WPROWADZENIE DO ETNOLOGII- SKRYPT
kryterium |
etnografia |
etnologia |
typ nauki |
idiograficzna |
nomotetyczna |
przedmiot badań |
własny lud, własna społeczność, kultura ludowa |
kultury egzotyczne, plemienne |
kryterium wyjaśniania |
„w głąb” |
„wszerz” |
etap badawczy |
etap wstępny: rejestrowanie, przygotowanie do badań |
etap drugi: porównanie, uogólnienie |
RODZAJE PODEJSCIA BADAWCZEGO
Diachroniczne-ukazywanie zjawisk w kontekście historycznym, przez odwoływanie się do jakiegoś procesu
Synchroniczne-ukazywanie zjawisk w ich aktualnej sytuacji przez odwoływanie się do jakiegoś wzoru
RODZAJE INTERPRETACJI
etic-badanie systemu kulturowego z pozycji zewnętrznego obserwatora
przy pomocy pojęć i symboli wypracowanych przez naukę
emic-badanie systemu kulturowego z pozycji wewnętrznego interpretatora
przy pomocy kategorii charakterystycznych dla danej kultury
TYPY DEFINICJI KULTURY
opisowo-wyliczający
wyliczenie cech lub elementów kultury
pierwsza definicja w antropologii
historyczny
dziedziczenie, tradycja
dorobek pokoleń
spuścizna po przodkach
normatywny
system normatywny
wzory zachowań
pojęcie „stylu życia”
psychologiczny
mechanizmy psychiczne w kształtowaniu się kultury
proces uczenia się, wytwarzania nawyków
kultura jako aparat przystosowawczy
strukturalny
całościowy charakter poszczególnych kultur i ich wewnętrzne powiązanie
zasada, struktura, reguła, dzięki której kultura tworzy całość
genetyczny
wyjaśnienie pochodzenie kultury
przeciwieństwo natury
produkt społecznego współżycia ludzi
semantyczny
kultura jako system znaczeń, sensów
KULTURA W SENSIE ATRYBUTYWNYM
kultura (liczba pojedyncza)
atrybut, charakterystyka ludzi w ogóle
to, co odróżnia ludzi od nie-ludzi
bez przymiotników pełniących funkcję określników czasowo-przestrzennych
KULTURA W SENSIE DYSTRYBUTYWNYM
kultury (liczba mnoga)
to, co różni jednych ludzi od drugich, jedne grupy ludzi od drugich
lokalizacja w czasie i przestrzeni
zawsze z przymiotnikiem
REALISTYCZNA WIZJA KULTURY
kultura jest zintegrowaną całością, nadrzędną wobec jednostek ludzkich i nie może być redukowana do sumy zachowań jednostek
jest rzeczą, realnie istniejącym bytem
jest bytem sui generis
rządzi się własnymi prawami
NOMINALISTYCZNA WIZJ KULTURY
kultura nie jest żadnym bytem pozajednostkowym
jest nazwą określającą sumę indywidualnych działań
jest konstruktem myślowym, abstrakcją stworzoną na podstawie zachowania ludzkiego
tym, co jedynie istnieje w społeczeństwie i co tworzy rzeczywistość społeczną i kulturową są pojedynczy ludzie i ich działania
HOLISTYCZNA WIZJA KULTURY
kultura jest całością
poszczególne elementy nabierają sensu jedynie w powiązaniu z całością kultury
nie można ich badać oddzielnie
SELEKTYWNA WIZJA KULTURY
kultura składa się z elementów, które można badać osobno, bez uwzględniania powiązań między nimi
ETAPY POWSTAWANIA TEORII ETNOLOGICZNEJ
(1) fakt etnograficzny - zetkniecie się jakiejś jednostki czy grupy z obcą cywilizacją, z ludem mówiącym innym (niezrozumiałym) językiem, mającym inne zwyczaje
(2) refleksja - rodząca się w umyśle obserwatora (porównywanie)
(3) źródło etnograficzne - fakt etnograficzny utrwalony i przekazany potomności
(4) teoria etnograficzna
TEORIA UPADKU
Indianie pochodzą od osób i ludów znanych z Biblii a ich stan jest wynikiem upadku
potomkowie Kaina
lub potomkowie Chama (przeklętego syna Noego)
próba pogodzenia „dzikich” z Biblią => charakter apologetyczny
apologetyka struktury społecznej, ustroju feudalnego
EWOLUCJONIZM
ZAŁOŻENIA EWOLUCJONIZMU
