Opracował: Marek Kaliszewski

Scenariusz lekcji historii w gimnazjum z zastosowaniem

drzewka decyzyjnego

Tytuł cyklu: WYDAWNICTWO M. ROŻAK: „PRZEZ WIEKI - Podręcznik do historii dla klasy pierwszej gimnazjum”. Autorzy: Danuta Musiał, Krystyna Polacka, Stanisław Roszak.

Wydawnictwo M. Rożak Spółka z o.o. Gdańsk 2002. Wydanie II.

Etap edukacyjny: Gimnazjum kl. 1.

Przedmiot: Historia.

Czas trwania: 45 min.

Miejsce: zajęcia w klasie.

Temat: Unia Polski z Litwą.

Cele edukacyjne

a) Uczeń pamięta

postacie: Ludwika Węgierskiego, Elżbiety Łokietkówny, Jadwigi, Władysława Jagiełły. [ P ]

daty: 1385, 1386. [ D ]

b) Uczeń rozumie

• Pojęcia i nazwy: przywilej generalny, bezkrólewie, poganie, unia, unia personalna, dynastia, Andegawenowie, Jagiellonowie. [ P ]

• Postanowienia i znaczenie przywileju koszyckiego dla króla i szlachty. [ P ]

• Postanowienia i znaczenie unii w Krewie dla Polski i Litwy. [ P ]

• Powody niezadowolenia Krzyżaków z chrztu Litwy i unii z Polską. [ P ]

c) Uczeń potrafi

• Wyjaśnić w jaki sposób Jadwiga została królem Polski? [ P ]

• Wymienić okoliczności i przyczyny zawarcia unii w Krewie. [ P ]

• Dokonać analizy tekstu źródłowego, określić zobowiązania Jagiełły zawarte w akcie unii w Krewie. [ P ]

• Dokonać oceny, bilansu unii Polski i Litwy. [ R ]

Treści kształcenia

• Panowanie Ludwika Węgierskiego w Polsce.

• Przywilej koszycki i problem następstwa tronu.

• Jadwiga królem Polski.

• Litwa przed unią.

• Unia w Krewie.

• Ocena unii.

Metody nauczania

samodzielna praca uczniów z podręcznikiem i mapką z podręcznika

analiza tekstu źródłowego z podręcznika

drzewko decyzyjne

Formy nauczania

Praca w grupach jednorodnych.

Pomoce dydaktyczne

„PRZEZ WIEKI - Podręcznik do historii dla klasy pierwszej gimnazjum”.

WYDAWNICTWO M. ROŻAK, Wydanie II, Gdańsk 2002 (s. 191 - 193)

„Poczet królów i książąt polskich” Jana Matejki

Tekst źródłowy z podręcznika (s. 193)

Mapka z podręcznika „Unia Polski z Litwą” (s. 193), lub mapa ścienna

Schemat drzewka decyzyjnego

Tok lekcji

1. Faza wprowadzająca: [ Ogniwo wstępne ]

a) Czynności organizacyjne: sprawdzenie obecności, podanie tematu lekcji i treści kształcenia ujętych w formie punktów, które uczniowie zapisują w zeszytach przedmiotowych.

b) Nauczyciel prosi o przypomnienie:

• Jaka dynastia władców panowała w Polsce od poł. X w. do drugiej poł. XIV w.?

• Kto był ostatnim władcą z tej dynastii?

• Jakie były zasady następstwa tronu w Polsce?

• Na czym polegał układ zawarty pomiędzy Kazimierzem Wielkim a Ludwikiem Węgierskim?

• Jak nazywamy związek dwóch państw, których władcą jest ten sam król?

Oczekiwane odpowiedzi uczniów:

W Polsce od poł. X do drugiej poł. XIV w. panowała dynastia Piastów. Ostatnim władcą z tej dynastii był Kazimierz Wielki. W Polsce obowiązywała wówczas zasada, że następcą tronu może być wyłącznie mężczyzna, syn zmarłego władcy. Układ zawarty pomiędzy Kazimierzem Wielkim a Ludwikiem Węgierskim polegał na porozumieniu, że władcą Polski i Węgier zostanie ten król, który będzie dłużej żył. Była to unia personalna.

2. Realizacja nowego tematu:

1. Nauczyciel zwraca uwagę uczniów na portret Ludwika Węgierskiego (wg J. Matejki) podręcznik (s. 191), dzieli klasę na 4 grupy i prosi aby przy pomocy podręcznika ustaliły one odpowiedzi na następujące pytania:

• Kto został królem Polski po śmierci Kazimierza Wielkiego?

• Jakiej dynastii przedstawicielem, był ten król?

• Kto faktycznie rządził wtedy Polską?

Przedstawiciele grup udzielają odpowiedzi. Oczekiwane odpowiedzi uczniów:

Królem Polski po śmierci Kazimierza Wielkiego został Ludwik Węgierski. Pochodził on z dynastii Andegawenów. Faktycznie Polską rządziła jego matka Elżbieta, córka Władysława

Łokietka.

b) Nauczyciel wyjaśnia, że Ludwik Węgierski także nie miał syna, po jego śmierci panowie małopolscy uznali Jadwigę, młodszą jego córkę, za króla. Stało się tak ponieważ Ludwik Węgierski wydał w Koszycach przywilej generalny dla szlachty polskiej zwalniający szlachtę z części podatków. Po przybyciu do Polski w 1384 r. została ona koronowana. Nauczyciel prezentuje portret królowej namalowany przez Jana Matejkę (podręcznik s. 192) i przedstawia uczniom postać królowej. Między innymi informuje uczniów, że Jadwiga, gdy przybyła do Polski, miała zaledwie 10 lat i już wcześniej zawarła ślub dziecięcy z Wilhelmem Habsburgiem. W Polsce szlachta była jednak przeciwna temu małżeństwu, ponieważ nie chciała Niemca jako króla, obawiając się uzależnienia państwa od Cesarstwa Niemieckiego. Chętnie natomiast widziano zawarcie związku z Litwą, który otwierał możliwość ekspansji polskiej na wschód i dawał szansę pokonania Krzyżaków.

c) Uczniowie w grupach, na podstawie podręcznika i mapki (s.193), ustalają informacje na temat Litwy w drugiej poł. XIV w.

• Czy Wielkie Księstwo Litewskie było państwem większym czy mniejszym od

Polski?

• Jakie ziemie obejmowało oprócz Litwy i Żmudzi?

• Jakie państwa były sąsiadami Litwy od wschodu i od północnego zachodu?

• Kto zagrażał Litwie?

• Jakiego pretekstu używali wrogowie Litwy atakując to państwo?

• Kto był w tym czasie władcą Litwy?

Oczekiwane odpowiedzi uczniów:

Wielkie Księstwo Litewskie było państwem trzy razy większym od Polski. Obejmowało oprócz ziem litewskich i Żmudzi ziemie ruskie. Sąsiadami Litwy: od wschodu było Księstwo Moskiewskie a od północnego zachodu Zakon Krzyżacki. Litwie zagrażali Krzyżacy.

Jako pretekstu do atakowania Litwy wykorzystywali oni hasła walki z poganami i szerzenia chrześcijaństwa. Władcą Litwy był książę Jagiełło.

Nauczyciel zwraca uwagę na portret Władysława Jagiełły (wg J. Matejki podręcznik s. 193) oraz zdjęcie zamku w Trokach (s.191).

d) Grupy otrzymują schemat drzewka decyzyjnego, nauczyciel wyjaśnia jakie są zasady jego wypełniania. Następnie precyzuje problem wymagający podjęcia decyzji.

Czy królowa Jadwiga powinna zgodzić się na ślub z Jagiełłą i zawarcie unii Polski z Litwą?

Cele i wartości zamierzone - Wzmocnienie Polski. - Pozyskanie sojusznika do walki z Krzyżakami. - Pokonanie Krzyżaków. - Chrystianizacja Litwy

P O Z Y T Y W N E

- Odzyskanie ziem zabranych przez Krzyżaków. - Dostęp do Morza Bałtyckiego. - Rozwój gospodarczy kraju. - Ekspansja polska na wschód. - Chrystianizacja Litwy, rozwój kultury i administracji państwa.

- Możliwość uniknięcia wojny z Krzyżakami. - Dobre stosunki z papiestwem i cesarstwem.

