Kierunkowe zagadnienia egzaminacyjne dla studentów WSHE w Łodzi

1. Geneza i rozwój pedagogiki jako nauki, subdyscypliny pedagogiki

2. Metody i techniki badań w pedagogice

3. Podstawowe pojęcia pedagogiki (kształcenie, nauczanie, socjalizacja, wychowanie) ze szczególnym uwzględnieniem wychowania (cele, treści, zasady, metody, czynniki wpływające na proces wychowania)

4. Współczesne teorie i koncepcje wychowania

5. Funkcje, typy i cechy szkoły jako instytucji społecznej

6. Klasa szkolna jako przestrzeń edukacyjna i społeczna ( struktura , style wychowania , klimat klasy szkolnej jako czynniki efektywności nauczania ). Problemy współczesnej młodzieży.

7. Dziecko w rodzinie zagrożonej, rodzinie dysfunkcyjnej. Wychowanie dziecka w rodzinie z problemem bezrobocia i biedy.

8. Wybrane zagadnienia zaburzeń w zachowaniu dzieci i młodzieży.

9. Działalność instytucji opiekuńczo -wychowawczych ( typy placówek i zasady funkcjonowania).

10. Charakterystyka uzależnień i ich przyczyny

11. Metody i zasady nauczania

12. Osobowość nauczyciela i wychowawcy. Wyznaczniki autorytetu i kultury pedagogicznej nauczyciela.

13. Potrzeby, problemy i prawa dziecka w placówce opiekuńczo - wychowawczej.

14. Czas wolny dzieci i młodzieży - ich problematyka

15. Dorosły w roli ucznia - specyfika kształcenia dorosłych, rozwój oświaty dorosłych

16. Przemoc w rodzinie, w szkole - pojęcia, przyczyny. Próby przeciwdziałania przemocy - interwencja, terapia, profilaktyka

17. Wpływ środków masowego przekazu na rozwój dzieci i młodzieży

18. Rodzina w okresie transformacji systemowej w Polsce u schyłku XX wieku (Pojęcie rodziny (według psychologów, pedagogów, socjologów); funkcje rodziny; typy rodzin; kierunki przemian współczesnej rodziny; strefy życia podlegające przeobrażeniom)

1. Geneza i rozwój pedagogiki jako nauki, subdyscypliny pedagogiki.

Pedagogika (definicja - źródło: ćwiczenie nr 1 mgr Kosiorek) - nauka zajmująca się całością zjawisk wychowawczych, tzn. warunkami, w których przebiegają; celami, którym mają służyć; treścią działalności wychowawczej i metodami, które mają zapewnić jej skuteczność (argument słowny i fizyczny).

Według Okonia pedagogika jest nauką o wychowaniu, której przedmiotem jest działalność wychowawcza mająca na celu wyposażenie całego społeczeństwa - a przede wszystkim młodego pokolenia - w wiedzę, sprawności ogólne i zawodowe, zainteresowania, systemy wartości, postawy i przekonania oraz przysposobienie do oddziaływania na własny rozwój.

Pedagogika jest nauką o wychowaniu, kształceniu i samokształceniu człowieka w ciągu całego życia.

Nazwa pedagogika -paidagogike pochodzi z języka greckiego, od wyrazu paidagogos, znaczącego niewolnika w starożytnej Grecji, którego zadanie było odprowadzenie chłopców - synów wolnych obywateli, do miejsca ćwiczeń fizycznych, zwanego palestrą. Pais - chłopiec, dziecko, ago - prowadzę. Paidagogos, zatem etymologicznie oznacza - prowadzący chłopca. Zadanie jest jego zasadniczo skromne, niesie tobołek swego młodocianego Pana, albo też latarnię, którą oświeca drogę. Czasami niesie i dziecko, jeśli jest zmęczone. Chłopcy pod opieką paidagogosów przygotowywali się do ćwiczeń i zawodów fizycznych. Ćwiczyli pentatlon (pięciobój w skoku, biegu, rzucie dyskiem, oszczepem, zapasach). Zatem wychowanie fizyczne dało początek opiece pedagogicznej i wychowaniu.

Pedagogika nie miała pierwotnie charakteru nauki.

Wraz z rozwojem cywilizacji zmieniały się formy wychowania. Refleksja pedagogiczna zjawia się w czasach nowożytnych. Wędrowni nauczyciele sofiści stawiali pierwsze problemy pedagogiczne. Filozofie greccy m.in. Platon, Arystoteles, Kwintylian, głosili poglądy pedagogiczne, które wynikały z podstaw ich poglądów filozoficznych. Chrześcijaństwo wniosło nowe pojęcia i rozwinęło charakterystyczne dla siebie systemy wartości i zasady wychowania.

Historycy pedagogiki właśnie z początkiem XIX wieku łączą naukowy charakter pedagogiki.
Pedagogika jako nauka powstała w XIX wieku, za sprawą J. F. Herbarta (nazywany jest on ojcem pedagogiki); jako pierwszy, zdobył on stopień naukowy profesora z zakresu tej dziedziny. Herbart oderwał pedagogikę od filozofii, ustanawiając ją autonomiczną dziedziną, którą oparł na dwóch naukach: etyce filozoficznej i psychologii. Za główny cel wychowania uznał ukształtowanie charakteru moralnego, za główne środki - wyrobienie karności i nauczanie wychowujące. Znaczący przełom w uprawianiu pedagogiki nastąpił pod wpływem psychologii eksperymentalnej. W Niemczech, w Lipsku, w 1879 roku Wilhelm Wundt stworzył pierwsze psychologiczne laboratorium eksperymentalne, gdzie były prowadzone badania pedagogiczne nad wychowawczym i szkolnym rozwojem dzieci i młodzieży oraz nad problemami dydaktyki i higieny nauczania. Badacze stosowali różnorodne kwestionariusze, ankiety, testy, systematyczne obserwacje. Oparta na tych badaniach empiryczna pedagogika naukowa rozwinęła się głównie w latach przełomu wieków XIX i XX.

Pedagogika, jako nauka musi posiadać:

• własny przedmiot badań,

• własną siatkę pojęć (język),

• własną metodologię badań.

Przedmiot badań: Człowiek w różnych fazach rozwoju i zmiany zachodzące w jego osobowości lub zachowaniu pod wpływem oddziaływania wychowania.

W pedagogice jak w każdej nauce, dokonywane są podziały wiedzy na subdyscypliny:

Nowak przedstawił klasyfikację subdyscyplin pedagogicznych. Klasyfikacja obejmuje następujące podziały z poszczególnymi naukami:

1. Podstawowe dyscypliny pedagogiczne:

- pedagogika ogólna,

- historia oświaty i wychowania oraz doktryn pedagogicznych,

- teoria wychowania ( moralno-społecznego, estetycznego, społecznego, patriotycznego, religijno-filozoficznego)

- dydaktyka i technologia kształcenia

2. Szczegółowe dyscypliny pedagogiczne wyznaczone linią rozwoju człowieka:

- pedagogika rodziny

- pedagogika przedszkolna i wczesnoszkolna

- pedagogika szkolna ( w tym szkoły ogólnokształcące i szkoły zawodowe)

- pedagogika szkoły wyższej

- pedagogika dorosłych (andragogika)

- pedagogika specjalna (w tym rewalidacyjna, resocjalizacyjna i rehabilitacyjna),

- teoria kształcenia równoległego (edukacja równoległa)

- teoria kształcenia ustawicznego (edukacja permanentna)

- pedagogika ludzi starych (gerentagogika)

3. Dyscypliny pedagogiczne odpowiadające głównym obszarom działalności człowieka:

- pedagogika społeczna,

- pedagogika kultury

- pedagogika pracy

- pedagogika zdrowia

- teoria wychowania technicznego

- teoria wychowania obronnego

- pedagogika czasu wolnego i rekreacji

4. Dyscypliny pomocnicze i z pogranicza:

- pedagogika porównawcza

- pedeutologia

- polityka oświatowa

- ekonomika oświaty

- organizacja oświaty i wychowania

- filozofia wychowania

- psychologia wychowania

- socjologia wychowania

- biologia wychowania

- informatyka i cybernetyka edukacyjna

Nieco inne kryteria merytoryczne w wyróżnianiu dyscyplin pedagogicznych przyjmuje S. Kawula:

1.Kryterium uwzględniające cele działalności wychowawczej ujmowane w najszerszym ich zrozumieniu:

- dydaktyka (dydaktyki szczegółowe)

- teoria wychowania (teorie szczegółowe)

2. Kryterium metodologiczne:

- pedagogika ogólna (analiza wszelkich uwarunkowań procesu wychowania)

- pedagogika społeczna (akcentuje w swoim podejściu rolę środowiska)

3. Kryterium instytucjonalne (dotyczy konkretnej, instytucjonalnej działalności praktycznej, bardziej niż refleksji teoretycznej):

- pedagogika szkolna

- pedagogika przedszkolna,

- pedagogika szkoły wyższej

- pedagogika wojskowa

4. Kryterium rozwojowe

- pedagogika okresu żłobkowego

- pedagogika okresu wczesnoszkolnego

- pedagogika dzieci i młodzieży

- andragogika

5. Kryterium uwzględniające rodzaj działalności jednostkowej lub grupowej:

- pedagogika obronna

- pedagogika rekreacji

- pedagogika działalności kulturalnej

- pedagogika sportu

- pedagogika pracy

- pedagogika czasu wolnego

- pedagogika zdrowia

6. Kryterium dewiacji i defektów rozwojowych:

- oligofrenopedagogika

- tyflopedagogika

- pedagogika rewalidacyjna

- pedagogika resocjalizacyjna

- pedagogika penitencjarna

7. Kryterium problemowe (dotyczy przekrojowego ujęcia zagadnień badawczych):

- historia oświaty

- pedagogika porównawcza

- polityka oświatowa

- kształcenie zawodowe

2. Metody i techniki badań w pedagogice

Etapem badań pedagogicznych jest przygotowanie odpowiednich narzędzi badawczych, czyli określonej procedury badań. Przygotowanie owej procedury jest równoznaczne z właściwym doborem lub skonstruowaniem metod badawczych zgodnie ze sformułowanym uprzednio problemami i hipotezami roboczymi. Chodzi tu szczególnie o takie metody także techniki badań, które spełniałyby podstawowe warunki skutecznego postępowania badawczego, tj były wystarczająco obiektywne rzetelne i trafne. Istotnym dopełnieniem problemów metodologicznych dot. badań pedagogicznych są z pewnością różnego rodzaju metody i techniki badawcze, czyli określone sposoby postępowania badawczego. Stanowią one sposoby bardziej lub mniej zróżnicowane. Pomimo to jednak mają wiele cech wspólnych. Różnią się natomiast między sobą bardziej ogólnymi lub bardziej uszczegółowionymi sposobami podejścia badawczego.

Metoda badawcza - zespół teoretycznie uzasadnionych zabiegów koncepcyjnych i instrumentalnych obejmujących najogólniej całość postępowania badacza prowadzącego do rozwiązania określonego problemu naukowego.

Obserwacja jest to celowa czynność polegająca na planowanym i systematycznym postrzeganiu zmysłowych faktów, zdarzeń, procesów zjawisk i ich gromadzeniu oraz interpretowaniu danych.

Eksperyment pedagogiczny - to metoda, która jest swego rodzaju obserwacją. Polega na aktywnym stosunku obserwatora do badanej rzeczywistości. Może być, bowiem zastosowana w dowolnym czasie i można ją wielokrotnie powtórzyć.

Testy osiągnięć szkolnych to obiektywny pomiar wyników nauczania (uczenia się). Chodzi tu o taki pomiar, z pomocą, którego dokonuje się sprawdzenia osiągnięć szkolnych według jasno określonych i dających się doświadczalnie potwierdzić reguł.

Metoda sondażu diagnostycznego - jest sposobem gromadzenia wiedzy o atrybutach strukturalnych i funkcjonalnych oraz dynamice zjawisk społecznych, opiniach i poglądach wybranych zbiorowości, nasilaniu się i kierunkach rozwoju określonych zjawisk i wszelkich innych zjawisk instytucjonalnie zlokalizowanych posiadających znaczenie wychowawcze w oparciu o specjalnie dobraną grupę reprezentującą populacje generalną, w której badane zjawisko występuję. Metoda sondażu diagnostycznego najczęściej znajduje swe zastosowanie w badaniach za pomocą ankiety, rozmowy i wywiadu.

Metoda monograficzna - przedmiotem tej metody są instytucje wychowawcze w rozumieniu placówek lub instytucjonalne formy działalności wychowawczej prowadzącego do gruntownego rozpoznania struktury instytucji, zasad i efektywności działań wychowawczych oraz opracowaniu ulepszeń i prognoz rozwojowych.

Metoda indywidualnego przypadku - jest sposobem badań polegającym na analizie jednostkowych losów ludzkich uwikłanych w określone sytuacje wychowawcze lub analizie konkretnych zjawisk natury wychowawczej poprzez pryzmat jednostkowych biografii ludzkich z nastawieniem na opracowanie diagnozy przypadku lub zjawiska w celu podjęcia działań terapeutycznych.

Techniki badawcze (gr. techne - sztuka, rzemiosło badania) są ukierunkowane przez dobór odpowiedniej metody, rozumiane są jako: czynności praktyczne regulowane stanie wypracowanymi dyrektywami, pozwalającymi na uzyskanie optymalnie sprawdzalnych informacji, opinii, faktów. Technika ma węższy zakres niż metoda i w sensie logicznym jest pojęciem podrzędnym w stosunku do metody. Ogranicza się do czynności pojedynczych lub pojedynczo jednorodnych. Przykłady technik: wywiad, ankietowanie, testowanie, opisywanie, badanie dokumentów.

Wywiad - jest rozmową badającego z respondentem lub respondentami, której celem jest zebranie informacji od dobranych odpowiednio osób/respondentów. W większości wywiadów stosuje się przygotowane dyspozycje w postaci kwestionariusza wywiadu (zestaw pytań, zbudowany według specjalnych zasad). Tendencje panujące we współczesnej pedagogice zmierzają do opierania wywiadu na kwestionariuszu skategoryzowanym, (w którym przeważają pytania zamknięte), ale stosuje się też kwestionariusze otwarte. Często wywiad jest utożsamiany z wywiadem środowiskowym. Ze względu na sposób prowadzenia wyróżniamy wywiad jawny, ukryty i jawny nieformalny. W wywiadzie jawnym badany poinformowany jest prawdziwie o celach, charakterze i przedmiocie wywiadu, wywiad ten musi być skategoryzowany. W wywiadzie ukrytym badany nie jest poinformowany o roli ankietera, o celach i przedmiocie rozmowy. Wywiad jawny nieformalny to taki wywiad, kiedy podczas luźnej rozmowy badający usiłuje przez stosowanie jej ukierunkowania uzyskać interesujące dane. W zależności od liczby badanych osób rozróżniamy wywiady indywidualne i zbiorowe.

Ankietowanie - jest techniką gromadzenia informacji, polegająca na wypełnianiu (najczęściej samodzielnie przez badanego) specjalnych kwestionariuszy, na ogół o wysokim stopniu standaryzacji, w obecności lub bez obecności ankietera. Pytania ankiety są zaopatrzone w kafeterie, czyli zestaw wszystkich możliwych odpowiedzi. Bywają kafeterie zamknięte i półotwarte, koniunktywne i dysjunktywne. W pierwszej zestaw odpowiedzi jest ograniczony, badany nie może wyjść poza ten zestaw. W drugiej jest zwykle jeden punkt w możliwościach odpowiedzi oznaczany słowem inne i to pozwala zaprezentować jakąś swobodną wypowiedź. W trzeciej badany wybiera kilka możliwych odpowiedzi, w czwartej inaczej wykluczającej badany wybiera jedną, a wyklucza inne odpowiedzi. Warunkiem właściwego opracowania wyników ankiety jest dobra znajomość metod statystycznych.

Ankieta -jest sposobem zbierania informacji za pomocą zestawu pytań dotyczących bezpośrednio lub pośrednio ściśle określonych problemów badawczych, mają zazwyczaj charakter anonimowy; rodzaje badań ankietowych:

• ankieta audytoryjna- przeprowadza się ją np. w miejscu pracy, domach dziecka, łatwe dotarcie do respondentów

• ankieta pocztowa- polega na rozsyłaniu pocztą ankiet, a co za tym idzie niski wskaźnik zwrotu

• ankieta prasowa- zamieszczenie kwestionariusza w jakiejś gazecie

Badanie dokumentów i wytworów działalności jest techniką badawczą, służącą do gromadzenia informacji (opisowych i ilościowych) o badanej instytucji, wychowanku czy zjawisku wychowawczym na podstawie analizy różnych dokumentów. Do badań wykorzystujemy najczęściej dokumenty: kronikarskie, opiniodawcze, osobiste. Bardziej szczegółowy podział wyodrębnia dokumenty:

pisane w tym różne protokoły i sprawozdania szkolne, opinie i świadectwa, opinie psychologów, sędziów, orzeczenia lekarskie, szkolne, domowe prace uczniów, wypracowania.

cyfrowe - wszelkie statystyki centralne, lokalne i szkolne.

obrazowe- dźwiękowe - nagrania magnetofonowe, firmy, fotografie.

Inne techniki:

Technika socjometryczna - pomaga w ustalaniu panujących w danej grupie stosunków społecznych (międzyludzkich) rozumianych jako unormowanie określonymi rolami i wzorcami społecznymi wzajemne postawy osobników wytworzone w wyniku świadomego, bezpośredniego oddziaływania na siebie.

3. Podstawowe pojęcia pedagogiki (kształcenie, nauczanie, socjalizacja, wychowanie) ze szczególnym uwzględnieniem wychowania (cele, treści, zasady, metody, czynniki wpływające na proces wychowania)

Wychowanie - to wszelkie sposoby i procesy, które pomagają istocie ludzkiej, zwłaszcza przez interakcje, w rozwijaniu i urzeczywistnianiu własnego człowieczeństwa. [Janusz Tarnowski]

Wychowanie to świadome i celowe oddziaływanie na osobowość drugiego człowieka zmierzające do przygotowania go do życia w społeczeństwie.

Wychowanie- to całokształt zabiegów mających na celu ukształtowanie człowieka pod względem fizycznym, moralnym i umysłowym w celu przygotowania go do życia w społeczeństwie. Jest to proces doskonalenia człowieka we wszystkich dziedzinach jego życia i działalności.

Wychowanie wg Śliwerskiego to oddziaływanie na czyjąś osobowość, jej formowanie, zmienienia kształtowanie w celu wyzwolenia w drugiej osobie pożądanych stanów jak rozwój, samorealizację, wzrost świadomości.

Współcześnie wychowanie jest traktowane jako całokształt procesów i oddziaływań zachodzących w toku wzajemnych relacji między dwoma osobami.

Cele wychowania zajmują się analizą metodologii, form, metod. Jednym z podstawowych metod jest formułowanie.

Cele wychowania to normy postulujące określone stany rzeczy. Wskazują na pożądane cechy osobowości i zachowań, określające pewne ogólne zmiany czy przeobrażenia w tym zakresie.

Cele wychowania - są to postulowane zmiany u wychowanka, wyrażane w kategoriach nawyków, postaw czy cech osobowości, które ukierunkowują działanie wychowawców.

Analizą celów wychowania zajmują się: pedagodzy o różnej orientacji filozoficznej, światopoglądowej czy religijnej, filozofie, etycy, teolodzy, przedstawiciele wszystkich dyscyplin naukowych o profilu humanistycznym.

Celem wychowania może być:

• wszechstronny rozwój,

• osobowość wysoce rozwinięta,

• osobowość harmonijna,

• człowiek ideowy zaangażowany, uspołeczniony, bogobojny.

Uzasadnienie dla celów wychowania

- cele wychowania powinny być zgodne z uniwersalnymi wartościami takimi jak: altruizm, tolerancja, poczucie odpowiedzialności, sprawiedliwości.

- cele wychowania powinny być zgodne z normami moralnymi (nie zabijaj, nie kradnij, żyj w prawdzie)

- zgodność z prawami naturalnymi ( jest to zbiór praw i obowiązków wynikających bezpośrednio z natury człowieka jako bytu obdażonego rozumem, wolą i intuicją)

Obecnie wysoką rangę wśród celów wychowawczych ma m.in. uczenie się tolerancji, altruizmu i odpowiedzialności.

Tolerancja to nade wszystko uznawanie prawa innych ludzi do wyrażania własnych poglądów i odmiennych od naszych sądów. Nie może być jednak wyrażeniem zgody na to, co niesprawiedliwe, krzywdzące i kłamliwe.

Altruizm - jest na ogół troską o dobro drugiego człowieka przejawiającą się zazwyczaj w wyświadczaniu mu przysługi w sposób świadomy, bezinteresowny i dobrowolny. Nie jest jednak wyłącznie pewną dyspozycją wrodzoną czy też darem natury, ale zadaniem, jakie każdy człowiek ma do spełnienia. Człowiek realizuje się przez innych ludzi przez przynoszenie im ulgi w cierpieniu, znajdywanie dla nich czasów, bycie z nim, a nie jedynie obok nich.

Altruizm, tolerancja urastają szczególnie w czasach dzisiejszych do rangi naczelnych celów wychowania.

Niemniej ważnym celem wychowania, niż tolerancja i altruizm, jest rozwijanie i pogłębianie poczucia odpowiedzialności.

Rozwijanie i pogłębianie poczucia odpowiedzialności jest nim przede wszystkim świadomie i dobrowolnie podejmowany czyn zgodnie z obowiązującymi zasadami i normami. Brak odpowiedzialności wywołuje poczucie wstydu, rozżalenie i rozgoryczenie.

Odpowiedzialność uważa się za ważny symptom dojrzałości moralnej człowieka. Towarzyszy niezmiennie różnym innym jego postawom moralnie pożądanym, w tym także tolerancji i altruizmowi.

Rodzaje celów wychowania ( klasyfikacja wg. Antoniny Guryckiej)

- cele optymalizujące - tutaj używamy takich określeń jak zwiększyć, rozwijać, poszerzać czy optymalizować ( rozszerzanie wrażliwości na piękno, na drugiego człowieka)

- cele minimalizujące - takie jak osłabić, zredukować, zminimalizować, ograniczać ( możemy np. ograniczyć czyjąś agresję, niemoralne formy postępowania)

- cele kreatywne - tutaj używamy określeń takich jak wywołać, ukształtować, wzbudzić coś czego nie było np. nowe zainteresowania)

- cele korekcyjne - używamy tu słów "przekształcać", zmieniać np. zmienić system wartości, sposób bycia, światopogląd, przekonania, zmieniać postawy egoistyczne na altruistyczne.

Koncepcja celów wychowania wg. W. Brezinki

Jedną z podstawowych koncepcji celów wychowania, która może budzić zainteresowanie wychowawców jest koncepcja w ujęciu Wolfganga Brezinki. Łączy ona cele wychowania z czterema różnymi jego aspektami tj. aspektem rozwojowym, społecznym, kulturalnym i religijnym.

Aspekt rozowojowy - wychowanie rozumiane jest tu jako wspomaganie dzieci i młodzieży w ich rozwoju fizycznym i psychicznym. Eksponuje się funkcje opiekuńczą. Celem jest troska o rozwój wychowanka zgodnie z tkwiącymi w nim predyspozycjami i indywidualnym potencjałem.

Aspekt społeczny - wychowanie ma na celu przygotowanie wychowanka do warunków i sytuacji, w jakich będzie żył i pracował w przyszłości. Nie oznacza to podporządkowania się celom grupy. Cele uwzględniają indywidualne potrzeby człowieka w społeczności, bowiem każdy z nich jest wyjątkowy, wnosi do grupy swoją indywidualność jako najważniejszą wartość.

Aspekt kulturowy - wychowanie oznacza tu umożliwienie przyswojenia materialnego i duchowego dorobku ludzkości, rozbudzenie zainteresowania światem. Ma to wzbogacić wewnętrznie osobowość, wyzwolić chęć samodzielnego przeżywania, poznania przeszłości oraz ciekawości, zainteresowania i wrażliwość na otaczającą rzeczywistość.

Aspekt religijny - wychowanie to stawia sobie za cel umożliwienie dzieciom, młodzieży znalezienia odpowiedzi na nurtujące je problemy egzystencjalne skąd pochodzimy, dokąd zmierzamy, jaki jest sens istnienia człowieka. Celem tego aspektu jest także wprowadzenie młodych ludzi w życie wartościowe.

Metody wychowania - systematycznie stosowane sposoby postępowania wychowawczego lub powtarzalne czynności zmierzające do urzeczywistnienia celów, jakie stawia sobie wychowawca [Okoń]

Metody wychowania - to świadomy i konsekwentnie stosowany sposób oddziaływania pedagogicznego na jednostkę, grupę lub zbiorowość dla osiągnięcia zamierzonego celu wychowawczego. ["Pedagogika" 2000]

Metoda wychowania - (Stolińska-Pobralska-wykład) - wywodzi się z języka greckiego methodos, czyli droga, sposób postępowania.

T. Kotarbiński nazywa metodą wychowania sposób zastosowany, że świadomością możliwości jego zastosowania w przypadkach podobnego typu. Metoda jest pewnym sposobem działania. Nie każdy sposób działania można uznać za metodę. Na metody zasługują takie sposoby działania, które mogą być w razie potrzeby powtarzane, a jednocześnie są one stosowane świadomie i skutecznie.

Klasyfikacja metod wychowania w ujęciu H. Muszyńskiego

Muszyński wyróżnia cztery zasadnicze metody wychowania, a w ich obrębie wymienia odpowiednie techniki. Są to:

Metody wpływu osobistego, do których zalicza:

wysuwanie sugestii,

perswazję,

oddziaływanie przykładem osobistym,

wyrażanie aprobaty i dezaprobaty.

metody wpływu sytuacyjnego i zalicza tu:

nagradzanie wychowawcze,

karanie wychowawcze,

instruowanie,

organizowanie doświadczeń wychowanka,

wywoływanie antycypacji następstw zachowań społeczno-moralnych,

przydzielanie funkcji i ról społecznych,

ćwiczenie.

metody wpływu społecznego,

metody kierowania samowychowaniem.

Ad 1. Metody wpływu osobistego - opierają się na założeniu, że samo zachowanie wychowawcy może być nagrodą lub karą dla wychowanka. Jedną z technik tej metody jest wysuwanie sugestii - może mieć ono charakter zachęcania, przestrzegania lub oceniania i zawsze wiąże się z ujawnieniem osobistego stanowiska wychowawcy.

Technika perswazji - wychowawca podsuwa wychowankowi określone rozwiązania za pomocą odpowiednio dobranego zespołu argumentów.

Technika oddziaływania przykładem osobistym - nauczyciel ukazuje uczniom wzory zachowań w aktualnych sytuacjach.

Ostatnia z technik w grupie metod wpływu osobistego to wyrażanie aprobaty i dezaprobaty - nauczyciel ocenia różne przejawy zachowań uczniów, czyli wyraża swoje uznanie lub jego brak.

Ad 2. Metody wpływu sytuacyjnego. Stosowanie tych metod powoduje pewne następstwa w życiu ucznia - nagrodę lub karę.

Nagradzanie wychowawcze - chodzi tu o zaspokajanie potrzeb (motywów) dziecka w wyniku jego właściwego postępowania (np. pochwały, przywileje, godności honorowe).

Karanie wychowawcze jest udaremnianiem pewnych potrzeb (motywów), nie spełnianiem oczekiwań dziecka (ostrzeżeniem, pozbawianiem funkcji, przywilejów). Stosowanie tej techniki w praktyce pedagogicznej musi być uprzednio dobrze przemyślane przez wychowawcę. Karanie nie powinno nigdy prowadzić do trwałej dyskryminacji wychowanka. Niewłaściwe stosowanie kar może przynieść złe skutki.

Instruowanie - jest uświadamianiem wychowankom sytuacji i podawaniem sposobu postępowania (można tu wykorzystać audycje, filmy, spektakle teatralne itp.).

Organizowanie doświadczeń wychowanków polega na uświadamianiu i udowadnianiu dzieciom, że ich zachowania konstruktywne przynoszą im w konsekwencji pozytywne następstwa, zaś zachowania destruktywne narażają je na konsekwencje sprzeczne z ich potrzebami.

Wywoływanie antycypacji następstw zachowań społeczno-moralnych sprowadzić można do przedstawienia wychowankom ewentualnych konsekwencji, które mogą być wywołane ich postępowaniem.

Przydzielanie funkcji i ról społecznych polega na przyznawaniu wychowankom atrakcyjnych funkcji.

Ćwiczenie jest celowym powtarzaniem przez dzieci z góry ustalonych czynności. Ma doprowadzić do ugruntowania się w nich określonych postaw i przekonań.

Ad 3. Jako trzecią grupę metod wymienia H. Muszyński metody wpływu społecznego. Stosowanie tych metod opiera się na założeniu, że wszelkie stosunki jednostki z grupą społeczną mogą być dla niej źródłem nagród i kar. Wychowawca może wpłynąć na wychowanka pośrednio - poprzez grupę społeczną - wykorzystując do swych celów wszelkie zjawiska grupowe.

Ad 4. Ostatnią grupę stanowią metody kierowania samowychowaniem. Mają one charakter wtórny do wcześniej omawianych. Ich skuteczność zależy od przedstawionych trzech pierwszych metod oraz od dojrzałości uczniów, ich właściwości psychicznych i konkretnych sytuacji.

Klasyfikacja metod wychowania w ujęciu K. Konarzewskiego

Autor wychodzi z założenia, że zadaniem teorii wychowania jest dostarczanie uporządkowanej wiedzy o sposobach wywoływania zmian w człowieku, stąd konieczność zastosowania podejścia psychologicznego. Konarzewski za podstawę swych rozważań nie przyjmuje jednej, wybranej teorii psychologicznej, lecz opierając się na kilku koncepcjach tworzy w miarę spójną i dosyć oryginalną klasyfikację metod wychowania. Opiera ją na założeniu wielopoziomowości struktur regulacyjnych u człowieka i wyróżnia dwa poziomy: regulacji reaktywnej oraz regulacji celowej. Opierając się na tej koncepcji, autor proponuje podział metod na indywidualne i grupowe.

W obręcie metod indywidualnych K. Konarzewski wyróżnia następujące techniki:

nagradzanie i karanie,

modelowanie,

perswazję,

technikę zadaniową.

Nagradzanie polega na tworzeniu atrakcyjnych następstw w celu wzmożenia tendencji do reagowania określoną czynnością na daną sytuację.

Autor zwraca tu również uwagę na to, że nagroda winna być zastosowana bez opóźnień, natychmiast po wykonanej czynności.

Karanie polega na tworzeniu awersyjnych dla wychowanka zdarzeń w następstwie jego czynności. Zmierza do zahamowania reagowania tą czynnością w danej sytuacji.

Modelowanie, czyli dostarczanie wychowankowi sposobności do obserwacji określonego zachowania innych. Metodę modelowania możemy stosować przy modyfikacji różnorodnych czynności poznawczych, motorycznych, a nawet ocen moralnych czy też wartości społecznych.

Perswazja polega na tym, że tworzy się i przekazuje wychowankowi komunikaty językowe w celu wywołania w strukturach jego wiedzy zmian o różnym zasięgu. K. Konarzewski dzieli przekazy na dwie klasy. Pierwszą tworzą te przekazy, które z zastałymi znaczeniami łączą nowe słowa, a więc przede wszystkim zmierzają do wzbogacenia systemu językowego. Drugą stanowią przekazy, które posługują się zastanym wskazówkami i zmierzają do konstrukcji nowych znaczeń.

I ostatnia z technik w obrębie metod indywidualnych - technika zadaniowa. Polega ona na uruchamianiu i ukierunkowywaniu własnej aktywności wychowanka za pomocą stawianych mu zadań, w celu wywołania wielostronnych zmian w strukturach jego wiedzy.

Metody grupowe dzieli K. Konarzewski na następujące:

kształtowania odniesienia porównawczego,

nacisku grupowego,

kształtowania systemu ról i norm grupowych,

kształtowania grupowych wzorów życia.

Metody kształtowania odniesienia porównawczego

W metodach tych wychowawca rezygnuje z bezpośredniego oddziaływania na wychowanka, starając się ukształtować jego otoczenie społeczne, a przede wszystkim jego grupę w taki sposób, by wywierany przez nią wpływ prowadził do pożądanych zmian w samym wychowanku. Pod wpływem grupy wychowanek może :kształtować pojęcie samego siebie, czyli postrzegać swój status społeczny i swoje możliwości, definiować bieżącą sytuację zewnętrzną i wewnętrzną określać swój wewnętrzny stan, korzystając z informacji innych ludzi znajdujących się w podobnej sytuacji zewnętrznej.

Metody nacisku grupowego

Nacisk grupowy różni się od zwykłego karania i nagradzania tym, że bierze w nim udział aktywnie lub w formie milczącego poparcia wielu członków grupy.

Metody kształtowania systemu ról i norm grupowych

Przypomnijmy, że rolą społeczną nazywamy ogólnie podzielany wzorzec postępowania. Za pośrednictwem systemu ról, czyli wzajemnych oczekiwań, partnerzy kontrolują swoje zachowania. Stosując tą metodę, można doprowadzić do przeobrażenia myślenia i działania człowieka. Te role, które bardziej odpowiadają osobistym dążeniom jednostki, są przez nią łatwiej przejmowane niż inne.

Metody kształtowania grupowych wzorów życia

Wzory życia mogą obejmować bardzo szeroki lub wąski zakres sytuacji życiowej jednostki. Przyjęcie pewnego wzoru przez jednostkę powoduje niejako jej „uodpornienie” na inne wpływy. Nie możemy badać bezpośrednio wzorów kultury, możemy jedynie rekonstruować je na podstawie różnorodnych przekazów (np. teksty krążące w grupie, rytuały, gry), czyli obserwowalnych przejawów życia grupy.

Grupowe metody wychowania opierają się na założeniu, że źródłem zmian psychicznych w jednostce może być nie tylko działalność wychowawcy, lecz także zachowanie się innych ludzi tworzących jej społeczne otoczenie. W metodach tych wychowawca nie oddziałuje bezpośrednio na wychowanka, stara się natomiast ukształtować jego otoczenie społeczne, a przede wszystkim jego grupę w taki sposób, by wywierany przez nią wpływ prowadził do pożądanych zmian w samym wychowanku.

Powodzenie w stosowaniu tych metod zależy od dwóch podstawowych warunków. Po pierwsze, wychowankowie muszą tworzyć grupę społeczną, a nie zbiorowość niepowiązanych ze sobą jednostek. Po drugie, wychowawca musi doskonale zdawać sobie sprawę z tego, jak tworzyć taką grupę, jakie mechanizmy mogą wewnątrz niej działać i jak modyfikować wpływy emitowane przez grupę.

Należy podkreślić, że działania wychowawców - składające się na realizację procesu wychowania - nie mogą ograniczać się tylko do wywoływania sytuacji sprzyjających wyzwalaniu pożądanej aktywności dziecka oraz na wynoszeniu z nich odpowiednich doświadczeń. Muszą one polegać także na kierowaniu aktywnością wychowanków w wytworzonych sytuacjach, na pobudzaniu ich do określonych zachowań, a wreszcie na usuwaniu lub zapobieganiu im. Wszystkie te czynności związane są właśnie ze stosowaniem określonych metod wychowawczych.

Występuję charakterystyka metod wychowania pozostająca w zgodzie z podziałem na metody oddziaływań indywidualnych i grupowych.

Metody oddziaływań indywidualnych

1) Metoda modelowania

Metody modelowania, czyli metody dawania dzieciom i młodzieży dobrego przykładu, zwłaszcza przez modelowania rodziców, wychowawców i nauczycieli. W wyniku ich poprawnych społecznie i moralnych zachowań czy postaw uruchamia się proces podświadomego i spontanicznego odwzorowywania tego rodzaju zachowań (postaw) w codziennym postępowaniu chłopców i dziew­cząt.

2) Metoda zadaniowa

Polega na powierzaniu dzieciom i młodzieży konkretnych zadań, których wykonanie - jak się zakłada - prowadzi zwrotnie do konstruktywnych zmian ich zachowań i postaw pożądanych z wychowawczego punktu widzenia, a także do wzbogacenia ich wiedzy i doświadczeń w określonej dziedzinie działalności. Chodzi tu zwłaszcza o szeroko pojętą działalność prospołeczną.

Jeżeli zadaniem, które powierzymy dziecku lub nastolatkowi będzie, np. bezinteresowna opieka nad drugim człowiekiem, to owo zadanie będzie wymagało od wykonawcy:

- Umiejętności dawania i dzielenia się z innymi,

- Konieczności wyczuwania cudzych potrzeb, a tym samym niesienia pomocy lub wsparcia tam, gdzie naprawdę zachodzi taka potrzeba,

- Konieczności okazywania sympatii i współczucia wspieranemu człowiekowi,

Niejednokrotnie też osoba pomagająca będzie znajdować się w trudnej do rozwiązania sytuacji, np. wtedy, gdy pomagając jednym, nie będzie w stanie dopomóc innym i musi godzić się z ich gorzkim losem.

Wszystko to wymaga szczególnych dyspozycji psychicznych i wewnętrznej dojrzałości w rozwoju moralnym. Umiejętności te wymagają z reguły głębszego zaangażowania wyobraźni, uczuć i inteligencji.

Powierzanie dzieciom i młodzieży tego rodzaju zadań urasta do jednej z najbardziej skutecznych metod wychowania. Jej celowość upatruje się w tym, że zaliczana jest do oddziaływań pośrednich, w przeciwieństwie do takich metod, jak perswazja, nagradzanie i karanie, które zalicza się do dyrektywnych (bezpośrednich) metod wychowania.

Istotną cechą metody zadaniowej jest postawienie wychowanka wobec wymagań wynikających z zaistniałej sytuacji, są one, więc naturalnym niejako jej skutkiem.

W środowisku rodzinnym metody zadaniowe związane są z utrzymy­waniem przez dziewczęta i chłopców porządku i czystości w mieszkaniu, przygotowaniem posiłków, opieką nad młodszym rodzeństwem, wspoma­ganiem w chorobie itp. W szkole zaś metody te polegają na umożliwianiu uczniom i uczennicom udzielania pomocy koleżeńskiej w nauce, wykony­wania takiej działalności samoobsługowej, jak dbałość o czystość w klasie, ścieranie tablicy, odkurzanie stolików i krzeseł, nie przeszkadzania sobie nawzajem, odwiedzania chorych kolegów (koleżanek) i spełniania innych społecznie użytecznych zadań. Wiele podobnych zadań mogą wykonywać chłopcy i dziewczęta również poza rodziną i szkołą. Na przykład mogą służyć doraźną pomocą ludziom starym, schorowanym i samotnym, np. w formie robienia im drobnych zakupów, załatwiania niektórych spraw w punktach usługowych, a nade wszystko nie odmawiania swej obecności przy nich i podejmowania z nimi rozmów.

Tego rodzaju metody wychowania są skuteczne szczególnie wtedy, gdy powierzane wychowankom zadania wykonywane są przez nich dobrowol­nie i gdy przekonani są oni o pilnej ich potrzebie.

