Układ pokarmowy.

Zadania układu pokarmowego:

• zaopatruje organizm w produkty, które dostarczają mu energii;

• trawi pokarm; trawienie może być mechaniczne bądź chemiczne;

• wchłania, czyli transportuje produkty trawienia poprzez nabłonek jelitowy do naczyń krwionośnych;

• odpowiedzialny jest również za wydalanie zbędnych produktów;

Trawienie mechaniczne:

Składa się ono z kilku etapów:

• żucia;

• połykania;

• ruchów perystaltycznych jelit i żołądka;

Trawienie chemiczne:

Odbywa się ono poprzez działanie poszczególnych enzymów na składniki odżywcze. Wątroba i trzustka są narządami wydzielania zewnętrznego, produkują enzymy trawiące pokarm.

Jama ustna:

Jama ustna ograniczona jest od góry podniebieniem, a po bokach policzkami, od dołu jamę ustną ograniczają mięśnie żuchwowo- gnykowe tworzące przeponę jamy ustnej, od przodu jama ta ograniczona jest wargami: górną i dolną. Jama ustna w tylnej części łączy się z gardłem przy pomocy tzw. cieśni gardzieli.

Luki zębowe tworzą dwa rzędy dzieląc równocześnie jamę ustną na dwie części: przedsionek jamy ustnej znajdujący się między wargami, policzkami, a zębami oraz jamę ustną właściwą znajdującą się za łukami zębowymi.

Przełyk:

Ma on kształt długiej (długość przełyku to ok. 25 cm czasami nawet 30 cm), wąskiej cewki, która ciągnie się od krtani gardła do wpustu żołądka na wysokości 10 i 11 kręgu piersiowego. Łączy on krtań gardła z wpustem żołądka, jego średnica jest zmienna, gdyż ma on zdolność rozciągania się.

Wyróżnia się następujące części przełyku:

• część szyjną;

• część piersiową, która jest najdłuższa.

• Część brzuszną, która jest najkrótsza;

Przełyk kończy się wpustem do żołądka.

Wyróżnione zostały trzy zwężenia:

1- na granicy z gardłem;

2- w miejscu skrzyżowania z lewym otworem głównym;

3- w obrębie przepony;

W zwężeniach tych może dochodzić do zatrzymywania się ciał obcych.

Żołądek:

Jest to workowaty twór będący rozszerzeniem przewodu pokarmowego. Pełni on kilka ważnych dla organizmu funkcji takich jak:

• jest on zbiornikiem, w którym magazynowany jest pokarm;

• w nim odbywa się trawienie, to tutaj wytwarzane są soki żołądkowe tzw. soki trawienne, pod wpływem, których pokarm zostaje rozdrobniony.

• położony jest: w nadbrzuszu, ukośnie do góry natomiast po stronie lewej zwrócony jest ku dołowi;

• kształt żołądka zależy od tego czy zawiera on treść pokarmową czy też nie.

Wyróżnione zostały 2 części żołądka:

• przednia;

• tylnia;

Obydwie te części łączą się ze sobą u góry wzdłuż tzw. krzywizny mniejszej, u dołu, wzdłuż tzw. krzywizny większej.

Wyróżniamy również:

• wpust przełyku, który uchodzi do żołądka;

• odźwiernik znajdujący się u dołu żołądka;

• dno żołądka od góry zaokrąglone;

• poniżej dna żołądka znajduje się trzon żołądka;

Ściana żołądka zbudowana jest z czterech warstw:

• od zewnątrz ścianę żołądka budują błony: surowicza, mięśniowa, podśluzowa, śluzowa;

• błona surowicza pokrywa żołądek w części otrzewnowej z wyjątkiem krzywizn;

• błona mięśniowa zbudowana jest z układu mięśni o wielorakim przebiegu: skośnych, okrężnych, podłużnych;

• błona podśluzowa posiada liczne naczynia krwionośne, a także nerwy;

• błona śluzowa w pustym żołądku buduje ona liczne pofałdowania. Na powierzchni błony śluzowej znajdują się ujścia gruczołów żołądkowych tzw. dołeczki żołądkowe;

Wyróżniamy następujące gruczoły żołądkowe:

• właściwe;

• odźwiernikowe;

Gruczoły żołądkowe umieszczone są w trzonie dna żołądka. Zawierają one dwa rodzaje komórek: główne i okładzinowe. Komórki główne produkują pepsynogen natomiast komórki okładzinowe produkują kwas solny.

