Kształcenie ustawiczne osób dorosłych III- dział

1. Dwa znaczenia kształcenia ustawicznego

Dwa równoległe i równoważne funkcjonowanie znaczenia kształcenia ustawicznego:

1 - traktowanie kształcenia ustawicznego jako procesu, całożyciowego

2 - traktowanie kształcenia ustawicznego jako kształcenia pozaszkolnego, kształcenia charakterystycznego dla okresu dorosłego człowieka

Znaczenie pierwsze - szerokie:

- kształcenie ustawiczne jest wszechstronną koncepcja, która obejmuje formalne i nieformalne uczenie się rozciągnięte na przestrzeni całego życia jednostki i umożliwiające jej osiągnięcie jak najpełniejszego rozwoju w życiu osobistym, społecznym i zawodowym

- kształcenie ustawiczne to koncepcja obejmująca zespół perspektyw, sposobów i środków edukacyjnych, dzięki którym każdy może bardziej rozwijać swoje zdolności i aspiracje a przestrzeni całego życia

- kształcenie ustawiczne jest całożyciowym procesem uczenie się, opartym na podejmowanej nauce, przykładzie oraz osobistym doświadczeniu, którego celem jest rozwój w możliwie najwyższym stopniu czyjegoś „potencjału” jako jednostki oraz jako człowieka społeczeństwa

- kształcenie ustawiczne to całościowy system w tym sensie, ze obejmuje on wszystkie formy uczenia się w ciągi życia

- kształcenie ustawiczne w najgłębszej swej treści jest swoistą filozofią człowieka i jego twórczego rozwoju

Znaczenie drugie - węższe:

Zaczyna przeważać pogląd, że kształcenie ustawiczne jest kształceniem pozaszkolnym a zatem niestanowiącym głównej powinności jednostki w danym okresie życia. Do głównych form działalności ludzkiej zalicza się naukę - w rozumieniu uczenia się - i pracę, i że powinnością podstawową w okresie dorosłości człowieka jest praca zawodowa. Dalsze uczenie się stanowi raczej powinność dopełniającą.

2. Edukacja permanentna i jej 4 nurty

Edukacja permanentna: ogół procesów oświatowo-wychowawczych, występujących w całym okresie życia człowieka a zatem procesów całożyciowych prowadzonych we wszelkich możliwych formach organizacyjno-programowych i we wszystkich sytuacjach kontaktów międzyludzkich.

Nurty działań edukacyjnych:

1 - wychowanie naturalne - realizowane w domu rodzinnym, w środowisku lokalnym oraz w miejscu zorganizowanej pracy zawodowej

2 - kształcenie i wychowanie szkolne - realizowane w kolejnych ogniwach systemu szkolnego, począwszy od przedszkola aż po szkołę wyższą

3 - kształcenie i wychowanie równoległe - realizowane głównie w pozaszkolnych formach organizacyjno-programowych

4 - kształcenie ustawiczne - traktowane najczęściej jako kształcenie pozaszkolne lub kształcenie ustawiczne dorosłych

3. Doskonalenie, dokształcanie, samokształcenie, przekwalifikowanie, kształcenie bezinteresowne

Doskonalenie - proces systematycznego aktualizowania, poszerzania i pogłębiania wiadomości i umiejętności oraz sprawności ogólnych i zawodowych.

W przypadku doskonalenia zawodowego jest to proces związany z wykonywanym zawodem, umożliwiający stopniowe dochodzenie do mistrzostwa w zawodzie oraz uzyskanie coraz wyższej pozycji społeczno-zawodowej.

Potrzeba doskonalenia wynika z rozwoju nauki i techniki, z odczucia potrzeby bycia samodzielnym organizatorem procesu.