P O Z Y T Y W N E

N E G A T Y W N E

- Nieunikniony konflikt z Krzyżakami. - Straty i zniszczenia wojenne. - Pogorszenie się opinii o Polsce w Europie. - Zaangażowanie się Polski na wschodzie. - Ewentualne konflikty z Moskwą.

- Dalsza ekspansja Krzyżaków. - Prawdopodobieństwo utraty kolejnych ziem. - Marginalizacja pozycji Polski w Europie. - Litwa pozostaje państwem pogańskim

N E G A T Y W N E

Zgodzić się na unię z Litwą. Nie zgodzić się na unię z Litwą Możliwe rozwiązania

Czy królowa Jadwiga powinna zgodzić się na ślub z Jagiełłą i zawarcie unii Polski z Litwą? Sytuacja wymagająca podjęcia decyzji

Uczniowie prezentują swoje wnioski, wybierają najważniejsze i zapisują na tablicy oraz w zeszytach.

e) Nauczyciel wyjaśnia, że królowa Jadwiga zgodziła się na zawarcie unii, konsekwencją tego był chrzest Jagiełły, ślub z nim i koronacja Jagiełły na króla Polski. W ten sposób Polska i Litwa zostały połączone pod władzą nowej dynastii Jagiellonów.

Zawierając unię w Krewie Jagiełło podjął pewne zobowiązania. Uczniowie w grupach analizują tekst źródłowy z podręcznika (s. 193). Analizę tekstu ukierunkowujemy pytaniami:

• Jaki charakter ma analizowane źródło?

• Kto sporządził ten dokument?

• Gdzie i kiedy był on podpisany?

• Wymień zobowiązania Jagiełły zawarte w tekście unii.

• Które z nich miały charakter polityczny, a które religijny?

Oczekiwane odpowiedzi uczniów: Analizowane źródło jest źródłem pisanym aktowym. Dokument ten sporządził Jagiełło.

Został on podpisany w Krewie w 1385 roku. Jagiełło podejmował zobowiązania polityczne takie jak:

- odzyskanie ziem utraconych przez Polskę

- zwolnienie wszystkich polskich jeńców wojennych

Zobowiązaniem religijnym było przyjęcie chrześcijaństwa przez Jagiełłę, dwór książęcy i wszystkich poddanych.

3. Podsumowanie tematu:

a) Bilans unii. Uczniowie na podstawie informacji w podręczniku (s. 192 - 193) dyskutują nad konsekwencjami unii dla Polski i Litwy.

Wspólnie wypełniamy tabelę zapisując wnioski na tablicy i w zeszytach przedmiotowych.

Konsekwencje unii w Krewie
dla Polski	dla Litwy
- zyskanie sojusznika do walki z Krzyżakami - możliwość pokonania Krzyżaków i odzyskania dostępu do Morza Bałtyckiego - możliwość ekspansji na wschód - zaangażowanie polityczne Polski na wschodzie, a w związku z tym zaniedbanie możliwości odzyskania ziem polskich na zachodzie	- chrystianizacja tego państwa - ocalenie bytu narodowego i politycznego - zyskanie silnego sojusznika w walce z Krzyżakami i Moskwą - włączenie w obręb cywilizacji i kultury łacińskiej

b) Praca domowa: Rozwiąż krzyżówkę. Litery w kolumnie zaznaczonej pogrubioną kreską utworzą hasło, wyjaśnij pisemnie w kilku zdaniach znaczenie hasła.

(uczniowie otrzymują kserokopię krzyżówki).

1. Następca Kazimierza Wielkiego na polskim tronie.

2. Dynastia, której założycielem był Władysław Jagiełło.

3. Dokument, który wydał Ludwik Węgierski w Koszycach.

4. Ród królewski panujący w danym państwie.

5. Państwo, z którym Polska była połączona unią w latach siedemdziesiątych XIV w.

6. Przydomek króla Kazimierza.

7. Stolica Polski w czasach Piastów i Jagiellonów.

8. Lud, który nie przyjął chrześcijaństwa.

9. Państwo sąsiadujące z Litwą od wschodu.

10. Pierwsza dynastia panująca w Polsce.

11. Nazwa dynastii, z której pochodził Ludwik Węgierski.

Karta odpowiedzi:

L

U

D

W

I

K

J

A

G

I

E

L

L

O

N

O

W

I

E

P

R

Z

Y

W

I

L

E

J

D

Y

N

A

S

T

I

A

W

Ę

G

R

Y

W

I

E

L

K

I

K

R

A

K

Ó

W

P

O

G

A

N

I

E

M

O

S

K

W

A

P

I

A

S

T

O

W

I

E

A

N

D

E

G

A

W

E

N

O

W

I

E

1. Następca Kazimierza Wielkiego na polskim tronie.

2. Dynastia, której założycielem był Władysław Jagiełło.

3. Dokument, który wydał Ludwik Węgierski w Koszycach.

4. Ród królewski panujący w danym państwie.

5. Państwo, z którym Polska była połączona unią w latach siedemdziesiątych XIV w.

6. Przydomek króla Kazimierza.

7. Stolica Polski w czasach Piastów i Jagiellonów.

8. Lud, który nie przyjął chrześcijaństwa.

9. Państwo sąsiadujące z Litwą od wschodu.

10. Pierwsza dynastia panująca w Polsce.

11. Nazwa dynastii, z której pochodził Ludwik Węgierski.

Komentarz metodyczny:

Drzewo decyzyjne jest jedną z metod aktywizujących, polegającą na graficznym przedstawieniu procesu podejmowania decyzji. Metoda ta wymaga od nauczyciela dokładnego sprecyzowania problemu, który uczniowie będą analizować, aby znaleźć dla niego możliwe rozwiązania. Podjęte decyzje zależą od celów i wartości jakie zamierzamy osiągnąć.

Drzewo decyzyjne jest metodą zmuszającą do logicznego myślenia: przewidywania pozytywnych

i negatywnych skutków podejmowanych decyzji. Wypełnianie schematu zaczynamy od korzenia, w który wpisujemy problem wymagający podjęcia decyzji, następnie na szczycie umieszczamy wartości i cele, które chcemy osiągnąć. Dalej wypełniamy pień, gdzie wpisujemy możliwe rozwiązania przedstawionego problemu oraz konary drzewa, gdzie określamy pozytywne i negatywne konsekwencje każdego z możliwych rozwiązań problemu.

Opis standardów osiągnięć ucznia:

Standardy osiągnięć	Opis umiejętności
1. Opis i umieszczanie faktów w czasoprzestrzeni.	- Porządkowanie faktów w związkach poprzedzania, współistnienia i następstwa w czasie. - Posługiwanie się miarami czasu historycznego (tysiąclecie, wiek).
2. Wskazywanie przyczyn i skutków wydarzeń historycznych.	- Typologia przyczyn i skutków: bezpośrednie, pośrednie, istotne, drugorzędne. - Odnoszenie przyczyn i skutków do sfer życia społecznego.
3. Hierarchizacja faktów.	- Charakteryzowanie faktów według ich ważności. - Określanie znaczenia faktów w kształtowaniu nowej rzeczywistości
4. Uogólnianie faktów.	- Grupowanie faktów w układy problemowe. - Wartościowanie faktów i formułowanie własnych ocen.
5. Wyszukiwanie i interpretacja informacji z różnych źródeł.	- Pozyskiwanie, selekcjonowanie, porównywanie i krytyka informacji. - Odróżnianie faktów od interpretacji. - Wskazywanie adresata, przesłania informacji i związku utworu z czasem historycznym.
6. Komunikowanie się.	- Sporządzanie notatek w formie tabeli i schematu. - Analiza, źródeł pisanych; określanie adresata, rodzaju źródła, głównej myśli.

Opracował: Marek Kaliszewski

Scenariusz lekcji historii w gimnazjum z zastosowaniem

METAPLANU

Tytuł cyklu: WYDAWNICTWO M. ROŻAK: „PRZEZ WIEKI - Podręcznik do historii dla klasy trzeciej gimnazjum”. Autor: Jan Wendt.

Wydawnictwo M. Rożak Spółka z o.o. Gdańsk 2004. Wydanie I.

Etap edukacyjny: Gimnazjum kl. 3.

Przedmiot: Historia.

Czas trwania: 2 x 45 min.

Miejsce: zajęcia w klasie.

Wojna obronna Polski w 1939 roku.

