

WCZESNA DOROSŁOŚĆ 20/23 - 35/40 lat

Wg Eriksona to DORASTANIE DO INTYMNOŚCI

Badania A.Jensena - pytanie o CECHY DOROSŁOŚCI

Najczęściej wybierane określenia:

• Branie odpowiedzialności za swoje działanie;

• Podejmowanie decyzji w oparciu o system wartości;

• Uniezależnienie się od wpływu rodziców;

• Partnerskie stosunki z rodzicami.

Odrzucono jako kryterium dorosłości

• zakończenie edukacji;

• rozpoczęcie pracy zawodowej;

• małżeństwo;

• rodzicielstwo.

DOJRZAŁOŚĆ PSYCHICZNA wg Z. Chlewińskiego

• Autonomia

• Wgląd we własne motywy. Samowiedza.

• Stosunek do innych - odpowiedzialny i pełen szacunku. Niezależność od innych.

Czy wraz z dorosłością zaczyna się biologiczne starzenie?

Są dwa obrazy starzenia:

• pierwotny obraz starzenia - tylko to co powszechne, typowe.

• wtórny obraz starzenia - produkt działania środowiska, nawyków, chorób, nie jest nieunikniony ani powszechny. Daje się cofnąć.

• Wydolność organizmu

• Wzrok

• Słuch

• Powonienie

• Smak

• Mięśnie, kości, serce i płuca

• Układ nerwowy

• Układ immunologiczny

• Układ rozrodczy

• Elastyczność komórek

• Wzrost, waga

• Skóra, włosy

INNE: Ryzyko chorób psychicznych, inteligencja

ROZWÓJ POZNAWCZY: odchodzenie od dominacji myślenia formalnego; pojawia się MYŚLENIE POSTFORMALNE - nie tylko rozwiązywanie, ale głównie wyszukiwanie problemów, czyli kreatywność.

Rola nawyków zdrowotnych

• Spać 7 - 8 godzin;

• Prawie codziennie jeść śniadanie;

• Między posiłkami jeść sporadycznie lub w ogóle;

• Utrzymywać wagę;

• Być aktywnym ruchowo;

• Nie palić tytoniu;

• Ostrożnie z alkoholem.

ZADANIA ROZWOJOWE

• Pojęcie to wprowadził do psychologii R. J. Havighurst (developmental tasks) w swojej koncepcji biegu życia ludzkiego

Zadania rozwojowe wynikają: z dojrzewania fizycznego; z nacisków kulturowych; z indywidualnych aspiracji i wartości.

ZADANIA

• wybór małżonka

• nauczenie się współżycia z nim

• założenie własnej rodziny

• wychowywanie dzieci

• prowadzenie domu

• rozpoczynanie pracy zawodowej

• podjęcie obowiązków obywatelskich

• znalezienie pokrewnej grupy społecznej

Koncepcja Sternberga - Wojciszke

W związkach uczuciowych wagę odgrywają 3 komponenty:

• namiętność,

• intymność,

• zaangażowanie.

Koncepcja Sternberga - Wojciszke

• Zakochanie - namiętność;

• Romantyczne początki - namiętność i intymność;

• Związek kompletny - namiętność + intymność + zaangażowanie;

• Związek przyjacielski - intymność + zaangażowanie;

• Związek pusty - zaangażowanie;

• Rozpad związku.

ŚREDNIA DOROSŁOŚĆ 35/40 - 55/60 LAT

WG Eriksona jest to etap VII . Średnia dorosłość (35 - 60 r. ż.)

ZMIANY

• Wzrok

• Słuch

• Węch

• Smak

• Mięśnie

• Wzrost

• Skóra

• Włosy

CO SIĘ DZIEJE W SFERZE BIOLOGICZNEJ?

U kobiet:

• okres przekwitania - około 50 r. ż.

• klimakterium - 2-5 lat poprzedza przekwitanie.

• menopauza przedwczesna - przed 40 r. ż.;

• większość - 40 - 60 lat.