3) Metoda perswazyjna

Mniej skuteczna niż zadaniowa i modelowania. Inaczej nazywana metoda perswazji. Polega ona głównie na uświadomieniu dziecku i młodzieży różnych obowiązków i powinności, jakie mają wobec społeczeństwa, innych ludzi i samych siebie oraz na przypominaniu przysługujących im praw. Stanowi, więc w niemałym stopniu rodzaj słownego oddziaływania na świadomość moralną i społeczną dziewcząt i chłopców.

Wszelka perswazja jest przekonywaniem kogoś o czymś lub tłumaczeniem czegoś komuś. Czyni się tak z zamiarem spowodowania zmiany opinii, przekonań i postaw jednostki lub korygowania i wzbogacania posiadanego przez nią zasobu wiadomości w różnych sprawach. Dzięki niej dzieci uczą się odróżniać dobro od zła, poznają podstawowe normy i zasady moralne. Używanie tej metody może również pomóc dzieciom w poszukiwaniu i odnajdywaniu sensu swego istnienia oraz w kształtowaniu własnego systemu wartości moralnych. Skuteczność metody jest niestety niewielka.

Możliwe są różne sposoby perswazyjnego oddziaływania. Na przy­kład w warunkach życia rodzinnego może być nim rozmowa, jaką pro­wadzą rodzice, dziadkowie i inni członkowie rodziny z dziećmi. Rozmowa taka przybiera niekiedy postać narady rodzinnej, podczas której dzieci zasięgają rady u swoich rodziców, a rodzice u dzieci w różnych interesujących ich sprawach, nie wyłączając spraw związanych ze świadczeniem sobie wzajemnych przysług. Szczególną rolę w wychowaniu dzieci i młodzieży ma do spełnie­nia perswazja w warunkach życia szkolnego. Z powodzeniem może być stosowana na godzinach wychowawczych, lekcjach języka polskiego, historii i religii.

4) Metoda nagradzania

Inaczej metoda wzmacniania pozytywnego. Polega na promowaniu zachowań pożądanych z wychowawczego punktu widzenia za pomocą udzielania pochwał lub przyznawania nagród. Pochwał udziela się w formie ustnej lub pisemnej, a także niejednokrotnie za pomocą wymownego gestu np poprzez skinięcie głową, przyjazne spojrzenie czy mimikę wyrażająca akceptację dla określonego zachowania. Nagrody natomiast mają najczęściej charakter wzmocnień materialnych. W przypadku nagród nie wyklucza się także tych o charakterze wzmocnień niematerialnych jak np. umożliwienie dłuższego niż zwykle oglądania telewizji. Stosowanie metody nagradzania jest na ogół tym skuteczniejsze im bardziej stosuje się ją zgodnie z upragnionym przez dzieci i młodzież rodzajami wzmocnień pozytywnych. Metoda ta spełnia przeważnie dwie funkcje. Po pierwsze, w wyniku jej zastosowania dzieci i młodzież dowiadują się o zgodnym z oczekiwaniami dorosłych wykonaniu określonych poleceń. Po drugie, udzielenie pochwały lub nagrody jest czynnikiem motywującym do zachowań społecznie i moralnie pożądanych

5) Metoda karania

Metoda ta odnosi się do wymierzania różnego rodzaju kar, najczęś­ciej w postaci dezaprobaty, niskiej oceny, różnego rodzaju zakazów lub nakazów.

Inaczej jest to metoda zwana metodą wzmocnień negatywnych. Jest jednym z najmniej skutecznych sposobów modyfikacji niepożądanych społecznie i moralnie zachowań. Jest ona sposobem oddziaływania wychowawczego za pomocą świadomie stosowanych kar, celem zapobieżenia powtórzenia przez dzieci i młodzież zachowań niezgodnych z obowiązującymi w życiu wartościami i normami. Metoda ta stanowi z góry przewidywany sposób wywierania przymusu w tym celu, aby zminimalizować lub całkowicie przezwyciężyć przejawy nieprzystosowania czy niedostosowania społecznego. Zmierza do wywołania przykrych konsekwencji niepożądanych zachowań dzieci i młodzieży. Metoda karania polega na zwalczaniu zachowań destruktywnych, obniżaniu prawdopodobieństwa występowania ich w przyszłości, a tym samym tłumieniu niepożądanych wychowawczo dyspozycji psychicznych wychowanka (Muszyński). Metoda ta obejmuje swym zasięgiem różne awersyjne zdarzenia. Składają się na nie tego rodzaju oddziaływania awersyjne jak: wyrażanie formalnej dezaprobaty w formie upomnienia lub nagany, wykluczenie z udziału w zabawie, odebranie przywilejów, zastosowanie kary fizycznej,

Metody oddziaływań grupowych

1) Metoda organizowania działalności zespołowej

Polega na tworzeniu w klasie szkolnej lub grupie wychowawczej kilkuosobowych zespołów, celem omówienia lub przedyskutowania interesujących dzieci i młodzież problemów oraz wykonania przez nich konkretnych zadań o użyteczności praktycznej. Omawiane i dyskutowane problemy mogą dotyczyć różnego rodzaju spraw, związanych z nauką, kulturą, moralnością, polityką itd. Wykonywanie zadań praktycznych wiąże się na ogół z powziętymi decyzjami w rozmowach i dyskusjach zespołowych, znajdujących przeważnie potwierdzenie na forum całej klasy lub grupy wychowawczej. Podejmowane zadania mogą dotyczyć przygotowania części artystycznej i imprez sportowych itd.

2) Metoda organizowania działalności samorządnej

Nazywana również metodą rozwijania samorządności. Ma ona pewne cechy wspólne z metodą organizowania działalności zespołowej. Jest ona niejako wkomponowana w metodę organizowana działalności samorządnej i często stanowi jej nieodłączną cześć. Polega na umożliwianiu dzieciom i młodzieży wzmożonego współudziału w decydowaniu o wspólnych sprawach i wykonywaniu przez nich konkretnych działań zgodnych z powziętą wcześniej decyzją. Odbywa się to na ogół w obrębie funkcjonowania samorządu na terenie szkoły lub klasy szkolnej czy też placówki opiekuńczo - wychowawczej lub tzw. grupy wychowawczej. Metoda ta sprzyja uczeniu się przez dzieci i młodzież demokratycznych form współżycia społecznego, kształtowaniu u nich postaw świadczących o gotowości do zachowań prospołecznych, głębszemu pojmowaniu przez uczniów odpowiedzialności moralnej, tolerancji dla innych, zdolności do empatii, zapewnieniu im poczucia godności i wolności osobistej a także zapewnieniu im poczucia bezpieczeństwa. Inne korzyści stosowania tej metody to np. powstawanie wewnątrz grupowych norm moralnych, umożliwienie działań dzieci i młodzieży liczących się z ideą podmiotowości i partnerstwa.

Metoda organizowania działalności samorządnej dzieci i młodzie­ży przewiduje, co najmniej kilka jej rodzajów. Aleksander Kamiński zalicza do nich:

• 
  
  organizowanie przez wychowanków różnych form zaspokajania ich potrzeb związanych ze spędzaniem czasu wolnego — odpoczyn­kiem, rozrywką i amatorskimi zajęciami kształcącymi;

• udzielanie samopomocy koleżeńskiej w postaci materialnego lub moralnego „podania pomocnej dłoni" tym, którzy znaleźli się w trud­nej sytuacji życiowej (chwilowej lub bardziej trwałej);

• ponoszenie współodpowiedzialności, zwłaszcza przez młodzież, za ład i porządek w życiu zakładowym lub szkolnym, co często bywa realizowane w formie dyżurów;

• wspólne rozwiązywanie zatargów koleżeńskich, w tym także naru­szanie ogólnie obowiązujących norm współżycia.

Dzieci i młodzież najchętniej podejmują samorządną działalność, związaną z organizowaniem czasu wolnego. Celowi takiemu służy po­woływanie różnorodnych sekcji lub kół zainteresowań. Są to zazwy­czaj koła naukowe (np. historyków, miłośników astronomii, znawców architektury), koła artystyczne (jak recytatorskie, filmowe, taneczne), koła techniczne (radioamatorów, racjonalizatorów, łączności), koła ho­dowlane (np. hodowania kaktusów, koła gołębiarzy, sadowników), a także koła sportowe i koła kolekcjonerów oraz krajoznawcze i tury­styczne.

Równie cennym przejawem działalności samorządnej może być także wspólne organizowanie spotkań z ciekawymi ludźmi, rozwiązy­wanie nurtujących chłopców i dziewcząt problemów w kilkuosobowych zespołach, redagowanie gazetek, stwarzanie pozytywnej motywacji do nauki szkolnej, zaangażowanie w działalność teatralną kukieł­kową muzyczną dekoracyjną a także urządzanie wieczorów pięknej książki, wieczorów legend i baśni, dyskotek połączonych z częścią ar­tystyczną konkursów gotowania, pokazów mody czy spotkań dysku­syjnych itp.

3) Metoda współudziału uczniów w organizowaniu lekcji

Jest to pewna odmiana metody rozwijania samorządności. Z drugiej jednak strony zasługuje także na uznanie jej za samodzielną metodę oddziaływań grupowych, ponieważ w niczym nie narusza struktur organizacyjnych samorządu najczęściej bywa stosowana niejako poza ich obrębem. Możliwa jest do zastosowania zwłaszcza w organizowaniu lekcji, i to zarówno w ich planowaniu, jak i przygotowywaniu, prowadzeniu i ocenianiu. Wzmożony udział w organizowaniu lekcji sprzyja pogłębianiu przychylnych postaw wśród uczniów, powoduje wzrost spoistości stosunków społecznych w klasie oraz korzystnie wpływa na zmianę stosunku uczniów do nauki szkolnej, a także przyczynia się do zwiększenia ich aktywności i samodzielności. Skutecznie eliminuje też lub ogranicza zrutynizowanie zachowania nauczycieli i uczniów. Metoda współudziału uczniów w organizowaniu lekcji jest przeprowadzana na kilku etapach: pierwszy to umożliwienie uczniom udziału w planowaniu lekcji, drugi - przygotowanie jej najczęściej w warunkach pracy zespołowej. W tym celu tworzy się zespoły 2-3 osobowe z zamiarem przygotowania lekcji. Trzecim etapem jest występowanie uczniów w roli "nauczycieli" polegające na pełnieniu przez nich zadań, których wykonywanie w systemie tradycyjnego nauczania przysługuje wyłącznie nauczycielom.

Włodzimierz Szewczuk wychodził z założenia, iż istnieją tylko zasady wychowania, gdyż w jego mniemaniu wychowania nie da się oddzielić od nauczania. Przyjmował, że zasady wychowania są prawami i wyróżnił następujące zasady: motywacji, aktywności, bezpośredniości, zespołowości, indywidualizacji, praktyczności, receptywności, systemowości i trwałości.

Zasada motywacji.

Na zachowanie wpływają liczne czynniki, jednak w największym stopniu są to zmiany zachodzące w otoczeniu i w nas samych. Stan, w którym odczuwamy brak lub nadmiar konkretnego czynnika życiowego nazywamy potrzebą, która jest przyczyną aktywności człowieka. Uświadomienie sobie potrzeb nazywamy motywacją. To motywacja popycha nas do realizacji danego celu. Działania człowieka są tym efektywniejsze w im pełniejszym stopniu zaspokajają jakąś konkretną potrzebę człowieka. Przekładając tę myśl na pedagogiczny sposób myślenia, uczeń chłonie wiedzę w konkretnej dziedzinie tym szybciej i pełniej im silniejsza i głębsza jest motywacja, która aktywizuje go do działania. Każdy motyw jest potrzebą, ale nie każda potrzeba jest motywem. Zależy to głównie od wielkości tej potrzeby, jeśli jest ona duża, staje się motywem działania. Zaspokajanie potrzeby każdego rodzaju i na każdym szczeblu wyzwala w jednostce stan mniejszego lub większego zadowolenia, gdy, przeciwnie, niezaspokojenie jakiejś potrzeby rodzi niezadowolenie, przykrość, a niekiedy cierpienie. Człowiek uczy się odróżniać dobro od zła, zjawiska wartościowe od nie wartościowych. W rezultacie postępuje w pewien sposób nie dla samej przyjemności postępowania, lecz dla realizacji istotnych potrzeb. Żeby jednostka wykonywała efektownie jakąś czynność, jest konieczne, aby ono co najmniej pośrednio, a najlepiej bezpośrednio zaspokajało jej potrzebę.

Zasada aktywności

O aktywności człowieka mówimy wtedy, kiedy widzimy różnorodne przejawy jego działalności. Aktywność nie bierze się z nikąd, lecz z doskwierających człowiekowi potrzeb. Im więcej potrzeb odczuwamy, tym większa jest nasza aktywność w celu zapewnienia sobie komfortu w każdej płaszczyźnie życia. Aktywność jednostki jest fundamentalnym warunkiem orientacji w otaczającym świecie, zdobywania doświadczenia niezbędnego do codziennego życia. Sama aktywność może przebiegać w bardzo różny sposób i w bardzo dużym stopniu zależy od stopnia samodzielności człowieka. Urozmaicenie form aktywności wpływa na skuteczniejsze, szybsze i pełniejsze kształtowanie osobowości młodego człowieka. Należy jednak pamiętać, aby nauczyć go wszystkich form aktywności.

Zasada bezpośredniości

Zgodnie z tą zasadą, wychowanek powinien mieć możliwość uczuciowego przeżycia uczenia się świata jak i samego siebie, a także sposobów postępowania w różnych sytuacjach. Generalnie chodzi o bezpośredni kontakt z sytuacją, której opanowanie ma przyswoić sobie jednostka, zatem aby uczeń nauczył się przyjmować odpowiednią postawę w konkretnej sytuacji, musi zetknąć się z nią bezpośrednio poznawczo i emocjonalnie, a co szczególnie ważne, powinien zetknąć się z daną sytuacją świadomie i z nastawieniem na jej przemyślenie. Kształtowanie osobowości jest tym skuteczniejsze, im wszechstronniejsze jest ugruntowanie tej wiedzy i postępowania w bezpośrednim poznawczym i emocjonalnym kontakcie z rzeczywistością przyrodniczą i społeczną. Innymi słowy dla poprawnego poznania najważniejszy jest osobisty, bezpośredni kontakt z poznawanym zjawiskiem.

Zasada zespołowości

Podstawowym założeniem tej zasady jest fakt, iż rozwój jednostki przebiega sprawniej, szybciej i w pełniejszym stopniu, im bardziej jest nastawiona na współpracę grupa, w której funkcjonuje. Człowiek jako istota społeczna rozwija się optymalnie tylko w przypadku kontaktów z otoczeniem. To w grupie stwarzane są warunki współdziałania czy też współzawodnictwa, które powoduje pobudzenie aktywności i szybszy rozwój. Nauczyciel i uczniowie mogą stworzyć silny zespół, jeśli w ich mniemaniu wychowawca jest autorytetem, a członkowie grupy darzą go szacunkiem i respektują jego zdanie. Ze strony zarówno ucznia jak i wychowawcy oczekuje się wyrozumiałości, szacunku, sprawiedliwej oceny i zrozumienia. Kształtowanie osobowości ucznia jest tym skuteczniejsze im bardziej zgrany zespół tworzy nauczyciel i jego podopieczni.

Zasada indywidualizacji

W myśl tej zasady, każda jednostka wymaga od wychowawcy indywidualnego podejścia, ponieważ posiada swoje niepowtarzalne nawyki i przyzwyczajenia, normy zachowania i nałogi. Każdy uczeń wymaga indywidualnego oddziaływania, które rozpoczyna się w momencie stwierdzenia nieprawidłowości w rozwoju osobowości jednostki. To odbieganie zachodzi wtedy, gdy uczeń nie daje sobie rady ze średnio trudnym zadaniem, gdy wykazuje lękowe zahamowanie w wypowiedziach, gdy rozrabia w czasie zajęć. Odbieganie od normy może oczywiście zmierzać w przeciwnym kierunku. Zachodzi ono w przypadkach wykazywania przez ucznia szczególnych zdolności czy też wzorowej koleżeńskości, obowiązkowości, dzielności czy wytrwałości. Właściwa indywidualizacja to praca z pojedynczym wychowankiem. Prowadzi ją ten, kto ma bezpośredni kontakt z wychowankiem. Każde zaobserwowane przez wychowawcę odbieganie od normy, powinno być przemyślane i na podstawie tego należałoby poczynić odpowiednie kroki, w zależności od pozytywnej lub negatywnej aktywności ucznia. Nie zawsze dotarcie do zakłóceń w jednostkowych systemach poznawczych, systemach wartości, marzeń, pragnień, celów jest łatwe. W takich przypadkach trzeba skorzystać z pomocy specjalisty. Najlepszym rozwiązaniem byłby, gdyby każda szkoła dysponowała, jeżeli nie własnym, to środowiskowym psychologiem wychowawczym, który współpracowałby ściśle z gronem pedagogów.

Zasada praktyczności

Nazwa tej zasady oznacza związek teorii z praktyką, ponieważ nauka zrodziła się z praktyki. Przez pierwsze lata swego życia dziecko zdobywa orientację o świecie otaczającym, elementarne poznanie tego świata w zetknięciu z przedmiotami. Każde zdobyte doświadczenie pozwala mu na uniknięcie wcześniej popełnionych błędów, uczy go stopniowo coraz lepszego przewidywania skutków własnych działań. Od pierwszych tygodni nauki szkolnej dziecko powinno rozumieć, że krok po kroku zdobywa narzędzia rozszerzające możliwości jego działania. Każdy krok pedagogiczny wymaga przemyślenia w aspekcie tego, dlaczego wychowanek uczy się takiego czy innego przedmiotu. Kiedy teoria oderwana jest od praktyki, wychowankowie nie rozumieją sensu swego wysiłku. Takie właśnie są skutki nie realizowania w procesie kształcenia zasady praktyczności, która prowadzi również do konkretnego przekształcania rzeczywistości tak w węższym rozumieniu, jak i w szerszym rozumieniu praktyki życia codziennego. Kształtowanie osobowości wychowanka jest tym skuteczniejsze, im w większym zakresie realizowane jest w toku jego samodzielnego dochodzenia do poznania rzeczywistości, im wszechstronniej uświadamia sobie praktyczne znaczenie zdobywanego poznania, im pełniej rozumie to kształtowanie jako dowód prawdziwości tego poznania.

Zasada receptywności

Pojęcie recepcji obejmuje całokształt zmian psychicznych, jakie zachodzą w człowieku, gdy aktywnie ustosunkowuje się do wytworów ludzkich, z nastawieniem na ich przyjęcie. W zależności od sytuacji, od zadania recepcja może być wielopłaszczyznowa lub wyraźnie ukierunkowana, ograniczona do pewnego zakresu treściowego. Jeśli spojrzymy w aspekcie recepcji na stosunek odbiorcy do materiału opanowywanego, to jego możliwości będą różne, zakres ich będzie rozmaity w zależności od jego indywidualnego przygotowania, od zasobów doświadczenia w dziedzinie, do której dany materiał należy. Kształtowanie osobowości wychowanka, opanowywanie przez niego wiedzy o świecie i sposobów działania w tym świecie staje się tym skuteczniejsze, im większa jest receptywność treści działalności wychowawczej, im one są przystępniejsze, oraz im bardziej optymalne pojemnościowo.

Zasada systemowości

Całe nasze poznawanie świata otaczającego, jak też działanie w tym świecie opiera się na tworzeniu i rozbudowie różnorodnych systemów. Przez system należy tutaj rozumieć uporządkowany wg konkretniej zasady zbiór składników, powiązanych wewnętrznie tak, że każdy z nich spełnia w tym zbiorze określoną funkcję. Im bardziej obszerny jest i złożony materiał będący przedmiotem myślowo-pamięciowego opanowywania, tym większe znaczenie tych spójności, tym większa rola systemów. Uczeń powinien orientować się w układzie i powiązaniu zagadnień w obrębie danej nauki. Każdy nowy składnik wiedzy powinien wzrastać w sposób treściowo właściwy, a także uczeń powinien być świadomy tego wiązania, przynajmniej w odniesieniu do najważniejszych składników. Jeżeli proces nauczania realizuje te postulaty, w umyśle zarówno ucznia, jak i studenta rozbudowuje się rzeczywiście uporządkowane poznanie z całą jego hierarchiczną strukturą uogólnień, umożliwiającą operatywnie posługiwanie się zdobytą wiedzą. Zasada systemowości ma jeszcze jeden aspekt - czasowy, czyli systematyczność. Oznacza to równomierność pracy, czasowe rozmieszczenie oddziaływań pedagogicznych, jak i czynności samych wychowanków. Systematyczność prowadzi do określonego stylu pracy, do powstania nawyków, do utrwalenia się sposobów postępowania, działania i do ustalania się postaw.

Zasada trwałości

Z istoty uczenia się wynika, że jest ono względnie trwałe, gdyż informacja czy czynność, które po swoim przebiegu jako procesy przestawałyby w ogóle istnieć, nie modyfikując zupełnie późniejszego zachowania, nie mogłyby stać się efektami uczenia się, a te właśnie efektywne zmiany decydują o tym, że uczenie zachodzi. Nie ulega wątpliwości, że trwałość skutków uczenia się zależy i od aktywności jednostki, i od jej motywacji, i od systemowości procesu wychowania, i od przestrzegania zasady receptywności. Pamiętanie nawet najprostszych treści jest uzależnione od wielokrotności i sposobu uwikłań ich w doświadczenie jednostki. Trwałość pamiętania wzrasta z wielokrotnością działania bodźca na jednostkę. Kształtowanie osobowości wychowanka, opanowywanie przez niego wiedzy o świecie, sposobów postępowania staje się tym skuteczniejsze, im w szerszym zakresie w działalność wychowawczą włączone są specyficzne czynności myślowo-pamięciowe regulujące sposób wiązania tego co nowe, z poprzednim doświadczeniem jednostki.

Inny podział

Przez zasady rozumiemy pewne normy etyczne, uwagi, którym posługuje się na co dzień wychowawca w procesie pedagogicznym.

Najczęściej wyróżniamy następujące zasady wychowania:

Zasada oddziaływania przez zespół inaczej samorząd wychowawczy- zasada ta przypomina, że należy dziecko wychowywać w zespole. Wychowanek powinien sprawiać sobie sprawę, iż jest całością określonej grupy i musi przestrzegać określonego regulaminu, zasad i obowiązków.

Zasada indywidualizowania oddziaływań wychowawczych - zasada ta przypomina o indywidualności każdego z wychowanków pod względem fizycznym, psychicznym, bowiem każde dziecko jest niepowtarzalne. Każde dziecko inaczej przeżywa emocje, wyraża uczucia, inny ma charakter i zdolności.

Zasada organizowania wpływów wychowawczych pod kątem wymagań szkolnych - zasada ta przypomina, że wychowanie staję się skuteczne, kiedy szkoła, rodzina stosuje ujednolicone cele i zasady wychowania.

Zasada racjonalnej motywacji i postępowania - zasada ta uważa, że wychowanek w miarę swojego rozwoju powinien wiedzieć jak należy postępować i dlaczego taka postawa jest konieczna.

Zasada wiązania norm etycznych z uczuciem wychowanków - zasada ta przestrzega przed intelektualizowaniem moralnym, czyli sama wiedza o tym, co jest dobre a co złe nie skłania i nie wpływa na właściwe postępowanie np. mówimy, żeby nie przechodzić na czerwonym świetle a oni i tak przechodzą.

Zasada konsekwencji wymagań i postępowania - zasada ta przypomina, iż bez konsekwencji nie może odbyć się proces wychowawczy. Wszystkie działania i przedsięwzięcia wychowawcy powinny być zawsze doprowadzone do końca i zarazem połączone z kontraktem wychowanka.

Zasady wychowania: INTERNET

1.Ukierunkowanie działalności wychowawczej na cel.
2.Autorytet i przykład nauczyciela - wychowawcy.
3.Partnerstwa i podmiotowego traktowania wychowanka.
4.Tworzenie środowiska wychowawczego (nauczyciel, rodzina, uczeń, organizacje).

Socjalizacja - wg Słownika Pedagogicznego to ogół działań ze strony społeczeństwa, zwłaszcza rodziny, szkoły i środowiska społecznego zmierzających do uczynienia z jednostki istoty społecznej, tj. umożliwienia jej zdobycia takich kwalifikacji, takich systemów wartości i osiągnięcia takiego rozwoju osobowości, aby mogła stać się pełnowartościowych członkiem społeczeństwa.

Socjalizacja - (autorstwa Jana Szczepańskiego). Autor nazywa socjalizacją część całkowitego wpływu środowiska, która wprowadza jednostkę do udziału w życiu społecznym, uczy ją zachowania według przyjętych wzorów, uczy ją rozumienia kultury, czyni ją zdolną do utrzymania się i wykonywania określonych ról społecznych.

W jej przebiegu wyróżnić można:

Socjalizację pierwotną - od momentu narodzin, kiedy to zapoczątkowane są pierwsze kontakty społeczne dziecka z rodzicami do czasu, gdy internalizowane normy podlegają uogólnieniu i krąg interakcji poszerza się.

Socjalizacja wtórna - trwa do końca życia jednostki.

Socjalizacja - ogół wpływów kształtujących jednostkę, jest procesem, trwającym przez całe życie i prowadzi do stanu uspołecznienia, które jest wynikiem internalizacji pewnych norm, zasad i wzorów. Nie jest procesem jednorodnym.

Wychowanie to świadome i zamierzone czynności mające na celu ukształtowanie osobowości wychowanka wg społecznie akceptowanego wzoru czyli ideału wychowawczego

kształcenie to zmienianie, przekształcanie człowieka, tworzenie jego osobowości i charakteru, a jego wynikiem jest oczekiwana zmiana zachowania uczącego się w określonym czasie. Kształcenie może być organizowane i kierowane bezpośrednio przez nauczyciela lub pośrednio przez autora podręcznika, filmu dydaktycznego czy innych źródeł, z których może korzystać uczący się.

Według Okonia kształcenie to system działań zmierzających do tego, aby kształcącej się jednostce umożliwiać poznanie świata np. kulturę, sztukę, technikę.

Kształcenie to ukształtowanie indywidualnej osobowości (system wartości, przekonań, poglądów, postaw artystycznych).

Kształcenie - ogól czynności, które umożliwiają człowiekowi funkcjonowanie w zmieniającej się rzeczywistości.

Kształcenie - ogół czynności i procesów umożliwiających ludziom poznanie przyrody, społeczeństwa i kultury, a zarazem jest to uczestnictwo w ich przekształcaniu, jak również możliwie wszechstronny rozwój sprawności fizycznych i umysłowych, zainteresowań i zdolności, a także wyrobienie odpowiednich postaw i przekonań (edukacja, nauczanie, wychowanie).

Nauczanie - planowa praca nauczyciela z uczniami, umożliwiająca im zdobywanie wiadomości, umiejętności, nawyków oraz rozwijanie osobowości. Kierowanie procesem uczenia się.

Nauczanie - przekazywanie i nabywanie wiedzy, umiejętności, osiągnięć rozwojowy

Na rozwój wychowania mają wpływ takie czynniki jak:

- rodzina, szkoła i środowisko

- dbałość o rozwój fizyczny dziecka, kontakt z kulturą, kształtowanie osobowości dziecka, zabawy.

4. Współczesne teorie i koncepcje wychowania

Współczesne koncepcje wychowania

Wychowanie autorytarne:

Koncepcja wychowania Stanisława Sławińskiego

Jest on zwolennikiem silnej władzy na wszelkich płaszczyznach życia społecznego. Szczególne miejsce przyznaje on władzy wychowawczej, jaką sprawują rodzice, nauczyciele, wychowawcy. Najważniejsze poglądy:

• Władza wychowawcza oznacza prawo i obowiązek decydowania, a jej celem jest osobowy wzrost wychowanków

• Wychowanie do posłuszeństwa ma zapewnić dobre samopoczucie wychowawcy, zaspokajać jego potrzebę dominacji, dawać poczucie siły i mocy. Ma sprawiać by nie czuł się on zagrożony w swojej pozycji osoby decydującej

• Wychowawca będąc osobowością autorytarną przyczynia się do wychowania jednostek równie autorytarnych, poddających się silniejszym

• Szczególne miejsce w wychowaniu dzieci zajmują kary fizyczne. Są niezbędne zwłaszcza w wychowaniu młodszych dzieci. Uświadamiają one ze jeśli dziecko nie będzie postępowało zgodnie z nakazami i zakazami dorosłych czeka je dotkliwa kara fizyczna.

Koncepcja wychowania Jamesa Dobsona

J. Dobson jest rzecznikiem surowej dyscypliny. Do podstawowych założeń jego teorii należą następujące przekonania:

• Autorytet stanowi nieodłączny element wychowania. Bez władzy i autorytetu w relacjach międzyludzkich ma miejsce nieunikniony chaos i zamęt. Władza jest spójnikiem utrzymującym porządek społeczny.

• Od pierwszych chwil życia należy przystąpić do kształtowania dzieci w odpowiedni sposób

• Najbardziej pożądaną cechą dziecka jest bezwzględne posłuszeństwo wobec władzy, począwszy od władzy rodzicielskiej po inną

• Kontrola i dyscyplina ma przede wszystkim na uwadze dobro wychowującego i zaspokojenie jego własnych potrzeb i uczuć, zwłaszcza potrzeby dominacji i władzy.

• Podstawowym celem stosowania dyscypliny wobec dziecka jest zdobycie i utrzymanie jego szacunku. To dyscyplina i rygor decydują o szacunku, a nie wartości dorosłego.

• Relacje z dzieckiem to nieustanna walka, którą musi wygrać dorosły, aby ugruntować swoją władzę i autorytet

Wychowanie nieautorytarne:

Koncepcja wychowania Thomasa Gordona

• Reprezentuje koncepcje wychowania bez zwycięzców i bez pokonanych, która opiera się na teorii równoważnych (syme­trycznych) stosunków interpersonalnych między dorosłymi (wychowawcami) a (małymi) dziećmi czy młodzieżą. Każdy w tych relacjach musi być traktowany podmiotowo.

• Rodzice i dzieci nie walczą przeciwko sobie tylko współpracują nad rozwiązaniem wspólnego zadania bądź problemu.

• Dziecko jest z natury dobre, a więc i jego wycho­wanie powinno być zgodne z nauką Chrystusa, opierając się na najważniejszym przykazaniu, a mianowicie na przykazaniu miłości.

• Preferuje w wychowaniu dziecka niestosowanie przymusu, okazywanie mu zaufania do jego zdolności samodzielnego radzenia sobie z trudnościami, podejmowanie z nim współpracy oraz liczenie się z jego potrzebami przez dorosłych.

• Dziecko należy traktować jak podmiot, indywidualność, autonomiczną jednostkę, która jest w stanie samodzielnie wybrać własną drogę życiową. Zadaniem wychowawców jest takie wsparcie jego rozwoju, by miało ono pełne warunki do samorealizacji.

• Metody wychowania nastawione są na partnerskie stosunki wychowawcy z wychowankiem.

• Dziecko posiada zdolność do samodzielnego rozwiązania własnych problemów, potrafi samodzielnie myśleć.

Antyautorytarna:

Koncepcja wychowania Aleksandra Sutherlanda Neilla

Prezentował on postawę głęboko humanistyczną, nakierowaną na dziecko i jego potrzeby. Troska o dobro i szczęście dziecka jest najlepiej widoczna w następujących przesłankach jego teorii:

• Być po stronie dziecka - główna zasada pedagogiki A.S.Neilla

• Dziecko jest z natury dobre, a całe zło wyzwala w nim społeczeństwo i wychowanie

• Swoboda jest dziecku niezbędna, ponieważ tylko doświadczając wolności, może się ono rozwijać w naturalny dla niego sposób - dobry sposób

• Pozwolić dziecku żyć własnym życiem to kwestia wiary w dzieci, wiary w ich naturalną tendencję rozwoju i wzrostu.

• Życie dziecka opiera się na zasadzie samoregulacji. Nie należy dążyć do wytwarzania w nim nawyków, kierować jego wyborami,a jedynie postępować tak, by czuło się kochane i akceptowane.

• Celem edukacji jest przygotowanie dziecka do życia oraz zapewnienie mu szczęścia

• Dziecko jest z natury dobrą istotą ludzką i może się swobodnie rozwijać,

• Należy zrezygnować w wychowaniu dziecka z środków dyscyplinu­jących,

• Najważniejszy jest rozwój emocjonalny i twórczy dziecka, zaś wtórny jest rozwój intelektualny,

• Cel wychowania musi być zorientowany na indywidualne potrzeby dziecka oraz na jego dążenie do szczęścia,

• Relacje wychowawcze dorosłych z dzieckiem powinny być partnerskie, a nie autorytarne,

• Podstawową kategorią struktur (instytucji) pedagogicznych jest samo­stanowienie i samorządność,

• Rezygnacja z sugestywnych oddziaływań na dziecko czy jego motywację tzn. brak indoktrynacji religijnej

• Dobrowolny udział w zajęciach szkolnych,

• Uczenie się w toku odkrywania, eksperymentowania, zabawy, a nie poprzez reglamentację, dryl czy instruowanie.

Antypedagogika (postpedagogika):

Koncepcja Hubertusa von Schoenebecka

Hubertus von Schoenenbeck wzywa do uznania prawa dziecka do całkowitego decydowania i stanowienia o własnym rozwoju. Uważa, że:

• Dziecko jest istotą suwerenną

• Wszyscy ludzie bez względu na wiek, mają jednakowe prawa do samostanowienia i równego traktowania

• Dzieci muszą same zdobywać swoje doświadczenie i już od urodzenia są zdolne do odpowiedzialności za samych siebie

• Należy wspierać zamiast wychowywać. Warunkiem wspierania jest jego dobrowolność. Wychowawca może oferować pomoc ale to od dziecka zależy, czy i w jaki sposób ją przyjmie

• Relacje między dorosłymi i dziećmi są oparte na prawdziwych, autentycznych stosunkach, wolne od roszczenia pedagogicznego

• Kto kocha dzieci, ten ich nie wychowuje

Teorie potoczne - potoczna teoria wychowania to rodzaj osobistej, zdrowo rozsądkowej wiedzy o wychowaniu, będącej zbiorem wewnętrznie ze sobą powiązanych przekonań czy idei na temat istoty, genezy, celów, uzasadnień i sposobów wychowania innych. Odnosi się ono głównie do praktyki

Teoria wychowania jest jedną z podstawowych subdyscyplin współczesnej pedagogiki, jako nauki zaś przedmiotem jej badań jest niesystematyczna, spójna, uporządkowana wiedza o wychowaniu, jego celach, treściach, metodach, formach, środkach i uwarunkowaniach.

5. Funkcje, typy i cechy szkoły jako instytucji społecznej

Przez funkcje szkoły rozumie się określony sposób działania związany z rozwijaniem
i zaspokajaniem potrzeb oraz aspiracji społeczeństwa, zwłaszcza w zakresie edukacji i wychowania.
Szkoła wypełnia cały kompleks funkcji zewnętrznych i wewnętrznych.
Zewnętrzne funkcje szkoły to te, które wypływają z postanowień zbiorowości powołującej szkołę do istnienia, organizującej szkolnictwo, zapewniającej mu bazę materialną i warunki ciągłości działania. Wyznaczają je następujące czynniki tkwiące w społeczeństwie:
- kultura narodowa stanowiąca postulaty ciągłości kulturowej, rozwoju kulturowego
oraz podnoszenia aspiracji kulturowych warstw społecznych;

- poszczególne działy gospodarki narodowej i prywatnej profilujące szkolnictwo oraz poszczególne szkoły według potrzeb ekonomicznych kraju;

Członkowie społeczności lokalnej upatrują w działalności szkolnej licznych korzyści ważnych
dla zbiorowości, jak: podnoszenie prestiżu społeczności, poziomu kulturowego
oraz w miarę sukcesów szkoły - wzmacnianie patriotyzmu lokalnego.
Rodziny traktują szkołę jako miejsce, gdzie dzieci znajdują opiekę.

Wewnętrzne funkcje szkoły to te, które niejako nadbudowują się nad jej strukturą instytucjonalną czy też wypełniają strukturę zindywidualizowanymi zachowaniami, są to:
1. funkcje edukacyjne, polegające na przekazywaniu określonej wiedzy, umiejętności i nawyków,
2. funkcje selekcyjne szkoły, decydujące o ilości i jakości przygotowywanych kadr, ich doborze
i specjalizacji przy uwzględnianiu stopnia demokratyzacji, wyrównywaniu startu życiowego,
3. funkcje adaptacyjne i kulturowe, wyrażające się we wprowadzaniu do społeczności lokalnej i jej kultury,

4. funkcje ideologiczne, wskazujące określone cele działania, filozofię edukacji lub alternatywne wizje edukacji, ideologia dotyczy postaw i opinii, przekonań i poglądów kształtowanych również przez szkoły,

5. funkcje integracyjne i dezintegracyjne, szkoła nie tylko zbliża, ale i dzieli, wpływa pośrednio
lub bezpośrednio na społeczność pozaszkolną, przekraczając często jej funkcje założone,
szkoła

6. funkcje społeczne szkoły wynikają z etapu rozwoju społecznego, stosunków społecznych i układu tych stosunków, szkoła jest instytucją, która poprzez swą działalność społecznie uwarunkowaną i określoną, zaspokaja potrzeby zbiorowości społecznych w dziedzinie kształcenia i wychowania młodego pokolenia, obok tradycyjnych funkcji pojawiają się i rozwijają funkcje nowe, szkoła musi bowiem nadążać za rozwojem społeczeństwa,

7. funkcje opiekuńcze i wychowawcze szkoła spełnia względem uczniów w następujących formach:

- integracja i koordynacja działalności opiekuńczo-wychowawczej,

- diagnozowanie sytuacji dziecka w rodzinie i środowisku,

- ratownictwo indywidualne,

- stymulowanie rozwoju,

- kompensacja,

- profilaktyka,

- poradnictwo,

Szkoła przekazuje wiedzę uczniom z różnych dziedzin nauki techniki, literatury, sztuki (funkcja dydaktyczna); kształtuje ich po­stawy wobec rzeczy, ludzi, norm, wartości (funkcja wychowawcza); zaspokaja podstawowe potrzeby, niezbędne dla prawidłowego rozwoju fizycznego i psychospołecznego uczniów (funkcja opiekuńcza).

Do zadań szkoły w zakresie opieki wychowawczej zaliczamy:

- zapewnienie uczniom możliwości indywidualnego rozwoju według posiadanych możliwości,

- tworzenie w szkole i w środowisku optymalnych warunków rozwoju uczniów,

- wzbogacanie potrzeb przez rozwijanie zainteresowań i zamiłowań,

- zaspokajanie potrzeb biologicznych, psychicznych, społecznych,

- prowadzenie działalności korekcyjnej i wyrównawczej,

- pomoc uczniom w wyborze określonego systemu wartości oraz kreowaniu siebie i odnajdywaniu wśród rzeczywistych warunków życia własnej drogi do ideału pełnego człowieka,
- wychowanie do czasu wolnego - organizowanie różnych form racjonalnego korzystania z czasu wolnego.

