Piętro strukturalne - zespół skał sfałdowanych w tym samym stylu i czasie i odzielony od innych pięter strukturalnych niezgodnościami
prekambryjskie (prekambr)
kaledońskie (kambr, ordowik sylur)
waryscyjskie (dewon, karbon)
alpejskie (perm, trias, jura, kreda, paleogen) / permo-mezozoiczne (perm, trias, jura, kreda)
kenozoiczne (paleogen, neogen) - w Alpach tylko neogen
Polska w Europie - Polska leży w Europie środkowej i leżą na jej terenie wszystkie główne jednostki strukturalne Europy. Budowa geologiczna jest skomplikowana.
I. Prekambryjskie piętro strukturalne w NE Polsce - utwory prekambru w NE Polsce są nieodsłonięte na powierzchni i stanowią cokół platformy wschodnio-europejskiej. Są silnie sfałdowane i zmetamorfizowane.
Stratygrafia - oparta jest na wydzieleniu tzw. Kompleksów suprakrustalnych (od najstarszego):
Podlaski metamorficzny kompleks suprakrustalny - silnie sfałdowane gnejsy (górny archaik), wyróżniamy serie (od najstarszej): wojnowska, białowieska, krynkowska, czarnej hańczy, łukowska
Mazowiecki metamorficzny kompleks suprakrustalny - silnie sfałdowane gnejsy i granity metamorficzne (dolny proterozoik), wyróżniamy serie (od najstarszej): jadowska, granitoidów wisznickich, granitoidów białki, granitoidów centralnych
Formacja intruzywna - intruzje skał zasadowych (górna część dolnego proterozoiku), wyróżniamy: intruzja gabrowa jeziora Śniardwy, intruzja syenitowa Ełku, suwalska intruzja anortozytowo-norytowa
Mazurski metamorficzny kompleks suprakrustalny - słabo sfałdowane gnejsy i granity metamorficzne (górny proterozoik), wyróżniamy serię granitoidów północnych
Kompleks jotnicki - czerwone piaskowce kwarcytowe (górny proterozoik), są to leciutko zmetamorfizowane skały osadowe (zawierające utlenione Fe)
Tektonika - wyróżniamy 3 elementy:
Centralne masywy granitowe - są to bloki sfałdowane i skonsolidowane przed 1,7 mld lat. W czasie późniejszych ruchów fałdowych stanowiły one masywy wewnętrzne i nie ulegały fałdowaniu. Są to struktury presvekofennokarelskie. Wyróżniamy 3 masywy: pomorski, dobrzyński, mazowiecki.
Svekofennokarelskie struktury fałdowe. Są to orogeny sfałdowane w okresie 1,4-1,7 mld lat. Charakteryzują się one układem struktur fałdowych N-S. Wyróżniamy 3 masywy: kaszubski, ciechanowski, podlaski.
Gotydyjskie struktury fałdowe. Jest to słabo sfałdowany orogen, wieku 1,2-1,1mld lat, o układzie struktur fałdowych W-E. Wyróżniamy 1 kompleks: mazurski.
Stratygrafia (cd) - na sfałdowanej powierzchni, po orogenezie gotydyjskiej powstały liczne uskoki, które podzieliły ten obszar na szereg rowów i zrębów tektonicznych.
Osady najwyższego proterozoiku oraz kaledońskiego piętra strukturalnego gromadziły się głównie w rowach. Najstarszym utworem jest kompleks jotnicki i jest to molasa gotydyjska.
Powyżej leżą płytkomorskie piaskowce i mułowce (eokambr)
Powyżej piaskowce kwarcytowe z trylobitami (dolny i środkowy kambr)
Powyżej cienka seria piaskowców glaukonitowych i wapieni z nieliczną fauną (ordowik)
Powyżej czarne łupki graptolitowe (sylur), mają one bardzo zmienną miąższość (od 0 do 2 km) i wyrównują one nierówności cokołu krystalicznego.
Brak osadów waryscyjskiego piętra strukturalnego (dewonu i karbonu)
Jednostki strukturalne NE Polski (są rozróżniane na podstawie rozwoju prekambru i pokrywy osadowej):
Antekliza (wyniesienie) Łeby - jest to jednostka podniesiona, obniżająca się na SE. Strop prekambru na głębokości 1,5-3 km. Prekambr jest przykryty cienkim piętrem kaledońskim i niekompletnym mezozoicznym.
Synekliza (obniżenie) Perybałtycka - jest to element obniżony. Strop prekambru na głębokości 4-5 km, jest on przykryty grubym piętrem kaledońskim (najgrubszy sylur) i grubym piętrem permo-mezozoicznym. Synekliza ma oś na linii Tczew-Kaliningrad. Obniżenie ma skrzydła:
północne - koło Gdańska, słabo rozpoznane
południowe - monoklina kętrzyńska - jest ona fałszywa (nietektoniczna) gdyż tworzyła się na pochyłej powierzchni, nachylenie 2º
Wyniesienie Mazursko-Suwalskie - element podniesiony, strop prekambru od głębokości 2 km na SW do 200 m na NE. Jest ono przykryte bardzo cienkim piętrem kaledońskim i bardzo cienkim permo-mezozoicznym. Pierwszą i najstarszą formacją, która przykrywa całość cokołu jest Jura. Wyniesienie to jest ograniczone 2 fałszywymi monoklinami:
Kętrzyńska na N
Białowieska na S
Obniżenie Podlaskie - struktura obniżona, strop prekambru na głębokości 3-4 km, grube piętro kaledońskie (głównie sylur), grube piętro permo-mezozoiczne
Zrębowe wyniesienie podlasko-lubelskie - podniesiony zrąb tektoniczny, podzielony uskokami na strefy podniesione i obniżone, strop prekambru na głębokości od 1 do 1,5 km. Cienkie piętro kaledońskie (miejscami brak), cienkie piętro permo-mezozoiczne.
Od SW platforma wschodnio-europejska ograniczona jest wielką strefą dyslokacyjną o przebiegu NW-SE. Jest to linia T-T, którą tworzy system uskoków zrzutowych.
II. Rów Lubelski - jest to wgłębna struktura tektoniczna, wypełniony jest piętrem kaledońskim i waryscyjskim, a całkowicie przykryty i zamaskowany piętrem permo-mezozoicznym.
Stratygrafia:
piętro kaledońskie wykształcone tak samo jak na platformie wschodnio-europejskiej
piętro waryscyjskie:
dolny dewon - facja oldred - czerwone piaskowce i mułowce lądowe lub płytkowodne ze szczątkami ryb i psylofitami (pierwsze rośliny lądowe)
środkowy dewon - jest dwudzielny:
- w dolnej części dolomity
- w górnej części wapienie rafowe z bardzo bogatą fauną
górny dewon - jest dwudzielny:
- fran - wapienie rafowe
- famen - wapienie pelagiczne
dolny karbon - płytkowodne wapienie z ramienionogami (facja wapieni węglowych)
górny karbon - formacja produktywna węgla kamiennego (LZW), wyróżniamy następujące warstwy (od najstarszej):
- komarowskie - piaskowce z licznymi wkładkami wapieni i nielicznymi, cienkimi pokładami węgli. Zagłębie paraliczne (fauna morska) - Namur A
- bużańskie - mułowce z cienkimi pokładami węgli i nielicznymi ławicami wapieni, fauna morska - Namur B
- kumowskie - gruboławicowe piaskowce z soczewkami węgli i fauną morską - Namur C
- lubelskie - mułowce z grubymi pokładami węgli i fauną słodkowodną (zagłębie limniczne) - Westfal A-B
III. Struktury NW Polski:
Prekambryjskie piętro strukturalne - nieznane
Kaledońskie piętro strukturalne - tylko w strukturze Koszalin-Chojnice
Waryscyjskie piętro strukturalne - w strukturze Koszalin-Chojnice
Struktura Koszalin-Chojnice - to kaledońsko-waryscyjski orogen niewidoczny na powierzchni
Stratygrafia:
Kaledońskie piętro strukturalne:
Ordowik - łupki ilaste z graptolitami
Sylur - czarne łupki graptolitowe, w najwyższym sylurze pojawiają się wapienie i piaskowce. U schyłku syluru doszło do fałdowania i powstały bardzo strome struktury fałdowe
Waryscyjskie piętro strukturalne:
dolny Dewon - facja oldred
środkowy Dewon - dolomity, wapienie rafowe
górny Dewon - wapienie rafowe, wapienie pelagiczne
dolny Karbon - wapienie (turnej), piaskowce (wizen)
górny Karbon - mułowce ze szczątkami roślin (namur, westfal)
Skały pięra waryscyjskiego leżą z niezgodnością kątową i erozyjną na starszym podłożu. Po westfalu doszło do silnych ruchów tektonicznych, których efektem było powstanie licznych uskoków równoległych do T-T (przebieg NW-SE), cały obszar został podzielony na zręby i rowy tektoniczne, a następnie zerodowany. Na tej powierzchni z niezgodnością erozyjną i kątową leży niesfałdowane piętro permo-mezozoiczne.
Piętro permo-mezozoiczne przykrywa całą N Polskę, jest zwykle niesfałdowane, lub tylko bardzo słabo sfałdowane. Fałdowania miały miejsce na granicy kredy i trzeciorzędu.
Stratygrafia:
dolny Perm - czerwony spągowiec (niemal cała N Polska, poza obszarami podniesionymi). Czerwone piaskowce i mułowce, lokalnie występują skały wylewne. Strop jest odbarwiony (szary spągowiec), a jego strop jest jeszcze bardziej odbarwiony (biały spągowiec). Lokalnie pojawiają się zlepieńce (zlepieniec cechsztyński)
górny Perm - cechsztyn, w Polsce występują 4 cyklotemy (od najstarszego):
Werra (Z1):
- ogniwo lagunowe - łupki miedzionośne, są to czarne łupki ilaste z ramienionogami i rybami, okruszcowanie miedziowe, osad redukcyjny.