Gruczoły odźwiernikowe występują w części odźwiernikowej żołądka, gruczoły te wytwarzają śluz, którego zadaniem jest ochrona ścian żołądka przed działaniem enzymów trawiennych, śluz ten również zmniejsza tarcie przy przechodzeniu pokarmu przez żołądek.

Jak przebiega trawienie pokarmu w żołądku:

Pokarm napływa do żołądka i rozciąga on fały tego organu, rozkłada się on wzdłuż krzywizn i części odźwiernikowej, potem układa się warstwami- jedna na drugiej. Dochodzi do mieszania się pokarmu z sokiem żołądkowym na skutek ruchów perystaltycznych (skurczów perystaltycznych). Skurcze swój początek mają w okolicy trzonu żołądka, który pełni funkcję rozrusznika perystaltyki. Skurcz rozchodzi się na cały żołądek. Szybkość opróżniania się żołądka zależy od ilości, a także składu miazgi pokarmowej.

Jelito cienkie:

Jelito cienkie przebiega od żołądka do jelita grubego. Od jelita grubego odgraniczone jest tzw. zastawką Bauhina. Znajduje się ono w okolicy pępkowej, podbrzusznej. Zajmuje obie okolice biodrowe jak również miednicę małą.

Budowa:

Długość jelita cienkiego wynosi ok. 7 m, a jego średnica to 3-5 cm. Jelito cienkie tworzą: dwunastnica, jelito czcze, jelito kręte.

Dwunastnica umiejscowiona jest na wysokości pierwszego kręgu lędźwiowego, jej długość to 25-30 cm. Kształtem przypomina literę C. Do górnej części dwunastnicy dochodzi przewód żółciowy i trzustkowy. Jelito czcze i kręte leżą wewnątrzotrzewnowo i są zawieszone na krezce, która zawiera nerwy i naczynia krwionośne. Wszystkie części jelita cienkiego mają kilka wspólnych części takich jak: błona surowicza, umięśnienie (podłużne i okrężne), błona podśluzowa i śluzowa. Błona śluzowa wyposażona jest w wiele fałdów i kosmków, dzięki którym powierzchnia jelita jest większa. Niekiedy położenie narządów wewnętrznych układu pokarmowego jest odwrotne (wątroba znajduje się po stronie lewej, a śledziona po prawej stronie, wyrostek robaczkowy umieszczony jest po lewej stronie itd.) takie zjawisko zostało nazwane situs viscerum inversus.

Jelito grube:

Dzieli się ono na jelito ślepe (kątnica), okrężnicę i odbytnicę. Okrężnica z kolei dzieli się na: okrężnicę wstępującą, okrężnicę poprzeczną (poprzecznica), okrężnicę zstępującą, okrężnicę esowatą (esica).

Budowa:

Łączna długość jelita grubego wynosi ok. 1,5 m. Jelito ślepe dawniej zwane ślepą kiszką umiejscowione jest w prawej okolicy biodrowej i oddzielone ono jest od jelita cienkiego tzw. zastawką Gerlacha inaczej zwaną zastawką Bauhina. Od jelita ślepego odchodzi wyrostek robaczkowy. Jelito ślepe w dalszej części przechodzi w okrężnicę wstępującą, która tuż pod wątrobą zagina się (tzw. zagięcie wątrobowe okrężnicy), a następnie biegnie prawie poziomo w lewą stronę już jako okrężnica poprzeczna, która w lewym podżebrzu, pod śledzioną ulega ponownemu zagięciu (zagięcie śledzionowe okrężnicy) i przechodzi w okrężnicę zstępującą. Okrężnica zstępująca przechodzi w okrężnicę esowatą (nazwa tego odcinka jelita pochodzi od jego kształtu, który przypomina literę S). Esica ma czasami długą krezkę i jest skręcona. Skręt jej jest powodem niedrożności jelit, który może być zagrożeniem dla zdrowia i życia osoby, u której występuje. Tego typu niedrożność jelit występuje na skutek skręcenia jelita wokół osi długiej, czego skutkiem jest zatkanie jelita jak również ucisk naczyń krwionośnych, co może prowadzić do niedokrwienia, a z czasem również do martwicy części jelita. Okrężnica esowata przechodzi w odbytnicę.

Ściany jelita grubego są pofałdowane, zawierają wiele zagłębień. Budową jelito grube przypomina jelito cienkie.

Motoryka przewodu pokarmowego:

Pokarm dostający się do tegoż układu ulega ciągłemu przesuwaniu począwszy od jamy ustnej a skończywszy na odbycie. Bardzo ważną rolę warunkującą prawidłowe funkcjonowanie układu pokarmowego stanowi skoordynowana i precyzyjna czynność motoryczna, którą stanowi ruch robaczkowy jelit zwany również ruchem perystaltycznym lub po prostu perystaltyką. Perystaltyka jest to skurcz jelita powstający w określonym odcinku jelita w wyniku skurczu mięśni okrężnych, skurcz ten przesuwa pokarm do przodu (podobnie przemieszcza się dżdżownica). Gdyby dochodziło do skurczu całej powierzchni jelita wówczas pokarm pozostawałby cały czas w tym samym miejscu. Istnieją także ruchy wahadłowe, powstające w wyniku skurczu mięśni podłużnych. W jelicie grubym obserwuje się również zachodzenie ruchów perystaltycznych w kierunku ododbytniczym. Na perystaltykę jelit wpływa wiele czynników: nadmierna motoryka występuje w czasie biegunki, a osłabienie ruchów robaczkowych obserwujemy w zaparciach.

Trawienie:

Spożywane przez nas produkty zawierają składniki odżywcze takie jak: białka, tłuszcze, węglowodany, aby doszło do ich przyswojenia pokarm musi zostać strawiony. W czasie trawienia dochodzi do rozkładu substancji złożonych na substancje proste, które mogą ulec wchłanianiu. Pokarm trawiony jest przy pomocy soków trawiennych wydzielanych przez różnego rodzaju gruczoły. W jamie ustnej znajdują się ślinianki, które odpowiedzialne są za produkcję śliny, a ta z kolei zawiera amylazę ślinową, która trawi przeżuwany przez nas pokarm.

Pokarm przesuwany jest do żołądka. Błona śluzowa tego organu odpowiedzialna jest za wydzielanie soku żołądkowego, w którego skład wchodzą: kwas solny i pepsyna. Pokarm ulega dalszemu strawieniu, a następnie zostaje przesunięty do jelita cienkiego. Jelito cienkie wydziela sok jelitowy, a także do jelita wydzielane są: żółć produkowana w wątrobie i sok trzustkowy produkowany w trzustce. Pokarm podlega dalszemu trawieniu. Strawiony pokarm może ulec wchłonięci proces ten odbywa się głównie w jelicie cienkim. W jelicie grubym wchłaniane są: woda i sole mineralne.