Na cechy instytucjonalne szkoły składają się:

1. cel wynikający z roli, jaką odgrywa ona w całym systemie oświatowym

2. skład społeczności organizacji, zależny od jej usytuowania systemowego i środowiskowego

3. program działania, czyli ogól specjalistycznych zadań, do których zaliczającą się przedmioty nauczania

4. technologia działania, sprowadzająca się do przyjętych metod, form oraz środków kształcenia i wychowania

5. struktura działania, czyli sposób ukształtowania wspólnoty nauczycieli i uczniów (zarządzanie i samorządność)

typy szkół

1. Szkoła nauczająca: nastawiona na przekaz informacji, wiadomości.

2. Szkoła wychowująca: łączy nauczanie z wychowaniem, stwarza wiele sytuacji umożliwiających kształtowanie systemu wartości, wrażliwości emocjonalnej, odpowiedzialności.
Szkoła opiekuńcza: zmierza do pokonania trudności szkolnych przez kompensację i profilaktykę w odniesieniu do uczniów, którzy nie mogą się prawidłowo rozwijać w warunkach szkolnych z powodu warunków psychicznych, zdrowotnych.

3. Szkoła środowiskowa: rozszerza funkcję dydaktyczną, wychowawczą, opiekuńczą szkoły o współpracę ze środowiskiem lokalnym. Kładzie akcent na aktywność, zespołowość młodzieży, wykorzystuje treści środowiskowe i zasób doświadczeń pozaszkolnych dzieci i młodzieży, włącza siły społeczne środowiska do realizacji swoich zadań, działalność pedagogiczną na zajęcia pozalekcyjne, rozwijanie planowych kontaktów za środowiskiem lokalnym.

TYPY SZKÓŁ

Typy szkół współczesnych (według Ivona K. Daviesa)

Szkolę tradycyjna, czyli szkoła konserwatywna, - charakteryzują ją autokratyczne stosunki: nauczyciele - uczniowie. Dominacja nauczycieli wyraża się w stosowaniu nauczania frontalnego, surowej dyscyplinie panującej na lekcji, sterowaniu aktywnością uczniów za pomocą systemu kar i nagród. Wiedza naukowa, którą przyswajają uczniowie, traktowana jako „pewna", jest dobrze ustrukturyzowana i podawana w sposób jasny i przystępny. Dużą wagę przywiązuje się też do korzystania z pomocy naukowych. Nauczyciele dbają o wykształcenie u uczniów podstawowych umiejętności - najpierw tzw. szkolnych (czytania, pisania, rachowania), a następnie akademickich (zestawiania danych, porównywania, dowodzenia itp.). Wszelkie czynności uczniów podejmowane są pod kierunkiem i według wzoru prezentowanego przez nauczyciela.

Szkoła romantyczna jest miejscem w pełni zindywidualizowanego nauczania. Uczniowie uczą się według indywidualnych planów (semestralnych, miesięcznych, tygodniowych, dziennych). Nauczyciel rezygnuje z autorytetu opartego na władzy Klasa jest tu traktowana jako zbiór indywidualności. Akcentuje się nie tyle przedmiot, ile metodę uczenia. Uczniowie, zachęcani są do odkrywania wiedzy, mają dużą swobodę w określaniu, czego i jak siej uczyć. Taki sposób uczenia się, sprzyjający uzyskiwaniu poczucia sprawstwa i brania odpowiedzialności za własną pracę, wzmacnia motywację wewnętrzną.. W klasie budowany jest klimat wzajemnej akceptacji, gotowości do współdziałania. Często korzysta się ze sprzętu audiowizualnego. Uczniowie działają nie tyle według wzoru demonstrowanego przez nauczyciela, ile w celu zrealizowania czegoś dla nich ważnego.

Szkoła nowoczesna to miejsce uczenia się w elastycznie tworzonych. j małych grupach. Uczniowie są angażowani w realizacje autorskich projektów edukacyjnych, często wykraczających poza ramy pojedynczych przed­miotów szkolnych. Styl kierowania ich pracą można określić jako demokratyczny. Akcentuje się przede wszystkim sam proces uczenia się, doświadczanie, wyzwalanie zachowań kreatywnych. Dużą wagę przywiązuje się do wielości i różnorodności materiałów edukacyjnych (podręczników, kart pracy, czasopism, technologii informacyjnej) jako zasobów naukowych. Wiedza wynoszona z tak organizowanego procesu uczenia się jest traktowana jako prawdopodobna, tymczasowa, wymagająca stałej weryfikacji i modyfikacji. Uczniowie, odpowiedzialni za własny rozwój, dzięki korzystaniu ze sposobności samo spełniania, działają, korzystając z instrukcji pochodzących od nauczyciela i innych uczniów, programów komputerowych.

TYPY SZKÓŁ

We współczesnej świecie występują:

Szkoły podstawowe - typ szkoły, w którym realizowane są zadania w zakresie nauczania, kształcenia umiejętności oraz wychowania na poziomie podstawowym.

Szkoły gimnazjalne - trzyletnie szkoły powszechne, usytuowane bezpośrednio po szkole podstawowej

Szkoły licealne ogólnokształcące, profilowane i techniczne - typ szkół ponadgimnazjalnych, średnie szkoły realizujące program kształcenia dla uczniów.

Szkoły techniczne - typ szkół ponadgimnazjalnych, szkoły średnie zawodowe. Ukończenie takiej szkoły uprawnia do wykonania zawodu technika i kontynuowania nauki na wyższej uczelni.

Szkoły wyższe - (uniwersytet, politechnika) - realizują zadania w zakresie nauczania i kształcenia na poziomie wyższym. Ukończenie takiej szkoły daje nam tytuł licencjata, magistra na uniwersytecie zaś na politechnice inżyniera.

6. Klasa szkolna jako przestrzeń edukacyjna i społeczna

Przez pojęcie klasa szkolna rozumie się najczęściej jednostkę struktury organizacyjnej systemu szkolnego, a także grupę społeczną. Klasa szkolna stanowi dobraną według pewnych kryteriów grupę dzieci lub młodzieży, która jest poddawana oddziaływaniom dydaktycznym i wychowawczym nauczycieli. W miarę zżywania się uczniów w toku zajęć lekcyjnych, a zwłaszcza w wyniku ich kontaktów poza lekcjami, staje się grupą społeczną. Czasami zamiennie z pojęciem klasy szkolnej używa się pojęcia zespół wychowawczy.
Przez zespół wychowawczy rozumie się grupę utworzoną dla celów wychowawczych i poddaną wychowawczym oddziaływaniom. (H. Muszyński)

Klasa szkolna - zbiór uczniów, na ogół rówieśników, uczących się razem wg tego samego programu.
Ważnym zjawiskiem między poszczególnymi uczniami jest struktura grupowa.

W każdej klasie poszczególni uczniowie zajmują różne pozycje. Zajmują je w zależności od pełnionych w niej funkcji, stopnia okazy­wanej im sympatii lub antypatii przez innych uczniów, osiąganych do­brych lub złych wyników w nauce, posiadanych uzdolnień lub ich bra­ku albo też odznaczania się siłą czy słabością fizyczną. Zajmowane przez uczniów pozycje pozostające ze sobą w określonych relacjach (sto­sunkach). Układ tych pozycji w klasie tworzy jej strukturę, czyli jest nią—jak pisze Stanisław Mika (1985, s. 441) — „układ powiązanych ze sobą pozycji".

Struktura grupowa - układ powiązanych ze sobą za pomocą specyficznych stosunków pozycji zajmowanych przez poszczególnych członków grupy. (D. Cartwright i A. Zander).

Każda struktura, typowa dla klasy szkolnej jako grupy społecz­nej, ma z reguły charakter hierarchiczny. Znaczy to, że w obrębie okre­ślonej struktury klasy można mówić o wysokich i niskich pozycjach zajmowanych przez uczniów. Na przykład w strukturze wyróżnionej ze względu na okazywanie przez uczniów sympatii lub antypatii wobec swych kolegów i koleżanek z klasy, najwyższą pozycję mają ci, którzy są najbardziej lubiani, a najniższą uczniowie nie lubiani.
Pochodzenie struktur może być dwojakiego rodzaju: zewnętrzne i wewnętrzne.
Zewnętrzne struktury nadawane są przez większą organizację, której grupa jest częścią. Powstające w ten sposób struktury grupowe noszą nazwę struktur formalnych.
W przypadku klasy szkolnej jej struktura formalna wynika z przepisów i zarządzeń szkolnych, a szczególnie z regulaminu szkolnego. Przejawia się to w wyznaczaniu uczniom funkcji i zadań.

W każdej klasie istnieją również struktury nieformalne powstające spontanicznie.
Typowym przykładem jest struktura socjometryczna - poszczególne pozycje powiązane są ze sobą relacjami typu: sympatia, uznanie, wartościowanie.

W klasie szkolnej istnieje, co najmniej kilka struktur, wyodręb­nionych ze względu na różne kryteria umożliwiające przyporządkowanie poszczególnym uczniom określonych pozycji. Mówi się zwłaszcza o takich strukturach klasy:

strukturze władzy, utworzonej m.in. ze względu na pełnione przez uczniów funkcje w klasie. Struktura władzy, w której poszczególne pozycje powiązane są ze sobą stosunkami władzy, czyli kontroli nad zachowaniem innych osób. Struktura taka w klasie jest układem pozycji ze względu na pełnione przez uczniów funkcje w ramach samorządu klasowego.

Strukturze socjometrycznej, powstającej w zależności od odczuwanej sympatii i uznania, a także po­pularności i żywionych uczuć niechęci lub wrogości wśród uczniów danej klasy.

Strukturze komunikowania się, stanowiącej układ pozycji uczniów ze względu na ilość otrzymanych i przekazywanych przez nich informacji.

Struktura awansu, w której powiązania między poszczególnymi pozycjami uzależnione są od możliwości zajmowania wyższych pozycji w strukturze grupy. Tak np. zastępca gospodarza lub skarbnik mają z pewnością większe szanse awansu na stanowisko gospodarza, niż uczniowie niepełniący dotychczas żadnych oficjalnych funkcji w klasie lub szkole.

Style wychowania

Styl demokratyczny - W kierowaniu tym występuje tendencja do traktowania jednostki i grupy jako partnerów współdziałania Dzieci wychowywane w ten sposób uczą się zasad współżycia społecznego nie na podstawie przymusu zewnętrznego i lęku przed karą, lecz w oparciu o akceptację i świadomy wybór właściwej zasady postępowania.

Wychowawca nie podkreśla roli własnej osoby, nie narzuca własnego zdania czy opinii. Stara się jedynie, by — poprzez dyskretne kierownictwo — pozytywne normy postępowania, słuszne sądy i oceny wynikały z potrzeb dzieci i młodzieży. Wychowawca-demokrata stosuje przewaga wzmocnień pozytywnych w postaci nagród. Demokratyczny styl kierowania wychowawczego polega na okazywaniu dzieciom i młodzieży życzliwości i rozumienia, pozy­skiwaniu sobie ich sympatii, zaufania i przyjaźni, a także umożliwianiu im wspólnego i samodzielnego podejmowania decyzji, wysuwania wła­snych pomysłów oraz przejawiania wzmożonej aktywności w różnych dziedzinach życia. Słowem, wychowawcy i nauczyciele, którzy pracują z dziećmi i młodzieżą zgodnie z demokratycznym stylem kierowania wychowawczego:

-nawiązują z nimi serdeczne i przyjacielskie kontakty, a tym samym wzbraniają się przed wyzwalaniem u nich motywów lęku i podda­waniem ich czysto formalnej kontroli;

-odwołują się do ich inicjatywy i pomysłowości oraz liczą się z ich zamierzeniami i wspólnie podjętymi decyzjami;

-udzielają im gruntownych informacji, zwłaszcza na interesujące wy­chowanków (uczniów) tematy;

-nierzadko występują w roli równorzędnych członków kierowanego przez nich zespołu wychowawczego (np. w domu dziecka) lub klasy szkolnej; pełnią wobec dzieci i młodzieży rolę inicjatorów, animatorów, do­radców.

Zmniejszający się dystans wobec nauczyciela-wychowawcy sprawia, że traktowany jest on jako prawdziwy, życzliwy opiekun, doradca, inspirator.

Styl autokratyczny - jest skrajnym przeciwieństwem demokratycznego stylu kierowania wychowawczego. Nauczyciel-autokrata sam wyznacza zadania i sposoby postępowania. Nie dopuszcza uczniów do udziału w podejmo­waniu decyzji. Nauczyciel koordynuje, kontroluje i ocenia działania. Ten styl zobowiązuje wychowawcę (nauczyciela) do przejmo­wania odpowiedzialności za wszelkie zachowania wychowanków (ucz­niów). Główną formą kontaktu autokraty z uczniem czy grupą są nakazy i zakazy. Podstawowymi jego sposobami oddziaływań wychowawczych są metody nagradzania i karania. Autokratyzm wpływa na powstanie negatywnych zjawisk grupowych, takich jak: autokratyczna atmosfera, zaostrzenie sy­tuacji konfliktowych, chęć dominacji, dystans między grupą a osobą kie­rującą.

Styl liberalny - nie ustala się niczego ani wspólnie, ani oddzielnie. Liberalny styl wychowania polega na dawaniu dzieciom i młodzieży możliwie szerokiego zakresu swobody. Wychowawca (nau­czyciel) wywiera minimalny wpływ na swych podopiecznych — za­chowuje się wobec nich niemal całkowicie biernie, a więc praktycznie rezygnuje z kierowania nimi. Nie stara się zachęcać ich do zachowań społecznie i moralnie wartościowych. Doradza im tylko wtedy, gdy jest o to proszony.

Styl autorytarny - występują jasne reguły, zasady ustalone przez nauczyciela. Występują metody dyscyplinarne, przewaga kar nad nagrodami.

Styl demokratyczny - współpraca nauczyciela z uczniem. Styl ten aktywizuje, motywuje ucznia do działania. Daję szansę uczniowi.

Styl liberalny - wszystko wolno uczniowi

Klimat klasy - czynnik psychospołeczny wpływający na jakość kształcenia i wychowania w szkole, który obejmuje przede wszystkim wzajemne stosunki między nauczycielami a ucznami, między nauczycielami a rodzicami oraz między sami uczniami. Klimat szkoły wymaga gotowości do współpracy, życzliwości i poczucia bezpieczeństwa, a także wzajemnego szacunku i zaufania.

Badając postawy nauczycieli i ich wpływ na klimat grupowy M. H. Anderson wyróżnił postawę dominującą i integrującą. Postawa dominująca obejmuje kontakty społeczne, w których aktywność dziecka jest determinowana przez nauczyciela. Postawa integrująca przejawia się w udzielaniu pochwały i wsparcia uczniom oraz we wzajemnej współpracy.
W wyniku postawy dominującej nauczyciela powstaje w klasie klimat konfliktowy, charakteryzujący się także brakiem aktywności, natomiast postawa integrująca nauczyciela kształtuje klimat odznaczający się dobrym samopoczuciem, aktywnością i samodzielnością uczniów.
Inną klasyfikację proponuje N. A. Flanders. Wyróżnił on nauczycieli o stylu ekspansywnym
i ograniczającym. Nauczyciele należący do pierwszej grupy indywidualizują proces dydaktyczno-wychowawczy, potrzeby i możliwości uczniów - stwarza to klimat wybitnie sprzyjający uczeniu się
i kształtowaniu prawidłowych stosunków interpersonalnych w klasie. Nauczyciele należący do drugiej grupy działają poprzez nakazy i zakazy, taka postawa wyzwala w uczniach wrogość
lub apatię.

Na klimat klasy szkolnej mają też wpływ:

- normy uznawane w klasie,

- cechy osobowościowe członków grupy (zdolności, motywy, aspiracje, wartości).

Wzajemne oddziaływania wszystkich czynników - ze szczególnym podkreśleniem postawy nauczyciela - kształtują określony klimat, który może sprzyjać realizacji celów dydaktyczno-wychowawczych lub też utrudniać ich realizację.

Problemy współczesnej młodzieży

Coraz częściej mówi się w szkołach o narastaniu problemu agresji i przemocy wśród dzieci
i młodzieży.

Wincenty Okoń definiuje pojęcie agresji jako napad - jest to działanie skierowane przeciwko ludziom lub przedmiotowo wywołuje u osobnika niezadowolenie albo gniew.
Agresja rówieśnicza może przybierać różne formy. Najogólniej można podzielić na trzy grupy:
- fizyczna - bicie, kopanie, plucie, wymuszanie pieniędzy, zamykanie w pomieszczeniach, niszczenie własności,

- słowna - przezywanie, wyśmiewanie, obrażanie, plotkowanie, obgadywanie, namawianie, grożenie, szantażowanie,

- bez użycia słów i kontaktu fizycznego - wrogie gesty, miny, manipulowanie związkami przyjaźni.
Przyczyny agresywnych zachowań dzieci i młodzieży obejmują zarówno te czynniki, które określane są mianem wrodzonych, osobowościowych, jak i te, które tkwią w rodzinie, szkole, środowisku lokalnym czy w środkach masowego przekazu. Rozpoznanie czynników wpływających na agresywne czyny dzieci i młodzieży jest pierwszym etapem na drodze do podjęcia działań wychowawczych i profilaktycznych.

Dziecko zachowuje się agresywnie, bo takie zachowanie przynosi mu korzyść.
Uczeń dostaje nagrodę, najczęściej w postaci akceptacji grupy podobnych sobie.
Na drodze tzw. wzmocnień - zachowania te są utrwalane.

Drugą przyczyną takich zachowań jest naśladownictwo. Dziecko, które żyje w świecie przemocy, widzi ją co dzień w domu, w szkole, w telewizji - będzie te zachowania naśladować jako zachowania wzorowe. W tym przypadku brak umiejętności prospołecznych jest powodem zachowań agresywnych.

7. Dziecko w rodzinie zagrożonej, rodzinie dysfunkcyjnej. Wychowanie dziecka w rodzinie z problemem bezrobocia i biedy.

Rodzina dysfunkcyjna jest to taka rodzina, która nie spełnia swych zadań względem dzieci.

Rodzina dysfunkcyjna to:

- rodzina z problemem alkoholowym,

- rodzina z problemem bezrobocia
- rodzina z problemem wykorzystywania seksualnego,
- rodzina z terrorem psychicznym (przemoc emocjonalna),
- rodzina z przemocą fizyczną,
- rodzina z przewlekłą chorobą, przy czym chory obarcza winą za swój stan domowników, staje się postacią centralną w rodzinie, terroryzuje ją, wymusza pewne zachowania.

W rodzinie dysfunkcyjnej brak jest:
1. Akceptacji siebie - członkowie takiej rodziny maja zazwyczaj niskie poczucie własnej wartości, poczucie winy, nie akceptując siebie trudno im utrzymywać dobre relacje z innymi ludźmi.
2. Wzajemności - nie wszyscy członkowie rodziny wywiązują się ze swych obowiązków, umowy nie są dotrzymywane.
3. Otwartej komunikacji - istnieją tematy, które należy pomijać lub trzymać w sekrecie. Członkowie rodziny boją się odsłonić swoje słabe strony.
4. Występuje zamkniecie i izolacja od świata zewnętrznego - w rodzinie tej najistotniejszy jest jakiś problem, który należy koniecznie ukryć przed otoczeniem. Brak tu otwartej komunikacji miedzy rodziną a szerszym środowiskiem.

W rodzinie dysfunkcyjnej zaburzony jest kontakt miedzy rodzicami a dziećmi. Rodzice przejawiają nieprawidłowe postawy rodzicielskie.

Są to postawy:
1. unikająca - zauważa się obojętność uczuciową rodziców, przebywanie z dzieckiem nie sprawia im przyjemności, bywa odczuwane przez nich jako trudne. Kontakt z dzieckiem jest luźny, pozornie dobry i maskowany np. nadmierną swobodą.
2. odtrącająca - dziecko odbierane jest jako ciężar ograniczający swobodę rodziców. Rodzice maja do niego dystans. Stosują surowe kary, nieproporcjonalne do stopnia przewinienia dziecka. Okazują mu wciąż swoje niezadowolenie, krytykują, dokuczają.
3. zbyt wymagająca - rodzice posiadają wysokie aspiracje w stosunku do dziecka, chcą je ukształtować według idealnego wzorca, nie licząc się z jego możliwościami i zdolnościami.
4. nadmiernie chroniąca - rodzice mają tendencję do utrzymywania z dzieckiem kontaktu stałego i bliskiego. Rodzice z jednej strony na wszystko dziecku pozwalają, z drugiej zaś są w ciągłym leku o jego zdrowie i bezpieczeństwo.

Rodzina dysfunkcyjna nie spełnia swych zadań względem dzieci Zaburzona jest w niej więź emocjonalna miedzy członkami rodziny, relacje nie są oparte na równości. Są osoby ważniejsze w rodzinie, którym należy się podporządkować. Zasady są narzucane, sztywne, często nieuzasadnione, błędy nie są wybaczane, lecz wypominane, nie można wyrażać wszystkich swoich spostrzeżeń, uczuć, myśli i pragnień. Atmosfera w rodzinie jest pełna napięcia a system rodzinny nie służy wszystkim jej członkom, nie wspiera ich, a nawet hamuje rozwój indywidualny.
Dysfukcjonalny dom rodzinny staje się źródłem przykrości, podłożem napięć frustracji zarówno dla jej dorosłych członków, jak i dzieci.

Dysfukcjonalność rodziny może dotyczyć różnego zakresu realizowanych zadań, może być:

- dysfunkcja całkowita, oznaczająca, że w rodzinie występuje kompletne niepowodzenie w realizacji zadań rodziny i muszą ją w tym zastąpić wyspecjalizowane rodziny,

- dysfunkcja częściowa, oznaczająca, że rodzina nie potrafi realizować prawidłowo pewnych jej zadań i podstawowych funkcji.

Ta dysfunkcjonalność może z kolei obejmować:

-niepowodzenia w realizacji zadań wychowawczych,

- niepowodzenia w walce z kryzysem małżeńskim,

- niepowodzenia w zaspokajaniu potrzeb dziecka bądź też dotyczących innych zadań i sfer życia rodzinnego.

Życie dziecka w dysfukcjonalnej rodzinie jest dla niego wielką krzywdą, gdyż rodzice na ogół nie dbają o zaspokojenie jego potrzeb, a sposób jego traktowania przez rodziców jest źródłem jego cierpień i często prowadzi do deformacji jego rozwoju, negatywnych skutków emocjonalnych, zaniżonych osiągnięć edukacyjnych, aspiracji, kariery zawodowej i osobistej.

Bezrobocie

 „Praca stanowi niezbędny warunek egzystencji, wyznacznik miejsca człowieka w społeczeństwie, czynnik kształtujący osobowość wpływa na fizyczny rozwój człowieka wyzwala w nim inicjatywę i twórczą aktywność myślową, dostarcza przeżyć estetycznych przynosi radość i zadowolenie”.

            W świetle powyższych stwierdzeń, bezrobocie godzi w społeczeństwo. Powoduje nie tylko zubożenie ekonomiczne jednostki, całych grup społecznych, ale także zubaża duchowo i niszczy psychikę. W naszej cywilizacji zawód i miejsce w hierarchii zawodowej wyznacza miejsce w strukturze społecznej. Jest to ocena społecznej przydatności człowieka.

O bezrobociu mówimy wtedy, kiedy ilość osób zdolnych do pracy przekracza ilość miejsc pracy, powszechnie uważa się, że jest ono pochodną kapitalistycznych stosunków produkcji i atrybutem gospodarki rynkowej.

      Wyróżnia się różne rodzaje bezrobocia:

-        strukturalne - gdy wiąże się z doktryną gospodarki kapitalistycznej, w której zakłada się tworzenie tzw. rezerw siły roboczej jako mechanizmu pozwalającego na realizację różnych celów; politycznych, ekonomicznych itp.

-        koniunkturalne - pojawia się wówczas, gdy przedsiębiorstwa zwalniają masowo pracowników w związku z brakiem zbytu na produkowane dobra,

-        technologiczne - związane z doskonaleniem procesów technologii wytwarzania pozwalające na oszczędności tzw. pracy zwykłej.

-        lokalne - brak miejsc pracy w pewnych miejscowościach czy regionach.

-        przejściowe - tzw. frykcyjne związane ze zmianą pracy lub kwalifikacji pracownika,

-        sezonowe - powodowane zmianą warunków klimatycznych oraz czynników produkcyjnych w niektórych działach gospodarki.

-        ukryte - (utajone) nadmierne zatrudnienie w stosunku do wymagań procesu produkcyjnego czy świadczonych usług.

Każdy rodzaj bezrobocia niesie za sobą przede wszystkim negatywne skutki w społeczeństwie.

W rodzinie, gdzie, chociaż jedna osoba jest bezrobotna, zmienia się struktura wydatków, występuje ograniczanie wydatków na wyżywienie rodziny, jej odzież, obuwie. Zmniejszają się oszczędności, spadają wydatki przeznaczone na urlop. Gospodarstwo domowe oszczędza na wydatkach na usługi bytowe tj. np. pralnie, fryzjera, szewca, na zakup prasy, książek, artykułów przemysłowych.

Pogorszenie warunków materialnych rodziny w wyniku bezrobocia może powodować wzrost przestępczości. Bezrobocie wywiera wysoce degradujący i dezorganizujący wpływ na większość funkcji spełnianych przez rodzinę.

Depresja materialna wpływa na zahamowanie tworzenia rodziny, wielu ludzi pozostaje w stanie wolnym z obawy przed niepewnością ekonomiczną. Młodzież, która decyduje się na związek małżeński przesuwa decyzję posiadania potomka w czasie, tłumacząc się koniecznością „ustawienia się w życiu”. Decydują się na jedno dziecko lub zupełnie rezygnują z posiadania dzieci. A to powoduje dość szybkie starzenie się społeczeństwa.

W istotny sposób bezrobocie załamuje funkcję ekonomiczno-konsumpcyjną, znaczna część rodzin dotkniętym bezrobociem żyje na skraju ubóstwa, przykładem niech będzie tu społeczność byłych PGR-ów. Brak własnych mieszkań lub mieszkanie w złych warunkach, złe wyposażenie mieszkań, złe odżywianie to wynik bezrobocia. Brak możliwości organizacji właściwych warunków do nauki i wypoczynku dzieci i młodzieży prowadzą do kłopotów w nauce. Korzystanie z dóbr kultury pomijając TV i radio jest żadne.

Degradacja materialna pociąga za sobą zanik aspiracji edukacyjnych dzieci i młodzieży. Podyktowane jest to chęcią odciążenia rodziców w utrzymaniu. Niestety jest to krótkowzroczne-słabe wykształcenie pociąga za sobą brak pracy a tym samym pojawia się problem dziedziczenia biedy.

Bezrobocie ma istotny wpływ na funkcję emocjonalno-ekspresyjną. W każdym społeczeństwie jest przyjęte, że to mężczyzna utrzymuje rodzinę. Utrata pracy przez męża i ojca w początkowej fazie powoduje konsolidację rodziny, utrwala więzi. Jednak z upływem czasu pozycja bezrobotnego osłabia się, następują konflikty. Obniża się status społeczny rodziny, a także status społeczny dzieci w środowisku rówieśników.

Konflikty w rodzinie, poczucie zawodu, wzajemne pretensje i żale, bezradność wobec dzieci, u których rodzic traci autorytet w konsekwencji prowadzi do poczucia zagrożenia. Rozmywa się funkcja bezpieczeństwa. Często dochodzi do rozpadu rodziny.

Bieda może być skutkiem bezrobocia.

8. Wybrane zagadnienia zaburzeń w zachowaniu dzieci i młodzieży

Zaburzenia zachowania (CD - conduct disorder) - stanowią złożony zespół problemów emocjonalnych oraz dotyczących ogólnego postępowania dzieci i młodzieży.
Dziecko z CD ma poważne trudności z opanowaniem i przestrzeganiem zasad moralnych
oraz zachowaniem się w sposób akceptowany społecznie.
Nie uznaje autorytetu dorosłych, nie respektuje podstawowych reguł życia społecznego, przejawia zachowanie agresywne, które zagraża zdrowiu fizycznemu innych osób, często niszczy przedmioty stanowiące jego własność, jak również należące do innych, okłamuje, kradnie, wychodzi z domu i nie dociera do szkoły, zdarzają mu się także ucieczki
w nieznane na okres dłuższy niż kilka godzin.
Diagnoza
Zaburzenia zachowania są rozpoznawane w przypadku, gdy charakterystyczny dla dziecka wzorzec aspołecznego postępowania powtarza się wielokrotnie, wykazuje cechy stałości i dotyczy poważnego naruszania praw innych ludzi oraz łamania norm społeczno-etycznych. Ponadto trzy lub więcej specyficznych zachowań (z grup podanych niżej)
było obserwowanych w ciągu ostatnich dwunastu miesięcy, a przynajmniej jedno z aspołecznych zachowań wystąpiło w ciągu minionych sześciu miesięcy. Zaburzenia w zachowaniu dziecka wpływają niekorzystnie na jego funkcjonowanie
w wielu dziedzinach życia, tj. w kontaktach interpersonalnych z osobami znanymi i obcymi, osiągnięciach szkolnych i innych rodzajach aktywności.
Objawy
W amerykańskiej klasyfikacji zaburzeń psychicznych DSM-IV zaburzenia zachowania są uporządkowane w następujące grupy symptomatyczne:

• zachowania agresywne, zagrażające zdrowiu i życiu bądź przynoszące fizyczną szkodę innym ludziom i istotom żywym;

• agresywne zachowania powodujące utratę lub zniszczenie cudzej własności;
• poważne naruszenie prawa;

• włamania i kradzieże.

Rodzaje zaburzeń zachowania

Według Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego (1994), wśród zaburzeń zachowania można wyodrębnić kilka zróżnicowanych typów.
W klasyfikacji DSM-IV występują zaburzenia zachowania wyróżnione ze względu na wiek ujawnienia się problemów oraz stopień nasilenia objawów.
- Typ dziecięcy - ten typ zaburzeń zachowania zostaje zapoczątkowany w dzieciństwie i obejmuje zaburzenia ujawnione przed 10 rokiem życia dziecka. Dzieci z tym rodzajem zaburzeń zachowania to głównie chłopcy. Często ujawniają oni agresję fizyczną, wchodzą w konflikty z rówieśnikami, kończące się bójkami. Są aroganccy, nieposłuszni, ignorują zalecenia dorosłych, kłócą się z nauczycielem i rodzicami, obrażają ich. Używają wulgarnego słownictwa. Często tracą panowanie nad sobą, nawet z powodu bodźca o niewielkiej sile.
Celowo wykonują czynności, które denerwują i rozdrażniają innych. Dzieci te ujawniają pełny zespół objawów zaburzonego zachowania przed wkroczeniem w okres dojrzewania. Jest wysoce prawdopodobne, iż zachowania te nasilą się w dalszych okresach rozwoju, mogą stać się podstawą osobowości antyspołecznej.
- Typ adolescencyjny - ten typ zaburzeń zachowania zostaje zapoczątkowany w okresie dojrzewania. Jest to zespół zachowań, które ujawniają się dopiero po 10 roku życia.
Osoby te przejawiają znacznie rzadziej agresywne zachowania, niż to ma miejsce w dziecięcym typie zaburzeń. Zwykle mają zadowalające relacje z rówieśnikami, a zaburzenia dotyczą głównie kradzieży, wagarów i łamania reguł społecznych. Występują one równie często u obu płci.

Psychologiczna opieka w przypadku zaburzeń zachowania powinna obejmować cały system, w którym wzrasta dziecko, a zatem rodzinę, szkołę oraz oczywiście osobę sprawiającą problemy wychowawcze.

Terapia dziecka z CD ukierunkowana jest na rozwój i kształcenie podstawowych umiejętności psychospołecznych, zdolności do samokontroli oraz przyjaznych sposobów prowadzenia komunikacji. Ma na celu rozwijanie zachowań adaptacyjnych
oraz opanowanie technik kontroli własnych emocji, a także umiejętności ich identyfikacji i świadomości ich źródeł.

Interwencja rodzinna polega przede wszystkim na udzieleniu rodzicom wsparcia z powodu zakłóceń w funkcjonowaniu systemu, w którym dziecko z zaburzeniami zachowania często stanowi najsłabsze ogniwo. Pomoc rodzicom w rozwiązaniu ich osobistych problemów jest niejednokrotnie jednym z pierwszych zadań terapeutycznych. Ponadto w ramach terapii behawioralnej są oni wyposażani w wiedzę i umiejętności stosowania skutecznych metod wychowawczych, efektywnej komunikacji z dzieckiem oraz strategii negocjacyjnych, przydatnych w rozwiązywaniu wielu problemów.

Edukacja nauczycieli pozostających w kontakcie z dzieckiem z zaburzeniami zachowania oparta jest na behawioralnym systemie wzmocnień: regularne nagradzanie zachowań pożądanych, dostrzeganie wysiłku i uznanie dla pozytywnych działań. Należy pamiętać, iż terapia zaburzeń zachowania jest długotrwała, a efekty nie pojawiają się natychmiast.

9. Działalność instytucji opiekuńczo -wychowawczych ( typy placówek i zasady funkcjonowania).

Pogotowie opiekuńcze

• Placówka o szerokim zasięgu

• Jest placówką diagnostyczną, kompensacyjną, kwalifikacyjną, rozdzielającą

• Mogą w niej przebywać dzieci w wieku od 3 do 18 lat, wymagającej doraźnej i okresowej pomocy całodobowej

• Jest czynna cały rok

• Dziecko może przebywać tam do 3 miesięcy, później można przedłużyć pobyt dziecka o 3 miesiące. Maksymalnie może przebywać tam 6 miesięcy. Ale zazwyczaj dzieci przebywają tam dłużej, do momentu uregulowania sytuacji prawnej lub przeniesienia do innej placówki.

• Celem pogotowia jest działanie na rzecz powrotu dziecka do rodziny własnej lub umieszczenie go w rodzinie zastępczej albo w odpowiedniej placówce.

• Podstawą umieszczenia dziecka w pogotowiu może być orze­czenie sądu, wniosek władz oświatowych, szkoły lub policji, a także prośba rodziców.

• Główna rola pogotowani opiekuńczego polega zapewnienie doraźnej i okresowej opieki dzieciom opuszczonym i osieroconym bądź wymagającym odizolowania od dotychczasowego środowiska;

• Opracowanie wszechstronnej diagnozy (psychologicznej, pedagogicznej i lekarskiej) oraz wskazań wychowawczo-dydaktycznych dla wychowanka, kwalifikowanie dzieci do placówek opiekuńczo - wychowawczych ( w uzgodnieniu z sądem).

• Kolejna rola polega na organizowaniu odpowiedniej działalności kompensacyjnej, terapeutycznej i resocjalizacyjnej. Zapewnienie każdemu wychowankowi odpowiednich warunków wypełniania obowiązku szkolnego.

• Decyzję o przyjęciu dziecka podejmuje dyrektor

• Najważniejszym zespołem w pogotowiu jest zespół diagnostyczny. Do jego zadań należy wnioskowanie w sprawie umieszczania dzieci do zastępczych form wychowania rodzinnego lub odpowied­nich placówek opiekuńczo-wychowawczych albo resocjalizacyjnych zgodnie z jego potrzebami, ustalenie głównych kierunków działań redukcyjnych, organizowanie działań specjalistycznych, podejmowanie decyzji w sprawie przedłużenia pobytu dziecka w pogotowiu, ustalenie pełnej diagnozy wychowanka,

• Realizuje funkcję; opiekuńczą, wychowawczą, resocjalizacyjną, socjalizacyjną, terapeutyczną, diagnostyczno-kwalifikacyjną, dydaktyczną i wyrównawczą.

Dom dziecka

• Trafiają tam sieroty naturalne, społeczne, dzieci z zaburzeniami zachowania

• Jest palcówką opiekuńczą

• Mogą tam przebywać dzieci od 3 do 18 roku życia a jeśli się uczą do 24 roku życia

• Ma spełniać rolę rodziny w zakresie opieki i wychowania

• Świadczy opiekę całkowitą albo doraźną do czasu,* doraźną, gdy nie zostanie wyjaśniona sytuacja prawna, do czasu powrotu do rodziny i całkowitą, gdy rodzice są pozbawieni praw rodzicielskich.

Zadania spełniane przez dom dziecka

• Zapewnia całodobowe wyżywienie, odpowiednie warunki mieszkaniowe, zaopatrzenie w odzież i przedmioty codziennego użytku

• Ma zapewnić opiekę lekarską, prawidłowe warunki do rozwoju fizycznego, utrzymania zdrowia

• Przygotowuję wychowanków do życia rodzinnego i wychowawczego, stwarza warunki do dalszego kształcenia, zdobywania odpowiednich kwalifikacji zawodowych oraz pojęcia pracy

• Wyposaża w odpowiednie umiejętności niezbędne do samodzielnej organizacji gospodarstwa domowego. Pomoc w znalezieniu odpowiedniej z kwalifikacjami pracy oraz mieszkania, warunkuje rozpoczęcie samodzielnego życia

• Współdziała z rodziną, dąży do tego, aby dzieci miały kontakt z rodziną

• Struktura; dzieci funkcjonują w grupach wychowawczych. Dzielone są według specyfiki placówki

• Dom dziecka organizuje zajęcia terapeutyczne mające na celu wyrównanie braków związanych ze środowiskiem rodzinnym celem jest przywrócenie równowagi psychicznej dziecka, emocjonalnej, zdrowotnej.

• D. dziecka zapewnia podstawowe potrzeby dziecka; bezpieczeństwa, zrozumienia, akceptacji, miłości samorealizacji

• W d. dziecka wzorów powinien dostarczać wychowawca.

• Dom dziecka zapewnia warunki prawidłowego rozwoju psychofizycznego z uwzględnieniem potrzeb emocjonalnych i kompensujących brak domu rodzinnego.

• Dom dziecka pełni funkcje dydaktyczną, wychowawczą, opiekuńczą, rekreacyjną, korekcyjną, integracyjną i kulturalną.

Dom małego dziecka

• Placówka, w której przebywają dzieci w wieku od 0 do 3 roku życia

• Najczęściej dzieci trafiają tam na wniosek sądowy, ale zdarzają się też przypadki, kiedy dzieci trafiają tam na wniosek rodziców.

• Spełnia funkcję zdrowotno, rehabilitacyjną, bo dokonuje się tam diagnozy lekarskiej, każde dziecko przechodzi okres kwarantanny.

• Ma za zadanie również współpracować z rodziną. Są wygospodarowane specjalne pokoje, w których odbywają się spotkania z rodzicami.

• .Podejmowane są tu działania zmierzające do znalezienia dzieciom rodzin zaprzyjaźnionych, zastępczych oraz adopcyjnych. Pracownicy nie rezygnują także z pozyskiwania rodziców biologicznych starających się o powrót dziecka do domu rodzinnego.