- osady węglanowe - wapienie płytowe, silnie porowate, jest to wapień cechsztyński
- ewaporaty - anhydryt dolny, najstarsze sole kamienne, najstarsze sole potasowe, anhydryt górny
Strassfurt (Z2):
- ogniwo lagunowe - ciemne łupki bitumiczne (cuchnące)
- ogniwo węglanowe - płytowe, bardzo silnie porowate dolomity (dolomit główny) - najważniejszy zbiornik ropy naftowej w Europie
- element salinarny - anhydryt podstawowy, starsza sól kamienna, starsza sól potasowa, anhydryt kryjący, starsza sól kamienna kryjąca
Leine (Z3):
- szary ił solny - z kryształami soli
- uławicony dolomit (dolomit płytowy)
- osady salinarne - anhydryt główny, młodsza sól kamienna, młodsza sól potasowa
Aller (Z4):
- czerwony ił solny dolny, najmłodsza sól kamienna dolna, anhydryt pegmatytowy dolny, anhydryt pegmatytowy górny, najmłodsza sól kamienna górna, czerwony ił solny górny, najmłodsza sól kamienna stropowa, anhydryt graniczny
W Polsce cechsztyn występuje w 4 facjach:
typ nadbałtycki (pomorski) - duża miąższość, pełne profile Z1 i Z2, brak soli w Z3 i Z4
typ kujawsko-pomorski - największa miąższość, pełne profile
typ przedsudecki - brak soli we wszystkich cyklotemach, występują anhydryty
typ podlaski - brak osadów chemicznych (sole, anhydryty), występują same zlepieńce, jest to facja przybrzeżna
Trias - w Polsce występuje w 2 facjach:
trias germański - pstry piaskowiec, wapień muszlowy, kajper - są to osady lądowe lub płytkomorskie, podział litostratygraficzny. Facja ta jest typowa dla obszarów morza epikontynenalnego, dla platform prekambryjskich i paleozoicznych. W Polsce występuje wszędzie z wyjątkiem Karpat
trias alpejski - scytyk, anizyk, ladyn - osady głębokowodne, geosynklinalne. W Polsce występuje w Tatrach. Podział biostratygraficzny.
Stratygrafia (cd - Polska północna):
dolny Trias - pstry piaskowiec - osady lądowe, czerwone piaskowce i mułowce. W obrębie tej serii pojawia się poziom czerwonych piaskowców ze śladami stąpań gadów (piaskowiec chelioteriowy). W najwyższym pstrym piaskowcu (ret) pojawiają się pierwsze osady morskie. Charakterystyczne są wapienie z małżami (myoformia)
środkowy Trias - wapień muszlowy - wapienie z bogatą fauną, płytkowodne, w środkowej części pojawiająsię anhydryty
górny Trias - kajper - jest dwudzielny:
część dolna - iły ze szczątkami roślin (osad lądowy) - tzw. Kajper węglowy
część górna - iły z kryształami gipsu - tzw. Kajper gipsowy
Retyko-Lias (najwyższy trias, dolna jura) - lądowe osady, piaskowce, mułowce ze szczątkami roślin, w górnej części dolnej jury pojawiają się pierwsze osady morskie
Dogger (środkowa jura) - iłowce z syderytami (lokalnie), od keloweju zaczyna się wielka transgresja i pojawiają się wapienie piaszczyste z amonitami. Kelowej to najstarsza formacja przykrywająca całą N Polskę
górna Jura - początkowo (dolny oksford) zaznacza się podział na facje:
w N Polsce występują czarne iły - Pomorska facja malmu
w Polsce centralnej dominują margle - Marglista facja malmu
na lubelszczyźnie osady lądowe z florą - bagienna facja malmu
Powyżej (górny oksford, kimeryd) występują wapienie w 3 odmianach (patrz monoklina śląsko-krakowska), powyżej nich (tyton) lokalnie występują wapienie i czarne iły.
Dolna Kreda - czarne iły z syderytami i białe piaski kwarcowe (piaski z Białej Góry), w apcie przerwa sedymentacyjna
górna Kreda - piaski z glaukonitem i fosforytami (alb, cenoman), lokalnie wapienie (turon), powyżej 3 facje osadów (koniak-mastrycht): w Polsce zachodniej - gezy i opoki, w Polsce centralnej - margle, w Polsce wschodniej - kredy piszące.
Tektonika północnej Polski - wyróżniamy kilka stref podniesionych i obniżonych:
synklinorium (niecka) brzeżne - obszar obniżony, dzieli się na 3 części: niecka pomorska, niecka warszawska, niecka lubelska
antyklinorium środkowopolskie - element podniesiony, w jego obrębie wyróżniamy: wał kujawsko-pomorski (w którego skład wchodzą antyklinorium pomorskie i antyklinorium kujawskie, tylko one są strukturami N Polski), góry Świętokrzyskie wraz z ich mezozoicznym obrzeżeniem, antyklinorium dolnego Sanu.
Niecka szczecińsko-łódzko-miechowska - element obniżony
monoklina przedsudecka
monoklina śląsko-krakowska
Struktury te uformowały się w czasie orogenezy alpejskiej na granicy kredy i trzeciorzędu.
Wał kujawsko-pomorski:
antyklinorium pomorskie - struktura symetryczna, granicząca z nieckami: szczecińską i pomorską, w N części możliwe jest wydzielenie 3 form antyklinarnych z wychodniami utworów dolnej jury, są to (od NE): antyklina Koszalina (mała), antyklina Kołobrzegu (duża, przebieg N-S), antyklina Kamienia Pomorskiego (duża, przebieg NW-SE). Antykliny Kołobrzegu i Kamienia Pomorskiego oddzielone są od siebie płytką synkliną Trzebiatowa (wychodnie górnej jury) i mają zbieżne osie, w miejscu ich przecięcia znajduje się najwyższa elewacja antyklinorium (wychodnie kajpru), na S i SE osie antyklin się rozbiegają dając 2 nowe formy: antyklina Nakła (wyższa), antyklina Piły. Oś antyklinorium pomorskiego obniża się na SE.
Antyklinorium kujawskie - oddzielone jest od antyklinorium pomorskiego obniżeniem wypełnionym osadami dolnej kredy (depresja Inowrocławia). Jest ono utworzone z osadów górnej jury, a w najwyższej elewacji pojawia się dolna jura, jest mniej podniesiony od antyklinorium pomorskiego. Jest formą wybitnie niesymetryczną. Skrzydło NE jest łagodne, a SW strome. Zaburzenia tektoniczne na antyklinorium kujawskim są spowodowane rozwojem struktur tektoniki solnej w podłożu mezozoiku. Najwyższą elewacją antyklinorium kujawskiego jest antyklina Kłodawy-Izbicy, w podłożu której są wielkie wysady solne.
Oś wału kujawsko-pomorskiego podnosi się na SE, a przedłużeniem jego struktur jest mezozoiczne obrzeżenie gór Świętokrzyskich
Niecka brzeżna - struktura obniżona, wypełniona osadami górnej kredy. Podział na części: pomorską, warszawską, lubelską jest umowny. Na jej obszarze znajdują się uskoki zgodne z osią niecki (NW-SE)
Niecka szczecińsko-łódzko-miechowska - dzielimy ją na:
niecka szczecińska - element obniżony wypełniony osadami górnej kredy o miąższości >1000m. Jest to forma symetryczna.
Rygiel Szamotuły-Oborniki - jest przedłużeniem antykliny Piły. Jest to element podniesiony składający się z kilku zrębów tektonicznych rozwiniętych w osadach jurajskich. Utwory te są przykryte cienką warstwą osadów górnej kredy
niecka łódzka - element obniżony, wybitnie niesymetryczny, skrzydło N bardzo strome, a S nie. Wypełniona osadami górnej kredy o miąższości do 800 m. Posiada odnogę, płytką nieckę Tomaszowską wypełnioną osadami dolnej kredy.
Rygiel Radomska - element podniesiony, utworzony z 2 antyklin odciętych uskokami, wypełniony osadami górnej jury, znajduje się on na przedłużeniu antykliny Radoszyc (wchodzącej w skład obrzeżenia mezozoicznego gór Świętokrzyskich)
niecka miechowska - patrz monoklina śląsko-krakowska
Monoklina przedsudecka - jest nachylona na NE pod kątem kilku stopni. Jej NE granice staniowią wychodnie jury, a SW granicą jest wielki uskok (dyslokacja Odry)
Kenozoiczne piętro strukturalne N Polski:
paleogen zalega niezgodnie na starszych osadach, są to osady lądowe
neogen - iły i piaski jeziorne zawierające pokłady węgli brunatnych (formacja produktywna, np. Bełchatów)
plejstocen - N Polska jest przykryta zwartą pokrywą osadów plejstocenu (osady morenowe, fluwioglacjalne, limnoglacjalne) związanych ze zlodowaceniami. Było conajmniej 8 nasunięć lodowca. Miąższość osadów jest zmienna od 0 do 100 m.
IV. Góry Świętokrzyskie i antyklinorium dolnego Sanu:
góry Świętokrzyskie są paleozoicznym górotworem odsłoniętym na powierzchni. W jego obrębie wyróżniamy 2 elementy: trzon paleozoiczny (leży w osi antyklinorium środkowopolskiego, jednak jego oś jest skośna w stosunku do osi antyklinorium), osłona (obrzeżenie) mezozoiczna
antyklinorium dolnego Sanu jest prekambryjskim elementem przykrytym utworami miocenu zapadliska przedkarpackiego.
Stratygrafia (góry Świętokrzyskie):
prekambr - kwarcytowe łupki ilaste lekko zmetamorfizowane, bardzo silnie sfałdowane. Na terenie gór Świętokrzyskich występują tylko w jednym miejscu (na powierzchni) w Kotuszowie (łupki kotuszowskie - eokabr)
Kaledońskie piętro strukturalne - dzieli się na 2 strefy facjalne:
strefa N (łysogórska) - głębokowodna o pełnym profilu. Jest to strefa eugeosynkliny
strefa S (kielecka) - płytkowodna o niepełnym profilu. Strefa miogeosynkliny.