Układ pokarmowy zbudowany jest z następujących odcinków:

• jama ustna;

• gardło;

• przełyk;

• żołądek;

• jelito cienkie;

• dwunastnica;

• jelito czcze;

• jelito kręte;

• jelito grube;

• wyrostek robaczkowy;

• jelito ślepe (kątnica);

• okrężnica;

• odbytnica;

Gruczoły występujące w układzie pokarmowym:

• ślinianki;

• wątroba;

• trzustka;

a)Budowa i funkcje układu pokarmowego człowieka

Układ pokarmowy człowieka jest odpowiedzialny za trawienie, wchłanianie i wydalanie niestrawionych resztek pokarmów. Poszczególne odcinki przewodu pokarmowego pod względem budowy histologicznej mają wiele cech wspólnych. Łączna jego długość to średnio sześć do ośmiu metrów. Przewód pokarmowy zaczyna się w jamie ustnej gdzie rozpoczyna się wstępna obróbka mechaniczna oraz proces trawienia. Następnie pokarm przechodzi przez przełyk do żołądka gdzie dochodzi do właściwego trawienia. Kolejnymi częściami są jelita - cienkie, gdzie zachodzi trawienie i wchłanianie a następnie grube, w którym zachodzą ostatnie etapy trawienia i wchłaniania oraz formowanie stolca. Na całej tej długości przewodu pokarmowego można wyróżnić trójwarstwową budowę, to znaczy:

warstwa wewnętrzna składająca się różnej grubości błony śluzowej pokrytej różnego rodzaju nabłonkiem,

- warstwa środkowa składająca się z mięśni gładkich,

- warstwa zewnętrzna, która otacza mięśniówkę gładką i jest ona błoną surowiczą.

Cały proces trawienia, wchłaniania i wydalanie jest ściśle skoordynowany pomiędzy poszczególnymi odcinkami układu pokarmowego. W funkcjonowaniu układu pokarmowego nieodzowną rolę odgrywają również dwa gruczoły trawienne, to znaczy wątroba i trzustka.

Pierwsza modyfikacja pokarmu zachodzi w jamie ustnej. Jako pierwsze z pokarmem spotykają się wargi, których główną funkcją jest skierowanie pokarmu do jamy ustnej. Na wargach znajdują się liczne zakończenia nerwowe, dzięki czemu możliwa jest reakcja na wielkość, strukturę i temperaturę pokarmu. W jamie ustnej pokarm zostaje rozdrobniony na mniejsze kawałki i przeżuty przez zęby przy pomocy warg i języka. Człowiek posiada 32 zęby - po 16 w szczęce i żuchwie, tj.:

- osiem siekaczy z przodu - po cztery w żuchwie i szczęce,

- cztery kły - po dwa w szczęce i żuchwie,

- osiem przedtrzonowców, które są małymi dwuguzkowymi zębami - po cztery w szczęce i żuchwie,

- dwanaście trzonowców na końcu szczęk - po sześć w żuchwie i szczęce.

Ślina jest wytwarzana w trzech dużych śliniankach parzystych:

- przyusznych, które są największymi śliniankami położonymi do przodu od małżowiny usznej a ich ujście znajduje się na policzku, na wysokości zębów trzonowych górnych,

- podżuchwowych, które są drugie pod względem wielkości położone na dnie jamy ustnej,

- podjęzykowe, które znajdują się bezpośrednio pod językiem.

Ślina jest również wytwarzana przez małe ślinianki znajdujące się na języku, podniebieniu, policzkach oraz wargach. Ślina jest lepką substancją składającą się w 98% z wody oraz śluzu, kationów, anionów i enzymów - amylazy ślinowej i lizozymu. Woda rozpuszcza składniki pokarmowe, śluz ochrania język, zęby i policzki przed wzajemnym tarciem i skleja pokarm w kęsy, amylaza ślinowa jest enzymem trawiennym, który zapoczątkowuje trawienie węglowodanów a lizozymu niszczy bakterie znajdujące się w pokarmie. Gdy pokarm jest przeżuty i nadtrawiony przez enzymy ślinowe, język kształtuje z niego kęsy otoczone śluzem i gotowe do połknięcia. Język bierze również udział w połykaniu to znaczy przesuwa kęsy w kierunku tylnej strony jamy ustnej skąd pokarm wpada do gardła a następnie do przełyku.