Młodzieżowy ośrodek wychowawczy/ socjoterapeutyczny

• Przeznaczony dla młodzieży niedostosowanej społecznie

• Przebywają tam wychowankowie od 12 do 18 roku życia, jest przy nich internat i szkoła (w szkole wychowankowie są podzieleni na klasy szkolne, a w internacie na grupy wychowawcze)

• Umieszcza się tam młodzież na drodze sądowej lub postępowania administracyjnego (pomiędzy placówkami na wniosek pogotowia opiekuńczego, domu dziecka, ośrodka szkolno wychowawczego).

• Do obowiązków wychowawcy, oprócz pe­dagogicznego prowadzenia grupy, należy organizowanie czasu wolnego, zajęć sportowo--rekreacyjnych, kółek zainteresowań.

• Istnieją 3 rodzaje młodzieżowych ośrodków wychowawczych

• resocjalizacyjno wychowawczy- przebywa tam młodzież niedostosowana społecznie ale w normie intelektualnej

• resocjalizacyjno rewalidacyjny przebywa tam młodzież niedostosowana społecznie poniżej normy intelektualnej

• diagnostyczno kierujący ma na celu zdiagnozowanie przyczyn niedostosowania społecznego i skierowanie do odpowiedniej instytucji

• Zadanie - rozpoznanie przyczyn niedostosowania społecznego i jego niwelowanie, przygotowanie do życia społecznego i pracy zawodowej.

Specjalne Ośrodki Szkolno- Wychowawcze

• Są to placówka opieki całkowitej dla dzieci (od 3 roku życia), które z racji niepełnosprawności lub

niedostosowania społecznego, nie mogą uczęszczać do przedszkola lub szkoły w miejscu zamieszkiwania.

• Głównym zadaniem ośrodka jest przygotowanie wychowanków, w miarę ich możliwości, do samodzielnego

funkcjonowania społecznego w integracji ze środowiskiem. Ośrodek zapewnia: warunki do nauki i wychowania w specjalnych przedszkolach, szkołach podstawowych i ponadpodstawowych, opiekę całkowitą wychowankom pozbawionym opieki rodzicielskiej, zapewnia możliwość realizacji celów rewalidacyjnych i resocjalizacyjnych

• Do ośrodka przyjmowane są dzieci i młodzież zakwalifikowana do kształcenia specjalnego i do internatu na

podstawie skierowania wydanego przez kuratora oświaty na wniosek rodziców, prawnych opiekunów dziecka lub uprawnionych sądów. Podstawą skierowania do ośrodka jest również orzeczenie kwalifikacyjne poradni psychologiczno-pedagogicznej.

• Przy tego typu ośrodkach istnieją szkoły i internaty

• Nacisk położony jest na rewalidację

• Ośrodki zapewniają pomoc dydaktyczną i wychowawczą w formach dostosowanych do możliwości uczniów, typu trudności i rodzaju zaburzeń.

• W dni wolne od nauki wychowankowie wracają do domów rodzinnych.

• Pracownicy ośrodków współpracują z rodzinami, starając się pomóc w rozwiązywaniu problemów wychowawczych.

Świetlice socjoterapeutyczne

• Mają na celu działalność opiekuńczą wychowawczą, terapeutyczną

• Ich zadaniem jest praca z dziećmi i z rodziną. Pomoc nie polega jedynie na wsparciu materialnym, ale i na pomocy terapeutycznej. Rodzinie stawia się konkretne zadania np. uczestnictwo w AA.

• Uważa się, że dziecko powinno jak najdłużej pozostać z rodziną

Świetlice środowiskowe

• Mają na celu pracę z rodzinami patologicznymi, ubogimi dziećmi z trudnościami wychowawczymi

• Dzieci przychodzą tam po zakończeniu lekcji, by skorzystać z zajęć odrabiać lekcję

• Zapewnia wsparcie swoich wychowanków i podopiecznych

Rodzinny dom dziecka

• Jest placówką dla dzieci pozbawionych opieki rodziciel­skiej, realizującą zadania opieki całkowitej w warunkach naturalnego środowiska rodzin­nego. Dom jest koedukacyjny i obejmuje opieką 6 wychowanków.

• Do głównych zadań domu należą:

- zapewnienie wychowankom rodzinnej atmosfery i właściwych warunków rozwoju;

-zapewnienie realizacji obowiązku szkolnego i zdobycia kwalifikacji zawo­dowych

• Wśród zalet tej placówki wymienia się m.in.; rodzinny charakter wychowania, stałą opiekę wychowawczą dającą poczucie stabilizacji do momentu rzeczywistego usamodziel­nienia się, ochronę rodzeństwa przed rozłączeniem, małą liczbę wychowanków pozwalają­cą im na zachowanie własnej indywidualności i sprzyjającą szybkiemu dostrzeganiu wszel­kich nieprawidłowości w rozwoju i zachowani

Inne placówki opiekuńczo wychowawcze (jedynie wymieniam jeśli chcecie mogę również opracować ale wydaje mi się, ze te które opisałam wystarczą)

• Bursa szkolna - placówka opiekuńcza związana z instytucją nauczania (szkołą), przeznaczona na zbiorowe zakwaterowanie i wyżywienie młodzieży oraz na zamierzone oddziaływania wychowawcze.

• Ogniska wychowawcze - to instytucje opiekuńczo-wychowawcze. Ich zadaniem jest wspieranie w ramach działań profilaktyczno-opiekuńczych funkcji opiekuńczo-wychowawczych rodziny. Ma za zadanie zapewnienie rodzicom pomocy mającym poważne trudności w wychowaniu dzieci.

• Policyjna izba dziecka - placówka krótkotrwałej izolacji i doraźnej interwencji Policji, jest przeznaczona dla starszych nieletnich (ukończone 13 lat), podejrzanych o popełnienie czynów karalnych lub o nieznanej tożsamości, jeżeli nie ukończyli 18 lat. Do Izby Dziecka trafia młodzież o różnym stopniu wykolejenia, m.in. członkowie grup przestępczych, uciekinierzy z zakładów resocjalizacyjnych i z domów rodzinnych, nietrzeźwi. Nieletni mogą tam przybywać do 48 godzin, wyjątkowo do 72 godzin, dłuższy pobyt do 14 dni wymaga zgody sędziego rodzinnego. Czas ten przeznacza się na zbieranie informacji o nieletnich, prowadzenie obserwacji, sprawowanie doraźnej opieki wychowawczej. Policyjna izba dziecka kieruje dzieci i młodzież do swoich środowisk rodzinnych, do odpowiednich placówek, zakładów, z których uciekli. Ich sprawy przekazuje do sądu rodzinnego.

• Schronisko dla nieletnich

10. Charakterystyka uzależnień i ich przyczyny

Uzależnienie to stan reakcji pomiędzy daną substancją a organizmem polegającym na kompulsywnym (przymusowym) przyjmowaniu danej substancji w celu przeżycia jej działania albo uniknięcia objawów pojawiających się w momencie przerwania jej przyjmowania.

Uzależnienie - nałóg to: mocno utrwalona skłonność do wykonywania mniej lub bardziej przyjemnych czynności, które są często szkodliwe dla zdrowia, a także potępiane przez otoczenie, np.: alkoholizm, nikotynizm, narkomania.

Typy uzależnień

- od alkoholu

- od narkotyków: od opatów: morfina, heroina, kompot, kanabinole: haszysz, marihuana, kofeina

- od leków nasennych, uspakajających

- od palenia papierosów

KRÓTKA CHARAKTERYSTYKA UZALEŻNIEŃ OD ALKOHOLU.

Badania prowadzone przez wielu antropologów wskazują na to, że alkohol był używany przez ludzi niemalże od początków ich istnienia. Spełniał on funkcje fizjologiczne - zmniejszenie uczucia bólu czy zmęczenia, psychologiczne - wywołanie uczucia relaksu, lub obniżenie odczuwania lęku, oraz społeczne - jako element praktyk oraz obrzędów religijnych, czynnik ułatwiający nawiązywania kontaktów towarzyskich.

Należy podkreślić, że alkohol jest substancją silnie oddziałującą na organizm ludzki już niewielka jego ilość może zmieniać nasze zachowania. Alkohol jest substancją działającą toksycznie na komórki nerwowe. Można stwierdzić, że każda jego ilość skutkuje obniżeniem sprawności działania układu nerwowego. Wraz ze wzrastającą ilością alkoholu zmniejsza się zdolność do dokonywania właściwego osądu sytuacji, precyzyjnego myślenie, podejmowania krytycznych decyzji. Alkohol Jest on czynnikiem, który może prowadzić do pojawienia się wielu powikłań zdrowotnych, o charakterze zarówno fizycznym (somatycznym), jak i psychiatrycznym (psychicznym). Wśród zaburzeń somatycznych pojawiających się po spożyciu alkoholu wymienia się: padaczkę alkoholową; chroniczne stany zapalne nabłonków pokrywających jamę ustną; żołądek; przełyk; dwunastnicę; podrażnienie podniebienia; ostre i chroniczne zapalenia trzustki; zapalenie a nawet marskość wątroby, zaburzenia w pracy serca.

Przyczyny:

• dopasowanie się do pijącego otoczenia

• ucieczka od problemów

• wyrażenie potrzeby buntu

• doznanie przygody i ryzyka

• doznanie zaspokojenia ciekawości

KRÓTKI OPIS NARKOMANII.

Narkomania jest niewątpliwie groźnym i patologicznym zjawiskiem występującym w dzisiejszym społeczeństwie. Jest ona spowodowana dłuższym bądź krótszym okresem przyjmowania leków zwłaszcza narkotycznych środków przeciwbólowych. Uzależnienie wywołują również leki psychotropowe, narkotyki oraz środki uspokajające. Uzależnienie od narkotyków bardzo szybko prowadzi do powstania istotnych zmian psychicznych manifestujących się zmniejszeniem uczuciowości wyższej, zaburzeniami krytycyzmu, degradacją społeczną, osłabieniem woli, bądź kłamliwością. Uzależnienia od narkotyków są niejednokrotnie przyczyną podjęcia działalności przestępczej.

Narkomanii ulegają dziś dzieci, młodzież i dorośli. Wśród narkomanów są zarówno mężczyźni jak i kobiety oraz przedstawiciele niemal wszystkich zawodów. Współczesny przemysł chemiczny i farmaceutyczny sprzyja rozpowszechnianiu się narkomanii. W kręgu różnych uzależnień od klasycznej narkomanii coraz częściej pojawiają się nowe formy: nadużywanie narkotyków chemicznych i rozpuszczalników (toksykomania), środków leczniczych (lekomania). W Polsce problem narkomanii pojawił się dopiero pod koniec lat sześćdziesiątych. Nowe zjawiska społeczno-kulturalne (kontestacja młodzieży), będące wynikiem ideologii m.in. hippies, legły u podstaw rozwoju narkomanii wśród młodzieży. Najpopularniejszym środkiem odurzającym był trójchloroetylen, popularnie zwany „tri”. Ponadto stosowano tardyl, glimid i parkopan. Używano również różnorodnych zmienników, jak kleje (butapren) i rozpuszczalniki. W latach siedemdziesiątych nastąpił okres „narkomanii lekowej”. Głównym źródłem narkotyków były wówczas apteki otwarte, szpitale, i zakłady produkujące środki odurzające. Od 1976 r. Wystąpił gwałtowny wzrost domowej produkcji środków odurzających i „mleczka makowego”, przetworów ze słomy makowej, jak „makiwaram”, „kompot”, „hera”.

Wśród najczęściej zażywanych środków odurzających są marihuana, haszysz, amfetamina, kokaina, heroina, LSD.

Ze względu na pochodzenie narkotyki można podzielić na następujące grupy:

Narkotyki naturalne - zalicza się tu substancje roślinne dostępne zazwyczaj w postaci suszu z łodyg, liści, korzeni; soku bądź wywaru z roślin. Właściwości odurzające wykazują również pewne gatunki grzybów, kaktusów oraz owoców. Substancje te mogą wywoływać halucynacje, działać na organizm pobudzająco lub posiadać właściwości antydepresyjne.

Narkotyki sztuczne - w tej grupie znajdują się wszystkie środki odurzające pozyskiwane w reakcjach chemicznych prowadzonych, aby uzyskać określony środek w formie wolnej od innych domieszek (czystej). Narkotyki sztuczne oddziałują na organizm podobnie jak środki wyżej wymienione, ale skutki ich działania są odczuwana znacznie szybciej i silniej. Środki te znacznie częściej wywołują uzależnienia, w krótkim czasie prowadzą do degradacji organizmu a ich stosowanie niesie większe ryzyko przedawkowania.

Przyczyny sięgania po środki odurzające to:

• Cechy osobowości: niedojrzałość społeczna oraz emocjonalna, niewielka odporność na sytuacje stresowe, lęk przed światem, obawa przed problemami, poczucie bezradności wobec narastających problemów,

• Czynniki środowiskowe: środowisko nie determinuje wystąpienia uzależnień, mogą się one pojawić u każdego człowieka, bardzo często uzależnienia występują u tzw. dzieci z dobrych domów.

• Nacisk grupowy - niejednokrotnie jest próbą manifestowania przez ludzi młodych dorosłości lub odpowiedzią na panujące trendy,

• Fałszywe opinie - bardzo często osoby rozprowadzające środki odurzające przekonują swoich klientów o tym, że narkotyki wywierają wiele pozytywnych skutków na organizm i bagatelizują ich toksyczne działania,

• Ciekawość.

Pierwszymi symptomami świadczącymi o tym, że dana osoba zażywa narkotyki są: krwawienie z nosa, przewlekły katar, zaburzenia pamięci, niewyraźna bełkotliwa mowa, przekrwione oczy, brak dbałości o własny wygląd, słodkawy zapach oddechu, nieprzestrzeganie podstawowych zasad higieny osobistej, plamy z krwi na bieliźnie, ślady po ukłuciach, opuszczanie zajęć szkolnych, pogorszenie oceń, samotne spędzanie czasu w pokoju, unikanie rozmów; wypowiedzi, z których wynika pozytywny stosunek do środków odurzających, bunt, kłamstwa, napady złości, agresja, kradzież cennych przedmiotów lub pamiątek rodzinnych, krótkie odbywane w tajemnicy rozmowy telefoniczne, nagłe niczym, nieuzasadnione wyjścia z domu.

O tym, że ktoś zaczyna zażywać narkotyki może świadczyć pojawienie się w domu takich przedmiotów jak: szklane fifki używane do palenia papierosów, szklane zakręcone fajeczki, papierosowe bibułki, niewielki wypełnione proszkiem foliowe torebki, kryształki, tabletki (kolorowe lub białe pastylki z natłoczonym wzorkiem), susz, fragmenty przypalonej folii alumiowej, tubki, pojemniki z klejem, strzykawki, igły; papierowe, kwadratowe znaczki z nadrukowanymi, kolorowymi obrazkami do lizania.

Przyczyny:

1) Chęć odurzenia się2)Ciekawość i nuda. 3) Wpływ grupy rówieśniczej. 4) Młodzieżowa chęć 5) Ucieczka od problemów zewnętrznych 6) Ucieczka od problemów wewnętrznych. Dzieci z trudnościami emocjonalnymi nie potrafią radzić sobie z komplikacjami, jakie nieuchronnie niesie ze sobą życie.

KRÓTKA CHARAKTERYSTYKA LEKOMANII

Lekomanią określa się uzależnienie od substancji odurzających takich jak np. leki uspokajające, środki nasenne, pobudzające, barbiturany, leki przeciwbólowe, oraz przeciwgorączkowe. Środki uspokajające oraz nasenne są zaliczane do substancji tłumiących a rezultatem ich przyjmowania jest odprężenie, uspokojenie, obniżenie percepcji i koordynacji ruchowej, zmniejszenie zdolności dooczny sytuacji, podwójne lub niewyraźne widzenie, zaburzenie postrzegania, pamięci, obniżona orientacja w środowisku, zaburzenia emocjonalne (euforia, wrogość, podniecenie, lęk, depresja, szybkie zmiany nastroju). Większość wyżej wymienionych leków jest w stanie wywołać uzależnienie fizyczne oraz psychiczne. Spożywanie ich niesie ze sobą ryzyko przedawkowania, które może okazać się śmiertelne w skutkach.

Zwiększone prawdopodobieństwo wystąpienia uzależnień lekowych pojawia się u tych osób, które w określonym czasie swojego życia były zmuszone do zażywania leków, jako środków terapeutycznych chorób, których objawami były nerwobóle, bóle głowy, bezsenność, napady lęku, stany niepokoju. Warto podkreślić, że zażywanie kilku leków w tym samym czasie może wywołać szereg niebezpiecznych dla organizmu interakcji.

Ogólnie

Objawy uzależnienia (cechy)

- trudności w kontrolowaniu zachowania związanego z przyjmowaniem danej substancji jego rozpoczęcia, zakończenia lub ilości

- fizjologiczne objawy stanu zdrowia po odstawieniu środków uzależniających występujące po przerwaniu lub zmniejszeniu ilości danej substancji w postaci zespołu abstynencyjnego charakterystycznego dla danej substancji albo przyjmowanie substancji działającej podobnie

W każdym uzależnieniu dochodzi do powstania zespołu abstynencyjnego. Jeśli chodzi o uzależnienie od alkoholu czy narkotyków to: mogą wystąpić powikłania komplikacjami, które mogą być zagrożeniem dla życia. Do najczęstszych powikłań należy majaczenie drżenne (delirium tremens). Charakterystyczne są omamy wzrokowe i słuchowe, podwyższone ciśnienie i ciepłota ciała, intensywne pocenie się.

Drugie po delirium to halucynoza alkoholowa (omamica). Pojawiają się omamy wzrokowe, spostrzeganie czegoś, czego nie ma. Pojawia się w zespole abstynencyjnym również, paranoja alkoholowa (zespół Otella). Skupia się tylko wokół zdrady, niewierności. Kolejny to zespół Korsakowa - masywne zaburzenia pamięci z konfabulacjami części zdarzeń z przeszłości później nie pamiętają, kolejna luka.

Następna jest padaczka alkoholowa. Przyczyną jest uszkodzenie mózgu. Duże napady padaczkowe (utrata przytomności, drgawki toniczne).

11. Metody i zasady nauczania

Metody nauczania - to sposób postępowania nauczyciela z uczniami, w celu osiągnięcia zamierzonego celu.
Wg Okonia - systematycznie stosowany sposób pracy nauczyciela z uczniami, umożliwiający opanowanie wiedzy wraz z umiejętnością posługiwania się nią w praktyce, jak również rozwijanie zainteresowań umysłowych i zdolności.

Wg Zaczyńskiego - celowo i systematycznie stosowany sposób kierowania pracą uczniów
w procesie dydaktycznym użyty ze świadomością możliwości jego zastosowania.

Metody oparte na słowie:

- Opowiadanie - polega na zaznajomieniu uczniów z jakimiś rzeczami, zjawiskami w formie ich słownego opisu. Wykorzystywane jest w młodszych klasach szkoły podstawowej, dlatego musi być obrazowe.
- Wykład - służy przekazywaniu uczniom jakiś informacji z zakresu różnych dziedzin naukowych.
Stosowany jest najczęściej w szkolnictwie wyższym. Wymaga od słuchaczy myślenia hipotetyczno-dedukcyjnego.

 Wykład konwencjonalny - treść jest bezpośrednio przekazywana przez nauczyciela w gotowej formie do zapamiętania.

 Wykład konwersatoryjny - polega na przeplataniu fragmentów mówionych wykładu z wypowiedziami słuchaczy.

 Wykład problemowy - jest ilustracją jakiegoś problemu naukowego lub praktycznego.

- Pogadanka - jej istota polega na rozmowie kierowanej przez nauczyciela z uczniami.
Nauczyciel zmierzając do osiągnięcia sobie znanego celu stawia pytania uczniom, na które oni udzielają odpowiedzi. Jest to najstarsza metoda dydaktyczna, stosowana już przez Sokratesa.
Jest ona przede wszystkim wykorzystywana w niższych klasach szkoły podstawowej.
- Dyskusja - polega na wymianie poglądów na określony temat, można wykorzystać ją dopiero
w najwyższych klasach szkoły podstawowej oraz w szkole średniej.
Dyskusja, bowiem wymaga specjalnego przygotowania uczestników.
- Praca z książką - jeden z najważniejszych sposobów zarówno poznawania jak i utrwalania nowych wiadomości. Samodzielne korzystanie z książek przez uczniów może mieć formę - uczenia się z podręcznika, sporządzania notatek, - lektury uzupełniającej.

Metody oglądowe - oparte na obserwacji:

- Pokaz - demonstrowanie uczniom czegoś, to metoda oparta na obserwacji.
Pokaz bywa metodą towarzyszącą, która występuje z inną.

Metody oparte na działalności praktycznej:

- Metoda laboratoryjna - polega na tym, że uczeń samodzielnie przeprowadza eksperyment
(np. na chemii). Może występować w dwóch odmianach:

 tradycyjna - uczniowie samodzielnie wykonują eksperyment pod okiem nauczyciela,

 problemowa - uczniowie samodzielnie wykonują eksperyment, nie wiedząc
z jakim skutkiem

- Metoda zajęć praktycznych - stosowana na zajęciach praktycznych, ma miejsce wtedy,
gdy uczniowie wykonują czynności związane z zawodem (szkoły zawodowe).

Metody problemowe - inaczej samodzielne dochodzenie do wiedzy (uczenie się przez odkrywanie)

-Wykład problemowy - W przeprowadzaniu wykładu problemowego główna rola przypada wykładowcy. Formułuje on problem, stawia hipotezy, gromadzi prze­słanki do ich sprawdzenia (weryfikacji) oraz do rozwiązywania problemu. Wykładowca prowadzi głośno monolog. Jest to jak gdyby rozmowa z samym sobą. Przedstawia własny tok rozumowania na kolejnych etapach sytuacji problemowej. Wzbudza i steruje procesem myślenia uczącego się, aktywizuje i zachęca do udzielenia sobie w myślach odpowiedzi. Odpowiedzi te wykładowca potwierdza lub uzupełnia.

-Gry dydaktyczne pierwszy uporządkował i przeniósł z zachodniej dydaktyki Kraszewski.
Są to metody z grupy aktywizującej.
Gry dydaktyczne to rodzaj metod nauczania należących do grupy metod problemowych,
Podział gier dydaktycznych:

- Burza mózgów - ta metoda przeznaczona jest do samodzielnego, szybkiego wymyślania przez uczniów zbioru hipotez przy wykorzystaniu myślenia intuicyjnego. Polega ona na rozwiązywaniu sytuacji problemowej przez możliwie największą liczbę pomysłów, które mogą być nawet fantastyczne. Burzę mózgów organizuje się zazwyczaj w małych 10-12-osobo-wych grupach. W części pierwszej dyskusji burzy mózgów następuje wprowadzenie, sformułowanie problemu oraz zgłaszanie i rejestrowanie pomys­łów. W części drugiej przeprowadza się dyskusję i wartościowanie pomysłów w gronie ekspertów oraz wybór najlepszych rozwiązań. Na końcu przeprowadza się podsumowanie, ustala wnioski i ocenia stopień zrealizowania celu.

- Metoda symulacyjna - inaczej inscenizacja - to udawanie kogoś np. nauczyciela, robi się wszystko tak jakby się nim było. Uczeń jest aktywny.

Metoda przypadków - opiera się na opisie przypad­ków, który służy do kształtowania zdolności wytwarzania wielu warian­tów i pomysłów rozwiązania przedstawionych w nich sytuacji prob­lemowych. Przypadek to zdarzenie, które zaistniało w wyniku zbiegu określonych okoliczności. Istotę metody przypadków stanowi przygotowanie przez nauczyciela trafnego (autentycznego bądź fikcyjnego) opisu zdarzenia, który wyko­rzystując dotychczasową wiedzę i doświadczenie uczących się, potrafi pobudzić ich do twórczego myślenia. W wyniku analizy przedstawionego opisu zdarzenia uzupełnionej o wyjaśnienia nauczyciela, uczący się dokonuje wyboru rozwiązania optymalnego.

F. Szlosek (1995) wyróżnia kilka faz:

Faza 1 - przygotowanie opisu przypadków:

- wyjaśnienie celu i tematu zajęć,

- wyjaśnienie istoty metody przypadków (zdarzeń).

Faza 2 - prezentacja opisu zdarzenia:

- wstępna analiza zdarzenia,

- uzupełnienie informacji (pytania, odpowiedzi).

Faza 3 — analiza opisu zdarzenia:

- selekcja informacji na ważne i drugoplanowe.

Faza 4 — propozycja rozwiązań:

- wybór rozwiązania optymalnego i jego uzasadnienie.

Faza 5 — ocena trafności stawianych pytań:

- ocena prawidłowości wnioskowania,

- podkreślenie momentów mających najwyższą wartość
dydaktyczną.

- Metoda sytuacyjna jest bardzo zbliżona do metody przypadków. Istotę metody sytuacyjnej stanowi przygotowany przez nauczyciela trafny (autentyczny bądź fikcyjny) opis sytuacji (ciągu zdarzeń), który może dotyczyć np. sytuacji zdrowotnej człowieka (w zakresie leczniczym, pielęgnacyjnym). Opis sytuacji, uwzględniając dotychczasową wiedzę i doświadczenie uczących się, powinien pobudzić ich do twórczego myślenia, a po dokonaniu analizy opisu, do podjęcia decyzji, np. co, kiedy, jak i przy użyciu, jakich środków należy zrobić, aby rozwiązać problem. Opis sytuacji różni się od opisu przypadku. Najczęściej jest to obszerny opis sytuacji (ciągu zdarzeń) z licznymi ważnymi dodat­kowymi dokumentami, który pozwoli uczącym się tę sytuację zro­zumieć. Opisy sytuacji są wyrażane w czasie teraźniejszym, a dokonany wybór rozwiązania w czasie przyszłym. W zależności od obszerności opisu sytuacji należy uczącym się zapewnić czas na zapoznanie się z nim, gdyż tok zajęć przy stosowaniu tej metody nie przewiduje uzupełniania informacji przez nauczyciela. W części końcowej opisu sytuacji znajdują się pytania do dyskusji wokół zawartych w tym opisie problemów.

-Metoda inscenizacji - odgrywanie ról przez uczestników w oparciu o sytuacje problemową.

- Metody eksponujące, inaczej waloryzujące (uczenie się przez przeżywanie). Do nich należą: wystawa, film.

Zasady to normy postępowania uznane za właściwe w celu osiągnięcia zamierzonych rezultatów.

Zasady nauczania obowiązują od XVII wieku do dziś.

Zasada nauczania według Czesława Kupisiewicza to normy postępowania dydaktycznego, której przestrzeganie pozwala nauczycielowi zapoznać uczniów z podstawami usystematyzowanej wiedzy, rozwijać ich zainteresowania i zdolności poznawcze, wpajać im określone poglądy i przekonania oraz wdrażać do samokształcenia.

Zasady nauczania mają za cel rozwijać zainteresowania uczniów, zdolności poznawcze, upajać podstawy naukowego poglądu na świat. Zasady te obowiązują we wszystkich typach szkół, szczeblach kształcenia i wszystkich przedmiotach nauczania.

Zasady te wprowadzone, aby ulepszyć efektywność nauczania.

- Zasada poglądowości - Zasada ta odchodzi od nauczania opisowego. Wskazuje na konieczność zdobywania wiedzy o rzeczywistości przez bezpośrednie poznawanie rzeczy i zjawisk, wydarzeń i procesów lub przez zetknięcie z ich „zastępnikami", czyli pomocami naukowymi, takimi jak: obrazy, modele, słowa, wykresy, tabele.

-Zasada przystępności - inaczej zwana zasadą stopniowania trudności. Wyraża ona konieczność dostosowania treści i metody nauczania do rozwoju i możliwości uczniów. Treści powinny być przekazywane w sposób czytelny, zrozumiały. W nauczaniu należy przechodzić od tego, co dla ucznia bliskie, do tego, co dalekie.

Od tego, co jest dla uczniów łatwiejsze, do tego, co trudniejsze. Od tego, co jest uczniom znane, do tego, co nowe i nieznane.

Należy uwzględnić różnicę w tempie pracy i stopniu zaawansowania w nauce poszczególnych uczniów.

- Zasada systematyczności - w dużej mierze odnosi się do ucznia. Mówi, że jeśli uczeń chce trwale i skutecznie coś zapamiętać to powinien systematycznie utrwalać wiedzę. Nauczyciel systematycznie przygotowuje się do zajęć, a uczeń również podejmuje wysiłek intelektualny, aby być ocenionym.

Nauczyciel natomiast powinien w swojej pracy dydaktycznej uwzględniać następujące reguły:

• stale nawiązywać do materiału opanowanego;

• dokonać właściwego podziału materiału nauczania na określone porcje;

• wiązać poszczególne porcje w całość;

• podkreślać sprawy i treści główne i zasadnicze dla poszczególnych tematów, zagadnień programowych i celów kształcenia;

• dbać o systematyczne opanowywanie wiedzy i zdobywanie umie­jętności przez uczniów.

- Zasada świadomego i aktywnego uczestnictwa - to jedna z nowych zasad.
Polega ona na aktywnym stosunku ucznia do celów uczenia się. Nauczyciel powinien znać swojego ucznia, żeby wiedzieć, czym go zainteresować. Reguły stosowania zasady: uświadomienie uczniom potrzeby posiadania wiedzy z różnych dziedzin nauki, rozwijanie zainteresowań uczniów dot. Wykładanego przedmiotu, wyzwalania u ucznia pozytywnej motywacji do nauki. Eksponuje potrzebę ciągłego aktywizowania ucz­nia poprzez wprowadzanie go w różne sytuacje problemowe i namawianie do ich samodzielnego pod opieką nauczyciela, rozwiązywania. Nauczyciel powinien stwarzać warunki sprzyjające wdrażaniu ucz­niów do zespołowych form pracy.

Przejawia się w świadomym stosunku uczniów do celów uczenia się, świadomym i aktywnym udziale uczniów w nabywaniu wiadomości i umiejętności, w świadomej i aktywnej samokontroli i samoocenie wyników czy wreszcie dążności do samodzielnego rozwiązywania problemów. W procesie nauczania uczniowie powinni być aktywni we wszelkich możliwych sferach: poznawczej, emocjonalnej, ruchowej, praktycznej, społecznej. W procesie nauczania - uczenia się należy uwzględnić indywidualne zainteresowania uczniów, stawiać ich w sytuacjach, w których mogliby dostrzegać niezgodności między wiedzą posiadaną, a nowymi faktami, wdrażać uczniów do pracy zespołowej i planowania pracy

- Zasada kształtowania umiejętności uczenia się - jest ważna z punktu widzenia przygotowania do samokształcenia. Jest podstawą wdrażania uczniów do samodzielnego zdobywania wiedzy. Skła­dają się na nie umiejętności świadomego i samodzielnego planowania i organizowania pracy umysłowej oraz doskonalenia podstawowych me­tod nabywania informacji i rozwijania umiejętności takich jak obserwa­cja, korzystanie z różnych komunikatów audiowizualnych, podręcznika i innych materiałów dydaktycznych.

- Zasada łączenia teorii z praktyką - zasada ta orientuje nauczyciela na konieczność harmonijnego wiązania wiedzy naukowej z praktyką codziennego życia. Zakłada to, co uczeń uczy się w szkole powinno mieć zastosowanie w praktyce. Mówi ona o potrzebie przygotowywania uczących się do racjonalnego posługiwania się wiedzą teoretyczną w różnorakich sytuacjach praktycznych.
Argumenty przemawiające za tym by łączyć teorię z praktyką:

a. Praktyka jest tak samo źródłem wiedzy o świecie jak teoria.

b. Praktyka sprawdza prawdziwość przekazywanej wiedzy.

d. Przygotowuje uczniów do działalności praktycznej.

- Zasada indywidualizacji i zespołowości - kieruje uwagę na indywidualne możliwości osób kształcących się - pojedynczych osób i tym samym grup. Nauczyciel powinien zauważać ucznia zdolnego, ale również słabszego.

- Zasada trwałości wiedzy - Zasada trwałości wiedzy wskazuje na konieczność podejmowania i stosowania przez nauczyciela licznych zabiegów dydaktycznych po to, aby uczniowi ułatwić trwałe zapamiętywanie poznanych przez niego wiadomości i opanowywanych umiejętności.

Zasada trwałości wiedzy uczniów oznacza konieczność takiego orga­nizowania procesu dydaktycznego, aby uczniowie umieli go odtworzyć i posłu­giwać się rezultatami w praktycznych sytuacjach.

Z badań nad zapamiętywaniem wynika, że najlepiej są zapamiętywane te treści, które mają następujące cechy: prostą strukturę myśli, która ułatwia zrozumienie treści całego wykładu lub; prostota struktury zajęć, przejrzystość przekazu treści również ułatwia zrozumienie i zapamiętywanie. Lepszemu zapamiętaniu służy odwoływanie się do doświadczeń i prak­tycznej działalności słuchaczy. Szczególne znaczenie dla trwałości wiedzy ma wielokrotne powracanie nauczyciela do głównych tez wykładu. Wymaga się egzekwowania wiadomości, oceniania ich, podsumowania oraz utrwalania poprzez powtarzanie i ćwiczenia.

- Zasada ustawiczności kształcenia - każdemu człowiekowi powinna przyświecać idea kształcenia ustawicznego (ciągle od urodzenia do śmierci). Należy pamiętać, że wiedzę należy aktualizować i doskonalić

Zasad powinni przestrzegać przede wszystkim nauczyciel i uczniowie, decydenci (osoby, które projektują procesy kształcenia), autorzy podręczników, wszyscy, którzy są w jakiejkolwiek mierze związani z procesem kształcenia.

{Wskazuje na istotę i potrzebę zachowania ciągłości i systematyczności w procesie uczenia się w celu aktualizowania zdobywanej wiedzy, podnoszenia kwalifikacji, na­dążania za rozwojem nauki i techniki}.

Zasada operatywności - polega na tym, aby przekazywana wiedza miała walor zastosowania w praktyce, życiu codziennym.

12. Osobowość nauczyciela i wychowawcy. Wyznaczniki autorytetu i kultury pedagogicznej nauczyciela.

Autorytet pedagogiczny - to swoiste przymioty i kompetencje wychowawców zwiększające ich możliwości oddziaływania na wychowanków, przekazywania im wiedzy, postaw, wartości i formowania określonych umiejętności. Autorytet pedagogiczny staje się koniecznym warunkiem przebiegu procesu edukacji. Wyróżnia się następujące jego rodzaje:

-autorytet oparty na doświadczeniu życiowym wychowawcy, czyli na jego wiedzy, wykształceniu, zdolnościach i mądrości,

-autorytet desygnowany, odnoszący się do pozycji społecznej wychowawcy, wynikający z uzniania dla jego stanowiska, bądź funkcji,

-autorytet oparty na nieformalnych umowach, zaufaniu, kontraktach, które wychowawcy zawierają w codziennych interakcjach, że swoimi wychowankami,

-autorytet wypływający z wiedzy, którą posiada osoba sprawująca zwierzchnictwo nad innymi ludźmi.

Cechy osobowości jakie powinien posiadać dobry nauczyciel to;

• prawość i stałość charakteru w połączeniu ze sprawiedliwością w postępowaniu względem innych

• konsekwencja

• wysoki poziom intelektualno- kulturalny

• postawa twórcza

• powinien być również sprawiedliwy i wymagający

• powinien wyrażać się w sposób jasny i przystępny

• mieć poczucie humoru i przyjazne nastawienie do uczniów

Do najważniejszych cech osobowości nauczyciela zalicza się:

Autentyzm - stanowi nade wszystko zgodność z samym so­bą. Przejawia się w postępowaniu nacechowanym szczerością i spontanicznością. Zakłada się, iż wychowawca nie ma w zasadzie niczego do ukrycia przed swymi wychowankami. Jest osobą, która ma poczucie własnej godności i wartości jako istoty ludzkiej. Dlatego nie musi wsty­dzić się swych błędów i niedomagań. Kontakty z uczniami są szczere, otwarte i spontaniczne.

Akceptacja -okazywana dzieciom i młodzieży polega na uznawaniu ich takimi, jakimi są naprawdę, a więc bez

jakichkolwiek uprzedzeń. Łączy się z poszanowaniem ich prawa do własnej odrębności, Każdego z wychowanków uważa

się za nie­powtarzalną w swoim rodzaju istotę ludzką, stanowiącą swoisty świat przeżyć, myśli i uczuć. Podstawa ta

odnosi się głównie do uczuć, opinii, przekonań. Ta podstawa zrywa z jakimkolwiek grożeniem, pouczaniem. Akceptując

wychowanka nauczyciel okazuję mu szacunek i zaufanie, a jednocześnie w pewnym sensie nagradza.

Rozumienie empatyczne - występuje jest jako przejaw humanistycznego po­dejścia do wychowanków, oznacza zdolność ich rozumienia przez wy­chowawców niejako od wewnątrz, czyli przez pryzmat sposobu widze­nia przez dzieci i młodzież świata, ludzi i wartości, to jest niejako włas­nymi ich oczami. Jest to sztuka postawienia siebie w sytuacji ucznia, spojrzenia na świat z jego perspektywy. Każdy człowiek może inaczej reagować na ten sam bodziec. Toteż zrozumieć drugą osobę można jedynie wczuwając się w świat jej przeżyć i doznań (rozpoznawanie przeżyć od wewnątrz tej drugiej osoby, a nie przez racjonalną ocenę jej zachowań). Rozumienie empatyczne jest równoznaczne z wczuwaniem się przez dorosłych w wewnętrzny świat doznań i przeżyć dzieci i młodzie­ży, tak jakby był on ich własnym światem. Dzięki temu wychowawcy i nauczyciele są w stanie lepiej poznać i zrozumieć swych podopiecz­nych. Ważnym elementem tej kompetencji jest umiejętność aktywnego słuchania oraz nagradzanie za całokształt pracy, za całość zachowań, a nie za pojedyncze akty czy formy działania

Autorytet nauczyciela to zespół cech i właściwości nauczyciela, dzięki którym uczeń akceptuje istotne wymagania oraz normy, zwłaszcza wychowawcze głoszone przez nauczyciela

Wyznaczniki autorytetu nauczyciela to;

1. Sposób sprawowania władzy w realizacji celów dydaktyczno-wychowawczych.\
2. Zdolność i umiejętność zaspokajania indywidualnych potrzeb ucznia.
3. Sposób przestrzegania przez ucznia istotnych dla niego cech osobowości nauczyciela.
4. Poziom samooceny ucznia - im mniejsza (im niższa) samoocena - tym większa podatność na wpływy tym silniejsze poszukiwanie autorytetów (nie zawsze wśród nauczycieli i nie zawsze pożądanych wychowawczo.
5. Prestiż pozycji społecznej nauczyciela.

Można wyróżnić następujące wyznaczniki kultury pedagogicznej wg U. Tokarskiej

1. Świadomość wychowawcza (rodziców, opiekunów, pedagogów).

2. Określona wiedza (element p o z n a w c z y):

a) znajomość potrzeb dziecka;

b) znajomość celów i zasad wychowania;

c) znajomość cech, jakimi winien odznaczać się wychowawca;
d) znajomość trudności i zagrożeń rozwojowych.

