WPROWADZENIE DO ETNOLOGII- SKRYPT

kryterium	etnografia	etnologia
typ nauki	idiograficzna	nomotetyczna
przedmiot badań	własny lud, własna społeczność, kultura ludowa	kultury egzotyczne, plemienne
kryterium wyjaśniania	„w głąb”	„wszerz”
etap badawczy	etap wstępny: rejestrowanie, przygotowanie do badań	etap drugi: porównanie, uogólnienie

RODZAJE PODEJSCIA BADAWCZEGO

• Diachroniczne-ukazywanie zjawisk w kontekście historycznym, przez odwoływanie się do jakiegoś procesu

• Synchroniczne-ukazywanie zjawisk w ich aktualnej sytuacji przez odwoływanie się do jakiegoś wzoru

RODZAJE INTERPRETACJI

• etic-badanie systemu kulturowego z pozycji zewnętrznego obserwatora

przy pomocy pojęć i symboli wypracowanych przez naukę

• emic-badanie systemu kulturowego z pozycji wewnętrznego interpretatora

przy pomocy kategorii charakterystycznych dla danej kultury

TYPY DEFINICJI KULTURY

1. opisowo-wyliczający

• wyliczenie cech lub elementów kultury

• pierwsza definicja w antropologii

2. historyczny

• dziedziczenie, tradycja

• dorobek pokoleń

• spuścizna po przodkach

3. normatywny

• system normatywny

• wzory zachowań

• pojęcie „stylu życia”

4. psychologiczny

• mechanizmy psychiczne w kształtowaniu się kultury

• proces uczenia się, wytwarzania nawyków

• kultura jako aparat przystosowawczy

5. strukturalny

• całościowy charakter poszczególnych kultur i ich wewnętrzne powiązanie

• zasada, struktura, reguła, dzięki której kultura tworzy całość

6. genetyczny

• wyjaśnienie pochodzenie kultury

• przeciwieństwo natury

• produkt społecznego współżycia ludzi

7. semantyczny

• kultura jako system znaczeń, sensów

KULTURA W SENSIE ATRYBUTYWNYM

• kultura (liczba pojedyncza)

• atrybut, charakterystyka ludzi w ogóle

• to, co odróżnia ludzi od nie-ludzi

• bez przymiotników pełniących funkcję określników czasowo-przestrzennych

KULTURA W SENSIE DYSTRYBUTYWNYM

• kultury (liczba mnoga)

• to, co różni jednych ludzi od drugich, jedne grupy ludzi od drugich

• lokalizacja w czasie i przestrzeni

• zawsze z przymiotnikiem

REALISTYCZNA WIZJA KULTURY

• kultura jest zintegrowaną całością, nadrzędną wobec jednostek ludzkich i nie może być redukowana do sumy zachowań jednostek

• jest rzeczą, realnie istniejącym bytem

• jest bytem sui generis

• rządzi się własnymi prawami

NOMINALISTYCZNA WIZJ KULTURY

• kultura nie jest żadnym bytem pozajednostkowym

• jest nazwą określającą sumę indywidualnych działań

• jest konstruktem myślowym, abstrakcją stworzoną na podstawie zachowania ludzkiego

• tym, co jedynie istnieje w społeczeństwie i co tworzy rzeczywistość społeczną i kulturową są pojedynczy ludzie i ich działania

HOLISTYCZNA WIZJA KULTURY

• kultura jest całością

• poszczególne elementy nabierają sensu jedynie w powiązaniu z całością kultury

• nie można ich badać oddzielnie

SELEKTYWNA WIZJA KULTURY

• kultura składa się z elementów, które można badać osobno, bez uwzględniania powiązań między nimi

ETAPY POWSTAWANIA TEORII ETNOLOGICZNEJ

• (1) fakt etnograficzny - zetkniecie się jakiejś jednostki czy grupy z obcą cywilizacją, z ludem mówiącym innym (niezrozumiałym) językiem, mającym inne zwyczaje

• (2) refleksja - rodząca się w umyśle obserwatora (porównywanie)

• (3) źródło etnograficzne - fakt etnograficzny utrwalony i przekazany potomności

• (4) teoria etnograficzna

TEORIA UPADKU

• Indianie pochodzą od osób i ludów znanych z Biblii a ich stan jest wynikiem upadku

• potomkowie Kaina

• lub potomkowie Chama (przeklętego syna Noego)