W obu tych jednostkach tworzyły się inne osady:
Strefa łysogórska:
kambr - jest trójdzielny, w tej strefie występuje kambr środkowy (kwarcytowe piaskowce i łupki krzemionkowe - „flisz”, piaskowce mają miąższości ławic do 30cm) i górny (łupki krzemionkowe i piaskowce kwarcytowe, cieńsze ławice piaskowców)
ordowik - jest nierozdzielony, seria ciemnych łupków z graptolitami, w których można wyróżnić 24 zony graptolitowe. U schyłku ordowiku pojawiają się poziomy tufów (faza takońska)
Strefa kielecka:
kambr - występują osady kambru dolnego (łupki kwarcytowe i piaskowce kwarcytowe cienkoławicowe) i środkowego (podobnie wykształcony, ale pojawia się charakterystyczna facja - płytkowodne piaskowce kwarcytowe z riplemarkami i śladami trylobitów (piaskowce z Wiśniówki). Pospolite są trylobity: Holmia (dolny kambr), Paradoxides (kambr śrokowy). W górnym kambrze zaznaczają się ruchy tektoniczne fazy sandomierskiej i brak jest osadów.
Ordowik - brak najniższego ordowiku (tremadok). Pierwszym osadem są płytowe piaskowce (warstwy międzygórskie - dolny arenig), powyżej są czerwone piaskowce z ramienionogami (rodzaj Orthis) - warstwy z Bukówki (piaskowce ortidowe - arenig). Powyżej wapienie zawierające liczne trachity liliowców - wapień z Mójczy (środkowy ordowik). Powyżej szarozielone łupki z graptolitami (górny ordowik). U schyłku ordowiku poziomy tufów (faza takońska)
W sylurze nastąpiło ujednolicenie facji
Sylur - w dolnym sylurze występują czarne łupki graptolitowe. Kończą one sedymentację w środkowym ludlowie. W górnym sylurze następuje całkowita zmiana typu sedymentacji. W obu strefach pojawiają się piaskowce szarogłazowe. W strefie kieleckiej (niewachlowskie), a w strefie łysogórskiej (wydrzyszowskie). Jest to efekt ruchów tektonicznych głównej fazy orogenezy kaledońskiej (faza ardeńska). W jednostce łysogórskiej w najwyższym sylurze pojawiają się wapienie z fauną, które przechodzą do dewonu (warstwy bostowskie).
Waryscyjskie piętro strukturalne
dewon - w dolnym dewonie nastąpił podział na strefy jak wcześniej. W strefie łysogórskiej wystąpiła facja oldred, w obrębie tych osadów występuje poziom piaskowców ze szczątkami ryb pancernych (ostracodermi, placodermi). W strefie kieleckiej początkowo brak osadów, w najwyższej części dolnego dewonu mamy fację oldred. W dewonie środkowym nastąpiło znów ujednolicenie facji. Dominującym osadem są dolomity (czasem z fauną) - piętro eifel. W żywecie dominują wapienie rafowe z bardzo bogatą fauną. W górnym dewonie znów następuje urozmaicenie osadów (niezależnie od stref). We franie występują: masywne wapienie rafowe z koralowcami (wapień kadzielniański), w głębszych strefach zbiornika tworzyły się wapienie z amonitami (manticoceras), wapienie z tentaculites (warstwy nieczulickie), wapienie z rogowcami (warstwy kostomłockie). W famenie następuje całkowita zmiana sedymentacji (wapienie pelagiczne i margle z amonitami).
Karbon - pojawia się zróżnicowanie facjalne (2 całkiem nowe strefy):
strefa wschodnia (kielecko-łagowska) - ciemne łupki z małżami „kulm”
strefa zachodnia (gałęzicka) - płytkowodne wapienie z bardzo bogatą fauną (turnej) i łupki z małżami (wizen)
Po dolnym karbonie nastąpiły fałdowania waryscyjskie fazy sudeckiej, które ostatecznie uformowały trzon paleozoiczny. Brak osadów górnego karbonu.
Tektonika (góry Świętokrzyskie) - strefy facjalne (kielecka, łysogórska) odpowiadają strefom tektonicznym. Strefa łysogórska była fałdowana dwukrotnie (w górnym sylurze i na przełomie dolnego i górnego karbonu), natomiast strefa kieleka trzykrotnie (w górnym kambrze, gónym sylurze i na przełomie dolnego i górnego karbonu).
Budowa tektoniczna strefy łysogórskiej - w jej obrębie wyróżniamy (od N):
synklina bodzentyńska - niesymetryczna i wewnętrznie sfałdowana forma, skrzydło N jest strome lub pionowe i pojawiają się tu osady syluru (antyklina wydrzyszowska). Skrzydło S jest monoklinalne i stosunkowo łagodne, synklinę bodzentyńską wypełnia dewon
łuska (fałd) łysogór - niesymetryczna forma, silnie zaburzona wewnętrznie, skrzydło N monoklinalne, skrzydło S jest obcięte wielką dyslokacją (dyslokacja łysogórska), jest ona utworzona z utworów środkowego kambru.
Budowa tektoniczna strefy kieleckiej - w jej obrębie wyróżniamy (od N):
synklinorium kielecko-łagowskie - silnie sfałdowana wewnętrznie forma, niesymetryczna, skrzydło N to dyslokacja łysogórska, a skrzydło S monoklinalne, jest ono wypełnione przez dewon, a w największych obniżeniach przez dolny karbon
antyklinorium klimontowskie - jest to podniesiona struktura, utworzona z utworów dolnego i środkowego kambru. W najwyższej elewacji odsłania się prekambr. W zachodniej części antyklinorium klimontowskiego wyróżniamy kilka mniejszych form: antykliny cisowej i orłomińska - utworzone z utworów kambru i rozdzielone niecką wypełnioną dewonem (niecka daleszycko-burdziańska). Na przedłużeniu antykliny cisowej są 2 następne formy antyklinarne: antyklina chęcińska i antyklina dymińska, są one rozdzielone niecką wypełnioną permem (niecka gałęzicko-bolechowicka)
Antyklinorium dolnego Sanu - jest przedłużeniem strefy kieleckiej, jest wysoko podniesioną strukturą o dużej wychodni prekambru (wyżej podniesione niż antyklinorium klimontowskie), ale jest ona przykryta przez miocen.
Mezozoiczne obrzeżenie gór Świętokrzyskich:
perm - charakterystyczny osad to gruboziarniste i źle wysortowane zlepieńce z otoczakami dewonu (zlepieniec zygmuntowski) - występuje w dwóch poziomach (w dolnym i górnym permie), pomiędzy nimi pojawiają się lokalnie ciemne wapienie z bardzo bogatą fauną oraz czerwone margle z gipsami.
Trias (germański) - jest zróżnicowany na 2 strefy, w obu strefach występują pełne profile, są to strefy NE i SW:
Trias dolny - pstry piaskowiec - czerwone piaskowce, niekiedy warstwowane, występują klinowe zestawy laminacji przekątnej w makroskali (struktury powstające w wyniku sedymentacji na wydmach). Są to osady pustynne. Piaskowce helioteriowe (ze śladami stąpań gadów), piaskowce z Tumlina (pustynne, czerwone). Najstarsze osady morskie pojawiają się u schyłku pstrego piaskowca, są to piaskowce z myophoria (costata - żebrowana) - jest to gatunek występujący w obu facjach triasu i umożliwia ich korelację.
Trias środkowy - wapień muszlowy - płytkomorskie wapienie z bardzo licznymi skamieniałościami, w środkowej części pojawiają się anhydryty
Trias górny - iłowce i mułowce z wkładkami margli, nie można wyznaczyć granicy między triasem, a jurą. Do najwyższego triasu (retyku) są zaliczane brekcje wapienne (lisowskie)
Jura dolna - gruba seria piaskowców i zlepieńców o węglanowym spoiwie (osady płytkomorskie lub rzeczne), niekiedy w ich obrębie pojawiają siępoziomy syderytów, wkładki piaskowców żelazistych, glinki ogniotrwałe (kaolinowe - Ćmielów) oraz drobnoziarniste piaskowce (szydłowieckie) - materiał do okładzin.
Jura środkowa - głównie w N części obrzeżenia, gdzie ma pełny profil. Czerwone iły z syderytami (aalen, bajos, baton). Powyżej piaskowce wapniste, wapienie piaszczyste, wapienie bulaste z bardzo licznymi amonitami (kelowej). W S części obrzeżenia występuje tylko kelowej, rozwinięty jak wyżej.
Jura górna - rozpoczyna się marglami z amonitami, ponad którymi leżą wapienie rozwinięte w 3 odmianach facjalnych (patrz monoklina śląsko-krakowska) wieku oksford. Powyżej wapienie oolitowe, z bardzo liczną fauną płytkowodną, jest to najbardziej charakterystyczna facja jury obrzeżenia (kimeryd). Takie facje oolitowe określane są mianem bahamitu. Powyżej lokalnie występują ciemnie margle (tyton).
Kreda - występuje tylko kreda dolna - patrz stratygrafia N Polski
Tektonika obrzeżenia gór Świętokrzyskich - obrzeżenie gór Świętokrzyskich jest przedłużeniem antyklinorium środkowopolskiego, ma inny kierunek struktur niż trzon paleozoiczny. Wyróżnia się:
obszar NW - 2 formy antyklinalne: antyklina gielniowa (symetryczna o skrzydłach nachylonych pod kątem 6-8º. W jej jądrze występują osady triasu), antyklina radoszyc (jest wyżej podniesiona, ma dużą wychodnię triasu, jest pocięta licznymi uskokami, jej przedłużeniem jest rygiel radomska). Antykliny te rozdzielone są niecką tomaszowską (patrz niecka łódzka) wypełnioną osadami dolnej kredy.
Obszar S - obrzeżenie jest wąskie, ma budowę monoklinalną, miejscami występują fałdy, których osie mają przebie W-E, w jądrach antyklin występuje trias (z wyjątkiem najwyższej gdzie w jądrze pojawia się dewon - antyklina Zbrzy). Synkliny są rozwinięte w obrębie górnej jury
obszar N - dominuje budowa monoklinalna, na granicy górnej jury i dolnej kredy zaznacza się wielka fleksura.
