1. Pojęcie paradygmatu i ich sens w kryminologii.

Pojęcie paradygmatu zostało wprowadzone do nauki przez Thomasa Khuna. Za paradygmat uznaje się ogólne wzorce pracy badawczej oparte na wyraźnych założeniach pojęciowych, metodologicznych i metafizycznych. W obrębie kryminologii można wyróżnić trzy podstawowe nurty - paradygmaty tj. kryminologię klasyczną, pozytywistyczną i antynaturalistyczną.

2. Paradygmat klasyczny.

Nurt kryminologii klasycznej wykształcił się w XVIII w. Do jego głównych twórców należy: Cesare Beccaria, Immanuel Kant czy Anselm Feuerbach. Szkoła klasyczna zakładała, że każdy człowiek, w tym także sprawca przestępstwa jest jednostka racjonalną. Każdy człowiek świadomie wybiera między alternatywnymi sposobami postępowania. Każdy człowiek jest wyposażony w wolną wolę. Szkoła klasyczna opiera się na założeniu, że przestępca niczym szczególnym się nie wyróżnia. W ujęciu szkoły klasycznej każdy jest potencjalnym przestępcą. Każdy człowiek jest zdolny do popełnienia przestępstwa. Każdy człowiek jest skłonny do popełniania przestępstw, a więc szkoła klasyczna zakładała pesymistyczną wizję natury ludzkiej. Człowiek jest zatem istotą, której zachowania mogą być manipulowane za pomocą obawy przed karą.

3. Naturalizm metodologiczny w kryminologii.

Naturalizm metodyczny jest przekonaniem o konieczności oraz możliwości uprawiania nauk społecznych na wzór nauk ścisłych. Pozytywistyczna koncepcja nauk społecznych opierała się na przekonaniu o możliwości uzyskania przez nauki społeczne wiedzy równie pewnej i ścisłej na temat człowieka i społeczeństwa co wiedza uzyskana przez fizykę czy chemię na temat świata przyrody.

4. Pytania lombrozjańskie i pytania queteleowskie.

Cechą kryminologii pozytywistycznej jest koncentracja na osobie sprawcy przestępstwa. Przedstawicielem nurtu pozytywistycznego jest Cesare Lombroso. Lombroso zadał pytanie: dlaczego jedni ludzie popełniają przestępstwa, a inni nie? Postawione przez niego pytanie nazywa się pytaniem lombrozjańskim. Odpowiedź na nie sprowadza się do tezy, ze sprawca przestępstwa różni się od innych ludzi. Pozytywiści twierdzili, że przestępcy stanowią szczególną kategorię osób, wyróżniają się szczególnymi cechami. By ustalić dlaczego jedni popełniają przestępstwa należy ustalić czym różni się sprawca przestępstwa.

Pytanie queteleowskie związane jest z pojawieniem się w kryminologii pozytywistycznej nurtu socjologicznego. Do teorii socjologicznych najczęściej zalicza się koncepcje mieszczące się w ramach paradygmatu rodzajów otoczenia tj., upatrujące przyczyn przestępczości w środowisku społecznym. Socjologiczność tych teorii bywa kwestionowana, twierdzi się, że wyjaśniają one indywidualne zachowania jednostek. Socjologiczna teoria kryminologiczna nie powinna być teorią zachowania przestępnego, a raczej teorią przestępczości jako zjawiska społecznego. Poprzez zadanie pytania queteleowskiego dąży się do uzyskania odpowiedzi na zagadnienie dotyczące nasilenia przestępczości w ramach różnych grup społecznych. Pytanie to brzmi: dlaczego nasilenie przestępczości w ramach różnych grup społecznych jest rożne?.

5. Paradygmat pozytywistyczny.

Nurt pozytywistyczny kryminologii wykształcił się w XIX w, jego przedstawicielami byli min. Cesare Lombroso, Enrico Frriego. Kryminologia pozytywistyczna opierała się na scjentyzmie, naturalizmie metodologicznym. Jednym z podstawowych założeń kryminologii pozytywistycznej jest deterministyczna koncepcja człowieka i sprawcy przestępstwa. Zachowania ludzi, w tym i przestępców są rządzone przez czynniki nad którymi nie mają oni kontroli. zadaniem kryminologii jest poszukiwanie tych przyczyn. Jest to przede wszystkim nauka o przyczynach przestępczości. Kryminologia pozytywistyczna koncentruje się na sprawcy przestępstwa, pozytywiści zadają sobie pytanie dlaczego jedni ludzie popełniają przestępstwa, a inni nie? Postawione przez niego pytanie nazywa się pytaniem lombrozjańskim. Pozytywizm opiera się na optymistycznej wizji natury człowieka, zakłada bowiem, ze by popełnić przestępstwo trzeba posiadać szczególne właściwości. Przestępcy wg tej koncepcji stanowią mniejszość społeczeństwa, która jest dotknięta pewnymi specyficznymi wadami. Pojawiające się koncepcje socjologiczne w kryminologii pozytywistycznej upatrywały tej odmienności nie w samym sprawcy, a w jego otoczeniu. Zakładały, że sprawca jest ukształtowany przez oddziaływanie określonych wpływów środowiska. Cechą paradygmatu pozytywistycznego jest korekcjonalizm będący konsekwencją założenia o odmienności sprawcy przestępstwa. Korekcjonizm zakłada redukowanie odmienności będących przyczyną zachowań przestępnych.

- przestępczość należy wyjaśnić jako zachowanie pozostające w związku przyczynowym z cechami człowieka

- cechy człowieka są przyczyna odmienności

- zachowania przestępne naruszają aprobowany w społeczeństwie porządek i zaburzają funkcjonowanie społeczeństwa

• poprzez eliminowanie warunków sprzyjających zachowaniom przestępnym czyli korygowanie cech człowieka można zapobiegać przestępczości

6. Pytanie relatywne

Pytanie reaktywne pojawia się przy paradygmacie antynaturalistycznym kryminologii, pytanie to brzmi: dlaczego pewne zachowania są uznawane za przestępstwa i pewni ludzie są uznawani za przestępców, a inne zachowania ludzi i inni ludzie nie. Jest to pytanie o mechanizmy funkcjonowania instytucji kontroli społecznej, o źródła i mechanizmy społecznych procesów kryminalizacji. W tym ujęciu kryminologia przekształca się z nauki o przestępcy i jego zachowaniu w socjologię prawa karnego i kontroli społecznej.

7. Antynaturalizm kryminologiczny.

Podstawową cechą paradygmatu antynaturalistycznego jest odrzucenie właściwego pozytywizmowi naturalizmu metodologicznego. Antynaturalizm zakładał, że człowiek i społeczeństwo są specyficznym przedmiotem badań i uniemożliwia to uprawianie ich na wzór nauk przyrodniczych. Oznacza to odwołanie się do metod analizy jakościowej. Kryminologia antynaturalistyczna opiera się też na konfliktowej wizji społeczeństwa i prawa karnego. Prawo karne jest przez nią postrzegane jako instrument wykorzystywany w konfliktach społecznych. Konsekwencją założeń antynaturalizmu jest przyjęcie tezy, iż podstawowym przedmiotem badań kryminologicznych nie powinien być sprawca, ale „audytorium społeczne”, które dokonuje obserwacji i oceny określonych rodzajów zachowań i konkretnych zachowań konkretnych ludzi jako przestępców. Przedmiotem kryminologii antynaturalistycznej są mechanizmy społecznej reakcji na zachowania przestępne. Podstawowym problemem do rozwiązania przez antynaturalistów jest problem kontroli społecznej oraz konflikt społeczny we współczesnych społeczeństwach. Antynaturaliści zakładają przekształcenie organizacji społecznej, co ma na celu przekształcenie także człowieka.

- przestępczość jest wynikiem konfliktów w społeczeństwie, które mają źródło w sprzeczności interesów między grupami społecznymi i jednostkami

- normy prawne określające zachowania za przestępne ustanawiane są w interesie warstw społecznych mających pozycje dominującą w społeczeństwie

- normy prawne stosowane są jako środek zdyscyplinowania jednostek, a za przestępcę może zostać uznany każdy, niezależnie czy naruszył normę czy nie

- zapobieganie przestępczości ma polegać na zmianie sposobu stanowienia oraz stosowania norm prawnokarnych,

8. Współczesny konserwatyzm.

9. Ekonomiczne teorie przestępczości.

Ekonomiczna teoria przestępczości pojawia się w związku z powrotem do kryminologii klasycznej tj. neoklasycyzmem. Ekonomiczna teoria przestępczości operowała modelem przestępcy wzorowanym na modelu jednostki podejmującej racjonalne decyzje ekonomiczne na wolnym rynku i kierującej się rachunkiem kosztów i zysków.

10. Racjonalizacja kary w nurtach kryminologicznych.

Założenie nurtu klasycznego, iż każdy jest potencjalnym przestępcą prowadzi do absolutnej koncepcji kary mającej sens etyczny i stanowi odpłatę za wyrządzone zło. Podstawą wymiaru kary ma być to co sprawca uczynił. Kara ma być jednocześnie sposobem powstrzymania ukaranego oraz innych jednostek przed popełnianiem przestępstw. Zagrożenie karą i jego racjonalizacja są czynnikami, które ma do dyspozycji państwo w walce z przestępczością. Pozytywiści dążyli do tego, by prawo karne przekształcić z instrumentu represji w instrument oddziaływania na sprawcę przestępstwa, mający służyć korekcji odmienności sprawcy. Kara na być dostosowana do tego kim jest sprawca, a nie do tego co zrobił. Kara ma jednoznacznie celowy charakter. Ma być karą prewencyjną wymierzoną ze względu na chęć osiągnięcia w przyszłości określonych celów, a nie ze względu na wydarzenia które miały miejsce w przeszłości.

11. Biopsychologizm a kierunek socjologiczny

W nurcie kryminologii pozytywistycznej wyróżnia się dwa kierunki: biopsychologiczny oraz socjologiczny. Ich zgodność albo przeciwstawność jest względna, zależy od poziomu uogólnienia, na którym dokonuje się porównania ich twierdzeń, ich tożsamość metodologiczna i światopoglądowa jest niekwestionowana, to na poziomie złożeń leżących u podstaw ich dyscyplin naukowych występują zasadnicze odmienność.

Założenia kierunku biopsychologicznego

Skoncentrowanie się dyscyplin zajmujących się biologia i psychologia człowieka na cechach jednostki oparło się na następujących założeniach:

• Decydujący wpływ na zachowanie człowieka wywierają cechy pozwalające traktować go jako odrębne indywiduum,

• Niektóre z tych cech tworzą podłoże sprzyjające powstawaniu zachowań antyspołecznych,

• Można ustali jakie cechy wywołują tendencje do zachowań anty społecznych, możliwe jest wykrycie związku przyczynowego miedzy określoną cecha a określonym zachowaniem,

• Ustalenie takiego związku jest równoważne z ustaleniem przyczyn przestępczości, co umożliwia zapobieganie temu zjawisku.

Założenia kierunku socjologicznego

Eksponując role społeczeństwa w genezie zachowań jednostki przyjęły one następujące założenia:

• Na zachowanie człowieka rozstrzygający wpływ wywierają czynniki społeczne,

• Niekorzystne czynniki społeczne generują zachowanie przestępne

• Można ustalić jakie czynniki społeczne wywołują zachowanie przestępne,

• Usuniecie takich czynników lub złagodzenie siły ich oddziaływania pozwala skutecznie zapobiegać przestępczości.

Wskazane założenia znaleźć można u podstaw wszystkich teorii zaliczonych do tego kierunku, lecz szczegółowe ich twierdzenia są poważnie zróżnicowane.

Wśród teorii tworzących kierunek biopsychologiczny wyróżnić można:

1. teorie kładące nacisk na cechy somatyczne:

• teorie antropologiczne,

• koncepcje nawiązujące do genetyki,

• koncepcje odwołujące się do zaburzeń funkcjonowania ośrodkowego układu nerwowego

• pozostałe koncepcje.

Teorie kładące nacisk na cechy psychiczne:

• Koncepcje ekologiczne

• Teorie strukturalne,

• Teorie zróżnicowania kulturowego,

• Teorie uczenia się,

• Teorie kontroli.

12. Antropologia kryminologiczna

Teoria antropologiczna jest jedną z teorii biopsychologiznych. Sformułowana została przez C. Lombroso. Lombroso nawiązywał do poglądów poszukujących związków miedzy ukształtowaniem twarzy bądź czaszki a właściwościami psychiki. Badania Lombroso doprowadziły go do twierdzenia, że niektórzy ludzie wykazują tendencję do popełniania przestępstw, którą to można rozpoznać po cechach budowy ciała. W zależności od konfiguracji takich cech (sześć cech) można zadaniem Lombroso określić na popełnianie jakich przestępstw dany osobnik jest ukierunkowany.

13. Cechy somatyczne a zachowanie przestępne.

Typologie ludzi polegają na łączeniu właściwości psychicznych z czechami somatycznymi. Najstarsza została stworzona przez Hipokartesa. Wyróżnił on następujące typy psychosomatyczne:

1. sangwinik - silnie reagujący i niewytrwały w działaniu,

2. choleryk - silnie reagujący i wytrwały w działaniu,

3. melancholik - słabo reagujący i wytrwały w działaniu,

4. flegmatyk - słabo reagujący i niewytrwały w działaniu.

Inna typologie stworzył Kretschmer:

1. typ asteniczny - wysoki wzrost, szczupły, ostre rysy twarzy, wąskie ramiona,

2. typ atletyczny - średniego albo wysokiego wzrostu, raczej szczupły, lecz dobrze umięśniony, twarz koścista, szeroki w ramionach,

3. typ pykniczny - średniego lub małego wzrostu, otłuszczony, o grubych rysach twarzy, słabo umięśniony, duży brzuch,

4. typ dysplastyczny - o nie regularnej budowie ciała, często otłuszczony, mężczyźni maja często cechy budowy kobiecej, a kobiety - męskiej.

Typologia ta jest łączona z lombrozjanizmem i tak samo należy oceniać jej przydatność w kryminologii. Jej krytycy wskazują na brak możliwości łączenia typów konstytucjonalnych z tendencja do zachowań przestępczych czy aspołecznych.

