Zag 6
Układ pokarmowy, choroby układu pokarmowego, trawienie.
Układem trawiennym można nazwać narządy przewodu pokarmowego, które służą do odżywiania organizmu. Odżywianie to pobieranie pokarmu ze środowiska, jego rozkład do cząstek, które mogą zostać wykorzystane przez organizm. Celem tego procesu jest zapewnienie organizmowi niezbędnych składników budulcowych oraz energii. Składniki budulcowe są potrzebne do odtworzenia zużytych elementów oraz budowy nowych. Z kolei energia jest potrzebna do przeprowadzania większości procesów życiowych w komórkach.
Układ pokarmowy człowieka jest kanałem o długości dochodzącej nawet do 8 metrów, w którym następuje proces trawienia. Zasadniczo, w procesie trawienie udział bierze wiele narządów budujących bezpośrednio lub pośrednio układ pokarmowy człowieka. Do gruczołów wydzielniczych należą ślinianki, wątrobę, pęcherzyk żółciowy, trzustkę, wyrostek robaczkowy. Układ pokarmowy człowieka składa się po kolei z następujących elementów: jama ustna, gardło, przełyk, żołądek, dwunastnica, jelito cienkie, jelito grube i odbytnica. Ściana przewodu pokarmowego zbudowana jest z trzech warstw - błony śluzowej z tkanką podśluzową, błony mięśniowej oraz zewnętrznej błony surowiczej (zewnętrznej, czyli wychodzącej do reszty organizmu, zewnętrznej w stosunku do światła przewodu pokarmowego). Błona surowicza (zwana otrzewną) jest więc warstwą wyściełającą narządy zawarte w jamie brzusznej oraz miednicy małej. Dzięki niej i niewielkiej ilości płynu, który zostaje przez nią wydzielony, możliwe jest przesuwanie się wzajemne narządów położonych w jamie brzusznej, dzięki czemu nie dochodzi do uszkodzeń w czasie ruchu ciała, oddychaniu. Przewód pokarmowy charakteryzuje się także swoimi własnymi ruchami, zwanymi ruchami perystaltycznymi, które umożliwiają przesuwanie się treści pokarmowych w przewodzie pokarmowym. Jama brzuszna jest największą jamą w organizmie człowieka. Od góry ogranicza ją przepona, od tyłu bariera jest kręgosłup, z przodu i z boków są to mięśnie przedniej ściany jamy brzusznej, a od dołu przechodzi w jamę miednicy (nie ma wyraźnej granicy tych dwóch jam ciała).
Jama ustna jest początkowym odcinkiem układu pokarmowego. Składa się ona z przedsionka jamy ustnej oraz jamy właściwej. Przedsionek jest połączeniem pomiędzy jamą ustną ze środowiskiem, poprzez szparę ustną (usta). Ograniczają go wargi i policzka, a od wewnątrz łuki zębowe razem z dziąsłami. Wymiary właściwej jamy ustnej są ograniczone przez łuki zębowe wraz z dziąsłami, podniebienie twarde i podniebienie miękkie oraz przeponę jamy ustnej, na którą składają się mięśnie żuchwowo - gnykowe. Na dnie jamy ustnej znajduje się język, który jest tworem mięśniowym otoczonym przez błonę śluzową. Język dzieli się na dwie części - trzon i korzeń (nasadę). Trzon jest zbudowany z dwóch powierzchni - grzbietowej i dolnej. Pod językiem można wyróżnić dwa fałdy podjęzykowe oraz wędzidełko. W fałdach podjęzykowych ulokowane są ślinianki podjęzykowe, a tuż obok wędzidełka znajduje się ujście dla ślinianek podżuchwowych. Ślinianki przyuszne mają swoje ujście w ścianie przedsionka jamy ustnej. Połączenie jamy ustnej z gardłem nazywa się cieśnią gardła. Po obu jej stronach położone są migdałki podniebienne, pomiędzy fałdami podniebienno-językowymi z przodu a fałdami podniebienno-gardłowymi z tyłu. Na korzeniu języka, na dnie cieśni, umiejscowiony jest migdałek językowy.
Przełyk
Przełyk jest elastycznym przewodem, zbudowanym z mięśni. Od światła przełyku wyścielony jest błoną śluzową. Jego ściany są gładkie. Leży on na tylniej ścianie klatki piersiowej. Po przekroczeniu linii przepony łączy się z żołądkiem. Jest więc przewodem łączącym jamę ustną z żołądkiem. Ciśnienie panujące w tej "rurze" jest niższe niż ciśnienie atmosferyczne. Przełyk jest tylko łącznikiem z resztą przewodu pokarmowego, nie zachodzi w nim wchłanianie. Pokarm przepychany jest poprzez synchroniczne ruchy mięśniówki przełyku (fala perystaltyczna). Co ciekawe, przesuwanie pokarmu odbywa się także w sytuacji, kiedy np. zwisamy do góry nogami, a więc gdy gardło jest położone poniżej żołądka.
Żołądek
Żołądek jest najszerszą częścią przewodu pokarmowego. Mam workowaty kształt i jest elementem łączącym przełyk i jelito cienkie. Dzieli się żołądek na trzy części - wpust, trzon i część odźwiernikową. Ściana przednia i tylnia oddzielone są krzywizną małą i dużą. Najniżej położony punkt krzywizny mniejszej oddziela trzon żołądka od części odźwiernikowej i nazywa się go wcięciem żołądkowym. Trzon żołądka nieco niżej zagina się w prawo i ku górze. W tym miejscy zaczyna się część przedodźwiernikowa. Zagięcie tworzy kąt żołądka. Odźwiernik stanowi ujście z żołądka i przechodzi do dwunastnicy.
Żołądek nie ma jakiejś jednej, ustalonej pojemności. Żołądek zbudowany jest z mięśni, które mogą się rozciągać. Zazwyczaj jednak jego pojemność waha się w granicach od 1 do 3 litrów. Żołądek umiejscowiony jest w lewej części podżebrowej i lewej okolicy nadbrzusznej. Jedynie część, w której leży odźwiernik, umiejscowiona jest w lewym nadbrzuszu, a więc przekracza linię pośrodkową. Żołądek zbudowany jest z mięśni, mających możliwość systematycznego kurczenia się i rozkurczania, dzięki czemu możliwe jest wymieszanie treści pokarmowych z sokami żołądkowymi i enzymami. Skurcze te reguluje rozrusznik, położony w 1/3 górnej długości krzywizny większej. Sok żołądkowy wydzielany jest przez liczne gruczoły razem ze śluzem. Sok żołądkowy ma bardzo niskie pH, zapewnione przez kwas solny (kwas chlorowodorowy), dzięki czemu tworzy środowisko dogodne dla działania enzymów trawiennych rozkładających substancje pokarmowe. W soku żołądkowym zawarte są takie enzymy hydrolityczne, jak pepsyna, katepsyna, podpuszczka. Przede wszystkim odpowiadają one za trawienie białek. Jeśli chodzi o rozkład cukrów, to zachodzi on przy użyciu ptialiny - enzymu produkowanego przez ślinianki jeszcze w jamie gębowej. Dodatkowo, gruczoły żołądkowe wytwarzają także tzw. czynnik wewnętrzny Castle'a, który odpowiedzialny jest za wiązanie witaminy B12, dzięki czemu możliwe jest jej wchłonięcie w jelicie krętym.
Jelito cienkie - Dwunastnica
Dwunastnica to pierwszy odcinek jelita cienkiego, o długości pomiędzy 25 a 30 cm. Część górna dwunastnicy nosi nazwę opuszka i nie posiada okrężnych fałdów, które są charakterystyczne dla jelita cienkiego. Można je zlokalizować w innych częściach dwunastnicy, a więc w części zstępującej, części dolnej i części wstępującej. Innym elementem charakterystycznym dla dwunastnicy jest występowanie brodawki większej w części zstępującej dwunastnicy. Jest t miejsce, gdzie uchodzą przewody trzustkowe oraz żółciowe. Stosunkowo często, jakieś 2-3 cm powyżej brodawki większej występuje jeszcze brodawka mniejsza, która stanowi ujście dla dodatkowego przewodu trzustkowego. Sok dwunastnicy ma odczyn lekko zasadowy, przez co przynajmniej częściowo neutralizuje bardzo kwaśny odczyn treści pokarmowych przechodzących z żołądka. Sok dwunastnicy zawiera różne enzymy hydrolityczne, które odpowiedzialne są za trawienie węglowodanów, białek i tłuszczy. Enzymy te produkowane są w znaczącej mierze przez trzustkę, która wydziela przeciętnie 1 litr wydzieliny na dobę. Z kolei na sok dwunastnicy składa się także żółć, uchodząca drogami żółciowymi. Jest to wydzielina produkowana przez wątrobę, w ilości około 1,5 litra na dobę. Jej zadaniem jest emulgacja tłuszczy, w celu ułatwienia dostępu do nich dla enzymów rozkładających tłuszcze (lipazę trzustkową) i ich uaktywnienie. Dodatkowo, żółć odpowiedzialna jest za przekazywanie sygnału w celu zwiększenia perystaltyki jelit.
Jelito cienkie - dalsze odcinki
Poza dwunastnicą, w jelicie cienkim wyróżnia się jelito czcze, które z kolei przechodzi w jelito kręte. To ostatnie uchodzi do jelita grubego. Na granicy jelita krętego i jelita grubego znajduje się zastawka, dzięki której niemożliwe jest cofnięcie się treści pokarmowej z jelita grubego. Jelito czcze i jelito kręte łącznie określa się mianem jelita krezkowego, ponieważ zawieszone są one na krezce, dzięki czemu możliwa jest duża ruchomość pętli jelit.