człowiek podlega tym samym prawom fizycznym
i chemicznym, co pozostała część świata
te same procedury i metody naukowe, które są stosowane w naukach ścisłych, powinny być też stosowane w dziedzinach związanych z człowiekiem, jego myśleniem i działaniem
(obserwacja, metody ilościowe, zasada indukcyjnego wnioskowania w oparciu o eksperyment
jedność świata - rzeczywistość ludzka nie jest w żaden sposób wyróżniona ze świata przyrody, dlatego powinna być badana metodami przyrodoznawstwa
prawidłowość - rzeczywistość ludzka - jako część świata przyrody - podlega tym samym prawom - prawa współwystępowania (struktury) i następstwa (funkcji)
genetyzm-
przywiązywanie szczególnej wagi do wykrywania zależności genetycznych
założenie: wyjaśnić zjawisko to przede wszystkim wskazać jego genezę
jedność natury ludzkiej
istnienie niezmiennej w pewnych granicach natury ludzkiej
niezmienne są ogólne zasady funkcjonowania umysłu ludzkiego
w określonych warunkach ta sama przyczyna powoduje zawsze taki sam skutek
zmienność
zmiana - dogmat nie wymagający uzasadnienia
ewolucja - fakt poświadczany przez wszystkie nauki, najbardziej powszechne prawo wszechświata
wszechobecność zmiany
globalny charakter zmiany
- społeczeństwo jest całością („organizmem”), więc zmiana w jakiejś dziedzinie lub pod jakimś względem, pociąga za sobą zmiany w innych dziedzinach i pod innym względem
zmiana jako postęp
zmiana jest ukierunkowana, tożsama z postępem
kryteria wyższości i niższości formy
różnica między wyższością i niższością jest różnicą struktury i funkcji
nierównomierność postępu
tempo ewolucji nie jest równomierne--trzy znaczenia:
różne ludy rozwijają się w różnym tempie
różne fazy ewolucji przebiegają w różnym tempie
różne dziedziny kultury rozwijają się w różnym tempie
ciągłość i stopniowość postępu
zmiana społeczna nie ma charakteru gwałtownego
każda forma wyższa rozwija się stopniowo z formy bezpośrednio ją poprzedzającej
immanentność zmiany-zmiana leży w naturze rzeczy
ETNOCENTRYZM
tendencja do rozpatrywania zjawisk kultury wszystkich ludów z punktu widzenia własnej kultury
stawianie własnego narodu lub grupy w centrum zainteresowania
i wywyższanie go ponad inne
PRZEŻYTKI
czynności, zwyczaje, pojęcia, itp., wprowadzone siłą przyzwyczajenia do nowego stadium kultury, które straciły swoje pierwotne znaczenie i funkcję
METODA EWOLUCYJNO-PORÓWNAWCZA
opierała się na założeniu, że współczesne ludy niecywilizowane należy uważać za żyjących reprezentantów kultury charakterystycznej dla wczesnych okresów w dziejach ludzkości
SOCIETAS
forma organizacji społecznej oparta na rodzie (pierwszy etap rozwoju społeczeństwa)
CIVITAS
forma organizacji społecznej oparta na terytorium (drugi etap rozwoju społeczeństwa)
pojęcie wprowadzone przez Henry Lewisa Morgana
SYSTEMY POKREWIEŃSTWA
opisowy: odróżnia krewnych linearnych od krewnych kolateralnych
klasyfikacyjny-Tworzy klasy obejmujące krewnych z obu linii
pojęcie wprowadzone przez Henry Lewisa Morgana
PALEOLIT,NEOLIT
Pojęcia wprow. przez Johna Lubocka
TYPY RELIGII WG. LUBBOCKA
Ateizm pierwotny
Fetyszyzm- Stan, w którym człowiek przypuszcza, że może zmusić bóstwo do spełnienia swych życzeń
Nie ma określonej i usystematyzowanej mitologii, obrzędów, kapłanów, świątyni
Nie wymaga składania ofiar i odmawiania modlitwy
Jest kultem indywidualnym
Totemizm- Przedmiotem kultu są kamienie, góry, rzeki, drzewa, rośliny, zwierzęta, ciała niebieskie, przyroda
Bogowie są już potężniejsi od człowieka, choć nadal są częścią przyrody, a nie jej stwórcą