3. Umiejętność nawiązywania stosunku wychowawczego (element e m o c j o n a l n y):

a) stosunek uczuciowy do dziecka;

b) stosunek wychowawczy (pedagogiczny) do dziecka;

c) atmosfera wychowawcza.

4. Znajomość i umiejętność stosowania metod i środków wychowawczych (element behawioralny)

a) umiejętność stosowania metod;

b) umiejętność stosowania nagród i kar;

c) umiejętność organizowania warunków wychowawczych (w rodzinie, czy placówce opiekuńczo-wychowawczej);

d) stosunek(rodziców, opiekunów, wychowawców) do nauki szkolnej dzieci i ich dalszego kształcenia;

e) uznanie potrzeby doskonalenia własnej wiedzy i umiejętności pedagogicznych.

Potrzeby, problemy i prawa dziecka w placówce opiekuńczo - wychowawczej.

Kultura pedagogiczna i organizacyjna w szkole przejawia się i kształtuje w następujących układach, interakcjach-relacjach: nauczyciel-uczeń, wychowanek, nauczyciel-rodzice, środowisko, nauczyciel-nauczyciel,

nauczyciel-kadra kierownicza i nadzór pedagogiczny, nauczyciel-związek zawodowy (związki zawodowe), nauczyciel-instytucje państwowe, samorządowe i or­ganizacje społeczne, nauczyciel-własna rodzina

13. Czas wolny dzieci i młodzieży - ich problematyka

Czas wolny dziecka jest to okres dnia, który pozostaje mu po wypełnieniu obowiązków szkolnych, domowych, czynności organizacyjno-porządkowych związanych z zachowaniem zdrowia i higieny, czas, w którym może ono według swojego upodobania wypoczywać, bawić się i zaspokajać potrzeby wynikające z własnych zainteresowań. Do podstawowych funkcji czasu wolnego należą: funkcja twórcza, percepcyjna, rekreacyjna i uspołeczniająca.

Czas wolny pojęcie to określił Tadeusz Wujek, pozostaje po zaspokojeniu potrzeb biologicznych jednostki ludzkiej, a także po wykonaniu obowiązkowych prac zarobkowych i może on być wykorzystany przez jednostkę ludzką dowolnie według zainteresowań tej jednostki. Według Wujka czas wolny dzieci i młodzieży to czas, który pozostaje po zaspokojeniu potrzeb biologicznych dzieci, tj. sen, ubranie, wykonanie obowiązkowych prac szkolnych i może być wykorzystywany dowolnie wg. zainteresowań dzieci i młodzieży.

Czas wolny może być wykorzystywany w sposób pozytywny lub negatywny przez człowieka. W sposób pozytywny wykorzystuje się wówczas go, jeśli on służy dla rozwoju fizycznego, intelektualnego i innych sfer psychicznych jednostki ludzkiej. Czas wolny może być również wykorzystywany negatywnie przez dzieci i młodzież, jeżeli będzie zaburzał rozwój fizyczny jednostki ludzkiej wskutek nadmiernej oglądalności telewizji lub komputera. Niewłaściwe wykorzystywanie czasu wolnego może doprowadzić do łączenia się z grupami negatywnymi wychowawczo, a nawet patologicznymi na granicy przestępstwa, stąd też należy przygotowywać dzieci i młodzież do procesu wykorzystania czasu wolnego. Rolę tę w przygotowaniu, wykorzystywaniu czasu wolnego powinna spełniać szkoła i rodzinna.

W zależności od tego jak jest wykorzystany może być korzystny dla rozwoju dziecka bądź dla niego szkodliwy, demoralizujący.

Rodzice powinni dużo czasu poświęcić na spędzanie z dzieckiem w czasie wolnym, te wspólnie „stracony czas” jest bowiem, bardzo dla dziecka pożyteczny.

Rodzice wraz z dziećmi mogą ten czas wykorzystać na wspólne czytanie książek i czasopism, zabawy na Świeżym powietrzu, wspólne oglądanie TV czy wyjście do kina. Daje to dziecku szanse na rozmowę i otworzenie się przed nimi.

W czasie wolnym powinna następować nie tylko „prosta” regeneracja sił, ale także ma następować rozwój osobowości oraz kształtowanie stosunków międzyludzkich. Dobry wypoczynek to lepsze efekty w nauce, zmniejszenie absencji na lekcjach, zmniejszenie wydatków na leczenie i przedłużanie sprawności fizycznej i umysłowej dziecka.

Czas wolny młodzieży

Młodzież stanowi przynajmniej w społeczeństwach rozwiniętych kategorię osób znajdujących się w okresie przejściowym od dzieciństwa do dorosłości, osób nie, wymagających już bezpośredniej opieki ze strony dorosłych, a nie ponoszących jeszcze pełnej odpowiedzialności za własną rodzinę czy za określony odcinek pracy zawodowej. Młodzież- to równocześnie kategoria ludzi znajdujących się w okresie intensywnego rozwoju fizycznego, intelektualnego, emocjonalnego. Postawy kształtowane w tym okresie mają dużą szansę przetrwania w wieku dorosłym.

Młodzież dysponuje średnio 1-3 godzinami czasu wolnego w ciągu dnia

Możemy wyodrębnić następujące sposoby spędzania czasu wolnego;

- uczestnictwo zespołach zainteresowań, dokształcania,
dyskusji w szkole
- zajęcia artystyczne (amatorska twórczość artystyczna)
-zajęcia techniczne (zajęcia techniczne)
-zajęcia sportowe (uprawienie sportu i turystyki)
- uczestnictwa w kulturze (kino i teatr)

- spotkania towarzyskie (spotkania z przyjaciółmi w kawiarni czy w restauracji)
- spacery

- zabawy z dziećmi

- zajęcia amatorskie (uprawianie hobby)

- indywidualne korzystanie z dóbr kultury (czytanie, słuchanie radia, oglądanie programów)

14. Przemoc w rodzinie, w szkole - pojęcia, przyczyny. Próby przeciwdziałania przemocy - interwencja, terapia, profilaktyka

Przemoc w rodzinie to zamierzone, wykorzystujące przewagę sił działanie przeciw członkowi rodziny, naruszające prawa i dobra osobiste, powodujące cierpienie i szkody. W relacji jedna ze stron ma przewagę nad drugą. Ofiara jest zazwyczaj słabsza, a sprawca silniejszy. Zgodnie z art. 207§1 Kodeksu Karnego, przemoc w rodzinie jest przestępstwem.

Formy przemocy wg N. Brudny

• Fizyczna- akt bezpośredniego kontaktu sprawcy z ofiarą, które sprawiają ofierze ból (popychanie, kopanie, szczypania, polewanie substancjami), nieudzielanie pomocy np., gdy dziecko się oparzyło

• Przemoc psychiczna- odnosi się do uczuć, potrzeb, emocji ofiary, wpływanie na uczucia, emocje, towarzyszące temu zjawisku groźby, zastraszenie, demonstracja siły sprawcy, zmuszanie ofiary do posłuszeństwa (wyśmiewanie, grożenie, izolowanie kogoś, ograniczanie kontaktów, ograniczanie pożywienia, snu, wyzywanie, szydzenie, upokarzanie)

• Przemoc seksualna- w odniesieniu do współmałżonka- zmuszanie do nie akceptowalnych praktyk seksualnych, wymuszenie aktywności seksualnej z trzecimi osobami, demonstracja zazdrości, krytyka zachowań seksualnych

• Przemoc ekonomiczna- odbieranie zarobionych pieniędzy, uniemożliwienie podjęcia pracy zawodowej, niezaspokojenie potrzeb finansowych rodziny.

• Syndrom sztokholmski- występuje, gdy ofiara tłumaczy zachowanie sprawcy, wiąże się z nim emocjonalnie. Podłożem jest tu fakt, że ofiara przez długi czas była zdana na łaskę swoich prześladowców, był on panem jej życia i śmierci, u ofiary następuje obniżenie poczucia wartości, świadomość, że jest się uzależnionym od kogoś innego.

Fazy przemocy

• narastanie napięcia- drobne konflikty, wzrost napięcia między członkami rodziny zaczyna przejawiać się agresja.

• Ostrej przemocy- następuje wybuch agresji, sprawca staje się katem, prześladowcą, może posunąć się do stosowania różnych środków wyrządzania innym krzywdy nie zważając na konsekwencję. W tej fazie ofiara najczęściej szuka pomocy w efekcie składa skargi potem bardzo często wycofuje.

• Miodowego miesiąca- faza okazywania skruch przez sprawcę. Moment ponownego uwodzenia ofiary, sprawca przekonuje, że to się więcej nie powtórzy, dostrzega to, co się wydarzyło, ofiara wbrew zdrowemu rozsądkowi ulega sprawcy. Stan taki nie trwa długo, bo sprawca nie jest w stanie długo wytrzymać w roli poprawnego męża i ojca

Typy przemocy

• Przemoc gorąca- naładowana złością, gniewem, agresją, furą, objawia się krzykiem, wyzwiskami, rękoczynami. Jest widoczna i spektakularna, pojawia się szybko i szybko znika. Ma formę ataków

• Przemoc chłodna- jest wynikiem podejmowania działań z pełną premedytacją, umysłowym porządkiem, który realizuje sprawca. Występuje nie tylko w rodzinie, ale i w instytucjach opiekuńczo wychowawczych miejscach pracy. Ważny jest cel jaki sprawca chciał osiągnąć, miejsce pracy. Ważny jest cel, jaki sprawca chciała osiągnąć. Motywem jego działania bywa czasami tak zwane „dobro ofiary”.

• Najczęściej do przemocy dochodzi wśród młodych małżeństw w pierwszych 10 latach małżeństwa (55% par w których doszło do przemocy)

• Coraz częściej przemoc dotyka również osób starszych. Co 100 starsza osoba jest poddawana działaniu różnego typu przemocy

• 60% Polaków stosuje przemoc fizyczną wobec swoich dzieci

• Co szósty dwunastolatek przyznał się, ze w wyniku przemocy rodziców doznał widocznych urazów

• 34% pacjentów leczenia odwykowego stwierdza, że w okresie picia stosowało przemoc fizyczną wobec dzieci a 50% przyznaje się do stosowania przemocy psychicznej.

Przemoc w rodzinie jest problemem ukrytym, wstydliwym i zatajanym, a jednocześnie występującym na całym świecie, we wszystkich kulturach i warstwach społecznych

Wg Brąbiel istnieje klasyfikacja przyczyn przemocy:

1. Czynniki krzywdzenia dziecka tkwiące w osobie rodzica dopuszczającej się przemocy w rodzinie - zaburzenia osobowości, skłonności sadomachonistyczne, słaba kontrola emocji.

2. Czynniki krzywdzenia dziecka tkwiące w mikrosystemie (rodzinie) - niezgodność charakterów, konflikty rodzinne o wszystko i o nic, alkoholizm, osłabienie autorytetu.

3. Czynnik krzywdzenia dziecka tkwiące w ekosystemie - izolacja społeczna sprzyja maltretowaniu dziecka.

kobiety często przeżywają depre­sje porodowe i wówczas nie są zdolne do zaspokojenia potrzeb dziecka, to ich izolacja i

brak odpowiedniego wsparcia burzy szansę na bycie dobrym rodzicem.

4. Czynniki krzywdzenia dziecka tkwiące w makrosystemie - istnieje akceptacja bicia dziecka. Do czynników
   makrosystemu, które współokreślają przyczyny maltretowania dzieci, zalicza się postawy społeczeństwa wobec dzieci oraz ogólne postawy społeczeństwa wobec

Interwencja

Ze względu na ból, strach i upokorzenie, jakiego doznają dzieci - ofiary prze­mocy -jak i z powodu długoterminowych konsekwencji doświadczania przemocy, konieczne jest przeciwdziałanie jej

W natychmia­stowej pomocy w momencie krytycznym interweniuje policja i pogotowie ratunkowe, a więc instytucje czynne u nas przez 24 godziny na dobę i powołane m.in. do udzielania pomocy ludziom poszkodowanym. Policja wzywana jest najczęściej w sytuacji wystąpienia aktu przemocy, który ma miejsce w danej chwili, w celu podjęcia interwencji, gdy docho­dzi do napaści, gwałtu czy znęcania fizycznego, gdyż są to czyny przestępcze nie­bezpieczne dla życia jednostki.

Najbardziej dostępną formą pierwszej pomocy są telefony zaufania. W naszym kraju telefon dla ofiar przemocy - NIEBIESKA LINIA uruchomiony został 3 lipca 1995 roku. Idea Niebieskiej Linii została oparta na trzech zasadach: terapii słuchania, zaprzyjaźniania się i pomagania poprzez wska­zywanie różnych kierunków działania czy proponowanie konkretnych rozwiązań prawnych.. Osoby dzwoniące do Niebieskiej Linii mają możliwość pozostania anonimowymi rozmówcami. Z linią tą można uzyskać bezpłatne połączenie z wszystkich miejsc w kraju.

Dobrym rozwiązaniem niesienia pomocy ofiarom przemocy są ośrodki interwencji kryzysowej , które pełnią funkcje terapeutyczne. Prowadzona w nich krótkoterminowa psychoterapia kryzy­sową pozwala ofiarom przemocy na zdobycie sił do działań w swoich sprawach. Prowadzone są tam całodobowe dyżury interwencyjne (dyżury telefoniczne, bezpośredni kontakt w Ośrodku lub interwencja środowiskowa), działalność ambulatoryjną, poradnictwo psychologiczne, socjalne i prawne, psychoterapia kryzysowa (indywidualna i rodzin), konsultacje psychiatryczne, hotel — mogą w nim znaleźć schronienie i nocleg osoby, które przeżyły głębokie, traumatyczne wydarzenia życiowe i są w złym stanie psychicz­nym, grupy wsparcia i kluby dla różnych grup ludzi: bezrobotnych, chorych, star­szych, maltretowanych i dzieci jako ofiar przemocy.

Ośrodki interwencji kryzysowej uczą i uświadamiają walkę z problemem przemocy. Prowadzą konsultację.

Znana ze swej działalności jest również Fundacja Dzieci Niczyje. Podejmuje ona pracę nad poprawą sytuacji osób doznających przemocy z terenu miasta.

Terapia

Proces leczenia rodzin doświadczających przemocy można podzielić na kilka jej faz.

Faza pierwsza to okres trzech pierwszych miesięcy leczenia, nazywany jest też fazą wstępną.

Faza druga obejmuje okres od czterech do dwunastu miesięcy.

Faza trzecia to okres od trzynastego do dwudziestego czwartego miesiąca.

Faza czwarta trwa od dwudziestego piątego do trzydziestego piątego miesiąca

Podczas terapii rodzice uczą się, że metody dyscyplinowania dzieci nie mogą być oparte na znęcaniu się.

Profilaktyka

Działaniem przeciwko przemocy jest profilaktyka. Ze względu na narastanie zjawiska przemocy wobec dziecka wydaje się, że jest ona najlepszym sposobem chroniącym je przed skrzywdzeniem. Jej główną zaletą jest to, że pozwa­la zapobiec przemocy, a więc uchronić dziecko przed jej doświadczaniem, głównie dzięki popularyzacji wiedzy o omawianym zjawisku, sposobach rozpoznawania przemocy i wyrobieniu umiejętności przeciwstawiania się jej.

Najczęściej wyróżnia się trzy typy profilaktyki: pierwotna, wtórna i trzecio­rzędna.

Pierwotna profilaktyka dotycząca przemocy wobec dziecka wiąże się z promo­waniem zdrowia, poprawą samopoczucia społecznego oraz eliminowaniem patolo­gii społecznej, która wiąże się z przemocą w rodzinie. W tej fazie profilaktyki podejmuje się działania mające na celu:

• oddziaływanie na środowisko szkolne tak, aby wspierało ono samokontrolę i poczucie własnej wartości u uczniów, nauczycieli i rodziców;

• przygotowanie uczniów do życia w rodzinie, rodzicielstwa, radzenia sobie ze stresami;

• edukację rodziców w zakresie wychowania dziecka, jego rozwoju i specy­ficznych zachowań dziecka związanych z fazą jego rozwoju;

• tworzenie lokalnej polityki wspierania dzieci i rodzin.

Wtórna profilaktyka ma na celu wczesne wykrycie objawów maltretowania dziecka, zanim ujawnią się poważne lub trwałe zmiany. Obejmuje ona:

• przekazywanie nauczycielom wiedzy i umiejętności wykrywania objawów maltretowania dziecka;

• omawianie tego problemu z uczniami w celu identyfikowania przez nich kolegów z grupy ryzyka lub też zachęcania dzieci maltretowanych do ujaw­nienia swych problemów;

• identyfikacja rodzin wysokiego ryzyka, korzystających z różnych form pomo­cy społecznej;

• inicjatywa utworzenia w szkole i w społeczności lokalnej zespołu zajmują­cego się dziećmi maltretowanymi.

Profilaktyka trzeciorzędna ma na celu uchronienie dziecka przed kolejnym wyko­rzystaniem. W razie potrzeby dziecko należy umieścić w szpitalu, ośrodku wycho­wawczym, podjąć terapię rodziny.

W pracy profilaktycznej ogromną rolę odgrywa również dostęp do książek i fil­mów pomagających zrozumieć istotę krzywdzenia dziecka. Upowszechnianie wiedzy o skutkach stosowanej przemocy oraz dostępność do środków ochrony przed sprawcami krzywdzenia jest dobrym sposobem wyrabiania wrażliwości na przemoc i gotowości niesienia pomocy w sytuacji zagrożenia.

Przemoc w szkole

Co raz częściej mówi się w szkołach o narastaniu problemu agresji i przemocy wśród dzieci i młodzieży.

Następuje wyraźny wzrost liczby agresywnych zachowań uczniów na terenie szkoły. Przemoc w szkole występuje w relacji dziecko-dziecko, dziecko-nauczyciel oraz nayczyciel-dziecko.

Przyczynami przemocy ze strony nauczycieli wobec dzieci są:

- stres zawodowy,

- agresja ze strony dzieci,

- przepracowania,

- niedocenianie zawodu nauczyciela,

- trudności materialne,

- niepewność pracy

Przyczynami przemocy ze strony dzieci wobec innych dzieci i nauczycieli są:

- alkoholizm w rodzinie,

- bezrobocie,

- trudności materialne,

- telewizja,

- gry komputerowe

- pisma młodzieżowe,

- brak akceptacji,

- patologia,

- zaburzenia emocjonalne,

- zemsta za zbyt niskie oceny,

- poczucie skrzywdzenia

Przemoc to każde zachowanie, które poniża człowieka, ogranicza jego wolność, narusza prawa, powoduje psychiczne i fizyczne cierpienie.

W szkołach występują różne formy przemocy:

Przemoc fizyczna - to każde agresywne zachowanie skierowane przeciwko ciału ofiary, mogące prowadzić do bólu lub fizycznych obrażeń takich jak: popychanie, szczypanie, policzkowanie, uderzanie pierścią, kopanie i duszenie. Przemoc fizyczna stanowi również rzucanie przedmiotami lub użycie broni. Warto jednak pamiętać, że przemoc może przyjmować bardziej lub mniej drastyczne formy, niekiedy nie prowadzące do widocznych gołym okiem obrażeń ciała.

Przemoc psychiczna (słowna) - to agresywne zachowania wywołujące emocjonalny ból lub cierpienie mający na ogół charakter poniżający lub budzący poczucie zagrożenia.

Ta forma przemocy przyjmuję najczęściej formę ataków słownych, godzących w poczucie własnej wartości (TY GŁĄBIE, TY DEBILU). Sprawcy często grożą i zastraszają ofiarę w celu przyjęcia kontroli nad jej życiem.

Przemoc seksualna - wciąganie dziecka w sfer aktywności seksualnej, nieadekwatnej do jego etapu rozwojowego, w sferę działań, której dziecko nie rozumie i nie jest w stanie zaakceptować i które naruszają jednocześnie normy społeczne i prawne.

Uczniowie starsi wybierają młodszych i słabszych fizycznie kolegów. Grożą pobiciem przestrzegając jednocześnie przed donosicielstwem. Zastraszane ofiary nie mają odwagi szukać pomocy. Na początku ofiara walczy o swoje miejsce. Starsi nękają najpierw słownie, używając wulgaryzmów, wyzywając ofiarę od maminsyków i lalusiów.

Kto zaczyna się załamywać staję się kozłem ofiarnym, jeżeli ofiara poskarży się komuś to będzie kapusiem, wtedy nic nie pozostanie innego jak zmienić szkołę, bo nie dadzą żyć.

Na przemoc ma również wpływ osłabienie roli wychowawczej, nieodpowiednie środowisko wychowawcze.

Często jest tak, że nauczyciel stawiając ocenę niedostateczną kpi z ucznia, nazywa go nieukiem czy leniem. Narastające niepowodzenia w szkole, brak możliwości opanowania zbyt trudnego materiału stanowią jedną z głównych przyczyn wzrostu zachowań agresywnych dzieci i młodzieży wobec kolegów, że są od niego lepsi i wobec nauczyciela.

Aby podjąć próbę przezwyciężenia narastającej w szkole przemocy istotne jest, aby zdiagnozować i ustalić ewentualną przyczynę zachowania agresywnego ucznia czy też grupy. Im baczniej się będzie obserwować życie klasy, poznawać uczniów tym szybciej rozpoznamy agresje. Dobrym rozwiązaniem jest rozwijanie umiejętności interpersonalnych w relacji uczeń-uczeń i nauczyciel-uczeń. Ważne jest też, aby sam nauczyciel mógł dostarczyć własnym autorytetem właściwych wzorców postępowania oraz umiał wskazać uczniom, w jaki sposób radzić sobie z agresją, aby nie krzywdzić innych i siebie. Ważnym środkiem wychowawczym może być wspólne ustalanie nauczycieli z uczniami jasnych umów, reguł obowiązujących w klasie i w szkole.

Przemoc jest związana ze szkołą w sposób nierozerwalny. Trzeba jednak z nią walczyć. Powszechnie wprowadza się obowiązek noszenia identyfikatorów, aby utrudnić wchodzenie obcym do szkoły. Eliminuje to handlarzy narkotyków, czy osiedlowych rozrabiaków, którzy chcieliby się dostać na szkolną dyskotekę, ale nie ogranicza terroru wśród samych uczniów. Bezpieczeństwo uczniów zależy również od tego, jak układa się współpraca grona pedagogicznego z samorządem szkolnym i komitetem rodzicielskim.

To, co się dzieje w szkole zależy w dużej mierze od nauczyciela. Ważne jest, aby pedagog był osobą wrażliwą na problemy oświaty, na potrzeby dzieci i młodzieży.

Nauczyciel powinien być czuły na krzywdę dziecka. Tymczasem jest tak, że nauczyciele dość często udają, że o niczym nie wiedzą. Uważam, że powinna być stała współpraca ja nauczyciela z policją poprzez wspólne spotkania, poprzez organizowanie lekcji dla uczniów w celu uświadomienia im zagrożeń i sankcji karnych wynikających ze stosowania przemocy wobec rówieśników. Jednym ze środków zapobiegających jest organizowanie przez kuratorium lub wydziały edukacji specjalnych kursów dla nauczycieli, dzięki którym będą mogli dostrzec zjawiska agresji w szkole.

Kolejnym środkiem przeciw agresji w szkole jest propagowanie zachowań prospołecznych, kształtowanie zainteresowań dzieci młodzieży, stworzenie im szans samorealizacji. Znaczącą rolę w szkole ma dobry samorząd uczniowski i harcerstwo. Działania podejmowane przeciw przemocy muszą mieć charakter ciągły.

Polityka szkoły wobec przemocy może być skuteczna tylko wówczas, gdy będzie wynikiem wspólnej decyzji nauczycieli przy wsparciu dyrektora szkoły.

Na poziomie szkoły powinny być podejmowane działania w eliminowaniu przemocy takie jak:

- zajęcia szkoleniowe dla nauczycieli,

- akcje szkolne na temat problemu przemocy,

- lepszy nadzór nad uczniami w czasie przerw,

- organizowanie dyżurów w niebezpiecznych miejscach,

- zatrudnienie psychologa, do którego uczniowie mogą zwrócić się w sprawach przemocy.

Na poziomie klasy:

- organizowanie zajęć profilaktycznych,

- regularne rozmowy na temat problemów klasowych,

- współpraca uczniów w nauce

- spotkania uczniowie- nauczyciele- rodzice

- nagradzanie dobrych zachowań uczniów przez nauczycieli.

Działania wobec sprawców:

- rozmowy interwencyjne ze sprawcami, wyciąganie konsekwencji, zawieranie kontaktów motywujących do zmiany zachowań,

- rozmowy z ich rodzicami,

- organizowanie zajęć terapeutycznych (uczenie innego sposobu zaspokajania potrzeb, empatii, budowania systemu wartości,

- zmiana szkoły albo klasy,

Działania wobec ofiar:

- wspieranie ofiar w przeżywaniu kryzysu,

- rozmowy z ich rodzicami,

- włącznie ofiar przemocy w życie klasy

- uczenie umiejętności przeciwstawienia się przemocy (trening radzenia sobie z sytuacją zagrożenia, zwiększenie poczucia własnej wartości, uczenie umiejętności nawiązywania pozytywnych relacji z grupą.

Możemy tu wyróżnić 8 układów przemocy:

1. uczniów wobec uczniów

2. uczniów wobec nauczycieli

3. nauczycieli wobec uczniów

4. nauczycieli wobec nauczycieli

5. nauczycieli wobec personelu pomocniczego

6. personelu pomocniczego wobec nauczycieli

7. uczniowie wobec personelu pomocniczego

8. personel pomocniczy wobec uczniów

Najbardziej zauważalna jest przemoc między uczniami. Najczęściej wskazywano na;

• przemoc fizyczną uczniów silniejszych wobec słabszych

• presje psychiczne, szantaż, wulgarne słownictwo, szantaż, wyzywanie, między uczniowska arogancja, drobne i większe złośliwości

• niedopuszczanie do głosu, kłótnie, kszyki kłamstwa, ubliżanie, skarżenie, oszczerstwa, plotki, pomówienia, chamskie gesty

• kradzieże w tym kradzież pieniędzy

• zaczepki i pobicia tych uczniów, którzy wyglądali inaczej

przemoc ze strony uczniów w stosunku do nauczycieli może przybierać następujące formy;

• brak taktu i szacunku dla nauczycieli

• złośliwość w stosunku do nauczycieli

• ostre wymienianie zdań, wulgarnych odzywek w odniesieniu do nauczycieli

• chamskie gesty, aroganckie zachowanie

• lekceważenie nauczycieli

• zdarza się bezpośrednia przemoc fizyczna w stosunku do nauczycieli

• zjawisko przemocy uczniów w stosunku do nauczycieli stale choć nie w spektakularny sposób się rozszerza

Przyczyny agresji w szkole;

• wzory panujące w mediach, szkodliwe programy telewizyjne, gry komputerowe nasycone przemocą, bajki zawierające elementy agresji, agresywne czasopisma, kult siły

• brak ciepła rodzinnego, konflikty rodzinne, naśladowanie agresywnych zachowań rodzicielskich, złe postawy rodzicielskie, agresja w domu, nie zagospodarowanie czasu wolnego dziecka przez rodziców, dzieci ulicy, rosnący alkoholizm rodziców

• brak akceptacji dziecka w rodzinie i grupie rówieśniczej, chęć przypodobania się grupie, chęć zwrócenia na siebie uwagi, chęć szpanowania w klasie, chęć pokazania się na tle klasy

• lęk przed niepowodzeniem szkolnym generuje agresję- wymagania programowe przekraczające możliwości dzieci

• brak możliwości samorealizacji za równo ze strony ucznia jak i nauczyciela, brak czasu na rozmowę z uczniem, zły system edukacyjny, niechęć do szkoły jako instytucji

• nadpobudliwość psychoruchowa dzieci

• ogólna sytuacja społeczna; bieda, bezrobocie

• amerykanizacja życia

• brak wartości porządkujących życie; ideałów, autorytetów

• brak poczucia społecznego bezpieczeństwa, środowisko blokowiskowe, społeczne rozgoryczenie

• sekty

Specyficzną formą przemocy między uczniowskiej jest kocenie. Czyli psychiczne i fizyczne znęcanie się nad uczniami pierwszej klasy. Przybiera ona różne formy. Od zmuszania pierwszoklasistów do toczenia walki na zapałki poprzez zmuszanie do skakania „żabką”, leżenia na plecach i machania rękami i nogami aż do zanurzania głowy „kota” w sedesie.

Jest to spowodowane kilkoma przyczynami

• chęć, indywidualnego zaistnienia uczniów

• chęć zamanifestowania silnej osobowości

• samo zachwyt nad siła i władzą w grupie uczniów

• pragnienie rozładowania agresji i frustracji, odreagowania

• strach przed śmiesznością

• brak opieki nad dzieckiem ze strony rodziców

• rozerwanie więzi między nauczycielem a uczniem

• mała atrakcyjność szkoły

• poczucie oparcia w grupie nieformalnej

Profilaktyka

Jak szkoła przeciwdziała agresji między uczniowskiej?

• Próba rozbudowania samorządności uczniowskiej

• Organizacja dyżurów uczniowskich

• Rozmowa z dyrektorem szkoły, z rodzicami, nauczycielami

• Groźby wydalenia ze szkoły

• Zgłaszanie uczniów do badań specjalistycznych

• Organizacja zajęć dodatkowych zmierzających do dobrego wykorzystania czasu wolnego.

15. Potrzeby, problemy i prawa dziecka w placówce opiekuńczo - wychowawczej

Uwzględnienie struktury rodziny, warunków jej życia, ogólnego poziomu rodziców i ich stosunku do dziecka, pozwala na wyodrębnienie trzech grup sytuacji wymagających podjęcia działań opiekuńczych:

1. Sytuacje, w których rodzice nie mogą zapewnić dziecku opieki z przyczyn obiektywnych

2. Sytuacje, w których środowisko rodzinne dziecka reprezentuje niski poziom społeczno-moralny

3. Sytuacje, w których stosunek rodziców do dziecka jest niewłaściwy

Ad1. Rodziny, w których rodzice nie mogą zapewnić dzieciom opieki z powodu trudności obiektywnych, tzn. mają do dzieci prawidłowy stosunek, kochają je i pragną ich dobra, istnieje więź emocjonalna i chęć, aby dziecko przebywało z nimi w domu. Przeszkodę stanowi najczęściej zły stan zdrowia, chroniczna choroba lub kalectwo, niekiedy niski poziom intelektualny obojga rodziców.

Ad2. Znaczna część dzieci, których umieszczenie w placówce jest konieczne pochodzi z rodzin o tzw. niskim poziomie społeczno-moralnym. Nieprawidłowość sytuacji takiego dziecka polega na tym, że nie prowadzi ono uregulowanego trybu życia, przeżywa liczne napięcia i stresy, jest zaburzone pod względem zaspokojenia podstawowych potrzeb, ma zachwianą hierarchię wartości. W rezultacie przejmuje aspołeczny tryb życia, identyfikując się z rodziną.

Ad3. Najbardziej jaskrawe przykłady niewłaściwego stosunku do dzieci spotykamy w sytuacjach, gdy rodzice nadużywają alkoholu, są niezrównoważeni emocjonalnie, o zaburzonej osobowości, chłodni uczuciowo, psychopatyczni. Niewłaściwy stosunek do dzieci, zaniedbywanie ich, odrzucenie, mają miejsce także wówczas, gdy rodzice są bardzo młodzi, niedojrzali do małżeństwa, a tym bardziej do rodzicielstwa.

Rodzina i placówka opiekuńczo-wychowawcza to środowiska skrajnie różne, a różnice między nimi obejmują liczne dziedziny życia. Dziecko przebywające w placówce stanowi cząstkę instytucji. Jeśli pobyt w domu dziecka trwa dłużej, często wytwarza się u wychowanka postawa konsumpcyjna, nastawienie roszczeniowe - branie bez własnego wysiłku i wkładu pracy. Wszelkie jego problemy rozwiązuje instytucja. Brak jest owej otoczki, przyprawy emocjonalnej, która w rodzinie towarzyszy wszelkim sprawom i działaniom, także dotyczącym dóbr materialnych. Brakuje też często świadomości, że trudno jest coś zdobyć, że czegoś może zabraknąć (na zasadzie:„zniszczy się jedno - wydadzą drugie”).

Podstawową racją istnienia placówek opiekuńczo-wychowawczych jest dobro dzieci, które w nich przebywają, które powinno być realizowane poprzez zaspokajanie bieżących, aktualnych potrzeb dzieci oraz troszczenie się o jak najpełniejszy ich rozwój i przygotowanie do samodzielnego życia.

Potrzeby dzieci: p. bezpieczeństwa, p. posiadania, p. poznawcza, p. aktywności, p. samodzielności oraz p. emocjonalne: p. bliskiego kontaktu, p. przynależności, p. więzi uczuciowej, p. kontaktów, p. akceptacji.

Osobą odpowiedzialną za realizację potrzeb jest wychowawca. Postulat życzliwości wobec dzieci jest realny i większość wychowawców rzeczywiście go spełnia. Czy jednak to, co mogą ofiarować dziecku pracownicy placówki pokrywa się z tym, co jest mu potrzebne do prawidłowego rozwoju? Osobami, które powinna łączyć z dziećmi najbliższa więź emocjonalna są ich rodzice. Ogromna większość wychowanków ma przecież matkę lub ojca.

Rolą wychowawcy jest wspierać oddziaływania wychowawcze rodziny wobec dziecka i pomagać. Aktywizacja emocjonalna rodziców, dążenie do tego, by to oni zaspokajali potrzebę kontaktu, więzi, przynależności swoich dzieci jest zadaniem trudnym, jednakże niezwykle istotnym i chyba najważniejszym, tuż po oddziaływaniach wychowawczych wobec dziecka. Nasza działalność, wypowiedzi, pozytywna ocena mają ogromne znaczenie nie tylko, dlatego, że sprawiają dziecku przyjemność, ale przyczyniają się do przekonania, że jest ono potrzebne, akceptowane i kochane.

Problemem jest to, iż w instytucjach występuje:

- brak więzi, emocji między dzieckiem a wychowawcą,

- brak miłości, czułości, wsparcia, swobody, samodzielności, własnych rzeczy, przynależności do grupy

- brak wystarczającej ilości rozmów oraz wybiórczego zaspokajania potrzeb

Prawa dziecka

1) Prawo do życia i rozwoju ( do rozwoju fizycznego, do rozwoju intelektualnego, do życia, do opieki rodzicielskiej w zakresie życia i rozwoju)

2) Prawo do wychowania w rodzinie ( prawo związane z zagwarantowaniem dzieciom prawidłowych relacji z rodzicami, a szczególnie w sytuacji rozwodu, czyli zapewnienie dziecku prawa do kontaktów z obojgiem rodziców)

3) Prawo do nazwiska ( dziecko po urodzeniu musi być zarejestrowane w Urzędzie Stanu Cywilnego, musi uzyskać nazwisko, imię po swoich biologicznych rodzicach). Państwo jest zobowiązane chronić te dane.

4) Prawo do swobody myśli ( związane jest z wypowiadaniem własnych poglądów, ale i odbywania praktyk religijnych zgodnie z wyznawaną wiarą)

5) Prawo do prywatności ( związane z poszanowaniem wszystkiego, co jest osobiste dla dziecka)

6) Prawo do tajemnicy korespondencji

7) Prawo do wypowiedzi ( stworzenie możliwości do wypowiadania opinii, poglądów)

8) Prawo do nauki ( obowiązek szkolny: gimnazjum lub do 18 roku życia)

9) Prawo do życia bez przemocy (fizycznej, słownej)

10) Prawo do stowarzyszania się (kluby, samorządy)

11) Prawo do poszukiwania godności, zasad równości

Konstytucja RP, zwłaszcza jej art. 72 zapewnia ochronę praw dzieci. Każdy ma prawo żądać od organów władzy publicznej ochrony dziecka przed przemocą, okrucieństwem, wyzyskiem i demoralizacją. W tym samym artykule Konstytucja zapewnia dzieciom pozbawionym opieki rodzicielskiej prawo do opieki i pomocy władz publicznych. Przy czym, w toku ustalania praw dziecka organy władzy publicznej oraz osoby odpowiedzialne za dziecko są zobowiązane do uwzględnienia zdania dziecka, w miarę możliwości.

W sytuacji, kiedy dziecko jest pozbawione opieki ze strony swoich rodziców albo nie są oni zdolni należycie z tej opieki się wywiązywać, obowiązkiem państwa jest uwzględniać podmiotowość dziecka oraz szanować jego prawo do:

1. wychowania w rodzinie, a w przypadku wychowywania dziecka poza rodziną, do zapewnienia mu, w miarę możliwości, zgodnie z jego potrzebami opieki i wychowania w rodzinnych formach opieki zastępczej - dziecko ma prawo w pierwszej kolejności do dorastania w środowisku rodzinnym. Umieszczenie dziecka w domu dziecka (placówce) jest ostatecznością w sytuacji, kiedy nie ma szans na zapewnienie dziecku właściwej opieki w jego rodzinie biologicznej albo w innych rodzinnych formach opieki zastępczej. Sąd, decydując o zabraniu dziecka z rodziny biologicznej, powinien w pierwszej kolejności starać się umieścić dziecko w rodzinie zastępczej.

2. zapewnienia stabilnego środowiska wychowawczego - powinno się dążyć do zapewnienia dziecku stabilności w życiu. Dlatego przy braku perspektyw na powrót do rodziny biologicznej, preferowane są formy opieki trwałe i nierozwiązywalne (przysposobienie).

3. utrzymywania osobistych kontaktów z rodziną - dziecko ma prawo do kontaktów osobistych oraz podtrzymywania jego więzi i pozytywnych relacji z rodziną biologiczną. Dlatego powinno się unikać sytuacji, kiedy dziecko jest w rodzinie zastępczej skonfliktowanej z rodziną biologiczną. Ważne jest, aby rodzina zastępcza znajdowała się w miarę blisko od rodziny biologicznej, tak aby kontakt był możliwy i dało się podtrzymywać pozytywne więzi między dzieckiem a jego rodziną biologiczną.

4. powrotu do rodziny naturalnej - obowiązkiem państwa jest podejmowanie działań na rzecz powrotu dziecka z rodziny zastępczej do jego rodziny biologicznej. Z tym wiąże się obowiązek pracy z rodziną biologiczną i kontrolowanie sytuacji dziecka (czy nie uległa ona poprawie umożliwiającej jego powrót).

5. traktowania w sposób sprzyjający poczuciu godności i wartości osobowej - ten obowiązek wynika z art. 30 Konstytucji. Niezbędnym elementem dla prawidłowego rozwoju dziecka jest poszanowanie jego podmiotowości i indywidualności. Dlatego też decyzje podejmowane w sprawie dziecka powinny uwzględniać jego indywidualne potrzeby i jego zdanie. Dziecko powinno być traktowane z szacunkiem.

6. ochrony przed arbitralną lub bezprawną ingerencją w życie prywatne dziecka - dziecko jak każda osoba dorosła ma prawo do prywatności. Jakakolwiek ingerencja w te sfery powinna zostać uzasadniona nadrzędnym interesem. Wynika to m.in. z art. 47 Konstytucji.