Jelito cienkie jest najdłuższą częścią przewodu pokarmowego. Jego długość jest różna i waha się w granicach od 2,5 do 11 metrów! Przeciętnie jednak ma długość 4 do 5 metrów. Średnica światła jelita cienkiego wynosi od 2,5 do 5 cm. Zachodzi w nim dalszy proces trawienia, głównie węglowodanów, tłuszczów, białek oraz kwasów nukleinowych. Podstawowym zadaniem jelita cienkiego jest wchłanianie potrzebnych organizmowi substancji. Odbywa się to pośrednictwem kosmków jelitowych i fałdów okrężnych jelita. Kosmki jelitowe są bardzo cienkimi wypustkami zwiększającymi powierzchnię chłonną jelita. Przeciętnie, na 1 mm2 jelita jest ich od 10 do 40. Zwiększają one powierzchnię chłonną wielokrotnie. Kosmki jelitowe także mają zdolności do synchronicznego, rytmicznego kurczenia się, dzięki czemu "wpychają" chłonkę (limfę) do naczyń układu chłonnego, a przez niego do krwi. Głównie tłuszcze wchłaniane są tym sposobem. Węglowodany i białka przedostają się do wątroby za pośrednictwem układu krążenia wrotnego.
Krezka
Krezka to określenie, które noszą dwie złączone blaszki otrzewnej, które są przedłużeniem otrzewnej otaczającej dany narząd. Pomiędzy tymi blaszkami biegną naczynia krwionośne i nerwy, które zaopatrują dany narząd.
Wątroba
Największym gruczołem w ciele człowieka jest wątroba. Umiejscowiona jest ona pod przeponą, po prawej stronie w jamie brzusznej. Wytwarza i wydziela żółć, magazynuje potrzebne organizmowi elementy, reguluje poziom cukru we krwi, uczestniczy w przemianie białek i tłuszczy, jest "odtruwaczem" organizmu poprzez inaktywację toksyn. Waga tego dużego gruczołu dochodzi do 1,5 kg. Zbudowana jest ona z hepatocytów, czyli komórek wątrobowych. Wątroba jest organem kruchym, wrażliwym na pęknięcia i inne urazy.
Trzustka
Trzustka wytwarza sok trzustkowy, zawierający enzymy trawienne. Sok ten pełni też funkcję alkalizacyjną w stosunku do żółci i kwasu solnego z żołądka. Reguluje też gospodarkę cukrową (insulina). Budowa tego gruczołu określana jest jako zrazikowata. Trzustka umiejscowiona jest na tylniej ścianie jamy brzusznej, na wysokości pierwszego kręgu lędźwiowego. Ma ona długość około 12 do 20 cm, wysokość w granicach 4-5 cm, i grubość około 2 - 3 cm. Jest to lekki organ, waży około 90 gram. Trzustkę zasadniczo dzieli się na trzy części - głowę, trzon i ogon. Ma ona kształt zbliżony do ryby, której głowa otoczona jest przez dwunastnicę, a ogon znajduje się w okolicy lewego podżebrza.
Drogi żółciowe
Drogi żółciowe odpowiadają za odprowadzenie żółci od wątroby, która ją produkuje, to dwunastnicy, gdzie następuje ich mieszanie z treściami pokarmowymi. Z każdego płaty wątroby wychodzi jeden przewód żółciowy. Następnie oba te przewody łączą się w jeden przewód żółciowy wspólny. W jego górnej części zlokalizowane jest ujście do pęcherzyka żółciowego poprzez przewód pęcherzykowy. Nie powinno się używać określenia "woreczek żółciowy", ponieważ jest to niepoprawne określenie. Jest to pęcherzyk, w którym gromadzi się żółć. Przewód żółciowy wspólny łączy się z jelitem cienkim na odcinku dwunastnicy.
Jelito grube
Jelito grube ma długość przeciętnie około 1,5 metra. Dzieli się je zasadniczo na trzy części: jelito ślepe, okrężnicę oraz odbytnicę. Jelito ślepe zwane jest także kątnicą, zawiera wyrostek robaczkowy. Jest to boczne, "ślepe" uwypuklenie jelita grubego. Przeciętnie ma 7 do 8 cm długości i średnicy. Wyrostek robaczkowy to zwężona część jelita ślepego. Jest to cienkie (grubości około 0,5 cm) wydłużenie jelita ślepego (8 - 9 cm). Wyrostek robaczkowy u współczesnego człowieka nie pełni już funkcji, za jaką był odpowiedzialny w przeszłości, a więc za trawienie celulozy dzięki symbiozie z odpowiednimi gatunkami bakterii. Jednak do dzisiaj odpowiada za nabycie odporności we wczesnym okresie życia, dzięki zawartości dużej ilości tkanki limfatycznej.
Okrężnica dzieli się na trzy odcinki - część wstępującą, poprzecznicę i część zstępującą. Część wstępująca przechodzi w poprzecznicę poprzez zagięcie wątrobowe. Z kolei poprzecznica przechodzi w część zstępującą poprzez zagięcie śledzionowe. Dodatkowo wyróżnia się okrężnicę esowatą, położoną za częścią zstępującą okrężnicy, która jest położona na lewym talerzy kości biodrowej. Esica łączy się z odbytnicą na wysokości 2 i 3 kręgu krzyżowego.
Ściany tej części przewodu pokarmowego, podobnie jak innych, zbudowane są z trzech warstw. Generalnie, błona śluzowa, jak sama nazwa wskazuje, odpowiedzialna jest za wydzielanie śluzu, który ułatwia przesuwanie się treści pokarmowych w przewodzie pokarmowym. Dodatkowo chroni on elementy układu pokarmowego przed mechanicznymi i chemicznymi uszkodzeniami. Kolejną warstwą jest mięśniówka, złożona ze stosunkowo grubej warstwy mięśni gładkich, które są ułożone podłużnie i okrężnie. Jelito charakteryzuje się szeregiem workowatych rozszerzeń, co jest spowodowane tym, że długość mięśni jest mniejsza od długości okrężnicy (te workowate rozszerzenia noszą nazwę haustracji). Jak już wspomniano wcześniej, pokarm przemieszcza się wzdłuż przewodu pokarmowego dzięki rytmicznym skurczom i rozkurczom mięsni w ścianie przewodu pokarmowego. Umożliwiają one przesuwanie się pokarmu, jak i jego mieszkanie z sokami trawiennymi zawierającymi enzymy hydrolityczne. Ruchy te nazywamy perystaltycznymi, albo robaczkowymi.
Odbytnica, ostatnia część jelita grubego, ma długość około 12 do 15 cm. Górna część ma charakterystyczny kształt, przez co nazywana jest bańką odbytnicy. Sam kanał odbytowy na dole ma długość około 4 cm. Otoczony jest on przez grupę mięśni - zwieraczy. Jedynie w odbytnicy mięśnie gładkie warstwy mięśniowej są ułożone podłużnie (normalnie w jelicie grubym ułożenie mięśni jest orężne). Na ostatnim etapie przewodu pokarmowego, a więc z jelicie grubym, nie następuje już wchłanianie substancji pokarmowych. Nie są też wydzielane żadne enzymy trawienne. Jedynie woda ulega wchłonięciu, przez co treść pokarmowa jest formowana w kał. Pozostałe jeszcze resztki pokarmowe podlegają procesowi fermentacji i gnicia.
Otrzewna
Otrzewna jest błoną surowiczą, oddzielającą układ pokarmowy od reszty organizmu. Zasadniczo wyróżniamy otrzewną trzewną i otrzewną ścienną. W miejscu, gdzie błona surowicza wyścieła ściany jamy brzusznej i miednicy małej, mówi się o otrzewnej ściennej. Z kolei otrzewna trzewna pokrywa trzewia, a więc organy i narządy wewnętrzne. Błona ta produkuje niewielkie ilości śluzu, dzięki czemu możliwe jest wzajemne przemieszczanie się wnętrzności. Jest to niezbędne, aby nie doszło do uszkodzeń np. w wyniku oddychania czy ruchu.
GRUCZOŁY UKŁADU POKARMOWEGO I SOKI TRAWIENNE
Sokami trawiennymi nazywamy wydzieliny gruczołów układu pokarmowego, zawierające enzymy rozkładające cząsteczki pokarmu. Poza enzymami w skład soków trawiennych, wchodzą jeszcze elektrolity, woda i różne składniki zarówno organiczne, jak i nieorganiczne. W ciągu 24 godzin organizm człowieka wydziela średnio 9 litrów soków trawiennych.
Ślina jest wydzielana przez ślinianki - przyuszne, podżuchwowe, podjęzykowe a także przez pojedyncze komórki zlokalizowane w całej jamie ustnej. W ciągu doby do jamy ustnej wydzielane jest około 1,5 litra śliny. Pełni ona wiele funkcji umożliwiając połykanie pokarmy i trawienie. Przede wszystkim odpowiada ona za nawilżenie jamy ustnej oraz pokarmu. W ten sposób zlepia cząstki pokarmu w kęs i ułatwia ich połykanie. Ślina nie nawilża jedynie języka i jamy ustnej, ale także krtań i część przełyku. Niezwykle istotne jest także znaczenie higieniczno - obronne. Działa ona bowiem w sposób bakteriobójczy niszcząc bakterie, które dostaną się do jamy ustnej. Dodatkowo ślina oczyszcza jamę ustna i język z resztek pokarmu, umożliwiając odbiór wrażeń smakowych. Ślina ma także właściwości enzymatyczne. Zawiera bowiem enzym - ptialinę (α-amylazę ślinową), która odpowiedzialna jest za rozkład skrobi do dwucukrów (głównie maltozy) i cukrów prostych.
Sok żołądkowy wydzielany jest w jeszcze większej ilości, bo około 2,5 litra soku trawiennego na dobę. Jego podstawowym zadaniem jest zapewnienie niskiego pH, co umożliwia z kolei wydajne działanie enzymów hydrolitycznych. pH zapewnione jest dzięki zawartości w soku żołądkowym kwasu chlorowodorowego (kwasu solnego), który obniża pH. Dodatkową funkcją kwasu solnego jest zabijanie bakterii, które dostają się do żołądka z pożywieniem. Kwaśny odczyn treści pokarmowych wychodzących z żołądka odpowiedzialny jest także za pobudzenie sekrecji hormonów jelitowych, głównie sekretyny i cholecystokininy. Pobudzone zostaje także wydzielanie śluzu przez żołądek, który chroni go przed szkodliwym działaniem kwasy chlorowodorowego. Sok żołądkowy zawiera cała gamę enzymów trawiących różne substancje pokarmowe. I tak, pepsynogen, który w obecności kwasu solnego przechodzi w pepsynę, odpowiedzialny jest za rozkład białek na oligopeptydy. Renina (podpuszczka), odpowiedzialna jest za ścinanie białka w mleku.