Tematy: 1. Kampania wrześniowa

2. Rozbiór II Rzeczpospolitej

Cele edukacyjne

a) Uczeń pamięta

pojęcia i nazwy: bitwa graniczna, miejsca ważniejszych bitew wojny obronnej, dziwna wojna. [ P ]

daty: 1 września 1939, 3 września 1939, 17 września 1939, 28 września 1939,

5 października 1939.[ D ]

postacie: Ignacego Mościckiego, Edwarda Rydza-Śmigłego, mjr. Henryka Sucharskiego,

gen. Tadeusza Kutrzeby, Stefana Starzyńskiego. [ R ]

b) Uczeń rozumie

• Dlaczego Polska podjęła walkę z Niemcami w 1939 r.? [ P ]

• Jaką postawę zajęli sojusznicy Polski - Wielka Brytania i Francja? [ P ]

• Jakie państwo i dlaczego, oprócz Niemiec, napadło na Polskę w 1939 r.? [ P ]

• Pojęcia: blitzkrieg, piąta kolumna, bitwa graniczna, kampania wrześniowa, dziwna wojna. [ R ]

c) Uczeń potrafi

• Dokonać porównania sił i uzbrojenia Polski i Niemiec. [ P ]

• Wskazać na mapie kierunki ataku Niemiec i ZSRR na Polskę, oraz linii rozgraniczenia stref wpływów Niemiec i ZSRR na ziemiach polskich. [ P ]

• Dokonać interpretacji tekstu źródłowego z podręcznika na stronie 127. [ R ]

• Odpowiedzieć pisemnie na pytanie:

Czy Polska mogła uniknąć klęski militarnej w 1939 r.?[ P ]

Treści kształcenia

• Porównanie sił Polski i Niemiec.

• Przebieg bitwy granicznej.

• Wypowiedzenie wojny Niemcom przez Wielką Brytanię i Francję ( dziwna wojna ).

• Osamotnienie Polski w walce.

• Agresja ZSRR na Polskę.

• Wygasanie ostatnich punktów oporu, zakończenie walk w Polsce.

• Bilans wojny obronnej Polski w 1939 r.

Metody nauczania

samodzielna praca uczniów z podręcznikiem, materiałami przygotowanymi przez nauczyciela w

formie kserokopii i mapą ścienną lub mapką z podręcznika (s. 124)

analiza tekstów źródłowych: z podręcznika (s. 127) oraz przygotowanych przez nauczyciela

elementy wykładu, dyskusja, METAPLAN.

Formy nauczania

Praca w grupach jednorodnych.

Pomoce dydaktyczne

Podręcznik „PRZEZ WIEKI - Podręcznik do historii dla klasy trzeciej gimnazjum”.

Wydawnictwo M. Rożak Spółka z o.o. Gdańsk 2004. Wydanie I. (s. 121 - 129).

Teksty źródłowe: z podręcznika (s. 127), oraz przygotowane przez nauczyciela:

- odezwa Prezydenta Rzeczypospolitej Ignacego Mościckiego

- rozkaz dowódcy Armii „Warszawa” gen. Juliusza Rómmla

- przemówienie radiowe Stefana Starzyńskiego prezydenta Warszawy w 1939 r. (fragment)

- rozkaz pożegnalny dowódcy Samodzielnej Grupy Operacyjnej „Polesie” gen. Franciszka Kleeberga

z 5 października 1939 r. (fragment)

Publikacja Oblicza Wojny „Najazd na Polskę 1 września - 5 października 1939”

Mapa ścienna, „Mapa kampanii Polska 1 września - 5 października 1939” lub mapka z podręcznika „Kampania wrześniowa” (s. 124).

Arkusze ze schematem METAPLANU

Tok lekcji

2. Faza wprowadzająca: [ Ogniwo wstępne ]

a) Czynności organizacyjne: sprawdzenie obecności, podanie tematu lekcji i treści kształcenia ujętych w formie punktów.

b) Nauczyciel prosi o przypomnienie:

• Jakie reżimy totalitarne powstały w Europie w latach trzydziestych XX w.?

• Jakie cele w polityce zagranicznej postawiły sobie i realizowały Niemcy hitlerowskie w drugiej połowie lat trzydziestych?

• Które państwa europejskie zajęli w tym czasie Niemcy?

• Jakie żądania wobec Polski wysunęli Niemcy na początku 1939 r.?

• Jakie zaborcze plany zmian terytorialnych w Europie miał Związek Radziecki kierowany przez Stalina?

• Które państwa w Europie były sojusznikami Polski w przededniu wybuchu II wojny

światowej?

• O czym mówiły tajne porozumienia paktu Ribbentrop-Mołotow?

Oczekiwane odpowiedzi uczniów:

W latach trzydziestych XX w. powstały w Europie następujące reżimy totalitarne: faszyzm we Włoszech, nazizm w Niemczech i stalinizm w Związku Radzieckim. Niemcy hitlerowskie w latach trzydziestych dążyły do rewizji postanowień Traktatu wersalskiego i odzyskania ziem utraconych po I wojnie światowej. Niemcy zajęli w tym czasie Austrię i Czechosłowację.

Na początku 1939 r. Niemcy zażądały od Polski zgody na przeprowadzenie eksterytorialnej autostrady i linii kolejowych do Prus Wschodnich oraz przyłączenia Wolnego Miasta Gdańska do Niemiec. Związek Radziecki dążył do zdobycia ziem w Europie Środko-Wschodniej, które były w posiadaniu Rosji carskiej przed I wojną światową. Sojusznikami Polski w przededniu wybuchu II wojny światowej były: Wielka Brytania i Francja. Pakt Ribbentrop-Mołotow określał podział stref wpływów w Europie Środkowo-Wschodniej między Niemcy i ZSRR, mówił także o wspólnym ataku na Polskę i podziale Polski wzdłuż rzek: Wisły, Narwi i Sanu.

2. Realizacja nowego tematu:

1. Nauczyciel dzieli klasę na cztery grupy i prosi, aby uczniowie zapoznali się z tabelą

„Stosunek sił w kampanii wrześniowej” znajdującą się w podręczniku (s. 125).

Uczniowie w grupach dokonują porównania sił odpowiadając na pytania:

- Jaką liczbą żołnierzy dysponowały w 1939 r. Polska, Niemcy i ZSRR?

- Ile samolotów użyły w walce wymienione państwa?

- Ile posiadały czołgów?

- Jaką przewagę miały Niemcy i ZSRR nad Polską w artylerii?

- Co można powiedzieć o poziomie technicznym broni będącej na wyposażeniu armii

niemieckiej i broni używanej przez armię polską?

Nauczyciel posiada, wykonaną przez siebie, kolekcję modeli plastykowych samolotów i broni pancernej, polskiej i niemieckiej użytej w 1939 r. Realizowany temat jest doskonałą okazją do zaprezentowania młodzieży kilku wybranych modeli. Jest to forma urozmaicenia zajęć i bliższego zainteresowania uczniów okresem II wojny światowej.

Nauczyciel prezentuje więc i omawia krótko modele samolotów:

P - 11 c najbardziej znanego polskiego myśliwca okresu międzywojennego

P - 37 „Łoś” słynnego dwusilnikowego bombowca polskiej konstrukcji

P - 23 „Karaś” polskiego samolotu liniowego

Oraz model polskiego czołgu PT - 7. Nauczyciel podkreśla, że Niemcy dysponowali jednak lepszym uzbrojeniem, co dawało im oprócz przewagi liczebnej, także przewagę techniczną nad armią polską.

Uczniowie w grupach ustalają:

Polska wystawiła do obrony w 1939 r. armię liczącą ok. 1 mln. 100 tys. żołnierzy, Niemcy do ataku na Polskę użyli 1 mln. 600 tys. żołnierzy a ZSRR 600 tys. żołnierzy.

Dane liczbowe dotyczące użytych broni można przedstawić w formie tabeli.

Rodzaj broni	Polska	Niemcy	Związek Radziecki
lotnictwo	ok. 500	ok.1 500	6 500
broń pancerna	ok. 480	2 700	ok. 4 500
artyleria	3 000	10 000	ok. 9 000

Uogólniając można stwierdzić, iż najeźdźcy mięli nad Polską wielokrotną przewagę liczebną w ludziach i sprzęcie, a Niemcy dodatkowo przewagę techniczną w użytych w walce rodzajach broni.

b) Nauczyciel zwraca uwagę uczniów na zdjęcie w podręczniku na s. 122 przedstawiające żołnierzy niemieckich łamiących polski szlaban graniczny 1 września 1939 r. Następnie prosi o odpowiedź na pytania:

- Co symbolizuje złamanie polskich szlabanów granicznych przez wojsko niemieckie?