-Teoria Eysenacka-

14. Wyjaśnienie zachowań przez H. j. Eysencka.

Eysneck nie wyróżniał typów somatycznych, a swoją teorię oparł na przeciwstawieniu dwóch przeciwstawnych warunkowanych biologicznie typów układu nerwowego, różniących się procesem budzenia i hamowania. Typy te doprowadziły do wyróżnienia: ekstrawertyków, introwertyków. Wrodzone właściwości sytemu nerwowego powodują, że u ekstrawertyków proces nabywania i utrwalania odruchów warunkowych odpowiadających wymaganiom społecznym jest trudniejszy niż i introwertyków. Ekstrawertyków jest zatem trudniej socjalizować. W procesie socjalizacji rolę odgrywa też wrażliwość emocjonalna, jej niski poziom oznacza zrównoważenie emocjonalne, odporność na stres. Osoby cechujące się wysokim stopniem ekstrawertyzmu i neurotyzmu trudniej utrwalają odruchy pozwalające na uniknięcie zachowań antyspołecznych w tym, przestępnych. Eysenek traktuje utrwalanie takich społecznie pożądanych odruchów jako kształtowanie sumienia. powstać ma ono jako wynik oddziaływań społecznych powodujących, że bodziec w postaci możliwości złamania normy wywołuje reakcje lękową czyli powstrzymującą przed zachowaniem przestępnym.

15. Psychopatia a przestępczość.

Psychopatia pojmowana jest jako nieprawidłowe ukształtowanie osobowości. elementem stale powtarzającym się jest niezdolność do trwałych związków uczuciowych oraz związania z tym przewaga sfery popędowo emocjonalnej nad wyższymi poziomami regulacji zachowania. W zachowaniach psychopatów pojawiają się zachowania impulsywne. powyższe cechy prowadzą do braku poczucia winy przy działaniach naruszających dobra innych ludzi, nieumiejętność odroczenia gratyfikacji oraz skłonność do agresji. Psychopatów należy traktować jako osoby o nieprawidłowo ukształtowanej psychice w następstwie negatywnych doświadczeń społecznych.

16. Teorie strukturalne.

Ludzie uplasowani w różnych miejscach lub poziomach struktury społecznej mają odmienne możliwości działania. Wszyscy członkowie społeczeństwa podlegają naciskowi wywieranemu przez społeczeństwo celem skłonienia do osiągnięcia uznanych w tym społeczeństwie wartości. Struktura kulturowa w ramach której zostają godne osiągnięcia cele zawiera wskazanie w jaki sposób i za pomocą jakich środków wolno osiągnąć wskazane cele. Im ktoś ma wyższą pozycje społeczną ma szersze możliwości działania, łatwiej jej zatem osiągnąć społecznie cenione cele niż jednostce zajmującej mniej korzystne miejsce w strukturze społecznej. Sytuacja ta prowadzi do problemu przystosowania się jednostki do stawianych jej celów. Za R. Mertonem można wymienić następujące sposoby przystosowania się do stawianych przez otoczenie wymagań:

- konformizm - jednostka zinternalizowała co najmniej niektóre określone cele i środki, ma dostęp do aprobowanych społecznie sposobów ich osiągnięcia i potrafi je wykorzystać

- innowacja - jednostka silnie zinternalizowała co najmniej niektóre określone cele, ale w niewystarczającym stopniu uzewnętrzniła niezbędność sięgania wyłącznie po kulturowo dopuszczalne środki, jednostka wykazuje skłonność do innych działań zdatnych do zrealizowania celów

- rytualizm - pojawia się przy odrzuceniu przekonania o potrzebie osiągania celów, przy jednoczesnej internalizacji społecznie aprobowanych sposobów ich dochodzenia, jednostka redukuje aspiracje i zadowala się przestrzeganiem uznawanych norm postępowania

- wycofanie - niektóre cele i środki zostały zinternalizowane, ale zawiodły, jednostka wykazuje tendencje do poniechania wysiłku związanego z osiągnięciem celów i podejmuje działalność zastępczą, z reguły ocenianą negatywnie

- bunt - pojawia się przy odrzuceniu celów i norm wyznaczających sposoby i środki ich osiągnięcia przy jednoczesnym podjęciu próby określenia innych celów i środków.

Presja społeczna na uzyskanie możliwości wysokiego poziomu konsumpcji może stanowić czynnik motywacyjny do popełniania przestępstw, które umożliwiają dostęp do pożądanych dóbr konsumpcyjnych. Społeczne aspiracji różnie kształtują się w różnych warstwach społecznych , a zatem społecznie akceptowane wartości są przetwarzane i adoptowane do warunków i możliwości działania jednostki.

17. Teorie zróżnicowania kulturowego

Pogląd ze istnieje jedna wspólną dla całego społeczeństwa struktura kulturowa został odrzucony przez kryminologów upatrujących przyczyn zachowań kryminalnych w zróżnicowaniu kulturowym.

Albert Cohen opracował teorie „przestępczej pod kultury”. Przyjął ze warstwa dominująca jest tzw. warstwa średnia, która narzuca swoje standardy zachowań i miarę sukcesu warstwie niższej. Cohen wymienia cechy które w hierarchii wartości warstwy średniej są wysoko cenione i warunkują one osiągniecie wyższego statusu społecznego: ambicja, osobista odpowiedzialność, szacunek dla osiągnięć, świecki ascetyzm, eliminacja agresji fizycznej i przemocy, dbałość o wygląd i maniery, szacunek dla własności. W warstwach niższych do kształtowania tych cech nie przywiązuje się z reguły dużej wagi osoby z warstwy niższej obcując od wczesnego etapu ze specyficzna kultura swojej warstwy nie są w stanie spełnić wymagania niezbędnych do uzyskania społecznego awansu. Osoby z warstwy niższej są poddane wpływa warstwy średniej i świadome znaczenia sukcesu i awansu społecznego nie mając jednak możliwości zaspokojenia wynikających z tego potrzeb. W warstwie niższej tworzą się grupy rozwijające postawy wrogie wobec dyskryminujących ich wartości i norm. Negatywizm tej subkultury przejawia się w działaniu nie do osiągnięcia określonej korzyści lecz do samego działania, którego przejawem jest chęć szkodzenia innym. Cecha tej subkultury jest podkreślenia autonomii grupy, odrzucenie wszelkich zewnętrznych nacisków.

Walter Miller wychodząc z twierdzenia i zróżnicowaniu kulturowym jako źródle przestępczości warstwy niższej stworzył teorii „punktów skupienia”. Jego zdaniem aby doszło do wyodrębnienia negatywistycznej subkultury grupowej potrzebne jest działanie czynników pozytywnych a nie tylko negatywnych. Warstwa niższa wytwarza w toku swojej, sięgającej w przeszłość historii specyficzna subkulturę, przeciwstawna do innych warstw. Subkulturę ta tworzy siec norm wywodzących się z „punktów skupienia”, z wartości grupowych, z których wynikają wskazania co do zachowań pozwalających uzyskać prestiż grupy. Miller wymienia punkty skupienia:

• Trudności

• Twardość

• Cwaniactwo

• Podniecenie

• Los

• Niezależność.

Przynależność do grupy ma dla członków istotne znaczenie, powodujące ze są oni nastawieni konformistycznie wobec wymagań grupy i skłonni spełniać wszelkie jej oczekiwania. Przynależność ma dla jednostki sama przez się znacząca wartość, pozwala uzyskać wysoki status w grupie. Wysoki status można jednak tylko uzyskać poprzez demonstracje posiadania cech wysoko cenionych w kulturze warstw niskich.

Teorie zróżnicowani a kulturowego stanowiły istotny wkład w rozwój pozytywistycznie ukierunkowanej kryminologii. Wspólną słabością tych teorii jest zajmowanie się przestępczością tylko w jednej warstwie społecznej.

18. Teorie zróżnicowanych powiązań ????????? może okazji????

Teoria zróżnicowanych okazji została przedstawiona przez R. Clowarda i L. Ohlina. Autorzy ci wskazują ze wybór zachowania zgodnego lub sprzecznego z prawem wpływa dostępność do środków koniecznych do podjęcia zachowań antyprawnych, chodzi tu o dostęp do środków kultury, rozumianych jako wzorce zachowań, postawy, systemy wartości. Wskazują oni na grupowanie się nieletnich w zbiorowościach o odmiennych cechach:

1. przestępcze - powstają gdy nieletni żyją w środowisku społecznym nasyconym dorosłymi kryminalistami, pod których kontrola pozostają i mogę się od nich nauczyć wykonywania ról społecznych,

2. konfliktowe - formują się w środowiskach zdezorganizowanych, w których nieletni nie stykają się ze stabilnym systemem ról społecznych konwencjonalnych czy przestępczych. Środowiska te charakteryzują się dużą ruchliwością, zmiennym składem ludności, co osłabia kontrole społeczna nad nieletnimi.

3. Wycofania - powstaje gdy nieletni nie zdołali zaspokoić aspiracji czy to przy pomocy środków legalnych czy nielegalnych, a maja dostęp do narkotyków. Podkultura ta koncentruje się wokół używania narkotyków. Wejście do tej grupy następuje w skutek indywidualnych zaburzeń stosunków z najbliższym otoczeniem.

19. Teorie neutralizacji

Teorię technik neutralizacji zalicza się do teorii uczenia się zachowań przestępnych. Sformułowali ją Gresham, Sykes i Matz. Teoria ta zajmuje się stosowaniem argumentacji służących usprawiedliwianiu zachowań przestępnych. Argumentacje takie trzeba sobie przyswoić i nauczyć się nimi posługiwać. Autorzy ci uważają, że młodzież popełniająca przestępstwa neutralizuje w procesie socjalizacji poprawny system wartości i norm, lecz wynajduje sposoby usprawiedliwiania postępowania niezgodnego z tym systemem, Działający w ten sposób nie przeczy, że jego czyn jest naganny, ale wskazuje na okoliczności pozwalające mu na wyłączenie działania zneutralizowanej normy (zneutralizowanie). Taka operacja pozwala mu na uniknięcie poczucia winy związanego z naruszeniem normy. Techniki neutralizacji opisane przez wymienionych autorów to:

- zaprzeczenie odpowiedzialności - powołanie się na wyższe racje

- zaprzeczenie bezprawia - zaprzeczenie ofiary

- potępianie potępiających

Wspólną cechą technik neutralizacji jest dokonanie pojęciowej manipulacji odbierającej w oczach sprawcy możliwość obciążenia go negatywnym zachowaniem. Do zastosowania techniki neutralizacji dochodzi gdy naruszane normy są przez sprawcę zneutralizowane i ich zakres działania nie jest ograniczony, a wartość naruszana zdaniem sprawcy w zasadzie podlega ochronie.

20. Koncepcja przestępczości Emila Durkheima

E. Durkheim utorował drogę teoriom kontroli. Twierdził on, że przestępczość jest zjawiskiem normalnym, które występowało, będzie występowało w każdym społeczeństwie. Powodem tego jest:

- zachowanie łamiące normy społeczne zmusza społeczeństwo do rewizji stosunku do wytworów kulturowych przy jednoczesnym dostarczeniu kryteriów ocen

- człowiek z natury jest egoistyczny i nie ma biologicznie warunkowanych hamulców powstrzymujących przez krzywdzeniem innych.

Społeczeństwo musi wytwarzać środki zdolne do powstrzymywania ludzi przed popełnianiem przestępstw w celu utrzymania przestępczości w określonych granicach. To, że ludzie nie popełniają przestępstw zdaniem Durkheima sprowadza się do tego, że więź społeczna jest tym, co pozwala społeczeństwu na kontrolowanie zachowania jednostek. Kontrola ta polega na przekonywaniu i autorytecie instytucji wytworzonych przez społeczeństwo. Są to czynniki powstrzymujące przed popełnianiem przestępstw, jednak w okresach wstrząsów lub gwałtownych zmian społecznych uznawane zasady tracą swój autorytet i następuje dezorientacja co do tego czym należy się kierować, do głosu dochodzą naturalne ludzkie skłonności.

21. Koncepcja dewiacji wtórnej

Twórca koncepcji dewiacji wtórnej jest E. Lemert. Jednym z pierwszych pojęć koncepcji zw. ramach nurtu naznaczenia społecznego było pojęcie jaźni odzwierciedlonej. Istota tego pojęcia oparta jest na spostrzeżeniu, że każda jednostka ma jakieś zdanie na swój temat. Znaczenie dla samooceny mają wyobrażenia innych osób, często mających istotne znaczenie dla jednostki Kształtowanie obrazu samego siebie jest więc procesem interakcji między jednostką a jej otoczeniem. Spostrzeżenia te doprowadziły do wyróżnienia przez Lemert'a pojęć dewiacji wtórnej i pierwotnej. przez pojęcie dewiacji pierwotnej Lemert rozumiał fakt naruszenia normy. Dla reprezentantów teorii naznaczenia społecznego fakt naruszenia normy i przyczyny tego naruszenia nie są przedmiotem szczególnego zainteresowania, nie mają większego wpływu na samoocenę jednostki. Reprezentantów teorii naznaczenia społecznego interesuje społeczna reakcja pojawiająca się w chwili jakiegoś zachowania naruszającego normy społeczne, w szczególności zaś problem konsekwencji reakcji dla jednostki uznanej za dewianta czy przestępcę. Konsekwencje reakcji jednostki na reakcje wobec jej zachowania nazywa się dewiacją wtórną. Dewiacja wtórna związana jest z zagadnieniem odpowiedzi udzielanych na problemy kreowane przez społeczną reakcję na dewiację. Są to przede wszystkim problemy moralne związane z faktem stygmatyzacji, kar segregacji i kontroli społecznej. Stają się one centralnymi faktami egzystencji osób ich doświadczających, zmieniają strukturę psychiczną, tworzą specyficzną organizację ról społecznych i postaw wobec samego siebie. Z momentem nadania etykiety dewianta i traktowanie osoby jak dewianta powoduje, że zaczyna ona wierzyć, że jest kimś za kogo uznało go otoczenie, dewiantem, kimś gorszym. Zachowania dewiacyjne naznaczonej w ten sposób jednostki są wynikiem wykształcenia się identyfikacji dewiacyjnej.

