NOWOTWORY TKANKI BARWNIKOWEJ

Melanocyty - wywodzą się z listewki nerwowej, przemieszczają się do skóry właściwej, błon śluzowych. Utrzymują anatomiczny kontakt z nn. obwodowymi. Czasem zatrzymują się w fibroblastach lub kom. nerwowych => powstaje ZNAMIĘ

ZNAMIĘ - każda wrodzona zmiana skórna.

ZNAMIĘ BARWNIKOWE - nabyty/wrodzony rozrost melanocytów

ZNAMIĘ BARWNIKOWE (NAEVUS PIGMENTOSUS)

• jest to rozrost melanocytów w skórze właściwej

Postacie:

1. ZNAMIĘ BRZEŻNE

• skupisko melanocytów tuż pod naskórkiem i wpuklające się do niego - na granicy naskórka i skóry właściwej

• najczęściej u dzieci

• nieowłosione

• częściej złośliwieją jeśli zlokalizowane na dłoniach, podeszwach, skórze moszny

• ZNAMIĘ ŚRÓDSKÓRNE

• melanocyty znajdują się w pewnej odległości od naskórka

• Ż atypii w miarę oddalania się od naskórka

• pod naskórkiem - kom. żerne obładowane melaniną

• guzki średnicy do 5 mm, gł. na twarzy, szyi i tułowiu

• ZNAMIĘ NASKÓRKOWO-SKÓRNE = ZŁOŻONE

• połączenie powyższych

• silnie ubarwione

• może być owłosione

ZNAMIĘ MŁODZIEŃCZE = ZNAMIĘ SPITZA

• postać znamienia naskórkowo-skórnego o przebiegu łagodnym

• histologicznie przypomina czerniaka

• wśród melanocytów znajdują się wielokątne kom. EPITELIOIDALNE

• naskórek wrasta w skórę długimi pasmami

• najczęściej na twarzy

ZNAMIĘ BŁĘKITNE

• niebieskawy guz skóry

• do 1 cm średnicy

• leży głeboko w skórze właściwej

• nie ma cech złośliwości

PLAMA SOCZEWICOWATA (HUTCHINSONA)

• u ludzi starych

• gł. na twarzy

• do kilkunastu cm

• może samoistnie zanikać

• 1/3 - złośliwienie w czerniaka złośliwego, po 10-15 latach

CZERNIAK ŚRÓDNABŁONKOWY = PRZEDINWAZYJNY

• szerzy się powierzchniowo

• u kobiet na nogach, u mężczyzn - na plecach

• do 2.5 cm

• barwy brązowej

• melanocyty układają się w grupy

CZERNIAK ZŁOŚLIWY (MELANOMA MALIGNUM)

• częściej u rasy białej, włosy rude, niebieskie oczy, kobiety

• występowanie rodzinne - 10%

• wywodzi się z melanocytów (gł. naskórkowych)

• najczęściej powstaje na podłożu znamienia

• b. złośliwy

• przerzuty do ww. i krwią

• częściej w skórze wystawionej na działanie światła

• może zanikać samoistnie

Makroskopowo:

• dobrze ograniczone guzy barwy brunatnej

• istnieje postać bezbarwnikowa (MELANOMA AMELANOTICUM)

Mikroskopowo:

• mało zrębu, dużo naczyń

Postacie:

1. CZERNIAK SZERZĄCY SIĘ POWIERZCHOWNIE

2. CZERNIAK GUZKOWATY - typy:

1. O KOMÓRKACH PRZYPOMINAJĄCYCH NABŁONKOWE - NAJCZĘŚCIEJ

• kom. skupione w gniazda

• zanik kohezji

• "rybie oczka" - komórki o dużym jadrze i wyraźną błoną jądrową

• O KOMÓRKACH WRZECIONOWATYCH

• może nie zawierać melaniny

• różne układy komórek

• MIESZANY

Przebieg:

1. rozrost poziomy

2. rozrost w głąb

Stopnie złośliwości:

1. ograniczony do naskórka | brak przerzutów

2. wrasta do 0.75 mm w głąb skóry właściwej |

3. 0.75-1.5 mm

4. 1.5-3 mm

5. > 3 mm

Cechy niepokoju onkologicznego:

1. nagłe powiększenie znamienia

2. nierównomierna powierzchnia

3. zmiana zabarwienia

4. ból i swędzenie

5. utrata włosów ze znamienia uprzednio owłosionego

6. sączenie, krwawienie, stan zapalny, owrzodzenie

7. pojawienie się nowych znamion

Rozpoznanie czerniaka:

1. Rozpoznanie zasadnicze - Melanoma malignum

2. Klasyfikacja zmiany - LMN,SSMN,NMN

3. Typ komórkowy

4. Wymiar w cm

5. Obecność owrzodzeń

6. Guzy satelitarne

7. Stopień naciekania - względem warstw skóry

8. Grubość naciekania - w skali V stopniowej

9. Obecność/brak kom. neo w naczyniach krwionośnych/chłonnych

10. Liczba figur podziału

11. Ocena marginesu tk. zdrowych

NOWOTWORY MEZENCHYMALNE ZŁOŚLIWE

ZŁOŻONE

TUMOR MIXTUS MESENCHYMALIS MALIGNUS

• składa się z niedojrzałych kom. neo pochodzenia mezenchymalnego

• b. złośliwy

• rozwija się w kończynach i w przestrzeni zaotrzewnowej

PROSTE

WŁÓKNIAK MIĘSAKOWY (FIBROSARCOMA)

• rozwija się w tkance łącznej powierzchniowych części ciała

• niewiele komórek, dużo włókien kolagenowych

• upośledzone wytwarzanie kolagenu (kataplazja)

• przerzuty gł. za pośrednictwem krwi

• b. rzadko u dzieci, gł. 30-50 r.ż.

DERMATOFIBROSARCOMA = HISTIOCYTOMA ZŁOŚLIWA

• powolny wzrost

• rzadko daje przerzuty

TŁUSZAK MIĘSAKOWY (LIPOSARCOMA)

• najczęściej rozwija się w udzie, przestrzeni zaotrzewnowej i pośladku

• wywodzi się z lipoblastów

• utworzony z małych i dużych lipocytów i utkania o wyglądzie śluzaka

• ogniska martwicy, torbiele, śluz, krwotoki

• w mniej dojrzałych - mało lipocytów, dojrzałe - przypominają dojrzałą tk. tłuszczową

ŚLUZAK MIĘSAKOWY (MYXOSARCOMA)

• jak myxoma

NACZYNIAK MIĘSAKOWY (ANGIOSARCOMA)

• b. rzadki

• rozwija się w skórze i tk. miękkich

• także w sutku (na skutek utrudnionego odpływu limfym, np. po mastektomii), wątrobie

MIĘSAK KAPOSIEGO (SARCOMA KAPOSI)

• u chorych na AIDS

• rozwija się w skórze

• czerwone, liczne guzki

• składa się z naczyń krwionośnych, pomiędzy nimi utkanie z kom. wrzecionowatych

• może być źródłem krwotoku

OBŁONIAK ZŁOŚLIWY

• jak obłoniak łagodny

TKANKA MIĘŚNIOWA

MIĘŚNIAK GŁADKOKOMRKOWY MIĘSAKOWY (LEYOMYOSARCOMA)

• rzadki

• występuje np. w macicy (rozwija się z mięsaka niezłośliwego)

MIĘŚNIAK PRĄŻKOWOKOMÓRKOWY MIĘSAKOWY (RHABDOMYOSARCOMA)

• postacie:

1. r. pleomorphum

• gł. w kończynach

• osoby dorosłe

• guz miękki

• nie otorbiony

• dobrze unaczyniony

• wylewy, martwica

• kom. wrzecionwate lub wielokątne

• r. alveolare - PĘCHARZYKOWY

• grupy komórek otoczone tk. łączną

• mikroskopowo: skupienia okrągłych komórek, pomiędzy nimi przegrody łącznotkankowe

• b. szybki wzrost, przerzuty i śmierć chorego

• r. botryoides - GRONIASTY

• guz barwy perłowej

• utkanie śluzowe, w nim kom. okrągłe z podwójnymi jądrami

• brak poprzecznego prążkowania

• kom. neo gromadzą się pod nabłonkiem pokrywającym guz

• R. EMBRYONALE

• przypomina tkankę ziarninową

• występują kom. kwasochłonne - nowotworowe rabdomioblasty wczesnozarodkowe

TKANKA KOSTNA

CHRZĘSTNIAK MIĘSAKOWY (CHONDROSARCOMA)

• gł. w żebrach, k. udowej, miednicy, łopatce

• ogniska zwapnienia, kostnienia

• pola kom. jedno-, dwu- lub wielojądrzastych

• kom. atypowe

• przerzuty do płuc

KOSTNIAK MIĘSAKOWY (OSTEOSARCOMA)

• najczęstszy i najzłośliwszy nowotwór kości

• gł. w kości udowej, piszczelowej, ramiennej i strzałkowej

• ogniska tk. chrzęstnej, kostnej, śluzowej

• ­ aktywnośći fosfatazy zasadowej

• częściej u mężczyzn

• 10-25 r.ż.

Typy:

1. TWARDY - kościotwórczy

2. ELASTYCZNY - niewielka ilość tk. kostnej

KOSTNIAK MIĘSAKOWY OKOŁOKOSTNY

• gł. w dystalnej części k. udowej

• przylega płasko do kości, otacza ją

• nacieka tkanki otaczające

MIĘSAK EWINGA (SARCOMA EWING)

• wywodzi się z łącznotkankowego zrębu szpiku

• zajmuje końcowe odcinki k. długich

• początkowo wewnątrz kości, później przebija się na zewnatrz

• b. złosliwy, liczne przerzuty

MAZIÓWCZAK ZŁOŚLIWY (SYNOVIOMA MALIGNUM)

• rzadki

• 20-40 r.ż.

• b. złośliwy

• przerzuty: płuca, ww. chłonne, kości

• rozwija się w pochewkach ścięgnistych, kaletkach, bardzo rzadko w stawach

• dobrze ograniczony

• składa się z komórek wrzecionowatych i rzekomonabłonkowych

• zawiera liczne szczeliny wypełnione kw. hialuronowym, wrastają do nich twory brodawkowate

TKANKA NERWOWA

NERWIAK MIĘSAKOWY (NEUROSARCOMA)

• zwykle wywodzi się z nerwiakowłókniaka

• b. szybki wzrost

• wywodzi się z kom. Schwanna

• układy wirowate lub palisadowe komórek

PROCESY NOWOTWORZENIA

Zaburzenia dojrzewania i różnicowania się tkanek - o zaburzeniach takich mówimy, gdy w tkankach pojawiają się komórki o odmiennych właściwościach morfologicznych lub czynnościowych

Nowotwór zależy od procesów patologicznych i czynników środowiskowych. Jeśli procesy te trwają długo i następują po sobie, to może nastąpić rozwój nowotworu. Okres latencji może być różnie długi.

RAK = nowotwór wywodzący się z komórek nabłonkowych

Naturalna historia nowotworu:

1. tkanka normalna

2. stan przedrakowy

3. rak in situ - nienaciekający

4. rak - carcinoma

1. Zmiany w kariotypie

2. Populacja komórek euploidlanych

3. Populacja komórek aneuploidlanych

1. Inicjacja

2. Promocja

3. Progresja:

1. Inwazja - naciekanie podścieliska

2. Przerzuty

Nieprawidłowe różnicowanie prowadzi do zmian patologicznych, stanów przedrakowych i nowotworzenia.

RÓŻNICOWANIE (differentiatio) - uzyskanie przez komórki macierzyste zdolności do przekształcenie się jedynie w komórki o cechach morfologicznych i czynnościowych typowych dla danej tkanki (np. nabłonek wielowarstwowy, płaski, nierogowaciejący w jamie ustnej).

Różnicowanie jest wynikiem różnej informacji genetycznej zawartej w genomie.