Funkcje:

1) adaptacyjna lub wdrożeniowa

- przystosowanie pracownika do wymagań stanowiska pracy

- zapoznanie się przez niego z obsługą i działaniem maszyn i narzędzi oraz opanowanie umiejętności dokonywania operacji postępowania

- wejście pracownika w nurt życia społecznego zakładu pracy

2) wyrównawcza

- kompletowanie załogi z osób mniemających dostatecznego przygotowania ogólnego ani zawodowego

- zmian w wymaganiach kwalifikacyjnych w związku z nową organizacją procesu wytwarzania lub usług

- dokonywanie się w wyniku rewolucji naukowo-technicznej i informatycznej zmian w wyposażeniu maszynowo-narzędziowym, również zmian w technologii i zasadach obsługi

- zmian w układzie życia społeczno-ekonomicznego i kulturalnego w skali środowiska pracy i kraju, wymagających znacznej modyfikacji dotychczasowych przyzwyczajeń i nastawień pracowniczych a także podwyższaniu kultury ogólnej pracowników

3) renowacyjna

- zaznajomienie się z nowymi osiągnięciami nauki i techniki oraz organizacji

- opanowywanie nowych umiejętności oraz nowych rozwiązań technologicznych, ekonomicznych i organizacyjnych

4) rekonstrukcyjna

- ujawnianie się twórczych dyspozycji pracownika

Dokształcanie - to proces podwyższania kwalifikacji formalnych a szczególnie proces teoretycznego dopełniania kwalifikacji zawodowych, kończących się uznaniem odpowiedniego świadectwa, dyplomu lub certyfikatu.

Doszkalanie prowadzone jest zazwyczaj przez odpowiednie szkoły dla pracujących - na zasadzie łączenia nauki z pracą zawodową. W przypadku ludzi niepracujących a w tym również bezrobotnych, dokształcanie stwarza szanse dojścia do nowego zawodu gwarantującego uzyskanie zatrudnienia. Są realizowane funkcje - wyrównawcza, poszerzająca i renowacyjna.

Dominującym celem dokształcania jest przebudowa świadomości społecznej, że kwalifikacje są wprawdzie warunkiem skutecznego działania, ale również towarem na rynku pracy. Dokształcanie traktowane jest jako składnik dalszego kształcenia.

Samokształcenie - to w istocie rzeczy proces całożyciowym, swoista odmiana uczenia się, to proces przedłużonego i poszerzonego kształcenia, prowadzący do wzbogacania intelektu i osobowości jednostki zgodnie z jej potrzebami ideowymi, społecznymi, zawodowymi i indywidualnymi.

O samokształceniu mówimy:

- czynności samokształcenia wypływają z woli jednostki i są przez nią uświadomione

- cele, treści, metody, środki samokształcenia są ustalone samodzielnie

- jednostka sama kontroluje i lepiej poznaje siebie

- wpływy z zewnątrz mają charakter pomocy, porady i propozycji a nie nakazu czy obowiązku.

Cele i zadania:

- samodzielne doskonalenie świadomości mi zgodnego z nią działania

- samodzielne poznawanie świata, rodzących się zjawisk oraz nowości nauki i techniki

- doskonalenie działalności zawodowej i pracy

- podnoszenie kultury osobistej, estetycznej i kultury współżycia

Przekwalifikowanie - to proces edukacyjny lub prawny, prowadzący do zmiany zawodu lub specjalności, a tym samym do zmiany kwalifikacji i kompetencji zawodowych.

Przekwalifikowanie pracowników i osób niepracujących staje się coraz wyraźniej istotnym składnikiem polityki zatrudnienia oraz polityki socjalnej państwa tym bardziej, że prawidłowością staje się kilkakrotne zmienianie zawodu przez jednostkę w całym okresie aktywności zawodowej.

Przyczyny przekwalifikowywania:

- stany zdrowotne, osób, które utraciły dotychczasową sprawność działania

- zmiana miejsca zamieszkania i niemożność uzyskania pracy w dotychczasowym zawodzie

- zmiana nastawień i aspiracji zawodowych

- chęć podwyższenia zarobków lub zmiany charakteru pracy

- dążenia do zmian - podwyższenia statusu społeczno-zawodowego

- obumieranie zawodów i powstawanie nowych

Kształcenie bezinteresowne - to proces dochodzenia przez jednostkę do dobrowolnie założonego stanu wiedzy i umiejętności, proces doskonalenia własnej osobowości, podejmowany z własnej inicjatywy i dla własnej przyjemności.