- W jakich nastrojach są 1 września żołnierze niemieccy?

Oczekiwane odpowiedzi uczniów:

Złamanie polskich szlabanów granicznych symbolizuje zmianę, unieważnienie granicy polsko -niemieckiej, początek wojny. Żołnierze niemieccy są uśmiechnięci, zadowoleni, pewni zwycięstwa.

Nauczyciel prosi, aby każda grupa ustaliła na podstawie podręcznika i zapisała w zeszytach przedmiotowych miejsca najbardziej znanych punktów oporu wojsk polskich w pierwszych dniach wojny w okresie tzw. „bitwy granicznej”. Wybrana grupa odczytuje zapisane informacje.

Oczekiwana odpowiedź uczniów:

Polacy bohatersko bronili Poczty Polskiej w Gdańsku, składnicy wojskowej na Westerplatte, Gdyni, Pucka, Helu. Kawaleria polska stoczyła bitwę pod Mokrą a piechota pod Mławą.

Nauczyciel prezentuje zdjęcia kawalerii i piechoty polskiej, podkreśla bohaterstwo żołnierza polskiego

w nierównej walce, przytacza przykłady tego bohaterstwa takie jak: szarża 18 Pułku Ułanów pod Krojantami, czy obrona umocnień pod Wizną (polskie Termopile).

Uczniowie wyszukują na mapie ściennej lub na mapkach w podręczniku „Kampania wrześniowa” (s. 124) miejsca omawianych walk.

Nauczyciel prezentuje klasie reprint gazety KURIER CZERWONY z 1 września 1939 r. i prosi, aby uczniowie podczas słuchania Odezwy Prezydenta RP oraz tytułów prasowych z pierwszego dnia wojny zastanowili się i odpowiedzieli na pytania:

- O czym informuje Odezwa?

- O co apeluje w Odezwie Prezydent Ignacy Mościcki?

- Jakie przekonanie przemawia z Odezwy oraz tytułów prasy polskiej 1 września 1939 r.?

Uczeń odczytuje Odezwę Prezydenta Rzeczypospolitej Ignacego Mościckiego do Narodu Polskiego.

Odezwa

Pana Prezydenta Rzeczypospolitej

OBYWATELE RZECZYPOSPOLITEJ !

Nocy dzisiejszej odwieczny wróg nasz rozpoczął działania zaczepne wobec Państwa Polskiego,

co stwierdzam wobec Boga i historii.

W tej chwili dziejowej zwracam się do wszystkich obywateli Państwa w głębokim przeświadczeniu,

że cały Naród w obronie swej wolności, niepodległości i honoru skupi się dokoła Wodza Naczelnego i Sił Zbrojnych, oraz da godną odpowiedź napastnikowi, jak się to już nieraz działo w historii stosunków polsko - niemieckich.

Cały Naród Polski, pobłogosławiony przez Boga, w walce o swoją świętą i słuszną sprawę, zjednoczony z Armią pójdzie ramię przy ramieniu do boju i pełnego zwycięstwa.

( - ) Ignacy Mościcki

Prezydent Rzeczypospolitej.

Warszawa, dnia 1 września 1939 roku.

Nauczyciel przytacza tytuły prasowe z tego dnia: „Rozbójnicy świata - Niemcy napadli dziś na Polskę”, „Wojna o wolność Narodu rozpoczęta”, „ O stalowy mur bohaterskiej Armii rozbije się bandycki napad na Polskę”, „Idziemy na pola Grunwaldu dziejowego”

Oczekiwane odpowiedzi uczniów:

Odezwa informuje o rozpoczęciu przez Niemcy wojny z Polską. Prezydent Ignacy Mościcki apeluje, aby cały Naród w obronie swej wolności, niepodległości i honoru skupił się wokół Wodza Naczelnego

i Sił Zbrojnych. Z odezwy Prezydenta Mościckiego i tytułów prasowych przemawia przekonanie o słuszności podjętej walki i wiara w zwycięstwo.

Nauczyciel informuje, że Wodzem Naczelnym zostawał w chwili wybuchu wojny Generalny Inspektor Sił Zbrojnych. Takie postanowienia zawierała konstytucja kwietniowa z 1935 r. Wodzem Naczelnym był marszałek Edward „Rydz” Śmigły.

c) Nauczyciel prosi, aby uczniowie ponownie przypomnieli:

- Które państwa w Europie były sojusznikami Polski?

- Jakie zobowiązania podjęły te państwa w wypadku ataku Niemiec na Polskę?

Na podstawie podręcznika i dotychczasowej wiedzy uczniowie proszeni są też o odpowiedz:

- W jaki sposób mocarstwa zachodnie wywiązały się ze zobowiązań sojuszniczych

wobec Polski?

Uczniowie odpowiadają:

Sojusznikami Polski były: Wielka Brytania i Francja. Państwa te zobowiązały się do wypowiedzenia wojny Niemcom i rozpoczęcia działań wojennych na froncie zachodnim. Wielka Brytania i Francja wypowiedziały wojnę Niemcom 3 września 1939 roku, lecz nie przystąpiły do działań ofensywnych na Zachodzie.

Nauczyciel, krótko opisuje dalszy przebieg wydarzeń:

Pomimo wypowiedzenia wojny, na froncie zachodnim trwała tzw. „dziwna wojna”, podczas której potężna armia francuska kryła się za umocnieniami Linii Maginota i czekała na atak Niemców.

Wielka Brytania natomiast przygotowywała się dopiero do wysłania swoich wojsk do Francji.

W tej sytuacji Polska w osamotnieniu walczyła dalej, pomimo że już po tygodniu wojny niemieckie dywizje atakujące od północy z Prus Wschodnich i od południa ze Śląska dotarły pod Warszawę

i zamknęły w okrążeniu armie polskie walczące na zachód od Wisły. 9 września gen. Tadeusz Kutrzeba dowódca Armii „Poznań”, pod którego rozkazami znalazła się też część oddziałów armii „Pomorze”, podjął działania ofensywne, których celem było odparcie Niemców spod Warszawy. Tak doszło do największej w 1939 r. kilkudniowej bitwy, którą nazwano bitwą nad Bzurą.

W pracy dla chętnych nauczyciel zadał przygotowanie kilkuzdaniowej informacji encyklopedycznej na temat bitwy nad Bzurą. Nauczyciel prosi wybranego ucznia o odczytanie informacji.

d) Nauczyciel podsumowuje krótko, dwa pierwsze tygodnie wojny stwierdzając, że po przegraniu bitwy granicznej i bitwy nad Bzurą armie polskie walczące na zachód od Wisły były rozbite i okrążone, broniła się Warszawa. Nie był to jednak już koniec wojny, ziemie polskie na wschód od Wisły były jeszcze wolne, były tu dywizje zdolne do walki, dowództwo polskie przygotowywało plan obrony na Wiśle. Były więc realne szanse dalszej walki z Niemcami.

e) Drugą lekcję rozpoczynamy od analizy tekstu źródłowego.

Nauczyciel prosi uczniów o przeczytanie tekstu źródłowego w podręczniku na s. 127 - Noty ministra spraw zagranicznych ZSRR Wiaczesława Mołotowa doręczonej ambasadorowi Polski w ZSRR w nocy z 16 na 17 września 1939 r. Następnie prosi o ustalenie odpowiedzi na następujące pytania:

• Kto wydał ten dokument?

• Kiedy jest on datowany?

• Kto jest adresatem dokumentu?

• W jaki sposób rząd ZSRR usprawiedliwia agresję na Polskę?

• Czy użyte argumenty, wymienione jako usprawiedliwienie ataku na Polskę, są słuszne?

• Jak myślisz, dlaczego niektórzy historycy nazywają atak Związku Radzieckiego na Polskę

„ciosem zadanym Polsce w plecy”?

• Jakie porozumienie z Polską złamał ZSRR?

Oczekiwane odpowiedzi uczniów:

Dokument ten wydał rząd ZSRR, reprezentowany przez ministra spraw zagranicznych Mołotowa.