• próba pogodzenia „dzikich” z Biblią => charakter apologetyczny

• apologetyka struktury społecznej, ustroju feudalnego

EWOLUCJONIZM

ZAŁOŻENIA EWOLUCJONIZMU

• człowiek podlega tym samym prawom fizycznym
  i chemicznym, co pozostała część świata

• te same procedury i metody naukowe, które są stosowane w naukach ścisłych, powinny być też stosowane w dziedzinach związanych z człowiekiem, jego myśleniem i działaniem

• (obserwacja, metody ilościowe, zasada indukcyjnego wnioskowania w oparciu o eksperyment

• jedność świata - rzeczywistość ludzka nie jest w żaden sposób wyróżniona ze świata przyrody, dlatego powinna być badana metodami przyrodoznawstwa

• prawidłowość - rzeczywistość ludzka - jako część świata przyrody - podlega tym samym prawom - prawa współwystępowania (struktury) i następstwa (funkcji)

• genetyzm-

• przywiązywanie szczególnej wagi do wykrywania zależności genetycznych

• założenie: wyjaśnić zjawisko to przede wszystkim wskazać jego genezę

4. jedność natury ludzkiej

• istnienie niezmiennej w pewnych granicach natury ludzkiej

• niezmienne są ogólne zasady funkcjonowania umysłu ludzkiego

• w określonych warunkach ta sama przyczyna powoduje zawsze taki sam skutek

5. zmienność

• zmiana - dogmat nie wymagający uzasadnienia

• ewolucja - fakt poświadczany przez wszystkie nauki, najbardziej powszechne prawo wszechświata

• wszechobecność zmiany

6. globalny charakter zmiany

• - społeczeństwo jest całością („organizmem”), więc zmiana w jakiejś dziedzinie lub pod jakimś względem, pociąga za sobą zmiany w innych dziedzinach i pod innym względem

7. zmiana jako postęp

• zmiana jest ukierunkowana, tożsama z postępem

• kryteria wyższości i niższości formy

• różnica między wyższością i niższością jest różnicą struktury i funkcji

8. nierównomierność postępu

tempo ewolucji nie jest równomierne--trzy znaczenia:

• różne ludy rozwijają się w różnym tempie

• różne fazy ewolucji przebiegają w różnym tempie

• różne dziedziny kultury rozwijają się w różnym tempie

9. ciągłość i stopniowość postępu

• zmiana społeczna nie ma charakteru gwałtownego

• każda forma wyższa rozwija się stopniowo z formy bezpośrednio ją poprzedzającej

• immanentność zmiany-zmiana leży w naturze rzeczy

ETNOCENTRYZM

• tendencja do rozpatrywania zjawisk kultury wszystkich ludów z punktu widzenia własnej kultury

• stawianie własnego narodu lub grupy w centrum zainteresowania
  i wywyższanie go ponad inne

PRZEŻYTKI

czynności, zwyczaje, pojęcia, itp., wprowadzone siłą przyzwyczajenia do nowego stadium kultury, które straciły swoje pierwotne znaczenie i funkcję

METODA EWOLUCYJNO-PORÓWNAWCZA

opierała się na założeniu, że współczesne ludy niecywilizowane należy uważać za żyjących reprezentantów kultury charakterystycznej dla wczesnych okresów w dziejach ludzkości

SOCIETAS

forma organizacji społecznej oparta na rodzie (pierwszy etap rozwoju społeczeństwa)

CIVITAS

forma organizacji społecznej oparta na terytorium (drugi etap rozwoju społeczeństwa)

pojęcie wprowadzone przez Henry Lewisa Morgana

SYSTEMY POKREWIEŃSTWA

• opisowy: odróżnia krewnych linearnych od krewnych kolateralnych

• klasyfikacyjny-Tworzy klasy obejmujące krewnych z obu linii

• pojęcie wprowadzone przez Henry Lewisa Morgana

PALEOLIT,NEOLIT

Pojęcia wprow. przez Johna Lubocka

TYPY RELIGII WG. LUBBOCKA

1. Ateizm pierwotny

2. Fetyszyzm- Stan, w którym człowiek przypuszcza, że może zmusić bóstwo do spełnienia swych życzeń

• Nie ma określonej i usystematyzowanej mitologii, obrzędów, kapłanów, świątyni

• Nie wymaga składania ofiar i odmawiania modlitwy

• Jest kultem indywidualnym

3. Totemizm- Przedmiotem kultu są kamienie, góry, rzeki, drzewa, rośliny, zwierzęta, ciała niebieskie, przyroda

• Bogowie są już potężniejsi od człowieka, choć nadal są częścią przyrody, a nie jej stwórcą