Kiedy pokarm dostaje się do części odźwiernikowej żołądka, wydzielana jest gastryna, która pobudza sekrecję kwasu solnego i pepsynogenu. Gastryna uwalniana jest nie pod wpływem bodźców chemicznych, ale fizycznego rozciągania żołądka przez pokarm. W ścianie żołądka znajdują się także zakończenia nerwów błędnych, których pobudzenie powoduje wzmożone wydzielanie soku żołądkowego.
Wrzody żołądka czy nadżerki w ścianie żołądka powstają, kiedy kwas solny ma bezpośredni dostęp do ściany żołądka, a więc kiedy nie chroni go warstwa śluzu. W normalnych warunkach śluz jest nieprzepuszczalną barierą chroniącą ścianę żołądka. Jednak niektóre substancje mogą uszkadzać warstwę śluzu powodując powstanie nadżerek. Do takich substancji należy alkohol etylowy, kwas acetylosalicylowy (Polopiryna, Aspiryna), żółć. Wrzody powstają, kiedy czynniki uszkadzające warstwę śluzu działają często i długo.
W jelicie cienkim, następuje wchłanianie strawionych pokarmów za pomocą kosmków jelitowych pokrytych dodatkowo mikrokosmki, co zapewnia bardzo dużą powierzchnię chłonną. Dochodzi ona nawet to 200 m2. Dodatkową jej funkcją, poza wchłanianiem substancji pokarmowych, jest wydzielanie soków trawiennych. Do światła jelita wydzielane są następujące soki trawienne - żółć (około 1 litra na dobę), sok trzustkowy (około 2,5 litra na dobę) oraz sok jelitowy (około 2 litrów na dobę). Sok jelitowy zawiera enzymy trawienne - lipazę (rozkładającą tłuszcz do glicerolu i wolnych kwasów tłuszczowych), nukleazy (rozkładające kwasy nukleinowe do zasad purynowych i pirymidynowych), enzymy glokolityczne (rozkładające wielocukry i dwucukry do cukrów prostych), karboksypeptydazy i aminopeptydazy (odpowiedzialne za rozkład oligopeptydów do pojedynczych aminokwasów). Ruchy perystaltyczne układu pokarmowego przyczyniają się do przesuwania pokarmu i jego mieszania z wydzielanymi sokami trawiennymi. Tworzy się w ten sposób tzw. mleczko pokarmowe, w obrębie którego zachodzą najintensywniejsze procesy trawienne. Kosmki jelitowe wchłaniają wodę, aminokwasy, oligopeptydy, witaminy, węglowodany, glicerol i kwasy tłuszczowe. Wchłonięte substancje zostają przetransportowane za pomocą krwi do wszystkich komórek ciała. Są one wykorzystywane jako materiał energetyczny i budulcowy. Część mleczka pokarmowego, która nie ulegnie wchłonięciu wraz z wszystkimi niestrawionymi resztkami pokarmowymi przechodzi do jelita grubego, gdzie ulega zagęszczeniu i uformowaniu w kał. W ciągu doby wydzielamy około 300 gram kału. Masa kałowa, poza resztkami pokarmowymi, zawiera także duże ilości bakterii, które zasiedlają w szczególności jelito grube. Jej barwa pochodzi od barwników żółciowych.
Największym gruczołem w ciele człowieka jest wątroba. Umiejscowiona jest ona pod przeponą, po prawej stronie w jamie brzusznej. Wytwarza i wydziela żółć, magazynuje potrzebne organizmowi elementy, reguluje poziom cukru we krwi, uczestniczy w przemianie białek i tłuszczy, jest "odtruwaczem" organizmu poprzez inaktywację toksyn. Odpowiedzialna jest także za wydzielanie do krwi białek osocza oraz czynników krzepnięcia krwi. Tak więc zaburzenie pracy wątroby może powodować zaburzenie krzepliwości krwi, co z kolei prowadzi do krwotoków i masywnych krwawień. Wątroba jest także odpowiedzialna za oczyszczenie ze szkodliwych substancji krwi i chłonki. Z kolei magazynowane przez nią substancje, gdy ulegają wydzieleniu, rozprowadzane są do komórek w całym organizmie. Wątroba jest także odpowiedzialna za produkcję żółci, która z kolej zostaje wydzielona do dwunastnicy za pomocą przewodów żółciowych. Pęcherzyk żółciowy jest częścią dróg żółciowych Ma on pojemność około 80 ml i charakteryzuje się gruszkowatym kształtem. Żółć w pęcherzyku żółciowym ulega zagęszczeniu nawet dziesięciokrotnemu, ponieważ ściany pęcherzyka wykazują duże właściwości resorpcyjne wody. W ciągu doby, organizm człowieka wydziela nawet do 1 litra żółci.
Trzustka wytwarza sok trzustkowy, zawierający enzymy trawienne. Sok ten pełni też funkcję alkalizacyjną w stosunku do żółci i kwasu solnego z żołądka. Reguluje też gospodarkę cukrową (insulina). W ciągu doby wydziela ona około 2,5 litra soku trzustkowego. Jest z tego powodu uznawana za najbardziej aktywny gruczoł w ciele człowieka. Podstawowym zadaniem soku trzustkowego jest zapewnienie enzymów niezbędnych do trawienia cukrów, tłuszczy i białek. Trzustka zawiera wiele kanalików, które ostatecznie łączą się w główny przewód trzustkowy (Wirsunga) i przewód trzustkowy dodatkowy (Santoriniego). Za pomocą tych przewodów soki trzustkowe odprowadzane są do dwunastnicy. Trzustka poza zasadniczą funkcją produkowania soku trzustkowego zawierającego enzymy trawienne (97% masy narządu), odpowiedzialna jest także za wydzielanie hormonów (związane jest to z wyspami trzustkowymi). Wyspy trzustkowe stanowią zróżnicowaną grupę komórek - począwszy od kilkukomórkowych agregatów po 3-mm struktury. Część wewnątrzwydzielnicza trzustki zbudowana jest z komórek β (beta), odpowiedzialnych za wydzielanie insuliny do krwi, komórek α (alfa), które z kolei odpowiedzialne są za wydzielanie glukagonu, komórek δ (delta), które pełnią funkcję wydzielania somatostatyny oraz komórek PP, które produkują polipeptyd trzustkowy. Hormony te są odpowiedzialne za regulację gospodarki cukrowej w organizmie. Zaburzenie funkcjonowania trzustki prowadzi do poważnych chorób, takich jak cukrzyca (niedobór insuliny). Powoduje to gromadzenie się cukrów w całym organizmie (i usuwanie ich razem z moczem), co z kolei może powodować wiele groźnych nawet dla życia zaburzeń, ponieważ glukoza jest niezbędna dla prawidłowego funkcjonowania organizmu.
CHOROBY UKŁADU POKARMOWEGO
Choroby układu pokarmowego mogą dotyczyć właściwie każdego jego odcinka.
Wśród chorób przełyku można wymienić zapalenie przełyku, żylaki przełyku czy raka przełyku.
Jeśli chodzi o żołądek, to ze względu na duże stężenie kwasu solnego jest on znacznie bardziej narażony niż inne narządy. Chorobami tego organu są: zapalenie błony śluzowej żołądka, choroba wrzodowa żołądka czy rak żołądka.
Co się tyczy dwunastnicy, co narażona jest ona na chorobę wrzodową dwunastnicy.
Jeśli chodzi o jelita, to wśród występujących schorzeń można wymienić: ostre zapalenie jelit, przewlekłe zapalenie jelit, wrzodziejące zapalenie jelit oraz raka jelita grubego.
Wątroba i drogi żółciowe naważone są na: marskość wątroby, wirusowe zapalenie wątroby (WZW), kamienicę żółciową czy zapalenie pęcherzyka żółciowego.
Trzustka jest najczęściej dotknięta ostrym zapaleniem trzustki, przewlekłym zapaleniem trzustki czy rakiem trzustki.
Układ pokarmowy, ze względu na przyjmowanie substancji wprost ze środowiska, jest szczególnie narażony na ataki bakterii, wirusów i pasożytów. Wśród licznych chorób pasożytniczych, najczęściej występuje lambia jelitowa, tasiemce, włośnice, owsice czy glistnice.
Wrzody żołądka są spowodowane ubytkami w ochronnej warstwie śluzu i żrącym działaniem kwasu solnego znajdującego się w soku żołądkowym. Skutkuje to ubytkami w ścianie żołądka, łącznie z błonami mięśniową i śluzową, a także z tkanką podśluzową. Wrzód stanowi miejscowy objaw choroby wrzodowej. Jest to zasadniczo choroba ogólnoustrojowa. Uznaje się ją za chorobę cywilizacyjną, a znacznie większe powinowactwo do niej mają mężczyźni niż kobiety.
Czynniki wpływające na zwiększenie prawdopodobieństwa wystąpienia choroby wrzodowej, to między innymi nadmierne wydzielanie kwasu solnego, niewłaściwa dieta działająca drażniąco, palenie papierosów, a także stosowanie niektórych leków (np. kwas acetylosalicylowy zawarty w Polopirynie czy Aspirynie). Stresy nerwowe mogą zwiększać prawdopodobieństwo wystąpienia zaburzeń żołądkowych. Oczywiście istnieją mechanizmy obronne, jednak długotrwałe i intensywne występowanie czynników chorobotwórczych prowadzi do wystąpienia zaburzeń. Do czynników obronnych należą: śluz naturalnie produkowany przez błonę śluzową żołądka oraz pewne ochronne czynniki biologiczne. Ochronę stanowi także zdrowy, uregulowany tryb życia, właściwe odżywianie się, niepalenie tytoniu i unikanie alkoholu.
