ĆW 1
ANATOMIA I FIZJOLOGIA UKŁADU ROZRODCZEGO KLACZY
- Macica dwurożna nie przedzielona. Szyjka dość krótka (fałdy podłużne, brak poprzecznych)
- ujście cewki moczowej nie ma zachyłka podcewkowego- łatwo trafić kateterem.
- poliestralne sezonowo- cykle regularnie się powtarzają (od kwietnia do października)
- okres przejściowy (styczeń- kwiecień)
- głębokie anestrus (okres zimowy)
- stosunek długości dnia do owulacji (melatonina szyszynka)
- długość cykli 21 dni (16-24)
- czas trwania rui: 5-7 dni (2-11)
- owulacja: 24-48h przed zakończeniem rui
- zapłodnienie w jajowodzie do 30h po owulacji
- transport zarodka do macicy: 3 dni
- implantacja 2 miesiące (od 35 dnia się zaczyna; do 100 dnia)
- czas trwania ciąży: 11 miesięcy (310- 365dni)
- ruja poźrebięca: 5-15 dnia po porodzie (następne 30 dni po porodzie)
- Łożysko: nabłonkowo- kosmówkowe rozsiane- nie dochodzi do mieszania się krwi matki z krwią płodu.
Cykl rujowy klacz- regulacja hormonalna
- wzrost estrogenów w rui, nie ma progesteronu
- w fazie lutealnej wzrost progesteronu
- 14 dnia PGF2α (pochodzenia macicznego) liza ciałka żółtego spadek poziomu progesteronu. Z podwzgórza GnRH
- ciałko żółte po owulacji jest różnie wrażliwe na prostaglandyny: już 5 dnia jest wrażliwe
- rasy szlachetne wykazują mniejszy wpływ pory roku
W ciąży:
- po zapłodnieniu: wzrost poziomu estrogenów do 30 dnia (zaczyna się implantacja)
- gonadotropina surowicy ciężarnej klaczy (PMSG, eCG) wytwarzana przez kubki endometrialne (skład 70-80% FSH i 20% LH)
- u klaczy powstają dodatkowe ciałka żółte, niektóre owulują;
- łożysko zajmuje się produkcją hormonów
Wskazania do manipulacji cyklem płciowym
- wyznaczanie optymalnego czasu inseminacji
- synchronizacja cykli
- prewencyjne przeciwdziałanie występowaniu zaburzeń jajnikowych
ĆW 2
PORÓD FIZJOLOGICZNY I POMOC PRZY PORODZIE FIZJOLOGICZNYM U KLACZY
(partus normalia/ eutokia)
- dojrzały płód, błony płodowe i wody płodowe są wydalane do środowiska przy udziale naturalnych sił klaczy
Czynniki wyzwalające poród:
- dojrzałość porodowa płodu
- stan czynnościowy narządów samicy
- płodowy układ podwzgórze- przysadka- nadnercza
- gestageny i estrogeny jednostki płodowo-łożyskowej i jajnika
- prostaglandyny
Płód:
- waga płodu musi być mniejsza niż 10% wagi matki
- wykształcona pokrywa włosowa
- uzębienie: 3 pary mlecznych trzonowców w żuchwie, cęgi w szczęce
- przysadka płodu uwalnia pod koniec ciązy dużo ACTH przysadka nadnercza (stres okołoporodowy)
- nadnercza płodu kilkakrotnie przerastają- poziom kortyzonu we krwi płodu i matki podnosi się
- kortyzon przechodzi przez łożysko do krwioobiegu matki i powoduje zmiany w stosunku steroidów płciowych- spada progesteron, rosną estrogeny.
- pod wpływem kortykoidów powstaje w łożysku prostaglandyna E- działa luteolitycznie, obniża progesteron (ustępuje blok progesteronowy) i zwiększa się produkcja estrogenów łożyskowych
- estrogeny uczulają mięśniówkę macicy na oksytocynę (z podwzgórza, magazynowana w przysadce)- bóle!