22. Reaktywne kryterium dewiacyjności

23. Naznaczenie społeczne

Jednym z głównych manifestów nurtu naznaczenia społecznego stała się książka H. Beckera Outsiderzy. Backer koncentruje się na czysto socjologicznych aspektach psychospołecznych mechanizmów powstawania dewiacyjnej identyfikacji jednostki. Backer konstruuje teorię socjologicznej kontroli społeczeństwa., stwierdza, że grupy społeczne kreują dewiację poprzez tworzenie norm których naruszenie stanowi dewiację, a następnie poprzez zastosowanie tych norm w stosunku do poszczególnych osób i naznaczenie ich jako outsiderów. Dewiacja jest zatem konsekwencją zastosowania w stosunku do sprawcy norm i sankcji. Dewiantem jest osoba której przyczepiono etykietkę dewianta, a zachowaniem dewiacyjnym jest zachowanie jako takie naznaczone przez ludzi. Inny model naznaczenia społecznego przedstawia E. Schur. Ujmuje on opisane przez Backera psychospołeczne mechanizmy kształtowania się kariery dewiacyjnej jako proces składający się z elementów: stypizacji (w każdej zbiorowości funkcjonują stereotypy jednostek i grup tj. sądy o pozytywnym lub negatywnym charakterze. jednostka uznana za dewianta postrzegana jest przez pryzmat negatywnego stereotypu przestępcy, które funkcjonują niezależnie od tego kim jest dana osoba), retrospektywnej interpretacji powodującej u jednostek utrzymujących dotychczas kontakt z dewiantem dysonans poznawczy. przyłożenie do jednostki określonej etykiety i związanej z nią stereotypu, dokonanie retrospektywnej interpretacji może spowodować dojście di negocjacji między jednostką a jej otoczeniem na temat jej statusu dewiacyjnego Pomimo stawiania oporu proces stygmatyzacji w wielu wypadkach prowadzi do zjawiska pochłaniania rol. Zjawisko to polega na tym, że jedna z ról społecznych pełnionych przez jednostkę - dewianta - nabiera charakteru dominującego. Dla osoby naznaczonej jako dewiant oznacza to, że będzie ona przede wszystkim złodziejem, zanim będzie ojcem, mężem, sąsiadem itd.

24. Dewiacja i przestępstwo w koncepcji D. Matzy

D. Matza jest autorem koncepcji opierającej się na rozróżnieniu między pojęciami patologii i zróżnicowania i wynikającym stąd przeciwstawieniu pozytywistycznej postawie korekcjonalizmu wobec zjawisk dewiacyjnych postawy którą określił mianem docenienia. Istotę stanowiska Matzy stanowi przede wszystkim odrzucenie właściwego dla pozytywizmu patrzenia na społeczeństwo z perspektywy kultury dominującej, co zakładało wartościowanie osób i ich zachowań, a także grup społecznych jako gorszych i lepszych, zdrowych i patologicznych. Matz twierdzi, że nie ma żadnych obiektywnych kryteriów zdrowia i patologiczności. Kryteria te są wytworem kulturowym. Stanowisko Matzy stanowiło dążenie do tego, by zachowań dewiacyjnych nie traktować jako przejawów patologii społecznej lecz jako przejawy pluralizmu kulturowego. Ujęcie Matzy prowadzi do postulatu odrzucenia postawy korekcyjnej. Dewiacja i dewiant powinni zostać docenienie, zaakceptowani takimi jakimi są.

25. Problem wartościowania w kryminologii Sack'a

Oderwanie kryminologii od państwowej definicji przestępstwa zawartej w prawie karnym rozwiązuje problem oceny i wartości na gruncie kryminologii. Koncepcja kryminologii jako nauki praktycznej i stosowanej , stawiającej sobie cele praktyczne przestaje być automatycznie wolna od wartości. Pozytywiści dążyli do tego aby ocenianiu i wartościowaniu, stanowiącym nieodłączne atrybuty prawa karnego nadąć podstawy naukowe. Poprzez związki łączące kryminologie z systemem wartości o ocen, jakim jest prawo karne, powstał szereg problemów. Antynaturalizm stoi na stanowisku ze pozytywistyczny model nauk społecznych wolnych od wartości w ogóle nie jest możliwy do realizacji. Kryminologia wolna od wartości jest mitem. Wartość i oceny reprezentowane przez prawo karne odzwierciedlają wartości i oceny reprezentowane przez większość społeczeństwa. Porządek normatywny, hierarchia wartości, oceny wyrażone przez prawo karne stanowią jeden z alternatywnych porządków normatywnych w ramach danego społeczeństwa.

Sack twierdzi ze podstawowa sprzeczność wewnętrzna kryminologii pozytywistycznej, wynikająca stad ze nauka ta dopuszcza do tego ze przedmiot jej badań jest z góry określony przez prawo karne, może być przezwyciężone w ten sposób ze kryminologia prawno karna definicje uczyni przedmiotem swych badań. Rozwiązało by to problem wartościowania na jej gruncie. Akceptacja prawnej definicji przestępstwa narzuca kryminologii określony system wartości i ocen. Istotę tego stanowiska stanowi postulat uwolnienia kryminologii od prawa karnego, a dzięki temu stanie się ona nauka wolna od narzuconego z zewnątrz systemu wartościowania i oceny badań rzeczywistości.

26. Analiza konfliktowa w kryminologii T. Bernarda i G. Volda

Zdaniem T. Bernarda kryminologia konfliktowa opiera się na założeniu, że warunki w jakich żyją jednostki decydują o ich interesach i kształtują ich systemy wartości. Współczesne społeczeństwa składają się z grup o różnorodnych warunkach życiowych, grup pozostających w konflikcie interesów i wartości. Grupy te wytwarzają relatywne stabilne wzory zachowań, które różnią się od wzorów i zachowań innych grup. W ramach kryminologii konfliktowej tworzenie prawa traktowane jest jako rezultat szeregu konfliktów i kompromisów, gdzie grupy usiłują eksponować własne wartości i interesy. Poszczególne ustawy wyrażają kombinację wartości i interesów wielu grup, a nie jednej grupy. Im wyższą jest jednak pozycja polityczna i ekonomiczna danej grupy tym mniejsze prawdopodobieństwo, że wzory zachowania dla niej charakterystyczne będą naruszały prawo, ponadto im wyższa jest polityczna i ekonomiczna pozycja danej jednostki tym trudniejsze jest dla agend poddanie kontroli jednostki jeżeli jej zachowanie naruszyło prawo. Konsekwencją takiego tworzenia prawa i jego wykonywania jest to, że nasilenie przestępczości będzie odwrotnie proporcjonalne do politycznej i ekonomicznej pozycji danej grupy, niezależnie od wpływu innych czynników mogących mieć wpływ na nasilenie przestępczości. Struktura klasowo warstwowa społeczeństwa i związane z nią struktury władzy z którą z kolei związane jest uprawnienie do kryminalizowania zachowań i osób determinują społeczny rozkład etykiet dewiacyjnych i przestępczych. Koncepcja G. Volda stanowi jedno z prekursorskich zastosowań koncepcji teorii konfliktu społecznego. Autor ten opierał się na zjawisku konfliktu grupowego. Zdaniem Volda w przypadku zaistnienia konfliktu wartości i interesów różnych grup społecznych dochodzi zawsze do mobilizacji jednej grupy przeciwko drugiej. Strony konfliktu poszukują najczęściej pomocy państwa celem obrony swoich praw i ochrony interesów. przejawia się to w domaganiu się ustawodawstwa mającego spełnić cele ochrony. Grupa, która zdoła zapewnić sobie większe wpływy i poparcie większej liczby członków legislatywy uzyskuje korzystny dla siebie kształt i treść prawa, łącznie z decyzjami dotyczącymi kryminalizacji określonych zachowań. Konsekwencją tego z kolei jest, to, że mniejszość która była temu przeciwna i nie godziła się z treścią tego prawa nie będzie akceptować jego egzekwowania. W ujęciu Volda przestępstwo może być traktowane jako zachowanie członków grupy mniejszościowej wpływające z silnej lojalności grupowej, a pozostające w niezgodności z poglądami większości przez większość ta kryminalizowane.

27. Teoria kryminalizacji A. Turka

Teoria A. Turka to koncepcja stanowiąca próbę stworzenia generalnej teorii kryminalistycznej, opartej na socjologicznej koncepcji konfliktu społecznego. Wychodzi on z założenia iż przestępstwo i bycie przestępcą stanowi cechy definiowane i nadawane przez innych. Każde społeczeństwo dzieli się na dwie podstawowe kategorie: grupę dominująca, podejmująca decyzje i tworzącą prawo (władza) i grupę podporządkowaną tzn. tych których prawo dotyczy, ale którzy nie maja na nie wpływu (poddani). To władza czyni z poddanych przestępców, prawo jest bowiem tworem zbiorowości zorganizowanej politycznie. Badanie przestępczości jest badaniem stosunków zachodzących pomiędzy statusem i rolami władzy a statusem i rolami poddanych. Jego zdaniem władza i poddani uczą się zajmowania odpowiednich pozycji dominacji i podporządkowania i wykonywania swoich rol.

Łamanie prawa należy traktować zdaniem Turka jako wskaźnik załamania się lub braku władzy. Teoria kryminalizacji wymaga określenia warunków w jakich różnice kulturowe i społeczne pomiędzy władza a poddanymi będą prowadziły do konfliktu, warunków wystąpienia w trakcie konfliktu kryminalizacji i określających stopień degradacji związanej z byciem przestępcą. Określając warunki Turek dokonuje zróżnicowania na normy kulturowe i normy społeczne. Z punktu widzenia władzy normy kulturowe związane są z treścią prawa zapisanego a normy społeczne za sposobem funkcjonowania tego prawa w praktyce.

Turek precyzuje warunki w jakich konflikt może skutkować kryminalizacja. Podstawowa role odgrywają tu trzy czynniki: znaczenie danego zachowania dla władzy, relatywna siła egzekutorów i broniących się i realizm posunięć konfliktowych. Turek uważa iż twierdzenia jego koncepcji wyjaśniają problem zróżnicowanej kryminalizacji w społeczeństwie amerykańskim oraz fakt iż kryminalizacja stosowana jest najczęściej wobec osób o niskim statusie spoleczno-ekonomicznym oraz mniejszości etnicznych.

28. Nurt kryminologii radykalnej

Rozwój teorii radykalnej zapoczątkowany został na przełomie lat 60 i 70 i łączył się z ruchem rewolty i kontestacji młodzieżowej i wypadkami roku 1968. charakterystyczne jest dla niej zdecydowane odrzucenie społeczeństwa mieszczańskiego i systemu kapitalistycznego. W ujęciu T. Bernarda punkt wyjścia jest taki sam jak w przypadku kryminologii konfliktowej. Jest to twierdzenie iż w społeczeństwie nie istnieje konsens co do podstawowych interesów i wartości poszczególnych jednostek oraz grup społecznych. Dla przedstawicieli kryminologii radykalnej podstawowym konfliktem społecznym jest konflikt pomiędzy klasa panującą a klasa pracującą.. prawo karne stanowi instrument wykorzystywany przez klasy panujące do utrzymywania i umacniania swej dominującej pozycji społecznej. Wyraża się to w tym ze jako przestępstwa są definiowane takie zachowania w drodze których członkowie klasy panującej wiktymizują przedstawicieli innych klas. Kryminologowie radykalni wskazują na wszelkie formy dyskryminacji, eksploatacji, wykorzystywania, a także czyny godzące w konsumentów, środowisko naturalne. Swoje podstawowe zadania widza w demaskowaniu i piętnowaniu niesprawiedliwości, jakie w systemie kapitalistycznym ich zdaniem tkwią w procesie legislacyjnym i procesie stosowania prawa. Jedynym sposobem rozwiązania problemu przestępczości może być likwidacja w społeczeństwach przemysłowych form organizacji społecznej i ekonomicznej i zbudowanie na ich miejsce form społeczeństwa konsensualnego.

Kryminologia radykalna odrzuca definicje przestępstwa zawarta w prawie pozytywnym i chce zajmować się wszystkimi społecznie szkodliwymi zachowaniami, które naruszają prawa człowieka, u podłoża których leża sprzeczności właściwe społeczeństwu kapitalistycznemu.

29. Nurt abolicjonistyczny

Abolicjonizm jest to kierunek domagający się likwidacja prawa karnego jako instrumentu kontroli społecznej. Przedstawicielem tego kierunki jest N. Christie, który uważa ze przestępstwo jest pewna szczególną forma konfliktu. W dawny czasach ten konflikt był sprawa pomiędzy jego stronami i do nich należało jego rozwiązanie. Rozwój współczesnej państwowości spowodował iż konflikty te i ich rozwiązanie zostały zawłaszczone przez państwo. Państwo zaczęło stosować wobec przestępców represja, która nie rozwiązuje problemu przestępczości i rodzi szereg negatywnych konsekwencji ubocznych, ale nie daje najczęściej żadnych korzyści czy satysfakcji ofiar ze. Stad postulat Christiego oddania tych konfliktów na powrót zainteresowanym stronom. Chodzi o takie przekształcenie wymiaru sprawiedliwości w sprawach karnych aby nabrał on bardziej konsensualnego charakteru opartego o elementy negocjacji, mediacji, naprawienia szkody, a nie przymusu i represji. Sprawca ma ponieść konsekwencje tego co uczynił ale w taki sposób który on akceptuje i który równocześnie satysfakcjonuje ofiarę. Rozwiązanie konfliktu ma prowadzić do przywrócenia zachwianej równowagi społecznej, a nie do jego eskalacji poprzez represje i społeczne odtrącenie sprawcy.

30. Nurt fenomenologiczny

Nurtem kryminologii antynaturalistycznej jest nurt fenomenologiczny. Nurt ten opiera się w sposób mniej lub bardziej na konfliktowej wizji społeczeństwa, a podstawowym przedmiotem jego zainteresowania jest pytanie o społeczne funkcje prawa karnego. Dla uzyskania odpowiedzi na pytanie o te funcie konieczne jest odrzucenie dziedzictwa pozytywizmu, oficjalnych kategorii i definicji prawa karnego. Rzeczywistość społeczna musi być postrzegana przez pryzmat ocen i wartości prawno karnych. Kryminologia pozytywistyczna traktowana jest przez kryminologów fenomenologicznych jako rodzaj ideologii opierającej się na założeniu ze oficjalne cele penelogiczne wymiaru sprawiedliwości i cele rzeczywiste realizowane przez wymiar sprawiedliwości pokrywają się , a wiec ideologia ta akceptuje oficjalnie deklarowane cele prawa karnego, prawno karny punkt widzenia oraz system wartości i ocen reprezentowany przez prawo karne i wymiar sprawiedliwości a tym samym grupy kształtujące te instytucje. Nurt fenomenologiczny uważa ze postawa pozytywistyczna zaciemnia rzeczywisty obraz zjawisk i stanowi przeszkodę uniemożliwiająca ich poznanie.