Określone typy komórek mają zdeterminowaną liczbę podziałów (np. neurony - brak, krwinki - co kilka godzin)

DOJRZEWANIE (maturatio) - przyjmowanie przez komórki cech morfologicznych i czynnościowych typowych dla danej tkanki (np. zdolność do wytwarzania śluzu) - dzięki wykształceniu systemów enzymatycznych, syntetyzujących i wydzielniczych.

KOMÓRKI NOWOTWOROWE - utraciły zdolność do samokontroli nad procesami różnicowania, dojrzewania i wzrostu.

Proliferacja komórek jest równoważona ich śmiercią. Czasami równowaga ta jest zakłócona - komórki znajdujące się w fazie spoczynkowej (G0) zaczynają się dzielić w sposób niekontrolowany, co prowadzi do nowotworzenia.

Prawie wszystkie komórki zróżnicowane mogą stać się komórkami nowotworowymi.

Nowotwory:

1. całkowicie niezróżnicowane = ANAPLASTYCZNE - nie można określić z jakiej tkanki się wywodzą

2. niedojrzałe i niezróżnicowane = CA INDIFFERENTIATUM

3. dojrzałe i zróżnicowane

Komórki niezróżnicowane - morfologicznie podobne, ale zróżnicowane czynnościowo

Komórki zróżnicowane - morfologicznie wielopostaciowe, czynnościowo ograniczone

Zaburzenia różnicowania

1. Metaplazja

2. Anaplazja

3. Kataplazja

4. Dysplazja

5. Atypia

6. Dysembrioplazja

7. Prozoplazja

8. Heteroplazja

METAPLAZJA - przekształcenie się tkanki w pełni dojrzałej i zróżnicowanej w inną, również w pełni dojrzałą i zróżnicowaną, ale odmienną morfologicznie i czynnościowo. Warunek powstania metaplazji: utrata nabytej dojrzałości i odróżnicowanie

Metaplazja nabłonkowa - musi pozostać warstwa podstawna

1. Płaskonabłonkowa

1. w drogach oddechowych: nabł. wielorzędowy walcowaty migawkowy -> płaski

2. przewody trzustkowe i pęcherzyk żółciowy: nabł. walcowaty -> nabł. płaski

3. pęcherz moczowy: nabł. przejściowy -> nabł. płaski

Przyczyny:

1. Ogólnoustrojowa

1. niedobór witaminy A

2. mukowiscydoza

1. Miejscowa

1. przewlekłe zapalenie

2. nadmiar hormonów (np. estrogenów)

3. inne np. kamica żółciowa

1. Gruczołowa - metaplazja nabłonka gruczołowego:

1. nabł. przejściowy pęcherza moczowego -> nabł. gruczołowy z komórkami kubkowymi

2. żołądek -> bł. śluzowa jelita cienkiego

3. przewlekłe zapalenie w ch. Crohna - metaplazja krypt jelitowych w gruczoły typu odźwiernikowego/dwunastnicze

2. Apokrynowa - np. w sutku: kom. nabłonkowe gruczołowe -> kom. kwasochłonne apokrynowe

3. Adaptacyjna - tzw. przełyk Barreta - nabł. gruczołowy żołądka w przełyku

Metaplazja tk. łącznej - zwykle OSTEO- lub CHONDROBLASTYCZNA, np.:

• blizny

• miażdżyca tętnic

• nowotwory

• kostniejące zap. mięśni (myossitis ossificans traumatica) - u osób jeżdżących konno

• kostniejące zap. mięśni postępujące (myossitis ossificans progressiva = ch. Muenchmayera) - uwarunkowane czynnikami genetycznymi

• wole koloidowe tarczycy

• w migdałkach podniebiennych

• kostnienie chrząstek krtani i tchawicy

Przykłady metaplazji w macicy:

1. Pośrednia (indirecta)

nabł. walcowaty szyjki macicy -> nabł. płaski

1. Bezpośrednia (directa)

w endometrium przy hiperestrogenizmie

1. Nowotwory trzonu macicy

1. Carcinoma cum metaplasia plana/squamosa

2. Carcinoma mixtum vel adenosquamosum - cechy anaplazji, utrata gruczołowego nabłonka płaskiego (metaplazja w kierunku komórek nowotworowych), gorsze rokowania, ok 15% raków endometrium

Przykłady metaplazji w jajniku - mezodermalny nabłonek pokrywający jajnik ma duże zdolności do metaplazji:

1. Rak surowiczy (-> nabł. jajowodu) - najczęstszy złośliwy nowotwór jajnika (70%)

2. Rak śluzowy (-> nabł. szyjki macicy lub jelitowy)

3. Rak endometrioidalny (-> nabł. endometrium)

Metaplazja jelitowa w żołądku:

• w przewlekłych zapaleniach

PSEUDOMETAPLAZJA - zmiana kształtu pod wpływem gromadzącego się koloidu

KATAPLAZJA - budowa niezmieniona + niezdolność komórek do wykonywania czynności (np. fibroblasty nowotworowe - niezdolne do syntezy kolagenu i proteoglikanów) - cała energia zużyta jest na rozrost.

PROZOPLAZJA - przekroczenie przez tkanek zakresu różnicowania, np. LEUKOPLAKIA (rogowacenie białe - stan przedrakowy) - rogowacenie nabł. nierogowaciejącego

Z medycznego punktu widzenia mówimy o LEUKOPLAKII.

Zaburzenie rogowacenia:

1. NADMIERNE ROGOWACENIE (HYPERKERATOSIS)

1. NAGNIOTEK (CLAVUS) = ODCISK - na powierzchni i w obrębie skóry (w formie klina)

2. MODZEL (THYLOMA) - kopułowate zgrubienie naskórka

3. RÓG SKÓRNY (CORNU CUTANEUM) - stożkowaty kształt

4. RYBIA ŁUSKA (ICHTIOSIS)

5. ROGOWACENIE CIEMNE (ACANTOSIS NIGRICA) - u chorych na raka - ciemna skóra, rozrosłe brodawki, gruba warstwa rogowa

Nagniotek i modzel to zmiany ADAPTACYJNE - na ucisk

1. ROGOWACENIE W NIEWŁAŚCIWYM MIEJSCU (KERATINISATIO HETEROTOPICA)

1. ROGOWACENIE BIAŁE (LEUKOPLAKIA) - dotyczy nabłonka nierogowaciejącego (jama ustna, krtań, przełyk, pochwa), może mieć charakter zmian przednowotworowych, główna przyczyna: przewlekłe drażnienie

2. ZESKÓRNIENIE KRTANI (PACHYDERMIA LARYNGIS) - stan przedrakowy

1. WADLIWE ROGOWACENIE (PARAKERATOSIS)

• niecałkowite (zachowanie jąder komórkowych), np. ŁUSZCZYCA

• ROGOWACENIE POJEDYNCZYCH KOMÓREK warstwy kolczystej naskórka (DYSKERATOSIS)

HETEROPLAZJA - nieprawidłowe od początku różnicowanie narządu, np. bł. śluzowa żołądka w uchyłku Meckela

DYSPLAZJA - odbiegający od normy, ale nienowotworowy rozrost cechujący się zaburzeniem struktury komórek i ich układu w tkance. Różnicowanie poszczególnych komórek jest opóźnione i spaczone.

1. D. KOMÓRKOWA

2. D. NABŁONKOWA

3. D. NARZĄDOWA

D. komórkowa

• oceniana w badaniu cytologicznym

• zmiany struktury komórki - DYSKARIOZY = ATYPIE:

• MACROCYTOSIS - powiększenie komórki z zachowanym stosunkiem jądra do cytoplazmy

• HETEROCYTOSIS - nieprawidłowy kształt komórki

• VACUOLISATIO - powstanie wodniczek wokół jądra

• POLYNUCLEOSIS - 2 lub więcej jąder

• MACRONUCLEOSIS - powiększone jądro - cecha przemawiająca za młodym charakterem komórek

• HYPERCHROMATOSIS - nadbarwliwość jądra - ­ ilości DNA - poważne zaburzenie struktury jądra

• HYPERNUCLEOSIS = MACRONUCLEOSIS + HYPERCHROMATOSIS

• NETERONUCLEOSIS - nieregularny kształt i nadbarwliwość jądra

• powiększenie jąderka lub większa liczba jąderek

• nieprawidłowe figury podziału

• gromadzenie się chromatyny pod postacią grudek lub pod błoną jądrową - marginacja

• kanibalizm - wchłanianie jednych komórek przez drugie

• ANIZOCYTOZA - w całym utkaniu niejednolitość obrazu komórek

• zaburzenia w budowie jadra zawsze świadczą o poważnym procesie, który może prowadzić do raka

• mogą być nowotwory złośliwe BEZ cech atypii:

• rak jasnokomórkowy nerki

• mogą być nowotwory niezłośliwe z komórkami atypowymi:

• mięśniak macicy

• gruczolaki ukł. nerwowego

D. NABŁONKOWA

• w obrazie mikroskopowym: komórki o różnym stopniu uszkodzenia jądra, różnym stopniu rozrostu

• upośledzone dojrzewanie/różnicowanie

• oceniana w badaniu hist-pat

• uszkodzenie ukł. osiowego komórek - zaburzenie architektury narządu

Ocena stopnia dysplazji:

1. GRADUS MINORIS - liczne kom. o małym nasileniu zmian lub pojedyncze o znacznym

2. GRADUS MEDIOCRIS - warstwowość zachowana, zachwiany rozrost

3. GRADUS MAIOR - poważne zmiany w jądrze komórkowym, kom. ułożone chaotycznie, osie długie nie są równoległe, zaburzona warstwowość, ­ glikogenu w kom. szyjki macicy

NOWOTWORZENIE ŚRÓDNABŁONKOWE (INTRANEOEPITHELIAL NEOPLASIA) - gdy kom. dysplastyczne na całej grubości nabłonka

CIN - cervivacal intraneoepithelial neoplasia

CIN 1^o - 1/3 dolna nabłonka, pojedyncze komórki atypowe

CIN 2^o - 2/3 grubości nabłonka

CIN 3^o - zmiany w całej grubości nabłonka = RAK PRZEDINWAZYJNY SZYJKI MACICY - nowotwór rozwijający się w przestrzeni życiowej nabłonka, bez przekraczania bł. podstawnej tego nabłonka

VIN - vulvar ... - sromu

VaIN - vaginal - pochwy

PIN - prostatic - prostaty

do CIN 3 zaliczamy:

• erytroplazję QUEYERATA (ch. Bowena)

• dysplazję przerostową z atypią

• ch. Pageta

Dysplazja nabłonka wielowarstwowego płaskiego:

• pojawienie się komórek atypowych

• nieprawidłowy układ komórek

Dysplazja nabłonka gruczołowego:

• różne atypie, gł. hiperchromazja

• jądra na różnej wysokości -> błędne wrażenie nawarstwiania się komórek

• zagęszczenie komórek i jąder, hiperchromazja

• kom. b. wąskie

• ujednolicenie komórek i zanik cech morfologicznych i czynnościowych

• brodawkowaty rozrost powierzchniowej warstwy bł. śluzowej

Dysplazja jest stanem przedrakowym, może się cofnąć w 6% przypadków, zatrzymać się w swoim rozwoju, przejść w ciągu 5 lat w raka in situ (w 50%)

D. NARZĄDOWA

• NIE jest stanem przedrakowym tylko stopniową przebudową architektury narządu

DYSPLAZJA KOści - NADMIAR PARATHORMoNU - NADCZYNNOŚĆ PRZYTARCZYC

Dysplazja sutka = ch. Reclusa sutka (mastopathia fibrosa et cystica mammae) - przyczyna - spaczona reaktywność na hormony i hiperestrogenizm

DYSEMBRIOPLAZJA - przebudowa narządu zachodząca w życiu płodowym, podział:

1. HAMARTIA - przebudowa całego narządu, np.:

1. torbielowatość nerek

2. wątroba torbielowata

2. CHORISTIA - zabłąkanie się części narządu do innego, np.:

1. fragment nadnerczy do nerek (STRUMA ABBERANS GLANDULAE SUPRARENALIS)