Dokument jest datowany na noc z 16 na 17 września 1939 r. Adresatem noty jest ambasador Polski

w ZSRR Wacław Grzybowski. Rosjanie usprawiedliwiają agresję na Polskę tym, że w ciągu 10 dni wojny z Niemcami Polska utraciła wszystkie okręgi przemysłowe, duże miasta łącznie ze stolicą państwa Warszawą, że Rząd Polski przestał kierować państwem, że w Polsce nastąpił chaos i zamieszanie. Sytuacja taka jest niebezpieczna dla ZSRR, dlatego rząd radziecki nie może być dłużej neutralny i musi podjąć działania, aby chronić ludność ukraińską i białoruską zamieszkującą wschodnie obszary Polski.

Użyte argumenty są kłamliwe, ponieważ Polska w dalszym ciągu dzielnie broniła się przed atakiem Niemiec, broniła się Warszawa, Rząd Polski kierował obroną państwa. Uderzenie ZSRR na Polskę można nazwać „ciosem zadanym Polsce w plecy” ponieważ był to atak z zaskoczenia w sytuacji gdy cała armia polska skierowana była frontem na zachód i odpierała atak Niemców. Związek Radziecki złamał układ o nieagresji z Polską, zawarty w 1932 r.

f) Nauczyciel opisuje jakie były konsekwencje wkroczenia wojsk radzieckich do Polski.

• Polska znalazła się w stanie wojny na dwa fronty.

• Upadły szanse utrzymania linii obrony na Wiśle.

• Prezydent i Rząd Polski w obawie wzięcia do niewoli przekroczyli granicę Polski z Rumunią

i zostali internowani.

• Oddziały armii polskiej w walkach z Niemcami i Rosjanami przebijały się do granicy z Rumunią i Węgrami, broniły większych miast i twierdz, walczyły w okrążeniu, a w końcu kapitulowały w ostatnich dniach września i na początku października.

Przykładami bohaterskiej walki żołnierza polskiego, walki do końca, walki o honor, były: obrona Warszawy i bitwa pod Kockiem.

Nauczyciel na poprzedniej lekcji poprosił chętnych uczniów o przygotowanie krótkich encyklopedycznych informacji na temat obrony Warszawy i bitwy pod Kockiem. Uzupełnieniem tych informacji będą odczytane głośno fragmenty tekstów źródłowych podkreślające dramaturgię omawianych wydarzeń oraz ilustracje w podręczniku (s.126).

Oczekiwany referat ucznia:

Obrona Warszawy 8 - 28 września 1939 roku.

3 września powołano Dowództwo Obrony Warszawy, na którego czele stanął gen. Czuma, a Komisarzem Cywilnym Obrony mianowano prezydenta Warszawy Stefana Starzyńskiego.

Siły wojskowe przeznaczone do obrony liczyły początkowo 4 tys. żołnierzy, były jednak stale wzmacniane wojskami napływającymi do stolicy. 8 września dotarły pod Warszawę pierwsze oddziały niemieckie XVI Korpusu Pancernego. Czołgi niemieckiej 4 Dywizji Pancernej nie spodziewając się oporu próbowały z marszu opanować dzielnice Warszawy, Ochotę i Wolę, ich ataki w dniach 8 i 9 września zostały odparte.

8 września Naczelny Wódz Edward Rydz - Śmigły wydał rozkaz utworzenia Armii „Warszawa”, której dowódcą został gen. Juliusz Rómmel. W dniach 19 - 22 września przebiły się do stolicy resztki z rozbitej nad Bzurą Armii „Poznań”, zasilając obronę.

Zachodniego rejonu miasta broniło dwadzieścia dziewięć batalionów piechoty oraz Wielkopolska i Podolska Brygady Kawalerii dowodzone przez pułkownika Porwita. Wschodniego rejonu broniło trzynaście batalionów piechoty pod dowództwem gen. Zulaufa. W Warszawie było około 120 tys.

żołnierzy, natomiast siły niemieckie oblegające miasto liczyły osiemnaście dywizji, czyli około

180 tys. żołnierzy pod dowództwem gen. Blaskowitza.

W czasie oblężenia Warszawa była stale ostrzeliwana i bombardowana przez lotnictwo niemieckie,

miasto paliło się, ponieważ Niemcy zrzucali tysiące małych bomb zapalających wypełnionych fosforem, które wzniecały wiele pożarów. Przez pierwsze dni wojny bombowce niemieckie były skutecznie zwalczane przez lotnictwo polskie, broniące stolicy zorganizowane w Brygadę Pościgową,

po kilku dniach walki Brygada poniosła duże straty i została wycofana, ponieważ większość jej samolotów została zniszczona.

Po 20 dniach walki, brak wody, żywności, amunicji oraz ciężka sytuacja ludności cywilnej zmusiły Dowództwo Obrony do kapitulacji. Warszawa poddała się 28 września 1939 roku. W walce zginęło

około 6 tys. żołnierzy, 25 tys. ludności cywilnej. Do niewoli dostało się około 100 tys. żołnierzy.

Prezydent Stefan Starzyński kilka tygodni później został zamordowany przez Niemców w obozie koncentracyjnym w Dachau.

1. „Chciałem, by Warszawa była wielka. Wierzyłem, że wielka będzie. Ja i moi współpracownicy kreśliliśmy plany, robiliśmy szkice wielkiej Warszawy przyszłości. I Warszawa jest wielka. Prędzej to nastąpiło, niż przypuszczaliśmy. Nie za lat pięćdziesiąt, nie za sto, lecz dziś widzę wielką Warszawę.”

przemówienie radiowe Stefana Starzyńskiego prezydenta Warszawy w 1939 r.

Cywilnego Komisarza Obrony Warszawy (fragment)

2. O B Y W A T E L E S T O L I C Y!

Naczelny Wódz Marszałek Polski Śmigły - Rydz, odgrodzony od Warszawy, a kierujący bezpośrednio grupą naszych wojsk na południowym wschodzie nadesłał mi następujący

R O Z K A Z:

Należy bronić stolicy, albowiem z jej posiadaniem łączy się honor Narodu

W ciężkich chwilach, które przeżywa Armia, należy pamiętać, że zwycięży w końcu męstwo i uporczywa walka, połączone z duchem ofensywy.

Walkę tę należy prowadzić na wszystkich odcinkach bez wytchnienia i z wiarą w końcowe zwycięstwo! Czas pracuje dla nas. Środki wroga topnieją. A więc - działać i nie tracić ducha!

DOWÓDCA ARMII

( .....) Rómmel

Generał Dywizji

Nauczyciel prosi o odczytanie referatu na temat bitwy pod Kockiem.

Oczekiwany referat ucznia:

Bitwa pod Kockiem 2 - 5 października 1939 roku.

10 września 1939 roku niemiecki XIX Korpus Pancerny gen. Guderiana atakujący z Prus Wschodnich przełamał obronę polską na rzece Narew i skierował się na południowy wschód; równocześnie na południu XXII Korpus Pancerny gen. Kleista nacierał od rzeki San na północny wschód.

Niemcy zamierzali okrążyć armie polskie przygotowujące obronę na linii Wisły.

W tej sytuacji gen. Franciszek Kleeberg, organizujący w Brześciu nad Bugiem Grupę Operacyjną

„Polesie” otrzymał zadanie obrony Polesia. Z braku sił, obsadzone zostały tylko niektóre punkty oporu takie jak Brześć i Kobryń. Twierdza Brześć poddała się 17 a Kobryń 18 września.

17 września Polska została zaatakowana przez Związek Radziecki. Samodzielna Grupa Operacyjna

„Polesie” znalazła się pomiędzy wojskami niemieckimi atakującymi z północnego-zachodu i wojskami radzieckimi, nadchodzącymi ze wschodu.

SGO „Polesie” atakowana przez dywersantów rosyjskich wycofywała się z Polesia na południe w rejon Włodawy z zamiarem dotarcia do granicy rumuńskiej. Gdy dalszy marsz na południe stał się niemożliwy, ponieważ drogę odwrotu przecięli Niemcy, gen. Kleeberg zdecydował ruszyć w kierunku Warszawy. 28 września Warszawa skapitulowała, wówczas postanowił przedrzeć się w Góry Świętokrzyskie, aby tam podjąć walkę partyzancką.