V. Sudety i blok przedsudecki - Sudety są N obrzeżeniem masywu Czeskiego (Moldanubskiego). Masyw czeski jest utworzony ze skał krystalicznych prekambru. To największy blok prekambru w Europie (poza platformą wschodnio-europejską).
Podział Sudetów - Sudety dzielimy na Sudety właściwe i Blok przedsudecki, granicę między nimi stanowi sudecki uskok brzeżny. Północną granicę Sudetów stanowi dyslokacja Odry. Granicę południową stanowi nasunięcie Łużyckie, które przedłuża się na SE w strefę dyslokacji Porici-Nunor.
Sudety właściwe dzielą się na Sudety Zachodnie i Środkowe oraz Sudety Wschodnie. W obrębie Sudetów Wschodnich wyróżniane są 2 jednostki: struktura Śląsko-Morawska (Właściwe Sudety Wschodnie) i GZW. Granice między Sudetami Wschodnimi, a Środkowymi stanowi nasunięcie Ramzowskie, nasunięcie to na bloku przedsudeckim przechodzi w strefę dyslokcyjną Niemczy. Sudety mają budowę blokową i składają się z szeregu elementów o różnej budowie.
Stratygrafia:
archaik - najstarszym elementem Sudetów jest Kra Gnejsowa gór Sowich, która jest utworzona z gnejsów. Są to paragnejsy (powstałe ze skał osadowych) powstałe w wyniku głębokiej metamorfozy skał typu piaskowców, miejscami pojawiają się enklawy skał słabiej zmetamorfizowanych. Obok gnejsów występują łupki krystaliczne i granulity. Kra gnejsowa była fałdowana kilka razy, ale w proterozoiku była już sztywnym elementem. Gnejsy budujące krę nazywają się gnejsami sowiogórskimi (~2,2 mld lat - ostatni etap metamorf.).
proterozoik - w Sudetach występuje kilka masywów krystalicznych utworzonych ze skał proterozoiku, choć niektóre mogły być metamorfizowane w czasie orogenezy kaledońskiej. Masywy te występują zarówno w Sudetach Właściwych jak i na bloku przedsudeckim:
metamorfik gór izerskich - występują 4 typy skał:
- gnejsy izerskie - laminowane lub oczkowe gnejsy powstałe w wyniku metamorfizmu skał osadowych. Metamorfizm miał miejsce w czasie orogenezy staroassyntyjskiej. W obrębie tych gnejsów występują pasy łupków krystalicznych, które powstały w wyniku metamorfozy tych gnejsów w czasie orogenezy młodoassyntyjskiej. Pasy te mają przebieg W-E i jest ich 3 (od S):
pas Szklarskiej Poręby
pas Starej Kamienicy (największy
pas Złotnik Lubańskich
- granity rumburskie - granity metamorficzne (powstałe w wyniku granityzacji gnejsów izerskich), tworzą one nieregularne ciała
- granity zawiadowskie - granity powstałe w wyniku granityzacji gnejsów izerskich i granitów rumburskich
- bazalty trzeciorzędowe
Kierunki struktur Metamorfiku gór Izerskich są W-E
metamorfik wschodnich Karkonoszy (Rudaw Janowickich) - dzieli się na 2 elementy, część W (gnejsowa, 3 odmiany gnejsów: oczkowe (Kowarskie), laminowane (gnejsy z Miedzianki), ołówkowe (gnejsy z małej Upy)) i część E (amfibolitowa)
metamorfik Kłodzki (Kłodzko-Złotostocki) - występują gnejsy (oczkowe, laminowane), tzw. Gnejsy ze Ścinawki
metamorfik gór Bystrzyckich i Orlickich - zróżnicowane odmiany gnejsów (najliczniejsze oczkowe - Bystrzyckie)
metamorfik Lądka i Śnieżnika Kłodzkiego - wyróżniamy łupki krystaliczne (4 pasy zbiegające się w N części masywu) - seria strońska, gnejsy (2 odmiany: starsze laminowane przechodzące w migmatyty (ortognejsy) - Gierałtowskie i młodsze oczkowe gnejsy Śnieżnickie powstałe z metamorfozy gierałtowskich)
metamorfik gór Kaczawskich - występują słabo zmetamorfizowane fyllity (najmłodszy prekambr), są to tzw. Łupki radzimowickie
Proterozoiczne masywy krystaliczne na bloku przedsudeckim - na bloku przedsudeckim skały prekambru przykryte są skałami trzeciorzędu i tylko gdzieniegdzie są na powierzchni:
kra gnejsowa gór sowich
metamorfik Imbramowic
metamorfik Wądroża Wielkiego
skały metamorficzne w obrębie strefy dyslokacyjnej Niemczy
We wszystkich tych masywach dominują gnejsy
Masywy metamorficzne Sudetów Wschodnichb - metamorfik Wschodnich Sudetów utworzony z gnejsów
Prekambryjskie i kaledońskie skały ultrazasadowe - są to perydotyty tworzące masywy, które uległy serpentynizacji
masyw Ślęży-Sobótki
masyw Szklar
Kaledońskie piętro strukturalne - występuje w trzech obszarach:
góry Kaczawskie - na lekko zmetamorfizowanych łupkach Radzimowickich (najwyższy prekambr) leżą masywne wapienie krystaliczne zawierające faunę archeocjatów, które żyły w dolnym i środkowym kambrzem były to organizmy kolonijne tworzące rafy. Jest to wapień Wojcieszowski (dolny kambr). Powyżej leżą zieleńce, które powstały w wyniku słabego metamorfizmu bazaltów, mają zachowane struktury law poduszkowych (typowych dla wylewów podmorskich), ich miąższość to 2km (środkowy i górny kambr). Jest to formacja zieleńcowa. Powyżej kwarcyty (ordowik, 10 metrów miąższości, bez fauny), powyżej czarne łupki z graptolitami (sylur)
metamorfik Lądka-Śnieżnika - na łupkach serii strońskiej występują lokalnie wapienie bez fauny, podobne do Wojcieszowskich (dolny kambr, wapień Sławęcki - wiek ustalony tylko na zasadzie podobieństwa do Wojcieszowskich)
góry Bardzkie - silnie skrzemionkowane łupki z graptolitami (sylur - łupki ze Zdanowa)
Waryscyjskie piętro strukturalne - skały osadowe:
niecka północnosudecka (rejon gór Kaczawskich) - tylko górny karbon, który jest rozwinięty jako piaskowce ze szczątkami roślin (westfal)
depresja Świebodzic - występują tutaj żwiry (niespojone) utworzone z otoczaków wapieni (dewon ??) i są to osady rzeczne (górny dewon)
niecka śródsudecka - osady górnego dewonu to wapienie rafowe z liczną fauną (fran) oraz uławione pelagiczne wapienie z amonitami, są to wapienie klimeniowe (famen). Dolny karbon to piaskowce i łupki (jak w górach Bardzkich). Górny karbon to formacja produktywna węgla kamiennego (DZW), najstarszym osadem są łupki z wkładkami piaskowców i kilkoma pokładami węgli (w-wy Wałbrzyskie, dolny namur). Powyżej są zlepieńce i gruboławicowe piaskowce z soczewkami węgli (w-wy z białego kamienia, górny namur). Powyżej są arkozowe piaskowce z bardzo licznymi i grubymi pokładami lekkozmetamorfizowanego węgla (antracytowe - w-wy Zalcerskie, dolny westfal). Dalej łupki z nielicznymi pokładami węgli (w-wy Odwelierskie [w Czechach], górny westfal)
góry Bardzkie - utwory dewonu występują w bardzo małych i izolowanych płatach. W obrębie karbonu dolnego wyróżnia się 26 cykli sedymentacyjnych. Cykl pierwszy podobnie jak pozostałe rozpoczyna się zlepieńcami, które ku górze przechodzą w piaskowce i łupki. W niższych cyklach pojawiają się nieliczne poziomy wapieni i w nich też jest większy udział zlepieńców. Jest to formacja płytkowowdna, molasowa, sfałdowana w górnym karbonie (??)
W Sudetach brak jest niezgodności między dolnym, a górnym karbonem.
Waryscyjskie piętro strukturalne - skały magmowe - z gónym karbonem wiąże się rozwój magmatyzmu, którego przejawem są intruzje granitów, oraz pojawienie się skał wulkanicznych i subwulkanicznych. Intruzje granitowe występujące w Sudetach i na bloku przedsudeckim mają ten sam wiek (westfal):
masyw Strzelina
masyw Żulowej
masyw Strzegomia
masyw Kudowej
masyw Karkonoszy - intruzja o typie harpolitu, wokół niej rozwinięte są strefy kontaktowe gdzie występują hornfelsy (np. Śnieżka)
Skały wulkaniczne i subwulkaniczne - są to pokrywy lawowe oraz płytkie intruzje występujące w niecce śródsudeckiej. Są to głównie porfiry kwarcowe. Najważniejsza struktura to lakkolit Chełmca
Waryscyjskie piętro strukturalne w Sudetach Wschodnich - Sudety Wschodnie to orogen waryscyjski, który nazywa się strukturą Śląsko-Morawską. Częściowo spoczywa na krystalicznym masywie (metamorfik Sudetów Wschodnich).
Utwory dewonu tworzą trudny do rozdzielenia kompleks lekko zmetamorfizowanych fyllitów. W ich obrębie występują łupki z graptolitami związane z wyższą częścią syluru (w-wy Andelohorskie)
Dolny karbon to klasycznie rozwinięty flisz utworzony z łupków, piaskowców, podrzędnie zlepieńców. Jest to typowy osad geosynklinalny (kulm morawski)
Górny karbon - patrz GZW
Permo-mezozoiczne piętro strukturalne:
Perm występuje w 2 obszarach:
niecka śródsudecka - dolny perm to czerwone lądowe piaskowce w obrębie, których występuje poziom skał wulkanicznych (melafiry, tufy, porfiry) - piętro eruptywne. Górny perm to bardzo cienka seria piaskowców i wapieni
niecka północnosudecka - dolny perm jak w niecce śródsudeckiej. W górnym permie możliwe jest wyróżnienie cyklotemów, nie ma jednak osadów chemicznych, a tylko piaskowce i iły. Najbardziej charakterystyczne są rozpoczynające sekwencję margle z okruszcowaniem Cu (tzw. margle kaczawskie)
Trias:
niecka śródsudecka - tylko dolny trias - uławicone piaskowce (deskowe)
niecka północnosudecka - dolny trias to piaskowce deskowe, środkowy to płytkowodne wapienie z fauną, brak górnego triasu
Brak osadów jury
Kreda:
niecka śródsudecka - gruboławicowe, silnie wapniste piaskowce, spękane. Jest to piaskowiec ciosowy (cenoman-turon), który tam buduje góry stołowe
niecka północnosudecka - taki sam piaskowiec
niecka opolska - na bloku przedsudeckim w rejonie Opola znajduje się zapadlisko wypełnione osadami górnej kredy, która jest rozwinięta jako płytkomorskie margle i wapienie z amonitami.