7. praktyk religijnych zgodnych z wolą rodziców i potrzebami dziecka - rodzice biologiczni mają prawo kształtować dziecko w sferze religijnej (art. 48 i 53 Konstytucji). Poszukując dla niego rodzinnej formy opieki zastępczej powinno się uwzględniać jego tożsamość kulturową.

8. kształcenia, rozwoju uzdolnień, zainteresowań i indywidualności oraz zabawy i wypoczynku - prawo dziecka do nauki, zabawy i wypoczynku jest prawem wyjątkowym - przyznanym dodatkowo z uwagi na wiek.

9. pomocy w przygotowaniu do samodzielnego życia w przypadku wychowywania poza rodziną naturalną zgodnie z art. 88-90 ustawy o pomocy społecznej.

10. dostępu do informacji - dziecko ma prawo nie tylko znać swoją sytuację, ale trzeba też ułatwić mu zrozumienie i zaakceptowanie jej.

11. wyrażania opinii w sprawach, które go dotyczą - dziecko ma prawo wypowiedzieć się w każdej sprawie go dotyczącej. Dziecko, które skończyło 13 lat może wziąć udział w postępowaniu dotyczącym go bezpośrednio, np. adopcyjnym, a jego zdanie jest dla sądu wiążące. Sąd powinien też liczyć się z opinią młodszych dzieci, uwzględniając oczywiście ich stopień rozwoju oraz swobodę wyrażania opinii.

12. ochrony przed poniżającym traktowaniem i karaniem - to prawo wynika z art. 40 Konstytucji. w Polsce zabronione jest stosowanie kar cielesnych. Ani opiekun, ani wychowawca dziecka nie mają prawa dyscyplinować dziecka, używając metod poniżających lub naruszających jego nietykalność cielesną. Zabronione jest karcenie dziecka klapsem. Tylko rodzice biologiczni dziecka, jeśli stosują kary cielesne w celu wychowawczym i niezbyt dotkliwie, nie będą odpowiadali karnie. Jeśli jednak ta forma karcenia będzie negatywnie odbijała się na rozwoju dziecka, może stać się podstawą ingerencji we władzę rodzicielską.

16. Dorosły w roli ucznia - specyfika kształcenia dorosłych, rozwój oświaty dorosłych

Na Międzynarodowej Konferencji Oświaty Dorosłych, obradującej w Paryżu w roku 1985 przyjęto następującą definicję oświaty dorosłych: jest to „całokształt zorganizowanych procesów formalnych, niezależnie od treści, poziomu nauczania i wieku osób, które przedłużają lub uzupełnia­ją wykształcenie zdobyte w szkołach, kolegiach i uniwersytetach lub w toku praktyki zawodowej, a dzięki którym osoby uznawane przez spo­łeczeństwo za dorosłych rozwijają swoje zdolności, wzbogacają wiedzę, doskonalą kwalifikacje techniczne lub zawodowe oraz które wywołują zmiany w ich postawach i w zachowaniu, tak z perspektywy pełnego roz­woju osobistego, jak i uczestnictwa w niezależnym i zrównoważonym po­stępie społecznym, ekonomicznym i kulturalnym" (A. Cieślak 1985).

Rozwój

Z refleksją nad człowiekiem pod kątem całożyciowego ujmowania procesu jego rozwoju i wychowania spotykamy się już w starożytności. Wzmianki o uczeniu się dorosłych znaleźć możemy w dialogach Sokratesa, a w dziele Platona „Rzeczypospolita” gdzie ukazane zostały początkowe koncepcje edukacji dorosłych z możliwościami kształcenia najzdolniejszych ludzi do 35 roku życia.

W późniejszych latach przewijają się różne koncepcje. W wyniku głębokich przemian w stosunkach społecznych i w sposobie produkcji dóbr materialnych, które zostały zapoczątkowane w Anglii w drugiej połowie XVIII wieku (rewolucja przemysłowa). Zachodzące w tym czasie ogromne przemiany społeczno-gospodarcze takie jak: szybkie tempo wzrostu liczby osób zatrudnionych w przemyśle oraz wielkie migracje ludności ze wsi do gwałtownie rozwijających się miast i ośrodków przemysłowych w poszukiwaniu pracy spowodowały powstanie nowych potrzeb oświatowych. Zapotrzebowanie na coraz bardziej kwalifikowaną siłę roboczą wymusiło powstanie i rozwój instytucji służących edukacji dorosłych. Najwcześniej wystąpiło to w Anglii, gdzie pod koniec XVIII wieku zaczęto organizować dla robotników odczyty, pogadanki na tematy zawodowe i społeczno-polityczne, powstawały różne kluby dyskusyjne, stowarzyszenia oświatowe oraz szkółki niedzielne i wędrowne. Zapoczątkowany został ruch samokształcenia. W Nottingham w 1798 roku otworzono pierwszą szkołę dla dorosłych, będącą wzorem dla licznych tego typu szkół w początkach XIX wieku.

W latach 30-tych XIX wieku, kształcący się do tej pory w placówkach organizowanych i nadzorowanych przez przedstawicieli warstw wyższych i średnich, robotnicy angielscy zaczęli podejmować samodzielną działalność w celu zaspokojenia swoich potrzeb oświatowych, czego wyrazem był ruch czartystów. W jego ramach powstały i rozwijały się różnorodne formy i instytucje kulturalno-oświatowe: sale odczytowe, kluby dyskusyjne, czytelnie, biblioteki, stowarzyszenia samokształceniowe, szkoły dla dorosłych itp.

W Polsce bardziej znaczące inicjatywy w tworzeniu systemu edukacji dorosłych pojawiły się w okresie kryzysu gospodarki feudalnej i próbowania ratowania upadającej państwowości polskiej, a masowy rozwój miał miejsce w okresie pozytywizmu oraz narastania szans na odzyskanie niepodległości. W okresie tym dominowały w niej głównie cele wychowania patriotycznego zgodnie z hasłem „przez oświatę do wolności”.

Uczeń Dorosły

Aktywność umysłowa osób dorosłych jest większa niż osób młodych. Wraz z wiekiem wzrasta zainteresowanie się czytaniem, uczeniem się z codziennych doświadczeń. Osoby dorosłe są systematyczne w nauce, wraz wiekiem odwołują się do strategii uczenia się i potrafią ją wybrać. U osób dorosłych dużą rolę odgrywa motywacja. Osoby dorosłe są mniej impulsywni i bardziej wytrwali. Bogate doświadczenie życiowe i zawodowe codzienne ułatwiają uczenie się. Stałość i podzielność uwagi jest lepsza niż u osób młodych. Lepsza jest pamięć słowno-logiczna niż mechaniczna u osób dorosłych. W nauce osób dorosłych sprzyja dojrzałość emocjonalna, chęć woli do podjęcia kształcenia.

Uczeń dorosły to taka osoba podejmująca edukację na kursach, szkoleniach, na studiach w trybie wieczorowym, zaocznym.

Uczeń dorosłych podejmuje kształcenie w instytucjach szkolnych i pozaszkolnych.

W instytucjach szkolnych osoby dorosłe pracujące zawodowo uczęszczają do szkół w systemie wieczorowym, zaocznym. Charakterystyczną cechą ich uczenia jest względnie systematyczny kontakt ze szkołą.

W instytucjach pozaszkolnych osoby dorosłe będące w zasięgu oddziaływań oświatowych i kulturalno wychowawczych są uczestnikami różnych rodzajów kursów, seminariów, kół oświatowych, zainteresowań tematycznych, słuchaczami wykładów otwartych, prelekcji, a także są to czytelnicy czasopism, literatury i osoby podejmują samokształcenie.

Do form uczenia się zalicza się:

• Uczenie przez naśladownictwo,

• uczenie się poprzez rozwiązywanie problemów,

• Uczenie się z doświadczeń życiowych,

• uczenie się metodą prób i błędów,

• uczenie się pamięciowe

• uczenie się poprzez obserwcje

Typy uczenia się

Typy uczenia się dorosłych

• Systematyczny długotrwały przejawia się w rytmiczności, ciągłości. Podejmowane kształcenie obejmuję często lata. Związane jest z długoletnimi, osobistymi planami. Występuje intensywny kontakt ze szkołą. Systematyczne długotrwałe uczenie się wymaga zaangażowania i sytematyczności.

• Systematyczny krótkotrwały - kursy, szkolenia. Cechuje je konkretność, stanowczość, konieczność podjęcia nauki ze strony słuchaczy spowodowana jest np. zagrożeniem, utraty pracy, podnoszeniem kwalifikacji.

• Typ uczenia się pośredniego - polega na uczeniu się za pośrednictwem radia i telewizji zgodnie z zainteresowaniami.

• Uczenie się przez codzienne wykonywanie czynności w domu, pracy.

17. Wpływ środków masowego przekazu na rozwój dzieci i młodzieży

Mass media - czyli inaczej środki masowego przekazu, zalicza się do nich: radio, telewizję, INTERNET, gry komputerowe, wideo, prasa za pomocą, których przekazuje się treści informacyjne odbiorcom.

W obecnych czasach, gdy szkoła powoli traci swój autorytet, a rodzice zajęci robieniem kariery i pogonią za pieniędzmi coraz częściej nie mają czasu na rozmowę z dziećmi, tak telewizor, jak i komputer, stały się najważniejszym sprzętem w domu. Pełnią one zarówno funkcję rozrywkową i informacyjną, jak również - w wielu domach - funkcję niani. Często rodzice, by mieć spokój, włączają dziecku bajkę i czują się „rozgrzeszeni”. Wyliczono, iż statystyczny Polak spędza przed ekranem ponad trzy godziny dziennie. Najczęściej dorośli nie mają świadomości, że ich dzieci nie mają innych wzorów, nie znają innych sposobów wykorzystania czasu wolnego - muszą zadowolić się tym, co znajdują na ekranie. Może nie byłoby to jeszcze problemem, gdyby wraz z dzieckiem telewizję oglądał ktoś, kto będzie mu w stanie wyjaśnić to, co ono widzi. Najczęściej jednak młodzi widzowie są zdani sami na siebie.

Dziecko, zatem już od najmłodszych lat znajduje się w kręgu różnego rodzaju oddziaływań grup społecznych, instytucji czy czynników tworzących pozaszkolne środowisko jego życia. Istotną rolę w tym procesie odgrywa telewizja i coraz częściej komputer. Kontakt dziecka z tym sprzętem rozpoczyna się bardzo wcześnie i ma codzienny wielogodzinny charakter. Daje on dzieciom możliwość poznania świata ukazywanego na ekranie, przyswajania wiedzy o nim, uczestniczenia pośrednio w różnych wydarzeniach społecznych, kulturowych itp. Badania wykazują jednak, że telewizja stwarza pewne szanse wychowawcze, ale także może przynieść poważne zagrożenia społeczne oraz wychowawcze. Przejawy ujemnego oddziaływania telewizji na proces wychowania dziecka w rodzinie to przede wszystkim:

-negatywny wpływ na zdrowie, rozwój fizyczny i psychiczny dziecka,

-dezorganizacja życia rodzinnego,

-dezintegracja rodziny,

-wyręczanie rodziców w wypełnianiu przez nich niektórych funkcji opiekuńczo-wychowawczych.

Codzienne oglądanie programów telewizyjnych przez dzieci odbywa się kosztem innych zajęć, np. powoduje zmniejszenie czasu przeznaczonego na naukę czy na czynny wypoczynek. Wynikiem tego jest zaniedbywanie przez dzieci nauki w domu bądź odrabianie prac domowych w pośpiechu. Prawie połowa dzieci odrabia lekcje, jednocześnie oglądając telewizję, co z pewnością nie pozostaje bez wpływu na wykonanie zadań. Zauważa się, że telewizja również ogranicza czas na rozmowy rodzinne, kontakty bezpośrednie rodziców i dzieci, wspólne spędzanie czasu wolnego. Dzieci coraz mniej czasu przeznaczają na pracę na rzecz rodziny, domu, na zabawy z rówieśnikami. Nieracjonalne wykorzystanie telewizji powoduje zmniejszenie czasu na rozwijanie przez dzieci swoich zdolności i zainteresowań. Ponadto redukcji ulegają inne formy uczestnictwa dziecka w kulturze, np. chodzenie do kina, teatru, udział w zajęciach pozaszkolnych. Środki masowego przekazu takie, jak: książka, czasopisma, radio schodzą na dalszy plan, co prowadzi do zubożenia osobowości dziecka. Długotrwałe wpatrywanie się w ekran telewizyjny jest też przyczyną stanów chorobowych narządu wzroku. Często dzieci nie zachowują odpowiedniej odległości od ekranu, (co najmniej 2,5 m), dlatego narażane są na szkodliwe promieniowanie emitowane przez telewizor. Bardzo niepokojący jest wzrost zachorowalności na schorzenia układu kostnego. Ograniczenie lub brak czasu na zabawy i gry ruchowe na powietrzu sprzyja powstaniu wad postawy dzieci, a co za tym idzie - nieprawidłowości w rozwoju psychoruchowym. Zauważa się następujące objawy zewnętrzne: zapadnięta klatka piersiowa, zaokrąglone plecy, zwiotczałe mięśnie, obniżona sprawność fizyczna.

Wielogodzinne przesiadywanie przed telewizorem jest także przyczyną chorób alergicznych. Ponadto obserwuje się niekorzystny wpływ telewizji na układ nerwowy dziecka. Szczególnie niebezpieczne jest oglądanie przez dzieci filmów ukazujących grozę, przemoc, gwałt. Pokazywane na ekranie sceny tortur, zabójstw, morderstw mogą wywołać u dzieci stany lękowe, agresję, nadpobudliwość emocjonalną. Dzieci stają się niespokojne, tracą apetyt, przeżywają lęki nocne. Nadmierne oglądanie przez dziecko telewizji powoduje jego zmęczenie i znużenie. Ze względu na małe doświadczenie i określony poziom rozwoju psychicznego dzieci nie zawsze potrafią ocenić, które treści są ważne, a które drugorzędne; co jest fikcją, a co rzeczywistością. Ponadto natłok docierających do dziecka informacji powoduje, że dziecko nie ma czasu na zastanowienie się nad treściami, na uporządkowanie poszczególnych faktów, dokonanie ich analizy. Można sądzić, że telewizja sprzyja bierności i obniżeniu sprawności myślenia abstrakcyjnego. Ponadto ciągły kontakt z ekranem telewizyjnym ujemnie wpływa na aktywność twórczą i wyobraźnię dziecka, ponieważ ,,wyręcza” potrzebę wyobrażenia sobie czegoś, o czym dziecko słyszy, co widzi. Stwarza także zagrożenia dotyczące prawidłowego rozwoju słownictwa i wymowy czy skłonność do naśladowania negatywnych bohaterów filmowych. Najczęściej dzieci naśladują wyrazy, niejednokrotnie wulgarne, ruchy - zwłaszcza chwyty karate, sposoby uderzeń, kopania różnych przedmiotów. Wielokrotne oglądanie przez dziecko scen okrucieństwa powoduje jego zobojętnienie, brak reakcji na przemoc i krzywdę występującą w realnym świecie. Sprzyja również na powstawanie agresywnego zachowania i podnosi poziom agresji. Może także wywołać nowe formy zachowania agresywnego, które nie były pokazywane na ekranie.

Rozpatrując telewizję w aspekcie zagrożeń, jakie potencjalnie stwarza ona rodzinie, nie można pominąć zagadnień, które dotyczą dezintegracji rodziny. Przejawia się ona w rozluźnieniu więzi między członkami rodziny, zamknięciu się w sobie, w odizolowaniu się od najbliższych osób i spraw rodzinnych. Pomimo że telewizja gromadzi członków rodziny przed telewizorem, to jednak ogranicza czas na wspólne zabawy, rozmowy. Nie ustalają oni, jakie programy warto wspólnie obejrzeć. Brak kompromisu, co do obejrzenia określonego programu, może także wywołać nieporozumienia czy kłótnie w rodzinie. Zauważa się także brak całkowitego zainteresowania rodziców tym, jak dziecko zrozumiało przekazane treści, jak ocenia program. W wielu rodzinach telewizja zastępuje inne formy spędzania czasu wolnego, np. spacery, gry, zabawy. Dzieje się tak na skutek wygodnictwa rodziców i utrwalonych nawyków spędzania czasu wolnego przed telewizorem.

Dzieci często odnoszą obrazy reklamowane do własnej sytuacji życiowej, do warunków, w jakich żyje ich rodzina. Często w wypowiedziach dzieci z ubogich lub patologicznych rodzin pojawiają się akcenty irytacji, złości, smutku i zakłopotania, które zdradzają frustrację. Kolejną przyczyną wywołującą agresję - jak podaje literatura - jest posługiwanie się komputerami przez dzieci i młodzież. Z pewnością komputer przynosi wiele korzyści, jednak gry komputerowe nasycone obrazami destrukcji i przemocy stanowią poważne zagrożenie dla dziecka, na jego rozwój psychiczny. Wiadomo, że oglądanie scen agresji w telewizji ma wpływ na wzrost agresywności dzieci. Przy grach komputerowych dzieci nie tylko oglądają przemoc, ale same ją realizują, a przez to oswajają się z nią i obojętnieją na nią. Agresywne gry komputerowe mają związek z większą agresywnością i mniejszą wrażliwością moralną korzystających z nich dzieci. Problem oddziaływania gier komputerowych zawierających elementy agresji ma, więc duże znaczenie społeczne. Dzieci poświęcają wiele czasu na agresywne gry komputerowe, które zawierają elementy przemocy, w związku, z czym ich wrażliwość moralna maleje. Obszerna literatura na temat oddziaływania telewizyjnych obrazów przemocy wyjaśnia wpływ oglądania scen agresji na wzrost agresywności u dzieci. Jako czynnik determinujący wskazuje się zjawisko znieczulenia. Bodźce często powtarzane przestają być stymulujące, zanika reakcja fizjologiczna normalnie im towarzysząca. Następuje zobojętnienie na tego typu sceny, które muszą być coraz bardziej wstrząsające, żeby wywołać reakcję. Widzowie pod wpływem częstego oglądania scen przemocy stają się przekonani o ich normalności i reagują na nie obojętnie. Jednocześnie liczne badania eksperymentalne pokazują, że dzieci naśladujące zachowania agresywne widziane na ekranie wykazują też wysoką korelację między oglądaniem scen przemocy w wieku lat ośmiu a późniejszym posługiwaniem się przemocą w dorosłym życiu realnym.

Korzystanie z telewizji i gier komputerowych ma także dobre strony. Telewizja i komputer mogą być przeznaczone przez dzieci dla rozwijania własnych zainteresowań, zdobywania nowych wiadomości i umiejętności. W literaturze podkreślane są edukacyjne i terapeutyczne walory tych środków przekazu, które wymagają dużej koordynacji wzrokowo-ruchowej, umiejętności myślowych i decyzyjnych, refleksu itp. Komputer może stanowić użyteczne narzędzie terapii różnych zaburzeń i może być wykorzystywany w celu usprawnienia koordynacji wzrokowo-ruchowej i koncentracji. Ponieważ większość gier umożliwia dowolny wybór poziomu trudności i dostosowanie go do swoich możliwości, gracz ma możliwość wygrywania. Wygrane wzmacniają poczucie własnej wartości, a porażki nie ujmowane są w kategorii ostatecznego błędu, lecz dają możliwość jego poprawiania. Wszystko to może powodować redukcję lęku, wzrost poczucia sukcesu i bycia sprawcą czy twórcą, a także pobudzać wyobraźnię. Jednocześnie pozostawanie w nierealnym świecie sprawia, że gracz odrywa się od świata realnego, w którym żyje w rzeczywistości, przenosząc się w wyobraźni w świat fikcji, a granice między życiem realnym a fikcyjnym zacierają się. Korzystanie z gier może doprowadzić do zawężenia zainteresowań czy nawet uzależnienia, a także negatywnych zmian w osobowości.

Reasumując należy stwierdzić, że telewizja i komputer spełniają rolę wspierającą proces wychowawczy dziecka. Niezbędne jest jednak umiejętne organizowanie odbioru. W tym celu należy:

-wspólnie z dziećmi oglądać treści pożądane wychowawczo, wartościowe poznawczo i artystycznie - rodzice powinni pomagać dzieciom w wyborze programów ambitnych, związanych z zainteresowaniami dzieci, pokazywać zalety i korzyści, jakie te programy niosą,

-zabraniać oglądania dzieciom programów niedozwolonych dla nich ze względu na treści i formę przekazu,

-kontrolować czas poświęcony na oglądanie telewizji i na gry komputerowe,

-eliminować oglądanie programów podczas odrabiania lekcji, spożywania posiłków, spotkań rodzinnych,

-porozumiewać się między sobą podczas oglądania programów, a także po ich emisji - rozmowy tego rodzaju mają istotne znaczenie wychowawcze i prowadzą do umacniania więzi psychicznej i integrowania rodziny, pozwalają dzieciom zrozumieć treści poprzez wyjaśnienie przez rodziców niezrozumiałych kwestii, ponadto dzieci uczą się wyrażania własnych opinii i wrażeń o programie,

-eliminować czynniki i sytuacje, które wpływają ujemnie na zdrowie dziecka, np. długotrwałe oglądanie, nieprawidłowa postawa przy siedzeniu, zbyt bliska odległość od ekranu, oglądanie w ciemnym pokoju,

-wskazywać możliwości innego, bardziej atrakcyjnego wykorzystania czasu wolnego,

-dopilnować, aby dziecko oglądało takie programy, audycje czy filmy, które przyczynią się do jego pozytywnego rozwoju intelektualnego, emocjonalnego i społecznego.

Tylko rozważne i umiejętne korzystanie z telewizora oraz komputera może przynieść pożądane efekty i sprawić, że rodzice nie stracą kontaktu z dzieckiem i że nie nastąpi dezintegracja rodziny.

18. Rodzina w okresie transformacji systemowej w Polsce u schyłku XX wieku ( pojęcie rodziny wg. psychologów, pedagogów, socjologów; funkcje rodziny, typy rodziny, kierunki przemian współczesnej rodziny, sfery życia podlegające przeobrażeniom

Rodzina wg. psychologów

Podstawowa grupa społeczna złożona z rodziców i ich dzieci, którą cechuje więź formalna, wspólnota materialna, mieszkaniowa oraz określony zespół funkcji. Funkcje rodziny ulegają przemianom wraz z przemianami w kulturze i organizacji społeczeństwa. Do podstawowych czynników modyfikujących rodzinę należą zmiany ustrojowe, produkcyjne, emencypacyjne. Współcześnie główną rolę w przeobrażeniach rodziny odgrywają: praca zawodowa kobiet, szerokie oddziaływanie oświaty i kultury, rozbudowa instytucji opieki nad małym dzieckiem itp. [Słownik psychologiczny]

Psychologiczna definicja według Rembowskiego - rodzina jest małą i jednocześnie małą grupą w społecznej organizacji związaną odpowiedzialnością moralną, świadomą swojej odrębności, mającą swe tradycje i przyzwyczajenia i akceptującą się nawzajem.

Rodzina wg. pedagogów

Podstawowa i najstarsza instytucja życia społecznego. Badania antropologiczne wykazują, iż system pokrewieństwa, którego emanacją jest również rodzina, stanowi pierwotną i zarazem podstawową formę organizacji społeczeństwa. Rodzina jest również prymarną instytucją wychowania. O jej roli jako naturalnego środowiska wychowawczego świadczy fakt, że to ona, a nie przedszkole czy szkoła, mimo ich niepowtarzalnego znaczenia w wychowaniu stanowi pierwsze źródło przekazu symbolicznego. to w niej małe dziecko uczy się wyrażania uczuć i myśli, a także odpowiednich reakcji i zachowań. W niej spotyka się też z wartościowaniem. W rodzinie dziecko uczy się po raz pierwszy norm postępowania i jest wdrażane do funkcjonowania w czekających je rolach społecznych [ Słownik pedagogiczny]

Pedagogiczna definicja rodziny według Cudaka - rodzina to naturalne środowisko wychowawcze, dzięki któremu możliwe jest wrastanie jednostki w społeczeństwo i harmonijny rozwój jej osobowości.

Rodzina wg socjologów

Podstawowy rodzaj grupy społecznej występujący we wszystkich typach społeczeństwa, utworzony przez osoby połączone pokrewieństwem, małżeństwem lub adopcją, które mieszkają razem, prowadzą wspólne gospodarstwo domowe, wspólnie uczestniczą w realizowaniu celów związanych w danej kulturze z wychowaniem dzieci. [Słownik socjologiczny]

Twórca socjologii August Comte uważał rodzinę za najważniejszą, podstawową grupę społeczną, na której opiera się całe społeczeństwo.

Rodzina wg socjologów rozumiana jest jako grupa społeczna lub instytucja społeczna. Rodzina jako grupa społeczna to związek intymnego wzajemnego uczucia, współdziałania i wzajemnej odpowiedzialności, w którym akcent pada na wzmacnianie wewnętrznych relacji i integracji.

Rodzina jako instytucja społeczna to natomiast grupa określona przez stosunki seksualne, odpowiednio unormowane i trwałe, tak by mogła zapewnić odnowienie się sfery reprodukcji.

Socjologiczna definicja rodziny według Tyszki - rodzina to instytucja społeczna, która ma określony status społeczno-prawny, a procesy w niej zachodzące podlegają rejestrowaniu i regulacji przez normy prawne.

Przemiany rodziny współczesnej dokonują się w sferze jej funkcji społecznej, ale również w sferze jej stylów, modeli i wzorów zachowania. Problematyką typologii rodziny opartą na różnych kryteriach: ekonomicznych, społeczno - kulturowych, czy ze względu na charakter skupiska, w którym żyje rodzina - zajmują się obecnie demografowie, ekonomiści, socjologowie i pedagogowie.

Typologia rodziny opiera się bądź na liczbie jej członków i różnych formach organizacyjnych życia rodzinnego, bądź na kryterium źródła utrzymania rodziny, charakterze środowiska zamieszkania i stylu życia rodzin. Biorąc pod uwagę grupę kryteriów, wyróżnia się:

• rodzinę małżeńską, czyli nuklearną, składającą się z męża i żony oraz najczęściej jednego lub dwojga dzieci

• rodzinę poligamiczną, składająca się z kilku związków małżeńskich ( najczęściej jednego mężczyzny z wieloma kobietami ) połączonych w jedną zbiorowość rodzinną. Występuje ona najczęściej w kulturze islamu

• rodzinę poszerzoną, wielopokoleniową, nazywaną też dużą ( pod jednym dachem zamieszkuje kilka pokoleń uznających patriarchalną władzę "ojca rodziny" ). Typ ten występuje w niektórych państwach trzeciego świata

• zmodyfikowaną rodzinę poszerzoną, która stanowi luźny związek rodzin nuklearnych, będących w częściowej zależności od siebie. Ich członkowie wymieniają między sobą usługi, czym różnią się od członków wyizolowanej rodziny nuklearnej. Brak tu hierarchicznej struktury autorytetu, przy utrzymywaniu się intensywnej więzi rodzinnej

[ F. Adamski - 1982 ]

Przez wieki w Polsce ukształtował się tradycyjny model rodziny, charakteryzujący się z rygorystycznie przestrzeganym podziałem czynności między mężem a żoną. Opierał się on na autorytecie "głowy rodziny" - ojca i męża, który był, a często i jest żywicielem rodziny, odpowiada ze jej materialny byt. Natomiast do zadań kobiety - matki należy zajmowanie się domem, opieką nad dziećmi i ich wychowaniem. Na skutek przeobrażeń, głównie społeczno - ekonomicznych, zmieniła się sytuacja w rodzinie i małżeństwie. Zmianie uległa zarówno świadomość członków rodziny, jak również gradacja wartości, co w efekcie doprowadza do odchodzenia od takiego modelu rodziny. Około 84% badanych kobiet opowiada się za partnerskim modelem życia rodzinnego, preferuje taki podział obowiązków, by wszyscy domownicy mieli nie tylko obowiązki, ale również prawa. Tendencje do bardziej egalitarnego układu zależności w rodzinie wynikają ze szczególnej sytuacji kobiet polskich, które w okresie największej aktywności macierzyńskiej pracują zawodowo w pełnym wymiarze godzin. Uzyskują dzięki temu samodzielność, umacniają swoją pozycję w rodzinie. Pojawienie się modelu partnerskiego jest wynikiem ewolucji społeczeństwa, a szczególnie zmieniającego się stosunku do kobiety.

[ H. Cudak - 1995 ]

Typy rodziny

Ze względu na strukturę rodziny:

• pełne - składa się obojga rodziców, stanowią ok. 63% ogółu wszystkich rodzin w Polsce

• niepełne - matka albo ojciec z dzieckiem

• zrekonstruowane - powtórne kolejne małżeństwo

• kohobitacyjne - związki stałe prawnie niezegalizowane (konkubinat)

• bezdzietne - małżeństwa nie mające dzieci

Ze względu na kompletność lub niekompletność struktury.

Struktura pełna ( dwupokoleniowa i trójpokoleniowa), to:

-naturalna rodzina - powstała z pierwszego związku małżeńskiego rodziców (dzieci mają swoich naturalnych rodziców);

-rodzina zrekonstruowana — rodzina utworzona z powtórnego związku małżeńskiego, dzieci mają jednego „przybranego" rodzica, np. ojczyma; niekiedy rodzina przysposobiona (małżeństwo prawnie przysposabia, adoptuje na stałe obce dziecko, które staje się ich dzieckiem);

-rodzina zastępcza (pojęciem tym oznacza się rodzinę, w której wychowuje się dziecko nie będące jej własnym dzieckiem). Koszty utrzymania takiego dziecka pokrywa państwo lub agendy samorządowe;

-rodzina kontraktowa, podejmująca czasowo pieczę nad dzieckiem odpłatnie, głów­nie z inicjatywy terenowych ośrodków pomocy społecznej.

Struktura niepełna - rodzina może stać się niepełna z powodu śmierci współmałżonka, rozwodu, nieformalne­go rozejścia się małżonków, urodzenia dziecka pozamałżeńskiego. W ramach struktury niepełnej wyróżniamy:

-rodzinę sierocą (brak rodziców na skutek ich śmierci, dzieci pozostają pod opieką krewnych, dziadków lub osób obcych, ale nie przebywają w domu dziecka);

-rodzinę półsierocą (brak jednego z rodziców na skutek śmierci, dzieci pozostają w rodzinie pod opieką jednego z rodziców);

-rodzinę rozbitą (brak jednego z małżonków na skutek rozwodu lub porzucenia ro­dziny, ze względu na separację, nie powroty z zagranicy; dzieci są pod opieką jednego z rodziców, chociaż możliwe są dorywcze kontakty z drugim z rodziców lub stała pomoc materialna);

-rodzinę samotnych osób zwłaszcza niezamężnych matek z dziećmi (są tu możliwe przypadki losowe lub decyzje podjęte świadomie, co do zachowania stanu wolnego). Są też przypadki niezamężnych matek nieletnich (los, gwałt) i samotnych ojców.

Z racji wychowania, oddziaływania rodzinnego wyróżniamy następujące typy rodzin:

• wzorowa wychowawczo

• normalna

• wydolne wychowawczo

• niewydolne wychowawczo

• patologiczne

• zdemoralizowane (rodziny dotknięte pijaństwem i alkoholizmem, występującymi zjawiskami pospolitej przestępczości, prostytucji matek)

• zastępcze

Ze względu na wielkość rodziny wyróżniamy następujące typy rodzin:

Małe i duże

Rodzina mała - rodzina dwupokoleniowa (rodzice i dzieci)- model nuklearny i tradycyjny

Rodzina duża - rodzina trójpokoleniowa lub więcej (rodzice, dzieci i dziadkowie), rodzina wielodzietna

Ze względu na miejsce zamieszkiwania:

Miejskie i wiejskie

Ze względu na miejsce zamieszkania młodego małżeństwa z rodzicami:

męża (małżeństwo patrylokalne) lub żony (małżeństwo matrylokalne) oraz zamieszkanie samodzielne (neolokabe)

Ze względu na sposób zawierania związku małżeńskiego - w obrębie grupy społecznej lub poza nią. W obrębie grupy społecznej może mieć charakter endogamiczny. Po za nią - egzogeniczny.

Ze względu na pochodzenie i różnice etniczne i wyzwania:

Jednorodne i mieszane

Ze względu na sposób sprawowania kontroli i władzy:

Egalitarne - wszyscy podejmują decyzje w rodzinie,

Patriarchalne- władza jest przypisana do płci - mężczyzna, głową rodziny jest ojciec

Matriarchalne - kobieta, głową rodziny jest matka

Ze względu na sposób wypełniania funkcji:

Prawidłowa/dysfunkcjonalna/patologiczna

Ze względu na strukturę i spoistość:

Pełna/niepełna/rozbita

Ze względu na sposób rozwiązania sytuacji sieroctwa:

Zastępcza/adopcyjna

Ze względu na liczbę pokoleń

- rodzina jednopokoleniowa (jedno pokolenie, bez dzieci)

- rodzina dwupokoleniowa (rodzice i ich dzieci)

- rodzina trójpokoleniowa (rodzice, dzieci i ich dziadkowie)

- rodzina wielopokoleniowa (więcej niż trzy pokolenia)

Typy rodzin:

Według Stanisława Kowalskiego

*rodziny rozbite wskutek trwałej nieobecności jednego z rodziców
w wyniku rozwodu, separacji, dezercji, a niekiedy z powodu śmier­ci albo wyjazdu za granicę;

*rodziny zrekonstruowane przez zawarcie po ich rozbiciu nowego

lub kolejnego małżeństwa albo też przez adoptowanie nowego dziecka ;rodziny zdezorganizowane (rozbite wewnętrznymi niepowodze­niami), których członkowie pozostają ze sobą niemal w permanent­nych konfliktach; przyczyną dezorganizacji mogą być: alkoholizm, wzajemna niechęć, podejrzliwość;

*rodziny zdemoralizowane, pozostające w konflikcie z prawem lub z sąsiadami, co nie wyklucza bliskich i serdecznych kontaktów mię­dzy domownikami.

*rodziny zastępcze, oparte na więzi współżycia z dziećmi i stałej tro­ski o ich rozwój, w warunkach braku więzi biologicznej z nimi,

*ro­dziny adopcyjne, których celem jest zapewnienie dziecku takich samych praw, jakie przysługują dzieciom z racji ich pokrewieństwa z rodzicami.

Podział rodzin według stanu ekonomicznego.

-rodziny bardzo biedne, bez stałego źródła zarobku, które utrzymują się z prac dorywczych, sezonowych oraz zasiłków opieki społecznej, praktycznie pozbawione warunków do wychowywania i kształcenia dzieci;

-rodziny biedne - z trudem samowystarczalne. Warunki wychowawcze są mało sprzyjające i poziom aspiracji w zakresie kształcenia dzieci jest niski;

-rodziny zamożne, ze średnich klas zawodowych, żyjące w dostatku, dążące do awansu społecznego rodziny, w których warunki do wychowywania dzieci są dobre i poziom aspiracji ich kształcenia wysoki;

-rodziny bardzo zamożne.

Funkcje rodziny [ Z. Tyszka ]

Funkcje rodziny, obejmują podstawowe dziedziny życia jej członków i decydują o jej społecznym znaczeniu. Do głównych funkcji możemy zaliczyć

• Funkcję materialno - ekonomiczną przejawia się w zaspokojeniu materialnych potrzeb członków rodziny, a pośrednio i niektórych potrzeb społecznych. Na funkcję tą składają się cztery podfunkcje: produkcyjna, zarobkowa, gospodarcza i usługowo - konsumpcyjna. Nie zawsze występują one jednocześnie i w jednakowym rozmiarze. Są one uzależnione od głównego źródła utrzymania

• Funkcję opiekuńczo - zabezpieczającą polegającą na zapewnieniu członkom rodziny niezbędnych do życia środków oraz wspomaganiu osób niepełnosprawnych i innych wymagających czasowej lub stałej opieki.

• Funkcję prokreacyjną rodziny, która jest formą zaspokojenia emocjonalno - rodzicielskich potrzeb współmałżonków i reprodukcyjnych potrzeb społeczeństwa

• Funkcje seksualną - powszechnie akceptowaną forma współżycia płciowego

• Funkcję legalizacyjno - kontrolną przejawiającą się w legalizacji niektórych typów zachowań człowieka i w sprawowaniu wzajemnej kontroli przez członków rodziny. Bywa, iż niektóre z zachowań poza rodziną są społecznie nieakceptowane np. posiadanie dzieci czy współżycie seksualne. Naruszenie pewnych wzorów zachowań obowiązujących wewnątrz rodziny wiąże się z represjami ze strony pozostałych jej członków oraz szczerego otoczenia społecznego, kościołą, systemu prawnego. Rodzice kontrolują zachowania swojego dziecka

• Funkcję socjalizacyjną - jest ona następstwem funkcji prokreacyjnej. Realizuje się ją na dwóch płaszczyznach: jako przygotowanie dzieci do samodzielnego pełnienia podstawowych ról społecznych oraz jako wzajemne dostosowanie osobowości małżonków. Świadoma socjalizacji bywa również nazywana wychowaniem wewnątrzrodzinnym, które rodzina realizuje jako grupa.

• Funkcje klasową jest najmniej widoczna dla pobieżnego obserwatora życia rodzinno - małżeńskiego. Polega ona na nadawaniu dzieciom i niepracującemu współmałżonkowi pozycji w strukturze klasowo - warstwowej i zawodowej danego społeczeństwa oraz na socjalizacji potomstwa

• Funkcję kulturalną czyli zapoznawanie młodego pokolenia z kulturą danego społeczeństwa. Polega również na wpajaniu odpowiednich norm i systemów wartości, przekazywaniu dziedzictwa kulturowego i organizowani w gronie rodzinnym najrozmaitszych zajęć, dostarczających domownikom przeżyć estetycznych. Z nią związana jest kolejna funkcja. Przekazywanie wiedzy o kulturze.

• Funkcję rekreacyjno - towarzyską. Dom rodzinny to między innymi miejsce, w którym wypoczywamy i nawiązujemy niezbędne dla człowieka kontakty towarzyskie najczęściej w ramach małej jak i szerszej rodziny, a także z osobami zaprzyjaźnionymi odwiedzającymi daną rodzinę lub poszczególnych jej członków. Dom rodzinny atmosfera w nim panująca służą do rozładowania napięć psychicznych powstałych poza nim

• Funkcję emocjonalno - ekspresyjną. W gronie rodzinnym najczęściej człowiek zaspokaja znaczną część potrzeb emocjonalnych i potrzeb związanych z wyrażaniem swej osobowości. Funkcja ta, jest najczęściej realizowana wśród małżonków i zakochanych par ( zwłaszcza w pierwszym stadium życia małżeńsko - rodzinnego ). Wyrażanie emocji i uczuć

Wyżej wymienione funkcje odpowiadają dziesięciu podstawowym typom więzi rodzinnej, którymi są: więź ekonomiczna, opiekuńcza, krwi, seksualna, kontrolna, klasowa, socjalno - wychowawcza, kulturalna, towarzyska i emocjonalno - ekspresyjna.