4. Szamanizm Przejściowa faza religii

• Bóstwo jest nadziemskie, żyje we własnym świecie, nie troszczy się o sprawy ludzi

• Nie ma systemu mitów

• Obrzędy - szaman usiłuje nawiązać kontakt z bóstwem

5. Idolatria(Antropomorfizm) Kult bogów wyobrażalnych w ludzkiej postaci (potężniejszych od człowieka)

• Bóg jest nadal częścią przyrody, a nie jej stwórcą

• Stosunek człowieka do bóstwa - pokora i uległość

6. Monoteizm Bóg jako stwórca świata i człowieka

• Prawodawca moralny

• => połączenie religii z moralnością

• Szczytowy punkt religii

MATRIARCHAT-

Ustalanie pochodzenia w linii matki, było wcześniejsze od patriarchatu-autor- Jakub Bechofen

EGZOGAMIA

nakaz zawierania związków poza własną grupą społeczną

Autor-John Ferguson McLennan

ENDOGAMIA

nakaz zawierania związków wewnątrz własnej grupy społecznej

Autor-John Ferguson McLennan

TYPY MAGII WEDŁUG FRAZERA





NEOEWOLUCJONIZM

LESLIE A. WHITE	JULIAN H. STEWARD
Ewolucja unilinearna (jednoliniowa)	Ewolucja multilinearna (wieloliniowa)

LESLIE A. WHITE

CHARAKTER KULTURY

1. Autonomiczny- Podstawowa cecha podejścia White'a - antyredukcjonizm

-istnieją różne klasy zjawisk, nie można tych z wyższego poziomu redukować do tych z niższego

• Postulat analizowania rzeczywistości kulturowej jako odrębnej, niezależnej od innych klasy zjawisk

• 3 klasy zjawisk (fizyczne, biologiczne, kulturowe)

• Kultura => kulturologia

• Kulturologia traktuje kulturę jako odrębny porządek zjawisk, zorganizowany wedle własnych zasad i zachowujący się zgodnie ze swymi prawami= Realistyczna wizja kultury

• White'a interesuje kultura atrybutywna-Istota kultury polega na zdolności człowieka do używania symbolu

• Deterministyczny-Człowiek - warunek istnienia kultury

• Nośnik kultury

• Kultura determinuje ludzkie zachowania

• Funkcjonalny - Funkcją kultury jest zaspokojenie potrzeb człowieka, zapewnienie trwałości gatunkowi ludzkiemu

• Człowiek zaspokaja swe potrzeby poprzez kulturę, ale nie może na nią wpłynąć

• Systemowy -

• Kultura atrybutywna jest systemem

• Kultury dystrybutywne są podsystemami

• => odróżnienie ewolucji od historii kultury

• 1.Kultura jest systemem materialnym i termodynamicznym

• ZNAK-ciąg przyczynowo skutkowy ,zwierzęta go rozumieją, coś wskazuje na coś innego. SYMBOL-coś czemu nadajemy znaczenie, mowa,litery cyfry.

• 2.Kultura jest systemem symboli

• Energia i materia są kluczem do zrozumienia otaczającej nas rzeczywistości

• Wszystkie systemy materialne są systemami termodynamicznymi

• Systemy kulturowe dla przeżycia i przetrwania potrzebują energii

Pozyskują one lub ujarzmiają energię pochodzącą z otoczenia

W wyniku tych procesów podlegają zmianom ilościowym i jakościowym

Kultura jest środkiem wykorzystywanym przez człowieka do ujarzmiania energii

PODSYSTEMY KULTUROWE

1. ideologiczny - idee i wierzenia czyli wiedza ludzka

2. socjologiczny- zwyczaje, instytucje, wzory i zasady zachowania

3. psychologiczny- sentymenty, uczucia i postawy

4. technologiczny- narzędzia i związana z nimi technologia

PRAWO EWOLUCJI KULTUROWEJ

E x T x V —> P

Energia x Technologia x Środowisko Produkt

SCHEMAT ROZWOJU KULTURY

1. Pierwsze źródło energii - organizm ludzki

2. Rośliny i zwierzęta

3. Węgiel, ropa naftowa, gaz ziemny

4. Jądro atomu

JULIAN H. STEWARD

TEORIA EKOLOGII KULTUROWEJ- geograficzno-technologiczny determinizm

• Zarówno kultura, jak i zachowanie ludzkie są efektem adaptacji do środowiska naturalnego