Gardło jest częścią wspólną dla układu pokarmowego i oddechowego. Można w nim wyróżnić trzy części:

- nosową, która wchodzi w skład układu oddechowego,

- ustną, która jest wspólna dla obu układów,

- krtaniową, która jest na rozdrożu obu układów.

Połykanie rozpoczyna się spontanicznie na zasadzie odruchu bezwarunkowego po przesunięciu kęsa w stronę gardła. Gdy kęs jest przepychany przez gardło dochodzi do zamknięcia tylnych nozdrzy przez podniebienie miękkie oraz wejście do tchawicy przez głośnię i jednocześnie relaksacji ulega górny zwieracz przełyku umożliwiając przesunięcie kęsa do światła przełyku. Zaraz po minięciu przez kęs górny zwieracz kurczy się i jednocześnie powstaje fala perystaltyczna przesuwająca kęs w stronę żołądka. Wejścia do żołądka "strzeże" górny zwieracz przełyku, który chroni przełyk przed cofaniem się kwaśnej treści żołądkowej.

Przełyk łączy jamę ustną z żołądkiem i jest podobnie jak gardło przewodem mięśniowo - błoniastym. Możemy wyróżnić trzy jego odcinki:

- szyjny,

- piersiowy, który jest najdłuższy,

- brzuszny znajdujący się pod przeponą, jest najkrótszy.

Przełyk ma dwa zwieracze: górny w odcinku szyjnym i dolny otwierający wejście do żołądka. Przełyk pełni funkcję wyłącznie transportową.

Żołądek jest workiem najczęściej w kształcie litery "J" składającym się z:

- wpustu, przez który połączony jest z przełykiem,

- dna, które jest najwyżej położoną częścią,

- trzonu,

- części odźwiernikowej, która przechodzi w dwunastnicę.

Żołądek leży w lewym podżebrzu, chociaż w zależności od stopnia wypełnienia zmienia się jego położenie i wielkość. Zbudowany jest z trzech warstw mięsni, tj. podłużnej, okrężnej i skośnej. Mięśnie te biorą udział w mieszaniu i przesuwaniu treści pokarmowej.

W żołądku znajdują się trzy główne typy komórek:

- komórki główne wydzielające pepsynogen, który w kwaśnym środowisku żołądka jest przekształcany w pepsynę trawiącą białka,

- komórki okładzinowe wydzielające kwas solny, który wspomaga trawienie, maceruje pokarm oraz zabija bakterie,

- komórki śluzowe wytwarzające śluz, który chroni żołądek przed samostrawieniem.

Wydzielanie soku trawiennego regulowane jest przez układ nerwowy poprzez nerwy błędne oraz lokalne hormony.

Jelito cienkie można podzielić na trzy funkcjonalnie i architektonicznie podobne części:

- dwunastnicę, która łączy się z częścią odźwiernikową żołądka. Ma długość dwunastu cali - stąd jej nazwa. Do dwunastnicy uchodzą przewody z wątroby i trzustki,

- jelito czcze, stanowiące około 2/5 jelita cienkiego,

- jelito kręte, stanowiące 3/5 jelita cienkiego.

Całkowita długość jelita cienkiego, po rozwinięciu wynosi około sześć metrów. Na motorykę jelita cienkiego składają się ruchy odcinkowe, których zadaniem jest mieszanie pokarmu z sokiem jelitowym oraz ruchy perystaltyczne, które przesuwają treść pokarmową. W jelicie cienkim zachodzi końcowe trawienie oraz wchłanianie, którego powierzchnia u dorosłego człowieka wynosi około 20 metrów kwadratowych. Taka powierzchnia jest osiągnięta dzięki pofałdowaniu błony śluzowej. Na fałdach znajdują się kosmki jelitowe sterczące do światła jelita, a na nich mikrokosmki, dzięki czemu możliwe jest bardzo duże zwiększenie powierzchni wchłaniania. Jelito cienkie przechodzi w grube, od którego odgraniczone jest zastawką krętniczo - kątniczą zapobiegającą cofaniu się treści z powrotem do jelita cienkiego.