PORÓD- objawy zewnętrzne
- obrzęk sromu, zapadnięcie krzyża, rozluźnienie więzadeł krzyżowo-biodrowych, rozwój gruczołu sutkowego: 3-6 tyg
- tydzień przed porodem gruczoł napełnia się siarą
- sącząca się siara zasycha wokół ujścia przewodów sutkowych w postaci wosku (kropel bursztynu) 6-48h
- substancja woskowa jest przez 12-24h po czym mięknie i odpada pod wpływem strumienia siary
- naprężenie ciała, rozdęcie brzucha
- oglądanie się na boki
- pokładanie się i wstawanie
- stękanie, pocenie się
- odstawianie ogona tuż przed porodem
(nie wszystkie z tych objawów muszą występować)
FAZY PORODU
otwieranie szyjki
wypieranie płodu
wypieranie błon płodowych
AD1
- towarzyszą temu bóle porodowe rozwierające (dolores antepartum) przemieszczające płód.
- skurcze rozpoczynają się w końcach rogów macicy i prowadzą do rozwarcia ujścia wewnętrznego szyjki
- skurcze wywierają ciśnienie na wody płodowe. Najpier otwiera się wewnętrzne ujście
- skurcze są najpierw słabe, potem silniejsze
- skurcz prowadzi do wklinowania się pęcherza wód płodowych do szyjki a ona stopniowo rozwiera się w kierunku ujścia zewnętrznego
- rozwieranie kończy się jak średnica szyjki= średnicy pochwy
- pękają błony płodowe (wypływają wody płodowe) a nogi płodu podrażniają do następnej fazy
AD2
- rotacja płodu do prawidłowej pozycji
Postawa: stosunek grzbietu płodu do grzbietu matki
Ułożenie: ułożenie luźnych części ciała płodu względem siebie
Położenie: stosunek długiej osi matki do długiej osi płodu
położenie: podłużne, główkowe
postawa: grzbietowo- krzyżowa
ułożenie: głowa, szyja i kończyny piersiowe wyciągnięte do przodu, wyprostowane
- odruch opróżniania (odruch Fergusona) polega na zwiotczeniu ściany pochwy i jednoczesnym kurczeniu macicy + tłocznia brzuszna
- oderwanie łożyska, wysuwanie worka owodniowego przez srom. Przy przodowaniu główkowym wychodzą najpierw nogi, potem głowa między stawami nadgarstkowymi
- wydalenie całego źrebaka
- faza ta trwa 15-30min
- przy komplikacji może dojść do uszkodzenia dróg rodnych- może prowadzić do jałowości
- poród odbywa się z reguły na leżąco
AD3
- czas trwa od skurczów mięśniówki macicy. Wydalenie łożyska i lochii
- trwa 15-30min 2-3h po porodzie (u bydła do 8h)
- powyżej 3h mówimy o zatrzymaniu błon płodowych
- odkleja się je wtedy manualnie lub farmakologicznie (farmakologicznie lepiej)
- może się zdarzyć zapalenie macicy i ochwat poporodowy
- po 12h mogą pojawić się komplikacje- ochwat, zapalenie macicy, zejście śmiertelne
POŁOŻENIE (situs)
- podłużne (proste)- prawidłowe
- kierunek obu osi zgodny
- przodowanie główkowe lub pośladkowe
- poprzeczne lub pionowe- nieprawidłowe
- przodowanie brzuszne, grzbietowe, skośne
POSTAWA
- górna- grzbiet do grzbietu matki
- dolna- brzuch do grzbietu matki
- pośrednie- półboczna górna, półboczna dolna
UŁOZENIE (habitus)
- przeważnie ko0ńczyny i głowa są lekko zgięte- odpowiadają kształtowi macicy
- źrebię do momentu porodu przyjmuje położenie proste (podłużne) i postawę dolną przy zgiętych kończynach i głowie
- tuż przed porodem przechodzi z dolnej do górnej z przodowaniem główkowym
PRZYGOTOWANIE DO PORODU
- pomieszczenie przestronne z urządzeniami niezbędnymi
- ułożenie rodzącej samicy
- środki bezpieczeństwa
- zastępcze wody płodowe- jako poślizg
- higiena porodowa- umyć wszystko (gruczoł mlekowy też)
- nie przecinać od razu pępowiny (bo tam jest ok. 0,5l krwi. Naczynia kurczą się w kierunku płodu- krew wpłynie jeszcze do krwioobiegu płodu- tnij za jakieś 20min
ĆW3
PORÓD CIĘŻKI (partus gravis/ dystocia) ROZWIĄZYWANIE CIĘZKICH PORODÓW METODĄ KOREKCJI
przyczyny ze strony płodu
- nieprawidłowe ułożenie, położenie, postawa
- za duży płód
- obumarły płód
- ciąża bliźniacza
- potworkowatości
(prawidłowe przodowanie pośladkowe- w drogi rodne są wklinowane obie kończyny miedniczne płodu i ogon)
- zaparcie główki płodu o kość łonową (nosowe, czołowe, zupełne opadnięcie główki na przedpiersie, zawinięcie główki w bok na lewo lub prawo, wywinięcie główki na grzbiet, skręcenie główki wzdłuż długiej osi. To wszystko nieprawidłowości, powinna przylegać obiema gałęziami żuchwy do kończyn na wysokości stawów nadgarstkowych)
NIEPRAWIDŁOWE UŁOŻENIA KOŃCZYN PIERSIOWYCH
- zaparcie nadgarstkowe- kończyna zgięta opiera się o kość łonową matki i nie trafia w szyjkę. Może też zgięta wejść do szyjki (zaparcie nadgarstkowe wklinowane)- obu lub jednostronne.