• Kultura jest mechanizmem czy instrumentem, za pomocą którego człowiek rozwiązuje problemy swojej egzystencji

• ekologia kulturowa - dąży do wyjaśniania pochodzenia poszczególnych cech i wzorów kulturowych, które charakteryzują różne obszary

• Badanie związków kultury ze środowiskiem naturalnym

• Ewolucja jest procesem uniwersalnym, ale przybiera różne formy, tzn. biegnie wzdłuż wielu różnych linii

• Należy zrezygnować z koncepcji „obszaru kulturowego”, wprowadzając koncepcję typu kulturowego

TYP KULTUROWY

1. Cywilizacje Andów

stratyfikacja

instytucja państwa

urbanizacja

rolnictwo oparte na sztucznym nawadnianiu

2. Typ Morza Karaibskiego

intensywne rolnictwo

rybołówstwo morskie

duże społeczności

małe państwa i królestwa

3. Typ lasów tropikalnych

brak państwa i klas

duże osiadłe wsie

ogrodnictwo żarowe

ograniczona integracja społeczności

4. Typ plemion marginalnych

- żyjąca w hordach ludność zbieracko-łowiecka

MARSHALL H SALINS

• Ewolucja konkretna

• Ewolucja ogólna

DYFUZJONIZM

Wczesnohistoryczna szkoła Gräbnera i Ankermanna

GŁÓWNE ZAŁOŻENIA

• Kultura rozwija się w różnych kierunkach, które następnie się krzyżują i oddziałują na siebie; o procesie rozwoju stanowi przede wszystkim dyfuzja (czyli zapożyczenia) i związane z nią rozprzestrzenianie się w świecie elementów kultury

• Monogeneza kultury- Jedno źródło powstania kultury i sukcesywne rozprzestrzenianie się elementów kultury w wyniku migracji

=>Konieczność ustalenia zasięgu geograficznego każdego elementu

=>obowiązek prowadzenia badań historyczno-geograficznych

• Zanegowanie naturalnej wynalazczości człowieka

DYFUZJA

• proces przejmowania form jednej kultury przez drugą, zapożyczanie elementów kultury

KRYTERIUM JAKOŚCI

• (jakości - Ratzel, Schmidt; formy - Gräbner)

• „jeśli podobieństwo między elementami kultury nie wynika z ich istoty, przeznaczenia, a w wypadku obiektów materialnych także z użytkowanego materiału, mamy prawo przyjąć istnienie związków genetyczno-historycznych między tymi elementami

• (podobieństwo w zakresie cech drugorzędnych)

KRYTERIUM ILOŚCI

• Im większa liczba podobnych elementów kulturowych, które nie są funkcjonalnie współzależne, tym większe prawdopodobieństwo historycznych powiązań

Niemiecko-austriacka szkoła Wilhelma Schmidta

ZAŁOŻENIA

• Człowiek rzadko wynajduje nowe sposoby konfrontacji ze środowiskiem (nowe elementy kultury)

• Człowiek na ogół naśladuje poznane rozwiązania, czyli zapożycza elementy kultury

• Człowieka cechuje zasadnicza tożsamość umysłu

• Elementy kultury cechują się na ogół dużą stabilnością

KRĄG KULTUROWY

• Zespół wytworów obejmujących istotne elementy życia ludzkiego

• Pewien kompleks kultury obejmujący wszystkie zasadniczo konieczne kategorie kultury ludzkiej

WARSTWA KULTUROWA

• Krąg kulturowy rozpatrywany już nie jako jednostka kulturowa usytuowana w przestrzeni, lecz w czasie

KRYTERIUM CIĄGŁOŚCI

• Jeśli mogą być wskazane podobne elementy między odseparowanymi podobnymi kompleksami kulturowymi, to powiązania historyczne są jeszcze pewniejsze

KRYTERIUM STOPNIA POKREWIEŃSTWA

• Jeśli odseparowane podobne kompleksy kulturowe wskazują najwięcej cech podobnych na obszarach sobie najbliższych, to dodatkowo wzmacnia to ustalone przez kryterium jakości i ilości powiązania historyczne

ROZWÓJ KULTURY WG. SCHMIDTA

• Pierwsze kręgi kulturowe - w Azji środkowej

• Kolejne fale migracji spychały najpierwotniejsze kręgi kulturowe na odległe i najmniej korzystne obszary

• (Ziemia Ognista, dorzecze Konga, pustynie Australii)