Jelito grube ma średnio 1,5 metra długości i 6,5 centymetra szerokości. Jest ono podzielone na trzy główne części:

- jelito ślepe wraz z wyrostkiem robaczkowym, leżącym w prawej dolnej części jamy brzusznej,

- okrężnicę składającą się z części wstępującej, poprzecznej (poprzecznicy), zstępującej i esowatej (esicy),

- odbytnica wraz z kanałem odbytu.

W kątnicy i pierwszej części okrężnicy z miazgi pokarmowej zostaje odciągnięta i wchłonięta woda, przez co przechodzi on w stan stały lub półstały i zmienia się w kał. W jelicie grubym poza formowaniem masy kałowej zachodzi proces ostatecznego trawienia, wchłanianie zwrotne wody oraz synteza niektórych witamin przez występujące tam bakterie flory fizjologicznej.

Wątroba jest anatomicznie głównym narządem zajmującym prawy górny kwadrant jamy brzusznej, a fizjologicznie jest potężną fabryką chemiczną. Wątroba bierze udział w metabolizmie spożytych aminokwasów, węglowodanów, tłuszczów i witamin; syntezie białek surowicy oraz detoksykacji i wydalaniu do żółci endogennych zbędnych produktów i zanieczyszczeń ksenobiotycznych. Dlatego też choroby wątroby mają istotne znaczenie dla całego organizmu. Wątroba prawidłowo waży od 1400 do 1600 g, stanowiąc ok. 2,5 % wagi ciała. Wysokość wątroby osiąga 15-20 cm, a szerokość 22-26 cm. Wypełniona krwią waży od 2100 do 2400 g u mężczyzn, a u kobiet średnio 200 g mniej. 60-70% wpływającej do wątroby krwi pochodzi z żyły wrotnej, pozostałe 30-40% z tętnicy wątrobowej. Zarówno żyła wrotna jak i tętnica wątrobowa oraz naczynia limfatyczne wchodzą do wątroby przez tak zwane wrota wątroby, towarzyszą im zewnątrzwątrobowe wyprowadzające drogi żółciowe. Wątroba graniczy:

- od góry z przeponą poprzez prawy płat,

- od dołu z jelitami i żołądkiem.

Wątroba dzieli się na płaty: prawy, który jest największy i stanowi do 2/3 całkowitej masy, lewy, czworoboczny i ogoniasty. W chirurgii istnieje podział na segmenty naczyniowe, których można wyróżnić osiem. Każdy segment ma swoje naczynia i wewnątrzwątrobowe drogi żółciowe. W wątrobie tradycyjnie wyróżnia się sześciokątne zraziki o średnicy ok.1-2 mm, zorientowane wokół początkowego odcinka żylnego tak zwanych żył centralnych. Ze względu na unaczynienie i aktywność poszczególnych obszarów w miąższu wątroby można też wyróżnić tak zwane gronka, kształtu trójkątnego. Miąższ wątroby jest zbudowany z przeplatających się płytek lub beleczek hepatocytów, czyli podstawowych komórek wątrobowych. Dzienne wydzielanie żółci przez wątrobę wynosi około 0,5 do 1 litra dziennie. Pomiędzy posiłkami żółć gromadzona jest w pęcherzyku żółciowym, który ma pojemność około 50 ml. Magazynowanie żółci ułatwia jej zagęszczenie poprzez wchłanianie wody. Następnie pod wpływem cholecystokininy pęcherzyk żółciowy obkurcza się uwalniając żółć do przewodu pokarmowego.