31. Geneza nurtu neoklasycznego

Kryminologia pozytywistyczna opiera się na deterministycznej wizji sprawcy przestępstwa, zakładającej ze zachowaniami przestępczymi rządzą jakieś przyczyny znajdujące się poza kontrola działającego podmiotu. Umiarkowane wersje pozytywizmu podkreślały ze przyczynowość nie oznacza nieuchronności przestępstwa, dla zwolenników klasycznej koncepcji prawa karnego oznaczało to iż przestępcy w gruncie rzeczy nie odpowiadają za swoje czyny. Klasycy twierdzili ze pozytywizm prowadzi w prostej drodze do likwidacji prawa karnego na zasadach winy i indywidualnej odpowiedzialności. Kontrowersja ta uwidoczniła się na gruncie socjologicznych teorii przestępczości, które jej przyczyn upatrywały w środowisku sprawcy. Koncepcje te stały na stanowisku ze kształtowanie wzorców zachowań konformistycznych są rozłożone w społeczeństwie w sposób zróżnicowany i nierównomierny. Zależą one od pozycji społecznej zajmowanej przez dana jednostkę. Pozytywiści wyciągali wniosek ze podstawowym środkiem zwalczania przestępczości powinno być nie tyle karanie sprawców co walka z przyczynami przestępczości. Wyrażało się to w koncepcji polityki karnej zakładającej ze głównym zadaniem jest resocjalizacja sprawcy przestępstwa a także odwołanie się do instrumentów polityki społecznej jako narzędzia zwalczania przestępczości a dokradnij jej przyczyn tkwiących w środowisku społecznym sprawcy. Kryminologiczna koncepcja przyczyn przestępczości sugerowała stworzenie równości szans w realizacji kulturowo określonych celów co doprowadzi do zmniejszenia w pewnych grupach społecznych presji popychającej ich członków do przestępczości.

Kryminologia neoklasyczna zrodziła się w latach 70 w USA jako reakcja na socjologiczna teorie przestępczości i ich konsekwencje kryminalno polityczne w postaci prymatu idei resocjalizacji sprawcy przestępstwa i akceptowania roli polityki społecznej w polityce kryminalnej. W ten sposób rozpoczął się odwrót od socjologicznej teorii przestępczości. Krytyka pozytywizmu łączyła się z poszukiwaniem nowych koncepcji kryminologicznych. Źródłem inspiracji stały się koncepcje europejskiej szkoły klasycznej w prawie karnym. Oznaczało to odejście od deterministycznej koncepcji sprawcy przestępstwa na rzecz traktowania owego sprawcy jako wolnej jednostki wybierającej w sposób swobodny i racjonalny pomiędzy rożnymi alternatywnymi zachowaniami. Oznaczało to powrót do koncepcji kary retrybutywnej lub odstraszającej.

Punktem wyjścia współczesnego neoklasycyzmu jest twierdzenie iż oparta na pozytywistycznych koncepcjach polityka kryminalna nie sprawdziła się w praktyce, bo będąc kosztowna nie prowadzi do redukcji nasilenia przestępczości. Takiej diagnoz towarzyszy powrót do prawa karnego opartego na tradycyjnych zasadach sprawiedliwej odpłaty bądź odstraszenia. Zagrożenie kara i jej realizacja są jedynymi czynnikami które ma do dyspozycji państwo w walce z przestępczością.

32. Charakterystyka paradygmatu neoklasycznego

Paradygmat neoklasyczny to najczęściej spotykane określenie dla kryminologicznej teorii kontroli, głownie ze względu na fakt ze we wszystkich właściwie jego koncepcjach przejawia się wizja wolnego i wybierającego sprawcy, stanowiąca rodzaj wspólnego mianownika. Wielu autor kwestionuje zasadność posługiwania się tym określeniem i preferuje paradygmat ekonomiczny lub kryminologia konserwatywna. *************

33. Przestępczość w świetle koncepcji społecznej gospodarki rynkowej

34. Kara kryminalna w ujeciu Hirscha

A. von Hirsch jest autorem koncepcji polityki kryminalnej opartej na jednoznacznej, sprawiedliwościowej i retrybutywnej racjonalizacji kary. Hrisch poddał krytyce pozytywistyczną koncepcję prawa karnego sprawcy tj. koncepcję kary celowej i prewencyjnej koncentrującej się na problemie prewencji indywidualnej opartej na założeniu, że podstawą kary jest zapobieżenie ponownemu popełnieniu przez sprawcę przestępstwa. Pobyt w zakładzie karnym miał być okresem w którym podejmowano pewne środki oddziaływania na skazanego celem jego resocjalizacji. Hrisch twierdzi, że oparta na takich założeniach polityka karna prowadzi do niesprawiedliwości. Rozwiązania tego problemu upatrywano w powrocie do tradycyjnego pojmowania prawa karnego jako prawa karnego czynu i racjonalizacji sprawiedliwej kary. Kara ma być sposobem reakcji społecznej na wyrządzone zło. Ci którzy naruszają ład społeczny i prawa innych zasługują na ukaranie. Podstawą wymiaru kary ma być wyłącznie to, co nastąpiło w przeszłości, a więc czyn sprawcy, a wyrok powinien być jednoznacznie oznaczony i zapewniać równość traktowania podobnych przypadków. Odmienny sposób traktowania sprawców, którzy dopuścili się podobnych czynów nie może być zdaniem Hirscha uzasadniany względami natury celowościowej.

35. Koncepcja sprawcy przestępstwa w ujęciu E. van den Haag'a

Koncepcja sprawcy przestępstwa van den Haag`a opiera się na neoklasyczne koncepcji. Nie odrzuca on całkowicie tezy deterministycznej. Twierdzi ze pomiędzy teza o istnieniu określonych przyczyn przestępczością koncepcja kary retrybutywnej i odstraszającej nie ma żadnej sprzeczności. Zachowania ludzi maja określone przyczyny. Nie oznacza to jednak ze ludzie nie maja żadnej swobody wyboru wolnego charakteru. Jego zdaniem ubóstwo może być i jest czynnikiem kryminogennym, albowiem osoba pozbawiona pieniędzy ma większa pokusę, aby kraść. Nie oznacza to ze zachowaniem takiej osoby rządzą impulsy, nad którymi nie jest on w stanie zapanować. Groźba poniesienia określonych konsekwencji kradzieży ma taka osobę skłonić do podjęcia decyzji poniechania kradzieży. Groźba ta jest skierowana właśnie do takich osób na które działają określone czynniki kryminogenne. Haag akcentuje ze człowiek ma możliwość wyboru oraz ze przestępstwo tak jak każde inne zachowanie jest rezultatem zdolności do wybierania. Nie oznacza to iż te wybory nie są w żaden sposób uwarunkowane. Cala koncepcja kryminalno polityczna opiera się na założeniu iż wyborami ludzkimi rządzą określone prawidłowości. Stwierdza on ze problem nie polega na tym żeby w racjonalny sposób kalkulowały osoby które maja być odstraszane. Racjonalnej kalkulacji wpływu zagrożenia dokonywać ustawodawca oraz sędziowie. Ci do których te zagrożenia są kierowane, musze jedynie w przewidywalny sposób na nie reagować.

36. Tezy ekonomicznej teorii przestępczości

Ekonomiczna teoria przestępczości opiera się na teoretycznym dorobku ekonomii do analizy i wyjaśniania zachowań nierynkowych. Głównymi reprezentantami tej teorii są G. Becker i I. Ehrlich. Ich modele różnią się od siebie, chociaż opierają się na całym szeregu wspólnych założeń. Podstawowym jej założeniem jest fakt ze ludzie są jednostkami racjonalnymi i w sposób racjonalny maksymalizują przyjemności i zadowolenie. Aparatura pojęciowa wykształcona przez ekonomie do analizy zachowań rynkowych (podaż, popyt, zysk, koszty) może być wykorzystywana do wszelkich innych zachowań, które należy traktować tak jak zachowania rynkowe w kategoriach wyboru w warunkach ograniczonych zasobów. Jak twierdzi Ehrlich sam fakt schwytania i ukarania nie musi mieć większego wpływu na decyzje o dokonywaniu przestępstw. Istnieje cały szereg legalnych zawodów, z którymi związane jest wysokie ryzyko zawodowe. Zgodnie z tezami podejścia ekonomicznego popełniania przestępstwa można oczekiwać gdy sposobności dostępne jednostce nie ulęgną zmianie. Zachowanie przestępne, w tym przestępczość wielokrotna, traktować należy jako wybór podyktowany przez istniejące sposobności.

Zwolennicy podejścia ekonomicznego opierają się na założeniu ze wszyscy ludzie reagują na określone bodźce w taki sam racjonalny sposób, co oznacza ze zmiana kosztów i zysku w wielkim prawdopodobieństwem prowadzi do zmiany dokonywanego wyboru. W odniesieniu do zachowań przestępnych oznacza to ze jednostka popełni przestępstwo gdy oczekiwana użyteczność możliwa do osiągnięcia za pomocą przestępstwa jest większa od użyteczności płynącej z zaangażowania się w zgodna z prawem działalność. Istotnym także założeniem teorii ekonomicznej jest traktowanie jako danych i niezmiennych czynników o charakterze psychicznymi społecznym które mogą wpłynąć na zachowanie przestępcy.

Becker i Ehrlich budują modele wyboru miedzy działalnością legalna i nie legalna. Precyzyjne określenie warunków dokonywane przy złożonej aparaturze matematycznej ma umożliwić wybór odpowiednich środków polityki państwa , które miałyby potencjalnych sprawców przestępstwa zniechęcić do takich wyborów.

37. Znaczenie kary w ekonomicznych ujęciach kryminologii

38. Etiologia kryminalna w ujęciu Wilsona

Willson jest autorem najbardziej surowych na gruncie amerykańskim krytyków pozytywistycznej koncepcji kryminologii jako nauki o przyczynach przestępczości. Postuluje on przejście od analizy przyczynowej w kryminologii do analizy w kategoriach możliwości praktycznego działania. Ten ostatni etap analizy stawia pytanie” nie o to co stanowi przyczynę danego problemu, lecz o to co stanowi istotę stanu rzeczy, które chcemy osiągnąć, jakie posiadamy możliwości pomiaru celem stwierdzenia czy stan ten już osiągnęliśmy i jakie narzędzie działania praktycznego posiada rząd, narzędzia które w przypadku zastosowania spowodują pożądaną zmianę w istniejącym stanie rzeczy. Chodzi o przejście od abstrakcyjnych rozważań teoretycznych do formułowania pragmatycznych programów działania, opartych na analizie spodziewanych kosztów i zysków. Ilustracja sposobu rozumowania na temat przestępczości reprezentowanej przez Willsona może być nowojorski model zwalczania przestępczości, oparty o tzw „teorie wybitych szyb” której Willson jest autorem.

39. Współczesne wersje teorii kontroli społecznej

40. Koncepcje podaży okazji przestępczej M. Felsona.

M. Felson jest twórcą perspektywy działań rutynowych. Jego zdaniem tym co decyduje o popełnieniu przez ludzi przestępstwa jest okazja, która pojawia się wówczas gdy łącznie spełnione są dwie przesłanki: obecność zdatnego obiektu ataku oraz brak stosownych jego strażników. Inaczej mówiąc tym co decyduje o rozmiarach przestępczości jest podaż okazji przestępczych. Podaż okazji przestępczych nie jest nigdy wielkością stała i ulega zmianom w zależności od całego szeregu okoliczności. Podstawowa przyczyna zjawiska stalowego wzrostu przestępczości we współczesnym społeczeństwie jest występującą w nich niezwykle wysoka podaż okazji przestępczych. Jest to wynik tego iż w społeczeństwach tych mamy do czynienia z koncentracja (głownie na terenach wielkomiejskich) zdatnych celów ataku przestępczego (rozmaite dobra konsumpcyjne). Równocześnie w społeczeństwach tych doszło do osłabienia mechanizmów kontrolnych, dotyczących zarówno samych obiektów ataku jak i potencjalnych sprawców.

1. Kryminalistyka - opracowuje metody wykrywania przestępstw i ich sprawców oraz dowodzenia ich winy w sądzie

Kryminologia - bada i gromadzi wiedzę na temat przestępstwa jako szczególnej formy zachowania dewiacyjnego, przestępczości jako zjawiska społecznego oraz osoby sprawcy, ofiary a także instytucji tworzonych przez społeczeństwa celem zapobiegania przestępczości.

Nie posiada własnej metodologii bazuje na metodach innych nauk: biologii, antropologii, medycyny, psychologii, socjologii. Jest nauką interdyscyplinarną.

• Kryminologia a nauki medyczne - koncentracja na osobie sprawcy, na jego cechach biologicznych mających związek z zachowaniami przestępczymi

• Kryminologia a psychologia - badanie psychicznego podłoża przestępstwa, indywidualnych cech osobowości jak emocjonalność, osobowość, poziom rozwoju umysłowego.

• Kryminologia a pedagogika - stosowana głównie w resocjalizacji

• Kryminologia a statystyka - gromadzenie danych na temat przestępczości stanowiących źródło informacji o nasileniu czy dynamice przestępczości.

• Kryminologia a socjologia - traktuje przestępczość jako zjawisko społeczne, patologię społeczną. Szkodliwe zjawiska społeczne zakłócające prawidłowe funkcjonowanie społeczeństwa, oprócz przestępczości to np. alkoholizm, narkomania czy prostytucja.

Kryminologia interesuje się społecznymi uwarunkowaniami przestępczości znajdującymi się w otoczeniu jednostki:

1. Struktury I stopnia - rodzina, grupa rówieśnicza, inne grupy pierwotne

2. Struktury II - sąsiedztwo, społeczność lokalna

3. Społeczeństwo globalne - państwo

Nie każda dewiacja jest patologią, choć zazwyczaj patologie są dewiacjami.

Problem społeczny - zjawiska niepożądane, do których eliminacji społeczeństwo dąży takie jak ubóstwo czy dyskryminacja.

Socjologia prawna - bada genezę, mechanizmy działania i postrzeganie norm prawnych przez społeczeństwo

• Kryminologia a ekonomia - bada związki pomiędzy zjawiskami ekonomicznymi a przestępczością

• Kryminologia a historia - bada historię przestępczości i historię prawa, co pozwala na wybieranie efektywniejszych rozwiązań dziś

• Kryminologia a prawo karne - empirycznie zajmuje się przestępstwem, sprawcą, i społeczną reakcją na czyn zabroniony. Prawo karne - ten sam zakres, ale normatywnie i odpowiadając na pytanie jak jest a nie jak być powinno. Miejscem połączenia obu dziedzin jest nauka i polityka kryminalna. Kryminologia nie jest jeszcze niezależną dziedziną wiedzy (powinna być - analiza instytucji prawa karnego i kontroli społecznej) jest pomocnicza do prawa karnego.