Objawami choroby wrzodowej są bóle w nadbrzuszu silnie uzależnione od przyjmowanych pokarmów. Jeśli wrzody są zlokalizowane w okolicy wpustu żołądka, to bóle nasilają się tuż po zjedzeniu posiłku, natomiast jeśli wrzody zlokalizowane są w okolicy trzonu, najsilniejszy ból jest odczuwany około 30 minut po posiłku. Zdarza się, że nasilenie objawów obserwuje się przy przejściowych porach roku, a więc zimą i wiosną. Dodatkowo osoby chore narzekają na pieczenie lub palenie w dołku podsercowym oraz na zaparcia stolca. Dodatkowo mogą występować nudności oraz wymioty. Najgorzej tolerowane są pokarmy takie, jak rosół, owoce, wina, kawa, pokarmy kwaśne, natomiast dobrze znosi się pokarmy nabiałowe i mleczne.
Leczenie skoncentrowane jest przede wszystkim na przestrzeganiu odpowiedniej diety oraz prowadzeniu zdrowego trybu życia. Posiłki powinny być maksymalnie rozdrobnione, niedrażniące, o właściwej temperaturze. Należy podawać je często, ale w małych ilościach. Niewskazane są potrawy ostre, wywary z kości czy mięsa, mocna herbata i kawa, surowe jarzyny, owoce, no i przede wszystkim alkohol i papierosy.
Leczenie farmakologiczne z kolei koncentruje się na hamowaniu nadmiernego wydzielania kwasu solnego wraz z sokiem żołądkowym. Możliwe jest także zobojętnianie kwasu solnego, stosowanie chemicznych środków osłaniających błonę śluzową żołądka, a także chemiczne pobudzanie regeneracji błony śluzowej. Niezbędny jest przy tym spokój pacjenta, ponieważ stres tylko nasila chorobę wrzodową. Stosuje się więc lekkie środki uspokajające. Aby zapobiegać nawrotom choroby, konieczne jest maksymalne wyeliminowanie szkodliwych czynników, a więc przestrzeganie diety, prowadzenie zdrowego i higienicznego trybu życia, unikanie stresu, nieużywanie alkoholu i papierosów. W najostrzejszych przypadkach, kiedy leczenie zachowawcze jest nieskuteczne, stosuje się leczenie chirurgiczne.
Przewlekłe choroby żołądka - powracająca choroba wrzodowa może prowadzić nowotworowienia tkanki i prowadzić do raka żołądka. Pierwszymi objawami raka żołądka są niesmak, złe samopoczucie, niechęć do niektórych pokarmów, osłabienie, spadek łaknienia, bóle w nadbrzuszu, w szczególności po posiłku, nudności oraz uczycie pełności w żołądku. W późniejszych fazach rozwoju nowotworu dochodzą także wymioty, co powoduje chudnięcie, krwawienie z żołądka, co z kolei może skutkować niedokrwistością oraz utratą sił. Rozpoznanie nowotworu żołądka następuje najczęściej podczas badania radiologicznego. Wczesne rozpoznanie jest możliwe w przypadku prawidłowo przeprowadzonej gastroskopii. Jedynym możliwym leczeniem jest operacyjne usunięcie nowotworu.
Ostre zapalenie jelit - spowodowane jest w większości przypadków spożyciem nieświeżego lub zakażonego bakteriami pokarmu. Najczęściej atakują bakterie z grupy Sallmonella i Shigella. Do typowych objawów ostrego zapalenia jelit można zaliczyć bóle całego brzucha, biegunkę, wymioty, czasami wzrost temperatury ciała. Kał jest rozwodniony lub śluzowaty, może zawierać niestrawione resztki pokarmowe czy nawet krew. Biegunki prowadzą do dużego odwodnienia organizmu. Leczenie koncentruje się wokół zapewnienia odpowiedniej diety z określoną indywidualnie ilością soli kuchennej i płynów. W przypadku wystąpienia ostrych biegunek, polecana jest dieta pektynowa, bazująca na papkach marchwiowych i jabłkowych, które są bogate w potas. Dodatkiem są dobrze osolone kleiki, np. z rozgotowanych kasz, soki z jagód, galaretki owocowe i kisiele, sucharki, lane kluski. Kiedy następuje poprawa, dietę poszerza się o rozdrobnioną, gotowaną cielęcinę, gotowane ryby, szynkę, ziemniaki puree, wytrawne wino czerwone. Co się tyczy leczenia farmakologicznego, to koncentruje się ono na lekach ściągających, osłaniających i adsorbujących. W przypadku występowania gorączki zaleca się przyjmowanie Sulfoguanidyny albo antybiotyków.
Przewlekłe zapalenie jelit - Powstaje podobnie jak przewlekłe choroby żołądka, w przypadku częstych nawrotów ostrego zapalenia jelit. Może się jednak rozwinąć także pod wpływem przewlekle działających czynników, które uszkadzają przewód pokarmowy. Do tych czynników można zaliczyć niewłaściwe odżywianie, powracające zakażenia bakteryjne, przewlekłe zatrucie. Osoby chore mają dużą skłonność do biegunek, nie tolerują niektórych pokarmów, skarżą się na wzdęcia i powolny spadek masy ciała. Leczenie koncentruje się na stosowaniu odpowiedniej diety oraz wyeliminowaniu szkodliwych czynników.
Rak jelita grubego - w połowie przypadków umiejscowiony jest w odbytnicy, w 25% przypadków w esicy, a na pozostałe 25% przypadają pozostałe odcinki jelita grubego. Najczęściej, rak jelita grubego spotykany jest u osób starszych. Objawy są zróżnicowane i uzależnione od zlokalizowania nowotworu, stopnia jego zaawansowania, a także formy strukturalnej. Jeśli nowotwór znajduje się w górnych odcinkach jelita grubego (wstępnicy i poprzecznicy), to objawy nie są charakterystyczne i nie umożliwiają rozpoznania choroby bez wykonania dodatkowych badań lekarskich. Objawami są bowiem: uczucie sytości, biegunki i zaparcia naprzemiennie. Jeśli guz zlokalizowany jest w niższych partiach jelita grubego, wówczas przyczynia się do powstawania zaparć i charakterystycznego formowania kału - w postaci cienkich jak ołówki stolców. Z kolei rak odbytu jest przyczyną uczucia parcia na stolec, a po wypróżnieniu pozostaje uczucie niepełnego wypróżnienia i uczucie konieczności oddania stolca powraca po kilku chwilach. Jedyne w miarę skuteczne leczenie polega na chirurgicznym usunięciu nowotworu.
Choroby pasożytnicze układu pokarmowego -
Pasożyty to jedno- lub wielokomórkowe organizmy żyjące w ustroju innego zwierzęcia i wykorzystujące go do swoich celów (podtrzymanie własnego życia i rozmnażanie).
Tasiemce - są płaskimi robakami pasożytującymi w jelicie cienkim.
Tasiemiec nieuzbrojony ma za ostatecznego gospodarza człowieka. Bydło jest żywicielem pośrednim. Larwa umiejscawia się w mięśniach. Po zjedzeniu mięsa przez człowieka otoczka larwy zostaje strawiona w żołądku, a sama larwa przechodzi do jelita cienkiego. Larwa osiąga dojrzałość w ciągu dwóch do trzech miesięcy. Tasiemce są obupłciowe, nie potrzeba więc drugiego tasiemca do zapłodnienia. Zapłodnione jajeczka usuwane są z organizmu człowieka razem z kałem i są źródłem zakażenia dla następnych gospodarzy pośrednich.
Tasiemiec uzbrojony różni się od nieuzbrojonego tym, że na główce ma haczyki ułatwiające przymocowanie się do ścian jelita cienkiego człowieka. Zakażenie następuje na skutek spożycia surowego lub niedogotowanego mięsa świni albo dzika, zawierającego wągry tasiemca. Zasadniczo człowiek jest żywicielem ostatecznym tasiemca, może się jednak zdarzyć, że stanie się żywicielem pośrednim. Ma to miejsce wówczas, gdy jaja tasiemca dostaną się do żołądka człowieka. Następuje wówczas strawienie otoczki otaczającej larwę i przebicie przez nią ściany naczyń. W ten sposób człowiek może stać się nosicielem pośrednim. Taki stan określa się mianem wągrzycy. Wągry mogą osiadać w różnych narządach, powodując ich uszkodzenie.
Zakażeniu bruzdogłowcem ulegamy jedząc surowe, niedogotowane lub słabo wędzone ryby. Bruzdogłowiec przez dłuższy okres czasu żyje i rozwija się w przewodzie pokarmowym człowieka. Jego jaja razem z kałem przedostają się do wody. Przechodzą one tam proces dojrzewania (trwa to około 1 miesiąca), po czym są zjadane przez ryby. Rozwijają się one do w pełni dojrzałej postaci w mięśniach ryb.
Tasiemiec karłowaty funkcjonuje w jelicie cienkim człowieka, przy czym człowiek jest dla niego zarówno gospodarzem pośrednim jak i bezpośrednim. W ciągu 19 dni od zakażenia w kale wykrywa się jaja pasożyta, które są następnie zjadane razem z zanieczyszczonymi pokarmami. Pasożyt lokalizuje się w kosmkach jelitowych jelita cienkiego, gdzie przytwierdza się za pomocą jednego rzędu haczyków. Szkody wywołane obecnością pasożyta nie są spowodowane występowaniem jednego, ale bardzo wielu osobników.
Tasiemiec bąblowcowy - chorobę powoduje postać larwalna tasiemca. Nosicielami są psy, a człowiek jest jedynie pośrednikiem. Larwy przebijają dwunastnicę, po czym przedostają się poprzez krew do wątroby lub płuc, gdzie osiedlają się tworząc cysty. Objawy i dolegliwości zależne są od umiejscowienia pasożyta. Może się zdarzyć, że cysta osiądzie w mózgu. Wówczas jej rozrost i ucisk na mózg są groźne dla życia i konieczna jest interwencja chirurgiczna.