Funkcje wątroby:

- produkcja albuminy, która jest głównym białkiem krwi i fibrynogenu, który bierze udział w krzepnięciu krwi,

- przemiana białek i aminokwasów - deaminacja, transaminacja, wzajemne przemiany i synteza niektórych aminokwasów,

- tworzenie mocznika w cyklu mocznikowym,

- przemiany tłuszczów - beta-oksydacja, synteza tłuszczów z aminokwasów i cukrów,

- synteza cholesterolu, fosfolipidów, lipoprotein,

- przemiany węglowodanów - synteza, magazynowanie i rozkład glikogenu, glukoneogeneza, przemiany galaktozy i fruktozy,

- buforowanie stężenia glukozy we krwi,

- detoksykacja leków, ksenobiotyków i innych toksycznych dla organizmu związków,

- ketogeneza, czyli produkcja związków ketonowych,

- produkcja czynników krzepnięcia,

- magazynowanie witamin: A, D, B12,

- spichrzanie żelaza,

- udział w termoregulacji, co jest związane z temperaturą wątroby, wyższą o około 1,5 stopnia od reszty ciała,

- metabolizm hormonów sterydowych - inaktywacja aldosteronu, glikokortykosteroidów, progesteronu, estrogenów, testosteronu,

- wytwarzanie żółci,

- udział w syntezie kalcytriolu, czyli witaminy D3,

Trzustka jest gruczołem wydzielania zewnętrznego, w obrębie, którego znajduje się również rozproszony gruczoł dokrewny, zbudowany z komórek tworzących wyspy Langerhansa w obrębie, których produkowane są hormony, głównie insulina i glukagon.

Trzustka jest położona w przestrzeni zaotrzewnowej w lewym podżebrzu i nadbrzuszu, i składa się z trzech części: głowy, trzonu i ogona. Głowę trzustki obejmuje pętla dwunastnicy..

Trzustka ma budowę zrazikową. Pomiędzy zrazikami znajduje się niewielka ilość tkanki łącznej oraz tkanka tłuszczowa.

Wydzielina trzustkowa jest odprowadzana do dwunastnicy. Trzustka wydziela w ciągu doby około 2,5 l soku zawierającego dwuwęglany oraz enzymy trawienne i proenzymy. Główne czynniki humoralne stymulujące wydzielanie trzustkowe to sekretyna i cholecystokinina (uwalniane w dwunastnicy w odpowiedzi na przejście kwaśnej treści żołądkowej do dwunastnicy oraz na obecność kwasów tłuszczowych i produktów trawienia białek w jej świetle). Trzustkowe enzymy trawienne są syntetyzowane w postaci nieczynnych proenzymów (z wyjątkiem amylazy i lipazy) i transportowane w obrębie komórki jako ziarna zymogenu, które aktywowane są w świetle dwunastnicy. Chroni to trzustkę przed samostrawieniem.

Trawienie i wchłanianie:

Węglowodany stanowią istotną grupę składników zawartych w pokarmie. Węglowodany proste i złożone pełnią w organizmie człowieka funkcje o znaczeniu zasadniczym dla prawidłowego funkcjonowania. Służą jako substraty energetyczne (glukoza), stanowią materiał zapasowy wykorzystywany w okresach międzytrawiennych (glikogen), współtworzą kwasy nukleinowe RNA i DNA (ryboza i deoksyryboza), niektóre stanowią strukturalne elementy komórek i tkanek w połączeniu na przykład z lipidami (glikolipidy), białkami (proteoglikany). Najważniejszym węglowodanem dla przemian energetycznych jest glukoza, której źródłem w pożywieniu są:

- polisacharydy jak skrobia, występująca obficie w zbożach, ziemniakach, roślinach strączkowych i innych warzywach,

- oligosacharydy,

- disacharydy jak maltoza, sacharoza, laktoza

- monosacharydy jak galaktoza i fruktoza.