Kenozoiczne piętro strukturalne - znajduje się na bloku przedsudeckim, oraz wypełnia rozległe zagłębienie w zachodniej części Sudetów (niecka Węgliniec-Żytawa). Niecka ta jest wypełniona piaskami, iłami i bardzo grubymi pokładami węgli brunatnych.
Tektonika - Sudety mają budowę blokową, a poszczególne bloki są porozdzielane uskokami. Każdy z tych bloków ma inną historię tektoniczną. W obrębie Sudetów wyróżniamy:
struktury prekambryjskie - są to elementy metamorficzne fałdowane w prekambrze, można wyróżnić kilka cykli orogenicznych. Najstarsze zachowane są w krze gnejsowej gór Sowich. Pozostałością po tych fałdowaniach były silnie zaburzone osady, które w późniejszym czasie ulegały tylko tektonice uskokowej.
Tektonika kaledońska - słabo się zaznacza, jej przejawem są procesy metamorficzne, które zaszły w prekambryjskich masywach metamorficznych. Z orogenezą kaledońską wiąże się sfałdowanie zewnętrznej części masywu Sudetów (góry Kaczawskie). Jest tu stosunkowo łagodna tektonika, a najwyżej podniesionym elementem jest antyklina Starej Góry z prekambrem w jądrze. Z orogenezą kaledońską wiąże się także powstanie zapadlisk tektonicznych niecki śródsudeckiej i północnosudeckiej
tektonika waryscyjska - rozwój ciał magmowych, a także fałdowania w górach Bardzkich i strukturze Śląsko-Morawskiej (w górnym karbonie)
tektonika alpejska - powstanie systemu uskoków, a szczególnie sudeckiego uskoku brzeżnego oddzielającego Sudety Właściwe od Bloku Przedsudeckiego
GZW i monoklina Śląsko-Krakowska:
GZW jest najbardziej na wschód wysuniętym elementem Sudetów. Monoklina Śląsko-Krakowska jest przedłużeniem monokliny przedsudeckiej, granica między nimi jest umowna.
Stratygrafia GZW:
prekambryjskie pietro strukturalne - nierozpoznane, wiadomo jednak że we wschodniej części GZW leży głęboko pogrążony masyw krystaliczny, tak zwany blok górnośląski
kaledońskie piętro strukturalne - odsłonięte jest we wschodnim obrzeżeniu GZW. Jest to kaledoński orogen niewidoczny na powierzchni. Jest to strefa Kraków-Myszków. Jest on znany wyłącznie z wierceń i rozpoznano tu piaskowce (górny kambr), płytkomorskie wapienie z fauną (ordowik), zlepieńce, szarogłazy, łupki graptolitowe (sylur). Skały sfałdowane w górnym sylurze.
Waryscyjskie piętro strukturalne - Dolny dewon to facja oldred niewidoczna na powierzchni, dewon środkowy to dolomity nieodsłonięte na powierzchni (eifel), od piętra żywet znane są odsłonięcia w rejonie Krzeszowic i Olkusza. Najstarszymi utworami są ciemnie krystaliczne dolomity z dość liczną fauną (dolomit ze Zbrzy, dolny żywet), powyżej wapienie rafowe z bardzo liczną fauną (górny żywet), powyżej wapienie rafowe (fran), wapienie pelagiczne, margliste, płytowe (famen). Karbon dolny leży z niewielką niezgodnością na dewonie, jest wykształcony w 2 facjach:
zachodnia - głębokomorski flisz (kulm morawski)
wschodnia - wapienie płytkowodne (wapień węglowy - dinant), są to szare wapienie bez fauny o bitumicznym zapachu. Najpełniejszy profil tych wapieni znajduje się w dolinie Czernej, gdzie występują różne typy wapieni oraz gruba ławica zlepieńców śródformacyjnych (4-5m)
Górny karbon to formacja produktywna węgla kamiennego tworząca górnośląskie zagłębie węglowe. Są to osady morskie lub słodkowodne wypełniające nieckę, która jest prawdopodobnie rowem przedgórskim. W najniższej części górnego karbonu występują mułowce bez węgli i szczątków roślinnych (w-wy malinowickie) i piaskowce (z Gołonoga, z trylobitami). Formacja produktywna dzieli się stratygraficznie na 3 części:
grupa brzeżna - występuje w zachodniej części GZW, jest to zagłębie paraliczne (namur-A) i składa się z (od dołu): piaskowców i łupków z fauną morską i kilkoma pokładami węgli (w-wy pietrzkowickie), ciemnych łupków z fauną morską, szczątkami roślin i nielicznymi pokładami węgli (w-wy gruszowskie), ciemnych łupków z licznymi poziomami fauny morskiej i prawie bez węgli (w-wy jaklowickie), piaskowców i łupków z licznymi pokładami węgli (w-wy porębskie)
We wschodniej części GZW odpowiednikiem grupy brzeżnej jest cienka seria piaskowców i łupków bez węgli. Obejmują one piaskowcowe w-wy sarnowskie oraz łupkowe w-wy florkowskie i grodzieckie. Całkowita miąższość grupy brzeżnej to 3000m. Charakterystyczna jest obecność fauny morskiej, cienkie pokłady węgli i dominacja łupków.
Grupa siodłowa (namur-B) - występują tutaj bardzogruboławicowe piaskowce z bardzo grubymi pokładami węgli (w-wy siodłowe, miąższość 200m)
grupa łękowa (namur-C, westfal) - zagłębie limniczne. Głównie w części wschodniej GZW, a w zachodniej jest zerodowana. W jej obrębie wyróżniamy: gruboławicowe piaskowce z grubymi pokładami węgli i fauną słodkowodną (w-wy rudzkie, W-wy siodłowe i rudzkie są nazywane górnośląską serią piaskowcową), mułowce z fauną słodkowodną i bardzo licznymi cienkimi pokładami węgla (w-wy orzeskie, seria mułowcowa), gruboławicowe piaskowce arkozowe, z licznymi i grubymi pokładami węgli (w-wy łaziskie), piaskowce arkozowe z nielicznymi pokładami węgli (w-wy libiąskie). Górna powierzchnia warstw libiąskich jest zerodowana, a na niej zalegają arkozy z pniami drzew (arkoza kwaczalska - stefan). Całkowita miąższość grupy łękowej 3000m
W obrębie GZW pokłady węgli występują najczęściej w kompleksach piaskowcowych, a warstwami eksploatowanymi są: w-wy porębskie, siodłowe, rudzkie i łaziskie
Tektonika GZW - GZW dzieli się na 2 części o całkowicie odmiennym stylu:
część zachodnia ma budowę fałdową, wyróżniamy tu 2 strome fałdy (w jądrze których występują elementy grupy brzeżnej - fałd michałowicki i fałd orłowski) oraz 2 niecki (zachodnia - jejkowicka wypełniona w-wami porębskimi i wschodnia - chwałowicka, głębsza, wypełniona w-wami siodłowymi). W podłożu zachodniej części GZW znajduje się sfałdowany orogen kaledońsko-waryscyjski. Kierunki struktur to N-S
część wschodnia stanowi rozległą i łagodną nieckę, na której są bardzo łagodne, szerokopromienne fałdy. Kierunki struktur są W-E, powodem takiego sfałdowania jest obecność w podłożu sztywnego bloku (blok górnośląski). Struktury:
centralną strukturą jest rozległa i płaska niecka wypełniona warstwami łękowymi (rudzkie), występuje tu kilka niewielkich ukoków. Jest to niecka główna
na N od niecki głównej znajduje się element wypiętrzony, utworzony z warstw siodłowych, jest to siodło główne
na N od siodła głównego jest niecka wypełniona warstwami łękowymi (niecka bytomska), na jej obszarze są też wychodnie triasu. Od N jest ograniczona strukturą podniesioną, w obrębie, której znajdują się wychodnie dewonu, jest to grzbiet dębnicko-siewierski, jej najwyższym elementem jest antyklina Dębnika (w jej podłożu jest permska intruzja porfirowa)
w S części niecki głównej znajduje się element podniesiony, z warstwami porębskimi, jest to siodło Mszana-Jastrzębie
Stratygrafia:
perm - najstarszym osadem permu są słodkowodne wapienie ze szczątkami roślin i słodkowodną fauną (martwica karniowicka). Wyżej leżą grubo- i bardzogruboziarniste zlepieńce utworzone z otoczaków wapieni dewonu i karbonu (zlepieniec myślachowicki). Powyżej leży zespół skał wulkanicznyh reprezentowanych przez: porfiry tworzące intruzje, diabazy, melafiry tworzące pokrywy, tufy (filipowickie).