Szamanizm Przejściowa faza religii
Bóstwo jest nadziemskie, żyje we własnym świecie, nie troszczy się o sprawy ludzi
Nie ma systemu mitów
Obrzędy - szaman usiłuje nawiązać kontakt z bóstwem
Idolatria(Antropomorfizm) Kult bogów wyobrażalnych w ludzkiej postaci (potężniejszych od człowieka)
Bóg jest nadal częścią przyrody, a nie jej stwórcą
Stosunek człowieka do bóstwa - pokora i uległość
Monoteizm Bóg jako stwórca świata i człowieka
Prawodawca moralny
=> połączenie religii z moralnością
Szczytowy punkt religii
MATRIARCHAT-
Ustalanie pochodzenia w linii matki, było wcześniejsze od patriarchatu-autor- Jakub Bechofen
EGZOGAMIA
nakaz zawierania związków poza własną grupą społeczną
Autor-John Ferguson McLennan
ENDOGAMIA
nakaz zawierania związków wewnątrz własnej grupy społecznej
Autor-John Ferguson McLennan
TYPY MAGII WEDŁUG FRAZERA
NEOEWOLUCJONIZM
|
|
Ewolucja unilinearna (jednoliniowa)
|
Ewolucja multilinearna (wieloliniowa) |
LESLIE A. WHITE
CHARAKTER KULTURY
Autonomiczny- Podstawowa cecha podejścia White'a - antyredukcjonizm
-istnieją różne klasy zjawisk, nie można tych z wyższego poziomu redukować do tych z niższego
Postulat analizowania rzeczywistości kulturowej jako odrębnej, niezależnej od innych klasy zjawisk
3 klasy zjawisk (fizyczne, biologiczne, kulturowe)
Kultura => kulturologia
Kulturologia traktuje kulturę jako odrębny porządek zjawisk, zorganizowany wedle własnych zasad i zachowujący się zgodnie ze swymi prawami= Realistyczna wizja kultury
White'a interesuje kultura atrybutywna-Istota kultury polega na zdolności człowieka do używania symbolu
Deterministyczny-Człowiek - warunek istnienia kultury
Nośnik kultury
Kultura determinuje ludzkie zachowania
Funkcjonalny - Funkcją kultury jest zaspokojenie potrzeb człowieka, zapewnienie trwałości gatunkowi ludzkiemu
Człowiek zaspokaja swe potrzeby poprzez kulturę, ale nie może na nią wpłynąć
Systemowy -
Kultura atrybutywna jest systemem
Kultury dystrybutywne są podsystemami
=> odróżnienie ewolucji od historii kultury
1.Kultura jest systemem materialnym i termodynamicznym
ZNAK-ciąg przyczynowo skutkowy ,zwierzęta go rozumieją, coś wskazuje na coś innego. SYMBOL-coś czemu nadajemy znaczenie, mowa,litery cyfry.
2.Kultura jest systemem symboli
Energia i materia są kluczem do zrozumienia otaczającej nas rzeczywistości
Wszystkie systemy materialne są systemami termodynamicznymi
Systemy kulturowe dla przeżycia i przetrwania potrzebują energii
Pozyskują one lub ujarzmiają energię pochodzącą z otoczenia
W wyniku tych procesów podlegają zmianom ilościowym i jakościowym
Kultura jest środkiem wykorzystywanym przez człowieka do ujarzmiania energii
PODSYSTEMY KULTUROWE
ideologiczny - idee i wierzenia czyli wiedza ludzka
socjologiczny- zwyczaje, instytucje, wzory i zasady zachowania
psychologiczny- sentymenty, uczucia i postawy
technologiczny- narzędzia i związana z nimi technologia
PRAWO EWOLUCJI KULTUROWEJ
E x T x V —> P
Energia x Technologia x Środowisko Produkt
SCHEMAT ROZWOJU KULTURY
Pierwsze źródło energii - organizm ludzki
Rośliny i zwierzęta
Węgiel, ropa naftowa, gaz ziemny
Jądro atomu
JULIAN H. STEWARD
TEORIA EKOLOGII KULTUROWEJ- geograficzno-technologiczny determinizm
Zarówno kultura, jak i zachowanie ludzkie są efektem adaptacji do środowiska naturalnego
Kultura jest mechanizmem czy instrumentem, za pomocą którego człowiek rozwiązuje problemy swojej egzystencji
ekologia kulturowa - dąży do wyjaśniania pochodzenia poszczególnych cech i wzorów kulturowych, które charakteryzują różne obszary