Węglowodany zawarte w pokarmach są trawione w przewodzie pokarmowym do monosacharydów i w tej formie są wchłaniane do krwioobiegu. Ich trawienie rozpoczyna się już w jamie ustnej przy udziale alfa-amylazy ślinowej, która rozkłada skrobię na prostsze elementy. Kolejny etap rozkładu węglowodanów odbywa się w dwunastnicy, gdzie występuje alfa-amylaza trzustkowa będąca składnikiem soku trzustkowego. Obie amylazy wykazują podobne działanie. Ostatni etap trawienia cukrów odbywa się w jelicie cienkim gdzie oddziałują kompleksy disacharydaz, takich jak alfa-dekstrynaza, maltaza, laktaza oraz sacharaza. Enzymy te występują na zewnętrznej powierzchni rąbka szczoteczkowatego wyścielającego powierzchnię jelita i katalizują rozkład oligo- i disacharydów do monocukrów. Wchłanianie monosacharydów do krążenia wrotnego nasypuje w jelicie czczym, a proces ten może odbywać się na drodze aktywnego transportu lub dyfuzji prostej.

2. Lipidy spełniają wiele istotnych funkcji w organizmie człowieka. Cholesterol oraz lipidy złożone jak na przykład fosfolipidy stanowią materiał budulcowy komórek, natomiast kwasy tłuszczowe (zmagazynowane w postaci trójglicerydów) pełnią rolę materiału zapasowego, wykorzystywanego jako źródło energii w okresach międzytrawiennych. Związki tłuszczowe pełnią również istotną rolę w transporcie i wchłanianiu witamin rozpuszczalnych w tłuszczach (A,D,E,K). Po spożyciu posiłku trawienie lipidów zaczyna się w żołądku przy udziale lipazy żołądkowej, rozkładającej trójglicerydy na prostsze składniki. Kolejny etap odbywa się w dwunastnicy, gdzie lipaza trzustkowa, esteraza cholesterolowa oraz fosfolipaza rozkładają lipidy do wolnych kwasów tłuszczowych, cholesterolu, glicerolu i monoacylogliceroli. W trawieniu lipidów niezbędne jest działanie żółci, która emulguje lipidy, czyli rozdrabnia ich cząstki na mniejsze oraz obniża napięcie powierzchniowe drobin lipidów, aby ułatwić dostęp enzymów trawiennych. Wchłanianie produktów trawienia lipidów zachodzi w dwunastnicy oraz jelicie czczym na drodze dyfuzji prostej. W komórkach jelitowych (enterocytach) zachodzi proces reestryfikacji wolnych kwasów tłuszczowych, między innymi z powrotem, do trójglicerydów, które następnie przechodzą do krwi gdzie są transportowane w połączeniu z albuminą surowicy i w lipoproteinach.

3. Białka należą do najważniejszych elementów składowych materii żywej, ponieważ tworzą podstawową strukturę komórek. Białka to złożone związki chemiczne, utworzone z aminokwasów połączonych wiązaniami peptydowymi (amidowymi). Źródła białek:

- endogenne (70%) na przykład złuszczony nabłonek czy niepotrzebne enzymy,

- egzogenne (30%), czyli dostarczane z pokarmem.

Trawienie białek rozpoczyna się w żołądku, gdzie działa pepsyna. Jest to endopeptydaza, to znaczy "tnie" białka od środka. Produkowana jest przez komórki główne żołądka i wydzielana w postaci nieczynnego pepsynogenu, który ulega aktywacji pod wpływem kwaśnego pH żołądka. Kolejny etap trawienia zachodzi w dwunastnicy gdzie działają enzymy soku trzustkowego, takie jak:

- endopeptydazy - trypsyna, chymotrypsyna, elastaza,

- egzopeptydazy - karboksypeptydaza A i B.

Następnie w dalszych częściach jelita cienkiego aminopeptydazy, karboksypeptydaza oraz oligopeptydazy hydrolizują powstanie pojedynczych aminokwasów. Ich wchłanianie odbywa się w jelicie cienkim na zasadzie pinocytozy (immunoglobuliny u niemowląt pochodzące z mleka matki), transportu aktywnego oraz transportu bez użycia energii.