Trias - trias dolny to formacja lądowa, występująca tylko jako wypełnienie szczelin w skałach (najczęściej) karbonu, są to piaskowce ze świerklańca. Trias środkowy to zespół osadów płytkomorskich, głównie wapieni. Od dołu wyróżniamy: uławicone wapienie z krynoidami (w-wy z Pecten i Datocrimus), w ich podłożu występują porowate wapienie (jamiste) zaliczane do retu, powyżej są uławicone wapienie i margle z małżami, występują tu zlepieńce śródformacyjne, oraz charakterystyczne poziomy wapieni falistych (w-wy gogolińskie), powyżej są krystaliczne wapienie płytowe (w-wy gorażdżańskie), wapienie faliste i krynoidowe (w-wy terebratulowe), porowate i drobnokrystaliczne wapienie (w-wy karchowickie). Osady te to tzw. Dolny wapień muszlowy. Środkowy wapień muszlowy to dolomity zawierające glony (dolomity diploporowe), powyżej natomiast znajdują się osady górnego wapienia muszlowego czyli: dolomity płytowe z kryształami anhydrytu (w-wy tarnowieckie) i szare margle (w-wy boruszowieckie). W obrębie całego kompleksu środkowego triasu lokalnie doszło do dolomityzacji, w efekcie której pojawiły się dolomity z okruszcowaniem Zn, Pb, Ag (dolomity kruszconośne). Górny trias (kajper) jest bardzo słabo rozwinięty, są to czerwone iły z gipsem. Retyk to brekcje wapienne (lisowskie)
Jura - utwory jury mają duży zasięg, a profil jest lepiej rozwinięty w części północnej. Jura dolna to seria osadów lądowych występujących tylko w części północnej, są to piaskowce. Jura środkowa jest zróżnicowana:
rejon częstochowski - najstarsze są piaski z fauną morską (w-wy kościeliskie - aalen), później czerwone iły z syderytami (iły rudonośne - bajos, baton), powyżej piaskowce wapniste i wapienie piaszczyste z bardzo licznymi amonitami (kelowej)
rejon krakowski - zlepieńce (zlepieniec niegowicki - bajos), powyżej ogniotrwałe glinki kaolinowe (glinki grójeckie - baton), w ich obrębie występują wkładki wapieni oolitowych (oolit baliński), piaskowce wapniste, wapienie piaszczyste, stromatolity i wapienie bulaste z bardzo bogatą fauną (kelowej)
Jura górna - w obu obszarach leżą zielonkawe margle z amonitami (margle kordatowe - dolny oksford), powyżej białe wapienie w 3 odmianach facjalny:
masywne biohermy gąbkowe (wapienie skaliste)
gruboławicowe wapienie z krzemieniami (wapienie uławicone)
cienkoławicowe wapienie z amonitami (wapienie płytowe)
Lokalnie powyżej występują ciemne margle (kimeryd), wyższych ogniw jury już nie ma.
Tektonika - obszar jest monokliną lekko nachyloną na NE, ma mało urozmaiconą tektonikę, ma dość liczne niewielkie uskoki i łagodne fałdy. W części południowej występuje system dużych uskoków o przebiegu W-E tworzących system zrębów i rowów. Zręby utworzone są z jury lub triasu (blok płazy, zrąb Tenczynka, Sowińca), rowy natomiast są wypełnione utworami morskiego miocenu zapadliska przedkarpakiego (np. Rów Krzeszowicki)
Niecka miechowska - jest najdalej na południe wysuniętym elementem niecki szczecińsko-łódzko-miechowskiej. W obrębie tej niecki mamy wychodnie kredy. Utwory kredy spoczywają na powierzchni abrazyjnej, która ścina wapienie górnej jury. Najstarsze osady to piaski wieku cenoman, na których spoczywają wapienie z otoczakami (turon), wapienie te są ścięte drugą powierzchnią abrazyjną, na której leżą białe margle z czertami i margle zielone (senon)
Karpaty - jest to alpejski górotwór odsłonięty na powierzchni, dzielą się one na 3 elementy:
centralne - nie występują w Polsce
wewnętrzne - masyw Tatrzański, niecka podhalańska
PPS
zewnętrzne - fliszowe
zapadlisko przedkarpackie (rów przedgóski)
Masyw Tatrzański - jest to element Karpat Wewnętrznych. Dzieli się na 2 części:
trzon krystaliczny - składa się z 2 (3) elementów:
osłona metamorficzna - skały metamorficzne, głównie gnejsy i łupki krystaliczne, powstałe w wyniku regionalnego metamorfizmu waryscyjskiego, temu metamorfizmowi uległy skały osadowe wieku ordowik (??), sylur, dewon, dolny karbon (??). Skały te budują tzw. Tatry Zachodnie
intruzja granitowa (batolit) - skała o typie granitu (tatryt) wieku górny karbon (westfal) i buduje tzw. Tatry Wysokie
czapki krystaliczne - są to bloki skał krystalicznych, które zostały przetransportowane przez płaszczowiny, są one zbudowane z gnejsów, migmatytów i łupków krystalicznych: czapka krystaliczna twardego upłazu, czapka krystaliczna małołączniaka, czapka krystaliczna goryczkowej.
Osłona osadowa:
perm - najstarszą skałą są czerwone zlepieńce (koperszadzki) utworzone z otoczaków, głównie granitów, jest to odpowiednik alpejskiej facji - Verrucano
od triasu zaznacza się podział na strefy sedymentacyjne, których jest 4 (5). W tych strefach tworzyły się osady zróżnicowane facjalnie i dały one później odrębne jednostki tektoniczne. Obecnie skały osadowe występują niemal wyłącznie po północnej stronie trzonu krystalicznego. Wszystkie skały osadowe Tatr utworzyły się w basenach na południe od trzonu krystalicznego lub na nim, a w wyniku fałdowania zostały przerzucone na północ.
Stratygrafia:
jednostka strażowska występuje w najbardziej zachodniej częśći Tatr Polskich, ma krótki profil (tylko trias środkowy). Najstarsze skały to czerwone cukrowate dolomity (dolomit z Ramzau - dolny anizyk), powyżej czerwone wapienie z rogowcami (wapień Reifling - górny anizyk), jasne margle z bardzo liczną fauną amonitów i małży pływających (margle z Partnach - najwyższy anizyk, najniższy ladyn), białe masywne dolomity (dolomit z Vaterstein - górny ladyn). Młodszych skał nie ma. Jednostka ta występuje w dolinie Chochołowskiej.
Jednostka weporska - jej występowanie w Tatrach jest dyskusyjne
Jednostka choczańska - w zachodniej części Tatr (dolina Kościeliska, Chochołowska), ma krótki profil i obejmuje górny trias i dolną jurę. Górny trias to masywne dolomity z diploporami (dolomit choczański - karnik, noryk), powyżej ciemne wapienie z ramienionogami (w-wy z kessen - retyk, litofacja kesseńska). Dolna jura to wapienie krynoidowe w różnych odmianach litologicznych.
Jednostka kriżniańska - ma najdłuższy profil od dolnego triasu do końca dolnej kredy. Dolny trias to czerwone zlepieńce i piaskowce kwarcytowe (dolny seis), powyżej piaskowce z pstrymi łupkami (w-wy z werfen - górny seis), powyżej żółte silnie porowate dolomity (dolomity komórkowe - dolny kampil), ciemne dolomity z małżami (w-wy myoforiowe - górny kampil). Środkowy trias to zlepieńce i brekcje sedymentacyjne (anizyjska brekcja podstawowa), bardzo gruby kompleks dolomitów o bardzo zróżnicowanym wykształceniu z wkładkami wapieni (anizyk-ladyn). Górny trias to wiśniowo-czerwone łupki z wkładkami dolomitów i piaskowców (kajper karpacki - kajper), jasne wapienie z ramienionogami i małżami (w-wy z kessen - litofacja karpacka - retyk). Dolna jura to w niższej części to piaskowce o bardzo różnym wykształceniu (hetang-synemur), powyżej czerwone wapienie z rogowcami (pliensbach), powyżej czerwone wapienie krynoidowe i wapienie bulaste (toark). Środkowa jura to czerwone i zielone radiolaryty (aalen-bajos-baton), a nad nimi występują czerwone wapienie bulaste (z amonitami - facja amonitico rosso - kelowej). Górna jura to zielone radiolaryty (oksford), amonitico rosso (kimeryd), białe pelagiczne wapienie z calpionella (facja biancon - tyton). Dolna kreda to w najstarszej części kontynuacja facji biancon (berias), powyżej białe masywne wapienie z liczną fauną, lokalnie wapienie rafowe (murańskie - walanżyn-apt), żółte margle z piaskowcami i wapieniami (alb-cenoman). Młodszych osadów nie ma.
Jednostka wierchowa - ma długi profil, jednak zawiera dużo luk stratygraficznych. Dolny trias taki sam jak w jednostce kriżniańskiej. Trias środkowy to wapienie o bardzo różnym wykształceniu z wkładkami dolomitów (najbardziej typowe są czarne wapienie ze śladami działalności organizmów (wapień robaczkowy). Górny trias to kajper karpacki, powyżej są płytkowodne wapienie z ramienionogami (retyk), lokalnie ciemne iły ze szczątkami roślin (w-wy tomanowskie - retyk). Dolna jura to silnie zróżnicowanie facjalne, niższa część dolnej jury to piaskowce i pstre łupki, wyższa część dolnej jury to wapienie krynoidowe. Jura środkowa to formacja wapienna o bardzo zróżnicowanym wykształceniu, dominują płytkowodne wapienie z fauną i 2 poziomy amonitico rosso. Górna jura (oraz najniższa kreda - berias) to wapienie z bardzo bogatą fauną. W kredzie powyżej wapieni organogenicznych są ciemne wapienie z jeżowcami na których spoczywają rafowe wapienie z licznymi koralowcami i małżami (urgon), a na nich leżą żółte margle z piaskowcami i wapieniami (alb-cenoman). Młodszych osadów brak.
Tektonika Tatr:
Trzon krystaliczny wykazuje obecność elewacji i depresji. Występują 3 elewacje (od zachodu): elewacja salatyńskiego wierchu, koszystej, jagnięcego szczytu. Oraz 2 depresje (od zachodu): depresja goryczkowej, szerokiej jaworzyńskiej. W obrębie trzonu występują strefy uskokowe, podkreślone obecnością mylonitów, jest także rozwinięty cios. Południowa część trzonu jest podniesiona wzdłuż wielkiego uskoku.