FAZY KULTURY

1. Faza pierwotna (ludy zbieracko-łowieckie) PRAKULTURY

2. Faza podstawowa (KULTURY PRYMARNE)

3. Faza (drugorzędny stopień) KULTURY SEKUNDARNE

4. Faza KULTURY TERCJARNE

HISTORIOGRAFIA KLASYCZNA

3 PRZEŚWIADCZENIA HISTORII KLASYCZNEJ

• (1) przekonanie o istnieniu jakiejś prawdy, do której się zmierza

• (2) przekonanie o istnieniu obiektywnej rzeczywistości, w stosunku do której historyk usytuowany jest „z zewnątrz”

• (3) przekonanie o informacyjnej sile źródeł historycznych

FILOZOFIA LINGUISTIC TURN

• (1) wyrażająca sceptycyzm wobec obiektywności uzyskiwanych efektów poznania

• (2) podważająca klasyczną koncepcję prawdy

• (3) podkreślająca, że procesu poznania nie można oddzielić od języka, który wcale nie jest neutralny

3 TYPY IDEOLOGII

• zewnętrzna - ideologia historyka jako członka społeczeństwa identyfikującego się z takimi czy innymi jego grupami

• wewnętrzna prawdziwościowa - ideologia historyka jako jednostki zamierzającej osiągnąć określone cele naukowe

• wewnętrzna profesjonalna - ideologia historyka jako należącego do profesjonalnej grupy badaczy przeszłości

HISTORIOGRAFIA NIEKLASYCZNA

Zaczęła kształtować się od końca lat dwudziestych XX wieku

Dwa nurty:

1. historiografia modernistyczna

2. antropologia historyczna

cechy wspólne:

• niezgoda na historię tradycyjną

• antydogmatyczność

CECHY HISTORII ALTERNATYWNEJ

• 1) interdyscyplinarność (socjologia, antropologia)

• 2) koncepcja kultury Geertza - kultura: ucieleśniony w symbolach, przekazywany z pokolenia na pokolenie wzór znaczeń, system odziedziczonych wyobrażeń wyrażonych w symbolicznych formach, dzięki którym ludzie przekazują, utrwalają i rozwijają swoją wiedzę o życiu i swój doń stosunek

• 3) skupienie się na problemie znaczenia i symboli, struktury i treści wierzeń i przeświadczeń

• 4) indywidualizacja przedmiotu analizy (case studiem)

• 5) stosowanie techniki mikrohistorycznej („opis gęsty”)

• 6) ulubione źródła - protokoły sądów świeckich i kościelnych

• 7) stawianie źródłom innych (egzystencjalnych) pytań

• 8) historyk jako mediator między przeszłością a teraźniejszością

• 9) przeszłość zostaje przez historyka sprywatyzowana

• 10) usankcjonowanie subiektywności historyka

HISTORIOGRAFIA MODERNISTYCZNA

• Połączenie historii z ekonomią, socjologią, geografią społeczną

• Dominuje w historii gospodarczej, społecznej, historii kultury materialnej, demografii historycznej

• Marc Bloch, Francois Simiand, Lucien Febvre, Fernand Braudel

ANNALES

• Twórcy: Marc Bloch i Lucien Febvre

• Program reformy historii (humanistyki)

• Lata supremacji: od końca lat 40-tych do połowy lat 70-tych XX w.

• 1 pokolenie: Marc Bloch ,Lucien Febvre

• 2 pokolenie: Fernand Braudel

• 3 pokolenie: Pierre Chaunu ,Georges Duby, Jacques Le Goff , Emmanuel Le Roy Ladurie

• Rzeczywistość społeczna we wszystkich wymiarach

• Dzieje - rozumiane jako globalność zjawisk społecznych

• Totalna historia człowieka we wszelkich jego aspektach

• Wyjaśnienie człowieka i rzeczywistości społecznej za pomocą czasu

F. BRAUDEL

Trzy struktury czasowe:

1. Czas krótki - wydarzenia polityczne

2. Koniunktura (szerokie pasma czasowe) - cykle ekonomiczne

3. Struktury długiego trwania - struktury społeczne i dzieje cywilizacji

STRUKTURY DŁUGIEGO TRWANIA

• Elementy stałe dla nieskończonej liczby pokoleń

• Wyznaczają granice, otoczki, których człowiek i jego doświadczenia nie mogą przekroczyć

• Pewna długotrwała postawa powtarzana bez końca

• Zjawiska o niezwykłej powolności

ANTROPOLOGIA HISTORYCZNA

• Czerpie inspiracje z antropologii, etnologii, językoznawstwa, folklorystyki

• Po odejściu Braudela (1972) na arenę wkraczają „odszczepieńcy”, „heretycy”

(Phillipe Aries, Michael Foucault)

(Robert Darnton, Carlo Ginzburg, Natalie Zemon Davies, Emmanuel Le Roy Ladurie, Georges Duby, Jacques Le Goff)

• Zajmuje się tym, co historiografia tradycyjna umieszczała w przypisach

• Historia miłości macierzyńskiej, starości, rodziny, dzieciństwa, zdrowia i choroby, czyśćca, raju....