Badanie związków kultury ze środowiskiem naturalnym
Ewolucja jest procesem uniwersalnym, ale przybiera różne formy, tzn. biegnie wzdłuż wielu różnych linii
Należy zrezygnować z koncepcji „obszaru kulturowego”, wprowadzając koncepcję typu kulturowego
TYP KULTUROWY
Cywilizacje Andów
stratyfikacja
instytucja państwa
urbanizacja
rolnictwo oparte na sztucznym nawadnianiu
Typ Morza Karaibskiego
intensywne rolnictwo
rybołówstwo morskie
duże społeczności
małe państwa i królestwa
Typ lasów tropikalnych
brak państwa i klas
duże osiadłe wsie
ogrodnictwo żarowe
ograniczona integracja społeczności
Typ plemion marginalnych
- żyjąca w hordach ludność zbieracko-łowiecka
MARSHALL H SALINS
Ewolucja konkretna
Ewolucja ogólna
DYFUZJONIZM
Wczesnohistoryczna szkoła Gräbnera i Ankermanna
GŁÓWNE ZAŁOŻENIA
Kultura rozwija się w różnych kierunkach, które następnie się krzyżują i oddziałują na siebie; o procesie rozwoju stanowi przede wszystkim dyfuzja (czyli zapożyczenia) i związane z nią rozprzestrzenianie się w świecie elementów kultury
Monogeneza kultury- Jedno źródło powstania kultury i sukcesywne rozprzestrzenianie się elementów kultury w wyniku migracji
=>Konieczność ustalenia zasięgu geograficznego każdego elementu
=>obowiązek prowadzenia badań historyczno-geograficznych
Zanegowanie naturalnej wynalazczości człowieka
DYFUZJA
proces przejmowania form jednej kultury przez drugą, zapożyczanie elementów kultury
KRYTERIUM JAKOŚCI
(jakości - Ratzel, Schmidt; formy - Gräbner)
„jeśli podobieństwo między elementami kultury nie wynika z ich istoty, przeznaczenia, a w wypadku obiektów materialnych także z użytkowanego materiału, mamy prawo przyjąć istnienie związków genetyczno-historycznych między tymi elementami
(podobieństwo w zakresie cech drugorzędnych)
KRYTERIUM ILOŚCI
Im większa liczba podobnych elementów kulturowych, które nie są funkcjonalnie współzależne, tym większe prawdopodobieństwo historycznych powiązań
Niemiecko-austriacka szkoła Wilhelma Schmidta
ZAŁOŻENIA
Człowiek rzadko wynajduje nowe sposoby konfrontacji ze środowiskiem (nowe elementy kultury)
Człowiek na ogół naśladuje poznane rozwiązania, czyli zapożycza elementy kultury
Człowieka cechuje zasadnicza tożsamość umysłu
Elementy kultury cechują się na ogół dużą stabilnością
KRĄG KULTUROWY
Zespół wytworów obejmujących istotne elementy życia ludzkiego
Pewien kompleks kultury obejmujący wszystkie zasadniczo konieczne kategorie kultury ludzkiej
WARSTWA KULTUROWA
Krąg kulturowy rozpatrywany już nie jako jednostka kulturowa usytuowana w przestrzeni, lecz w czasie
KRYTERIUM CIĄGŁOŚCI
Jeśli mogą być wskazane podobne elementy między odseparowanymi podobnymi kompleksami kulturowymi, to powiązania historyczne są jeszcze pewniejsze
KRYTERIUM STOPNIA POKREWIEŃSTWA
Jeśli odseparowane podobne kompleksy kulturowe wskazują najwięcej cech podobnych na obszarach sobie najbliższych, to dodatkowo wzmacnia to ustalone przez kryterium jakości i ilości powiązania historyczne
ROZWÓJ KULTURY WG. SCHMIDTA
Pierwsze kręgi kulturowe - w Azji środkowej
Kolejne fale migracji spychały najpierwotniejsze kręgi kulturowe na odległe i najmniej korzystne obszary
(Ziemia Ognista, dorzecze Konga, pustynie Australii)
FAZY KULTURY
Faza pierwotna (ludy zbieracko-łowieckie) PRAKULTURY
Faza podstawowa (KULTURY PRYMARNE)
Faza (drugorzędny stopień) KULTURY SEKUNDARNE
Faza KULTURY TERCJARNE
HISTORIOGRAFIA KLASYCZNA
3 PRZEŚWIADCZENIA HISTORII KLASYCZNEJ
(1) przekonanie o istnieniu jakiejś prawdy, do której się zmierza