Indywidualne samokształcenie:

- czynniki pobudzające to głównie zdolności i zainteresowania jednostki

Forma zinstytucjonalizowana:

- mogą to być uniwersytety otwarte, uczelnie politechniczne, kursy, studia językowe itp. Umożliwiają znaczne podwyższenie poziomu wiedzy i umiejętności, lecz nienadające uprawnień zawodowych.

4. Formy szkolne i pozaszkolne

Szkolne:

Dominacja szkół dla dorosłych, ale znaczące stają się także niepubliczne - społeczne i prywatne.

Pozaszkolne prowadzone przez:

- stowarzyszenia gospodarcze, kulturalne, społeczne i edukacyjne

- organizacje społeczno-polityczne i wyznaniowe

- związki zawodowe i inne organizacje pracownicze

- organizacje branżowe i zakłady pracy

- kluby zainteresowań i usług społecznych

- fundacje oraz komercyjne spółki w różnych dziedzinach szeroko rozumianej gospodarki narodowej

- osoby prywatne kierujące się jak dotychczas głównie osobistym interesem, chociaż spotykamy się także z oznakami działalności charytatywnej

Formy organizacyjno-programowe kształcenia ustawicznego (dalszego kształcenia)

1. W zestawie form szkolnych - wymienione wcześniej typy szkół dla dorosłych a także upowszechniane od lat 70-tych studia podyplomowe i specjalistyczne

2. W zestawie form pozaszkolnych - uniwersytety -powszechne, robotnicze, ludowe, dla rodziców, trzeciego wieku, studia oświatowe oraz kursy zawodowe i problemowe, jak również odczyty, spotkania autorskie, spotkania hobbystyczne i inne formy.

W danej grupie form dalszego kształcenia szczególna rola przypada kursom zawodowym, organizowanym przez różne ośrodki kształcenia i doskonalenia zawodowego, przez wyspecjalizowane organizacje oraz przez zakłady pracy.

Formy kursów:

- kursy kwalifikacyjne - przygotowujące do egzaminów na tytuły robotnika kwalifikowanego i mistrza w przemyśle oraz w rzemiośle

- kursy wyuczające zawodu - lub przygotowujące do egzaminów na określone uprawnienia np. do kierowania pojazdem samochodowym i inne

- kursy doskonalające - mające na celu aktualizację wiadomości i umiejętności pracowników kwalifikowanych

- kursy wynikające z osobistych zainteresowań - np. kursy językowe, komputerowe i podobne

Funkcje pozaszkolnych form edukacji:

1 - kompensacyjna - uzupełnianie wykształcenia

2 - adaptacyjna - umożliwiająca ludziom dorosłym przystosowanie się do ciągle zmieniających się warunków życia i pracy

3 - renowacyjna - zakładająca odnawianie stanu kwalifikacji

5. Linia rozwoju zawodowego pracownika

Charakteryzują:

- przygotowanie zawodowe

- adaptacja społeczno - zawodowa

- identyfikacja i stabilizacja zawodowa

- sukces zawodowy

- mistrzostwo w zawodzie

Czynniki warunkujące:

- z jednej strony - warunki materialne i społeczne pracy zawodowej

- z drugiej strony - właściwości osobowe pracownika a przede wszystkim zainteresowania zawodowe, postawa zawodowa, osobowość zawodowa

Przygotowanie zawodowe

1. Proces kształcenia zawodowego, czyli układ zabiegów i działań dydaktyczno-wychowawczych, prowadzących do opanowania przez jednostkę zawodu i dojścia do wysokiej przydatności zawodowej

2. Układ cech charakteryzujących osobowość zawodową pracownika, w tym układzie wiedzy, umiejętności i motywacji zawodowych

Podstawowe zadania przygotowania zawodowego realizowane są w szkole zawodowej. Ze względu na realizowane w szkole kształcenie w szerokim profilu, absolwent podejmujący pracę z wielu powodów musi w zakładzie pracy uzyskać dodatkowe przygotowanie, tzw. przygotowanie dopełniające, stanowiące warunek samodzielnego bycia na stanowisku pracy.

Adaptacja społeczno-zawodowa - przez nią rozumie się najczęściej proces przystosowania się pracownika do fizycznego i społecznego środowiska pracy.