Według M. Ziemskiej współczesna rodzina jako podstawowa grupa społeczna pełni istotne funkcje w interesie społeczeństwa, zaspokajając jednocześnie potrzeby psychiczne, emocjonalne i społeczne swych członków. Do tych funkcji należą:

• Funkcja prokreacyjna (dostarczanie nowych członków rodzinie i społeczeństwu), utrzymanie ciągłości biologicznej rodziny

• Funkcja produkcyjna ( zarobkowa, ekonomiczna)- zapewnianie potrzeb bytowych członkom rodziny

• Funkcja usługowo-opiekuńcza (spełnianie zadań usługowych, opieka nad dziećmi i starcami), decyduję o sytuacji materialnej

• Funkcja socjalizująca (przekazywanie wartości moralnych, wzorów zachowań, zwyczajów, obyczajów), wprowadzenie dziecka w świat życia społecznego

• Funkcja psychohigieniczna (zapewnianie członkom stabilizacji, bezpieczeństwa, rozładowywania napięć psychicznych, zapewnianie zdrowia psychicznego), zaspokajanie potrzeb członkom rodziny i stwarzanie higienicznych warunków.

Funkcje rodziny i jej typy

Do najważniejszych funkcji rodziny jako grupy społecznej należą:

-funkcja prokreacyjna (biologiczna), mająca na celu zrodzenie po­tomstwa, czyli zapewniająca społeczeństwu ciągłość biologiczną. a także zaspokajanie potrzeb erotyczno-seksualnych małżonków;

-funkcja opiekuńcza, polegająca na udzielaniu konkretnej pomoc\ członkom rodziny w różnych sytuacjach i okolicznościach życio­wych, gdy sami nie są w stanie zaspokoić swych podstawowych po­trzeb;

-funkcja gospodarcza (ekonomiczna), dotycząca zapewnienia człon­kom rodziny niezbędnych warunków do utrzymania się przy życiu, czyli dostarczania rodzinie dóbr materialno-bytowych,

-funkcja wychowawcza (socjalizacyjna), przejawiająca się m.in. we wprowadzaniu członków rodziny w szeroko rozumiane życie spo­łeczne łącznie z językiem ojczystym, obyczajami, wzorami zacho­wań i wartościami kulturowymi;

-funkcja stratyfikacyjna, „gwarantująca członkom rodziny określony status życiowy, wyznaczająca ich przynależność do określonej klasy czy warstwy społecznej" (F. Adamski, 1984, s. 50).

Według Kawuli:

- prokreacyjna

- ekonomiczna

- socjalizacyjna

- opiekuńcza

Typy przemian rodziny w XX wieku według Zbigniewa Tyszki

-Od rodziny dużej, wielopokoleniowej do małej podstawowej, w wyniku procesu uprzemysłowienia i urbanizacji.

-Od biologicznie zdeterminowanej do planowanej. Wcześniej ścisły związek funkcji seksualnej i prokreacyjnej determinowały życie kobiety i całej rodziny, a obecnie jest rozdzielenie.

-Ewolucja od rodziny wielopokoleniowej, zamieszkującej razem w kierunku rodziny jednopokoleniowej.

-Od rodziny produkcyjnej do nieprodukcyjnej. Eliminacja rodzinnych zakładów produkcyjnych, czy ich marginalizacja na rzecz uczestnictwa w rynku pracy.

-Od rodziny patriarchalnej do egalitarnej. Mężczyzna w roli głównej ze względu na zarobkowanie, ustępuje modelowi, gdzie oboje małżonkowie pracują i wspólnie podejmują decyzje, co uniezależniło kobietę od mężczyzny i zmieniło relacje między małżonkami i dziećmi.

-Od rodziny otwartej do zamkniętej. To odgradzanie się od sąsiedztwa i społeczności lokalnej oraz dalszych krewnych.

Na przemiany wpółczesnej rodziny ma wpływ rozwój cywilizacyjny społeczeństwa, problemy gospodarcze i społeczne.

Do najważniejszych przemian współczesnej rodziny można zaliczyć:

- późniejsze zawieranie małżeństw

- zmiana roli kobiety/matki w wyniku coraz większej tendencji do zdobywania wykształcenia i wysokich kwalifikacji przez kobiety, a następnie profesjonalizacji ich kariery kobiety krócej przebywają na urlopach poświeconych opiece nad dzieckiem, kobiety mają większy udział w utrzymaniu domu,. Rzadko jest spotykany model kobiety/matki bez zawodu, przy mężu, pozostającej na całkowitym jego utrzymaniu.

- Kryzys autorytetu ojca - związany jest z jego psychicznym wyłączeniem z życia rodziny spowodowanym wielogodzinną pracą, realizacją obowiązków zawodowych poza stałym miejscem zamieszkania, brakiem emocjonalnego kontaktu z dziećmi i w wyniku tego trudnością w przekazywaniu wzorów męskości czy elementów roli.

- zmniejszanie się rodziny związane jest z ograniczeniem ilości posiadanych dzieci i fakt odrębnego zamieszkiwania.

- wzrost liczby rodzin rozbitych

- rozluźnienie więzi - rodzina stopniowo przestaje być źródłem wartości, a także ostoją bezpieczeństwa psychicznego, rzadziej dochodzi do wspólnych spotkań, debat w kwestiach problemowych, rodzice i dzieci mniej o sobie wiedzą.

- konwencjonalizacja formy -rodzina w tradycyjnym tego słowa znaczeniu traci swą społeczną wartość. Dowodem na tą są związki w konkubinacie, czyli (małżeństwa bez ślubu, małżeństwa na próbę), wybór posiadania dzieci przez samotne osoby lub pozostające w związkach homoseksualnych, odrębne zamieszkiwanie małżonków.

SPECJALIZACJA

1. Planowanie kariery zawodowej.

2. Omówić trzy teorie wyboru zawodu.

3. Metody pracy doradcy personalnego.

4. Przyczyny i skutki bezrobocia.

5. Etyka zawodu doradcy.

6. Stres i patologie w miejscu pracy.

7. Doradztwo zawodowe dla osób niepełnosprawnych.

8. Funkcje szkolnego doradcy zawodowego.

9. Programy pomocowe UE w przeciwdziałaniu bezrobociu.

10. Cele kształcenia ustawicznego.

11. Zadania psychologii pracy.

12. Rola zainteresowań w planowaniu kariery zawodowej.

13. Zawód w ujęciu ekonomicznym i socjologicznym.

14. Procedura porady zawodowej.

15. Komunikacja w kształtowaniu relacji pracowniczych.

16. Podstawy prawne poradnictwa.

17. Metody diagnozowania potrzeb edukacyjnych uczniów.

18. Rola wychowawcy w planowaniu kariery zawodowej uczniów.

19. Autoprezentacja.

20. Rozmowa kwalifikacyjna.

Procedura porady zawodowej

ETAP I ETAP II ETAP III

ROZMOWA WSTĘPNA BADANIA SPECJALISTYCZNE KONSULTACJA INDYWIDUALNA

INDYWIDUALNA LUB PSYCHOLOGICZNE/MEDYCZNE

GRUPOWA

ETAP I ROZMOWA WSTĘPNA INDYWIDUALNA LUB GRUPOWA

1. Uświadomienie celu orientacji i poradnictwa zawodowego

2. Umiejętność rozpoznawania aktualnych potrzeb rynku

3. Zaznajomienie potrzeby dokształcania i dostosowywania się do trendów rynku pracy

ETAP II BADANIA SPECJALISTYCZNE. OCENA WŁASNYCH MOŻLIWOŚCI PSYCHOFIZYCZNYCH I PREDYSPOZYCJI ZAWODOWYCH:

1. Określenie zainteresowań z zakresu kontaktu:

- z przedmiotami,

- ludźmi

- liczbami

2. Charakter zachowań zawodowych według kodu Hollanda:

R- realistyczny, obejmujący zawody produkcyjne, techniczne i część usług,

J - badający, poszukujący twórczych rozwiązań - zawody naukowe i niektóre techniczne

S - społeczny, obejmujący oświatę i opiekę społeczną,

E - przedsiębiorczy, zawody menadźerskie, związane z kierowaniem, zarządzaniem, handlem,

A - artystyczny, zawody artystyczne, muzyczne, literackie,

C - komercjalny - urzędnicze

3. Zbieranie pozytywnych informacji o sobie od współoceniających i prezentacja: „Moje mocne strony” - zajęcia warsztatowe.

ETAP III Konsultacja indywidualna:

1. Zaznajomienie z procedurami załatwiania spraw związanych z poszukiwaniem pracy

2. Wyposażenie w umiejętność właściwego zaprezentowania się pracodawcy

3. Umiejętności negocjacyjne

W przypadku przyjęcia powyższej procedury porady zawodowej należy położyć duży nacisk na samodzielność i aktywność klienta, co wymaga szerokiej wiedzy zawodoznawczej. Zarówno doradca zawodowy, jak i szukający porady powinni mieć możliwość dostępu do aktualnej, adekwatnej do oczekiwań informacji, z wykorzystywaniem nowoczesnych urządzeń i środków przekazu.

Zadania psychologii pracy

Psychologia pracy jest dyscypliną psychologiczną, która bada psychikę człowieka w toku pracy. Jej celem jest wypracowanie i zastosowanie w praktyce rozwiązań zapewniających kształtowanie ważnych dla pracy zawodowej cech osobowości. Psychologię pracy interesują problemy: przystosowania człowieka do pracy, przystosowania człowieka do pracy z innymi ludźmi.

Z. Pietrasiński wymienia następujące zadania psychologii pracy:

1. badanie faktów i prawidłowości ukazujących specyfikę działalności psychicznej w procesie pracy w ogóle i przy różnych jej rodzajach,

2. ustalanie wzajemnych związków wymienionych faktów i prawidłowości z innymi, badanymi przez pozostałe nauki,

3. ustalanie psychologicznej specyfiki różnych rodzajów pracy i określanie psychicznych wymagań, koniecznych przy wykonywaniu każdego zawodu,

4. opracowanie psychologicznych podstaw właściwego wyboru zawodu, orientacji zawodowej i optymalnych zasad kształcenia zawodowego oraz przygotowania do pracy,

5. badanie psychologicznych uwarunkowań funkcjonowania bodźców ekonomicznych i pozaekonomicznych, wydajności pracy, racjonalizacji i innowacji oraz zadowolenia z pracy,

6. ustalenie psychologicznych przesłanek współpracy i współżycia w miejscu pracy, a także zachowań dezorganizujących współdziałanie, np. konfliktów

Funkcje szkolnego doradcy zawodowego

Szkolni doradcy zawodowi w krajach Unii Europejskiej różnie się nazywają i spełniają różne funkcje.

W Danii są to po prostu nauczyciel- doradca, w Niemczech i Luksemburgu nauczyciele - doradcy zawodowi, w Wielkiej Brytanii, Holandii i Grecji - nauczyciele kariery, a we Włoszech -koordynatorzy doradcy, którzy stanowią szkolne służby doradztwa zawodowego. Ich zadaniem jest przekazywanie wiedzy o rynku pracy i wskazywanie pomostu pomiędzy przedmiotami nauczania w szkole a wyborem drogi zawodowej. Jednak najważniejszym i podstawowym zadaniem jest wspieranie uczniów w sytuacji wyboru edukacyjno zawodowego.

Szkolny doradca zawodowy to: informator, diagnosta, konsultant, terapeuta, doradca kariery zawodowej.

Szkolny doradca zawodowy spełnia następujące funkcję:

-kształcącą

- wychowawczą

- motywacyjną

- poznawczą

- kreatywną

- informacyjną

- diagnostyczną

- kwalifikacyjną

- terapeutyczną

• Funkcja kształcąca wyraża się w dostarczaniu wiedzy o pracy ludzkiej i zawodach oraz drogach do nich prowadzących.

• Funkcja wychowawcza przejawia się w przede wszystkim w kształceniu postawy wobec pracy.

• Funkcja motywacyjna przejawia się w kształtowaniu motywów do wyboru zawodu, podejmowania pracy zawodowej.

• Funkcja poznawcza odnosi się do poznania własnej osobowości i kształtowania samooceny.

• Funkcja diagnostyczna odnosi się do rozpoznawania przypadków i sytuacji stanowiących przedmiot porady.

• Funkcja kreatywna związana jest z rozwojem zawodowym jednostki, kształtowaniem cech osobowości

• Funkcja informacyjna odnosi się do upowszechniania wiedzy zawodoznawczej wśród nauczycieli, rodziców, dzieci i młodzieży na temat możliwości wyboru szkoły, zawodu.

• Funkcja terapeutyczna polega na postępowaniu profilaktycznym, kompensacyjnym i stymulacyjnym w szczególnie trudnych przypadkach związanych z wyborem zawodu, utrwaleniem w wybranym zawodzie czy zmianą zawodu.

• Funkcja kwalifikacyjna wyraża się w typowaniu jednostek jako zdolnych bądź niezdolnych do wykonywania określonego zawodu, jak również na ukierunkowaniu drogi kształcenia zawodowego.

Metody doradcy personalnego

Doradca personalny pracuję na rzecz zakładu pracy.

Doradca personalny zajmuje się selekcją i rekrutacją pracowników na wszystkie stanowiska pracy.

Poszukując pracowników dla swoich klientów doradcy personalni wykorzystują w praktyce kilka metod.

Do podstawowych metod doradcy personalnego zalicza się analizę dokumentów w oparciu o cv i list motywacyjny, rozmowę kwalifikacyjną, ankiety, testy psychologiczne i kwestionariusze.

Odpowiednio dobrane testy psychologiczne mogą ograniczyć występowanie proble­mowych sytuacji poprzez umożliwianie badania predyspozycji pracownika do objęcia stanowiska, które ma zostać mu powierzone. Na rynku funkcjonuje ogromna ilość testów nie spełniających podstawowych kry­teriów, pozwalających rzetelnie sprawdzić wiedzę, umiejętności czy też osobowość kan­dydata.

Aby test mógł być określony mianem testu psychologicznego, musi spełniać nas­tępujące warunki:

• dobrane pytania testu muszą stanowić wystarczająco dużą i reprezentatywną próbkę mierzonego zachowania (wiedzy umiejętności itp.),

• standaryzacja administracji testu jest konieczna do porównywania wyników,

• test musi być obiektywny (opracowywanie wyników testu przez różne osoby musi przynosić takie same rezultaty) i mieć stwierdzoną trafność (wartość predykcyjną),

• tylko profesjonaliści są uprawnieni do konstruowania i przeprowadzania testów,

• niezbędne jest uwzględnienie praw osoby badanej, dotyczących m.in. zgody na przeprowadzenie testu i udostępnienie jego wyników osobom trzecim oraz poin­formowania o celu, sposobie przeprowadzania i wynikach testu.

Kandydat może się spotkać z trzema rodzajami testów. Pierwszy z nich to testy wie­dzy. Sprawdzają one wiedzę lub umiejętności z konkretnej dziedziny, np. finansów, pra­wa, języka obcego.

Druga kategoria to testy zdolności. Osoba testowana, w zależności od tego, na jakie stanowisko aplikuje, sprawdzana jest pod kątem umiejętności logicznego myślenia, dzia­łania pod presją czasu. Bada się jej umiejętności werbalne i przestrzenne, zdolność myś­lenia abstrakcyjnego bądź analitycznego, operowania liczbami.

Trzecia kategoria to testy badające osobowość i temperament kandydata. Są one naj­częściej niejasne dla kandydatów, którzy przystępując do ich rozwiązywania nie wiedzą, czego tak naprawdę dotyczą, jakie badają cechy ani tego, jakie odpowiedzi zwiększą ich szanse. Testy osobowości potrafią na przykład wykazać, czy kandydat nadaje się do peł­nienia funkcji kierowniczej, co preferuje: pracę w zespole czy indywidualny system pra­cy, jak sobie poradzi z obsługą klienta, czy jest osobą kreatywną.

Test werbalny (verbal reasoning tests, literacy tests)

Testy sprawdzające umiejętność analizy informacji słownych stosowane są w celu sprawdzenia, jak biegle dany kandydat jest w stanie efektywnie przyswoić treść danego tekstu oraz wyciągnąć z niego logiczne wnioski. Kompetencje kandydata dotyczące pra­cy ze słowem pisanym są postrzegane jako szczególnie istotne dla poprawnego funkcjo­nowania w każdej dużej organizacji. Dlatego do wyników tego testu przywiązuje się tak dużą wagę.

Psychologiczne testy temperamentu i osobowości

Testy psychologiczne dotyczące temperamentu i osobowości powinna badać i inter­pretować osoba, która ukończyła studia psychologiczne. Daje to gwarancję właściwego podejścia do sytuacji badania, interpretacji i komunikowania wyników. Testy, których najczęściej się używa w procesie oceny cech mogących mieć znaczenie w pracy to:

• Skala I-E w pracy (Introwersji- Ekstrawersji),

• 16-czynnikowy Kwestionariusz Osobowości Cattela,

• Kalifornijski Inwentarz Osobowości Gougha - zawiera skalę do pomiaru poten­cjału menedżerskiego, określonego poprzez wymiary zdolności, możliwości, doj­rzałości i zaufania do samego siebie.

Te testy nie badają preferencji, lecz mówią o trwałych cechach, z których można wywnioskować, jaka praca będzie odpowiednia dla kandydata.

Oprócz testów rzetelnych i posiadających normy w procesie rekrutacji firmy rekru­tacyjne i działy personalne posługują się też innymi metodami, wśród których znajdują się takie jak:

• kwestionariusze stylów negocjowania,

• kwestionariusze stylów rozwiązywania konfliktów,

• kwestionariusz stylów menedżerskich Blancharda,

• kwestionariusz ról grupowych Belbina,

• kwestionariusz stylów uczenia się Kolba,

• kwestionariusze inteligencji emocjonalnej.

ASSESSMENT CENTER JAKO KOMPLEKSOWA METODA SELEKCJI (w skrócie AC) jest nowoczesną metodą rekrutacji zmierzającą do oceny predyspozycji kandydata na podstawie jego zachowania w sytuacjach, z jakimi mógłby spotkać się w pracy. Istotą tej metody jest badanie cech osobowości, pre­dyspozycji i umiejętności związanych z pracą w grupie, w sytuacji stresowej lub na kie­rowniczym stanowisku. Rzadko się zdarza, aby w Assessment Center brali udział kan­dydaci na niższe stanowiska, specjaliści od finansów czy programiści. Częściej - przyszli menadżerowie, koordynatorzy projektów lub handlowcy, gdyż to od nich pracodawca oczekuje kierowniczych zdolności, umiejętności współpracy, kreatywności i odpor­ności.

Najczęstszymi elementami Assessment Center są zadania grupowe, prezentacje i stu­dia przypadku. Kandydaci mogą być także poproszeni o rozwiązanie testu (wiedzy, zdol­ności, osobowości) lub o udział w rozmowie kwalifikacyjnej. Oczywiście elementy te mogą się pojawić wówczas, gdy nie stanowiły wcześniejszych etapów rekrutacji.

Początkowym etapem tej metody jest powołanie zespołu oceniającego (grupy aseso­rów). Zakłada się, że ocenę kandydatów do pracy na danym stanowisku powinni prze­prowadzić przyszli przełożeni i współpracownicy. Chodzi o to, aby podporządkować ocenę kandydatów oczekiwaniom i wyobrażeniom innych osób. Harmonizacja cech kan­dydata na stanowisko z wyobrażeniami, jakie mają na jego temat przyszli szefowie i współpracownicy ułatwi adaptację pracowniczą nowo przyjmowanej osoby oraz wpłynie na jakość stosunków międzyludzkich, wzajemne komunikowanie się i sprawność współ­działania. Zespół oceniający składa się z, co najmniej trzech i nie więcej niż dziesięciu osób, przy czym oceniać mogą także eksperci z zewnątrz. Asesorzy powinni być zapo­znani z ideą metody, a następnie przejść szkolenie w zakresie stosowania instrumentów oceny kandydatów. Zespół oceniający będzie weryfikował nie tylko kwalifikacje kandydata, ale i jego kompetencje, czyli rzeczywiste walory: wiedzę, umiejętności, zdolności, predyspozycje. Konieczne jest ,więc dokładne określenie profilu kompetencyjnego kandydata, a wszyst­kie wymagania i oczekiwania pod jego adresem muszą być precyzyjnie zdefiniowane. Następnie zespół oceniający ustala zestaw technik, za pomocą, których będzie badał i oceniał kandydatów oraz przechodzi szkolenie w zakresie posługiwania się nimi.

Zakres technik badania jest bardzo szeroki. Dobrze jest, więc zatrudnić ekspertów zewnętrznych do pomocy w wyborze czy ewentualnym przygotowaniu narzędzi badania kandydatów. Wśród najczęściej stosowanych wymienia się między innymi: koszyczek dokumentów, zadanie zespołowe, dyskusję grupową, prezentację, studium przypadku, próbki pracy, poszukiwanie faktów oraz symulację rozmowy.

Kolejnym etapem Assessment Center jest rekrutacja kandydatów na dane stanowi­sko. Może ona mieć charakter rekrutacji zewnętrznej lub wewnętrznej.

Głównym etapem omawianej metody jest sesja ćwiczeniowa, trwająca do kilku dni, którą dobrze jest zorganizować w ośrodku szkoleniowym, z dala od firmy. Wspólny po­byt w ośrodku umożliwia nie tylko realizację założonego scenariusza ćwiczeń, ale jest również okazją do wzajemnego poznania się ocenianych i oceniających. Kandydaci przechodzą przez kolejne zadania, w trakcie, których są obserwowani przez asesorów.

Ostatnim etapem tej metody jest analiza wyników uzyskanych przez kandydatów i wyłonienie najlepszego. Wszechstronna ocena kandydatów pozwala na określenie jego mocnych i słabych stron oraz ewentualnych potrzeb szkoleniowych.

Cele kształcenia ustawicznego

Kształcenie ustawiczne to proces ciągłego doskonalenia kwalifikacji ogólnych i zawodowych, który trwa przez całe życie człowieka. Musimy nieustannie przystosowywać się do przeobrażeń ekonomicznych, kulturalnych i naukowych we współczesnym świecie, ponieważ wykształcenie, jakie zdobyliśmy w szkole, staje się z czasem przestarzałe, dlatego powinno być kontynuowane oraz uzupełniane.

Kształcenie ustawiczne jest prowadzone przez placówki publiczne lub niepubliczne. Do publicznych należą:

- Centra Kształcenia Ustawicznego

- Centra Kształcenia Praktycznego

- Szkoły dorosłych

- placówki kształcenia ustawicznego prowadzone przez wyższe uczelnie.

Realizacja celu strategicznego opiera się na wyodrębnionych działaniach priorytetowych korespondujących z europejskim obszarem uczenia się przez całe życie:

1. Zwiększenie dostępności do kształcenia ustawicznego

2. Podnoszenie jakości kształcenia ustawicznego

3. Wzrost inwestycji w zasoby ludzkie

4. Uświadamianie roli i znaczenia kształcenia ustawicznego

5. Certyfikacja kwalifikacji zawodowych

6. Tworzenie sieci placówek kształcenia ustawicznego

7. Zapewnienie dostępu do informacji

8. Opracowanie narzędzi do oceny

9. Wprowadzenie kształcenia na odległość

10. Opracowanie skutecznych metod nauczania i uczenia się

11. Tworzenie zasobów informacyjnych w zakresie kształcenia ustawicznego i rozwój usług doradczych

12. Współdziałanie i partnerstwo

Zawód w ujęciu ekonomicznym i socjologicznym

Tadeusz Nowacji „Pedagogika pracy”

Zawód - zbiór zadań (zespół czynności wyodrębnionych w wyniku społecznego podziału pracy powtarzalnych systematycznie wymagających specjalnego przygotowania określających pozycję społeczną pracownika i pozwalających na utrzymanie pracownika i jego rodziny.

Definicja ekonomiczna zawodu - zawód jest wykonywany w celu uzyskania środków na własne utrzymanie pracownika i jego rodziny, wiąże się z tym profesjonalizacja zawodu

Definicja socjologiczna zawodu - zawód wynika z podziału pracy, wiąże się z tym status społeczny pracownika, normy współżycia społecznego oraz nazewnictwo.

Omówić trzy teorii wyboru zawodu

Teorie wyboru zawodu mają na celu wyjaśnianie, opisywanie, i programowanie wychowania zawodowego człowieka. Wyjaśniają one, dlaczego określeni ludzie wybierają określone zawody, dlaczego pewni ludzie odnoszą sukcesy w pewnych zawodach, co jest warunkiem ich sukcesów i niepowodzeń.

Osobowościowa Teoria karier Anna Roe

Twierdzi ona, że sposób wydatkowania energii przez człowieka wpływa na formowanie się hierarchii jego potrzeb oraz zdolności kierunkowych. Sposób wydatkowania energii jest indywidualny dla każdej jednostki. Zależy od dyspozycji wrodzonych oraz od pierwszych doznań dziecka. Teoria Roe eksponuję rolę rodziców w wyborze kariery, zawodu, drogi życiowej. W tej teorii rodzice wytwarzają szczególny klimat, który ma wpływ na wczesne potrzeby dziecka, a rezultatem zachowania rodziców jest orientacja młodego człowieka skierowana na ludzi lub rzeczy.

Anna Roe wyróżnia trzy typy postaw rodziców wpływających na wybór zawodu przez jednostkę:

1. Akceptacji

2. Koncentracji

3. Unikania

Ad 1. Występuje, gdy rodzice traktują dziecko jako w pełni przydatnego członka rodziny posiadającego zdolności brania na siebie odpowiedzialności. Rodzice akceptują dziecko, okazują im zainteresowania i czułości. Taka postawa sprzyja optymalnemu wykorzystywaniu potencjalnych możliwości rozwojowych dziecka w jego dalszym życiu.

Ad 2. Postawa ta występuje, gdy rodzice poświęcają nadmiernie dużo czasu i energii na wychowanie dziecka lub na jego kontrolę. Opieka taka powoduję u dziecka rozwijanie się zależności oraz ograniczenie postawy odkrywczej. Czasami rodzice nakładają na dziecko obowiązki, które ograniczają jego możliwości.

Ad 3. Występuje ona, gdy rodzice nie wykazują zainteresowania dzieckiem i jego zajęciami. Dziecko jest przez nich zaniedbywane i lekceważone lub wręcz odpychane. Problemy dziecka są lekceważone przez rodziców. Rodzice tacy spędzają małą ilość czasu z dzieckiem. W wyniku takiego postępowania rodziców dziecko szybko rezygnuje z poszukiwania społecznego uznania

Czuła akceptacja dziecka i koncentracja na nim orientują młodego człowieka na zawody związane z ludźmi, natomiast unikanie i akceptacja przypadkowa ukierunkowują dziecko na zawody związane z rzeczami. Bywa jednak tak, że dziecko może być traktowane różnie przez jednego i drugiego rodzica.

Zmiana stylu wychowania może nastąpić w zależności od wieku dziecka. W wielu takich przypadkach teoria traci swoją spójność, jednak jej diagnostyczność jest wysoka. Określona postawa rodziców wobec dziecka wpływa na wydatkowanie przez niego energii skierowanej na osiąganie określonych celów. Dla Roe najważniejszymi czynnikami kształtującymi decyzję zawodową są doświadczenia rodzinne. Roe przedstawia dwa modele człowieka wybierającego zawód. Pierwszy to człowiek jako jednostka zdeterminowana społecznie. Autorka za najważniejsze wpływy społecznie uznaję wpływy rodziny.

Drugi model to model człowieka kierującego się emocjami, własnymi potrzebami i dążeniami. Występowanie potrzeb zdaniem autorki, zależy od czynników genetycznych, przeżytych stanów, satysfakcji, frustracji i innych wczesnych doświadczeń, ale największy wpływ na kształtowanie charakteru mają rodzice.

Typologiczna teoria wyborów zawodowych (Typologiczna teoria zachowań zawodowych) - twórca Holland

Jest to teoria bardzo popularna w USA i w Europie. Holland opracował zestaw narzędzi, które badają przydatność zawodową danej jednostki. W 1971 roku opublikował on zestaw do samobadania, który jego zdaniem każdy może wypełniać je sam. Opracował też kwestionariusz preferencji zawodowych, które powinien stosować fachowiec. W Polsce te narzędzia pracy mogą stosować pracownicy po przeszkoleniu. W edukacji mogą je stosować tylko psychologowie i tylko w poradniach psychologicznych. Holland twierdzi, iż:

1. Wybór zawodu jest wyrazem osobowości

2. Inwentaryzacja zainteresowań jest jednocześnie inwentaryzacją cech osobowości

3. Ludzie pracujący w danym zawodzie mają podobne osobowości

4. Zawodowa satysfakcja, stabilność w zawodzie i osiągnięcia zależą od zgodności między czyjąś osobowością a środowiskiem pracy

5. Większość ludzi można zakwalifikować do jednego z sześciu typów osobowości:

Realistyczny,

Badawczy,

Konwencjonalny,

Artystyczny,

Przedsiębiorczy,

Społeczny.

Każdy człowiek ma typ wiodący i dwa pomocnicze.

Realista jest konsekwentny w opiniach, gustach osobistych. W życiu kieruje się zdrowym rozsądkiem. Ceni uczciwość. Jest to człowiek kompetentny, stanowczy, bezpośredni, polegający na sobie, godny zaufania, oszczędny. Pracę, którą uważa za konieczną wykonuję bez dyskusji. Od początku robi wszystko prawidłowo, możliwie najkrótszą drogą zmierza do celu możliwie najkrótszą drogą. Lubi pracować według planu, nie lubi długich negocjacji. Lubi pracować w samotności. Gdy pracuje w zespole może nie zauważać potrzeb swoich współpracowników. Typem opozycyjnym jest społecznik ich współpraca źle się układa.

Sposób spędzania wolnego czasu: ogrodnictwo, gotowanie, polowanie. Typowe zawody dla realisty to elektryk, budowlaniec, leśnik, pilot, mechanik, inżynier. Lubi pracę z narzędziami i maszynami.

Badacz wysoko ceni osiągnięcia, dąży do rzeczy nowych, dokładny. Jest to człowiek logicznie myślący, dociekliwy. Analizuje każdy problem, ocenia dane, opinie. Ustala strategie działania, analizuje wyniki badań. Badacz lubi pracę w samotności. Zanim podejmie zadanie zadaje bardzo wiele pytań i potrzebuje bardzo wiele wyjaśnień. Musi znać cel swego działania. Ceni informacje spójne, jasne logiczne, koncentruje się na szczegółach, nie podejmuje decyzji dopóki nie uzyska informacji na temat. Skupia się na zadaniach abstrakcyjnych. Próbuje zrozumieć siebie i organizować swój świat. Analizuje każdy problem, ocenia dane. Najbardziej skrajnym typem dla badacza jest człowiek przedsiębiorczy.

Sposób spędzania wolnego czasu: zajmuję się amatorską astronomią, archeologią. Typowe zawody analityk, programista, konsultant, tłumacz.

Artystyczny ceni sobie piękno, dobry gust, ale także ekspresję i twórczość u ludzi. Jeśli chodzi o cechy charakteru artysty jest niekonwencjonalny. Jest niezależny otwarty na nowości, twórczy. Ma twórcze podejście do rozwiązywania problemów. Polega w tym działaniu na intuicji i wyobraźni. Jeśli chodzi o styl pracy jest otwarty na różne możliwości rozwiązywania problemów. Czasami proponuje niekonwencjonalne rozwiązania nawet, jeśli są sprzeczne z praktyką firmy i jej celami. Posiada zainteresowania artystyczne i plastyczne. Najbardziej skrajnym typem do niego jest konwencjonalista.

Sposób spędzania wolnego czasu: taniec, śpiew, muzyka, aktorstwo, rzemiosło artystyczne.

Typowe zawody: artystyczne

Społecznik ceni sobie służbę drugiego człowieka. Jest przyjacielski, pomocny i ciepły.

Sposób działania - zanim rozpocznie planować swoją pracę szuka rozwiązań, które zadowoliłyby wszystkich. Preferuję pracę zespołową, w której podejmuje decyzje demokratycznie, każdemu umożliwia osiągnięcie swoich celów. Jest tak przejęty atmosferą w zespole, że może przez to opóźniać efektywność pracy. Nie zgadza się z realistą. Lubi gry zespołowe, spotkania towarzyskie, wycieczki. Typowe zawody dla społecznika to: nauczyciel, pielęgniarka, doradca, pedagog, psycholog, kierownik personalny.

Przedsiębiorca ceni sobie sukces i podejmowanie ryzyka, odpowiedzialność. Ambitny, pewny siebie, dominujący przekonujący. Tworzy plany, działania, które mają wykonywać inni. Koncentruje się na osiągnięciu celu.

Patrzy perspektywistycznie, nie skupia się na szczegółach. Lubi być przywódcą grupy. Lubi rozdzielać pracę, polega na swoich zdolnościach negocjacyjnych, na umiejętności motywowania innych do pracy. Czasami nie dostrzega układu innych w osiągnięciu sukcesu. Najbardziej skrajnym typem jest badacz. Lubi uczestniczyć w spotkaniach biznesowych, uczyć się nowych rzeczy. Lubi pracę z ludźmi, ale ukierunkowaną na korzyści materialne. Typowe zawody dla przedsiębiorcy to: menadżer, makler, specjalista do spraw marketingu, prawnik, kierownik.

Konwencjonalny ceni uczciwość, stałość w poglądach, dokładność. Jest to człowiek o poglądach tradycyjnych. Jest praktyczny, ale też efektowny, lojalny. Lubi pracować według ściśle ustalonego planu. Jest zadowolony z życia. Sprawia mu przyjemność układanie całości z mniejszych elementów. Akceptuje pozycję członka zespołu. Jest dumny z efektywności wykonywania pracy w terminie. Czuję się dobrze, gdy ma jasno określone, co ma robić. Typem skrajnym do konwencjonalisty jest artysta. Współpraca tych obu typów jest możliwa, jeżeli artysta będzie potrafił pójść na kompromis. Lubi grać w karty, rozwiązuję krzyżówki, kolekcjonuję różne rzeczy. Typowe zawody dla konwencjonalisty: księgowy, kasjer, planista, urzędnik, kontroler, inspektor, rewizor, pracownik banku.

6. Ludzie szukają takiego środowiska pracy takiego zawodu, który pozwoli im wykorzystać umiejętności, zdolności, zainteresowania, ujawnić postawy i uznawane wartości, opinie.

Podsumowanie

Holland preferuję model człowieka, który dokonuje wyboru kierując się rozsądkiem. Wybór zawodu jest wyrazem dojrzałości. Osobowości. Akceptuję również pogląd Roe, że istnieje model człowiek zdeterminowanego społecznie. Uważa, że wytwarzanie sześciu typów osobowościowych: społecznego, realistycznego, badawczego, konwencjonalnego, artystycznego i przedsiębiorczego jest wynikiem wpływów społecznych.

Holland uważa, że to, co wyznacza naszą karierę zawodową to przede wszystkim zainteresowania i preferencje zawodowe i one gwarantują sukces w karierze zawodowej.

Teoria dostosowania do pracy (teoria harmonii) - Davis Lofguist Weiss

Teoria ta stwierdza, że każda jednostka szuka zgodności ze swoim otoczeniem. Zgodność ta powinna występować także pomiędzy jednostką ludzką i środowiskiem pracy. Osobowość zawodowa w tej teorii jest określana przez związane z pracą umiejętności i kompetencje.

Środowisko pracy jest definiowane jako zbiór wymagań umiejętności i nagród za pracę. Teorie te wyrażają następujące twierdzenia:

1. dostosowanie jednostki do pracy w danym zawodzie jest określone przez zbieżne poziomy odpowiedzialności i satysfakcji jaką nam daję praca

2. odpowiedzialność jest funkcją zdolności między zdolnościami jednostki i zdolnościami wymaganymi przez środowisko pracy, a więc predyspozycje jednostki korespondują z wymaganiami środowiska pracy

3. satysfakcja z pracy jest funkcją zgodności między wymaganiami środowiska pracy a zdolnościami jednostki

4. prawdopodobieństwo, że jednostka zostanie usunięta ze środowiska pracy jest odwrotnie proporcjonalna do jej odpowiedzialności.

5. Prawdopodobieństwo, że jednostka dobrowolnie opuści środowisko pracy jest odwrotnie proporcjonalne do jej satysfakcji

6. Stabilizacja, czas trwania na stanowisku pracy jest łączną funkcją odpowiedzialności i satysfakcji

Teoria ta uwzględnia parametry tj. satysfakcję z pracy i zrealizowane potrzeby. W teorii akcentuje się przystosowanie człowieka do pracy jako naturalne dążenie każdej jednostki ludzkiej do zapewnienia sobie pełnej harmonii z otoczeniem. Harmonia ta dotyczy głownie pogodzenia potrzeb jednostki z wymaganiami, które stawia środowisko pracy oraz z możliwościami osiągania oczekiwanych i pożądanych przez jednostkę gratyfikacji. Istotne w tej teorii jest uświadomienie istniejącej zależności między tym, czym dysponuje i czego oczekuje pracownik, a tym, czym dysponuje i czego oczekuje oraz wymaga pracodawca i jego zakład pracy.

Teoria rozwoju zawodowego - twórcą jest Donald Super. Zakłada on, że rozwój zawodowy obejmuje całe życie człowieka od urodzenia do śmierci, a każdy człowiek kwalifikuje się do wykonywania kilku zawodów:

1. Rozwój zawodowy jest procesem postępującym, ciągłym i zwykle nieodwracalnym.

2. Rozwój zawodowy jest procesem wzorcowym i przewidywalnym

3. Rozwój taki jest dynamiczny

4. Pojęcie ja zaczyna się krystalizować w okresie dojrzewania i wówczas może być ono określone w terminach zawodowych

5 Identyfikacja z rodzicami lub opiekunami wiąże się z rozwojem ról społecznych, a także roli zawodowej. Przyjmujemy różne postawy od osób, które nas otaczają

6. Kierunek i tempo przechodzenia jednostki od jednego poziomu zawodowego do drugiego są uzależnione od jej inteligencji, pozycji społecznej i ekonomicznej jej rodziców, potrzeb jednostki jej zainteresowań, uznawanych wartości, a także od aktualnych warunków ekonomicznych kraju.

7. Dziedzina zawodowa, którą jednostka wybiera zależy od jej zainteresowań, uznawanych wartości, potrzeb i identyfikacji z modelami zawodowymi rodziców i opiekunów, od poziomu jej wykształcenia, a także od samej struktury zawodowej, z którą spotyka się, od zdolności jednostki do przystosowania się do tej struktury.

8. Każdy zawód wymaga charakterystycznych dla niego zdolności i cech osobowości, istnieje jednak w zakresie doboru zawodowego tolerancja pozwalająca jednostce na wybieranie różnych specjalności w danym zawodzie jak również na różnorodność.

1. Satysfakcja życiowa i zawodowa zależy od zakresu, w jakim jednostka może w swej pracy dać wyraz swoim zdolnościom, zainteresowaniom i cechom osobowości.