2. fragment tarczycy w podtsawie języka

3. tk. tłuszczowa/szpikowa w nadnerczach - MYELOLIPOMA

ANAPLAZJA

• niezdolność różnicowania i dojrzewania przy zachowanej zdolności do rozrostu

• charakterystyczna tylko dla nowotworów złośliwych

	różnicowanie	dojrzewanie
metaplazja	zmienione - odróżnicowanie	zachowane
kataplazja	zmienione czynnościowo	zachowane
prozoplazja	zmienione	przekroczenie kompetencji
dysplazja	opóźnione i zaburzone	nieprawidłowe
anaplazja	zahamowane	zaburzone

Cytodiagnostyka nowotworów - rozpoznawanie nowotworów na podstawie cech izolowanych kom. nowotworowych

1. Złuszczeniowa (deskwamacyjna)

2. Aspiracyjna (BAC - biopsja aspiracyjna cienkoigłowa)

Złuszczeniowa - by Papanicolau

• b. tania, łatwa powtarzalność

• zastosowanie: nowotwory w obrębie bł. śluzowych/surowiczych

• wykorzystuje się brak mostków cytoplazmatycznych między kom. nowotworowymi i złuszczenie tych komórek do jam ciała

• rozmaz z plwociny

• bronchoskopia z rozmazem szczoteczkowym

• gastroskopia

• osad moczu - mocz badają pracownie hist-pat a nie laboratoria

• osad z płynu zaabsorbowanego z jam ciała

• imprinty "z odbicia" - przy badaniu śródoperacyjnym - do powierzchni przekoju przykłada się szkiełko mikroskopowe - kom. nowotworowe przyczepiają się do szkiełka

Skala:

PAP 1 - nie zmienione komórki

PAP 2 - komórki powstałe w wyniku stanu zapalnego

PAP 3 - cechy dysplazji

PAP 4 - komórki raka przedinwazyjnego

PAP 5 - komórki raka inwazyjnego

Aspiracyjna

• nakłucie strzykawką 10-20cm³ z igłą 0.6-0.8 cm pod kontrolą USG,CT

• wykorzystuje się Ż kohezji komórek nowotworowych

• z zaaspirowanego materiału tworzy się rozmaz

• zastosowanie: sutek, gr. krokowy, ww. chłonne. ślinianki, wątroba, płuca, tarczyca, szpik

Biopsja gruboigłowa = OLIGOBIOPSJA - nakłucie nerek, wątroby, trudnodostępnych, głęboko położonych nowotworów

RAK PRZEDINWAZYJNY

(carcinoma praeinvasium, ca in situ, rak śródnabłonkowy) - rozrost komórek atypowych, o cechach nowotworu zlośliwego na całej grubości nabłonka, ale NIE przekraczający bł. podstawnej. Przykłady:

• usunięcie nowotworu z niewielkim marginesem => wyleczenie

• grubość nabłonka prawidłowa

• jest to pojęcie mikroskopowe - można stwierdzić jego istnienie dopiero w badaniu hist-pat

• cechy komórek:

• większe

• duże jądra o nieregularnych kształtach

• jądra barwią się intensywnie

Lokalizacja:

• bł. śluzowa szyjki macicy

• ch. Pageta, Bowena

• skóra

• sutek

Przykłady

1. rak szyjki macicy

2. rak zrazikowy i wewnątrzprzewodowy sutka

3. ch. Bowena

4. ch. Pageta: postać sutkowa i pozasutkowa

5. ADENOMA POLYMORPHUM SIALOGENES

6. CYSTOADENOMA PROLIFERANS OVARII

7. EPITHELIOMA BASOCELLULARE

8. ADENOMA BRONCHI

9. DERMATOFIBROSARCOMA PROTURBERANS

10. FIBROMATOSIS, DESMOID

11. FIBROADENOMA CELLULARE (TUMOR PHYLOIDES)

12. NEUROFIBROMA

13. CHONDROBLASTOMA

RAK INWAZYJNY

1. Rak WCZESNY = MIKRORAK (MICROCARCINOMA) - przekracza błonę podstawną i wnika w podścielisko na głębokość do 5mm - zwykle nie daje jeszcze przerzutów

STAN PRZEDRAKOWY (STATUS PRAECANCEROSUS) -

procesy patologiczne, na podłożu których częściej rozwijają się nowotwory niż w tkankach prawidłowych.

1. właściwe stany przedrakowe = ZMIANY PRZEDRAKOWE

• rogowacenie starcze skóry - KERATOSIS PRAECANCEROSA

• róg skórny - CORNU CUTANEUM

• skóra pergaminowa - XERODERMA PIGMENTOSA

• LEUKOPLAKIA

• nadżerka w szyjce macicy z dysplazją

• nadżerka połowiczo epidermizowana

• polipowatość rodzinna j. grubego - ale NIE pojedynczy polip

• ch, Recklinghausena

• keratosis solaris

• melanosis praeblastomosa

• rozrost gruczołowy atypowy endometrium

1. stany przedrakowe w szeroki ujęciu - na ich podłoży powstają właściwe stany przedrakowe

• skóra starcza (KERATINISATIO SENILIS ??)

• nadżerka szyjki macicy

• przewlekły wrzód żołądka (NIE dwunastnicy)

• mastopatia sutka (tylko EPITHELIOPLASIA)

• kikut i metaplazja jelitowa żołądka

• marskość wątroby

• brodawczaki - w ukł. moczowym

• torbielaki - w jajniku

• przewlekłe zapalenie zanikowe żołądka

• stany przedrakowe dziedziczone

• skóra żółta, pergaminowa

• plipowatości rodzinne j. grubego

• mnogie nerwiako-włóknianki - ch. Recklinghausena

ROZROST - powiększenie narządu na skutek ­ liczby komórek

ŁAGODNA DYSPLAZJA SUTKA (DYSP. BENIGNA MAMMAE)

Przyczyny:

• zaburzona równowaga między estrogenem i progesteronem

• hiperestrogenizm

• spaczona odczynowość pewnych obszarów sutka na działanie tych hormonów

Różnego rodzaju zmiany:

• torbiele (CYSTES)

• rozrost nabłonka przewodów (EPITHELIOPLASIA) - stan przedrakowy

• gruczołowatość (ADENOSIS)

• rozszerzenie przewodów (ECTASIA DUCTUUM)

• stwardnienie włókniste (FIBROSCLEROSIS)

TORBIELE (CYSTES)

• fizjologicznie powstają, gdy następuje zablokowanie przewodu odprowadzającego z gruczołu - nazwa torbieli zależy od produktu gruczołu (np. torbiel surowicza)

1. T. PRAWDZIWA (CYSTIS) - jama w narządzie, której ściana jest pokryta nabłonkiem

2. T. RZEKOMA (PARACYSTIS) - jw. ale nie wysłana nabłonkiem, np. w mózgu po zawale (małym) - wyściółka jest brunatna (hemosyderyna)

ROGOWACENIE STARCZE (KERATOSIS PRAECANCEROSA)

• zmiany występują na podłoży starczego zwyrodnienia skóry

• stan przedrakowy właściwy

• klinicznie:

• ogniskowe, żółtawe, szorstkie plamy na skórze

• często pokryte łuskami

• nawarstwienia rogowe mogą przypominać róg skórny

• średnica ok 1cm

• lokalizacja: twarz, małżowina uszna, szyja, grzbiet rąk

• bujanie nowotworowe złośliwe - pojawia się obwodowe zapalenie i rozrost mas z owrzodzeniem

Histopatologia - 2 typy:

1. o małej aktywności rozrostowej - KERETINISATIO SIMPLEX - nie stanowi bliskiego zagrożenia rakiem - postać ATROFICZNA

Cechy:

1. cienki naskórek

2. atypizacja komórek warstwy podstawnej, nie dotyczy ujść gruczołów potowych

3. patologiczne rogowacenie - nawarstwianie blaszek

4. akantotyczne rozwartswienie naskórka

1. o dużej aktywnościrozrostowej - KERATINISATIO PRAECANCEROSA HYPERTROPHICA vel PROLIFERANS - postać PRZEROSTOWA


Stan przedrakowy właściwy

Cechy:

1. zgrubienie naskórka

2. atypia warstw powierzchniowych

3. zatarcie warstwowości

4. duże nawarstwienie keratyny - kształt rogu

5. rozrost AKANTOTYCZNY

6. pobudzenie melanocytów - przebarwienie

7. zwyrodnienie podścieliska, zaburzenie unaczynienia

8. nagromadzenie melaniny

9. nacieki zapalne z limfocytów, plazmocytów i histiocytów

10. na tym podłożu rozwijają się raki PŁASKONABŁONKOWE typu EPIDERMOIDALNEGO o przebiegu mniej złośliwym niż inne raki epidermoidalne

ROZROSTY RZEKOMONOWOTWOROWE

• są to guzy będące rozrostem (pohamowanym samoistnie lub na skutek ustanie przyczyny) dojrzałych tkanek

Przykłady:

1. ROGOWIEC KOLCZYSTOKOMÓRKOWY (KERATOACANTHOMA)

2. NADZIĄŚLAK

3. BLIZNOWIEC (KELOID)

4. MIĘCZAK ZAKAŹNY (MOLLUSCUM CONTAGIOSUM)

5. HAMARTOMA

6. CHORISTOMA

7. GUZOWATE ZAPALENIE POWIĘZI (FASCITIS NODULOSA PSEUDOSARCOMATOSA)

8. BRODAWKI JOTOKOWE (KERRATOSIS SEBORRHOICA)

KERETOACANTHOMA

• pojedynczy guz śr. 2-3 cm

• lokalizacja: twarz, małżowiny uszne, grzbiet rąk, podudzia, przedramiona

• mogą być mnogie: w związku z zawodowym narażeniem na dziegieć, działanie promieni słonecznych, leczenie immunosupresyjne

• może przypominać dobrze rozwiniętego raka

Klinicznie:

• zmiany pojawiają się szybko (do 2-3 mc)

• następnie guz rogowacieje, ulega inwolucji (po 5-6 mc) -> odpada -> pozostaje blizna

Makroskopowo:

• zmiana wyniosła, twarda, ograniczone

• kraterowate zagłębienie pośrodku

• na dnie masy rogowe w kształcie rogu skórnego

• nabł. zrogowaciały zwisa nad masami rogowymi

Mikroskopowo:

• rozrost nabłonka do poziomu gr. potowych, gł. w obrębie szyjek mieszkowych

• nabłonek dojrzały z perłami rogowymi podobnymi do raka

• komórki atypowe

• naciekani powoduje destrukcję podłoża, desmoplazję i silne odczyny zapalne

Rozpoznanie:

• obecność "daszków naskórkowych" na brzegach

• obecność czopół martwiczo-zapalnych w środku

• duża dojrzałość keratynocytów w powierzchniowych warstwach

• szybki wzrost |

• wymiary | odróżnienie od raka skóry typu epidermoidalnego

• kratery rogowe |

RAK SAMOGOJĄCY SIĘ

• nawracająca postać rogowiaka

• cecha charakterystyczna: mngość wykwitów

• niewielkie wypukłe guzki gł. na kończynach i tułowiu

CHORISTOMA - guz powstający z tkanek nietypowych dla danej okolicy

HAMARTOMA - guz powstający z nieprawidłowego zestawienia tkanek typowych dla danej okolicy

GUZ (TUMOR) - miejscowe obrzmienie tkanek, niezależnie od istoty. W pojęciu zawiera się: obrzęk, krwiak, guzy wielokomórkowe, zmiany zapalne, wsteczne itp.