(2) przekonanie o istnieniu obiektywnej rzeczywistości, w stosunku do której historyk usytuowany jest „z zewnątrz”
(3) przekonanie o informacyjnej sile źródeł historycznych
FILOZOFIA LINGUISTIC TURN
(1) wyrażająca sceptycyzm wobec obiektywności uzyskiwanych efektów poznania
(2) podważająca klasyczną koncepcję prawdy
(3) podkreślająca, że procesu poznania nie można oddzielić od języka, który wcale nie jest neutralny
3 TYPY IDEOLOGII
zewnętrzna - ideologia historyka jako członka społeczeństwa identyfikującego się z takimi czy innymi jego grupami
wewnętrzna prawdziwościowa - ideologia historyka jako jednostki zamierzającej osiągnąć określone cele naukowe
wewnętrzna profesjonalna - ideologia historyka jako należącego do profesjonalnej grupy badaczy przeszłości
HISTORIOGRAFIA NIEKLASYCZNA
Zaczęła kształtować się od końca lat dwudziestych XX wieku
Dwa nurty:
historiografia modernistyczna
antropologia historyczna
cechy wspólne:
niezgoda na historię tradycyjną
antydogmatyczność
CECHY HISTORII ALTERNATYWNEJ
1) interdyscyplinarność (socjologia, antropologia)
2) koncepcja kultury Geertza - kultura: ucieleśniony w symbolach, przekazywany z pokolenia na pokolenie wzór znaczeń, system odziedziczonych wyobrażeń wyrażonych w symbolicznych formach, dzięki którym ludzie przekazują, utrwalają i rozwijają swoją wiedzę o życiu i swój doń stosunek
3) skupienie się na problemie znaczenia i symboli, struktury i treści wierzeń i przeświadczeń
4) indywidualizacja przedmiotu analizy (case studiem)
5) stosowanie techniki mikrohistorycznej („opis gęsty”)
6) ulubione źródła - protokoły sądów świeckich i kościelnych
7) stawianie źródłom innych (egzystencjalnych) pytań
8) historyk jako mediator między przeszłością a teraźniejszością
9) przeszłość zostaje przez historyka sprywatyzowana
10) usankcjonowanie subiektywności historyka
HISTORIOGRAFIA MODERNISTYCZNA
Połączenie historii z ekonomią, socjologią, geografią społeczną
Dominuje w historii gospodarczej, społecznej, historii kultury materialnej, demografii historycznej
Marc Bloch, Francois Simiand, Lucien Febvre, Fernand Braudel
ANNALES
Twórcy: Marc Bloch i Lucien Febvre
Program reformy historii (humanistyki)
Lata supremacji: od końca lat 40-tych do połowy lat 70-tych XX w.
1 pokolenie: Marc Bloch ,Lucien Febvre
2 pokolenie: Fernand Braudel
3 pokolenie: Pierre Chaunu ,Georges Duby, Jacques Le Goff , Emmanuel Le Roy Ladurie
Rzeczywistość społeczna we wszystkich wymiarach
Dzieje - rozumiane jako globalność zjawisk społecznych
Totalna historia człowieka we wszelkich jego aspektach
Wyjaśnienie człowieka i rzeczywistości społecznej za pomocą czasu
F. BRAUDEL
Trzy struktury czasowe:
Czas krótki - wydarzenia polityczne
Koniunktura (szerokie pasma czasowe) - cykle ekonomiczne
Struktury długiego trwania - struktury społeczne i dzieje cywilizacji
STRUKTURY DŁUGIEGO TRWANIA
Elementy stałe dla nieskończonej liczby pokoleń
Wyznaczają granice, otoczki, których człowiek i jego doświadczenia nie mogą przekroczyć
Pewna długotrwała postawa powtarzana bez końca
Zjawiska o niezwykłej powolności
ANTROPOLOGIA HISTORYCZNA
Czerpie inspiracje z antropologii, etnologii, językoznawstwa, folklorystyki
Po odejściu Braudela (1972) na arenę wkraczają „odszczepieńcy”, „heretycy”
(Phillipe Aries, Michael Foucault)
(Robert Darnton, Carlo Ginzburg, Natalie Zemon Davies, Emmanuel Le Roy Ladurie, Georges Duby, Jacques Le Goff)
Zajmuje się tym, co historiografia tradycyjna umieszczała w przypisach
Historia miłości macierzyńskiej, starości, rodziny, dzieciństwa, zdrowia i choroby, czyśćca, raju....