Wartościowanie i system ocen kryminologii

1. Aspekt ontologiczny - wartościowanie charakteru przedmiotu a tym samym badań i ich wyników

2. Aspekt epistemologiczny - problem relacji między badaczem a przedmiotem badań

3. Aspekt aksjologiczny - pytanie o naturę standardu, według którego wartościujemy

Zdaniem Maxa Webbera badania powinny być wolne od znamion wartościujących, wartościujących ideałem jest osiągnięcie neutralności w ocenie wyników badań - taka powinna być kryminologia.

Kryminologia klasyczna - Jeremy Bentham, Immanuel Kant, Anzelm Feuerbach

Człowiek - jednostka racjonalna, posiadająca wolną wolę i wybór pomiędzy zachowaniem prawnym a bezprawnym. Indeterministyczna koncepcja człowieka - przestępca to jednostka normalna, świadomie i racjonalnie wybierająca zachowanie nieprawne. Każdy z nas może być przestępcą.

Absolutna koncepcja kary - ma wymiar etyczny i funkcję sprawiedliwościową za wyrządzone zło - kara jako odpłata za czyny.

Koncepcja prawa karnego czynu - podstawa kary to czyn sprawcy, kara to odpłata za wyrządzone zło

Pesymistyczna wizja natury ludzkiej - człowiek jest zły z natury

Wymiar pragmatyczny kary - zachowania człowieka mogą być sterowane jedynie za pomocą obawy przed karą, koncepcja kary służąca prewencji generalnej.

Kryminologia Pozytywistyczna - Cesare Lombroso, Rafaele Garofalo

Deterministyczna koncepcja człowieka - zachowanie ludzi rodzą czynniki, nad którymi nie ma kontroli, przestępca nie może panować nad swoimi czynami. Kryminologia ma odszukać czynniki determinujące określone jednostki do zachowań nieprawnych - etnologia przestępstwa

Kierunek biopsychologiczny

Decydujący wpływ na popełnianie przestępstw mają wewnętrzne cechy pozwalające traktować jednostkę indywidualnie. Cechy te mogą być dziedziczne lub powstałe w wyniku nabycia (uraz, choroba). Cechy te można ustalić, co oznacza ustalenie przyczyn przestępstw.

Kierunek socjologiczny

Na zachowanie człowieka mają wpływ czynniki społeczne. Jeżeli są niekorzystne generują zachowania przestępne. Można ustalić, jakie czynniki generują takie zachowania a ich usunięcie zaowocuje zapobieganiu przestępczości.

Biopsychologiczne teorie pozytywistyczne

1) Antropologiczne- Lombroso, teoria przestępcy z urodzenia, tendencje do popełniania przestępstw można określić po budowie ciała. Przestępca z urodzenia musiał mieć 6 szczególnych cech najczęściej w obrębie głowy, determinowało to o skłonności do konkretnego rodzaju przestępstw.

2) Koncepcja dziedziczenia skłonności do zachowań antyspołecznych - wnioskiem z badań była niemożliwość ustalenia wpływu wywieranego przez dziedziczenia na skłonności do zachowań antyspołecznych. Wykryto jednak związek między zachowaniami przestępnymi naturalnych rodziców a ich dzieci, jednak nie dowiedziono czy decydują czynniki genetyczne czy środowiskowe.

3) Zaburzenia struktury chromosomów - niewykluczone, że u osób posiadających dodatkowy chromosom powoduje to zachowania przestępcze o charakterze agresywnym. Istnieje jednak związek między posiadaniem dodatkowego chromosomu a zaburzeniami w funkcjonowaniu organizmu. Nie ma jednak dowodów na związek pomiędzy zaburzeniami ilości chromosomów a zachowaniami przestępnymi.

4) Koncepcje zaburzeń ośrodkowego układu nerwowego - zmiany organiczne w OUN mogą przyczynić się do powstawania zachowań kryminalnych, jednakże taki związek może mieć wpływ na wyjaśnienie niewielkiej części przestępczych zachowań. Uszkodzenia OUN prowadzą do zaburzeń funkcjonowania mózgu, co może prowadzić do zakłóceń rozwoju psychicznego. Powoduje to trudności z adaptacją warunków społecznych, co może mieć wpływ na prawdopodobieństwo zachowań przestępnych w tej grupie. Wpływ społeczeństwa może te tendencje wywołać, wzmocnić lub też zneutralizować.

5) Pozostałe koncepcje somatyczne

1. Niedoboru witamin

2. Nieprawidłowego poziomu cukru

3. Reakcje alergiczne

4. Nadmiar lub niedobór określonych hormonów

Każdy czynnik powodujący zaburzenia pracy ludzkiego organizmu może mieć wpływ na zachowanie człowieka. Nie można jednak tym czynnikom przypisać podstawowego znaczenia, nie można ignorować znaczenia wpływów społecznych.

Oligofrenia - niski poziom sprawności umysłowej może utrudniać społeczną adaptację i tak przyczynić się do zachowań przestępczych. Nie bez znaczenia pozostaje tu jednak pozytywny lub negatywny wpływ środowiska.

• IQ 90 i więcej - norma

• IQ 80-89 - ociężałość umysłowa

• IQ 50-79 - debilizm

• IQ 26-49 - imbecylizm

• IQ do 25 - idiotyzm

Koncepcje typów psychosomatycznych typy psychosomatyczne:

• Sangwinik - silnie reaguje, niewytrwały w działaniu

• Choleryk - silnie reaguje, wytrwały w działaniu

• Melancholik - słabo reaguje, wytrwały w działaniu

• Flegmatyk - słabo reaguje, niewytrwały w działaniu

Typy Psychosomatyczne Kretschmera z którymi łączył on skłonności do zapadania na choroby psychiczne i temperament, w praktyce spotykamy głównie typy mieszane

• Typ asteniczny - wysoki, szczupły, ostre rysy twarzy - typ schizofreniczny

• Typ atletyczny - średni lub wysoki, szczupły, dobrze umięśniony, koścista twarz, szerokie ramiona

• Typ pykniczny - średni lub mały, tęgi, grube rysy twarzy, słabo umięśniony, duży brzuch

• Typ dysplastyczny - nieregularna budowa ciała, często tęgi, mężczyźni mają cechy kobiet a kobiety mężczyzn

Teoria Hansa Eysencka - podział jednostek na:

• Ekstrawertycy - łatwi do pobudzenie, łatwo tracący pobudzenia, poszukujący stymulacji, aktywni i impulsywni, spontaniczni i optymistyczni aż do braku krytycyzmu, nieopanowani, co może prowadzić do agresji. Trudniejsi do asocjalizacji.

• Introwertycy - trudni do pobudzenia, z trudnością się wygaszają, nietowarzyscy, powściągliwi raczej nieśmiali, systematyczni i sumienni raczej pesymistyczni skoncentrowani na życiu wewnętrznym.

Pozytywistyczne koncepcje socjologiczne

1) Ekologiczne - szkoła chicagowska, przestrzenny rozkład przestępczości w miastach, w zależności od ukształtowania środowiska w obrębie otoczenia zmienia się skala przestępczości. Koncepcja stref:

• Centralna - instytucje handlowe, finansowe i kulturalne, pojawianie się tysięcy interesantów. Duża przestępczość nieletnich słabnąca wraz z oddalaniem się od strefy I.

• Przejściowa - część instytucji ze strefy I oraz po części przemysł

• Willowa - zajmowana przez zamożniejszą część obywateli pracujących w strefie II

• Podmiejska - obejmująca tereny poza granicami miasta.

Istotny wpływ czynników kulturowych, demograficznych a także architektonicznych i urbanistycznych na poziom przestępczości. Niestabilność warunków życia, niedostatek regulacji oraz słabość kontroli społecznej mają wpływ na wzrost przestępczości w dużych skupiskach ludzkich.

2) Strukturalne - zróżnicowanie społeczne, uplasowanie w grupie społecznej determinuje ilość możliwych do podjęcia działań. Merton stwierdził, że wszyscy członkowie społeczeństwa podlegają naciskowi społecznemu celem skłonienia ich do osiągania cenionych w tym społeczeństwie wartości. Cena roli czynników biopsychologicznych - pozwala dzielić ludzi na lepszych i gorszych dając tym lepszym przeświadczenia o własnej wyższości i poczucie słuszności przy wyrządzaniu krzywdy gorszym. Może to być wykorzystane do manipulacji nastrojami społecznymi, mogą powodować zachowania przestępcze w połączeniu z dodatkowymi czynnikami. Osiągnięcie społecznie określanych celów jako miernik sukcesu życiowego i stopień społecznego szacunku. Merton zróżnicował środki osiągania tych celów.

• Konformizm - jednostka przyjmuje, co najmniej niektóre cele kulturowe akceptuje środki, ma dostęp do społecznie określonych środków osiągania celów i potrafi je wykorzystać

• Innowacja - jednostka przyjmuje, co najmniej niektóre cele kulturowe, lecz niekoniecznie uzależnia ich osiągnięcie od społecznie określonych środków - skłonność do podejrzanych działań

• Rytualizm - odrzucenie celów przy jednoczesnej akceptacji środków ich osiągania, redukcja aspiracji, zadowolenie z ścisłego przestrzegania norm

• Wycofanie - co najmniej niektóre cele i środki są zaakceptowane, środki te jednak zawiodły lub istnieje niemożność osiągnięcia celów. Podejmowanie działalności zastępczej - alkoholizm, narkomania

• Bunt - odrzucenie celów i środków, próba określenia nowych celów i środków.

Człowiek podlega dwojakim naciskom - wewnętrznym (wynika z akceptacji celów i środków) i zewnętrznym (oparty na oczekiwaniach innych odnośnie osiągania sukcesów)

Neurotyzm - wrażliwość emocjonalna niski oznacza zrównoważenie i odporność na stres, wysoki - przeciwnie.

3) Psychopatia - nieprawidłowe ukształtowanie osobowości:

• Niezdolność do trwałych związków uczuciowych

• Przewaga sfery popędów na wyższymi poziomami regulacji zachowania

• Zachowanie impulsywne

• Brak poczucia winy przy naruszaniu dóbr innych

• Skłonność do agresji

Osoby o nieprawidłowo ukształtowanej psychice będącej następstwem negatywnych doświadczeń społecznych.

4) Teorie zróżnicowania kulturowego- przyczyny zachowań kryminalnych w zróżnicowaniu kulturowym. Albert Cohen - w środowisku amerykańskim to warstwa średnia dominuje i narzuca standardy zachowania i miary sukcesu.

1. Ambicja - wysoki poziom aspiracji

2. Osobista odpowiedzialność - poleganie na sobie

3. Szacunek dla osiągnięć - miernik zdolności - wykształcenie lub sukcesy zawodowe

4. Świecki ascetyzm - gotowość do oparcia się pokusie natychmiastowej realizacji życzeń w imię dalszych celów

5. Racjonalność - zdolność przewidywania wydarzeń i wyciągania wniosków

6. Dbałość o wygląd i maniery - przestrzegania norm kulturowych jako warunku sukcesu

7. Eliminacja przemocy i agresji - zapewnia możliwość dobrych układów z ludźmi

8. Rozsądny wypoczynek - nie marnowanie czasu a dokształcanie się, rozsądne spożytkowanie czasu

9. Szacunek dla własności - docenienie i szanowanie prawa własności

Przestrzeganie tych zasada daje możliwość przesunięcia się w górę hierarchii społecznej. Dla większości warstwy niższej - możliwość ta jest zablokowana z racji niemożliwości sprostowania wymaganiom. Zatem młodzież klasy niższej ma problemy z przystosowaniem się, prowadzi to do odrzucenia norm i tworzenia subkultur. Negatywizm tych subkultur przejawia się w działaniu nie dla korzyści a dla samego działania lub jest przejawem chęci szkodzenia innym. Taka grupa tworzy negatywny biegun kulturowy warstw średnich.

Teoria Millera warstwa niższa tworzy specyficzną subkulturę przeciwstawiania się innym warstwom. Tworzy ją sieć norm grupowych pozwalających uzyskać prestiż w grupie:

• Trudność - deklarowana chęć nie popadania w trudne sytuacje, uchylanie się od negatywnych skutków działania. Podział na wikłających się w kłopoty i potrafiących ich uniknąć

• Twardość - specyficznie pojmowana męskość, odwaga i sprawność fizyczna, brak zainteresowania sprawami intelektualnymi.

• Cwaniactwo - sprawność umysłowa polegająca na umiejętności podejścia i oszukania innych przy jednoczesnym niedopuszczeniu stania się ofiarą takiej manipulacji

• Podniecenie - szukanie mocnych wrażeń w alkoholu, muzyce i przygodach seksualnych. Poszukiwanie doznań przeplata się z okresami apatii i wyciszenia.

• Los - przekonanie o rozstrzygającej roli losu w osiągnięciu sukcesu, podporządkowaniu siłom wyższym

• Niezależność - sprzeciw wobec zewnętrznej kontroli i ulegania ogólnie pojętym autorytetom.

Potrzeba przynależności do grupy jak również walka o pozycję w niej często prowadzi do zachowań kryminalnych.

Teoria zróżnicowanych okazji-Cloward,Ohlin- na wybór zachowania zgodnego lub sprzecznego z prawem wpływa nie tylko dostęp do środków skłaniających do zachowań społecznie poprawnych, ale także dostępności środków skłaniających do zachowań pozaprawnych i możliwość nabycia umiejętności potrzebnych do działań poza prawem. Sprzyjają temu społeczności nasycone kryminalistami (normy przestępcze to element kultury) oraz środowiska zdezorganizowane (brak stabilnego systemu społecznego i wzorców postępowania).

5) Teorie uczenia się zachowań przestępczych- Sutherland- działanie przestępcze zostaje wyuczone w drodze interakcji z innymi osobami, dokonuje się w grupach o bliskich powiązaniach - pierwotnych. Obejmuje techniki popełniania przestępstwa, ukierunkowanie motywów, dążeń i postaw. Jednostka staje się przestępcą wskutek nadwyżki definicji sprzyjających łamaniu prawa nad definicjami zachowań prawnych. Czynnikami istotnymi w procesie uczenia się jest częstotliwość i trwałość stykania się z zachowaniami pozaprawnymi. Człowiek ujęty jako masa plastyczna ukształtowana przez przeważającą ilość czynników. Bandura uzupełnia tę teorię - jednostka musi stykać się z określonymi zachowaniami, musi je obserwować i zapamiętać ewentualnie nabyć niezbędne umiejętności. Informacje dostarcza grupa pierwotna a także środki masowego przekazu. Tak wyuczone zachowania by się uaktywnić potrzebują bodźca. Jednostka ma, bowiem możliwość kontroli postępowania. Dopiero określony wpływ społeczny determinuje wykorzystanie określonych umiejętności przestępczych lub zaniechanie ich użycia.