Objawy, które obserwuje się przy zakażeniu tasiemcami są względnie zbliżone do siebie, pomimo dużego zróżnicowania w tej grupie pasożytów. Najczęściej zakażenie objawia się biegunkami, głodowymi bólami brzucha i bólami głowy. W kale obecne są jaja i całe człony tasiemca. Okresowo mogą pojawiać się na skórze pokrzywki. Chory ma apetyty na ostre, pikantne potrawy. Obserwuje się także częste czkawki i ślinotok.
Tasiemce można leczyć farmakologicznie.
Owsica - jest wywoływana przez małego, obłego robaka. Człowiek jest dla niego jedynym nosicielem, nie ma gospodarzy pośrednich. Jest to pospolity w Polsce pasożyt, zwłaszcza wśród dzieci. Jaja charakteryzują się dużą lepkością, dzięki czemu z łatwością przyczepiają się do rąk czy bielizny nosiciela. W ten sposób może dochodzić do samozakażenia, jeśli chory przenosi jaja z odbytu do jamy ustnej. Charakterystycznym objawem owsicy jest uporczywe swędzenie w okolicy odbytu. Inne objawy, niecharakterystyczne, to niedokrwistość, ogólne wyczerpanie, wzrost pobudliwości nerwowej, a także utrata łaknienia. Leczenie polega z jednej strony na zastosowaniu środków farmakologicznych, z drugiej strony na utrzymaniu wysokiego stopnia higieny. Konieczne jest mycie rąk przed każdym posiłkiem oraz po wyjściu z toalety. Dodatkowo niezbędne jest częste mycie odbytu, codzienna zmiana bielizny oraz prasowanie prześcieradła gorącym żelazkiem tuż przed snem. Istotne jest, żeby leczenie obejmowało wszystkich domowników, dzieci z jednego przedszkola, itd., ponieważ łatwość zakażenia powoduje, że choruje zazwyczaj równocześnie wiele osób z jednego otoczenia.
Glistnica - jest to choroba wywołana zakażeniem glistą ludzką (lub świńską). Jaja razem z kałem przedostają się do ziemi, gdzie ich okres wegetacji może dochodzić nawet do półtora roku. Zakażenie następuje najczęściej z powodu spożycia surowych jarzyn z pola, które było nawożone ludzkimi odchodami. Z jelicie z jajek wykluwają się larwy, które następnie przybijają się do naczyń krwionośnych i z krwią wędrują do wątroby i płuc. Kiedy larwy dojrzewają, rozerwaniu ulegają naczynia krwionośne płuc i larwa wędruje poprzez oskrzela i tchawicę do jamy ustnej. Podrażnienie układu oddechowego wywołuje odruch kaszlu, co tylko ułatwia przedostanie się larw do jamy ustnej. Tutaj larwy ulegają połknięciu i ponownie znajdują się w układzie pokarmowym, gdzie rozwijają się do formy dorosłej. Robaki wędrują i mogą osadzać się w różnych narządach wewnętrznych, gdzie przyczyniają się do powstawania stanów zapalnych. I tak np. w płucach mogą wywołać zapalenie płuc, mogą powodować niedrożności przewodu pokarmowego albo przewodów żółciowych. Główną przyczyną glistnicy jest niezachowanie odpowiedniego poziomu higieny, głównie rąk oraz niedostatecznym myciem jarzyn i owoców. Przeprowadza się leczenie farmakologiczne.
Włosień kręty - jest przyczyną choroby zwanej włośnica. Larwy włośnia występują w mięsie świni albo dzika. Zakażenie człowieka następuje po spożyciu niedogotowanego lub surowego mięsa świni albo dzika. Pasożyty osiedlają się w przewodzie pokarmowym człowieka, a dokładnie w kosmkach jelitowych jelita cienkiego. W tym miejscy zachodzi proces dojrzewania, po czym następuje zapłodnienie, a samce giną. Samice giną po złożeniu jajeczek w pobliżu naczyń chłonnych. Larwy po wydostaniu się z jajeczek, przebijają naczynia i przechodzą do krwioobiegu, po czym osiedlają się w mięśniach szkieletowych. W tym czasie, głównie z powodu powstającego stanu zapalnego, obserwuje się takie objawy jak puchnięcie twarzy, bóle mięśni i eozynofilię we krwi. Reakcje indywidualnych ludzi są uzależnione od ilości larw osiedlających się w organizmie człowieka oraz od indywidualnej podatności alergicznej. Rozpoznanie jest najczęściej ułatwione z powodu równoczesnej infekcji u grupy ludzi. Dodatkowymi objawami jest gorączka, nudności, wymioty oraz biegunka. W kolejnym etapie pojawiają się obrzęki twarzy i powiek, a w czasie samego zagnieżdżania się larw w mięśniach także bóle tych mięśni. Dodatkowo mogą pojawiać się zaburzenia neurologiczne czy nawet psychiczne. Jeśli osoba jest mało wrażliwa, objawy mogą być niewielkie i nie wskażą na zakażenie włośnicą. Leczenie przebiega głównie drogą farmakologiczną.
Lambia jelitowa - jest to wiciowiec często atakujący człowieka. Infekcja tym pasożytem prowadzi do zapalenia w dwunastnicy, jelicie cienkim, a także w drogach żółciowych. Najczęstszą drogą zakażenia jest poprzez wypicie wody zakażonej lambią albo poprzez spożycie pokarmu zawierającego cysty lambii. Cysty są przenoszone za pośrednictwem much, szczurów, myszy, a także zakażonych ludzi. W Polsce zakażenie tym pasożytem jest niezwykle częste, a największe wartości osiąga zwłaszcza wśród dzieci. Objawami są bóle w prawym podżebrzu, nudności, wymioty, zaparcia. Czasami obserwuje się objawy ze strony układu nerwowego, takie jak kołatanie serca, rozdrażnienie, bóle głowy. Jednak nie wszyscy zakażeniu odczuwają dolegliwości z tym związane. Leczenie przeprowadzane jest dwutorowo i skierowane jest z jednej strony na postacie żywe, z drugiej zaś strony na formy przetrwalnikowe, czyli cysty.
Higiena układu pokarmowego
Większości wymienionych powyżej chorób jednym z czynników ograniczających rozwój choroby czy wręcz stosowanych jako metoda leczenia, jest zapewnienie dobrego stanu zdrowia. Jeśli chodzi o układ pokarmowy, szczególną uwagę zwraca się na zachowanie higieny posiłków i odpowiedniej, zdrowej diety, jak również prowadzenie higienicznego trybu życia. Takie schorzenia ogólne, jak nadwaga czy otyłość są czynnikami ułatwiającymi rozwój chorób układu pokarmowego i nie tylko jego. Następuje wzrost częstotliwości takich chorób, jak próchnica zębów, schorzenia trzustki, wątroby, dróg żółciowych. Czasami wzrasta prawdopodobieństwo także zachorowania na różne postacie nowotworów. Dlatego niezwykle ważne, zwłaszcza w dobie niezwykle spektakularnego rozwoju cywilizacji i chorób z nią związanych, jest zapewnienie zdrowej, zrównoważonej diety. Należy w niej zapewnić wszystkie niezbędne składniki mineralne i pokarmowe. Istotna jest też wielkość posiłków, ich liczba oraz odstępy pomiędzy nimi.
Takie choroby, jak anoreksja, bulimia czy wewnętrzny przymus nadmiernego jedzenia są współcześnie uznawane za choroby cywilizacyjne, i związane są z zaburzeniami funkcjonowania łaknienia. Charakteryzują się one obsesją na punkcie wagi osoby chorej. Towarzyszą om stany depresyjne, uczucie bezsilności i wyobcowania, silny niepokój i brak wiary w siebie. Najczęściej choroby te są spowodowane i pogłębiany prze otoczenie osoby chorej, które wywiera na nią silną presję. Znaczenie ma jednak także podatność osobista na naciski i krytykę, cechy osobowości.
Niezwykle istotne znaczenie ma stosowana przez nas dieta. Z kolei na nią wpływa dostępność żywności. Jednak zawsze należy się starać tak dobierać składniki do posiłków, aby zapewnić organizmowi dostęp do wszystkich potrzebnych składników we właściwych ilościach i proporcjach. Wykształciła się nawet dziedzina nauki, która zajmuje się racjonalnym żywieniem. Jest nią dietetyka. Koncentruje się ona na badaniu roli składników pokarmowych w przemianach biochemicznych na różnych poziomach agregacji, począwszy od pojedynczych komórek, a skończywszy na narządach, układach i całym organizmie. Dzięki tym badaniom możliwe jest wskazanie konkretnych zaleceń dietetycznych w przypadku konkretnej choroby czy zaburzenia.