Zmiana tematyki badań i rodzaju pytań zadawanych źródłom historycznym
Inny sposób patrzenia na historię
„opowiada o człowieku <wrzuconym w świat>, o ludzkim doświadczaniu świata
Za pośrednictwem przypadków (cases), mikrohistorii, antropologicznych opowieści
ZADANIE
Translacja międzykulturowa - przełożenie zespołu pojęć jednej kultury na kategorie drugiej, własnej kultury
Historia w postaci etnograficznej (Robert Darnton)
Cel: adekwatny przekład wchodzących w grę kategorii pojęciowych danej kultury
Sposób: wykorzystywanie tekstów dialogicznych
SOCJOLOGIZM FRANCUSKI
AUGUST COMTE
Społeczeństwo jest złożoną całością, nieredukowalną do swych części
Twórca nazwy „socjologia”
CECHY POZYTYWIZMU
Antykrytycyzm
Krytyka metafizyki i fenomenalizm
Naturalizm
Fakty społeczne jako rzeczy
Antynormatywizm
Nauka jako podstawa inżynierii społecznej
SOCJOLOGIZM
Teoria według której socjologia
wystarcza, aby wyjaśnić fakty społeczne
jest w stanie rozwiązać problemy filozoficzne i moralne
TWIERDZENIA I ZAŁOŻENIA
Socjologistyczny naturalizm
Zjawiska społeczne są podobne do ogółu zjawisk przyrody
Podlegają tak samo stałym prawom
Ale posiadają też swoiste cechy, które może ujawnić ich metodyczne badanie
Co prowadzi do...=>
Swoistość rzeczywistości społecznej
Zjawiska społeczne stanowią odrębną klasę zjawisk przyrodniczych
Fakty społeczne różnią się od psychicznych; mają inne podłoże (społeczeństwo)
A skoro tak, to ...=>
Autonomia i samowystarczalność socjologii
Socjologia jest i powinna być nauką samodzielną
Antypsychologizm (przeciwko wykorzystywaniu twierdzeń psychologicznych do wyjaśniania procesów życia zbiorowego)
Socjologia jako podstawowa nauka społeczna
Tendencja do podporządkowania socjologii wszystkich dyscyplin, które zajmują się fragmentami rzeczywistości społecznej
„socjologiczny imperializm”
Socjologia ma dostarczać klucza do zrozumienia wszelkich zjawisk społecznych
Przezwyciężenie ewolucjonizmu
Odejście od problematyki rozwoju społecznego
Skupienie się na trwałych, powtarzalnych związkach między faktami
DURKHEIM
„Zasady metody socjologicznej”
„Pierwszą i najbardziej podstawową zasadą jest <rozpatrywać fakty społeczne jak rzeczy>”
„O podziale pracy społecznej”
Solidarność mechaniczna
Solidarność organiczna
„Samobójstwo”
Trzy czynniki wpływające na ilość samobójstw
Altruistyczny
Egoistyczny
Anomiczny
DUALIZM NATURY LUDZKIEJ
Homo duplex - człowiek rozdwojony
Człowiek ma dwoistą naturę i zawsze zdawał sobie z tego sprawę
Dychotomia zmysłów i rozumu, instynktów i moralności, egoizmu i altruizmu, świeckości i świętości jest w istocie dychotomią tego, co jednostkowe, i tego, co społeczne
„człowiek składa się z indywidualnego ciała i społecznej duszy”
Klucza do zrozumienia natury ludzkiej może dostarczyć jedynie socjologia
Bo.. istnieje coś poza jednostką - społeczeństwo
DWA BIEGUNY |
|
wrażenia zmysłowe, instynkty, dyspozycje, związane z czysto fizycznymi potrzebami organizmu |
myślenie pojęciowe, moralność, religia (to, co odznacza się jakąś powszechnością) |
DWA ASPEKTY |
|
Osobowy |
Bezosobowy |
Egoistyczny |
Altruistyczny |
Indywidualny |
Uniwersalny |
Jednostkowy |
Społeczny |
SPOŁECZEŃSTWO (RELISTYCZNA WIZJA-RZECZYWISTOŚĆ SUI GENERIS)