Techniki neutralizacji Sykes i Matza - samousprawiedliwienie się sprawcy

• Zaprzeczenia odpowiedzialności - sprawca odwołuje się do niezawinionego zbiegu okoliczności lub określa się jako człowiek w sytuacji bez wyboru

• Zaprzeczenie bezprawia - uważa, że działanie nie wyrządziło nikomu krzywdy, a nawet, jeśli to sprawa jego a poszkodowanego

• Zaprzeczenie - przekonanie o tym, że ofiara zasłużyła na takie traktowanie

• Potępienie potępiających - usprawiedliwienie się tym że inni, zwłaszcza go sądzący postępują tak samo albo nawet gorzej

• Powołanie się na wyższe racje - kolizja wartości wymagająca poświęcenia dobra jego zdaniem niższej wartości

Teorie KontroliEmil Dukheim - przestępczość zjawiskiem normalnym, jest i będzie występować w każdym społeczeństwie. Powody:

• Zachowanie łamiące normy to czynnik dynamiczny, ludzie szukają zachowań godnych potępienia - sami wynajdują przestępczość

• Człowiek jest egoistyczny - nie ma biologicznych hamulców przed krzywdzeniem innych.

Społeczeństwo musi, więc wytworzyć środki zdolne do powstrzymania ludzi od popełniania przestępstw, aby utrzymać nasilenie przestępczości we właściwych granicach.

Teoria Hirsha - przyczyną przestępczości jest osłabienie lub zerwanie więzi społecznej, bo zmniejsza to gotowość do przestrzegania norm. Więzi społeczne:

• Przywiązanie - związek emocjonalny z osobami z bliskiego otoczenia, oraz wynikające z tego normy postępowania

• Zaangażowanie - uczestnictwo w działalności uznanej za ważną, gdy popełnienie przestępstwa mogłoby tę działalność naruszyć, wyważenie korzyści wynikających z przestępstwa.

• Zaabsorbowanie - udział w działalności zgodnej z prawem

• Przekonanie - gotowość do przestrzegania norm prawnych

Brak lub osłabienie któregoś z tych elementów może prowadzić do zachowań pozaprawnych. Zachowanie takie jest wynikiem zbyt małej samokontroli i tendencji do zachowań hedonistycznych.

Indywidualizm - koncentracja na osobie sprawcy jako podstawowym przedmiocie badań - zorientowanie ich na sprawcę czynu.

Pytanie Lombrozjańskie - czemu jedni popełniają przestępstwa a inni nie? Ponieważ sprawcy przestępstw różnią się od pozostałych jakimiś szczególnymi cechami. Są determinowani do czynów nieprawnych.

Optymistyczna koncepcja natury człowieka - człowiek jest istotą dobrą, a przestępcy posiadający specyficzne cechy są wadami mniejszości społeczeństwa.

Nurty:

• Indywidualistyczny - paradygmat rodzajów ludzi

• Socjologiczny - paradygmat rodzajów otoczenia

Korekcjonalizm - następstwo założenia odmienności sprawcy przestępstwa, zwalczanie przestępczości musi sięgnąć do jej przyczyn. Prawo karne z instrumentu represji powinno stać się instrumentem oddziaływania. Prawo karne jest tu prawem sprawcy - dostosowanym do tego, kim jest a nie tego, co zrobił. Kara ma charakter prewencyjny celem uniknięcia zachowań nieprawnych w przyszłości. Prewencja specjalna ma charakter resocjalizacji.

Konsensualizm - przestępca jako odmieniec będący na marginesie społeczeństwa, społeczeństwo w ogólnej części przestrzega prawa a jedynie ów margines je łamie. Jest to rzadkie zachowanie a prawo karne to reprezentant interesów olbrzymiej większości, objęte społeczną akceptacją.

4.Kryminologia antynaturalistyczna

Cechuje się odrzuceniem przekonania o metodologicznej jedności nauk, jako że przedmiotem badań jest człowiek. Preferuje metody jakościowe a nie jak w pozytywizmie pomiar i analizę ilościową.

Przestępczość - konsekwencja przebiegu procesów społecznych.

Interakcjonistyczna koncepcja przestępstwa - przedmiotem badań nie sprawca, lecz audytorium społeczne dokonujące obserwacji oceny i nauczajże konkretnych zachowań. Przedmiotem jest mechanizm społecznej reakcji na zachowanie pozaprawne. Sceptyczny krytycyzm instytucji kontroli społecznej i formalnej jako wywołujących uboczne konsekwencje szkodliwe również z punktu widzenia ich celów. Instytucje te służą nie całości społeczeństwa a partykularnym interesom władzy. Utopia społeczna - budowa pozbawionego represyjnych form społeczeństwa. Człowiek- zło tkwi nie w nim, lecz w organizacji społeczeństwa.

1) Teoria naznaczenia społecznego - w centrum nie samo zachowanie, co społeczna reakcja na nie.

Edwin Lemert - koncepcja dewiacji wtórnej - każda jednostka ma zdanie na temat siebie, samoocenę, wywierającą istotny wpływ na jej zachowanie. Wpływ na samoocenę ma też zdanie innych

• Dewiacja pierwotna - naruszenie normy prawnej; samo naruszenie normy prawnej nie wpływa na samoocenę jednostki

• Dewiacja wtórna - społeczna reakcja w momencie naruszenia normy - uznanie jednostki za dewianta.

Konsekwencją kontroli społecznej jest nadawanie jednostkom etykiet dewiantów, co prowadzi do wytworzenia w jednostce przekonania o własnej dewiacji. Nie jest to status osiągnięty, lecz przypisany.

5.Pojęcia

PSYCHOPATIA- wrodzone zaburzenia osobowości, popędów, woli, temperamentu. Na ogół przyjmuje się, że psychopatia nie jest chorobą, ale stanem mieszczącym się w szeroko rozumianej normie zdrowia psychicznego. Istnieje wiele podziałów psychopatii. Wyróżnia się następujące typy psychopatów: impulsywny, histeryczny, chłodny uczuciowo, depresyjny, chwiejny uczuciowo, bezwolny. Wg podziału E. Kretschmera wyodrębnia się psychopatów schizoidalnych, cykloidalnych, epileptoidalnych.

Spośród psychopatów rekrutuje się wielu alkoholików, przestępców, są jednak przypadki pozytywnych działań psychopatów, którzy dzięki niezwykłej woli osiągają sukcesy w działalności społecznej, politycznej czy religijnej. Inteligencja w psychopatii jest prawidłowa.

Osobowość - wewnętrzny system regulacji pozwalający na adaptację i wewnętrzną integrację myśli, uczuć i zachowania w określonym środowisku w wymiarze czasowym (poczucie stabilności).Osobowość jest także definiowana jako charakterystyczny, względnie stały sposób reagowania jednostki na środowisko społeczno-przyrodnicze, a także sposób wchodzenia z nim w interakcje. Osobowość kształtowana jest przez całe życie, szczególnie w okresie dzieciństwa oraz młodości poprzez wpływ bodźców zewnętrznych w procesie socjalizacji, a także własnej aktywności jednostki. Istotną rolę odgrywają tu również wrodzone cechy biofizyczne.

Motyw - bodziec inspirujący działanie, przyczyna tłumacząca i kryjąca się za postępowaniem człowieka - zarówno świadoma, jak i wyparta. Motywy wynikają z potrzeb i kształtują cele.

zespół Otella ,Obłęd alkoholowy, obłęd zazdrości jest znamiennym objawem alkoholizmu przewlekłego. Prawie nie spotyka się alkoholików, u których bodaj przelotnie (np. w upiciu) nie pojawiłyby się podejrzenia, a przynajmniej nękająca niepewność, co do wierności partnera.W charakteropatii alkoholowej zazdrość ta może przybrać cechę urojeniopodobną. W korelacji z ciągami pijaczymi zespół paranoiczny może się pojawiać, nasilać i ulegać spontanicznej remisji. Nawet w rozwiniętych postaciach istnieje możliwość długotrwałej dysymulacji. Początek psychozy jest na ogół powolny, a rozwój dalszy wolno postępujący. Dochodzi do nieustannych scysji z powodu zadręczających pytań, co do wierności seksualnej, żądania wyjaśnień, śledzenia każdego kroku partnera, sprawdzania bielizny osobistej i pościelowej, szukania "znaczących" śladów na ciele. Zmieniony wyraz twarzy odczytywany jest jako bardzo "znamienny", dowodami zaś w przekonaniu chorego stają się najbardziej przypadkowe i niewinne sytuacje, zdarzenia, gesty, wypowiedzi partnera i innych osób. Dość charakterystyczne bywa brutalne przyznanie się do winy zdrady. W pełnym rozwoju obłędu dochodzi do zawężenia wszelkich zainteresowań, do opanowania całej osobowości chorego monotematyką niewierności miłosnej partnera.

Schizofrenia ; Słowo "schizofrenia" dosłownie oznacza "rozszczepienie umysłu",- zaburzenie psychiczne zaliczane do grupy psychoz endogennych. Objawia się upośledzeniem postrzegania lub wyrażania rzeczywistości, najczęściej pod postacią omamów słuchowych, paranoidalnych lub dziwacznych urojeń albo zaburzeniami mowy i myślenia, co powoduje znaczącą dysfunkcję społeczną lub zawodową. schizofrenia to nie jedno zaburzenie, lecz grupa chorób, dla których stosuje się określenie zbiorcze psychozy schizofreniczne. Diagnozę stawia się na podstawie wywiadu z pacjentem, a także na podstawie zaobserwowanego zachowania.

Schizofrenia paranoidalna to podtyp schizofrenii, który charakteryzuje się rozbudowanym i złożonym systemem urojeń (najczęściej prześladowczych, wielkościowych, urojeń odsłonięcia i oddziaływania zewnętrznego, urojeń nasyłania i wykradania myśli, ksobnych, czasem także urojeń zdrady, pochodzenia, hipochondrycznych) oraz niekiedy nasilonymi halucynacjami (najczęściej słuchowymi, praktycznie nigdy wzrokowymi). Częstokroć urojenia przybierają tak skomplikowaną formę, iż stają się zrozumiałe tylko i wyłącznie dla chorego.

Choroba afektywna dwubiegunowa (zaburzenie maniakalno-depresyjne, psychoza maniakalno-depresyjna, depresja dwubiegunowa, cyklofrenia) - zaburzenie psychiczne charakteryzujące się cyklicznymi, naprzemiennymi epizodami depresji, hipomanii, manii, stanów mieszanych i stanu pozornego zdrowia psychicznego. Przyczyna tej choroby nie jest znana, najpopularniejsze tezy utrzymują, że:

• ma ona podłoże genetyczne (według niektórych ocen jest to tylko czynnik zwiększający ryzyko zachorowania)

• jest efektem złej pracy neuroprzekaźników

• jest efektem urazów i mikrourazów mózgu

• ma przyczyny w wadach rozwoju płodu

Do czynników mogących być bodźcem rozwoju choroby zalicza się także tzw. trudne dzieciństwo, neurotyczne przeżycia (zwłaszcza w okresie dojrzewania), wysoka podatność na stres, nieumiejętność wyrażania uczuć, zwłaszcza "duszenie w sobie" negatywnych emocji.

Charakteropatią określa się zmiany osobowości typu psychopatycznego, wyrażające się w odchyleniach charakterologicznych, np. skłonności do kłamstwa, nastawieniu asocjalnym i antysocjalnym itp.Termin ten używany bywa na oznaczenie zmian charakterologicznych u psychopatów, u chorych na padaczkę, u osób, które przebyły zapalenie mózgu, u alkoholików, a również u chorych na psychozy endogenne. Niektórzy psychiatrzy stosują to określenie wyłącznie do zmian charakterologicznych, spowodowanych przez organiczne uszkodzenie mózgu w odróżnieniu od zmian charakterologicznych spowodowanych środowiskowo (psychopatia). charakteropatie pourazowe rozwijają się stopniowo i przejawiają się w zaniku inicjatywy, osłabieniu woli, w impulsywności, drażliwości, pojawieniu się tendencji aspołecznych, skłonności do alkoholu. Przy uszkodzeniu płatów czołowych występują zachowania roszczeniowe (dążenie do otrzymania rent i odszkodowań).

6.Przestępczość gospodarcza

Kryterium sprawcy - Popełniane przez osoby cieszące się zaufaniem z wysoką pozycją społeczną w ramach ich działalności zawodowej.

Kryterium systemowe - godzi w system gospodarczy osłabia społeczne zaufanie do niego, narusza zasady rzetelnego gospodarowania.

Typologia przestępstw gospodarczych

1. Przeciwko podstawowym instytucjom gospodarczym - giełdowe, na szkodę banków

2. Przeciwko przedsiębiorstwom- na szkodę konkurencji

3. Przeciwko interesom finansowym państwa - podatkowe, przemyt

4. Przeciwko konsumentom - oszukańcza reklama

5. Przeciw środowisku - dążą do obniżenia kosztów własnych.

Cechy przestępczości gospodarczej:

• Brak przemocy

• Anonimowość ofiar

• Znaczna ilość sprawców należy do wyższych warstw społecznych

Bardzo wysoka ciemna liczba powodowana:

• Przykrywką działalności zawodowej lub przy okazji tej działalności - nie rzuca się w oczy

• Ofiarą można być latami

• Przestępcy tacy to zazwyczaj specjaliści w danej dziedzinie

• Możliwość obrony sprawców należących do wyższych klas społecznych jest duża

W gospodarce centralnie sterowanej - dominant sektor państwowy, monopole, niewydolność - powoduje to niedobór dóbr konsumpcyjnych. Środowisko dostarcza jednostkom bodźców do nielegalnego zdobywania dóbr ciężkich do otrzymania legalnie. Kwitnie spekulacja i czarny rynek, rozrost korupcji i kradzieży w państwowych zakładach.

W gospodarce wolnorynkowej - oparta o kulturę rywalizacji. Przekonanie, że sukces mierzony w walucie jest celem człowieka. Obawa przed porażką oznaczającą spadek pozycji społecznej. Jeżeli jedna firma stosuje nieuczciwą konkurencje występuje zjawisko ssania w dół - inne też są do tego zmuszone, powoduje to nasilenie konkurencji i przestępczych działań. W Polsce po latach 90 nastąpiła kryminalizacja takich czynów, pojawiły się czyny dotąd nieznane jak fałszerstwa czy pranie brudnych pieniędzy. Wzrosła liczba przestępstw podatkowych i celnych.