POLIP (POLYPHUS) - makroskopowy rozrost, wydłużony i uszypułowany

KELOID

• częściej u rasy czarnej

• z grubych wł. kolagenowych i niewielka ilość fibroblastów

FASCITIS NODULOSA PSEUDOSARCOMATOSA

• zmiana: pojedynczy guz

• niezłośliwy wzrost fibroblastów powięzi

• do 10 cm

• rośnie szybko, liczne figury podziału z cechami atypii

• komórki układają się esowato

• często wielojądrowe komórki olbrzymie

• zmiana bogato unaczyniona

• mogą być pola martwicze, a nawet torbiele rzekome

MOLLUSCUM CONTAGINOSUM

• zrazikowy wzrost naskórka wgłąb

• CIAŁKA MIĘCZAKOWATE (kom. nabłonkowe z kwasochłonnymi masami i jądrem na obwodzie), w warstwie ziarnistej i kolczystej

NADZIĄŚLAK (EPULIS)

1. N. OLBRZYMIOKOMÓRKOWY (E. GIGANTOCELLULARIS)

• kobiety w ciąży

• przednia część żuchwy

• zmiana ma albo szeroką podstawę, albo jest uszypułowana

• histologicznie:

• fibroblasty

• komórki wielojądrowe olbrzymie

• włókna kolagenowe

• N. WŁÓKNISTY (E. FIBROSA)

• forma zejściowa formy poprzedniej lub powstaje de novo

CH. BOWENA w skórze

• rak nieinwazyjny

• postać śródnaskórkowa raka kolczystokomórkowego

• rzadko przechodzi w postać inwazyjną

• na jej podłoży powstają raki płaskonabłonkowe

Makroskopowo:

• na skórze ostro ograniczone, nieregularne plamy czerwonobrązowe, łuszczące się lub ze strupami

• na tułowiu, pośladkach, kończynach

• czasem na prąciu = ERYTROPLAZJA QUEYRATA - odpowiednik ch. Bowena na bł. śluzowych, szybciej nacieka

Mikroskopowo:

• dysplazja naskórka

• bł. podstawna - nienaruszone

• komórki atypowe - BUKIETOWE (wielojądrzaste) i OCZKOWATE (zwakuolizowane, jądra zepchnięte na obwód)

• wadliwe rogowacenie - PARA-, HYPER- i DYSKERATOSIS

CH. PAGETA

• rak inwazyjny

• 2 postacie: sutkowa i pozasutkowa

• postać sutkowa:

• rak inwazyjny przewodów wyprowadzających gruczołów sutkowych

• szerzy się śródnaskórkowo w otoczce brodawki sutkowej

• jest to nowotwór inwazyjny i przedinwazyjny (do inwazji nie dochodzi w obrębie brodawki, wgłębi - przekroczenie bł. podstawnej)

• klinicznie: brodawka sączy, krwawi, sprawia wrażenie zmienionej zapalnie

• postać pozasutkowa:

• w okolicy narządów płciowych, odbytu

• wypryski pokryte łuskami, sączące, rzadko świąd

• okrągłe komórki Pageta - pojedynczo lub w skupieniach - gromadzą się między właściwymi komórkami nabł. przewodów

BRODAWKA ŁOJOTOKOWA (KERATOSIS SEBORRHOICA)

• rozrost brodawkowaty komórek naskórka

• komórki pozostają na niskim poziomie dojrzałości lub różnicują się w kierunku dystalnych części przydatków

Przykłady CA IN SITU

1. ADENOMA POLYMORPHUM SIALOGENES

2. CYSTOADENOMA PROLIFERANS OVARII

3. EPITHELIOMA BASOCELLULARE

4. ADENOMA BRONCHI

5. DERMATOFIBROSARCOMA PROTURBERANS

6. FIBROMATOSIS, DESMOID

7. FIBROADENOMA CELLULARE (TUMOR PHYLOIDES)

8. NEUROFIBROMA

9. CHONDROBLASTOMA

ROGOWACENIE BIAŁE POCHWY (LEUKOPLAKIA)

Def: płaska, nieznacznie wyniosła zmiana na bł. śluzowej

Morfologia:

• białe, rogowaciejące zmiany przylegają mocno do podłoża

• jest to przewlekłe rogowacenie nabłonka błony sluzowej

• jest to pojęcie makroskopowe, które może oznaczać 4 stany:

1. rogowacenie prawidłowe heterotopowe

2. rogowacenie nieprawidłowe (PARAKERATOSIS) hetero- lub nieheterotopowe

3. rogowacenie prawidłowe z dysplazją warstwy niezrogowaciałej aż do raka przedinwazyjnego

4. rak inwazyjny w początkowej fazie

• badaniem mikroskopowym nie da się stwierdzić leukoplakii, bo jest to zmiana niejednorodna

• procesowi rogowacenia towarzyszy rozrost akantotyczny

• procent zezłośliwienia - kilka do kilkunastu %

• naciek zapalny w warstwie właściwej bł. śluzowej

NADŻERKA CZĘŚCI POCHWOWEJ MACICY (EROSIO GLANDULARIS PORTIONIS VAGINALIS UTERI)





przyczyny:

-przewlekłe stany zapalne

-hiperestrogenizm

-urazy porodowe

Nabłonek walcowaty może ulegać metaplazji (niedobór wit. A, mukowiscydoza lub podczas gojenia się nadżerki

Szyjka macicy:

1. NADŻERKA PRAWDZIWA (EROSIO VERA)

• następstwo zapaleń

• ubytek w nabłonku tarczy części pochwowej

• NADŻERKA GRUCZOŁOWA (E. GLANDULARIS COLLI UTERI) = NADŻERKA RZEKOMA = ECTROPION

• zstąpienie nabłonka walcowatego szyjki na tarczkę (i zastąpienie nabł. wielowarstwowego płaskiego)

Regeneracja:

1. EPIDERMIZACJA - pokrycie powierzchni nadżerki nabł. wielowarstwowym płaskim wrastającym z sąsiedztwa

2. METAPLAZJA - regeneracja poprzez rozrost nabł. walcowatego i różnicowanie się go do nabł. płaskiego

Stany te mogą przypominać dysplazję.

Fazy rozwoju raka szyjki macicy:

1. Nadżerka w okresie epidermizacji - stan przedrakowy w szerokim ujęciu

2. Nadżerka ze zmianami dysplastycznymi - właściwy stan przedrakowy

3. Rak przedinwazyjny

4. Rak inwazyjny

5. Proces nowotwory z uogólnionymi przerzutami

Ad 1.

1. metaplazja nabłonkowa w ujściu zewnętrznym kanału szyjki macicy

2. nieprawidłowa transformacja strefy rozrodczej nabłonka na tarczce

3. nieprawidłowa transformacja komórek rezerwowych - rak gruczołowy

4. może się wywodzić z dojrzałej kom. nabłonkowej

Klasyfikacja raków szyjki macicy:

1. NOWOTWORY NABŁONKOWE

1. ŁAGODNE: brodawczak i inne

2. DYSPLAZJA i RAK PRZEDINWAZYJNY CIN 1,2,3

3. ZŁOŚLIWE

2. NOW. NIENABŁONKOWE

3. NOW. PRZERZUTOWE (z raków przewodu pokarmowego, tarczycy, sutka)

4. NIESKLASYFIKOWANE

Złośliwe:

1. Ca. PLANOEPITHELIALE (płaskonabłonkowe)

1. KERATODES

2. MACROCELLULARE AKERATODES

3. MICROCELLULARE

2. Adenocarcinoma ENDOCERVICALE (gruczołowe z gr. szyjki macicy) - 3-4 %

3. ADENOCARCINOMA ENDOMETRIOIDALE - na podłożu endometrium

4. ADENOCARCINOMA CLAROCELLULARE (jasnokomórkowe) - z przewodów Wolffa

5. CARCINOMA ADENOIDES CYSTICUM = CYLINDROMA

6. ADENO-PLANO CARCINOMA = MIXTUM

7. CA. SOLIDUM - niezróżnicowane, lite, anaplastyczne

Nienabłonkowe:

1. ŁAGODNE - włókniaki, mięśniaki i inne

2. ZŁOŚLIWE

1. LEYOMYOSARCOMA - b. rzadko

2. RHABDOMYOSARCOMA EMBRYONALE = SARCOMA BOTRYIDES = GRONIASTY

Czynniki ryzyka:

1. choroba matek:

1. urazy mechaniczne i uszkodzenia

2. wczesne i liczne porody

3. duża liczba partnerów

4. wczesne rozpoczęcie życia płciowego

5. liczne ciąże przerywane

2. nie leczone przewlekłe zapalenie i uszkodzenia poporodowe (wirusowe HSV, HPV, bakterie, KOILOCYTOZA)

3. stany przedrakowe: nadżerka z dysplazją i połowiczo zepidermizowana, leukoplakia

4. czynniki środowiskowe:

1. w mieście, prostytutki

2. ch. weneryczne

3. niski poziom higieny

4. karcinogeny w spermie

5. dziewczęta matek, które w czasie ciąży dostawały DIETYLSTILBESTROL (DES)

5. czynniki genetyczne, psychogenne

Nowotwór (NEOPLASMA) -

nieprawidłowa tkanka rozrastająca się w nadmiarze i w sposób niekontrolowany, przy czym nadmierna proliferacja utrzymuje się mimo wyeliminowania czynnika który ją wywołał.

1. ZŁOŚLIWY (N. BENIGNUM)

2. ŁAGODNY (N. MALIGNUM)

NOWOTWÓR ZŁOŚLIWY (NEOPLASMA MALIGNUM)

• jest to populacja nieodwracalnie zmienionych własnych komórek ustroju, które uległy transformacji nowotworowej

• odznaczają się słabiej lub silniej zaznaczoną zmianą namnażania/różnicowania

• prowadzi to do zaburzeń czynnościowych i do śmierci organizmu

Autonomia nowotworu

• to niekontrolowana i niecelowa dla organizmu proliferacja komórek, które zapewniają sobie pierwszeństwo do substancji odżywczych

• początkowo zmiany te podlegają pewnej kontroli (dlatego wczesne wykrycie umożliwia wyleczenie)

Ograniczona autonomia

• w kom. hormonozależnych

• raki sutka, endometrium, prostaty

Transformacja nowotworowa: przemiana komórki prawidłowej w nowotworową

Proces nowotworowy

• zaburzenie wszystkich podstawowych czynności komórki (rozmnażanie, różnicowanie, dojrzewanie, przemiana materii)

• dominuje proliferacja nad obumieraniem przy zahamowanym dojrzewaniu

• nie wiadomo czy tkanka neo jest pochodzenia monoklonalnego (rozwija się z 1 komórki - np. szpiczak mnogi), czy przemianie uległ obszar tkanki (teoria pola - nowotwory wieloogniskowe)

Komórka nowotworowa - komórka która utraciła zdolność kontroli nad procesami wzrostu i różnicowania

INICJACJA

• karcynogen inicjuje proces transformacji (poprzez mutagenny wpływ na aparat genetyczny):

• deorganizacja podziału jądra

• zaburzenie syntezy DNA/RNA

• zmiany w strukturze bł. komórkowej

• komórka zmutowana na ogół się nie rozmnaża -> zmiana która zaszła może przez długi czas się nie ujawniać (FIKSACJA KARCYNOGENU) - aby doszło do ujawnienia się tej cechy, komórka musi przejść co najmniej przez 1 cykl reprodukcyjny (-> zmiana genotypu)

• karcynogen:

1. niekompletny - wywołuje tylko inicjację = MUTAGENY

2. kompletny - wywołuje inicjację i propmocję

Czynniki mutagenne - związki reagujące bezpośrednio z DNA

• wolne rodniki

• promieniowanie jonizujące, UV

MUTAGENY - odpowiadają za proces inicjacji

KARCYNOGENY - czynniki inicjujące i promujące

• azotany (w nawozach)

• aminy aromatyczne

• produkty spalania węgla

• azbest

• niektóre leki (np. immunosupresyjne)

• hormony

PROMOCJA

• dochodzi do klonalnego wzrostu komórki, genotyp->fenotyp, zmiana cech morfologicznych i czynnościowych

• aby inicjacja doprowadziła do nowotworu złośliwego, musi zadziałać bodziec promujący (karcynogen), który pobudzi proliferacje komórek