U mężczyzn:

• spada średnia liczba produkowanych plemników,

• zmniejsza się objętość jąder,

• ilość płynu nasiennego maleje począwszy od 60 r. ż.

• Spada testosteron.

Praca zawodowa

• wypalenie (burnout) (Maslach);

• okres osiągnięcia pozycji;

• pogodzenie się z myślą, że dalej się nie dojdzie;

• osiąganie mistrzostwa.

Funkcjonowanie poznawcze

• spada w warunkach działań na czas,

• maksimum produktywności - około 40 r. ż.,

• stabilizuje się do 60 r. ż.

Małżeństwo

• okres miłości towarzyskiej(przyjacielskiej);

• wsparcie w obie strony;

• sandwich generation (pokolenie okresu ściśnięcia);

• w fazie porodzicielskiej wyrównaniu ulega udział obu małżonków w pracach domowych;

• hipoteza „pustego gniazda”;

• gniazdo zagracone.

Dziadkowanie

• związki zdystansowane - 29% - rzadki kontakt, prawie bez wpływu;

• związek towarzyski - 55% - ciepło, zabawa;

• związek zaangażowanyny - 16% - aktywne 3-pokoleniowe układy.

Osobowość

• spada wytrwałość w dążeniu do celu, ale wzrasta elastyczność;

• mechanizmy obronne stają się coraz dojrzalsze;

• krzyżowanie ról męskich i żeńskich;

• pojawia się zainteresowanie własnym wnętrzem;

• troska o przekazanie pałeczki;

• selektywna optymalizacja i kompensacja;

• przyjaźń - mniej, ale bardziej intensywnie.

PÓŹNA DOROSŁOŚĆ

Wg Eriksona jest to etap VIII . Późna dorosłość (pow. 65 r. ż.)

„Zjawisko siwienia społeczeństw” - efekt „baby boom”

„Nic bardziej nie postarza człowieka niż częste myślenie o tym, że się starzeje”

Georg Christoph Lichtenberg

GERONTOLOGIA

Nauka o starzeniu się organizmu, zajmująca się badaniem zmian

wstecznych, procesów starzenia się komórek, tkanek i narządów, zaburzeń korelacji czynnościowej między nimi, jak też ustalaniem sposobów leczenia chorób wieku podeszłego.

GERIATRIA

Dział gerontologii, zajmujący się profilaktyką i leczeniem chorób

występujących u osób w podeszłym wieku, m.in. miażdżycy tętnic,

raka, cukrzycy, choroby nadciśnieniowej, rozedmy płuc itp..

PSYCHOGERIATRIA

• Dziedzina psychologii, badająca psychiczne i biologiczne procesy towarzyszące starzeniu się.

• Psychologia starości ma z zadanie rozpoznać obszary potencjałów
  i zagrożeń dla ludzi starszych, szukać możliwości terapeutycznego wpływania na proces starzenia, kształtować odpowiednie otoczenie przez edukację, profilaktykę , programy społeczne.

Gerontolodzy wyróżniają:

• młodszych starszych - 60 - 75 lat;

• starszych starszych - 75 - 85 lat;

• najstarszych starszych - pow. 85 lat.

AGEIZM

• Negatywne postawy wobec starszych oparte na negatywnych stereotypach starości.

• Starszym przypisuje się: brzydotę, aseksualność, bezsilność, choroby itp.. W efekcie osoby po 30-tce traktuje się jako te mające „ z górki”.

• Starszym nie wypada już wielu rzeczy robić.

STARSI W ROLI AUTORYTETÓW (?)

• Kultura postfiguratywna- dziadkowie to autorytety, rodzice podążają za wartościami przekazanymi przez starszych, dzieci nie mają głosu;

• Kultura kofiguratywna - dziadkowie strzegą tradycji, ale raczej przez wyznaczanie dopuszczalnych granic, schodzą na dalszy plan, rodzice zachowują tylko zewnętrzną formę tradycji, wytyczają swoje normy, są dla dzieci autorytetem; dzieci wychowywane przed telewizorem, mają niejasność norm i wartości;

• Kultura prefiguratywna - starsi uczą się od młodszych, którym najlepiej udaje się przystosować do nowej rzeczywistości, ale którzy gubią się w świecie norm i wartości.