Przestępczość zorganizowana

Jest to działalność zespołowa, członkowie połączeni więzią pozwalającą na większą skuteczność. Kwestie sporne:

1. Struktura - czy musi być dwupoziomowa czy może też być jednopoziomowa

2. Trwałość - czy konieczne jest nastawienie na długotrwałość działań czy wystarczy porozumienie dotyczące jednego czynu

3. Zakres powiązań - czy konieczne są powiązania ze światem polityki, administracją publiczną

Modele przestępczości zorganizowanej

• Wąski - mafijny, zespół hierarchiczny powołany do działalności ciągłej posiadający rozbudowane koneksje ze światem biznesu i polityki

• Szeroki - zespół o dowolnej strukturze, stworzony nawet na krótki czas, niekoniecznie posiadający koneksje

Rodzaje grup:

Banda - członkowie indywidualnie lub zbiorowo systematycznie naruszają przepisy prawa, mając przy tych naruszeniach wsparcie w poglądach grupy. Mogą być

a. Przestępcze(czyny przeciwko mieniu)

b. Konfliktowe(przemoc)

c. Wycofania (narkomanie)

d. Chuligańskie (działanie niszczycielskie)

e. Kradnące

Gang - hierarchiczne struktury, prowadzenie ciągłej działalności, struktury mogą być bardzo rozbudowane.

Skutki przestępczości zorganizowanej:

• Efekt organizacyjny - rezultat podziału zadań - lepsze efekty, niedostępne dla jednostek

• Ochronny - lepsze zabezpieczenie sprawców przed wykryciem i osądzeniem

• Demoralizacji - wzajemne negatywne oddziaływanie, poddanie kontroli członków zespołu

• Korupcji - zwiększenie możliwości wciągania do współpracy funkcjonariuszy publicznych

Struktury organizacyjne:

• Gwiaździsta - z centrum decyzyjnym powiązane inne osoby lub zespoły

• Siatkowa - nie istnieje centrum dyspozycyjne, lecz pewna liczba współpracujących zespołów

• Liniowa - między centrum decyzyjnym a osobami najniżej w hierarchii nie ma kontaktów - jest kilka poziomów pośredników

Rodzaje przestępczości zorganizowanej

• Gospodarcza - łamanie lub interpretacja prawa na swoją korzyść

• Polityczna- kwestionowanie istniejącej władzy państwowej lub sposobu jej wykonywania

• O charakterze politycznym - działalność organizacji terrorystycznej

• Hedonistyczna - dla satysfakcji lub rozrywki

• Sekty religijne

Przestępczość z użyciem przemocy:

Koncepcją frustracji-agresji- W koncepcji tej zakłada się, że wszelka frustracja rodzi skłonność do agresji, która czasem dotyka obiektów niewinnych. Geneza indywidualna opiera się na negatywnych doświadczeniach z członkami danej grupy.

Przemoc - rzeczywiste użycie siły fizycznej lub groźba jej użycia wobec człowieka, jeżeli zamiar sprawcy obejmuje wyrządzenie szkód fizycznych, bez względu na to czy miała ona charakter instrumentalny czy była celem sama w sobie. Przestępstwo z użyciem przemocy godzi zawsze w sposób bezpośredni lub pośredni w dobra chronione prawnie jak zdrowie, życie. (Czynna napaść, znęcania się, przestępstwa przeciwko życiu i zdrowiu)

Agresja - zachowanie, którego celem jest wyrządzenie krzywdy lub sprawienie bólu innej osobie bez względu na to czy cel udaje się osiągnąć. Może przybierać formy:

• Zewnętrzna - wobec ludzi lub innych podmiotów (zwierząt)

• Wewnętrzna - autoagresja

Biologiczne źródła agresji to - genetyczna, hormonalna, neurofizjologiczna

Zygmunt Freud tłumaczył agresję i przemoc jako czynnik wewnętrzny powodowany popędem lub instynktem.

Środki odurzające - substancje chemiczne mogące prowadzić do zmian strukturalnych lub funkcjonalnych w żywym organizmie, przejawiają się w zmianach postrzegania zmysłami, zmianach nastroju, świadomości lub też innych zmianach związanych ze sferą psychiczną lub zauważalnych zmian w zachowaniu. Stanowią ustawowe znamię czynu zabronionego lub też przedmiotu kryminalizacji.

Ofiara - konkretna osoba która wskutek popełnionego przestępstwa ujawnionego bądź nie, doznała szkody materialnej lub niematerialnej.

1. wiktymizacja pierwotna - stawanie się ofiarą w wyniku popełnionego przestępstwa, indywidualne odczucie skutków strat jakie sprawca wyrządził ofierze

2. wiktymizacja wtórna - doznanie powtórnego pokrzywdzenia przez społeczny efekt stygmatyzujący

Przestępczość nieletnich

Mogą być stosowane środki wychowawcze, poprawcze, kary i środki karne - celem jest wychowanie.

Wszczęcie postępowania:

• Sygnał negatywnego osądu zachowania nieletniego

• Może wywołać wstrząs psychiczny jako sankcja negatywna

• Oznacza zmianę położenia

Środki niezwiązane ze zmianą środowiska wychowawczego:

1. Upomnienie

2. Nadzór

3. Czasowy pobyt we wskazanej instytucji

4. Warunkowo zawieszone umieszczenie w zakładzie poprawczym

Środki związane ze zmianą środowiska wychowawczego:

1. Wolnościowe - placówka przygotowawcza, rodzina zastępcza

2. Izolacyjne - zakład poprawczy

Zapobieganie przestępczości i reakcje na nią

Kontrola społeczna - działanie mające na celu eliminację określonych zjawisk lub ich skutków uznanych za niepożądane przez podmiot podejmujący tę działalność

Możemy wyróżnić dwie strategie działań zapobiegawczych:

• Represyjna (destruktywna) - działania obliczone na zwalczanie zjawisk, uniemożliwianie dokonania czynów zabronionych przez np. izolację przestępców

• Nie represyjna (kreatywna) - tworzenie możliwości działania by jednostki wybierały zachowania prawne, szkolenie, przekonywanie, propaganda.

Prawo karne ma za zadanie dążyć do:

• Cel sprawiedliwościowy - zaspokojenie społecznego poczucia sprawiedliwości

• Cel ogólno-prewencyjny - oddziaływanie na społeczeństwo

• Cel szczególno-prewencyjny - oddziaływanie na sprawcę czynu zabronionego

• Cel kompensacyjny - naprawienie lub minimalizacja zła wyrządzonego przestępstwem

Kryminologia pozytywistyczna dzieli się na dwa nurty: biopsychologiczny (paradygmat rodzajów ludzkich) oraz socjologiczny (paradygmat rodzajów otoczenia)

nurt biopsychologiczny

1. opierał się on na kilku założeniach:

-główny wpływ na zachowanie człowieka wywierają cechy pozwalające traktować go jako odrębną jednostkę;

-niektóre z tych cech, które są dziedziczone, wrodzone lub nabyte tworzą podłoże sprzyjające powstawaniu zachowań antyspołecznych;

-można ustalić, które cechy wywołują tendencję do zachowań antyspołecznych, co prowadzi do możliwości wykrycia związku przyczynowego pomiędzy taką cechą a określonym zachowaniem;

-ustalenie takiego związku stwarza możliwość walki z takim zjawiskiem;

2. kierunek biopsychologiczny tworzą teorie kładące nacisk na cechy somatyczne oraz teorie kładące nacisk na cechy psychiczne

3. teorie somatyczne

a. teorie antropologiczne: najbardziej rozpowszechnił je Lombroso; nawiązał on do dorobku fizjonomistów, którzy wiązali ukształtowanie twarzy z właściwościami psychiki oraz frenologów, którzy szukali takich związków pomiędzy kształtem czaszki a ludzką psychiką; stwierdził, że niektórzy ludzie mają trwałą tendencję do popełniania przestępstw, którą można poznać po cechach budowy ciała (np. cofnięte czoło, deformacja czaszki); „przestępca z urodzenia” musi posiadać co najmniej sześć takich cech, a także inne, np. leworęczność;

-ludzie dysponuje wrodzoną skłonnością do popełniania przestępstw wskutek obciążenia dziedzicznego, wynikającego z chorób psychicznych, alkoholizmu, a także poprzez wpływ czynników zewnętrznych;

-wyróżnił także przestępców nałogowych, z namiętności, przypadkowych i kryminoidów - są to osoby nieodporne na czynniki zewnętrzne i skłaniające się do przestępnego zachowania;

b. teorie związane z genetyką opierały się na badaniach genealogicznych, bliźniąt oraz adopcyjnych

-badania genealogiczne zostały zapoczątkowane badaniem rodziny oznaczonej kryptonimem „Kallikak”; badano dwie gałęzie rodziny, które wywodziły się od tej samej osoby; pierwsza gałąź, określona jako „zła” charakteryzowała się tym, że była ona „efektem” współżycia z prostytutką, natomiast druga - „dobra” - była rezultatem zawarcia małżeństwa z osobą o takiej samej pozycji społecznej, jaką miał ojciec; w sześciu pokoleniach „złej” gałęzi 90% jej członków miało problemy z funkcjonowaniem w społeczeństwie; wniosek - nie można na stwierdzić jaki wpływ na postępowanie człowieka mają cechy dziedziczne, ponieważ ich wpływu nie można oddzielić od wpływu czynników społecznych

-badania bliźniąt nie dały dowodów potwierdzających wpływ cech dziedzicznych na ujemnie oceniane zjawiska;

-badania adopcyjne nie potwierdziły istnienia związku między przestępczością przybranych rodziców i ich adoptowanych dzieci;

-wniosek ogólny: nie dziedziczy się skłonności do zachowań przestępczych lub nadużywania alkoholu, lecz pewne podstawy biologiczne lub procesy biochemiczne, które w pewnych warunkach środowiskowych sprzyjają tym zachowaniom

c. teorie zaburzeń chromosomów: każdy człowiek posiada 46 chromosomy, które są ułożone w 23 pary, z czego 22 pary to tzw. autosomy, a ostatnia para tworzona jest przez chromosomy płciowe - u kobiety występują dwa chromosomy X (46XX), a u mężczyzny chromosom X oraz Y (46XY); zapis struktury chromosomów może być u mężczyzny zaburzony poprzez obecność dodatkowego męskiego chromosomu płciowego, np. 47XYY, co może powodować tendencję do zachowań kryminalnych o podłożu agresywnym; teoria ta jest niepotwierdzona;d. teorie zaburzeń OUN: negatywnie oceniane zachowania społeczne, które powodowane są organicznym uszkodzeniem mózgu, nazywane są charakteropatią; nie jest jednak pewne, czy tego typu zachowania pojawiają się zawsze przy uszkodzeniach UON; podobne zachowania mogą wywołać mikrouszkodzenia mózgu, które prowadzą do dysfunkcji mózgu

mogą one powstać w czasie np. życia płodowego lub w czasie porodu; dzieci, które cierpią na to schorzenie mają większe problemy z dostosowaniem się do wymagań społecznych, a to z kolei może prowadzić do utrwalenia tendencji do antyspołecznych zachowań;

e. teoria zaburzeń biochemicznych: wiążą się one z zaburzeniami endokrynologicznym, zaburzenia procesów biochemicznych wywołują lub wyzwalają tendencje do antyspoł. zachowań; związane jest to m.in. z niedoborem lub nadmiarem witamin lub hormonów, nieprawidłowym poziomem cukru we krwi;

f. teoria obniżenia sprawności intelektualnej: nie wykazano, że przestępcy charakteryzują się niższym poziomem inteligencji, ale niski poziom sprawności umysłowej może utrudniać spełnianie pewnych społecznych wymogów, a to prowadzi do zachowań przestępczych; w środowisku nieletnich przestępców istnieje nadreprezentacja osób o obniżonej inteligencji

4. teorie psychosomatyczne

a. teorie konstytucjonalno-typologoiczne: Hipokrates wyróżnił cztery kategorie ludzi, ze względu na swoje właściwości psychiczne: sangwinik (silnie reagujący, niewytrwały w działaniu), choleryk (silnie reagujący, wytrwały w działaniu), melancholik (słabo reagujący, wytrwały w działaniu) i flegmatyk (słabo reagujący, niewytrwały w działaniu); teorię tę uzupełnił Kretschmer, który także wyróżnił cztery kategorie ludzi:

-typ asteniczny - wysoki, szczupły, ostre rysy twarzy;

-typ atletyczny - wzrost średni lub wysoki, raczej szczupły, lecz dobrze umięśniony;

-typ pykniczny - wzrost średni lub niski, otłuszczony, grube rysy twarzy

-typ dysplastyczny - nieregularna budowa ciała, często otłuszczony :P

-z określonymi typami łączył choroby psychiczne; stwierdziła także, że typy „czyste” są teorią; koncepcja ta jest odmianą lombrozjanizmu;

b. teoria Eysencka: wyróżnił dwa typy układów nerwowych, które różnią się przebiegiem procesów pobudzania i hamowania, mianowicie ekstrawertyków (ławo pobudzić i wygasić; są impulsywni, towarzyscy, optymistyczni, brak krytycyzmu, nieopanowani, co prowadzi do agresji) i introwertyków (trudno pobudzić i wygasić; nie są towarzyscy; są powściągliwi, nieśmiali, systematyczni, sumienni, są pesymistami); osoby cechujące się wysokim poziomem ekstrawertyzmu i neurotyzmu - wrażliwości emocjonalnej - mają najwięcej problemów, aby unikać zachowań antyspołecznych; u ekstrawertyków proces nabywania i utrwalania norm społecznych wymaga większego nakładu pracy niż u introwertyków;

c. teorie nieprawidłowej osobowości: ich istotą są zaburzenia w obrębie obrazu samego siebie które wiążą się z przekonaniem o zmniejszonej lub zawyżonej własnej wartości, skłonność do posługiwania się mechanizmami obronnymi, które prowadzą do zdjęcia z siebie odpowiedzialności za własne czyny; innym powodem może być niewłaściwie zbudowany system wartości (wyłączne akcentowanie swojego dobra); często łączą się z depresją itp.