Dietę określa się za zrównoważoną, jeśli jest złożona w odpowiednich proporcjach z białek tłuszczów i węglowodanów. Gwarantuje to dostarczenie organizmowi odpowiedniej ilości składników budulcowych i energetycznych, potrzebnych do prawidłowego funkcjonowania całego organizmu. Dieta powinna także zabezpieczać dostawę odpowiedniej ilości soli mineralnych, witamin i błonnika. Białka są podstawowym elementem budulcowym organizmu, także wiele enzymów i hormonów ma budowę białkową. W ciągu doby dorosły człowiek potrzebuje 1 gram białka na każdy kilogram masy ciała. U dzieci, młodzieży oraz karmiących piersią kobiet zapotrzebowanie to jest jeszcze większe i wynosi od 1,5 grama do 3,5 grama na każdy kilogram masy ciała. Z kolei tłuszcze są potrzebne, aby zapewnić komórkom organizmu odpowiednią ilość energii do przeprowadzania reakcji biochemicznych. Dodatkowo w organizmie funkcjonuje wiele substancji, które są nierozpuszczalne w wodzie, a rozpuszczalne w tłuszczach. Należą do nich między innymi niektóre witaminy czy hormony. Dodatkowo tłuszcze budują warstwę izolacyjną organizmu. W ciągu doby dorosły człowiek powinien spożywać z pokarmami taką samą ilość tłuszczy co białek, czyli około 1 grama na każdy kilogram masy ciała. Większe zapotrzebowanie na tłuszcze występuje u osób, które ciężko pracują, uprawiają sporty czy przebywają w niskich temperaturach. Kolejną grupą elementów odżywczych spożywanych z pokarmami są węglowodany, czyli cukry. Glukoza jest podstawowym cukrem w organizmie, bez którego praktycznie niemożliwe jest dokonanie wielu przemian metabolicznych. Jest to podstawowe "paliwo" wykorzystywane między innymi przez mózg. Innym niezbędnym do życia składnikiem dostarczanym w węglowodanach złożonych jest błonnik. Ogólnie, w ciągu doby człowiek potrzebuje dostarczyć organizmowi około 5 do 6 gram węglowodanów na każdy kilogram masy ciała. Dodatkowo wielkość ta uzależniona jest od ilości spożywanych tłuszczy. Składniki mineralne są kolejną ważną grupą elementów koniecznych do dostarczenia razem z pokarmem, ponieważ zostają one wydalane z organizmu razem z potem, moczem czy kałem. Dlatego niezwykle ważne jest ich systematyczne uzupełnianie, ponieważ dodatkowo stanowią one około 4% masy ciała. Natomiast zapotrzebowanie na witaminy chociaż jest niewielkie ilościowo, jest niezwykle istotne funkcjonalnie. Zwłaszcza, że większości witamin organizm nie jest w stanie samodzielnie syntetyzować. W prawidłowo opracowanej diecie białka powinny stanowić od 12% do 15%, tłuszcze 30% (w tym przynajmniej 3% to nienasycone kwasy tłuszczowe), cukry około 50% - 60% (w tym przynajmniej 10% cukry proste). Można zastąpić tłuszcze większą ilością węglowodanów. Wartość kaloryczna posiłku, to ilość energii, która może się wytworzyć po spożyciu posiłku w organizmie. Z kolei współczynnikiem energetycznym określa się ilość energii, która uwalnia się w organizmie po spożyciu 1 grama danego elementu pokarmowego. Spożywanie nieproporcjonalnych posiłków może być przyczyną różnorodnych schorzeń, np. nadwagi, otyłości, niedożywienia, anoreksji czy bulimii. Otyłością nazywamy nadwagę przekraczającą o 20% górną należną granice masy ciała dla danego wzrostu. Choroba ta prowadzi to kolejnych schorzeń, w szczególności schorzeń układu krążenia, układu kostno - stawowego, nadciśnienia, miażdżycy i innych chorób serca. Wszystko to prowadzi prostą droga do skrócenia życia. Otyłości można stosunkowo łatwo przeciwdziałać poprzez stosowanie odpowiedniej diety i zestawu ćwiczeń. Znacznie trudniej walczyć z anoreksją czy bulimią, które mają podłoże psychiczne. Bulimia charakteryzuje się tym, że osoba chora je zachłannie duże ilości pożywienia, po czym wywołuje u siebie wymioty. Przyczynia się to do powstania arytmii serca, powiększenia gruczołów szyjnych., prowadzi do ran na przełyku, a także zakażenia ślinianek. U niektórych osób obserwuje się wręcz blizny na grzbiecie dłoni spowodowane częstym wkładaniem dłoni do gardła w celu wywołania wymiotów. Częste są też zawroty głowy, omdlenia, bóle mięśni czy gardła. Chory czuje się ogólnie wyczerpany. Z powodu częstych wymiotów szkliwo zębów po wewnętrznej stronie jamy ustnej jest uszkodzone z powodu częstego działania kwasu solnego zawartego w soku żołądkowym. Prowadzi to do licznych dziur w zębach i poważnych schorzeń dziąseł. Wymioty prowadzą też do odwodnienia organizmu, co z kolei przy przewlekłym stanie odwodnienia prowadzi do kamienicy nerkowej. Jeśli wymioty wywoływane są po każdym posiłku, a więc pięć czy nawet więcej razy dziennie, może następować samoczynne zwracanie treści pokarmowej zaraz po posiłku. Bulimicy stosują tez nagminnie środki przeczyszczające, to prowadzi do odprowadzenia jonów potasu, sodu i magnezu z organizmu. Chory popada w paranoję pod względem jedzenia i całe życie bulimika koncentruje się wokół jedzenia. Osoba chora dostrzega problem i zazwyczaj stara się walczyć z obżarstwem, jednak gdy już zacznie jeść, nie może skończyć. Osoba taka czuje się osamotniona, nawet jeśli na zewnątrz sprawia wrażenie towarzyskiej. Ponieważ bulimik zazwyczaj dostrzega problem, łatwiejsze jest podjęcie leczenia.
Inaczej sprawa wygląda w przypadku anoreksji. Anoreksję inaczej nazywa się jadłowstrętem. Osoba chora nie ma łaknienia, co jest spowodowane zaburzeniami psychicznymi. Jest to obsesja odchudzania się. Pomimo chudej sylwetki, w oczach chorego jest ona ciągle otyła. Jest to choroba niemal wyłącznie osób młodych, ponieważ to głównie oni pragną zrzucić wagę. Najczęściej dotyka ona osoby w wieku 11(!) do 30 lat. Znacznie częściej dotyka ona dziewcząt niż chłopców. Wpływ na rozwój tej choroby ma promowanie na każdym kroku przesadnie szczupłej sylwetki. Tą manię widać wszędzie - na ulicach, w reklamach, w telewizji, filmach.
Dla większości ludzi problemem jest wytrwanie przy decyzji o odchudzaniu się i odmawianiu sobie pokarmów. Uczucie głodu czy pragnienie zjedzenia ulubionej potrawy jest silniejsze. Odwrotnie sytuacja kształtuje się u anorektyków, których myśli koncentruję się jedynie wokół obsesyjnej myśli o straceniu kilku kilogramów. Nie przerywają oni głodówki. Czasami stosują oni także środki przeczyszczające czy wymuszają wymioty, aby pozbyć się z organizmy wszelkich resztek jedzenia. Skutkuje to zaburzeniem równowagi hormonalnej, energetycznej, odpornościowej. Podobnie jak w przypadku innych chorób, szybkie rozpoznanie choroby daje większe szanse na skuteczne leczenie. Typowymi objawami, poza oczywistą utratą wagi, są: zatrzymanie miesiączki, biegunki albo zaparcia, złe krążenie krwi, spadek odporności. Występują także zmiany behawioralne - osoba staje się bardziej skryta, unika towarzystwa, zazwyczaj obniżają się wyniki w nauce, jest niezwykle wrażliwa na punkcie swojego wyglądu. Częste jest także chowanie jedzenia przed rodziną i udawanie, że się je normalnie.
Objawy można zauważyć szybko, trzeba jednak interesować się osobami w swoim otoczeniu, w szczególności rodziną. Pierwszym etapem leczenia jest nawodnienie organizmu i zwiększenie wagi przynajmniej do poziomu, który nie zagraża już życiu. Konieczna może okazać się hospitalizacja. Kolejne etapy terapii są trudniejsze, ponieważ wkracza się w sferę psychiki. Konieczne jest ustalenie podłoża, dla którego wystąpiła choroba. Konieczne jest korzystanie z porad terapeuty, który pomoże ponownie odnaleźć się w życiu chorej osobie. Konieczne jest przecież przezwyciężenie lęków i oporów, które doprowadziły do choroby. Osoba musi na nowo zobaczyć siebie w lustrze.
Jeśli chodzi o sposoby odżywiania, to obecnie coraz szersze grono zwolenników zyskują diety bezmięsne, czyli wegetarianizm. Umotywowane jest to względami zarówno humanitarnymi, jak i zdrowotnymi. Większy nacisk kładzie się na spożywanie w odpowiednich proporcjach zbóż, nabiału, warzyw i owoców. Istnieje wiele odmian wegetarianizmu. Można tu wymienić:
- lakto-owo-wegetarianizm
- lakto-wegetarianizm
- weganizm
- witarianizm
- frutarianizm
Pierwsza z wymienionych odmian, lakto-owo-wegetarianizm, charakteryzuje się tym, że z diety wykluczone zostają jedynie zwierzęta, a więc spożywa się przetwory mleczne i jajka. Nazwa pochodzi od słów: lakto - mleko oraz owo - jajko. Mówiąc o wegetarianizmie, najczęściej ma się na myśli właśnie tą odmianę, najbardziej popularną.
Lakto - wegetarianizm charakteryzuje się tym, że nie je się jajek, ponieważ uznaje się je za wczesne stadium rozwoju kury.
Weganizm jest najbardziej radykalną postacią wegetarianizmu. Odrzuca się tutaj wszelkie pokarmy pochodzenia zwierzęcego, a więc na przykład mleko, nabiał, jajka. W przekonaniu osób praktykujących trudno się rozdzielić handel krowim mlekiem od handlu krowim mięsem i analogicznie handel jajkami od handlu drobiem. Praktykuje się więc odżywianie całkowicie roślinne.
Witarianizm charakteryzuje się jedzeniem tylko surowych warzyw i owoców. Nie akceptuje się w ogóle gotowanych potraw, ponieważ każdy posiłek traci wówczas przynajmniej część swoich wartości odżywczych. Dodatkowo akcentuje się fakt, że pokarmy surowe są znacznie szybciej trawione i wydalane przez organizm.
Frutarianizm, jak nazwa sugeruje, akceptuje jedynie spożywanie owoców i orzechów. W naszym regionie jest to mało popularna odmiana wegetarianizmu, głównie ze względu na uwarunkowania klimatyczne.