30 września w rejonie Czemiernik nastąpiło połączenie oddziałów SGO „Polesie” z resztkami

Korpusu Ochrony Pogranicza rozbitymi przez Rosjan pod Szackiem i Wytycznem.

W nocy z 30 września na 1 października oddziały gen. Kleeberga przeprawiły się przez Tyśmienicę w rejonie Bełcząc - Tchórzew i dotarły pod Kock. Na zachód od Kocka Polacy natknęli się 2 października na niemiecką 13 Dywizję Piechoty Zmotoryzowanej gen. Otto. Na drodze z Kocka do Radzynia Podlaskiego w zasadzkę wpadł zwiad niemiecki, składający się z trzech samochodów pancernych, został on zlikwidowany.

Bitwa rozpoczęła się 2 października uderzeniem niemieckim na Kock. Atak Niemców załamał się i Polacy przeszli do przeciwnatarcia. 3 października 50 Dywizja Piechoty i kawaleria atakowały Niemców z zamiarem przebicia się w kierunku Dęblina, 4 i 5 października najcięższe walki toczyły się w rejonie Woli Gułowskiej. 5 października Polacy odbili z rąk Niemców Wolę Gułowską i zadali duże straty 13 Dywizji Piechoty Zmotoryzowanej. W tym czasie Niemcy wprowadzili do walki 29 Dywizję Piechoty Zmotoryzowanej gen. Lemelsena. Przewaga Niemców oraz brak amunicji i zaopatrzenia zmusiły gen. Kleeberga do wydania rozkazu o zaprzestaniu dalszej walki i kapitulacji.

6 października 1939 r. w Kocku w pałacu Jabłonowskich gen. Franciszek Kleeberg podpisał akt kapitulacji. Do niewoli dostało się 16 862 żołnierzy. W bitwie poległo 257, ich ciała spoczywają na cmentarzu wojennym w Kocku. Spoczywa tu również gen. Kleeberg, który zmarł w obozie jenieckim

Weisser Hirch w 1941 roku. W 1969 roku w trzydziestą rocznicę bitwy jego szczątki zostały ekshumowane z cmentarza w Dreźnie, przewiezione i pochowane w Kocku. Było to spełnienie ostatniej woli generała, który pragnął spocząć po śmierci wśród poległych żołnierzy, którymi dowodził.

Nauczyciel zwraca uwagę uczniów na tekst źródłowy w podręczniku na s.129 - Rozkaz dowódcy Samodzielnej Grupy Operacyjnej „Polesie”, gen. Franciszka Kleeberga. Następnie prosi o ustalenie odpowiedzi na następujące pytania:

• Kto wydał ten dokument?

• Kiedy jest on datowany?

• Do kogo jest skierowany rozkaz ?

• W jakich okolicznościach i dlaczego gen. Kleeberg podjął decyzję o kapitulacji podporządkowanych mu oddziałów?

Oczekiwane odpowiedzi uczniów:

Dokument ten wydał dowódca Samodzielnej Grupy Operacyjnej „Polesie”, gen. Franciszek Kleberg.

Dokument jest datowany na dzień 5 października 1939 r. Rozkaz jest skierowany do żołnierzy

SGO „Polesie”. Gen. Kleeberg wydał rozkaz kapitulacji w sytuacji gdy zgrupowanie polskie zostało otoczone przez Niemców pod Kockiem. Żołnierzom polskim wyczerpały się zapasy amunicji i żywności, dalsza walka nie dawała nadziei na zwycięstwo i byłaby nadaremnym przelewaniem krwi.

W ostatnich słowach rozkazu generał Kleeberg dziękuje żołnierzom za męstwo i karność.

g) Nauczyciel dokonuje podsumowania strat Polski w wojnie obronnej 1939 roku.

Polska poniosła duże straty. Poległo ok. 70 tys., rannych było ok. 130 tys., do niewoli niemieckiej dostało się ok. 300 tys. a do niewoli rosyjskiej ok. 250 tys. żołnierzy polskich. Polska została zajęta i podzielona między Niemcy i Związek Radziecki, rozpoczęła się okupacja.

Część żołnierzy polskich przedostała się przez Rumunię i Węgry do Francji gdzie tworzono armię polską. We Francji powstał Rząd Polski na emigracji którego premierem był gen. Władysław Sikorski. Internowany w Rumunii prezydent Mościcki wyznaczył na swego następcę Władysława Raczkiewicza. W okupowanej Polsce powstała tajna organizacja Służba Zwycięstwu Polski, tworzone były oddziały partyzanckie, pierwszym był oddział mjr. Henryka Dobrzańskiego ps. „Hubal”.

3. Posumowanie tematu:

Praca domowa: Uczniowie otrzymują schemat METAPLANU. Nauczyciel wyjaśnia w jaki sposób należy go wypełnić i podaje temat dyskusji. Schemat uczniowie wypełniają w ustalonych wcześniej grupach. Na następnej lekcji odbędzie się krótka dyskusja w której grupy będą prezentowały swoje stanowiska.

Schemat METAPLANU:

Temat dyskusji Czy Polska mogła uniknąć klęski we wrześniu 1939 roku?

Jak było?

Jak być powinno?

Dlaczego nie było tak, jak być powinno?

Wnioski

Karta odpowiedzi:

Temat dyskusji Czy Polska mogła uniknąć klęski we wrześniu 1939 roku?

Jak było? - porozumienie pomiędzy Niemcami i ZSRR dotyczące wspólnej napaści na Polskę - 1 września 1939 r. atak Niemiec - samotna walka Polaków - 17 września atak Związku Radzieckiego - beznadziejna walka z dwoma silnymi sąsiadami - rozbiór i okupacja Polski

Jak być powinno? - niemiecki atak zostaje powstrzymany na linii obronnej na zachód od Wisły - sojusznicy Polski; Wielka Brytania i Francja wypowiadają wojnę Niemcom i przystępują do działań ofensywnych - Niemcy zmuszeni są do przesunięcia części wojsk na zachód w związku z tym ich ofensywa w Polsce słabnie - zapasy wojenne Niemiec, na skutek wojny na dwa fronty szybko wyczerpują się - ZSRR widząc załamanie ofensywy niemieckiej w Polsce nie przystępuje do ataku na Polskę - wiosną 1940 r. Wielka Brytania i Francja zwyciężają armię niemiecką na froncie zachodnim i wkraczają do Niemiec - armia niemiecka wycofuje się z Polski wypierana przez armię polską, która przeszła do ofensywy po skutecznej obronie na linii Wisły

Dlaczego nie było tak, jak być powinno? - Niemcy doskonale przygotowani byli do wojny i stosowali nowoczesne metody prowadzenia wojny. - drugim, przebiegłym agresorem okazał się Związek Radziecki. - Wielka Brytania i Francja nie były przygotowane do wojny, bały się wojny z Niemcami, liczyły na rozwiązania dyplomatyczne. - Polska, zbyt mocno wierzyła w pomoc Wielkiej Brytanii i Francji, nie spodziewała się napadu ze strony ZSRR. - Polska była za słaba, aby samodzielnie walczyć z Niemcami a tym bardziej, aby przetrwać jednoczesny atak Niemiec i Związku Radzieckiego.

Wnioski W sytuacji politycznej jaka ukształtowała się w Europie w 1939 roku, Polska nie miała szans zachowania Niepodległości. Ustępując żądaniom Niemiec, została by zajęta przez Niemcy bez walki i wciągnięta w przyszłości w wojnę ze Związkiem Radzieckim. Podejmując walkę, skazana była na przegranie wojny i okupację. Po raz kolejny Polska została oszukana przez mocarstwa zachodnie, tylko ich zdecydowane działania mogły zapobiec klęsce Polski w 1939 roku.

Komentarz metodyczny:

Metaplan jest metodą aktywizującą, pozwalającą zapisać dyskusję uczniów podczas analizy danego problemu. Zadaniem nauczyciela jest jasne sformułowanie tematu dyskusji. Podczas pracy w zespołach uczniowie sami wypełniają schemat metaplanu odpowiadając na pytania „Jak było?”, „Jak być powinno?” „Dlaczego nie było tak, jak być powinno?”

Następnie każdy zespół wyciąga wnioski z dyskusji, które wybrani liderzy grup przedstawiają całej klasie.

Po ich przedyskutowaniu klasa wspólnie ustala właściwe wnioski końcowe.