System sił działających na jednostkę, odczuwany przez jednostkę jako coś „zewnętrznego” wobec niej
Podstawowy warunek uczłowieczenia
Szkoła porządku, dyscypliny, ofiarności
Podstawową funkcją społeczeństwa jest regulowanie sposobu myślenia i działania należących do niego jednostek
Rzeczywistość niesprowadzalna do rzeczywistości biologicznej czy psychicznej
Rzeczywistość społeczna jest dla jednostki przede wszystkim rzeczywistością zastaną
Człowiek musi dostosować swoje sposoby myślenia, odczuwania i działania do sposobów uznanych w społeczeństwie, do którego należy
W przeciwnym razie napotka z jego strony reakcje, przybierające różne formy (od sankcji prawnych po naganę opinii publicznej
„zewnętrzny” i „przymusowy” charakter faktów społecznych odróżnia je od faktów czysto indywidualnych
SOLIDARNOŚĆ
Wskaźnik - prawo
Dwa rodzaje przepisów prawnych i związanych z nimi sankcji:
Prawo karne i sankcje represyjne
Prawo „kooperacyjne” i sankcje restytucyjne
Różnica między tymi prawami odzwierciedla różnicę między dwoma typami organizacji społecznej, dwoma rodzajami solidarności
Społeczeństwa o przewadze prawa karnego
Solidarność mechaniczna
Pod kontrolą społeczeństwa - niemal całe życie jednostki
Względnie jednolity zespół wierzeń i uczuć
Rzadkie odstępstwa od przyjętych sposobów myślenia
Jednostka nie ma jeszcze osobowości
Społeczeństwo nie jest wewnętrzne zróżnicowane
Społeczeństwa segmentarne
=> ludzie są solidarni, bo są do siebie podobni
Komunizm dóbr, dominacja religii, tradycjonalizm
BRAK SPOŁECZNEGO PODZIAŁU PRACY
Społeczeństwa o przewadze prawa kooperacyjnego
Solidarność organiczna
Istnieje społeczny podział pracy
Dzięki specjalizacji wykształca się osobowość
Zbiorowość nie kontroluje już wszystkich sfer życia jednostki
=> ludzie są solidarni, ponieważ są sobie potrzebni
FAKTY SPOŁECZNE
zjawiska, które różnią się od zjawisk badanych przez inne nauki przyrodnicze
funkcjonują niezależnie od użytku, jaki się z nich robi
sposoby działania, myślenia i odczuwania, egzystujące na zewnątrz świadomości indywidualnych
zawdzięczają swe istnienie imperatywnej i przemożnej sile, przez co narzucają się jednostce czy ona tego chce, czy nie chce
są zawsze dane w relacji do innych faktów społecznych, w ramach synchronicznie działającego systemu społecznego
fakty świadomości zbiorowej, różne od świadomości jednostkowej, przejawiające się w pewnym przymusie, nacisku, jaki wywiera świadomość zbiorowa
BADAĆ JAK RZECZY
odrzucić pojęcia pospolite, praenotiones (przedsądy)
zdefiniować zjawisko
SZKOŁA DURKHEIMOWSKA
Nie ma nauk społecznych, ale jedna nauka o społeczeństwach
Socjologia - nauka teoretyczna, wyjaśniająca funkcjonowanie społeczeństwa jako całości
Żadnego zjawiska społecznego nie da się zrozumieć w izolacji od innych(holistyczna wizja)
PRZEDSTAWICIELE
Marcel Mauss
Maurice Halbwachs
Francois Simiand
Henri Hubert
Stefan Czarnowski
POSTULATY METODOLOGICZNE MAUSSA
Postulat badania całościowych faktów społecznych
(„Szkic o darze”)
Zjawisko społeczne, w którym wyrażają się jednocześnie i za jednym razem wszelkiego rodzaju instytucje (religijne, prawne, moralne, rodzinne, polityczne, gospodarcze, estetyczne, magiczne, itp.)