2. Stopień satysfakcji jednostki wynikający z jej pracy jest proporcjonalny do stopnia w jakim jest ona w stanie dostosować swoje ja.

3.. Praca i zawód stanowią główny czynnik kształtowania się osobowości człowieka i dla większości ludzi stanowią centrum zainteresowań.

Donald Super twierdził, że rozwój zawodowy jednostki trwa przez całe życie. Opracował on tabelę stadiów życia zawodowego człowieka.

1. Rośnięcia - od urodzenia do 14 roku życia.

Trzy podokresy:

1. fantazji - od 4 do 10 roku życia, dominują potrzeby dziecka oraz istotne jest odgrywanie ról,

2. zainteresowań - 11,12 rok życia, zainteresowania są wyznacznikami naszych aspiracji,

3. możliwości - 13,14 rok życia, czynniki obiektywne odgrywają wiodącą rolę, zwracamy uwagę na wymagania zawodowe.

1. Poszukiwania - od 15 do 24 roku życia

1. wstępny - (15-17 rok życia) - ustalanie preferencji zawodowych, dokonywany jest próbny wybór zawodu

2. przejściowy (18-21 rok życia) - większość młodych ludzi wychodzi na rynek pracy lub zdobywa zawód usiłuje utworzyć pojęcie własnego ja,

3. prób (22-24 rok życia) - jednostka rozpoczyna pracę, którą traktuje jako pracę naszego życia.,

• Okres Stabilizacji (25-44 rok życia)

1. doświadczenia (25-30 rok życia) - jednostka uświadamia sobie, co należy zrobić, aby osiągnąć stabilizację,

2. zdobywania (31-44 rok życia) - obraz własnej kariery zawodowej staje się dla człowieka jasny, dla większości osób jest to okres najbardziej twórczy zawodowo, czas osiągnięcia najwyższych wyników i awansów w pracy.

4. Zachowania status guo (45-65) - zajęcie pozycji zawodowej, uwaga koncentruje się na jej utrzymaniu, następuje skupienie na sprawach najważniejszych, często następuje wypalenie zawodowe, powielane są stare wzorce, występują obawy o utrzymanie wypracowanej pozycji zawodowej ze strony kolegów.

5. Schyłkowe (65 i więcej)

1. spowolnienie 65 - 70 rok życia,

2. tempo pracy ulega zwolnieniu, po zmniejsza się wydolność człowieka i jego możliwości a po 70 roku życia następuję odpoczynek

Etyka zawodu doradcy

Etyka najczęściej rozumiana jest jako ogół ocen i norm moralnych przyjętych w danej zbiorowości społecznej.

Do tej pory nie został stworzony w Polsce kodeks etyczny doradcy, jednak możemy mówić o etyce zawodowej doradców zajmujących się poradnictwem zawodowym. W literaturze można natrafić na próby formułowania zasad etycznych i norm moralnych, określających, jak doradcy powinni się zachowywać. Międzynarodowe Stowarzyszenie Poradnictwa Edukacyjno-Zawodowego -IAEVG) opracowało standardy etyczne dla doradców zajmujących się poradnictwem zawodowym.

Łatwo można dojść do wniosku, że w tej sytuacji każdy doradca zawodowy powinien szukać możliwości realizowania wartości moralnych w swoich działaniach. Pamiętać musi również o dążeniu do obiektywizmu w swym postępowaniu.

C.R. ROGERS wyodrębnia trzy czynniki ważne w kontaktach interpersonalnych:
1) Autentyczność, czyli zgodność z samym z sobą
2) Pełna akceptacja osoby radzącej się
3) Wrażliwe empatyczne zrozumienie tego, co klient odczuwa, i tego, o co mu naprawdę chodzi.

Łatwo można dojść do wniosku, że w tej sytuacji każdy doradca zawodowy powinien szukać możliwości realizowania wartości moralnych w swoich działaniach. Pamiętać musi również o dążeniu do obiektywizmu w swym postępowaniu.

Na odpowiedzialność doradcy zawodowego wobec etyki zawodowej składają się następujące elementy:
1) Rozumienie siebie i sposobu, w jaki osobiste cechy i działania wpływają na jego kontakt z klientem,
2) Świadomość własnych możliwości i ograniczeń,
3) Ciągły rozwój we wszystkich dziedzinach związanych z doradztwem zawodowym,
4) Przestrzeganie tajemnicy zawodowej, co do informacji uzyskanych od klienta,
5) Propagowanie wysokich standardów zawodowych i dobrych warunków pracy w zawodzie

Zarówno w doradztwie grupowym, jak również indywidualnym ważną kwestią jest dla doradcy umiejętność stworzenia atmosfery zaufania, harmonii i szacunku. Doradca nie powinien spieszyć się, by dać szansę podjęcia decyzji klientowi. Doradca powinien umieć słuchać, wykazywać się efektywną komunikacją i umieć uszanować konstruktywną ciszę. To wszystko ma służyć realizacji idei dobra w poradnictwie zawodowym.

Etyka zawodowa powinna odwoływać się do:

- zasad normatywnych o charakterze uniwersalnym, np. poszanowania godności i wolności każdego człowieka, a zarazem rezygnować z opracowania sofistycznego zbioru przepisów, dążących do uregulowania jak największej liczby zagadnień praktyki danego zawodu,

- zasady odpowiedzialności jako uzasadnienia dokonywanych wyborów (skoro wyborów nie można zunifikować, a wręcz przeciwnie, mamy do czynienia z ich konfliktem, odpowiedzialność staje się istotą zasad etycznych, uzasadniając wybór w sytuacji wielości racji),

- zasady odpowiedzialności za konsekwencje dokonywanych wyborów (zasada odpowiedzialności nie tylko uzasadnia subiektywny akt wyboru, lecz również zyskuje swoją kontynuację, czy wręcz obiektywizację, w odpowiedzialności za skutki wyborów),

- zasady odpowiedzialności za sposoby samorozumienia człowieka i jego bytowania w świecie, implikującej ideę refleksyjnego nastawienia do życia i odpowiedzialności za projekty dróg życiowych,

- zasady egzystencjalnej autentyczności (potoczne wyobrażenia i oczekiwania mogą fałszować rzeczywistość i dokonywane wybory),

- zasady dialogu jako podstawowej relacji międzyludzkiej, umożliwiającej nie tylko kontakt z drugim człowiekiem, lecz również implikującej znaczenie godności, wolności i niepowtarzalności drugiego człowieka, a w konsekwencji także samego siebie,

- uznania roli wykształcenia ogólnego oraz funkcji dóbr kulturowych (literatury, sztuki, nauki, religii, obyczajów), które są nośnikami egzystencjalnych znaczeń i wartości. Dzięki kulturze jednostka może zyskiwać pełniejsze rozumienie własnej egzystencji i w tym sensie wzbogacać własną osobowość.

- zrozumienia procesu doradzania nie tylko w kategoriach przekazu informacji i profesjonalnych kompetencji, lecz również interpretowania rzeczywistości, ujawniania wartości i dokonywania wyborów.

Etyka jest jednym z bardzo ważnych aspektów pracy doradcy zawodowego. Wskazuje on doradcom drogę, wyznacza zasady, których trzeba przestrzegać. Sami doradcy wyznaczają sobie normy postępowania z klientem zgodnie ze swoimi wartościami.

Naczelną zasadą etyczną w działaniach doradczych i jednocześnie ich celem jest czynienie dobra, które przejawia się na różne sposoby: poczucie dobrostanu psychicznego klienta, rozwój osobisty, rozwiązanie problemów, odnalezienie własnej drogi, podniesienie jakości życia. Skoro dobro jest ostatecznym, najbardziej ogólnym celem działania doradczego, to można też wymienić bardziej konkretne zasady, których przestrzeganie ma do niego doprowadzić doradcę i jego klienta. Do tych zasad należą:

Wolność/dobrowolność

Zasada ta oznacza, że decyzja o tym, czy skorzystać z usług doradcy zawodowego, zawsze powinna należeć do klienta. Nie można nikogo zmuszać do tego, by korzystał z pomocy doradcy. Są 2 główne przyczyny, dla których należy przestrzegać tej zasady. Po pierwsze, stosowanie przymusu jest rodzajem przemocy i narusza godność osobistą człowieka. Po drugie, wymuszona relacja doradcza z reguły jest nieefektywna, marnuje się na nią czas i klienta, i doradcy, ponieważ klient nie współpracujący nie dokona żadnych zmian w swoim życiu.

 

Poufność

Zasada poufności mówi, że doradca ponosi odpowiedzialność za przestrzeganie tajemnicy przebiegu i efektów usługi doradczej. Zachowanie tajemnicy rozmów doradczych jest warunkiem skuteczności działań poradnictwa. Żeby sesje indywidualne były udane, klienci muszą ufać doradcy, być otwarci i szczerzy. Aby zdobyć zaufanie, doradca powinien ich zapewnić, że informacje, które uzyska, nie zostaną nikomu ujawnione oraz dochować takiej obietnicy. Złamanie tej zasady może nie tylko zniszczyć zaufanie do doradcy, lecz także przynieść wymierne szkody klientowi, którego tajemnice zostały ujawnione.

 

Równe traktowanie

Zasada równości oznacza, że dostęp do usług poradnictwa zawodowego nie może być uzależniany od jakichkolwiek czynników, takich jak: miejsce zamieszkania, wiek, płeć, wyznanie, narodowość, rasa, niepełnosprawność, orientacja seksualna, pochodzenie społeczne, przekonania polityczne i inne. Doradca zawodowy musi dołożyć wszelkich starań, by tak samo angażować się w pracę dla dobra wszystkich klientów bez względu na sympatię bądź antypatię do nich, a także bez względu na cechy wymienione wyżej.

 

Odpowiedzialność

Doradca zawodowy ponosi odpowiedzialność za swoją pracę przed sobą, przed klientem i przed społeczeństwem. Musi być gotowy na ponoszenie konsekwencji swoich działań, zatem powinien postępować tak, by jego praca była jak najwyższej jakości. Stałe doskonalenie zawodowe, przyznawanie się do niewiedzy i kierowanie klienta do innego specjalisty, gdy zajdzie taka potrzeba, wybór odpowiedniego stylu doradztwa - to obowiązki doradcy zawodowego i jednocześnie wyzwania, przed którymi staje, i którym musi sprostać, żeby móc nazywać siebie odpowiedzialnym doradą.

 

Poszanowanie godności/szacunek

Doradca musi pamiętać o tym, że klientów należy szanować i nie wolno robić nic, co mogłoby naruszyć ich godność osobistą. Godność jest nieodłącznym atrybutem każdej jednostki ludzkiej i dlatego należy szanować każdego człowieka, bez względu na to, kim jest, jakich wyborów życiowych dokonuje, jakie wartości i motywy nim kierują. Nawet, gdy klient postępuje niewłaściwie i sam nie szanuje ludzi, nadal należy mu się szacunek, ponieważ ocenę jego czynów należy odróżnić od potępienia go jako osoby.

 

Poszanowanie prywatności

Relacji doradczej raczej nie należy przenosić na teren prywatny - doradca powinien unikać zaprzyjaźniania się z klientem, dołączania do grona jego znajomych. Doświadczanie ciepła, akceptacji, troski i pomocy ze strony doradcy jest dla klienta na ogół bardzo przyjemne i może on pragnąć przenieść te satysfakcjonujące odczucia do swojego życia prywatnego i spotykać się z doradcą prywatnie. Doradca musi jednak pamiętać, że w trosce o klienta i o siebie powinien „wygaszać” takie dążenia, ponieważ relacja doradcza nie jest wiernym odzwierciedleniem relacji osobistych. Próba zaprzyjaźnienia się z klientem może doprowadzić do zranienia i rozczarowania go, wykorzystania doradcy i zaprzepaszczenia efektów doradztwa.

 

Uczciwość

Kolejną zasadą, której należy przestrzegać, jest uczciwość. Doradca powinien być uczciwy wobec klienta (,czyli mówić mu zawsze prawdę w sposób, który nie rani, nie budzić fałszywych nadziei, nie obiecywać „na wyrost”, nie „indoktrynować” lub „reedukować” klienta zamiast mu pomagać), wobec instytucji, dla której pracuje (,czyli nie markować pracy, tylko solidnie i z zaangażowaniem pomagać klientom).

Planowanie kariery zawodowej

Planowanie kariery zawodowej jest jedno z zasadniczych działań w zakresie poradnictwa zawodowego. Kandydat musi dostatecznie wcześnie rozpoznać własne możliwości, oraz możliwości, jakie stwarza rynek pracy, dla podjęcia decyzji w sprawie wyboru i dalszego kierunku kształcenia i wyboru pracy, przy czym podjęcie pracy ma otwierać mu drogi rozwoju zawodowego.

Encyklopedia popularna PWN podaje, że: kariera to „przebieg pracy zawodowej człowieka w ciągu jego życia, przechodzenie jednostki od pozycji niżej cenionych do pozycji wyżej cenionych w danym społeczeństwie”.

Aby zaplanować karierę trzeba wybrać sobie określony cel lub cele, które chciałoby się osiągnąć w swym życiu zawodowym.

Korzyści płynące z indywidualnego planowania kariery:

• osoba planująca ma poczucie bycia kreatorem własnego losu;

• wybiera świadomie własną drogę zawodową;

• znajduje swoje mocne strony i analizuje własne możliwości;

• konkretyzuje, uściśla własne cele, które stają się po tym bardziej osiągalne;

• mobilizuje się do dalszego rozwoju;

• jest zadowolona z tego co robi; zwiększa to zadowolenie z wykonywanej pracy;

Komunikacja w kształtowaniu relacji pracowniczych

Komunikacja - wzajemne przekazywanie informacji, pojęć, umiejętności, idei, uczuć za pomocą symboli tworzonych przez słowa, dźwięki, obrazy i dotyk.

Procesy komunikacji występują wewnątrz instytucji: jak i jej relacjach ze światem zewnętrznym.

Komunikowanie się ma społeczny charakter i wymaga udziału, co najmniej 2 osób w procesie komunikacji. Opiera się na wzajemności. Każda komunikacja doprowadza do stanu osiągnięcia porozumienia. Istnieją dwa typy komunikacji werbalnej i niewerbalnej.

Dobra komunikacja gwarantuje sprawne funkcjonowanie firmy i prowadzi do sukcesu:

- pomaga sprawniej i efektywnie realizować zadania

-wdraża sprawny system informacji,

- umożliwia codzienne działanie,

- umożliwia twórcze rozwiązywanie problemów,

- odgrywa bardzo ważną rolę w atmosferze pracy,

- ułatwia grupowe procesy podejmowania decyzji,

- umożliwia budowanie silnych więzi między pracownikami,

-pomaga w rozwiązywaniu konfliktów w miejscu pracy

Wyróżnia się następujące komunikacje:

- wewnętrzną pomiędzy pracownikami

i

- zewnętrzną pomiędzy organizacjami

Komunikację wewnętrzną dzielimy na komunikację poziomą i pionową

Komunikacja pozioma zachodzi pomiędzy osobami, które zajmują identyczne miejsce w strukturze organizacyjnej

Komunikacja pionowa: wstępująca - występuję od podwładnego do przełożonego i zstępująca - odwrotnie wstępująca

W komunikacji poziomej mówimy o komunikacji interpersonalnej.

Każdy proces komunikowania składa się z kilku niezbędnych elementów. Są one ściśle ze sobą powiązane i decydują o dynamicznym i transakcyjnym charakterze komunikacji.

Do stałych elementów procesu komunikowania zalicza się:

- uczestników

- przekaz, czyli komunikat

- kanały komunikacyjne

- szumy informacyjne

- sprzężenie zwrotne

- kontekst (fizyczny, psychologiczny, kulturowy).

Informacje przekazujemy kanałami: werbalnym i niewerbalnym

Komunikowanie werbalne jest to porozumiewanie się ludzi za pomocą znaków językowych (słów). W komunikacji werbalnej człowiek posługuję się językiem. Każdy język składa się z symboli, którymi rządzą określone reguły.

Język jest narzędziem przetwarzania informacji i służy do tworzenia i przekazywania informacji oraz gromadzenia doświadczeń. Język niesie w sobie nadane mu przez nadawcę znaczenie w postaci konkretnej informacji. Język obrazuje nadawcę, jego cechy i intencje.

Organizując relację z odbiorcą, na nadawcę spoczywa odpowiedzialność za jakość przekazu informacji.

Komunikacja niewerbalna zawarta jest w zachowaniach, gestach, ruchach, w mimice twarzy. Obserwowanie zachowania rozmówcy jest dodatkowym źródłem informacji.

Wyróżnić można wiele grup form sygnałów niewerbalnych, wśród których występują następujące:

- mimika twarzy - układ mięśni twarzy dostarcza wielu nieartykułowanych sygnałów, takich jak np. uśmiech, który najczęściej jest wyrazem przyjaźni, sympatii lub zachęty. Zmarszczenie brwi oznacza, że rozmówca nie zrozumiał wypowiedzi partnera, przygryzanie warg wiąże się z namyślaniem się.

- spojrzenia - w trakcie rozmowy wiele informacji dostarcza kontakt wzrokowy rozmówców. Osoba uciekająca wzrokiem najprawdopodobniej coś ukrywa, nie jest szczera. Gdy między rozmówcami jest nawiązany swobodny kontakt wzrokowy, mamy do czynienia ze wzajemną przychylnością. Unikanie kontaktu i spuszczenie wzroku to wyraz lęku, patrzenie w bok w trakcie rozmowy. Jest znakiem lekceważenia.

- gestykulacja - ruchy rąk, nóg, dłoni, palców, głowy, jak i całego tułowia również jest źródłem informacji o rozmówcy. Kiwając głową możemy informować o akceptacji, podążaniu za myślami rozmówcy lub poprzez przechylanie jej wyrażać brak akceptacji.

- dotyk - jest on wyrazem dystansu między partnerami. Jest mocno uwarunkowany kulturowo. Najczęściej gestem powitania jest podanie dłoni, przytulenie kogoś jest sygnałem sympatii.

- dystans fizyczny - nachylanie się rozmówcy świadczy o życzliwości, przychylności. Oddalanie się, utrzymywanie dystansu fizycznego może wiązać się z ostrożnością.

- pozycja ciała - pozycja otwarta, ramiona szeroko rozstawione, dłonie otwarte świadczą o pozytywnym nastawieniu do partnera. Krzyżowanie rąk, krzyżowanie nóg w kostkach wyrażają pozycję zamkniętą, niechęć do realizowania relacji.

Rozmowa kwalifikacyjna

Rozmowa kwalifikacyjna jest etapem na drodze do znalezienia pracy.

Celem rozmowy kwalifikacyjnej jest bezpośrednie poznanie kandydata przez pracodawcę, który będzie się interesował przede wszystkim jego wiedzą, doświadczeniami i planami, czyli poszukiwał potwierdzenia tego wszystkiego, co zostało zawarte w cv.

Jednocześnie rozmowa kwalifikacyjna dostarcza dodatkowych informacji o kandydacie, które są możliwe do uzyskania zarówno w oparciu o samą rozmowę i w oparciu o zachowania i sygnały niewerbalne w jej trakcie odczytywania. Ubiegający się o pracę ma natomiast za zadanie przedstawienie swojej sylwetki w możliwie najlepszym świetle, a także uzyskanie dodatkowych informacji o przedsiębiorstwie i warunkach pracy w nim.

Rozmowa kwalifikacyjna - jest pertraktacją, gdzie z jednej strony znajdują się kandydaci , którzy oferują swoje zdolności do pracy, oczekując satysfakcjonującego wynagrodzenia, a z drugiej strony są przedsiębiorcy chcący znaleźć najlepszej siły roboczej za najbardziej korzystną cenę.

Wyróżnia się następujące rodzaje rozmów kwalifikacyjnych;

1. Swobodna rozmowa - może wskazywać na brak profesjonalizmu, forma ucieczki ze względu na brak przygotowania.

2. Rozmowa kompleksowa - pytania są dopasowane do każdego kandydata

3. Rozmowa w sytuacji stresu - ma na względzie stworzenie napięcia, weryfikuję błyskotliwość kandydata.

4. Rozmowa grupowa w obecności przynajmniej dwóch osób

Rekruter prowadząc rozmowę kwalifikacyjną powinien:

Na początku

1. stworzyć naturalną atmosferę,

2. określić cel rozmowy (Celem tej rozmowy jest ustalenie na ile Pańskie zainteresowania i kwalifikacje przystają do potrzeb firmy),

3. Przedstawić, w jaki sposób będzie przebiegać rozmowa kwalifikacyjna (Zadam Panu kilka pytań dot. doświadczenia zawodowego. Opowiem o firmie i obsadzonym stanowisku pracy oraz zarezerwuję czas na wszelkie pytania, jakie Pana interesują,

4. Ustalić wspólny punkt odniesienia np., Aby upewnić się, że oboje mamy jasność, co do naszych zamierzeń, proszę mi powiedzieć, co Pan wie o naszej firmie. Jak sobie Pan wyobraża pracę na tym stanowisku pracy.

5. Potem następuję wzajemna wymiana informacji, która pozwala zbadać poprzedni zakres obowiązków, osiągnięcia zawodowe w poprzednich miejscach pracy, rozwój kariery zawodowej, porażki zawodowe i zaradność kandydata w niesprzyjających warunkach pracy, powody odejścia z poprzedniego miejsca pracy, ustalenie celów zawodowych kandydata.

Rekruter zadaje pytania wprowadzające:

1. Dlaczego pan pragnie pracować w naszej firmie

2. Jak wyobraża Pan swoją pozycję zawodową za 5 lat

3. Co jest dla Pana najważniejsze w pracy: prestiż, pieniądze, satysfakcja czy pomoc innym.

4. Czy jest Pan gotowy do częstszych wyjazdów służbowych

Pytania dotyczące wykształcenia:

1. Co sądzi Pan o swojej szkole

2. Czy jest Pan dobrze przygotowany do kariery zawodowej.

3. Jakie przedmioty podczas studiów najbardziej Pana interesowały

Pytania dotyczące doświadczenia zawodowego:

1. Czy mógłby Pan opowiedzieć o swojej dotychczasowej pracy

2. Jakie są Pana największe osiągnięcia zawodowe

3. Proszę powiedzieć o swojej największej porażce zawodowej

4. Jakie są Pana mocne i słabe strony jako pracownika

6. Udzielenie odpowiedzi na pytania kandydata

7. Poinformowanie o dalszych etapach rekrutacji

Można wyróżnić typowe elementy spotykane w rozmowie kwalifikacyjnej:

• Osoba prowadza ca rozmowę przedstawia się krótko, krótko charakteryzuje firmę i Ce danej rozmowy

• Mniej lub bardziej szczegółowe omówienie wykształcenia i kariery zawodowej aplikanta

• Rozmowa na temat celów zawodowych i oczekiwań osoby ubiegającej się o wakat

• Dyskusja na różne tematy zawierająca pytania, których celem jest zbadanie cech charakteru kandydata oraz podejście do życia i ludzi

• Wstępne omówienie zadań przewidzianych na danych stanowisku pracy

• Inne pytania , także ze strony kandydata, wymagające wyjaśnienia, ale nie zadane wcześniej.

Doradztwo zawodowe dla osób niepełnosprawnych

(Rozszerzenie będzie na wykładach u Pani Solińskiej)

Ogólne wiadomości na ten temat

Doradztwo zawodowe to pomoc polegająca na udzieleniu porady zawodowej na kolejnych etapach dokonywania wyboru typu szkoły, kierunku kształcenia, zatrudnienia, przekwalifikowywania się, ponownego zatrudnienia w przypadku utraty pracy. Porada taka wymaga interakcji zachodzącej między radzącym a udzielającym porady - doradcą zawodowym

Doradztwo zawodowe w wielu przypadkach zmaga się z problemami osób niepełnosprawnych, które pod wieloma względami odbiegają od normy. Są to osoby z dysfunkcjami fizycznymi i psychicznymi. Niepełnosprawność wiążę się z uszkodzeniem lub ograniczeniem funkcji ciała. Osoba niepełnosprawna to jednostka, której perspektywy otrzymania pracy i utrzymania się w odpowiedniej pracy zostały poważnie ograniczone na skutek zmniejszenia sprawności fizycznej i umysłowej. Inaczej mówiąc osobą niepełnosprawną będzie każda osoba z zaburzeniami ruchu, mowy, słuchu, wzroku oraz z zaburzeniami psychicznymi.

Doradztwo zawodowe, z jakiego korzystają niepełnosprawni, musi dotyczyć wszystkich aspektów ich życia.

Do zadań doradcy zawodowego należy:

- Wpływanie na postawy pracodawców poprzez oferowanie im najbardziej efektywnych i sprawdzonych w innej pracy osób

niepełnosprawnych,

- utrzymywanie dobrych osobistych kontaktów z pracodawcami zatrudniającymi oraz mogącymi potencjalnie zatrudnić

niepełnosprawnych,

- wpływanie na zmiany postaw i samoocenę samych niepełnosprawnych

Doradca zawodu dla osób niepełnosprawnych zajmuję się:

1. Analizą środowiska pracy w celu umiejscowienia pracownika na najbardziej korzystnym dla firmy stanowisku

2. Przygotowaniem osoby niepełnosprawnej do określonej pracy

3. Kompleksowym wspieraniem osoby podczas adaptacji w miejscu pracy, wdrażanie w nowe obowiązki zawodowe, stały

4. Prowadzi monitoring miejsc pracy osób niepełnosprawnych, przygotowanie pracowników do przyjęcia do grupy osoby niepełnosprawnej

5. Kreowaniem pozytywnego środowiska pracy osoby niepełnosprawnej poprzez organizowanie warsztatów i szkoleń mających na celu tworzenie przyjaznego obrazu osoby niepełnosprawnej

6. Przełamywaniem funkcjonujących stereotypów oraz promowanie zalet osób niepełnosprawnych

7. Przygotowywaniem osób niepełnosprawnych do efektywnego i dojrzałego funkcjonowania w roli pełnowartościowego

pracownika

Doradca może pomóc:

1. Może pomóc w rozbudzeniu potrzeby kariery zawodowej lub też świadomości rodzaju kariery, kierując się uzyskanymi wynikami oceny zawodowej osoby niepełnosprawnej.

2. W znalezieniu właściwej ścieżki edukacyjnej.

3. Interpretuje wyniki oceny zawodowej i pomaga w określeniu rodzaju pracy, biorąc równocześnie pod uwagę rodzaj niepełnosprawności i ewentualne przeciw-wskazania.

4. Asystuje i kieruje planowaniem kariery zawodowej osoby niepełnosprawnej

5. Osoba niepełnosprawna podejmuje decyzję w sprawie wyboru zawodu, opierając się na sugestiach doradcy zawodowego.

Doradca powinien asystować osobom niepełnosprawnym w prawidłowej ocenie swoich wad i zalet oraz dostosowywaniu postaw i zachowań do oczekiwań pracodawców.

W rozwiązywaniu problemów niepełnosprawnych doradca zawodu powinien współpracować z rodziną niepełnosprawnego. Problem niepełnosprawności to nie tylko osobisty problem osoby niepełnosprawnej z dysfunkcjami, ale również jej rodziny. Doradca musi wykazać współpracując z pracodawcą, że każdy niepełnosprawny jest inny. Każda jednostka niepełnosprawna powinna być traktowana indywidualnie.

Doradca zawodu dokonuje oceny posiadanych predyspozycji, możliwości i aspiracji zawodowych, wskazuje wybór drogi zawodowej, dobór szkolenia zawodowego doradza jak sporządzić dokumenty aplikacyjne.

Zainteresowania

Jaka jest rola zainteresowań w planowaniu kariery zawodowej

Zainteresowania - trwała skłonność do obserwowania i poznawania ukierunkowana na jakąś dziedzinę działania czy obszar zjawisk. Są ważne przy podejmowaniu decyzji o wyborze zawodu.

Zainteresowania

• Wpływają na wybór ścieżki edukacji: szkoły średniej, studiów wyższych, dalszej edukacji

• Według nich wybiera się konkretne oferty pracy spośród dostępnych

• Wykonywanie zadań zgodnych z nimi w miejscu pracy daje satysfakcję osobistą, co ma pozytywny wpływ na rozwój osobisty i zawodowy, a co za tym idzie na szanse na awans i zmianę miejsca pracy na lepsze

Stres i patologie w miejscu pracy.

Zjawisko patologiczne to takie zachowanie, które nie jest normalne, powszechnie akceptowane; jest niezgodne z ogólnie przyjętym, obowiązującym (w danym państwie) prawem. Do najbardziej rozpowszechnionych i uważanych za najgroźniejsze zjawisk patologicznych zalicza się mobbing i molestowanie seksualne.

Termin mobbing pochodzi od angielskiego czasownika „to mob” i oznacza otoczyć, zaatakować, napadać, dokuczać.

Mobbing - systematyczne trwające, co najmniej kilka miesięcy, zachowania mające na celu izolowanie pracownika od społecznego otoczenia, pozbawienie go godności, pokazanie mu, że jest nikim, rozbicie jego dotychczasowej tożsamości, doprowadzenie go do całkowitej bezradności i bezsilności.

Pojęcie mobimgu zostało wprowadzone do Kodeksu Pracy w artykule 94 od 1 stycznia 2004. Warto znać prawa i obowiązki pracownika, a także pracodawcy w przypadku zaistnienia tego zjawiska, jak i w celu jego uniknięcia w zakładzie pracy. Przede wszystkim pracodawca odpowiedzialny jest za dopuszczenie mobbingu w zakładzie pracy niezależnie od tego, kto jest jego sprawcą, a kto ofiarą. Sprawcą mobbingu, czyli mobberem może być zarówno przełożony, jak i współpracownik, a nawet podwładny ofiary. Pracownik, który ucierpiał wskutek mobbingu może rozwiązać umowę o pracę w trybie natychmiastowym, bez wypowiedzenia oraz żądać od pracodawcy odszkodowania.

Molestowanie seksualne - jest ono definiowane jako zachowanie o charakterze seksualnym naruszające godność osobistą osoby molestowanej, nieakceptowane przez społeczeństwo jako niezgodne, sprzeczne z normami społecznymi. Molestowanie seksualne to także niechętnie przyjmowane zaloty bądź inne zachowania o podłożu erotycznym, otwarte żądanie od sprawcy zachowań o charakterze seksualnym zawsze pod jakąś groźbą np. utraty pracy, wstrzymania awansu lub podwyżki, zablokowania nagrody za wyniki w pracy.

R. S. Lazarus, S. Folkman: stres jako określona relacja między osobą, a otoczeniem, która jest oceniana przez nią jako obciążająca lub przekraczająca jej zasoby i zagrażająca jej dobrostanowi.

T. Tomaszewski: sytuacja trudna (stres) - brak wzajemnego dostosowania (czyli równowagi) potrzeb, warunków i czynności;

Stres w pracy - jest wynikiem braku odpowiednich zasobów, aby poradzić sobie z daną sytuacją.

Stres w pracy - pojawia się, kiedy zdolności człowieka nie odpowiadają wymaganiom stawianym przez środowisko pracy lub kiedy pojawiają się wyraźne przeszkody uniemożliwiające zaspokojenie silnych potrzeb lub osiągnięcie pewnych wartości. (Looper, Marshall)

Stres zawodowy - to stan napięcia psychicznego wywołany rozbieżnością między wymaganiami otoczenia a możliwościami człowieka tego rodzaju, że spostrzega on tą rozbieżność jako zagrożenie swego zdrowia, życia lub integralności. (Kalimo Ratajczak)

Innym słowem

stres = wysokie wymagania + duże ograniczenia + małe wsparcie

Przyczyny stresu w miejscu pracy

1.Przeciążenie ilościowe pracą

2.Przeciążenie jakościowe pracą

3. Niedociążenie jakościowe pracą

4. Ograniczony zakres kontroli nad pracą

5.Niejasność pełnionej roli zawodowej

6.Konflikt roli zawodowej

7. Brak wsparcia ze strony współpracowników i/lub przełożonych

8. Fizyczne warunki pracy

1. PRZECIĄŻENIE ILOŚCIOWE PRACĄ

• znaczny wysiłek fizyczny w pracy

• zaskakiwanie zadaniami - „co chwilę coś nowego”

• narzucone przez maszynę lub inne osoby tempo pracy

• praca w pośpiechu

• praca pod presją czasu

• nagłe i znaczne ilości pracy do wykonania - „zrywy w pracy”

• ciągłe zmiany w pracy

• zbyt dużo pracy do wykonania - zabieranie pracy do domu, ciągła praca w nadgodzinach, zbyt mała ilość etatów w zakładzie pracy

2. PRZECIĄŻENIE JAKOŚCIOWE PRACĄ

• konieczność zachowania czujności przez cały czas pracy

• wykonywanie zadań trudnych i skomplikowanych umysłowo

• odpowiedzialność za ludzi

• odpowiedzialność za mienie dużej wartości

• konieczność wyboru „mniejszego zła”, dylematy moralne

• konieczność podejmowania decyzji o znacznych możliwych konsekwencjach

3. NIEDOCIĄŻENIE JAKOŚCIOWE PRACĄ

• wykonywanie prostych, powtarzalnych, monotonnych czynności

• praca wysoce zautomatyzowana

• praca poniżej możliwości

4. OGRANICZONY ZAKRES KONTROLI NAD PRACĄ

• sztywne, niezmienne godziny lub czas pracy

• niemożność przerwania pracy w razie potrzeby

• praca pod presją innych osób

• ciągłe zmiany warunków, sposobu, organizacji, miejsca pracy

• brak wiedzy nt. celu pracy - poczucie bycia „trybikiem w maszynie”

• brak informacji nt. efektów pracy - poczucie wykonywania „pracy bez sensu”

5. NIEJASNOŚĆ PEŁNIONEJ ROLI ZAWODOWEJ

• brak wiedzy nt przydzielonych obowiązków

• nieznany zakres odpowiedzialności

• brak wiedzy nt sposobu wykonywania pracy (Np. brak szkoleń wstępnych, wprowadzenia w obowiązki)

• konieczność „samozatrudnienia się” w dotychczasowym miejscu pracy

6. KONFLIKT ROLI ZAWODOWEJ

• niespójne, sprzeczne, zmienne wymagania przełożonych

• wzajemnie sprzeczne oczekiwania ze strony różnych osób: przełożonych, klientów, współpracowników

• kontakty z „niezadowolonymi” klientami

• konieczność kooperacji z wieloma podmiotami

• wpływ pracy na życie rodzinne -praca w nadgodzinach, częste lub długie wyjazdy służbowe, niemożność sprawowania opieki nad dzieckiem

• ciągła dyspozycyjność

• niski prestiż społeczny pracy lub zawodu

• brak możliwości awansu, rozwoju, podwyżki

• praca poniżej aspiracji

7. BRAK WSPARCIA ZE STRONY WSPÓŁPRACOWNIKÓW I/LUB PRZEŁOŻONYCH

• brak środków, wyposażenia, urządzeń lub materiałów potrzebnych do pracy

• osamotnienie, np. ze względu na rodzaj obowiązków - „jedno takie stanowisko w firmie”

• utrudniony w razie potrzeby kontakt z przełożonym, współpracownikami

• uznaniowe traktowanie i ocenianie

• dyskryminacja ze względu na płeć, wiek, niepełnosprawność, rasę, religię, narodowość, przekonania polityczne, pochodzenie etniczne, wyznanie, orientację seksualną zatrudnienie na czas określony lub nieokreślony lub w pełnym albo w niepełnym wymiarze czasu pracy

• przemoc psychiczna ze strony współpracowników lub przełożonych: nękanie, zastraszanie, poniżanie, ośmieszanie, izolowanie, eliminowanie z zespołu

• brak wiedzy o planowanych lub trwających zmianach w przedsiębiorstwie lub w sposobie wykonywania pracy

• przemoc fizyczna ze strony współpracowników lub przełożonych

• system motywacyjny firmy zorientowany na rywalizację między pracownikami

• konflikty między współpracownikami

8. FIZYCZNE WARUNKI PRACY

• hałas na stanowiskach lub w pomieszczeniach pracy

• zbyt wysokie lub niskie temperatury

• nieprzyjemne lub uciążliwe zapachy na stanowiskach pracy

• obecność na stanowiskach pracy substancji łatwopalnych, wybuchowych, drażniących, żrących lub trujących

Problemy, które mogą prowadzić do stresu:

• brak dobrej komunikacji i konsultacji

• tendencja do wzajemnego obwiniania się w sytuacji, kiedy sprawy idą w złym kierunku, wypierania ze świadomości potencjalnych problemów

• oczekiwanie, że pracownicy będą w stanie regularnie pracować w nadgodzinach albo brać pracę do domu

Przykładowe problemy powodujące stres w pracy

• za dużo do zrobienia, za mało czasu

• za mało/dużo szkoleń w pracy

• nudna i monotonna praca, za mało do zrobienia

• brak kontroli nad wykonywaną pracą

(brak możliwości wpływu)

• pracownicy mają poczucie, że wymagania stawiane im w pracy są wzajemnie sprzeczne

Przyczyny i skutki bezrobocia

Przyczyny bezrobocia

• likwidacja niektórych gałęzi przemysłu np. górnictwa

• zmniejszenie popytu na konkretne dobra czy usługi

• ograniczanie produkcji

• brak mobilności

• przeniesienie zakładu do innego rejonu

• niedostosowane do potrzeb rynku wykształcenia pracowników i absolwentów szkół

• zmiany w technologii

• wysokie obciążenia fiskalne

• Zbyt wysokie zasiłki oraz ich łatwość otrzymania

Skutki bezrobocia

• spadek dochodów rodzin, rozszerzenie się społecznych kręgów ubóstwa

• degradacja psychiczna i moralna osób pozostających bez pracy (poczucie beznadziejności, pesymizm, uczucie społecznej bezużyteczności)

• Wzrost zjawisk patologii społecznej - alkoholizm, narkomania, przestępczość i

• utrata kwalifikacji

Rola nauczyciela w planowaniu kariery zawodowej

Rolą nauczyciela jest udzielanie uczniom jak najszerszej informacji edukacyjno-zawodowej, wprowadzanie w tę problematykę od najwcześniejszych lat i wspieranie w podejmowaniu trudnych i ważnych wyborów życiowych.

Każdy nauczyciel powinien przekazywać uczniom wiedzę na temat związku między nauczanym przedmiotem a wyborem drogi zawodowej. Taki system działań na terenie szkoły stwarza szanse na świadome planowanie kariery zawodowej przez młodzież.

Rola nauczyciela w zakresie planowania kariery zawodowej wypływa bezpośrednio z funkcji, jaką pełni on w procesie wychowywania młodego człowieka. To nauczyciel wpływa na rozwój intelektualny i emocjonalny Organizacja procesu nauczania, a także umiejętność wyrabiania w dziecku odpowiedniej motywacji do pracy szkolnej pozostają w ścisłej łączności z procesem rozwoju ciekawości i aktywności umysłowej dziecka, które będę miały wpływ na podjęcie planowania kariery zawodowej

138

Joanna Dobrowolska, Agnieszka Malinowska

50

---