Opis standardów osiągnięć ucznia:

Standardy osiągnięć	Opis umiejętności
1. Opis i umieszczanie faktów w czasoprzestrzeni.	- Porządkowanie faktów w związkach poprzedzania, współistnienia i następstwa w czasie. - Opis zmian ( szybkie, radykalne, krwawe ).
2. Wskazywanie przyczyn i skutków wydarzeń historycznych.	- Typologia przyczyn i skutków: bezpośrednie, pośrednie, istotne, drugorzędne.
3. Hierarchizacja faktów.	- Charakteryzowanie faktów według ich ważności. - Określanie znaczenia faktów w kształtowaniu nowej rzeczywistości
4. Uogólnianie faktów.	- Grupowanie faktów w układy problemowe. - Wartościowanie faktów i formułowanie własnych ocen.
5. Wyszukiwanie i interpretacja informacji z różnych źródeł.	- Pozyskiwanie, selekcjonowanie, porównywanie i krytyka informacji. - Odróżnianie faktów od interpretacji. - Wskazywanie adresata, przesłania informacji i związku utworu z czasem historycznym.
6. Komunikowanie się.	- Sporządzanie notatek w formie tabeli i schematu metaplanu. - Analiza, źródeł pisanych; określanie adresata, rodzaju źródła, głównej myśli.

Opracował: Marek Kaliszewski

Scenariusz lekcji historii w gimnazjum z zastosowaniem

analizy SWOT

Tytuł cyklu: WYDAWNICTWO M. ROŻAK: „PRZEZ WIEKI - Podręcznik do historii dla klasy trzeciej gimnazjum”. Autor: Jan Wendt.

Wydawnictwo M. Rożak Spółka z o.o. Gdańsk 2004. Wydanie I.

Etap edukacyjny: Gimnazjum kl. 3.

Przedmiot: Historia.

Czas trwania: 45 min.

Miejsce: zajęcia w klasie.

Temat: Przewrót majowy i rządy sanacji.

Cele edukacyjne

a) Uczeń pamięta

pojęcia i nazwy: sanacja, rządy autorytarne, Bezpartyjny Blok Współpracy z Rządem, Centrolew,

Obóz Wielkiej Polski, konstytucja kwietniowa, Obóz Zjednoczenia Narodowego. [ P ]

daty: 12 maja 1926, czerwiec 1930, 23 kwietnia 1935. [ D ]

postacie: Józefa Piłsudskiego, Wincentego Witosa, Stanisława Wojciechowskiego, Ignacego

Mościckiego, Edwarda Rydza - Śmigłego, Walerego Sławka. [ P ]

b) Uczeń rozumie

• Jakie były powody przeprowadzenia przewrotu majowego? [ P ]

• Czy sanacja państwa realizowana po 1926 roku przyniosła spodziewane efekty? [ P ]

• Dlaczego i w jaki sposób opozycja parlamentarna walczyła z obozem sanacji? [ P ]

• Jakie są cechy charakterystyczne systemu autorytarnego sprawowania władzy i czym on różnił się od faszyzmu? [ R ]

• Pojęcia: sanacja, zamach stanu, rządy pułkowników, rządy autorytarne. [ P ]

c) Uczeń potrafi

• Dokonać oceny przewrotu majowego jako sposobu przejęcia władzy w Polsce [ P ]

• Wyjaśnić, w jaki sposób zostały ograniczone zasady demokracji po 1926 roku [ P ]

• Dokonać oceny sukcesów i niepowodzeń politycznych obozu sanacji [ R ]

Treści kształcenia

• Zamach stanu Józefa Piłsudskiego w 1926 roku.

• Rządy sanacji.

• Walka z opozycją parlamentarną, Centrolew.

• Postanowienia konstytucji kwietniowej.

Metody nauczania

samodzielna praca uczniów z podręcznikiem

analiza tekstów źródłowych z podręcznika

analiza SWOT

Formy nauczania

Praca w grupach jednorodnych.

Pomoce dydaktyczne

Podręcznik „PRZEZ WIEKI - Podręcznik do historii dla klasy trzeciej gimnazjum”.

Wydawnictwo M. Rożak Spółka z o.o. Gdańsk 2004. Wydanie I. (s. 98 - 103).

teksty źródłowe z podręcznika (s. 99, 102).

schemat analizy SWOT

Tok lekcji

1. Faza wprowadzająca: [ Ogniwo wstępne ]

a) Czynności organizacyjne: sprawdzenie obecności, podanie tematu lekcji i treści kształcenia ujętych w formie punktów.

b) Nauczyciel prosi o przypomnienie:

• Jaki system rządów wprowadzała w Polsce konstytucja marcowa z 1921 roku?

• Jaką rolę w tym systemie odgrywał parlament ( sejm i senat )?

• W jaki sposób powoływany był i przed kim odpowiedzialny rząd ( Rada Ministrów)?

• Kto wybierał Prezydenta RP, czy miał on realną władzę?

Oczekiwane odpowiedzi uczniów:

Konstytucja marcowa z 1921 roku wprowadzała w Polsce parlamentarny system rządów.

Parlament był władzą ustawodawczą. Składał się z sejmu i senatu. Najważniejszą rolę odgrywał sejm, przed którym odpowiedzialny był rząd ( Rada Ministrów ). Prezydenta RP wybierało Zgromadzenie Narodowe, czyli połączone obie izby parlamentu. Konstytucja marcowa bardzo ograniczała Prezydenta RP, nie miał on realnej władzy w Polsce.

2. Realizacja nowego tematu:

a) Nauczyciel opisuje krótko sytuację wewnętrzną i międzynarodową Polski przed zamachem majowym. Podkreśla, że sytuacja polityczna w Polsce była trudna, nasilała się walka polityczna, rządy były słabe, często upadały, władza była skorumpowana. Polska znajdowała się pomiędzy dwoma rosnącymi w siłę sąsiadami: Niemcami i ZSRR, którzy rozpoczęli współpracę wojskową zagrażającą bezpieczeństwu naszego państwa.

2. Nauczyciel dzieli klasę na 4 grupy i prosi aby uczniowie przeczytali tekst źródłowy na (s. 99) i

udzielili odpowiedzi na następujące pytania:

• Kto jest autorem tekstu?

• Kiedy i gdzie zostało wygłoszone to przemówienie?

• Jakie powody skłoniły Piłsudskiego do wojskowego zamachu stanu i obalenia legalnych władz państwowych?

• Co zdaniem Piłsudskiego jest przyczyną słabości Polski?

• Do czego wzywa Marszałek Piłsudski sejm?

Oczekiwane odpowiedzi uczniów:

Autorem tekstu jest Józef Piłsudski. Przemówienie zostało wygłoszone 29 maja 1926 roku w sejmie do zebranych tam posłów. Do przeprowadzenia zamachu stanu skłoniły Piłsudskiego: „nędza, słabizna wewnętrzna i zewnętrzna” Polski. Przyczyną słabości państwa są: „złodziejstwa, pozostające bezkarne, nadużycia i zbrodnie”, interesy jednostek i partii sprzeczne z interesami państwa. Swobody demokratyczne zostały nadużyte i skierowane przeciwko państwu. Marszałek wzywa sejm do podjęcia próby odbudowy autorytetu władzy ustawodawczej oraz pracy dla dobra państwa.

c) Nauczyciel zwraca uwagę uczniów na ilustrację w podręczniku na s. 98 i 99, zdjęcia przedstawiające Józefa Piłsudskiego w otoczeniu wojska w czasie zamachu majowego. Uczniowie w grupach na podstawie podręcznika ustalają:

• Kogo użył Piłsudski do przeprowadzenia zamachu?

• Czy przejęcie władzy w Polsce w roku 1926 przez Józefa Piłsudskiego było legalne i oparte na zasadach demokracji? Uzasadnij swoją odpowiedź.

• Kto był wtedy Prezydentem RP a kto premierem?

Oczekiwane odpowiedzi uczniów:

Piłsudski użył do przeprowadzenia zamachu majowego wierne mu oddziały wojska. Zamach był krwawy, były w nim ofiary. Przejęcie władzy w Polsce w 1926 r. przez Józefa Piłsudskiego było nielegalne i niedemokratyczne. Marszałek, aby przejąć władzę użył wojska, odsunął od władzy legalny rząd i prezydenta pochodzącego z demokratycznych wyborów.

od władzy został odsunięty rząd Wincentego Witosa i prezydent Stanisław Wojciechowski.

d) Na podstawie informacji w podręczniku, grupy ustalają znaczenie pojęć: „sanacja” i rządy autorytarne. Wyjaśnienie pojęć uczniowie zapisują w zeszytach.