Każda z odmian wegetarianizmu ma swoich zwolenników. Nie ma jednoznacznych reguł, wskazań, nikt też nie może być przymuszony do wegetarianizmu. Musi on wynikać z przekonań i sposobu życia. Pomimo ekstremizmu w niektórych odmianach wegetarianizmu, jeśli dieta jest prowadzona rozsądnie i racjonalnie, nie tylko nie szkodzi zdrowiu, ale wręcz je poprawia i pozwala zwalczyć wiele schorzeń. Przede wszystkim wegetarianizm pozwala zapobiegać chorobom cywilizacyjnym, takim jak miażdżyca, nadciśnienie, rak, cukrzyca, osteoporoza czy inne.
Witaminy -
Witaminy są niezbędne do prawidłowego funkcjonowania organizmu, ponieważ między innymi są częściami składowymi wielu enzymów, przez co umożliwiają ich prawidłowe funkcjonowanie. Jest to grupa o niejednorodnym składzie chemicznym. Witaminy nie dostarczają organizmowi nawet jednej kalorii, w pokarmach znajdują się w bardzo małych ilościach, jednak właśnie takie małe ilości są niezbędne do prawidłowej pracy komórek w organizmie.
Choroby polegające na braku jakiejś witaminy określa się mianem awitaminoza. Jeśli jest tylko niedobór witaminy, mówi się o hipowitaminozie. Oba te zaburzenia prowadzą do upośledzenia rozwoju i normalnego funkcjonowania organizmu i prowadzą do poważnych schorzeń.
Co prawda w dzisiejszych czasach witaminy dostępne są w postaci preparatów witaminowych w aptece, jednak ich jakość jest znacznie gorsza w porównaniu z naturalnymi witaminami, dlatego nie można rezygnować ze spożywania naturalnych witamin. Są one zawarte głównie w owocach i jarzynach.
Witaminy pod względem rozpuszczalności dzieli się na dwie grupy: witaminy rozpuszczalne w wodzie (np. witaminy z grupy B oraz witamina C) oraz witaminy rozpuszczalne w tłuszczach (między innymi witamina A i D).
Choćby z tego powodu niewskazane jest zastąpienie w diecie tłuszczy w całości węglowodanami.
Witamina A zapewnia z jednej strony prawidłowy wzrost, z drugiej strony gładką cerę z powodu korzystnego wpływu na strukturę naskórka i błon śluzowych. Witamina A w odpowiednich ilościach pomaga w ostrości wzroku, a także wspomaga układ odpornościowy. Najwięcej witaminy A zawierają takie jarzyny, jak marchewka, szpinak, pomidory, a także masło, ser i jajka.
Witamina D jest niezbędna w celu zapobieżenia i leczenia krzywicy, co jest szczególnie istotne u dzieci. Najwięcej witaminy D zawiera tran rybi.
Witamina B1 pomaga regulować spalanie. W przypadku jej niedoboru, obserwuje się różnorodne zaburzenia nerwowe, a także choroby układu nerwowego serca. Najwięcej witaminy B1 znajduje się w ciemnym pieczywie oraz drożdżach piwnych.
Witamina B2 jest konieczna w celu zapobieżenia pęknięciom kącików ust, zmianom skórnym i zmianom w obrębie błony śluzowej przełyku. Produkty takie, jak wątroba, nerki, ser, mleko, maślanka i serwatka zawierają duże ilości witaminy B2.
Witamina PP rozszerza naczynia krwionośne oraz działa zapobiegawczo w stosunku do niektórych schorzeń skóry. Najwięcej witaminy PP znajduje się w mięsie i w wątrobie.
Witamina C wspomaga odporność organizmu, dlatego jest zalecana szczególnie w czasie przeziębień i choroby. Dodatkowo pomaga w leczeniu chorób wątroby i uszczelnia naczynia krwionośne. Dodatkowo poprawia samopoczucie. W dużych ilościach znajduje się w cytrusach oraz w porzeczkach.
Jeśli chodzi o preparaty witaminowe dostępne w aptekach, to w Polsce rocznie kupuje się około 50 mln opakować witamin i preparatów witaminowych. Jeśli kupuje się pojedyncze witaminy, to najczęściej są to: witamina C, A+E, E oraz witaminy z grupy B. Co więcej, prawie połowa Polaków zapoznaje się z zawartością cholesterolu w kupowanym pożywieniu i jego wartością energetyczną (kalorycznością). Po preparaty witaminowe najczęściej sięgają ludzie z wyższym wykształceniem mieszkający w dużych miastach. Dzięki temu zyskują oni przekonanie o dbaniu o własne zdrowie, kondycję finansową i samopoczucie. Co ciekawe, około 60^ Polaków kupuje preparaty żywnościowe dodatkowo wzbogacone witaminami, z czego około 33% robi to zawsze albo bardzo często. To najczęściej kobiety świadomie wybierają produkty żywnościowe. Równocześnie na świadome wybory ma wpływ wykształcenie i sytuacja materialna. Najrzadziej skład produktów sprawdzają osoby po 65 roku życia.
Preparaty witaminowe cieszą się dużą popularnością, ponieważ panuje powszechne przekonanie, że pozytywnie wpływa to na zdrowie, urodę i inne elementy. Często motywacją do rozpoczęcia regularnego stosowania jest reklama telewizyjna. Część ludzi jest przekonana, że preparaty witaminowe SA dobre na wszystko, a więc zlikwidują szkodliwe skutki stresującego trybu życia czy nałogów. Jest to swego rodzaju środek na uspokojenie sumienia. Natomiast lekarze nie polecają z taką ochota sztucznych preparatów witaminowych, w przeciwieństwie do reklam. Twierdzą oni bowiem, że nic nie zastąpi zdrowego, racjonalnego sposobu odżywiania zapewniającego dopływ naturalnych witamin w odpowiednich ilościach. Najważniejsze są więc owoce i warzywa, a także przetwory zbożowe. Lekarze podkreślają także fakt, że skutków złego odżywiania nie widać od razu, ale dopiero po wielu latach, kiedy niekorzystne czynniki nakładają się dodatkowo na siebie. Dlatego warto zadbać o swoje przyszłe zdrowie i sprawność już dziś.
Syntetyczne witaminy są przez organizm przyswajane w takim samym stopniu jak naturalne, jednak nie da się uzyskać analogicznej wartości odżywczej. W naturalnym pożywieniu bowiem poza samymi witaminami jest wiele innych składników, które współgrają ze sobą. Nie ma w sztucznych tabletkach między innymi błonnika, który pozytywnie wpływa na trawienie. Jednocześnie jedząc w odpowiednich proporcjach produkty z wszystkich grup żywnościowych możemy mieć pewność, że zaspokajamy dzienne zapotrzebowanie na witaminy i nie powodu uzupełniać ich dodatkowo sztucznymi preparatami.
Przedawkowanie witamin jest bowiem równie niekorzystne, jak ich niedobór. Dotyczy to w szczególności witamin, które rozpuszczają się w tłuszczach (których nie brak w normalnym organizmie). Do tej grupy należą witaminy A, D, E oraz K. Ponieważ nie ulegają one wypłukaniu z szybko wędrująca wodą, mogą się odkładać w tkankach organizmu i działać szkodliwie. Tak więc lekarze zgodnie twierdzą, że witaminowe preparaty dostępne w aptekach nie są "lekiem na całe zło", ale wręcz są "złem koniecznym". Należy je brać tylko w ostateczności, kiedy z jakiś powodów nie jesteśmy w stanie w sposób naturalny zapewnić organizmowi odpowiedniej ilości witamin.
PROCES TRAWIENIA
Węglowodany (cukry) są jednym z niezbędnych do życia człowiekowi składników pokarmowych. Są one wykorzystywane zarówno jako elementy budulcowe (np. w kwasach nukleinowych), ale także jako składniki energetyczne. Przeciętnie, pokrywają one 25% dziennego zapotrzebowania na energię organizmu. W typowej diecie, stanowią one nawet do 70% spożywanym pokarmów. Jest to o tyle istotna grupa pokarmowa, że nie można jej zastąpić innymi składnikami pokarmowymi. Wynika to stąd, że glukoza jest podstawowym źródłem energii w organizmie. O ile w większości komórek można spalanie cukrów zastąpić spalaniem tłuszczy, o tyle dla mózgu glukoza jest jedynym akceptowanym źródłem energii i pokrywa 100% jego zapotrzebowania. Najwięcej spożywamy skrobi, która występuje w produktach zbożowych oraz warzywach. Jest to węglowodan złożony z glukozy i amylazy. Proces rozkładu węglowodanów złożonych do węglowodanów prostych przebiega wieloetapowo i rozpoczyna się już w jamie ustnej, gdzie ślina, wydzielana przez ślinianki, zawierająca enzym ptialinę rozkłada niektóre wiązania węglowodanowe. Enzym ten jest w stanie między innymi rozłożyć amylazę do maltozy i maltotriozy, amylopektynę do maltozy, maltotriozy i dekstryn (zbudowanych z kilku cząsteczek glukozy). Ptialina nie działa jedynie w jamie ustnej, ale razem z treścią pokarmową przechodzi do kolejnych odcinków przewodu pokarmowego. Jej działanie zostaje zahamowane dopiero w żołądku, głównie z powodu bardzo kwaśnego odczynu. Wydzielina ślinowa zawiera także drugi enzym - amylazę, która jest wyspecjalizowana do rozkładania amylazy, jednak potrafi też hydrolizować inne węglowodany złożone. Także ona jest unieczynniana w bardzo niskim pH żołądka. W jelicie wydzielane są kolejne enzymy mające zdolność rozkładu węglowodanów. Należą do nich amylaza trzustkowa (produkowana przez trzustkę), hormon pokarmowy cholecystokinina (wydzielana przez ścianę dwunastnicy). Hormon ten pobudza trzustkę do produkcji soku trzustkowego, a amylaza w nim zawarta prowadzi dalszy rozkład węglowodanów do oligosacharydów. Te z kolei, żeby umożliwić wydajne wchłanianie do krwi, są jeszcze rozkładane do monocukrów, które są w organizmie wykorzystywane jako elementy budulcowe lub jako źródło energii. Rozkład ten zachodzi już w jelicie cienkim dzięki enzymom - oligosacharydazom laktazy, maltazy, sachacharazy i izomaltazy.