Specyfika starzenia się:

• Dla różnych kategorii zachowań przebieg rozwoju jest różny.

• Bardzo ważna jest rola osobistego wpływu jednostki.

• Obserwuje się trend sekularny polegający na opóźnieniu procesu starzenia o około 10 lat w XX wieku.

Czasem wyróżnia się w przypadku człowieka starego trzy kategorie wieku:

wiek biologiczny, wiek chronologiczny, wiek psychologiczny.

Teorie starzenia się

• Naprawa materiału genetycznego

• Łączenie krzyżowe

• Wolne rodniki

• Granice genetyczne -biolog Leonard Hayflick.

• Teoria tempa życia - Raymond Pearl

Układ nerwowy

• redukcja masy mózgu;

• utrata istoty szarej;

• przerzedzenie sieci dendrytów - w środkowej i późnej dorosłości ogromne;

• spowolnienie przewodzenia synaptycznego.

• traci się plastyczność procesów nerwowych.

INNE ZMIANY

• Wzrok

• Słuch

• Smak

• Węch

• Sen

• Upośledzenie w zakresie samoobsługi

• Aktywność seksualna

• Funkcjonowanie poznawcze

Otępienie starcze (demencja)

• Choroba Alzheimera (gen ApoE4);

• Porażenia (zawały mózgu);

• Depresja;

• Zaburzenia metaboliczne;

• Parkinson;

• Niedoczynność tarczycy;

• Wielokrotne urazy głowy;

• Nowotwory;

• Niedobory witaminy B12;

• Anemia;

• Choroba alkoholowa.

MNOGA PATOLOGIA

• Po 65 roku życia wzrasta prawdopodobieństwo występowania wielu chorób naraz

Teorie adaptacji do starości.

• Teoria aktywności.

• Teoria wycofania. Styl życia wynikający z tej potrzeby nazwano stylem bujanego fotela (rocking chair style).

• Teoria stresu starości.

Konieczne jest:

• optymalizacja funkcji psychicznych;

• podejmowanie działań kompensacyjnych;

• utrzymywanie optymizmu niezależnie od kosztów starzenia się.

EGO

• Erikson - integracja ego - rozpacz. Poczucie harmonii i sensu.

• Robert Butler - wspomnienia i bilans życia (przegląd życia).

• Buhler - dwa etapy:

Pierwszy etap (od 65 - 80 r. ż.) - samospełnienie,

Drugi etap - regres i koncentracja na zaspokojeniu podstawowych potrzeb życiowych.

Integralność - spójność

• Integralność to zdolność umysłu do doświadczania ładu, harmonii i sensu otaczającego świata, ludzi i siebie samego.

• Rozpacz to niemożność pogodzenia się z faktem, że na tym jednym życiu, już przeżytym, kończy się cała egzystencja.

Integralność - umiłowanie życia

• Wyzwolenie od zależności od doraźnych emocji, żądz, ambicji, obsesji. Dzięki temu odkrywa się nowy wymiar życia.

• Rozpacz to żal za straconymi szansami, lęk, że zostało tak mało czasu, że na wszystko jest za późno.

TEORIE UCZENIA SIĘ

Jak powiedział Albert Bandura:

„naturę ludzką charakteryzuje ogromny potencjał, który w wytyczonych przez biologię granicach, pod wpływem bezpośrednich, jak i doznawanych pośrednio doświadczeń, może być przekształcony w różne formy”.

WARUNKOWANIE KLASYCZNE

• Do istniejącego systemu odruchów bezwarunkowych wprowadzamy nowe bodźce.

• To uczenie się bodźców.

• IWAN PAWŁOW (1849-1936)

• JOHN WATSON (1878 - 1958)

WARUNKOWANIE INSTRUMENTALNE

• To łączenie starych bodźców z nowymi reakcjami. Uczenie się reakcji.