• ­ tempa podziału komórek = ­ liczby pomyłek w kopiowaniu DNA = ­ siły działania karcynogenu (bo ­ liczby komórek) => polimorfizm komórkowy

• jest to proces odwracalny (poprzez usunięcie czynnika promującego - np. zaprzestanie palenia)

Czynniki przyspieszające promocję

Czynniki hamujące promocję - wit. A, inhibitory proteaz, cykliczne nukleotydy

PROGRESJA

• okres powstania heterogennej tkanki, szybko rosnacej, komórki mają zdolność do wnikania do naczyń (=> przerzuty)

1. NACIEKANIE

2. PRZERZUTY

• przyczyny progresji: osłabienie homeostazy ustroju, zaburzenia immunologiczne i hormonalne

Czynniki wpływające na rozwój nowotworów:

1. Środowiskowe

1. fizyczne

2. chemiczne

3. biologiczne (wir. Ebsteina-Barra)

2. mutacje spontaniczne

3. genetyczne uwarunkowania

4. stan ukł. immunologicznego

5. równowaga hormonalna

Nowo nabyte cechy komórki nowotworowej:

1. utrata hamowania kontaktowego - zmiany w bł. komórkowe - cykl komórkowy nie ulega zahamowaniu przy zetknięciu z druga komórką -> chaos strukturalny tkanki nowotworowej

2. Ż spójności komórkowej (brak kohezji)

3. ­ migracji - zdlność do ruchu pełzakowatego

4. zdolność do produkcji enzymów - ułatwiają niszczenie tkanek i inwazję (kolagenazy, hydrolazy, proteazy, hialuronidazy)

5. wytwarzanie hormonów ektopowych

6. zmiany morfologiczne komórki

7. zniesienie uwarunkowanej przyleganiem do podłoża zdolności do podziałów

NACIEKANIE (INFILTRATIO)

• wzrost niszczący prawidłowe tkanki ustroju

• zależy od zmian w bł. komórkowej nabytych podczas transformacji nowotworowej

• może być

1. wielkoogniskowe

2. drobnoogniskowe

3. rozproszone - świadczy o bardzo wysokiej złośliwości nowotworu

NIE JEST charakterystyczne dla nowotworów złośliwych (też np. trofoblast)

Czynniki wpływające na naciekanie:

1. reakcje odpornościowe: odczyn na antygen nowotworowy - np. naciek z komórek jednojądrzastych wokół guza

2. odczynowe zmiany w ww. chłonnych

1. typ SH - rozrost kom. śródbłonka zatok, histiocytów, jest odpowiedzią na produkty rozpadu kom. nowotworowych w ognisku pierwotnym lub niszczenia w obrębie ww. chłonnych

2. typ PG - rozrost limf. B w grudkach, lub limf. T w strefie przykorowej

3. unaczynienie i odżywienie guza - TAF - czynnik naczyniotwórczy, wytwarzany przez komórki nowotworowe

4. stężenie hormonów w nowotworach hormonozależnych

5. wpływ mechanizmów immunologicznych

1. występuje częściej przy niesprawnym ukł. odpornościowym

2. sprzyja immunosupresji

3. pobudzenie ukł. immunologicznego - przyczyna REGRESJI - np. samoistna regresja - w czerniaku, siatkówczaku, choriocarcinoma, neuroblastoma

PRZERZUTY (METASTASES)

• są to wtórne, często odległe ogniska nowotworowe, bez związku z guzem pierwotnym, które powstają w następstwie przeniesienia komórek neo drogą krwi lub limfy z ogniska pierwotnego

• wysianie do krwi nie zawsze prowadzi do ich osiedlenia - część komórek ulega zniszczeniu przez makrofagi i kom. NK

1. szerzenie się drogą naczyń limfatycznych - typowe dla raków

1. wolny przepływ limfy - ułatwia zatrzymywanie kom. neo pod torebką węzła

2. przerzuty skokowe - zajęte wyższe partie węzłów przy niezajętych partiach niższych

3. szerzenie się drogą naczyń limfatycznych przechodzi w szerzenie się krwią poprzez przewód piersiowy

2. szerzenie się droga naczyń krwionośnych - typowe dla mięsaków i raków w późnym stadium

1. wątroba <- nowotwory z jamy brzusznej

2. płuca - zbierają krew z całego organizmu

3. neuroblastoma nadnerczy do kości czaszki

4. rak trzustki do miednicy

5. rak tarczycy i prostaty do kręgosłupa

3. drogą przestrzeni mózgowo-rdzeniowej

• guz styka się z płynem MR

• neuroblastoma, retinoblastoma, medulloblastoma

• po zabiegach operacyjnych

• szerzenie przez wszczepienie - oderwanie się kom neo z powierzchni guza i opadanie do jam surowiczych

• na powierzchniach wysłanych nabłonkiem - dr oddechowe, moczowe, jajowody

WZNOWA (RECIDIVA)

• ponowne pojawienie się nowotworu

ZŁOŚLIWOŚĆ HISTOLOGICZNA

• now. złośliwe cechuje różna szybkość wzrostu i rozsiewu

• ich złośliwość ocenia się wg klasyfikacji BRODERSA:

1. 0-25% kom. niezróżnicowany

2. 25-50% | 2 stopień w nowej skali

3. 50-75% |

4. 75-100%

Podział BLOOMa - raków sutka, uwzględnia inne cechy dysplazji komórkowej

GRADING - ocena histologiczna

G1 - duże komórki, duże nacieki

G2 - duże i małe ogniska komórek nowotworowych

G3 - komórki drobne, drobne ogniska

STAGING - ocena kliniczna - 3 kryteria:

1. T 1-4 - wielkość guza pierwotnego

2. N 0-3 - zmiany w węzłach chłonnych

3. M 0/1 - obecność przerzutów odległych

Podział tradycyjny NOWOTWORÓW

1. NOWOTWORY NIEZŁOŚLIWE (NEOPLASIA BENIGNA)

2. NOWOTWORY MIEJSCOWO ZŁOŚLIWE

3. NOWOTWORY ZŁOŚLIWE (NEOPLASIA MALIGNA)

NOWOTWÓR

1. Nabłonkowy |

1. Łagodny |

2. Półzłośliwy | RAK

3. Złośliwy |

1. Pierwotny |

2. Wtórny |

2. Mezenchymalny

1. Łagodny

2. Półzłośliwy

3. Złośliwy

1. Pierwotny

2. Wtórny

3. Inny

1. Melaninogenny

2. Neurogenny

3. Mieszany

1. Łagodny

2. Półzłośliwy

3. Złośliwy

1. Pierwotny

2. Wtórny

Neoplasma - ogólne określenie nowotworu

Neo. benigna - nowotwór niezłośliwy

CANCER - CARCINOMA - rak = nowotwór pochodzenia nabłonkowego

CANCER - ang. - now. złośliwy, niezależnie od pochodzenia

carcinoma rak - z nabłonka -oma -ak

sarcoma mięsniak - tk. łącznej

fibroma włókniak lipoma tłuszczak

hepatoma watrobiak myoma mięśniak

neurinoma nerwiak chordoma struniak

-BLASTOMA - z komórek zarodkowych, zawsze są b. złośliwe

nephroblastoma, retinoblastoma

MYOBLASTOMA - jedyny wyjątek - nie wywodzi się z kom. zarodkowych i jest łagodny

guz Wilma = nephroblastoma

guz Grawitza = guz nerki u dorosłych

guz Barcoasta = guz płuca

guz Leydiga - to jest jedyna nazwa tego nowotworu

guz Pageta = guz sutkowy/pozasutkowy

Nowotwory niezłośliwe

1. Nabłonkowe

1. gruczolaki

2. brodawczaki

3. torbielaki

2. Nienabłonkowe (mezenchymalne i mezodermalne)

1. zróżnicowane jednokierunkowo - z tk. łącznej - FIBROMA, nerwiak, tłuszczowej, mięśniowej, tk. śluzowa - MYXOMA

2. zróżnicowane dwukierunkowo , np. NEUROFIBROMA - z kom. nerwowych i włóknistych

3. zróżnicowane wielokierunkowo - np. fibro-myo-chondro-lipoma

3. Złożone - z tkanki nabłonkowej i nienabłonkowej

1. zróżnicowane dwukierunkowo

1. adenofibroma - gruczolakowłókniak

2. adenomyoma

3. adenolymphoma

2. zróżnicowane wielokokierunkowo - np. POTWORNIAKI DOJRZAŁE - np. TORBIEL SKÓRZASTA JAJNIKA (zawiera włosy, zęby, łój i inne), pochodzą ze wszystkich tkanek, bez związku z lokalizacją guza

Nowotwory złośliwe

1. Nabłonkowe - RAKI

1. Niezróżnicowane

1. Ca. ANAPLASTICUM

2. Zróżnicowane jednokierunkowo

1. Ca. planoepitheliale

2. Adenocarcinoma

3. Ca. hepatocellulare

3. Zróżnicowane dwukierunkowo

1. Ca. adenosquamosum

2. Ca. mucoepidermale

4. Zróżnicowane wielokierunkowo

1. Tumor mixtus malignus sialogenes (guz mieszany ślinianki)

2. Nienabłonkowe - MIĘSAKI (SARCOMA)

1. Niezróżnicowane

1. Mięsak (SARCOMA)

2. Neoplasma malignum mezenchymale

2. Zróżnicowane jednokierunkowo

1. fibrosarcoma

2. liposarcoma

3. Zróżnicowane dwukierunkowo

1. neurofibrosarcoma

4. Zróżnicowane wielokierunkowo

1. tumor mixtus mesodermalis malignus - wyjątkowo złośliwy

3. Złożone - mieszane

1. Carcinosarcoma

2. Teratosarcoma

4. Inne

1. zarodkowe

2. zawiązków narządów

3. CUN

4. czerniak złośliwy

CARCINOSARKOMA - mięsakorak

1. złożony - zarówno utkanie nabłonkowe i zręb łącznotkankowy uległy zezłośliwieniu

2. kolizyjny - dwa niezależne nowotwory przypadkowo występujące obok siebie

3. kombinacyjny - dwa różne nowotwory rozwijające się z tej samej komórki macierzystej np. rak sutka z przemianą mięsakową

Nowotwór MIEJSCOWO ZŁOŚLIWY

• nowotwór łagodny, ale o cechach złośliwego

• nie daje przerzutów, ale daje wznowy

• cechy: niszczenie/naciekanie tkanek (nawet opornych - kości)

• podłoże może ulec rozwarstwieniu z następczymi zmianami wstecznymi

Przykłady:

1. ADENOCARCINOMA BRONCHI

2. ADENOMA POLYMORPHUM SIALOGENES

3. CYSTADENOMO PROLIFERANS OVARI

4. EPITHELIOMA BASOCELLULARE

5. DERMATOFIBROMA PROTURBENS et RECIDIVANS

6. CHONDROBLASTOMA

7. MYXOMA

8. FIBROADENOMA CELLULARE - TUMOR PHYLOIDES - guz liściasty

ŁAGODNE

• wzrost: powolny, z uciskiem na otaczające tkanki

• są otorebkowane

• nie naciekają

• nie wnikają do naczyń

• wpływ na ustrój:

• ucisk na tkanki - np. oponiak

• zagrożenie krwotokiem

• zaburzenia hormonalne

ZŁOŚLIWE

• szybki wzrost

• brak otorebkowania

• naciekają

• dają przerzuty i wznowy

• cechy anaplazji

• wpływ na ustrój:

• ucisk na tkanki

• zagrożenie krwotokiem, zakażeniem bakteryjnym

• zamkniecie światła oskrzela, przełyku, naczyń

• toksyczne produkty rozpadu komórek neo

• obniża odporność immunologiczną

Drogi szerzenia się:

1. miejscowe naciekanie

2. tworzenie odległych przerzutów

POLIPY JELITA GRUBEGO

1. NIENOWOTWOROWE

1. HAMARTOMATYCZNE

1. MŁODZIEŃCZY

2. PUEZA-JEGHERSA

2. METAPLASTYCZNE

2. NOWOTWOROWE

NOWOTWOROWE

• odbytnica i esica

• najczęściej to gruczolaki powstałe z nabłonka bł. śluzowej jelita

• cecha charakterystyczna: wydłużone, hiperchromatyczne jądra

3 typy gruczolaków:

1. CEWKOWY (adenoma TUBULARE) - w postaci uszypułowanej, wydziela mało śluzu

2. KOSMKOWY (A. VILLOSUM) - w postaci palczystej wyrośli, dużo śluzu -> biegunka

3. CEWKOWO-KOSMKOWY - o budowie mieszanej

Im większy i starszy, tym większe prawdopodobieństwo zrakowacenia, cechą wspólną polipów jest dysplazja, zmiany w kierunku złośliwienia określa się w 4 stopniowej skali:

1. now. łagodny

2. dysplazja w obrębie gruczolaka

3. dysplazja nasilona

4. now. złośliwy

HAMARTOMATYCZNE

1. MŁODZIEŃCZY

• u dzieci i młodych chłopców

• gł. w odbytnicy

• pojedynczy, uszypułowany, o powierzchni gładkiej

• na przekroju czerwony lub żółty

• mikroskopowo:

• zastój w obrębie gruczołów

• przewlekłe zap. zrębu

• nacieki z granulocytów kwasochłonnych

• nie złośliwieje

• może wypadać przez odbyt na skutek autoamputacji

2. PEUZA-JEGHERSA

• drzewkowaty rozrost m. gładkich i gruczołów

1. METAPLASTYCZNE

• przeważnie nieuszypułowane

• okrągłe, śr. 5 cm

• jaśniejsze od otaczającej bł. śluzowej i wyraźnie odgraniczone

• podłożem jest rozrost nabłonka, przyczyna: opóźnienie złuszczania

• światło gruczołów ma kształt świdrowaty

• na powierzchni polipów charakterystyczne "pióropusze" ze złuszczonych kom. nabłonka

NOWOTWORY SKÓRY

1. NASKÓRKA (ACANTHOMATA)

2. SKÓRY WŁAŚCIWEJ

3. PRZYDATKÓW (ADNEXOMATA)

4. MIESZANE (ADNEXO-ACANTHOMATA)

ACANTHOMATA

1. NIEZŁOŚLIWE

1. ROGOWIEC KOLCZYSTOKOMÓRKOWY

2. BRODAWKA POSPOLITA

2. ZŁOŚLIWE

1. RAK PŁASKNABŁONKOWY KOLCZYSTOKOMÓRKOWY (CA. PLANOEPITHELIALE SPINOCELLULARE)

ADNEXOAMATA

1. NIEZŁOŚLIWE

1. GRUCZOLAK POTOWY

2. GRUCZOLAK ŁOJOWY

3. NABŁONIAK WŁOSOWY

2. PÓŁZŁOŚLIWE

1. NABŁONIAK PODSTAWNOKOMÓRKOW (EPITHELIOMA BASOCELLULARE)

3. ZŁOŚLIWE

1. RAK POTOWY

2. RAK ŁOJOWY

3. RAK WŁOSOWY

MIESZANE

1. ŁAGODNE

1. BRODAWKA ŁOJOTOKOWA

2. ZŁOŚLIWE

1. CA. BASOSPINOCELLULARE

NIENABŁONKOWE

1. CZERNIAK ZŁOŚLIWY (MELANOMA MALIGNUM)

2. WŁÓKNIAK SKÓRY

3. MIĘSAK SKÓRY

4. NERWIAKOWŁÓKNIAK

CA PLANOEPITHELIALE SPINOCELLULARE

1. KERATODES - rogowaciejący

2. AKERATODES

• rośnie palczasto wgłąb zrębu

• pośrodku kom. płaskie, na obwodzie - walcowate

• w utkaniu perły rogowe

• promieniuczuły

• daje przerzuty

• typowa lokalizacja:

• skóra

• warga

• jama ustna

• krtań

• przełyk

NABŁONIAK PODSTAWNOKOMÓRKOWY (EPITHELIOMA BASOCELLULARE)

• miejscowo złośliwy

• nie ma kom. atypowych

• na obwodzie kom. podstawne

• promienioczuły

• zbudowany z kom. zróżnicowanych na poziomie kom. tworzących zawiązki przydatków skóry

• powstaje na skórze POWYŻEJ linii łączącej kącik ust z przewodem słuchowym zewnętrznym

• na policzku = ULCUS RODENS = GUZ KROMPEHERA

• guz ARNIGA - najłagodniejsza postać baziaka: naciek powierzchnie, łatwo go usunąć, najczęściej na skórze klatki piersiowej

NOWOTWORY ŚLINIANEK

1. NABŁONKOWE

1. GRUCZOLAKI (ADENOMA)

1. WIELOPOSTACIOWY (PLEOMORPHUM) 60%

2. JEDNOPOSTACIOWY (MONOMORPHUM)

1. LIMFATYCZNY (ADENOLYMPHOMA)

2. KWASOCHŁONNY (OXYPHILICUM)

3. INNE

2. GUZ ŚLUZOWO-PŁASKONABŁONKOWY (TUMOR MUCOEPIDERMALE)

1. POSTAĆ WYSOKODOJRZAŁA = TUMOR

2. POSTAĆ NIEDOJRZAŁA = CARCINOMA

3. GUZ Z KOM. SUROWICZYCH (TUMOR ACINOCELLULARIS)

4. RAKI - wg częstości występowania:

1. CYLINDROMA 10 %

1. w dużych sliniankach

2. w drobnych śliniankach

2. gruczołowy (ADENOCARCINOMA)

3. płaskonabłonkowy

4. niezróżnicowany

5. tumor mixtus malignus

6. inne

2. NIENABŁONKOWE

3. NIESKLASYFIKOWANE

4. ZMIANY NOWOTWOROPODOBNE

1. SIALOMETAPLASIA NECROTICANS

SIALOMETAPLASIA NECROTICANS - MARTWICZA METAPLAZJA ŚLINIANEK

• zmiana nowotworopodobna

• gł. drobne gr. ślinowe

• zwykle owrzodzenie lub ubytek

• goi się samoistnie

Makroskopowo:

• martwica

• metaplazja płaskonabłonkowa

• rozrost nienowotworowy nabłonka

• ziarnina zapalna

ONKOCYTOMA = ADENOMA OXYPHILLICUM

• gł. ślinianka przyuszna

• niezłośliwy

• zbudowany z komórek kwasochłonnych - ONKOCYTÓW

• mało zrębu

GRUCZOLAKOTORBIELAK BRODAWKOWATY LIMFATYCZNY (CYSTOADENOMA PAPILLARE LYPHOMATORUM) = GUZ WARTHINA

• występowanie: gł. pojedyncze, czasem obustronne

• gł. u mężczyzn, 60-70 r.ż.

Klinicznie:

• niebolesny, miękki

• powoli rośnie

• zwykle w donym biegunie i tylnej części przyusznicy

• łatwo go wyłuszczyć

Makroskopowo:

• dobrze otorebkowany

• 2-6 cm

• przekrój - często torbielowaty

• w torbielach brązowy, lepki płyn

Mikroskopowo:

• liczne torbiele pokryte nabłonkiem z onkocytów

• mogą być kom. wydzielające śluz

• ogniska metaplazji płaskonabłonkowej

• obfite utkanie limfatyczne w zrębie z grudkami chłonnymi

GUZ Z KOMÓREK SUROWICZYCH - TUMOR ACINOCELLULARIS

• gł. ślinianka przyuszna

• powolny wzrost

• komórki podobne do komórek pęcherzyków wydzielniczych ślinianki

• może dawać wznowę i przerzuty

Guz śluzowo-płaskonabłonkowy (T. MUCOPLANOEPIDERMALIS)

• między 30-40 rż

• wywodzi się z przewodów wyprowadzających ślinianek (METAPLAZJA)

• gł. ślinianki podniebienne, gardo, tchawica, oskrzela

• składa się z nabł. wielowarstwowego płaskiego i kom. wydzielających śluz

• późna i powolna złośliwość

• dojrzałość określa się na podstawie ilości śluzu - ­ śluzu - ­ dojrzałość

Postacie:

postać bardziej dojrzała	mniej dojrzała
bardziej polimorficzna	bardziej jednorodna, lita
do 5 cm	> 5 cm
struktura torbielowata zawierająca śluz	struktura drobnokomórkowa, pojedyncze komórki ze śluzem
dobrze odgraniczona	źle
nie daje przerzutów	przerzuty do węzłów i odległe

CYLINDROMA (OBLAK, ca. adenoides cysticum)

• gł. w śliniankach podniebiennych, podżuchwowe, rzadko występuje w:

• sutku

• skórze

• szyjce macicy

• zatokach przynosowych

• 40-60 rż

• złośliwość powolna i późna

• wznowy, przerzuty (wzdłuż włókien nerwowych, wrasta wzdłuż kanałów Haversa (-> niszczenie podstawy nosa))

• guz 2-6 cm, twardy, częściowo otorbiony

• po pewnym czasie: ból, krwawienie, owrzodzenie

• może porażać n. twarzowy

• komórki ciemnobarwiące się układają się w pasma lub gniazda

• zbudowany z komórek nabłonkowych z przewodów i mioepitelialnych

• komórki tworzą wyspy ze zeszkliwiałą wydzieliną, otoczone masami śluzowatymi lub szklistymi

• nie daje przerzutów do węzłów

CA. PLANOEPITHELIALE

• gł. w śliniance przyusznej

• powstaje na podłożu raka śluzowo-naskórkowego, guza mieszanego lub bezpośrednio ze ślinianki

• szybki wzrost, przerzuty, nacieki

• bardzo złośliwy

• może uszkadzać n. twarzowy

ADENOMA POLYMORPHUM SIALOGENES - gruczolak wielopostaciowy ślinianek = TUMOR MIXTUS

• gł. 30-60 r.ż., kobiety

• ślinianka przyuszna

• otorbiony

• pojedynczy

• miejscowo złośliwy

• 60-80% wszystkich guzów ślinianek

• rozwija się z elementów wstawki - ma bardzo duże zdolności do różnicowania - metaplazja > przekształcenie w różne komórki (śluzowe, nabł. płaski)

• kom. mioepitelialne tworzą tk. ŚLUZOWATĄ (nie śluzową - ta powstaje z tk. nabłonkowej), HIALINOWĄ, CHRZĘSTNĄ

Klinicznie:

• powolny wzrost

• 2-5 cm, w skrajnych przypadkach do 25kg

• pojedynczy

• daje wznowy (najczęściej mnogie, rosną powoli, źle się leczą)

• złośliwienie po kilku latach

Makroskopowo:

• okrągły/jajowaty

• powierzchnia gładka/guzowata

• przekrój - biały z ogniskami niebieskawymi

• konsystencja: zbita lub gdy zmiany torbielowate: miękka

• czasem zmiany śluzowate

• otorebkowany, ale posiada drożne wypustki (tzw. GUZKI STAELITARNE) - pozostają w polu operacyjnym i dają wznowy

Mikroskopowo:

• utkanie wielopostaciowe

• cewy utworzone z kom. sześciennych/walcowatych + lite wyspy kom. nabłonka wielowarstwowego płaskiego + otoczone podścieliskiem ze zmianami typu śluzaka/ogniska o utkaniu chrząstki

• kom. nabłonka drobne, okrągłe/walcowate, śluzowe, łojowe

• układ komórek: lity, gruczołowy, cewkowy i inne

• podścielisko: śluzowe/śluzowate/włókniste/chrzęstne/kostne

TUMOR MIXTUS MALIGNUS

• postać złośliwa guza mieszanego

• obj. złośliwienia: nagłe powiększenie, ból, nacieczenie, przerzuty do węzłów

NOWOTWORY TARCZYCY

komórki C - leżą na obwodzie pęcherzyków, należą do układu APUD (pobierają prekursory amin i je dekarboksylują), rola:

1. synteza kalcytoniny

2. synteza somatostatyny

3. synteza serotoniny

Klasyfikacja WHO:

1. NABŁONKOWE

1. ŁAGODNE

1. GRUCZOLAK PĘCHERZYKOWY (ADENOMA FOLLICULARE)

2. ZŁOŚLIWE

1. RAK PĘCHERZYKOWY (CA. FOLLICULARE)

2. RAK BRODAWCZAKOWATY (CA. PAPILLARE)

3. RAK PŁASKONABŁONKOWY (CA. PLANOEPITHELIALE)

4. RAK NIEZRÓŻNICOWANY (CA. ANAPLASTICUM)

1. typ WRZECIONOWATOKOMÓRKOWY

2. typ OLBRZYMIOKOMÓRKOWY

3. typ DROBNOKOMÓRKOWY

5. RAK RDZENIASTY (CA. MEDULLARE)

2. NIENABŁONKOWE

1. ŁAGODNE

2. ZŁOŚLIWE

1. WŁOKNIAKOMIĘSAK (CARCINOSARCOMA)

3. INNE

1. CARCINOSARCOMA

2. ZŁOŚLIWY ŚRÓDBŁONIAK KRWIONOŚNY (HAEMANGIOENDOTHELIOMA MALIGNUM)

3. ZŁOŚLIWE CHŁONIAKI (LYMPHOMA MALIGNUM)

4. POTWORNIAKI 9TERATOMA)

4. PRZERZUTOWE

5. NIESKLASYFIKOWANE

6. ZMIANY NOWOTWOROPODOBNE

Guzki tarczycy

1. GUZEK ROZROSTOWY

2. GRUCZOLAK

3. GRUCZOLAK ATYPOWY

GUZEK ROZROSTOWY	GRUCZOLAK	GRUCZOLAK ATYPOWY
dominuje w wolu bez wyraźnej odmienności w obrazie makroskoowym	pojedynczy szaro-biały	pojedynczy
torebka niekompletna lub niewyraźna	otoczony cienką torebką	otoczony torebką - sprawdzić czy nie ma naciekania i angioinwazji
komórki niejednorodne	komórki jednolite	różnokomórkowość
komórki zbliżone obrazem do otoczenia	komórki inne niż w tkance	proliferacja, ­ aktywności mitotycznej komórki olbrzymie polimorfizm kmórkowy
częste zmiany wsteczne	rzadko zmiany zwyrodnieniowe	martwica, wylewy
brak rozprężającego wzrostu	wzrost rozprężający	wzrost rozprężający

GRUCZOLAK (ADENOMA)

1. a. fetale (płodowy) - układ drobnopęcherzykowy

2. a. simplex - układy średnio- i wielkokomórkowe

3. a. oncocysticum - z kom. ziarnistych kwasochłonnych

4. a. parafollicum - z kom. C

RAKI TARCZYCY

	ca. papillare	ca folliculare	ca medullare	ca. nondifferentiatum
częstość występowania	60-85%	10-20%	5%	10%
typ wzrostu	wieloogniskowy często oba płaty	jednoogniskowy zwykle jeden płat Dwa rodzaje: o małej inwazyjności o dużej inwazyjności - angioinwazyjność	uwarunkowany genetycznie objawy związane z wydzielaniem serotoniny, klacytoniny, amin katecholowych i kolagenu przez komórki neo	duży guz szybki wzrost nacieka okoliczne tkanki
cechy charakterystycz-ne	małe ognisko dobrze unaczyniony brodawkowate wyrośla mleczne jądra ciałka piaszczakowate (złogi Ca) guzki ZIMNE można rozpoznać w BAC	guzki GORĄCE nacieka torebkę i naczynia nie jest rozpoznawany w BAC	wywodzi się z komórek C fluorescencja pierwotna komórek (bo zawierają serotoninę) guzki ZIMNE wydzielają kalcytoninę - marker amyloid zawierający kalcytoninę 2 okresy: obfitokomórkowy - dużo komórek, mało amyloidu ubogokomórkowy	najzłośliwszy duża atypia komórki olbrzymie wrzecionowate drobne
przerzuty	droga chłonną	drogą krwi	droga chłonną	drogą chłonną i krwi
przeżycie	duże	duże	średnie	małe
leczenie	chirurgiczne	jodem	chirurgiczne

NOWOTWORY UKŁADU MOCZOWEGO

NOWOTWORY NEREK

Klasyfikacja WHO:

1. NABŁONKOWE MIĄŻSZU NERKOWEGO - z nabłonka kanalików nerkowych

1. NIEZŁOŚLIWE

1. GRUCZOLAK (ADENOMA)

2. ZŁOŚLIWE - RAKI

1. RAK NERKOWOKOMÓRKOWY (CA RENOCELLULARE)

2. INNE

2. NOWOTWORY NABŁONKOWE MIEDNICZKI NERKOWEJ

1. NIEZŁOŚLIWE

1. BRODAWCZAK Z NABŁ. PRZEJŚCIOWEGO

2. ZŁOŚLIWE

1. RAK Z NABŁONKA PRZEJŚCIOWEGO

2. RAK PŁASKONABŁONKOWY

3. GRUCZOLAKORAK MIEDNICZKI NERKOWEJ

4. RAK NIEZRÓŻNICOWANY MIEDNICZKI NERKOWEJ

3. GUZY ZARODKOWE NERKI

1. NERCZAK ZARODKOWY (NEPHROBLASTOMA)

4. NIENABŁONKOWE

1. NIEZŁOŚLIWE

1. NACZYNIAKOMIĘŚNIAKOTŁUSZCZAK (ANGIOMYOLIPOMA)

2. WŁOKNIAK

3. NACZYNIAK KRWIONOŚNY (HEMANGIOMA)

4. INNE

2. ZŁOŚLIWE

5. GUZY ROZMAITE

1. GUZ Z KOM. APARATU PRZYKŁEBUSZKOWEGO

2. INNE

6. GUZY PRZERZUTOWE

7. NIE SKALSYFIKOWANE

8. ZMIANY NOWOTWOROPODOBNE

RAK NERKOWOKOMÓRKOWY

• 10 przyczyna zgonów u mężczyzn, 14 u kobiet

• 2.5x częściej u mężczyzn

• częściej w populacji miejskiej

• zwykle po 40 r.ż.

• ponad 2/3 jest zlokalizowane w miąższu (RAK NERKOWOKOMÓRKOWY), pozostałe pochodzą z miedniczek i moczowodów

• gruczolak z kom. nerkowych - 85%

• rak z nabłonka przejściowego miedniczki - 7%

• guz Wilmsa - 8%

• gł. w jednym z biegunów (gł. w górnym)

• częściej w populacji miejskiej

• 2% wszystkich nowotworów złośliwych

Czynniki etiologiczne:

• nieznane

• wpływ czynników genetycznych (translokacja lub delecja chr. 3,5,7,8,14)

• często występuje w wadach rozwojowych: zesp. Hippela-Lindau, wrodzona torbielowatość nerek typu dorosłych

• węglowodory i aminy aromatyczne (dym tytoniowy)

• sole ołowiu, kadmu, fluoru, aflatoksyny, azbest, fenacetyna

• nadmiar spożywanych tłuszczów, białek - czynnik predysponujący

Makroskopowo:

• guz - kilka do kilkunastu cm

• kulisty lub nieregularny

• może stanowić konglomerat wielu guzków mniejszych

• sprawia wrażenie otorbionego - otoczony jest włóknistą torebką powstałą z uciskanej tk. nerki

• barwa niejednolita, pstra - ze względu na różnorodność procesów - martwica, krwotoki, wapnienie, bliznowacenie

• zwykle jednostronny

Przerzuty:

• gł. poprzez naciekanie miąższu miedniczki, wnęki, torebki i tkanki okołonerkowej

• wrasta do ż. nerkowej -> do płuc, wątroby, drugiej nerki

• droga limfatyczną - do ww. wnęki, pozaotrzewnowych, brzusznych, śródpiersiowych

TYPOWY RAK NERKOWOKOMÓRKOWY = RAK JASNOKOMÓRKOWY (CA CLAROCELLULARE)

• z kom. jasnych / ziarnistych

kom. JASNE - duże, okrągłe, małe jądra, niezdolne do metabolizowania glikogenu i lipidów - są one magazynowane a w trakcie barwienia - wypłukiwane i stąd nazwa

kom. ZIARNISTE - duże, w cytoplazmie niewielka ilość glikogenu, lipidów

Najczęściej występują guzy utworzone z obu typów komórek.

Może osiągać duże rozmiary (tzw. "kula armatnia")

Niewrażliwy na promieniowanie.

Praktycznie nie występuje u dzieci.

Podtypy raka nerkowokomórkowego:

1. RAK MIĘSAKOWY (SARCOMATOID CARCINOMA)

2. RAK BRODAWKOWATY (PAPILLARY CARCINOMA)

3. RAK Z KOM. BARWNIKOWYCH (CHROMOPHOBE CARCINOMA)

4. RAK Z KOM. KANALIKÓW ZBIORCZYCH (COLLECTING DUCT CARCINOMA)

5. GRUCZOLAK KWASOCHŁONNY (ONKOCYTOMA)

6. GRUCZOLAK KOROWY (CORTICAL ADENOMA)

RAK MIĘSAKOWY

• do 10% raków nerki

• dynamiczny wzrost

• średnica ok. 10 cm

• kom. wydłużone, wrzecionowate, ułożone spiralnie

• kom. zawierają struktury nabłonka (desmosomy, bł. podstawna) - dlatego jest to rak a nie mięsak

RAK BRODAWKOWATY

• do 15%

• najczęściej postać torbielowata

• duża tendencja do krwawień i martwicy

• otoczony gładką torebką, ogniska zwapnień

• wygląd plastra miodu

• mniej złośliwy niż rak mięsakowy

RAK Z KOM. BARWNIKOWYCH

• brak powinowactwa kom. do barwników używanych w badaniach hist-pat

• guz szarobiały, bez wylewów krwawych, w rdzeniu

• niska złośliwość

RAK Z KOM. KANALIKÓW ZBIORCZYCH

• b. rzadki

• w rdzeniu

• b. złośliwy

• guz spoisty, szarobiały

• 2 komponenty: cewki i brodawki

GRUCZOLAK KWASOCHŁONNY

• 5%

• nie zawsze bywa łagodny

• do 10 cm

• brązowa barwa

• ma układ naczyniowy - tzw. KOŁO SZPRYCHOWE

• dobrze ograniczony

• bez martwicy

• zbudowany z onkocytów - organizują się w struktury pęcherzykowe i cewkowe

GRUCZOLAK KOROWY

• 15-25%

• łagodny

• lokalizacja: kora, pod torebką

• żółtawo-szary

• dobrze ograniczony

• brak martwicy i wylewów

• może być złośliwy

Mikroskopowo:

• małe kom. bazofilne

• kom. tworzą struktury cewkowe, brodawkowate, lite, mikrotorbiele

OBJAWY - triada:

1. KRWIOMOCZ

2. BÓL

3. WYCZUWALNY GUZ

Objawy paranowotworowe:

• gorączka

• spadek masy ciała

• nadciśnienie

• niedokrwistość

• czerwienica

• objawy związane z przerzutami

Diagnostyka:

• urografia

• pielografia wsteczna

• angiografia

• scyntygrafia

• weryfikacja hist-pat

• badanie cytologiczne osadu moczu

Leczenie:

• chirurgiczne - usunięcie raka

• resekcja guza + naczynia, moczowód i węzły

• radioterapia

• chemioterapia

• leczenie hormonalne

• metody immunoterapeutyczne

• EMBOLIZACJA t. nerkowej - paliatywnie lub w celu zmniejszenia utarty krwi

NERCZAK PŁODOWY = GUZ WILMSA (NEPHROBLASTOMA)

Wystepuje TYLKO u dzieci.

95% złośliwych nowotworów nerki u dzieci

10% wszystkich nowotworów złośliwych u dzieci

20% - stwierdza się przed ukończeniem 1r.ż.