- zaparcie łokciowe- kończyna zgięta w łokciu i łokciem zapiera się o kość łonową matki, bo kość ramienna ustawia się pionowo- trudno zdiagnozować, bo obie nogi są w szyjce, ale nozdrza są na wysokości stawu pęcinowego zamiast nadgarstkowego.
- zaparcie barkowe- wklinowuje się sama główka lub główka i 1 kończyna. Albo kończyny przednie układają się nad główką
NIEPRAWIDŁOWE UŁOŻENIA KOŃCZYN MIEDNICZNYCH
- zaparcie skokowe- kończyna zgięta w stawie skokowym zapiera się guzem piętowym o kośc łonową (zaparcie skokowe nie wklinowane) lub zgięta wklinowuje się w kanał miednicy (zaparcie skokowe wklinowane)
- zaparcie biodrowe- 1 lub obie kończyny podwinięte pod tułów- wklinowuje się jedna kończyna lub sam zad i ogon, kończyny pod tułowiem
NIEPRAWIDŁOWE POŁOŻENIA
- poprzeczne
a) przodowanie grzbietowe
b) przodowanie brzuszne- cztery kończyny w drogach rodnych
- pionowe
a) przodowanie grzbietowe
b) przodowanie brzuszne („postawa siedzącego psa”- slang bo chodzi o położenie, a przyjęło się stwierdzenie postawa)
NIEPRAWIDŁOWE POSTAWY
- boczna lewa lub prawa (grzbiet płodu do lewej lub prawej strony jamy brzusznej matki)
- dolna- grzbiet płodu do brzucha matki
ZA DUŻY PŁÓD
- bezwzględnie za duży- większy niż normalny źrebak
- względnie za duży- płód jest ok., ale matka ma za wąskie drogi rodne
OBUMARŁY PŁÓD
- normalnie pod wpływem skurczów płód wywołuje ruchy żeby ułożyć się prawidłowo. Martwy „nie współpracuje”.
- odentek- płód martwy zakażony. Pod wpływem bakterii gnije, a powstające gazy gromadzą się w tkankach płodu (rozdęcie). Zwiększa rozmiary i się nie mieści, a że jest zakażony to jest to przeciwwskazanie do cesarskiego cięcia
CIĄŻA BLIŹNIACZA
- mało miejsca, macica musi wykonać większą pracę (może nie dać rady), mogą się wklinować oba jednocześnie
POTWORKOWATOŚCI- zmieniają normalne proporcje ciała
- wodogłowie (hydrocephalus)
- dwugłowiec, dwutwarzowiec (dicephalus, diplosophus)
- rozszczepiel brzuszny (wynicowiec zgięty- schistosoma reflexum)- nie zrośnięcie powłok
brzusznych w linii białej- trzewia poza brzuchem, wygięcie kręgosłupa w stronę brzucha, usztywnienie kończyn w stawach.
- puchlina wodna (anasarca)- płyn gromadzi się w tkankach płodu („nalaniec”)- robi się za duży
- wodobrzusze (ascites)
- potwór podwójny- zrośnięte dwa płody
- okaleczel bezlędźwiowy (perosomus elumbis)- brak odcinka lędźwiowego kręgosłupa
- bezpostaciowiec kulisty (amorphus globosus)- do normalnie wytworzonego płodu dołączony jest kulisty twór w jakiejś części ciała
PRZESZKODY ZE STRONY MATKI
NIEPRAWIDŁOWE BÓLE PORODOWE
za słabe bóle
pierwotne
- od początku porodu nasilenie bólów jest niewystarczające dla wyparcia płodu.