• EDWARD THORNDIKE (1874 - 1949) -prawo efektu i prawo ćwiczenia.

• BURNUS SKINNER (1904-1990) - koncepcja warunkowania sprawczego (instrumentalnego)

TEORIA SPOŁECZNEGO UCZENIA SIĘ ALBERTA BANDURY (1925)

• ukazał mechanizmy modelowania, czyli uczenia się przez obserwację.

• zauważył, że uczenie się nie zawsze wymaga bezpośredniego wzmacniania.

• przerzucił pomost między teoriami uczenia się a teoriami poznawczymi akcentując uwewnętrznienie sensu (istoty, zasady) zachowań modela.

Behawioryści opowiadają się za:

• Szybkim oddawaniem sprawdzianów;

• Regularnym odpytywaniem uczniów i wzmacnianiem prawidłowych odpowiedzi;

• Stałym sprawdzaniem pracy ucznia;

• Ogólnym dążeniem za wzmacnianiem każdego zachowania prowadzącego do rozwoju prawidłowych postaw.

Nagrody

• nagrody pierwotne - czyli wszystko to, co jest konieczne do utrzymania organizmu ludzkiego przy życiu oraz do zapewnienia ciągłości gatunku.

• nagrody wtórne społeczne - czyli wszystko to, co jest okazaniem pozytywnej uwagi ( aprobaty, akceptacji) drugiemu człowiekowi, a zatem jest adresowane do jego potrzeb społecznych i osobistych.

• nagrody wtórne stymulujące - czyli wszystko to, co dostarcza nowych wrażeń i jest adresowane do potrzeb poznawczych , estetycznych człowieka.

• nagrody wtórne uogólnione - czyli wszystko to, co samo w sobie nie jest użyteczne, ale stanowi sygnał bądź ekwiwalent tego, czego się pragnie.

Zasady stosowania nagród

• Określenie zachowania pożądanego

• Czytelność (wyrazistość) wzmocnień

• Proporcjonalność

• Sprzężenie z ignorowaniem zachowań niepożądanych.

• Na początku - systematycznie, za każdym razem, potem - w sposób przerywany

• Ignorowanie zachowań wygaszanych.

• Zasada Premacka.

EKONOMIA ŻETONOWA

• Zidentyfikuj pożądane zachowanie

• Omów je z dzieckiem i wyjaśnij zasady działania programu

• Wywieś zasady. Często je powtarzaj.

• Wybierz żetony /najlepiej paski kolorowego papieru/

• Ustal na co mogą być wymienione żetony i kiedy

• Przygotuj nagrody

• Wprowadź system w życie

• Natychmiast wzmacniaj zachowania.

• Stopniowo zmieniaj system wzmocnień ciągłych na sporadyczne.

Kary

• kary pierwotne - czyli wszystko to , co stanowi przeszkodę bądź czynnik zakłócający w zaspokojeniu potrzeb biologicznych człowieka,

• kary wtórne społeczne - czyli wszystko to, co jest okazaniem negatywnej uwagi (antypatii, niechęci, awersji) drugiemu człowiekowi.

• kary wtórne wyzwalające nudę - czyli wszystko to, co oznacza bezczynność, brak wrażeń, przymusową monotonię działania i co uniemożliwia zaspakajanie zapotrzebowania na stymulację.

• kary wtórne uogólnione - czyli wszystko to ,co zapowiada pojawienie się właściwych bodźców awersyjnych, ale także to, co oznacza pozbawienie przyjemności.

Należy podkreślić, że :

- karą jest również pozbawienie człowieka wcześniej przyznanej mu, a zatem oczekiwanej nagrody. Podobnie jak nagrodą może być rezygnacja z karania.

- konkretny bodziec może być reprezentatywny dla więcej niż jednej kategorii nagród bądź kar jednocześnie.

Typologia kar

• Kary związane z agresją:

• Kary fizyczne.

• Kary werbalne (przemoc słowna, niszczenie słowem).

• Kary symboliczne.