Etap 1

Polega na opanowaniu przez pracownika stanowiska pracy i osiągnięciu takiego poziomu wykonywania zadań zawodowych, który charakteryzuje się określoną samodzielnością i możliwością uzyskania wysokiej wydajności a tym samym wysokich zarobków.

Etap 2

Zakłada włączanie się pracownika w nurt życia społecznego brygady czy też wydziału.

Etap 3

To juz włączanie się pracownika w nurt życia społecznego całego zakładu i uświadomienie sobie swoich możliwości oraz swoich powinności wobec zakładu pracy.

Etap 4

Okres rozpoczynającej się identyfikacji zawodowej, a więc okresem możliwości osiągania wysokiej wydajności pracy, uzyskiwania zadowolenia z wykonywanej pracy zawodowej, jak również aktywnego włączania się w nurt życia społecznego zakładu pracy.

Adaptacja społeczno - zawodowa nowych pracowników może być rozpatrywana w aspektach: ekonomicznym, psychologicznym, socjologicznym i pedagogicznym.

Identyfikacja i stabilizacja zawodowa - proces identyfikowania się pracownika z zawodem, ze stanowiskiem pracy, z zakładem i załogą trwa przez lata, ma charakter dynamiczny i złożony.

Kategorie

1. Identyfikacja pełna - jeśli pracownik traktuje prace zawodową i zawód jako sprawę podstawową w swoim życiu

2. Identyfikację częściową - jeżeli pracownik sprawy zawodu i zakładu pracy traktuje na równi z innymi zadaniami i funkcjami społecznymi oraz osobistymi.

3. Brak identyfikacji z zawodem - gdy pracownik zawód i zadania zawodowe traktuje jedynie jako źródło dochodu i możliwość urządzenia się.

Sukces zawodowy

To nie tylko przejście pracownika na wyższe stanowisko, ale osiągnięcie przez niego wyższego szczebla w hierarchii zawodowej, a więc także osiągniecie wyższej grupy zaszeregowania osobistego, zwiększenie się stopnia odpowiedzialności za wykonywaną pracę oraz za losy zakładu.

Mistrzostwo w zawodzie

W praktyce funkcjonują trzy znaczenia:

1 - mistrz jako tytuł osiągany na podstawie egzaminu, nadawany odpowiednim świadectwem lub dyplomem

2 - mistrz jako osoba zajmująca odpowiednie stanowisko pracy

3 - mistrz jako wybitny fachowiec

6. Trzy właściwości osobowe człowieka pracy

1. Zainteresowania zawodowe

Są to względnie trwałe skłonności do poszukiwania wiadomości oraz pogłębiania wiedzy i kształtowania umiejętności w określonej dziedzinie działalności ludzi. Szczególnymi rodzajami zainteresowań są zamiłowania i upodobania.

Stopień zainteresowania zawodem:

- ma związek z powodzeniem zawodowym, ocenionym na podstawie wydajności pracy, opinii kolegów i przełożonych

- wpływa silniej na przebieg kształcenia zawodowego niż inteligencja, temperament i osobowość, a nawet poziom społeczno - ekonomiczny rodziny

- pozostaje w związku z wyborem zawodu i stabilizacją zawodową

- determinuje zadowolenie z zawodu i z zajmowanego stanowiska pracy, albo w zajęciach o charakterze hobbystycznym

2. Postawa zawodowa

To wykształcone w toku indywidualnego i społecznego rozwoju jednostki tendencje do specyficznych, względnie trwałych sposobów i form reagowania w określonych sytuacjach zawodowych.

Postawy wobec pracy manifestowane przez:

- postrzeganie realizowanych zadań i własnej drogi zawodowej

- emocjonalno-oceniające reagowanie na zadania, sytuacje ich realizacji i perspektywę zawodową

- gotowość do działania w zakresie bieżących zadań produkcyjnych i w celu realizacji własnych planów zawodowych

- sposób wykonywania tych zadań

3. Osobowość zawodowa

To zespół cech człowieka pracy, uformowanych w toku kształcenia zawodowego i rozwijających się w czasie pracy zawodowej, który zapewnia mu aktywny kontakt z materialnym i społecznym środowiskiem pracy i przyczynia się do jego twórczych przeobrażeń.