• Zmiana tematyki badań i rodzaju pytań zadawanych źródłom historycznym

• Inny sposób patrzenia na historię

• „opowiada o człowieku <wrzuconym w świat>, o ludzkim doświadczaniu świata

• Za pośrednictwem przypadków (cases), mikrohistorii, antropologicznych opowieści

ZADANIE

• Translacja międzykulturowa - przełożenie zespołu pojęć jednej kultury na kategorie drugiej, własnej kultury

• Historia w postaci etnograficznej (Robert Darnton)

• Cel: adekwatny przekład wchodzących w grę kategorii pojęciowych danej kultury

• Sposób: wykorzystywanie tekstów dialogicznych

SOCJOLOGIZM FRANCUSKI

AUGUST COMTE

• Społeczeństwo jest złożoną całością, nieredukowalną do swych części

• Twórca nazwy „socjologia”

CECHY POZYTYWIZMU

• Antykrytycyzm

• Krytyka metafizyki i fenomenalizm

• Naturalizm

• Fakty społeczne jako rzeczy

• Antynormatywizm

• Nauka jako podstawa inżynierii społecznej

SOCJOLOGIZM

Teoria według której socjologia

1. wystarcza, aby wyjaśnić fakty społeczne

2. jest w stanie rozwiązać problemy filozoficzne i moralne

TWIERDZENIA I ZAŁOŻENIA

1. Socjologistyczny naturalizm

• Zjawiska społeczne są podobne do ogółu zjawisk przyrody

• Podlegają tak samo stałym prawom

• Ale posiadają też swoiste cechy, które może ujawnić ich metodyczne badanie

• Co prowadzi do...=>

2. Swoistość rzeczywistości społecznej

• Zjawiska społeczne stanowią odrębną klasę zjawisk przyrodniczych

• Fakty społeczne różnią się od psychicznych; mają inne podłoże (społeczeństwo)

• A skoro tak, to ...=>

3. Autonomia i samowystarczalność socjologii

• Socjologia jest i powinna być nauką samodzielną

• Antypsychologizm (przeciwko wykorzystywaniu twierdzeń psychologicznych do wyjaśniania procesów życia zbiorowego)

4. Socjologia jako podstawowa nauka społeczna

• Tendencja do podporządkowania socjologii wszystkich dyscyplin, które zajmują się fragmentami rzeczywistości społecznej

• „socjologiczny imperializm”

• Socjologia ma dostarczać klucza do zrozumienia wszelkich zjawisk społecznych

5. Przezwyciężenie ewolucjonizmu

• Odejście od problematyki rozwoju społecznego

• Skupienie się na trwałych, powtarzalnych związkach między faktami

DURKHEIM

1. „Zasady metody socjologicznej”

„Pierwszą i najbardziej podstawową zasadą jest <rozpatrywać fakty społeczne jak rzeczy>”

2. „O podziale pracy społecznej”

• Solidarność mechaniczna

• Solidarność organiczna

3. „Samobójstwo”

Trzy czynniki wpływające na ilość samobójstw

• Altruistyczny

• Egoistyczny

• Anomiczny

DUALIZM NATURY LUDZKIEJ

• Homo duplex - człowiek rozdwojony

• Człowiek ma dwoistą naturę i zawsze zdawał sobie z tego sprawę

• Dychotomia zmysłów i rozumu, instynktów i moralności, egoizmu i altruizmu, świeckości i świętości jest w istocie dychotomią tego, co jednostkowe, i tego, co społeczne

• „człowiek składa się z indywidualnego ciała i społecznej duszy”