• Obarczanie dodatkowymi obowiązkami

• Symboliczne odbieranie miłości

• Pozbawianie wcześniejszych przywilejów, nagród.

• Kary naturalne

• Kary samorzutne

• Mówienie o własnych przeżyciach związanych z cudzym przewinieniem (bez oskarżania, etykietowania, agresji).

Zasady stosowania kar

• Bezpośredniość

• Nieuchronność

• Konsekwencja

• Proporcjonalność do rozmiaru przewinienia

• Zmazywanie winy

• Koncentracja na samym przewinieniu

• Urozmaicanie

• Sprzężenie z nagrodami

• Autorytet karzącego

WARUNEK GRUPOWY

zasada dokładnie określająca, w jaki sposób określona konsekwencja będzie stosowana wobec grupy.

ZABAWA W DOBRE ZACHOWANIE

• dzieli się grupę na 2 części;

• każda z nich otrzymuje znaczek, jeśli ktoś z jej członków zachowa się niewłaściwie;

• obydwa zespoły wygrywają, gdy zbiorą nie więcej niż 5 znaczków;

• jeżeli tylko jeden ma mniej niż 5 znaczków - to on wygrywa.

WZMACNIANIE PRZENIESIONE DO DOMU

Punkty zbiera się w szkole, a nagrody otrzymuje w domu.

METODA CAROLE SUTTON, behawioralny system edukacji dla rodziców

• A - co poprzedza zachowanie dziecka;

• B - na czy polega zachowanie dziecka;

• C - jakie są bezpośrednie konsekwencje zachowania dziecka.

ZASADY

• Ignoruj złe zachowania lub zwracaj na nie jak najmniejszą uwagę.

• Zastosuj karę w postaci: ostrzeżenia. Sprawdź, czy dziecko cię słyszy.

• Poinformuj, że będzie odesłane i gdy to nie skutkuje odeślij dziecko, czyli umieść dziecko w bezpiecznym, ale nudnym miejscu, gdzie nikt nie zwraca na nie uwagi.

KONCEPCJA ROZWOJU PSYCHOSPOŁECZNEGO ERIKA ERIKSONA

• Uważa, że rozwój wynika z interakcji między wewnętrznymi instynktami a zewnętrznymi kulturowymi i społecznymi wymaganiami.

• Trwa przez całe życie, bo całe życie rozwija się nasze poczucie tożsamości.

• By dojrzeć, jednostka musi w czasie swego życia przetrzymać i pomyślnie rozwiązać osiem kryzysów czy dylematów, wynikających z nowych zadań stawianych przez otoczenie, z nowych wyzwań.

• Rozwiązanie to znalezienie nowego sposobu funkcjonowania, nowej cechy ego, nowego wymiaru tożsamości jednostki, tzw. cnoty. Cnota daje siłę, potencję. Rozwiązuje się te problemy na kontinuum od bieguna pozytywnego do negatywnego.

• Negatywne rozwiązanie któregoś kryzysu rzutuje na wszystkie pozostałe. Wypacza rozwój. Na każdym też etapie może być obnażona słabość kształtującej się tożsamości. Najczęściej na etapie VI.

Etap I . Wiek niemowlęcy (0 - 1 r. ż.)

KRYZYS PSYCHOSPOŁECZNY	PODSTAWOWA UFNOŚĆ A NIEUFNOŚĆ (czy świat jest wrogi czy przyjazny)
CEL ROZWOJU. ZADANIE	OSIĄGNIĘCIE ZAUFANIA DO OPIEKUNA
GŁÓWNA CNOTA	NADZIEJA

Etap II . Dzieciństwo (2 - 3 r. ż.)

KRYZYS PSYCHOSPOŁECZNY	AUTONOMIA A WSTYD I ZWĄTPIENIE
CEL ROZWOJU. ZADANIE	OSIĄGNIĘCIE SAMOKONTROLI I POCZUCIA WŁASNEJ ODRĘBNOŚCI .
GŁÓWNA CNOTA	WOLA

Etap III . Wiek zabawy (4 - 5 r. ż.)