Osłona osadowa - skały osłony osadowej uformowały płaszczowiny, które zostały przerzucone nad trzonem krystalicznym i obecnie są na północ od niego. Płaszczowiny te są silnie wewnętrznie sfałdowane i w ich obrębie można wyróżnić mniejsze jednostki, tzw. Płaszczowiny cząstkowe. W obrębie jednostki wierchowej wyróżniamy 2 duże elementy tektoniczne zawierające w częściach jądrowych bloki skał krystalicznych (czapki krystaliczne). Wyższym ztych elementów jest fałd Giewontu, w jądrze, którego znajduje się czapka Goryczkowej. Niższy element to fałd Czerwonych Wierchów w jądrze, którego jest czapka twardego upłazu i małołączniaka. Elementem osadowym niesfałdowanym jest autochton leżący wprost na trzonie.
Niecka Podhalańska - jest obniżonym elementem, który od południa graniczy z Tatrami, a od północy z PPS.
Stratygrafia - wyróżniamy 2 serie skalne:
starsza - węglanowa, w jej obrębie wyróżniamy: zlepieńce utworzone z materiału tatrzańskiego (paleocen), powyżej wapienie uławicone z otwornicami (wapienie numulitowe - eocen)
młodsza - fliszowa, ciemne łupki i cienkoławicowe piaskowce (w-wy szaflarskie) w północnej części niecki (najwyższy eocen), częściowo zazębiają się z nimi, a częściowo je przykrywają ciemne łupki z cienkoławicowymi wapnistymi piaskowcami oraz z poziomami żółtych ankerytów. Lokalnie poziomy gruboławicowych piaskowców (w-wy zakopiańskie - dolny oligocen). Powyżej jasnoszare średnioławicowe wapniste piaskowce i wapniste łupki (w-wy chochołowskie - górny oligocen), wyżej bardzogruboławicowe wapniste piaskowce bez łupków (w-wy ostryskie - najwyższy oligocen)
Tektonika - niecka podhalańska jest bardzo słabo sfałdowana, jej południowe skrzydło, w którym pojawia się seria węglanowa leży „zgodnie” na skałach tatrzańskich. Nieco silniejsze zaburzenia fałdowe zaznaczają się w centralnej części niecki, jest tu rozległa synklina, skrzydło północne jest obcięte wielkim, czynnym uskokiem
Pieniński Pas Skałkowy - jest unikalną w skali światowej strukturą, charakteryzuje się on bardzo niedużą szerokością (~2km) i bardzo dużą długością. PPS jest utworzony ze skał osadowych, bardzo silnie sfałdowanych. W jego obrębie wyróżniamy 3 elementy:
serie skałkowe (w Polsce jura i dolna kreda)
starsza osłona skałkowa (kreda górna)
młodsza osłona skałkowa (paleogen)
Stratygrafia:
jednostka pienińska - dolna jura to wapienie plamiste (górny pliensbach), następnie luka stratygraficzna. Środkowa jura to czarne łupki z konkrecjami pirytu i amonitami (formacja łupków z Harcygrundu - środkowy bajos), niebieskoszare wapienie z aptychami (formacja wapieni z Podzamcza - środkowy i górny bajos), cienkoławicowe wapienie krynoidowe z rogowcami (formacja wapieni z Flaków - górny bajos), powyżej ciemnozielone i czarne radiolaryty (formacja radiolarytów z Sokolicy - najwyższy bajos, dolny oksford). Powyżej czerwone i zielone radiolaryty (formacja radiolarytów z Czajakowej - oksford), powyżej białe uławicone wapienie z rogowcami (formacja wapieni pienińskich - kimeryd, barrem), powyżej czarne łupki z wkładkami wapieni rogowcowych i piaskowców (formacja łupków z Kapuśnicy - apt, alb)
jednostka czorsztyńska - dolna jura to plamiste margle z bardzo licznymi amonitami (formacja margli z Krępaków - toark, dolny aalen), powyżej czarne łupki z bardzo liczną fauną i syderytami (formacja łupków ze Skrzypnej - górny aalen, środkowy bajos), białe wapienie krynoidowe (formacja wapieni ze Smalegowej - górny bajos), czerwone uławicone wapienie krynoidowe (formacja wapieni z Krupianki - baton), amonitico rosso (formacja wapieni czorsztyńskich - kelowej, dolny tyton). Na granicy jury i kredy nastąpił znaczny wzrost zróżnicowania facjalnego. Najwyższa jura i dolna kreda to wapienie o bardzo różnym wykształceniu zawierające często bardzo bogate zespoły fauny
Starsza osłona skałkowa - ujednolicenie facji, we wszystkich strefach tworzą siętakie same osady, czerwone, zielone i pstre margle z otwornicami (globotruncana) jest to formacja margli z Jaworek (cenoman-kampan). Powyżej wapnisty flisz reprezentowany przez gruboławicowe piaskowce (formacja Sromowiecka - kampan). W północnej części basenu leżą bardzogruboławicowe piaskowce, zlepieńce, żwirowce ilaste z olistolitami (formacja Jarmucka - mastrycht).
Tektonika - tektonika Pienin jest niezwykle skomplikowana, w ich obrębie możemy wyróżnić szereg płaszczowin odpowiadających jednostkom facjalnym. Pieniny są utworzone z bardzo stromych i niezwykle silnie zaburzonych fałdów, o często zredukowanych skrzydłach. Fałdy te utworzone głównie z serii skałkowych tkwią w postaci bloków w także sfałdowanej starszej osłonie skałkowej. Fałdowanie Pienin odbywało się w kilku etapach:
górnokredowy - sfałdowały się serie skałkowe i starsza osłona skałkowa, utworzyły się płaszczowiny, etap ten miał miejsce przed mastrychtem
mioceński - w dolnym miocenie nastąpiła faza kompresji i sfałdowała się młodsza osłona skałkowa. Z tą fazą wiąże się rozwój wulkanizmu andezytowego.
Karpaty zewnętrzne - składają się z 2 elementów: podłoża i sfałdowanego fliszu:
Podłoże Karpat zewnętrznych:
prekambryjskie piętro strukturalne - nierozpoznane
kaledońskie piętro strukturalne - prawie nierozpoznane
waryscyjskie piętro strukturalne - dewon (wapienie), dolny karbon (wapienie), górny karbon (węgle jako otoczaki we fliszu)
mezozoiczne piętro strukturalne - brak permu i triasu. Jura wykształcona jest w formie otoczaków we fliszu i reprezentują one niemal pełny profil. Występują one głównie w 2 miejscach: Bachowice k/Wadowic i Krunel Wlk. k/Przemyśla. Skały jurajskie są odsłonięte na powierzchni w tzw. serii skałek andrychowskich. Utwory jurajskie są tu reprezentowane przez masywne, białe wapienie rafowe (tzw. facja sztramberska - tyton). Kreda reprezentowana jest jako otoczaki we fliszu, a na powierzchni w serii skałek andrychowskich, jako wapienie z rogowcami i margle (górna kreda). Paleogen reprezentowany jest jako otoczaki we fliszu i w serii skałek andrychowskich, jako wapienie organogeniczne, wapienie litotamniowe i margle.
Flisz Karpat zewnętrznych - reprezentuje okres od najwyższej jury po dolny miocen. Utwory te są pofałdowane i nasunięte na przedpole. Miąższość osadów fliszowych dochodzi do 8000m. W obrębie fliszu można wyróżnić kilka jednostek facjalnych, którym odpowiadają jednostki tektoniczne. Karpaty są nasunięte na przedpole wzdłuż nasunięcia karpackiego, którego czoło stanowią w zależności od miejsca jednostki podśląska, śląska lub skolska.
Jednostka magurska - jest największą jednostką tektoniczną Karpat, w jej obrębie wyróżniane są 4 strefy facjalne o różnych następstwach i wydzieleniach. Od południa są to:
strefa krynicka - najstarsze wydzielenie, to wiśniowo-czerwone łupki z ciemnymi wkładkami wapnistych piaskowców (formacja łupków z Malinowej - najwyższy cenoman, kampan). Lokalnie w ich podłożu pojawiają się zielone łupki radiolariowe oraz łupki z poziomem manganowym (korelacyjny zespół warstewek - cenoman). Powyżej leżą wapniste, jasnoszare piaskowce, zlepieńce i żwirowce ilaste (formacja jarmucka - mastrycht, dolny paleogen), powyżej cienkoławicowe, silnie wapniste stalowoszare piaskowce i margliste łupki (formacja szczawnicka - środkowy i górny paleogen). Powyżej cienkoławicowe, niebieskoszare piaskowce i pstre łupki (formacja z Zarzecza - dolny eocen), w obrębie tej formacji występują gruboławicowe piaskowce i zlepieńce (ogniwo piaskowców z Krynicy). Powyżej żółto wietrzejące margle krzemionkowe (łąckie). Powyżej grubo- i bardzogruboławicowe piaskowce szarogłazowe o węglanowym spoiwie, zawierające skalenie są podzielone na 2 części rozdzielone poziomem pstrych łupków, piaskowce są fluksoturbidytowe (formacja magurska - dolny i środkowy eocen), powyżej ciemne czekoladowe łupki, żółte margle oraz średnioławicowe wapniste piaskowce (formacja malcowska - górny eocen, dolny oligocen), w obrębie tej formacji występuje charakterystyczny żółty poziom (żółte margle globirytowe - górny eocen), jest to poziom korelacyjny.