Powody:
wyniszczenie samicy z niedożywienia, chorób przewlekłych, pasożytniczych,
nadmierne otłuszczenie,
zaburzenia neurohormonalne (zablokowanie receptorów wewnętrznego ujścia szyjki macicy, niedostateczna ilość oksytocyny lub brak wrażliwości macicy na nią, zwyrodnienie mięśniówki macicy),
ciąża bliźniacza,
puchlina błon płodowych (za dużo płynu rozciąga macicę- gorzej się kurczy)
stres w czasie porodu (adrenalina pobudzając receptory β w macicy hamuje skurcze)
wtórne
- na początku skurcze są ok., ale potem słabną bo zmęczenie mięśniówki- przy długotrwałych, nieskutecznych bólach wypierających
zbyt silne bóle
- w wyniku trudności z wklinowaniem płodu w kanał miednicy lub jego przejścia
- cechuje się nasilonymi lecz nieskutecznymi próbami wyparcia płodu
- normalną rytmikę bólów zastępuje stan długotrwałego skurczu macicy lub ciągła i gwałtowna praca tłoczni brzusznej.
WĄSKOŚĆ DRÓG RODNYCH
Dotyczy:
wąskość pochwy i sromu
pochwy i sromu- niedostateczne zwiotczenie i otwarcie dróg rodnych (najczęściej u pierwiastek, bo ich tkanki są mało elastyczne)
niedorozwój zewnętrznych narządów płciowych- u przedwcześnie krytych samic, zanim osiągnęły dojrzałość hodowlaną
obecność blizn np. po przebytych porodach; krwiaki, ropnie, torbiele w pochwie zwężające światło
obrzęk miękkiego kanału rodnego na skutek długotrwającej pomocy porodowej
wąskość szyjki
niedostateczne rozwarcie na skutek przedwczesnego pęknięcia pęcherzy płodowych
w wyniku blizn po wcześniejszych porodach
spazm szyjki (zaburzenie neurohormonalne- dokładnie nie zbadane, ale chyba brakuje 17-β-estradiolu szyjka powinna się rozluźniać jak kurczą się rogi, a tu kurczy się wszystko)
wąskość miednicy
bezwzględna- pierścień miednicy jest za wąski dla prawidłowego płodu. Powody: niedorozwój miednicy, bo za młoda samica, zmiany krzywicze, nakostniaki, deformacje po złamaniach
względna- rozmiary miednicy ok., ale płód jest za duży
NIEPRAWIDŁOWA ILOŚĆ WÓD PŁODOWYCH
wielowodzie
- za dużo płynu płodowego (nawet 100l)- nadmiernie rozciągnięta macica nie może pokonać oporów. Tak jest przy puchlinie błon płodowych
małowodzie
pierwotne
- za mało płynu produkowanego w ciąży (za słaby poślizg, wysychanie dróg- „suchy poród”- większy opór)
- za mało mucyny nadającej śliskość w płynie płodowym
wtórne
- za wcześnie odeszły wody
- przedłużający się poród po odejściu wód.
>>>>>można przebić te błony jeśli na zewnątrz wystaje pęcherz i prześwitują przez niego kończyny przednie do stawów nadgarstkowych (przy pośladkowym do skokowych)- jeśli tyle kończyn wystaje znaczy że już cała szyjka się rozwarła
PRZEDWCZESNE ODKLEJENIE ŁOŻYSKA
- u koni jest łożysko nabłonkowo-kosmówkowe (dość luźne połączenie- może się za wcześnie odkleić powodując niedotlenienie płodu. Może też utrudniać przejście)
SKRĘT MACICY
przedszyjkowy- rogów macicy. Można rozpoznać badaniem per rectum na podstawie napięcia więzadeł szerokich macicy (skręt w prawo- prawe więzadło ustawia się pionowo, a lewe w dół, poprzecznie od prawej do lewej strony jamy miednicznej)
zaszyjkowy- szyjki i trzonu. Można rozpoznać badaniem przez pochwę- obecność spiralnych fałdów błony śluzowej które biegną w lewo lub w prawo w zależności od kierunku skrętu.