• Klucza do zrozumienia natury ludzkiej może dostarczyć jedynie socjologia

• Bo.. istnieje coś poza jednostką - społeczeństwo

DWA BIEGUNY
wrażenia zmysłowe, instynkty, dyspozycje, związane z czysto fizycznymi potrzebami organizmu	myślenie pojęciowe, moralność, religia (to, co odznacza się jakąś powszechnością)
DWA ASPEKTY
Osobowy	Bezosobowy
Egoistyczny	Altruistyczny
Indywidualny	Uniwersalny
Jednostkowy	Społeczny

SPOŁECZEŃSTWO (RELISTYCZNA WIZJA-RZECZYWISTOŚĆ SUI GENERIS)

• System sił działających na jednostkę, odczuwany przez jednostkę jako coś „zewnętrznego” wobec niej

• Podstawowy warunek uczłowieczenia

• Szkoła porządku, dyscypliny, ofiarności

• Podstawową funkcją społeczeństwa jest regulowanie sposobu myślenia i działania należących do niego jednostek

• Rzeczywistość niesprowadzalna do rzeczywistości biologicznej czy psychicznej

• Rzeczywistość społeczna jest dla jednostki przede wszystkim rzeczywistością zastaną

• Człowiek musi dostosować swoje sposoby myślenia, odczuwania i działania do sposobów uznanych w społeczeństwie, do którego należy

• W przeciwnym razie napotka z jego strony reakcje, przybierające różne formy (od sankcji prawnych po naganę opinii publicznej

• „zewnętrzny” i „przymusowy” charakter faktów społecznych odróżnia je od faktów czysto indywidualnych

SOLIDARNOŚĆ

• Wskaźnik - prawo

• Dwa rodzaje przepisów prawnych i związanych z nimi sankcji:

1. Prawo karne i sankcje represyjne

2. Prawo „kooperacyjne” i sankcje restytucyjne

Różnica między tymi prawami odzwierciedla różnicę między dwoma typami organizacji społecznej, dwoma rodzajami solidarności

Społeczeństwa o przewadze prawa karnego

• Solidarność mechaniczna

• Pod kontrolą społeczeństwa - niemal całe życie jednostki

• Względnie jednolity zespół wierzeń i uczuć

• Rzadkie odstępstwa od przyjętych sposobów myślenia

• Jednostka nie ma jeszcze osobowości

• Społeczeństwo nie jest wewnętrzne zróżnicowane

• Społeczeństwa segmentarne

• => ludzie są solidarni, bo są do siebie podobni

• Komunizm dóbr, dominacja religii, tradycjonalizm

• BRAK SPOŁECZNEGO PODZIAŁU PRACY

Społeczeństwa o przewadze prawa kooperacyjnego

• Solidarność organiczna

• Istnieje społeczny podział pracy

• Dzięki specjalizacji wykształca się osobowość

• Zbiorowość nie kontroluje już wszystkich sfer życia jednostki

• => ludzie są solidarni, ponieważ są sobie potrzebni

FAKTY SPOŁECZNE

• zjawiska, które różnią się od zjawisk badanych przez inne nauki przyrodnicze

• funkcjonują niezależnie od użytku, jaki się z nich robi

• sposoby działania, myślenia i odczuwania, egzystujące na zewnątrz świadomości indywidualnych

• zawdzięczają swe istnienie imperatywnej i przemożnej sile, przez co narzucają się jednostce czy ona tego chce, czy nie chce

• są zawsze dane w relacji do innych faktów społecznych, w ramach synchronicznie działającego systemu społecznego

• fakty świadomości zbiorowej, różne od świadomości jednostkowej, przejawiające się w pewnym przymusie, nacisku, jaki wywiera świadomość zbiorowa

BADAĆ JAK RZECZY

1. odrzucić pojęcia pospolite, praenotiones (przedsądy)

2. zdefiniować zjawisko

SZKOŁA DURKHEIMOWSKA

• Nie ma nauk społecznych, ale jedna nauka o społeczeństwach

• Socjologia - nauka teoretyczna, wyjaśniająca funkcjonowanie społeczeństwa jako całości

• Żadnego zjawiska społecznego nie da się zrozumieć w izolacji od innych(holistyczna wizja)

PRZEDSTAWICIELE

Marcel Mauss

Maurice Halbwachs

Francois Simiand

Henri Hubert

Stefan Czarnowski

POSTULATY METODOLOGICZNE MAUSSA

1. Postulat badania całościowych faktów społecznych

(„Szkic o darze”)

• Zjawisko społeczne, w którym wyrażają się jednocześnie i za jednym razem wszelkiego rodzaju instytucje (religijne, prawne, moralne, rodzinne, polityczne, gospodarcze, estetyczne, magiczne, itp.)