KRYZYS PSYCHOSPOŁECZNY	INICJATYWA A POCZUCIE WINY
CEL ROZWOJU	UKSZTAŁTOWANIE ORIENTACJI NA CELE I INICJATYWNOŚĆ W DZIAŁANIU (pojawienie się poczucia celowości działania)
GŁÓWNA CNOTA	ZDECYDOWANIE /PRZEDSIĘBIORCZOŚĆ/

Etap IV . Wiek szkolny (6- 12 r. ż.)

KRYZYS PSYCHOSPOŁECZNY	PRODUKTYWNOŚĆ (PRZEDSIĘBIORCZOŚĆ) A POCZUCIE NIŻSZOŚCI
CEL ROZWOJU	OSIĄGNIĘCIE POCZUCIA WŁASNEJ KOMPETENCJI (zaradność i sprawność w działaniu)
GŁÓWNA CNOTA	KOMPETENCJA

Etap V . Wiek adolescencji (13 - 18 r. ż.) (19 - 22 r.ż.)

KRYZYS PSYCHOSPOŁECZNY	TOŻSAMOŚĆ GRUPOWA A ALIENACJA ____________________________ TOŻSAMOŚĆ INDYWIDUALNA A NIEPEWNOŚĆ (DYFUZJA) ROLI
CEL ROZWOJU	OSIĄGNIĘCIE ODPOWIEDZI NA PYTANIE KIM JESTEM I KIM MOGĘ BYĆ (ile jestem wart)
GŁÓWNA CNOTA	WIERNOŚĆ SOBIE (integracja intelektualna, społeczna, seksualna, etyczna itd.)

Stany (statusy) tożsamości wg Jamesa Marcii (1987).

Statusy ocenia się za pomocą dwóch wymiarów: podejmowania poszukiwań, stawiania pytań (P); zaangażowania, podejmowania ról (Z).

STRUKTURA TOŻSAMOŚCI	P	Z
I osiągnięcie	+	+
II moratorium	+	-
III zamknięcie	-	+
IV rozpad	-	-

1. Stadium rozproszenia tożsamości (rozpadu) (zagubienia).

2. Stadium tożsamościowego moratorium.

3. Stadium tożsamości tymczasowej (zamknięcie) - (tożsamość przejęta).

4. Stadium osiągniętej tożsamości.

KOLEJNOŚĆ STADIÓW JEST DOWOLNA. By osiągnąć tożsamość musi być moratorium.

Etap VI . Wczesna dorosłość (23 - 34 r. ż.)

KRYZYS PSYCHOSPOŁECZNY	INTYMNOŚĆ A IZOLACJA
CEL ROZWOJU	OSIĄGNIĘCIE ZDOLNOŚCI DO MIŁOŚCI BEZ UTRATY POCZUCIA WŁASNEJ TOŻSAMOŚCI (dawanie, kochanie w nieegoistyczny sposób)
GŁÓWNA CNOTA	MIŁOŚĆ

Etap VII . Średnia dorosłość (35 - 60 r. ż.)

KRYZYS PSYCHOSPOŁECZNY	KREATYWNOŚĆ (PRODUKTYWNOŚĆ) A ZAINTERESOWANIE SOBĄ I STAGNACJA
CEL ROZWOJU	POTRZEBA OPIEKOWANIA SIĘ I TROSKA O LOS MŁODSZYCH GENERACJI (dzięki inwestowaniu w kolejne pokolenia ludzie czują się produktywni)
GŁÓWNA CNOTA	OPIEKUŃCZOŚĆ

Etap VIII . Późna dorosłość (pow. 65 r. ż.)

KRYZYS PSYCHOSPOŁECZNY	INTEGRALNOŚĆ EGO /samoakceptacja/ A DESPERACJA I ROZPACZ /beznadzieja/
CEL ROZWOJU	OSIĄGNIĘCIE MĄDROŚCI ŻYCIOWEJ W WYNIKU POZYTYWNEGO BILANSU ŻYCIA
GŁÓWNA CNOTA	MĄDROŚĆ

- 2 -

21

8

---