Laktaza jako jedyny enzym ma zdolność rozkładania laktozy do cukrów prostych - glukozy i galaktozy. Jego największe stężenie obserwuje się w życiu płodowym, natomiast z wiekiem jego stężenie sukcesywnie spada. Laktaza w dużych ilościach obecna jest w produktach mlecznych i mleku. Niedobór lub brak laktazy przejawia się nietolerancją na mleko krowie. Zaburzenie to jest często obserwowane u dorosłych osób, w szczególności rasy czarnej (dotyczy to 70% populacji). Jeśli laktoza nie zostanie strawiona, przechodzi do jelita grubego gdzie nastawiona jest na działanie bakterii fermentujących. W procesie tym wydzielane są takie gazy, jak wodór, metan, czy dwutlenek węgla. Przejawia się to silnymi wzdęciami, bólami brzucha, biegunką czy nudnościami. Wszystkie te objawy obserwuje się u osób z nietolerancją po spożyciu produktów mlecznych. Jest to jednak zaburzenie, które stosunkowo łatwo można leczyć. Jedną z metod jest stosowanie diety ubogiej w mleko i produkty mleczne, innym sposobem jest stosowanie preparatu farmaceutycznego zawierającego laktazę. Dzięki temu możliwe jest nawet całkowite wyeliminowanie niekorzystnych objawów.
Maltaza z kolei odłącza cząsteczki glukozy od jej polimerów. Enzym ten występuje już w życiu płodowym i jej poziom utrzymuje się na względnie stałym poziomie przez całe życie.
Sacharaza, jak nazwa wskazuje, jest enzymem rozkładającym sacharozę na części składowe, czyli fruktozę i glukozę. Stężenie tego enzymu jest dość silnie skorelowane ze stosowaną dietą. Głodówki powodują obniżenie tego enzymu, natomiast dieta wysoko-węglowodanowa przyczynia się do wzrostu jego stężenia. Podobnie reagują osoby chore na cukrzycę. Leki blokujące działanie sacharazy powodują znaczące obniżenie wchłaniania glukozy powstającej z powodu aktywności sacharazy.
Białka są znacznie bardziej złożonymi substancjami niż węglowodany. "Cegiełkami" budującymi białka są aminokwasy. Duża różnorodność aminokwasów i złożone oddziaływania pomiędzy nimi przyczyniają się do skomplikowanej, cztero-rzędowej budowy białek. Dodatkowo połączenia te silnie zależą od gatunku roślin czy zwierząt. Białko jest podstawowym składnikiem budulcowym, dlatego niezbędne jest jego dostarczanie organizmowi. Dzienne zapotrzebowanie na białko dorosłego człowieka wynosi około 75g białka na każdy kilogram masy ciała. U małych dzieci ilości te są nawet sześciokrotnie większe, a to z powodu dużego zapotrzebowania na składniki budulcowe w okresie intensywnego wzrostu. Większe ilości białka powinny być spożywane przez kobiety w ciąży, kobiety karmiące piersią oraz rekonwalescentów. Aby możliwe było przyswojenie białka, konieczne jest jego rozłożenie "na czynniki pierwsze", czyli do aminokwasów. Dopiero one mogą zostać wchłonięte w jelicie cienkim i przetransportowane razem z krwią do komórek, które aktualnie potrzebują aminokwasów do budowy białek. Rozkład białek nie rozpoczyna się w jamie ustnej, jak w przypadku węglowodanów, ale dopiero w żołądku. Pod wpływem hormonów pokarmowych (gastryny, cholecystokininy) następuje pobudzenie komórek żołądka do produkcji kwasu solnego. Działa on z jednej strony bakteriobójczo, z drugiej zaś strony zapewnia odpowiednie pH do efektywnego działania enzymów hydrolitycznych. Pod wpływem niskiego pH następuje denaturacja białka i zniszczenie jego czwartorzędowej i trzeciorzędowej struktury. Umożliwia to łatwiejszy dostęp do białka enzymom hydrolitycznym. Do grupy enzymów działających w żołądku zaliczyć należy pepsynę. Powoduje ona w szczególności zerwanie skomplikowanych wiązań łączących różne aminokwasy, zwłaszcza rozgałęzione i aromatyczne. W wyniku działania pepsyny powstają oligopeptydy, czyli peptydy złożone z mniejszej ilości aminokwasów. W jelicie cienkim zachodzi kilka faz trawienia białek, które zasadniczo można podzielić na: rozkład białka w świetle jelita, rozkład białka na powierzchni komórek wyścielających jelito, czyli w obrębie tzw. rąbka szczoteczkowego oraz etap wewnątrzkomórkowy trawienia.
Trawienie w świetle jelita odbywa się za pomocą enzymów trzustkowych, proteaz. Należą do nich trypsyna, chymotrypsyna i elastaza. Inną grupą, także wydzielaną przez trzustkę, są peptydazy, takie jak karboksypeptydaza A i B. Zadaniem proteaz jest rozłożenie wewnętrznych wiązań łańcuchów peptydowych, przy czym każdy enzym ma zdolność takiego działania jedynie pomiędzy określonymi aminokwasami. I tak: : trypsyna rozkłada wiązania pomiędzy lizyną a argininą, chymotrypsyna pomiędzy aminokwasami aromatycznymi, a elastaza pomiędzy aminokwasami tzw. alifatycznymi, czyli waliną, glicyną, alaniną, leucyną i izoleucuną. Z kolei peptydazy charakteryzują się zdolnością odcinania ostatniego aminokwasu w łańcuchu. W wyniku działania wymienionych enzymów powstaje tworzy się mieszanina wolnych aminokwasów i bardzo krótkich oligopeptydów. Rozkład białka na powierzchni komórek wyściełających jelito zachodzi w obrębie w tzw. rąbku szczoteczkowego. Zbudowany jest ze swego rodzaju wypustek przypominających szczoteczkę, dlatego został tak nazwany. Jest to miejsce bardzo bogate w enzymy. Znajdują się tu między innymi egzopeptydazy (odcinające ostatni aminokwas na końcu łańcucha), dipeptydazy (mające miejsce cięcia dwa aminokwasy od końca łańcucha) oraz endopeptydazy (tnące wewnątrz łańcucha). Jest to ostatni etap trawienia zachodzący w jelicie. W wyniku tego etapu powstaje większość wolnych aminokwasów oraz krótkie (2 - 6-aminokwasowe łańcuch oligopeptydowe). Następuje etap wchłaniania. Z technicznego punktu widzenia odbywa się to przy współudziale skomplikowanych mechanizmów transportujących, do których działania wymagana jest energia. Komórki wyposażone są w zestaw enzymów potrzebnych do trawienia białek, dlatego ostateczny rozkład peptydów do wolnych aminokwasów zachodzi właśnie wewnątrz poszczególnych komórek. Stąd na zasadzie biernej dyfuzji wolne aminokwasy dyfundują do krwi i mogą zostać rozprowadzone po całym organizmie. Dzięki układowi żyły wrotnej w pierwszej kolejności trafiają one do wątroby, gdzie zachodzą niezwykle skomplikowane przemiany aminokwasów lub ich rozkład.
Tłuszcze są bardzo wydajnym magazynem energii. Pokrywają one w zrównoważonej diecie nawet 50% dziennego zapotrzebowania na energię. Jak już zostało wspomniane, nie można ich całkowicie wyeliminować z diety, ponieważ wiele substancji potrzebnych organizmowi do prawidłowej pracy, jest rozpuszczalnych właśnie w tłuszczach. Do takich substancji należą między innymi witaminy A, E, D i K. Pierwszy etap rozkładu tłuszczów zachodzi już w jamie ustnej i żołądku, gdzie gruczoły nasady języka zwane gruczołami Ebnera oraz gruczoły żołądka wydzielają odpowiednie enzymy - lipazy (odpowiednio lipazę językową i lipazę żołądkową). Następuje tu jedynie wstępne nadtrawienie tłuszczów. Zasadniczy etap ich rozkładu zachodzi w jelicie. W żołądku większe znaczenie ma proces emulsyfikacji, czyli rozbicia tłuszczy na drobne kropelki i wymieszania ich z pozostałą treścią pokarmową. W dwunastnicy, pierwszym odcinku jelita, następuje mieszanie tej treści pokarmowej z żółcią produkowaną przez wątrobę. Żółć przede wszystkim zmniejsza napięcie powierzchniowe kropelek tłuszczu, przez co powstaje jeszcze więcej drobnych kropelek tłuszczu, co umożliwia skuteczne działanie enzymów produkowanych przez trzustkę takich, jak lipaza trzustkowa, fosfolipaza i estraza. Hybrolizują one wiązania pomiędzy glicerolem a kwasami tłuszczowymi, w wyniku czego powstaje ich mieszanina. Wolne kwasy tłuszczowe mogą zostać wchłonięte w jelicie i wykorzystane przez organizm, najczęściej bezpośrednio do reakcji energetycznych, a w przypadku nadmiaru tłuszczu jako materiał zapasowy.
Schorzenia wątroby czy trzustki w logiczny sposób uniemożliwiają prawidłowy rozkład i wchłanianie tłuszczy, przez co obserwuje się tzw. . stolce tłuszczowe, czyli zawierające niestrawiony tłuszcza. Przyjmują one postać biegunki z widocznymi kropelkami tłuszczu. Najczęściej dotyczy to osób, które cierpią na ostre i przewlekłe zapalenia trzustki, wątroby czy dróg żółciowych. W mniejszym natężeniu dotyczy to także osób po resekcji żołądka.
W rzeczywistości proces trawienia jest znacznie bardziej skomplikowany niż ten zaprezentowany powyżej, jednak na tym etapie nie ma sensu wnikać w skomplikowane reakcje biochemiczne.