Strefa sądecka - najstarsze wydzielenie to ciemne, skrzemionkowane piaskowce i ciemne łupki (w-wy lgockie - alb, cenoman), powyżej korelacyjny zespół warstewek (górny cenoman), powyżej formacja łupków z Malinowej (turon, kampan), w obrębie tych utworów występują serie osuwiskowe (w-wy z Poręby Wielkiej), powyżej stalowoszare, silnie wapniste piaskowce i pstre łupki (formacja ze Szczawnicy - mastrycht), powyżej drobnoziarniste, gruoławicowe piaskowce z bardzo cienkimi wkładkami łupków. Pojawiają się poziomy czarnych margli i żółto wietrzejących wapieni. W skałach tych rzadko występują skamieniałości, są to muszle małży (w-wy inoceramowe - paleocen), powyżej czerwone, zielone, niebieskie i pstre łupki ilaste (formacja łupków z Łabowej - dolny eocen), powyżej cienkoławicowe, niebieskie, drobnoziarniste piaskowce i pstre łupki (formacja belowska - dolny i środkowy eocen), powyrzej ciemne silnie wapniste piaskowce z pakietami silnie skrzemionkowanych żółtowietrzejacych margli (margle łąckie), oraz soczewki ciemnych rogowców (formacja żelaźniakowa - środkowy i górny eocen). W kierunku wschodnim w formacji tej wzrasta udział margli (formacja Bystrzycka), powyżej gruboławicowe piaskowce szarogłazowe ze skaleniami (formacja magurska - górny eocen, dolny oligocen)
Strefa raczańska - łupki z Malinowej (górny cenoman - kampan), warstwy ze szczawnicy (mastrycht), warstwy inoceramowe (paleocen), formacja łupków z Łabowej (dolny i środkowy eocen), gruboławicowe szarogłazowe wapniste piaskowce bez łupków (piaskowce Pasierbieckie - środkowy eocen), warstwy hieroglifowe (patrz jednostka śląska - środkowy i górny eocen), gruboławicowe fluksoturbitytowe piaskowce z muskowitem (formacja magurska - górny eocen i dolny oligocen)
strefa siar - jest silnie zróżnicowana, ma wiele lokalnych wydzieleń. Od dołu wyróżniamy: łupki z Malinowej (cenoman - mastrycht), warstwy inoceramowe (mastrycht - paleocen), pstre łupki (eocen), w ich obrębie warstwy hieroglifowe (patrz jednostka śląska), piaskowce ciężkowickie (patrz jednostka śląska), ciemnooliwkowe łupki i glaukonitowe piaskowce (warstwy podmagurskie - góny eocen), gruboławicowe piaskowce z glaukonitem i pstrymi łupkami (formacja magurska - dolny oligocen), ciemne łupki margliste z soczewkami rogowców (warstwy nadmagurskie - środkowy oligocen)
Charakterystyka wydzielenia dla stref:
strefa krynicka:
ogniwa krynickie
formacja magurska w facji skaleniowej
formacja malcowska
strefa sądecka:
margle łąckie
formacja magurska w facji skaleniowej
strefa raczańska
piaskowce pasierbieckie
formacja magurska w facji muskowitowej
strefa siar
warstwy hieroglifowe
warstwy ciężkowickie
warstwy podmagurskie
warstwy nadmagurskie
formacja magurska w facji glaukonitowej
W obrębie jednostki magurskiej występują 4 podjednostki, które tworzą odrębne jednostki tektoniczne o typie płaszczowin oddzielonych od siebie nasunięciami. Jednostki te są wewnętrznie sfałdowane. Jest to specyficzny typ fałdowań, grube i duże ławice nie zginają się, są sztywne.
Charakterystyczną cechą tektoniki jednostki magurskiej jest występowanie szerokich i stosunkowo łagodnych wychodni synklin utworzonych z formacji magurskiej, oraz stromych, wąskich antyklin utworzonych z innych wydzieleń. Jednostka magurska jest nasunięta płasko na przedpole, a w jej brzeżnej części występują okna tektoniczne, wypełnione tzw. serią okienną (największe okno - Mszany Dolnej). Piaskowce magurskie są najbardziej odpornym ogniwem i budują prawie wszystkie wzniesienia (wszystkie wzniesienia są w jądrach synklin, przykład inwersji rzeźby).
Łuska przedmagurska, seria okienna i jednostka dukielska - jest to niższa płaszczowina leżąca przed czołem jednostki magurskiej lub w obrębie okien tektonicznych, w jej obrębie są 2 strefy:
niższa - grybowska
wyższa - Mszany Dolnej
Najważniejszym wydzieleniem są warstwy krośnieńskie (oligocen - patrz jednostka śląska)
Jednostka Śląska - ma najdłuższy profil litostratygraficzny, jest on prosty i obejmuje okres od schyłku jury do dolnego miocenu.
Stratygrafia - najstarsze wydzielenie to ciemnoszare margle z wkładkami wapieni (na południe od Soły, są to dolne łupki cieszyńskie - dolny tyton), powyżej są uławicone wapienie o charakterystycznych strukturach typu fliszowego przeławicone marglistymi łupkami, są to wapienie osadzane z prądów zawiesinowych i występują na zachód od Soły i w oknie tektonicznym Żywca (wapienie cieszyńskie - górny tyton, berias), powyżej są ciemne margle i cienkoławicowe wapniste piaskowce (popękane, a szczeliny wypełnione są strzałkami kalcytowymi - piaskowce strzałkowe), wydzielony jest także poziom sferosyderytów (górne łupki cieszyńskie - walanżyn, hoteryw). Wszystkie powyższe wydzielenia to tzw. W-wy cieszyńskie. Powyżej w części zachodniej leżą szaroniebieskie margle i drobnoziarniste piaskowce (łupki grodziskie - hoteryw, dolny barrem), w części wschodniej są one zastąpione przez bardzogruboławicowe piaskowce zawierające otoczaki różnych skał (piaskowce grodziskie - hoteryw, dolny apt). Łupki i piaskowce to w-wy grodziskie. Powyżej znajdują się czarne łupki ilaste ze sferosyderytami i cienkoławicowymi piaskowcami (łupki wierzowskie - barrem, apt), powyżej są gruboławicowe jasne piaskowce bez łupków, występują one lokalnie i tworzą wielkie soczewki (dolne w-wy lgockie). Powyżej średnioławicowe, drobnoziarniste, silnie skrzemionkowane, laminowane, ciemne piaskowce przeławicone skrzemionkowanymi łupkami (środkowe w-wy lgockie), powyżej znajdują się takie same jak środkowe w-wy lgockie, z tą różnicą, że w obrębie ławic piaskowców pojawiają się soczewki siwych rogowców spongiolitowych zbudowanych z igieł gąbek (rogowce mikuszowickie - górne w-wy lgockie). Wiek warstw lgockich to alb, cenoman. Powyżej korelacyjny zespół warstewek alb,cenoman. Powyżej glaukonitowe piaskowce o różnym wykształceniu, największe znaczenie mają średnio i gruboławicowe typy, lekko skrzemionkowane i przeławicone ilastymi łupkami (w-wy godulskie - tyton, dolny senon). W-wy godulskie występują głównie w zachodniej części jednostki śląskiej, gdzie osiągają do 2km miąższości, największą miąższość mają w Beskidzie Śląskim, a ku północy i wschodowi stopniowo zanikają, głównie w wyniku wielkich uskoków. Na wschód od Dunajca ich nie ma, ku wschodowi są zastępowane przez pstre łupki godulskie. Powyżej są bardzogruboławicowe piaskowce fluksoturbidytowe, są to piaskowce ze skaleniami o ilastym spoiwie, często pojawiają się zlepieńce z egzotykami. W obrębie tego wydzielenia pojawiają się 2 wydzielenia piaskowców przedzielone 2 poziomami łupków (łupki piaszczyste z syderytami - w-wy trzebnickie - ponad 1000m miąższości, górny senon, paleocen). Powyżej są pstre łupki (eocen), w ich obrębie tkwią gruboławicowe piaskowce szarogłazowe bez łupków (fluksoturbidytowe, piaskowce ciężkowickie - dolny i środkowy eocen), piaskowce te tworzą wielkie soczewy. Drugie wydzielenie w pstrych łupkach to cienkoławicowe, zielonkawe piaskowce z glaukonitem i bardzo licznymi hieroglifami, przeławicone wapnistymi łupkami (w-wy hieroglifowe - dolny i środkowy eocen). Powyżej są żółtowietrzejące margle z otwornicami (margle globigeniczne (??) - górny eocen). Powyżej leżą czarne łupki bitumiczne i cienkoławicowe piaskowce (w-wy podrogowcowe), na nich leżą brunatne rogowce (rogowce menilitowe), na nich czekoladowo-brązowe łupki z piaskowcami (łupki menilitowe), pojawiają się tu wielkie bloki wapieni (wapienie tylawskie), wiek tych warstw (od podrogowcowych do menilitowych) to dolny oligocen. Powyżej leżą wapniste, stalowoszare piaskowce z muskowitem, które występują jako odmiany grubo lub cienkoławicowe. Lokalnie pojawiają się poziomy tufów oraz margli (wapienie jasielskie). Całe to wydzielenie to w-wy krośnieńskie (górny oligocen, dolny miocen).
Tektonika - jednostka śląska dzieli się na 3 części:
część zachodnia - na zachód od Skały, charakterystyczne występowanie bardzo grubego kompleksu warstw godulskich, pod względem tektonicznym można wyróżnić 2 płaszczowiny:
niższa - silnie sfałdowana utworzona z jury i dolnej kredy - płaszczowina cieszyńska, buduje Pogórze Cieszyńskie, występuje w Żywieckim oknie tektonicznym
wyższa - charakteryzuje się budową monoklinalną, bardzo słabo zaburzona płaszczowina godulska, tworzy dwa wielkie bloki: Blok Beskidu Śląskiego i Blok Beskidu Małego, są one rozdzielone wielką dyslokacją (uskok Soły).
Wzdłuż tego uskoku Blok Beskidu Małego zostałe pchnięty na północ, a na jego zapleczu powstało Żywieckie okno tektoniczne, gdzie pojawia się jednostka cieszyńska i podśląska. Od wschodu Blok Beskidu Małego obcięty jest drugą wielką dyslokacją (dyslokacja Skały).
Część środkowa - między Skawą a Dunajcem, zanikają w-wy godulskie, a charakterystycznym elementem jest występowanie okien tektonicznych z jednostką podśląską (strefa lanckorońsko-żegocińska).
Część wschodnia - na wschód od Dunajca, w-wy krośnieńskie (najstarsze), tworzące rozległe synklinorium (centralne synklinorium karpackie). Jest ono słabo sfałdowane, antykliny są wąskie, synkliny szerokie.
Jednostka podśląska i skolska:
W obu tych jednostkach najwyższym wydzieleniem są w-wy krośnieńskie, które kończą sedymentację.
Sedymentacja we wszystkich jednostkach poza magurską kończy się warstwami krośnieńskimi.