• => przedmiotem zainteresowania socjologii są nie poszczególne zachowania ludzkie, wydarzenia czy instytucje, ale określone systemy

• Uczestniczą w nim nie jednostki, ale zbiorowości

• Grupy wymieniają nie tylko dobra materialne, bogactwa, ruchomości i nieruchomości, ale również uprzejmości, festyny, obrzędy, usługi wojskowe, kobiety, dzieci, tańce, święta, jarmarki

• Świadczenia dobrowolne, choć ściśle obowiązkowe

• „system świadczeń całościowych”

2. Postulat badania l'homme total (człowieka całościowego)

(„Sposoby posługiwania się ciałem”)

• Rozpatrywanie uczestnika życia społecznego jako człowieka pełnego, całościowego, istotę, która jest równocześnie społeczna, psychologiczna i biologiczna

(milczące odrzucenie durkheimowskiego dualizmu)

• Wymiar biologiczny (fizjologiczny)

• Wymiar psychologiczny

• Wymiar społeczno-kulturowy

HABITUS

• Coś więcej niż nawyk

• Nawyk - jednostkowy

• Habitus - nawyk „społeczno-kulturowy”

„nawyk”, który zmienia się w zależności od społeczeństw, wychowania, konwenansów, mody i prestiżu

KLASYFIKACJA SPOSOBÓW POSŁUGIWNIA SIĘ CIAŁEM

• W zależności od płci

• W zależności od wieku

• W zależności od sprawności

MAURICE HALBWACHS

• Zagadnienia pamięci zbiorowej

• Zagadnienia klas społecznych

• Nawiązywał do koncepcji świadomości zbiorowej i pojęcia „wyobrażeń zbiorowych”

SPOŁECZNE RAMY PAMIĘCI

• Człowiek nabywa wspomnienia, rozpoznaje je i lokalizuje w społeczeństwie

• Jednostka wspomina przyjmując punkt widzenia grupy

• => pamięć grupy realizuje się i przejawia w pamięciach indywidualnych

• Wiele wspomnień nam umyka, ponieważ nie ma już świadków wydarzeń, które razem przeżyliśmy

• Wspominając używamy języka i punktów oparcia przyjętych przez społeczeństwo

• Dokonujemy zawsze rekonstrukcji

• Pamięć zależy od mowy

• Mowa ma sens tylko w społeczeństwie

• => tracąc kontakt i możność porozumienia się z innymi, człowiek staje się mniej zdolny do wspominania

WSPOMINAC:

• Rozpoznawać - mieć poczucie, ze pewna osoba, którą się widzi albo jakiś obraz, który pojawia się w naszym umyśle, były obecne w nas już przedtem, chociaż nie możemy powiedzieć, w jakim momencie

(zachodzi automatycznie)

• Zlokalizować wspomnienie - wiedzieć, w jakim momencie zyskaliśmy pewne wspomnienie

(porusza intelektualną aktywność umysłu)

„rozpoznać wspomnienie to umiejscowić je między punktami orientacyjnymi”

• Punkt orientacyjny - wydarzenie, którego pozycję w czasie dobrze znamy

• Mają charakter czysto indywidualny, ale niektóre są wspólne rodzinie, małej społeczności, narodowi

• (w innych koncepcjach „kamienie milowe”)

WNIOSKI

1. Jednostka przywołuje wspomnienia pomagając sobie ramami pamięci społecznej

2. Pamięć nie jest mechaniczną zdolnością rejestrowania zachodzących zjawisk, konserwowania wrażeń i obserwacji, lecz polega na ustawicznym rekonstruowaniu przeszłości przez przypominający sobie podmiot

3. Człowiek jest zdolny do takiej rekonstrukcji tylko jako członek określonej grupy społecznej, która stwarza „ramy” dla każdego procesu przypominania sobie wydarzeń z przeszłości

4. Jednostka pamięta dzięki swej przynależności do rodziny, Kościoła, klasy, narodu lub innych grup, z którymi się identyfikuje

5. Zmiana przynależności grupowej jednostki pociąga za sobą „rekonstytucję” jej wspomnień




- 13 -

TABU

(NEGATYWNA)

CZARY

(POZYTYWNA)

PRZENOŚNA (OPARTA NA PRAWIE STYCZNOŚCI)

HOMEOPATYCZNA

(OPARTA NA PRAWIE PODOBIEŃSTWA)

MAGIA SYMPATYCZNA

(WSPÓŁCZULNA)

---