7% - występuje obustronnie

Czasem współistnieje w zaburzeniach rozwojowych ukł. moczowego lub z innymi wadami.

Początkowo rozrasta się wewnątrz torebki.

Przerzuty: płuca, wątroba

Mikroskopowo:

• ogniska martwicy otoczone kom. niedojrzałymi

• niedojrzałe kom. z nadmiarem podścieliska

• w guzach słabo zróżnicowane - lite wyspy

• w guzach bardziej dojrzałych - komponenta nabłonkowa - ukł. kanalikowe, gruczołowe, brodawkowate - jej obecność = lepsze rokowanie (bo oznacza większą dojrzałość nowotworu)

• podścielisko: tk. mezenchymalna, anaplastyczna, o wyglądzie mięsakowatym

Makroskopowo:

• guz białawy z licznymi ogniskami martwicy i krwotocznymi

• otorebkowany

• duży - do 2 kg

• spoisty

• powiększenie obwodu brzucha

Leczenie:

1. chemioterapia (bez diagnozowania - np. nie można nakłuć, bo ryzyko rozsiania)

2. leczenie chirugiczne

NOWOTWORY NABŁONKOWE MIEDNICZEK

• wywodzą się z nabłonka przejściowego

• 7-10%

• częściej u mężczyzn

Czynniki ryzyka:

1. nadużywanie leków p-bólowych

2. kamica

3. przewlekłe stany zapalne

Objawy:

1. krwiomocz

2. ból w okolicy lędźwiowej

Leczenie:

1. chirugiczne

1. radioterapia

2. chemioterapia

Podział:

1. BRODAWKOWATE

2. NACIEKAJĄCE

Postacie:

1. BRODAWCZAK - 7 warstw komórek

2. RAK - stopnie:

1. zwiększona liczba komórek, nie nacieka

2. pojawiają się komórki atypowe, rzadko nacieka

3. Ż

4. więcej kom. atypowych i większa tendencja do naciekania

Szerzy się poprzez wszczepianie i przerzuty do węzłów.

RAK PĘCHERZA MOCZOWEGO

3% nowotworów

5x częściej u mężczyzn

Czynniki ryzyka:

• praca w przemyśle farbiarskim, gumowym, chemii organicznej

• palenie tytoniu (4x)

Lokalizacja:

• ściany boczne - 45-50%

• ściana tylna - 15-20%

• w obrębie trójkąta i szyjki - 20%

• wierzchołek - 10%

• uchyłek - 7%

• zwykle wieloogniskowy

Głównie jest to rak z NABŁONKA PRZEJŚCIOWEGO (90%) (CA UROTHELIALE), 8% - inne raki nabłonkowe 2% - gruczolaki

Objawy kliniczne:

• krwiomocz

• ból

• pieczenie przy oddawaniu moczu, parcie, częstomocz

• zakażenia dr. moczowych

• objawy paranowotworowe

Rozpoznanie:

• wywiad

• USG, RTG, CT

• urografia

• cystoskopia

• weryfikacja hist-pat

• badanie cytologiczne moczu

• cystografia, limfografia

Leczenie:

• usunięcie guza przezcewkowe/przezpęcherzowe

• częściowe/całkowite usunięcie pęcherza

• radioterapia

• chemioterapia

• leczenie skojarzone

Klasyfikacja:

1. NOWOTWORY NABŁONKOWE

1. NIEZŁOŚLIWE

1. BRODAWCZAK PRZEJŚCIOWOKOMÓRKOWY

2. BRODAWCZAK PRZEJŚCIOWOKOMÓRKOWY ODWRÓCONY

3. BRODAWCZAK PŁASKONABŁONKOWY

2. ZŁOŚLIWE

1. RAK PRZEJŚCIOWOKOMÓRKOWY - warianty:

1. Z METAPLAZJĄ PŁASKONABŁONKOWĄ

2. Z METAPLAZJĄ GRUCZOŁOWĄ

3. Z METAPLAZJĄ PŁASKONABŁONKOWĄ I GRUCZOŁOWĄ

2. RAK PŁASKONABŁONKOWY

3. GRUCZOLAKORAK

4. RAK NIEZRÓŻNOCOWANY

2. GUZY NIENABŁONKOWE

1. NIEZŁOŚLIWE

2. ZŁOŚLIWE

1. MIĘŚNIAKOMIĘSAK PRĄŻKOWOKOMÓRKOWY

2. INNE

3. GUZY ROZMAITE

1. PRZYZWOJAK CHROMOCHŁONNY

2. CHŁONIAK

3. MIĘSAKORAK

4. CZERNIAK ZŁOŚLIWY

5. INNE

4. GUZY PRZERZUTOWE

5. GUZY NIESKLASYFIKOWANE

6. NIEPRAWIDŁOWOŚCI NABŁONKOWE

7. ZMIANY NOWOTWOROPODOBNE

*RAK PRZEJŚCIOWOKOMÓRKOWY

- po 70 r.ż.

- częściej w krajach uprzemysłowionych

Czynniki ryzyka:

- aminy aromatyczne

- palenie

- kawa

- leki p-bólowe

- sztuczne środki słodzące

Objawy:

- krwiomocz niebolesny

- zapalenie pęcherza moczowego

- częstomocz

- ból podczas mikcji

Badanie hist-pat:

Cecha T:

- określa stopień nacieczenia ściany pęcherza moczowego

- ze względu na nią wyróżniamy:

1. RAKI POWIERZCHNIOWE

- nie naciekają bł. mięśniowej = CA IN SITU

- brodawkowato rośnie do światła pęcherza

- inwazyjne, ale tylko w obrębie bł. podśluzowej

- częste wznowy, bo wiele ognisk

- lepiej rokuje

Tis - nowotwór płaski, rośnie śródnabłonkowo, in situ, może współistnieć z innym nowotworem

pęcherza

- niekorzystniejszy od Ta i T1 - bo często przechodzi w postać naciekającą

Ta - rośnie egzofitycznie do światła pęcherza, in situ (nie przekracza bł. podstawnej)

T1 - nacieka bł. śluzową

2. RAKI NACIEKAJĄCE BŁ. MIĘŚNIOWĄ

- leczenie chirurgiczne (usunięcie pęcherza)

T2 - rośnie do światła pęcherza, nacieka bł. mięśniową

T3a - kom. nowotworowe naciekają przez wszytskie warstwy ściany, ale nie wnikają do

okołopęcherzowej tk. tłuszczowej

T3bi - kom. neo naciekają wszystkie warstwy

T3bii - kom. neo naciekają wszystkie warstwy i wnikają w okołopęcherzową tk. tłuszczową

T4

Cecha L:

- określa nacieczenie naczyń chłonnych ściany pęcherza

L0 - brak

L1 - nacieczenie powierzchniowych naczyń chłonnych

L2 - nacieczenie głębokich naczyń

MAPPING - pobiera się szereg wycinków z różnych części pęcherza

RAK PROSTATY

- 4 co do częstości nowotwór u mężczyzn

- częstość występowania rośnie z wiekiem, zależy od rasy (najwyższe u rasy czarnej, najniższe u

żółtej), narodowości

Etiologia:

- dieta bogatoenergetyczna

- ryż - OBNIŻA ryzyko zachorowalności na raka

- pracownicy przemysłu chemicznego, gumowego, farbiarskiego, drukarnie

- kadm - wypiera cynk niezbędny do prawidłowego funkcjonowania prostaty,

- alkohol, palenie

- predyspozycje genetyczne

- zakażenie ukł. moczowego, szczególnie wirusami RNA

- Żydzi - prawie wcale

- najczęściej rozwiedzeni

- dieta bogatotłuszczowa

Przebieg:

- początkowo bezobjawowy

- częstomocz

- słaby strumień moczu

- chudnięcie

- krwiomocz

Makroskopowo:

- białe/białożółte stwardnienie

- guz lity, twardy

- powstaje dodatkowy płat (płat HOME'a) - utrudnia oddawanie moczu

Mikroskopowo:

- gł. GRUCZOLAKORAKI (75-98%)

Lokalizacja:

- gł. w strefie obwodowej - 75% - podatna na działanie testosteronu

- w strefie przejściowej - 20%

- w strefie centralnej - 5% - podatna na działanie estrogenów

Histologicznie:

- cewy i pęcherzyki ułożone jeden przy drugim

- kom. pęcherzyków układają się w 1 warstwę (normalnie 2 warstwy)

Szerzenie:

- przez ciągłość (naciekanie, rozrost) -> zwężenie moczowodów

- wzdłuż neuronów -> naciekanie pęcherzyków nasiennych, miednicy mniejszej

- naczyniami chłonnymi - ww. zasłonowe, biodrowe, okołoaortalne, pachwinowe

- naczyniami krwionośnymi -> KOŚCI (do kręgosłupa lędźwiowego - mechanizm zatorów

wstecznych), wątroba, płuca

GLEASON GRADE 1

- drobne guzki o jednorodnych, gęsto ułożonych cewach

- guzki dobrze ograniczone

GLEASON GRADE 2

- nowotwór ograniczony

- czasem minimalnie przekracza przez cewy gruczołowe

- układ cew luźniejszy, a cewy o mniej regularnym kształcie

GLEASON GRADE 3

- guz naciekający

- cewy gruczołowe różnią się wielkością i kształtem

GLEASON GRADE 4

- gęsty naciek rakowy

- pewna tendencja do tworzenia cew

GLEASON GRADE 5

- lite gniazda

- obecne również ogniska typu czopiastego

Określanie złośliwości wg. GLEASON: np. ZŁOŚLIWOŚĆ 5(2) = cechy 2 i 3, ale przewaga 2

NOWOTWORZENIE ŚRÓDNABŁONKOWE (INTRANEOEPITHELIAL NEOPLASIA) - gdy kom. dysplastyczne występują

na całej grubości nabłonka

PIN - prostatic intraneoepithelial neoplasia

PIN 1 - 1/3 dolna nabłonka, pojedyncze komórki atypowe

PIN 2 - 2/3 grubości nabłonka

PIN 3 - zmiany w całej grubości nabłonka

Rozpoznanie:

1. wywiad

2. badanie per rectum

3. USG

4. PSA (marker w surowicy, norma: 4 ng/ml), fosfataza kwaśna (mało charakterystyczna)

5. biopsja i weryfikacja hist-pat

Leczenie:

1. hormonalne

2. prostatectomia

3. radioterapia

4. orchidectomia - usunięcie jąder - zapobiega androgenizacji

Klasyfikacja:

1. NABŁONKOWE

1. NIEZŁOŚLIWE

2. ZŁOŚLIWE

1. GRUCZOLAKORAK - do 98 %

1. DROBNOGRONKOWY

2. WIELKOGRONKOWY

3. SITOWATY

4. LITY

5. INNY

2. RAK Z NABŁ. PRZEJŚCIOWEGO

3. RAK PŁASKONABŁONKOWY

4. RAK NIEZRÓŻNICOWANY

2. NIENABŁONKOWE

1. NIEZŁOŚLIWE

2. ZŁOŚLIWE

1. MIĘŚNIAKOMIĘSAK PRĄŻKOWOKOMÓRKOWY

2. MIĘŚNIAKOMIĘSAK GŁADKOKOMÓRKOWY

3. NOWOTWORY ROZMAITE

4. NOWOTWORY NIESKLASYFIKOWANE

5. ZMIANY NOWOTWOROPODOBNE

1. ROZROST GUZKOWY

2. INNE ROZROSTY

1. ROZROST TOWARZYSZĄCY ZANIKOWI

2. OGNISKOWY ROZROST WEWNATRZGRONKOWY

3. ROZROST KOM. PODSTAWNYCH

3. ZANIK

4. METAPLAZJA PŁASKONABŁONKOWA

5. ZAPALENIE

AGODNY ROZROST STERCZA

- rozrost rzekomonowotworowy

- utrudnienie oddawania moczu

- może się przekształcić w nowotwór

---