=> przedmiotem zainteresowania socjologii są nie poszczególne zachowania ludzkie, wydarzenia czy instytucje, ale określone systemy
Uczestniczą w nim nie jednostki, ale zbiorowości
Grupy wymieniają nie tylko dobra materialne, bogactwa, ruchomości i nieruchomości, ale również uprzejmości, festyny, obrzędy, usługi wojskowe, kobiety, dzieci, tańce, święta, jarmarki
Świadczenia dobrowolne, choć ściśle obowiązkowe
„system świadczeń całościowych”
Postulat badania l'homme total (człowieka całościowego)
(„Sposoby posługiwania się ciałem”)
Rozpatrywanie uczestnika życia społecznego jako człowieka pełnego, całościowego, istotę, która jest równocześnie społeczna, psychologiczna i biologiczna
(milczące odrzucenie durkheimowskiego dualizmu)
Wymiar biologiczny (fizjologiczny)
Wymiar psychologiczny
Wymiar społeczno-kulturowy
HABITUS
Coś więcej niż nawyk
Nawyk - jednostkowy
Habitus - nawyk „społeczno-kulturowy”
„nawyk”, który zmienia się w zależności od społeczeństw, wychowania, konwenansów, mody i prestiżu
KLASYFIKACJA SPOSOBÓW POSŁUGIWNIA SIĘ CIAŁEM
W zależności od płci
W zależności od wieku
W zależności od sprawności
MAURICE HALBWACHS
Zagadnienia pamięci zbiorowej
Zagadnienia klas społecznych
Nawiązywał do koncepcji świadomości zbiorowej i pojęcia „wyobrażeń zbiorowych”
SPOŁECZNE RAMY PAMIĘCI
Człowiek nabywa wspomnienia, rozpoznaje je i lokalizuje w społeczeństwie
Jednostka wspomina przyjmując punkt widzenia grupy
=> pamięć grupy realizuje się i przejawia w pamięciach indywidualnych
Wiele wspomnień nam umyka, ponieważ nie ma już świadków wydarzeń, które razem przeżyliśmy
Wspominając używamy języka i punktów oparcia przyjętych przez społeczeństwo
Dokonujemy zawsze rekonstrukcji
Pamięć zależy od mowy
Mowa ma sens tylko w społeczeństwie
=> tracąc kontakt i możność porozumienia się z innymi, człowiek staje się mniej zdolny do wspominania
WSPOMINAC:
Rozpoznawać - mieć poczucie, ze pewna osoba, którą się widzi albo jakiś obraz, który pojawia się w naszym umyśle, były obecne w nas już przedtem, chociaż nie możemy powiedzieć, w jakim momencie
(zachodzi automatycznie)
Zlokalizować wspomnienie - wiedzieć, w jakim momencie zyskaliśmy pewne wspomnienie
(porusza intelektualną aktywność umysłu)
„rozpoznać wspomnienie to umiejscowić je między punktami orientacyjnymi”
Punkt orientacyjny - wydarzenie, którego pozycję w czasie dobrze znamy
Mają charakter czysto indywidualny, ale niektóre są wspólne rodzinie, małej społeczności, narodowi
(w innych koncepcjach „kamienie milowe”)
WNIOSKI
Jednostka przywołuje wspomnienia pomagając sobie ramami pamięci społecznej
Pamięć nie jest mechaniczną zdolnością rejestrowania zachodzących zjawisk, konserwowania wrażeń i obserwacji, lecz polega na ustawicznym rekonstruowaniu przeszłości przez przypominający sobie podmiot
Człowiek jest zdolny do takiej rekonstrukcji tylko jako członek określonej grupy społecznej, która stwarza „ramy” dla każdego procesu przypominania sobie wydarzeń z przeszłości
Jednostka pamięta dzięki swej przynależności do rodziny, Kościoła, klasy, narodu lub innych grup, z którymi się identyfikuje
Zmiana przynależności grupowej jednostki pociąga za sobą „rekonstytucję” jej wspomnień
- 13 -
TABU
(NEGATYWNA)
CZARY
(POZYTYWNA)
PRZENOŚNA (OPARTA NA PRAWIE STYCZNOŚCI)
HOMEOPATYCZNA
(OPARTA NA PRAWIE PODOBIEŃSTWA)
MAGIA SYMPATYCZNA
(WSPÓŁCZULNA)