Główne składniki:

- wiedza zawodowa

- umiejętności, sprawności, przyzwyczajenia i nawyki pracy

- zainteresowania i zamiłowania zawodowe

- zdolności, uzdolnienia i talenty zawodowe

- postawa społeczno-zawodowa

- motywy kształcenia się zawodowego i pracy

7. Strategia Lizbońska i Strategia kształcenia ustawicznego w Polsce do 2010 r.

Kształcenie ustawiczne dorosłych w założeniach Reformy (maja 1998r.) rozumie się:

- jako szkoły kształcące dorosłych, którzy z różnych przyczyn „wypadli” z ogólnodostępnego szkolnictwa dla dzieci i młodzieży

- jako różne formy edukacji pozaszkolnej, umożliwiającej nabywanie nowych kwalifikacji

W nowym ustroju szkolnym w kształceniu ustawicznym dorosłych przewiduje się 5 obszarów działania dla uczniów, którzy z różnych powodów nie mogli wykształcić się w systemie stacjonarnym:

- 3 - letnie liceum ogólnokształcące

- 3 - letnie liceum profilowane

- 4 - letnie technikum

- 2 - letnie liceum ogólnokształcące uzupełniające po zasadniczej szkole zawodowej

- 3 - letnie technikum uzupełniające po zasadniczej szkole zawodowej

- przygotowanie do poprawki państwowego egzaminu maturalnego

- szkoły policealne

- różne formy edukacji pozaszkolnej (kursy)

Jak również:

- wyższe szkoły zawodowe, prowadzące do tytułu zawodowego inżyniera lub licencjata

- 5 - letnie lub uzupełniające studia magisterskie

- studia podyplomowe

- centra kształcenia ustawicznego

W założeniach Reformy systemu edukacji w Polsce z maja 1998r. zakłada się

również że w zakresie kształcenia ustawicznego dorosłych stosowane będą

następujące zasady organizacyjno-programowe, względnie specjalne

rozwiązania edukacyjne i prawe:

1. Podwyższenie dolnej granicy wieku słuchacza zgodnie z polskim kryterium dorosłości, do ukończenia 18 roku życia m.in. po to aby młodszych wiekiem kształcić bezpłatnie

2. Wprowadzenie bezpośredniego sposobu finansowania szkół dla dorosłych

3. Stosowanie form kształcenia kompensującego, umożliwiającego indywidualizację procesu nauczania oraz uwzględnianie poziomu doświadczeń zawodowych i kompetencji słuchacza.

4. Powołanie komisji kompetencji i akredytacji dla potrzeb edukacji dorosłych, które ustalać będą poziom predyspozycji, umiejętności i kompetencji uczestników form edukacyjnych z uwzględnieniem odpowiednich standardów kwalifikacyjnych oraz podejmować będą właściwe decyzje dotyczące skracania okresu kształcenia lub kierowania kandydatów na odpowiednie kursy edukacyjne. Zakłada się, że komisje takie będą działać na wszystkich szczeblach kształcenia dorosłych.

5. Powoływanie także niezależnych eksternistycznych komisji egzaminacyjnych, obejmujących wszystkie poziomy edukacji dorosłych.

6. Wreszcie nastawienie się na to, iż najbardziej odpowiednimi dla kształcenia ustawicznego dorosłych są i będą nadal centra kształcenia ustawicznego oraz centra kształcenia praktycznego.

Najnowszą inicjatywą z kwietnia 2003r. jest Strategia rozwoju kształcenia ustawicznego do roku 2010.

Realizacja Strategii ma umożliwić indywidualny rozwój każdego obywatela poprzez upowszechnienie dostępu i podniesienie jakości kształcenia ustawicznego a także promować aktywne postawy zawodowe i zwiększać zdolności do zatrudnienia.

W strukturze Strategii wyróżniono następujące elementy:

1. Rola i znaczenie kształcenia ustawicznego

2. Dostępność do kształcenia ustawicznego

3. Jakość kształcenia ustawicznego

4. Współdziałanie i partnerstwo

5. Inwestycje w zasoby ludzkie

6. Informacje - poradnictwo i doradztwo

9

---