Oczekiwane odpowiedzi uczniów:

Pojęcie „sanacja” oznacza uzdrowienie, wyleczenie, naprawę państwa. Pod tymi hasłami zwolennicy Józefa Piłsudskiego dokonali przewrotu majowego.

Rządy autorytarne to system rządów oparty na autorytecie i woli przywódcy państwa, władza nie podlega kontroli społecznej. Rządy takie różniły się od faszyzmu tym, że zachowane były częściowo swobody demokratyczne, legalnie mogły działać partie opozycyjne, przeciwnicy polityczni nie byli likwidowani fizycznie, w najgorszym wypadku przebywali w więzieniu lub na emigracji.

e) Na podstawie informacji zawartych w podręczniku, grupy ustalają:

• Jakie stanowisko państwowe zajął Piłsudski po przewrocie majowym?

• Jaką organizację utworzyli zwolennicy Piłsudskiego?

• Kto został Prezydentem RP?

• Jaką organizację utworzyli przeciwnicy Marszałka?

- Czy Centrolew był jedyną organizacją polityczną walczącą z „sanacją”?

- Jakie metody walki stosowała opozycja?

- Jakie metody walki z opozycją stosował Piłsudski?

Oczekiwane odpowiedzi uczniów:

Piłsudski został Generalnym Inspektorem Sił Zbrojnych. Zwolennicy Marszałka utworzyli w 1928 r.

Bezpartyjny Blok Współpracy z Rządem (BBWR). Prezydentem został Ignacy Mościcki. Przeciwnicy „sanacji” utworzyli Centrolew (porozumienie partii centrowych i lewicowych). Centrolew nie był jedyną organizacją walczącą z „sanacją”. Endecja utworzyła organizację skupiającą partie prawicowe, pod nazwą Obóz Wielkiej Polski. Opozycja walczyła z „sanacją” krytykując ją w parlamencie oraz organizując demonstracje i pochody na ulicach miast.

Piłsudski walczył z opozycją, rozwiązując parlament, zamykając przywódców opozycji w twierdzy w Brześciu, policja rozpędzała demonstracje uliczne. W 1934 r. utworzono specjalny obóz w którym byli przetrzymywani przeciwnicy „sanacji”.

f) Nauczyciel prosi uczniów o przeczytanie tekstu źródłowego na s. 102 i ustalenie odpowiedzi na następujące pytania:

• Jaki akt prawny sankcjonował zmiany ustrojowe dokonane w Polsce?

• Jaki charakter ma analizowane źródło?

• Kiedy dokument ten został wydany?

• Kto stoi na czele państwa według konstytucji kwietniowej?

• Przed kim odpowiedzialny jest Prezydent RP?

• Jaki jest zakres władzy prezydenta?

• Jakie organy władzy państwowej podlegają zwierzchnictwu prezydenta?

• Czy twoim zdaniem konstytucja kwietniowa wzmacniała system rządów autorytarnych w Polsce?

Oczekiwane odpowiedz uczniów:

Zmiany ustrojowe w Polsce po przewrocie majowym sankcjonowała konstytucja kwietniowa.

Analizowane źródło jest źródłem pisanym aktowym. Jest to fragment konstytucji kwietniowej.

Konstytucja została podpisana przez Prezydenta Rzeczpospolitej 23 kwietnia 1935 r.

Według konstytucji kwietniowej na czele państwa stoi prezydent. Prezydent RP nie podlega żadnej odpowiedzialności, teoretycznie jest odpowiedzialny „przed Bogiem i historią”. Prezydent posiada kontrolę nad polityką wewnętrzną, polityką zagraniczną i wojskiem. Zwierzchnictwu Prezydenta RP podlegają: rząd, sejm, senat, siły zbrojne, sądy. Tak, konstytucja kwietniowa wzmacniała system rządów autorytarnych w Polsce.

g) Następnie nauczyciel wyjaśnia, że Marszałek Piłsudski zmarł trzy tygodnie po wejściu w życie

konstytucji kwietniowej. Jest pochowany w krypcie królewskiej na Wawelu a jego serce w grobie jego matki w Wilnie, na cmentarzu na Rossie.

Po śmierci Piłsudskiego władzę w Polsce podzielili między sobą prezydent Ignacy Mościcki,

Generał Edward Rydz -Śmigły i premier Walery Sławek. Później Walery Sławek utracił swoją pozycję w państwie a „sanacja” próbowała połączyć swoje siły tworząc organizację pod nazwą Obóz Zjednoczenia Narodowego. Pod koniec lat trzydziestych zaczęło wzrastać niebezpieczeństwo wybuchu wojny i nadrzędną sprawą stało się wzmocnienie sił obronnych Polski.

h) Grupy otrzymują schemat analizy SWOT, nauczyciel wyjaśnia na czym polega analiza SWOT

i prosi, aby uczniowie zastanowili się nad konsekwencjami zamachu majowego w Polsce.

Każda grupa powinna wypełnić schemat analizy SWOT, wymieniając przynajmniej po dwie mocne i słabe strony tej decyzji podjętej przez Marszałka Piłsudskiego, oraz korzyści i zagrożenia, które może ona spowodować.

Oczekiwana analiza SWOT dokonana przez uczniów:

- wzmocnienie władzy wykonawczej - sanacja, uzdrowienie państwa - wzmocnienie międzynarodowej pozycji Polski - odzyskanie przez Piłsudskiego wpływu na losy państwa S

- przejęcie władzy w nielegalny sposób - ofiary wśród żołnierzy biorących udział w walkach - ograniczenie zasad demokracji parlamentarnej - walka z opozycją demokratyczną - pogorszenie wizerunku Polski na arenie międzynarodowej W

O - ograniczenie słabości państwa powodowanej ciągłą walką partii politycznych o władzę - trwały rozwój gospodarczy Polski - pakty o nieagresji ze ZSRR i niestosowaniu przemocy z Niemcami

T - strajki i protesty opozycji - antydemokratyczne metody walki z opozycją: proces brzeski, Bereza Kartuska - autorytarny system rządów

3. Podsumowanie tematu:

Przedstawiciele grup prezentują wnioski, najważniejsze z nich zapisywane są na tablicy, uczniowie zapisują je w zeszytach przedmiotowych.

Komentarz metodyczny:

Analiza SWOT jest jedną z metod aktywizujących stosowanych w nauczaniu historii. Nazwa metody pochodzi od pierwszych liter angielskich słów oznaczających: Strenghts - mocne strony;

Weaknesses - słabe strony; Opportunities - szanse; Threats - potencjalne zagrożenia.

Metoda pozwala uczniom na dokładną analizę podejmowanej decyzji oraz określenie jej możliwych skutków: pozytywnych i negatywnych. Uczniowie wymieniają mocne strony i szanse z nich wynikające oraz strony słabe i zagrożenia, które mogą spowodować niepowodzenie.

Opis standardów osiągnięć ucznia:

Standardy osiągnięć	Opis umiejętności
1. Opis i umieszczanie faktów w czasoprzestrzeni.	- Porządkowanie faktów w związkach poprzedzania, współistnienia i następstwa w czasie. - Opis zmian ( szybkie, radykalne, krwawe ).
2. Wskazywanie przyczyn i skutków wydarzeń historycznych.	- Typologia przyczyn i skutków: bezpośrednie, pośrednie, istotne, drugorzędne.
3. Hierarchizacja faktów.	- Charakteryzowanie faktów według ich ważności. - Określanie znaczenia faktów w kształtowaniu nowej rzeczywistości
4. Uogólnianie faktów.	- Grupowanie faktów w układy problemowe. - Wartościowanie faktów i formułowanie własnych ocen.
5. Wyszukiwanie i interpretacja informacji z różnych źródeł.	- Pozyskiwanie, selekcjonowanie, porównywanie i krytyka informacji. - Odróżnianie faktów od interpretacji. - Wskazywanie adresata, przesłania informacji i związku utworu z czasem historycznym.
6. Komunikowanie się.	- Sporządzanie notatek w formie schematu analizy SWOT.

---