-innym przykładem zespół ogólnego niepowodzenia, na który składają się m.in. niska odporność na stres, brak wytrwałości w dążeniu do celu, niski poziom wykształcenia, alkoholizm; przykład - żulerstwo;

d. psychopatia: jest to nieprawidłowe ukształtowanie osobowości, które cechuje się m.in. niezdolnością do trwałych związków uczuciowych, przewaga popędu nad wyższymi regulatorami zachowań; powoduje to zachowania impulsywne, które nie muszą łączyć się z niskim poziomem inteligencji; duża liczba przestępców wielokrotnie notowanych jest psychopatami - są to osoby o nieprawidłowo ukształtowanej psychice w wyniku negatywnych doświadczeń społecznych;

5. wnioski ogólne: jest ona prosta w zastosowaniu, lecz pozwala podzielić ludzi na „lepszych” i „gorszych”, co zwiększa komfort psychiczny „lepszych”; podział ten może być podstwą do zaostrzenia odpowiedzialności karnej; utrwala pewne stereotypy, pozwala manipulować społeczeństwem, jest ona często stosowana w celach socjotechnicznych; nie ma dowodów na to, że występowanie jakiegokolwiek czynnika jest warunkiem wystarczającym lub koniecznym do wystąpienia przestępczości; należy odrzucić wszystkie teorie mówiące o dziedziczeniu skłonności przestępczych lub predestynacji do popełniania przestępstw;

nurt socjologiczny

1. opierał się on na kilku założeniach:

-na zachowanie człowieka decydujący wpływ wywierają czynniki społeczne;

-niekorzystne warunki społeczne powodują zachowania przestępne, a nawet mogą wykształcić u jednostki tendencję do takich zachowań;

-można ustalić, jakie czynniki powodują zachowania przestępne;

-usunięcie lub ograniczenie siły oddziaływania tych czynników pozwala skutecznie zwalczać przestępczość;

2. teorie ekologiczne: człowiek musi zminimalizować zagrożenia płynące z otoczenia poprzez reakcję na bodźce zewnętrzne; powoduje to konieczność szukania związków pomiędzy zachowaniami przestępnymi a środowiskiem; najbardziej znanymi twórcami tej teorii byli badacze tworzący tzw. szkołę chicagowską (Park, Burgess), którzy badając przestrzenny rozkład przestępczości w miastach stwierdzili, że wraz z ukształtowaniem środowiska w obrębie miasta zmienia się nasilenie przestępczość; Burgess wyróżnił kilka stref miasta:

-centralną - z instytucjami handlowymi, finansowymi itp.; codziennie jest tam wiele osób;

-przejściową - są tu instytucje ze strefy centralnej, jak i przemysł lekki, co powoduje, że po części jest ona -trefą przemysłową;

-mieszkań pracowniczych - mieszkają tu ludzie ze strefy przejściowej, którzy chcą znajdować się blisko zakładu pracy;

-willową - zamieszkałą przez osoby należące do klasy średniej i wyższej, zabudowaną częściowo mieszkaniami o bardzo wysokim standardzie;

-podmiejską - obejmuje tereny poza granicami miasta oraz osiedla i miasteczka satelitarne;

-według Burgessa rozwój miasta to proces odśrodkowego rozszerzania się stref, z których każda napiera na strefę wobec niej zewnętrzną i przejmuje jej teren, co określił jako sukcesję; badał także przestępczość nieletnich, która była nierównomiernie nasilona - najsilniejsza była w strefie centralnej, lecz w miarę przechodzenia do stref zewnętrznych słabła

a. teorie strukturalne: dotyczą one zróżnicowania społecznego - ludzie znajdujący się na różnych szczeblach struktury społecznej mają inne możliwości działania; przedstawicielem był Robert Merton, który sformułował teorię anomii opierającą się na założeniu, że wszyscy członkowie społeczeństwa podlegają naciskowi wywieranemu przez społeczeństwo, aby skłonić ich do osiągania społecznie uznawanych wartości; nacisk jest wywierany ponieważ społeczeństwo jest jedną wspólną strukturą kulturową, która określa cele, a także sposoby ich osiągania; niekażdy może stosować te sposoby, gdyż zależy to od miejsca w strukturze społecznej - prowadzi to do problemów przystosowania się jednostki do stawianych jej wyzwań; może ona zastosować jeden z pięciu sposobów przystosowania: konformizm, innowację, rytualizm, wycofanie lub bunt; wybór jednego z powyższych sposobów może w dużym stopniu zależeć od otoczenia jednostki i wywieranych na nią nacisków;

-teoria Mertona pozwala w lepszym stopniu wyjaśniać uwarunkowania przestępstw przeciwko mieniu lub związanych z dostępem do nich niż uwarunkowań innych przestępstw;

o wniosek: określona struktura społeczeństwa może wywoływać zachowania przestępne

b. teorie zróżnicowania kulturalnego: Albert Cohen badając społeczeństwo USA w połowie lat 50. stwierdził, że dominującą warstwą społeczną jest klasa średnia, która narzuca swoje standardy zachowania klasom niższym; osoby z tej klasy pełnią wiele funkcji w organach kontroli społecznej, dlatego osoby z niższych warstw chcąc osiągnąć wyższą pozycję muszą spełniać stawiane im wymogi; wymienia też pewne cechy, które charakteryzują osoby z wyższych sfer, są to : ambicja, osobista odpowiedzialność, szacunek dla osiągnięć, świecki ascetyzm, racjonalność, dbałość o wygląd i maniery, eliminację agresji, rozsądny wypoczynek i szacunek dla własności; osoby z niższych warstw nie przykładają uwagi do tych cech, dlatego nie są one rozwijane, co z kolei uniemożliwia im awans społeczny; dochodzi do odrzucenia norm klasy średniej i wykształcenia norm zastępczych, które zaspakajają potrzebę społecznego uznania; osoby młode z niższych warstw tworzą własne grupy, które cechują się subkulturą negatywistycznie nastawioną do kultury warstw średnich; cechuje się ona nieutylitaryzmem (nacisk na własne korzyści), złośliwością, hedonizmem, podkreślaniem autonomii

-Miller stwierdził, że warstwy niższe wytworzyły w przeszłości własną subkulturę, całkowicie przeciwstawną kulturze klasy średniej; subkulturę tę tworzą punkty skupienia, czyli wartości uznawane w grupie - trudności, twardość, cwaniactwo, podniecenie, los i niezależność; inną cechą struktury niskich warstw społecznych jest tworzenie się w nim podziałów według kryterium płci - w domu dominują kobiety, nie tworzy to wzorów dla chłopców, dlatego łączą się oni w grupy, które zaspakajają potrzeby nie zaspakajane przez rodzinę; przynależność do takiej grupy i walka o wysoką pozycję w niej jest źródłem zachowań przestępnych;

-teoria zróżnicowanych okazji: na wybór zachowania zgodnego albo sprzecznego z prawem wpływa nie tylko dostęp do środków skłaniających do zachowań poprawnych, ale także dostęp do środków koniecznych do podjęcia zachowań antyprawnych; nieletni grupują się w zbiorowości o trzech charakterach - przestępczych (powstają gdy nieletni żyją w środowisku nasyconym dorosłymi kryminalistami), konfliktowych (powstają w środowiskach zdezorganizowanych) i wycofania (nieletni nie zdołali zaspokoić swoich aspiracji przy pomocy środków legalnych lub nielegalnych, a mają dostęp do narkotyków)

c. teorie uczenia się zachowań przestępczych: Sutherand sformułował teorię zróżnicowanych powiązań, która opiera się na następujących założeniach: zachowanie przestępcze jest wyuczone w interakcjach z innymi osobami w procesie komunikacji, główny proces nauki następuje w grupach o osobistych powiązaniach, motywy działania zostały wyuczone w skutek określenia norm prawnych jako niewiążące, a jednostka staje się przestępcą wskutek nadwyżki definicji sprzyjających łamaniu prawa nad definicjami sprzyjającymi jego poszanowaniu

-teorie technik neutralizacji: opiera się ona na argumentacji służącej usprawiedliwianiu zachowań przestępnych; głównymi sposobami usprawiedliwiania są: zaprzeczenie odpowiedzialności, zaprzeczenie bezprawia („przecież nikomu nic się nie stało”), zaprzeczenie ofiary („należało się mu”), potępienie potępiających, powołanie się na wyższe racje; katalog ten nie jest zamknięty; ich wspólną cechą jest dokonywanie manipulacji, która prowadzi do pozbycia się możliwości - w oczach sprawcy - obciążenia go negatywnym zachowaniem; nie jest ważny fakt, że inni nie popierają tego punktu widzenia, ważne jest to, że sprawca chroni obraz swojej osoby, który inni chcą zepsuć;

d. teorie kontroli: opierają się na dorobku Emila Durkheima, który uznał, że przestępczość jest zjawiskiem naturalnym, które występowało, występuje i będzie występować, ponieważ zachowanie polegające na łamaniu norm społecznych powoduje, że społeczeństwo nie trwa w bezruchu i musi cały czas zmieniać podejście do własnych wytworów, np. poglądów, a także wskutek tego, że człowiek z natury jest egoistyczny i nie dysponuje żadnymi hamulcami przed zachowaniami krzywdzącymi inne osoby; społeczeństwo musi wytwarzać środki zdolne do powstrzymywania ludzi przed popełnianiem przestępstw, aby utrzymała się ona w akceptowanych granicach; większość ludzi nie popełnia przestępstw, ponieważ społeczeństwo kontroluje je za pomocą więzi społecznej; przyczyną zachowań przestępnych jest osłabienie bądź zerwanie więzi społecznych, ponieważ zmniejsza to gotowość jednostki do przestrzegania norm społecznych; więź społeczna składa się z przywiązania (pozytywny zw. emocjonalny z osobami z bliskiego otoczenia), zaangażowania (uczestnictwo w działaniu), zaabsorbowania (udział w działalności zgodnej z prawem) i przekonania (gotowość do przestrzegania norm społecznych); brak lub osłabienie jednego z elementów powoduje możliwość wystąpienia zachowań przestępczych

e. wnioski ogólne: teorie socjologiczne zazwyczaj kładły nacisk na jeden element, a pozostałe pomijały; mocno akcentowały czynniki, które mogą przyczynić się do zachowań przestępnych, a także ukazały społeczne mechanizmy generujące przestępczość; ustrukturalizowanie społeczeństwa wyznacza ludziom różne sfery działania, a także naraża ich na oddziaływanie różnych czynników, z których część może powodować przestępczość

Teoria anomi

Nazwa jest nie ma tu istotnego znaczenia dlatego, ze Merton nie nazwał swojej teorii. Można ją wiec nazywać zarówno teorią anomi jak i teoria środków i celów, teoria napięcia itp. Teoria stworzona przez Roberta Mertona przedstawicielem kierunku strukturalnego, który źródeł zachowań dewiacyjnych poszukuje w strukturze społeczeństwa.

Jednak na tle całości działalności R. Mertona teoria anomi nie zajmuje czołowego miejsca. Socjologom nie zajmującym się dewiacjami nazwisko to kojarzy się np. z teorią średniego zasięgu.

Robert Merton w swoich teorii wyszedł z założenia ze wszelkie działania dewiacyjne nie są częścią natury człowieka. Nie są czymś naturalnym dla niego i nie dochodzą do głosu w przypadku osłabienia kontroli społecznej jak chciał inny socjolog Durkheim. Merton zakładał ponad to, ze nie istnieje pojęcie patologia społeczna ze względu na jego pejoratywny wydzięk. Uważał, że zakłada to określenie istnienie pewnego katalogu zachowań niepożądanych w społeczeństwie. Merton uważał jednak, że zachowania dewiacyjne wcale nie musza być bardziej katastroficzne niż postawa konformizmu. Według Mertona zachowanie takie jest wynikiem pewnych napięć w strukturze społecznej i tak rozpatrywane jest normalnym, oczekiwanym i w pewnym sensie racjonalnym zachowaniem.

Uważał, że każdy z nas znajduje się w ściśle określonym strukturze społecznej. Dodatkowo w związku z tym człowiek na pewne ograniczenia wynikające z „zaszufladkowania” go na określonym poziomie struktury społecznej. Dlatego też właściciel hurtowni i chociażby student żyjąc wchodzą w różne relacje społeczne, które wyznaczają ich zakres możliwości działania.(struktura społeczna)

Merton rozszerzył te założenie o pogląd, że w związku z faktem pozostawania w społeczeństwie na każdego jego członka wywiera ono określony nacisk dążąc do realizacji katalogu wartości ogólnie przyjętych. Zauważał dalej, że przyczyną wywierania nacisku na jednostkę jest chęć osiągnięcia określonych wartości, z którymi osoba jest zapoznawana w procesie socjalizacji i których osiągnięcie będzie wyznaczać jego pozycje w społeczności. Są to takie wartości jak sukces, osiągnięcia, „robienie pieniędzy itp.(struktura kulturowa)

Socjolog zauważa również, ze społeczność wyznacza jakimi sposobami dana wartość ma być osiągnięta. ”Wiele sposobów, które z punktu widzenia poszczególnych jednostek byłyby bardziej skuteczne dla osiągnięcia pożądanych wartości [...] jest wyłączone z obszaru dozwolonych zachowań”. Zazwyczaj pomiędzy pożądanymi wartościami, sposobami ich realizacji zachodzi powiązanie. Wówczas społeczeństwo jest zharmonizowane, a jednostka jest zadowolona zarówno z osiąganych celów jak i ze sposobów ich osiągnięcia. Jednakże Merton wyróżniał dwa typy społeczeństwa nie zharmonizowanego Pierwszym przykładem nie zharmonizowanego społeczeństwa jest społeczność rytualna. W takim przypadku katalog proponowanych wartości ulega praktycznie zapomnieniu istotnie jest za to przestrzegania wypracowanych rytuałów. W drugim o wiele większy nacisk jest położony na osiąganie wartości z brakiem należytej uwagi na sposoby ich osiągnięcia. Według socjologa w takim przypadku motywacja do osiągnięcia celów staje się bardzo silna, nawet poprzez środki które są niedozwolone

Nie każdy z jej członków danej społeczności może daną wartość osiągnąć tylko ten kto ma najszersze możliwości działania czyli znajduje się jak najwyżej w hierarchii społecznej. Co jednocześnie powoduje wzrost jego prestiżu. Tzw. synowi prawnika łatwiej jest zdobyć dyplom ukończenia studiów prawniczych niż synowi bezrobotnego.

syndrom rozbitych okien brak reakcji ludzi na zachowania wpływające na dewastację środowiska oraz działania społecznych dewiantów wywołujce obawy strach i emocje, stwarza wrażenie ogólnego załamania się mechanizmów kontroli społecznej. Prawo karne działa na zasadzie demonstracji tzn, jeśli nie widać przejawów jego funkcjonowania to odnosi się wrażenie jakby go w ogóle nie było albo było bardzo nieskuteczne. Przeciwdziałanie drobnej przestępczości i dewastacji środowiska można zapobiec wystąpieniu ciężkich przestępstw. W zniszczonym środowisku łatwiej rodzą się zjawiska kryminalne. Jeśli ktoś widzi jedną zbitą szybę w jakimś budynku to nie będzie miał oporów przed zbiciem następnej co w dalszej kolejności może doprowadzi do kolejnych naruszeń innego rodzaju i do kompletnej dewastacji środowiska

---