- przez to szyjka jest niedorozwarta. Skręt od 90 do 180 stopni
OPADNIĘCIE MACICY
- opada w dół, robi się zagięcie macicy lub szyjki- płód nie może się wklinować.
PRZEPUKLINY BRZUSZNE
- macica może się wydostać przez mięsień skośny lub poprzeczny brzucha
- częściej zrywa się mięsień prosty brzucha- eliminuje to tłocznię brzuszną, a macica opuszcza się w dolne rejony.
- przepuklina przeponowa- macica dostaje się na teren klatki piersiowej, eliminuje to tłocznię brzuszną (matkę też…)
PRZESZKODY ZE STRONY CZŁOWIEKA
- złe utrzymanie, żywienie klaczy: złe odżywienie- słabe skurcze. Otłuszczenie- też słabsze, bo otłuszczona macica jest mniej wydolna
- brak ruchu w ciąży osłabia kondycję samicy. Nadmiar wyniszcza i może spowodować przedwczesny poród.
- zły dobór hodowlany: rasy lekkie kryte ogierami ras ciężkich- noworodek będzie za duży
- niefachowa „pomoc” porodowa- np. za wczesne przebicie pęcherza, nieprawidłowe ciągnięcie
- nieodpowiednie stosowanie środków farmakologicznych (np. klenbuterol zwiotcza mięśniówkę macicy)
POSTĘPOWANIE W CIĘŻKICH PORODACH
KOREKCJA (repozycja)
- na klaczy stojącej lub po znieczuleniu ogólnym i położeniu samicy w pozycji Trendelburga
- fetotomia- pocięcie płodu na kawałki
- cesarskie cięcie
CEL POMOCY
- wydobycie płodu w jak najkrótszym czasie w sposób który powoduje jak najmniejsze komplikacje dla matki.
(Dystokia jest stanem zagrożenia życia dla matki!!!!!)
Badanie musi być szybkie i precyzyjne:
- wywiad- długość ciąży, czas trwania porodu, czy i kiedy odeszły wody, czy ktoś pomagał zanim przyjechałem (domorosły fachowca, ginekolog chałupnik )
+ stan ogólny klaczy- ważne co do rokowania, ma wpływ na sposób rozwiązania
porodu, daje wskazówkę czy trzeba podać jakieś środki farmakologiczne)
- badanie przez pochwę z zachowaniem sterylności:
- czy szyjka rozwarta, płód żywy
- nasilenie bólów
- czy pęcherz płodowy pękł, czy jest cały
- ile wód płodowych?- jak odeszły albo jest mało to trzeba podać
- czy występują ankylozy? (usztywnienie kręgów szyjnych płodu)
- czy są potworkowatości?- jak tak to lepiej uśmiercić płód i fetotomia albo cesarskie
- ciąża bliźniacza?
- przodowanie łożyska? Za wcześnie się odkleiło?
Występowanie ciężkich porodów ok. 10% porodów zimnokrwistych; ok. 4% u koni szlachetnych.
GŁÓWNE PRZYCZYNY DYSTOKII
- 80% to nieprawidłowe ułożenie, położenie lub postawa; 20% to cała reszta o której była mowa. Dlatego podstawowa pomoc to korekcja, potem zakładamy łańcuszki/ linki i ciągniemy
- przygotuj się! Trzeba mieć środki do sedacji, zabezpieczyć się przed kopnięciem,
- mieć środki do znieczulenia nadoponowego (polo/lignokaina)- to osłabia parcia, bo tłocznia brzuszna mięknie, macica też- łatwiej tam manipulować.
- trzeba być przygotowanym do znieczulenia ogólnego (wziewne, iniekcyjne)
- środki do zwiotczenia mięśniówki macicy (kllenbuterol)
- zastępcze wody płodowe
- środki poślizgowe (olej parafinowy, bioakryl)
- wysterylizowany sprzęt porodowy (haki, linki, szczudło, zawłoczki lub kołki do linek porodowych- wszystko jałowe)
PRZESTRZEGAJ ZASAD ASEPTYKI!
- wywiąż i zabandażuj ogon, całą okolicę umyj i zdezynfekuj
CZY POTRZEBNE JEST ZNIECZULENIE?
- w razie potrzeby i sytuacji (uspokojenie, przeciwbólowe, nadoponowe, narkoza)- ale uwaga, to przechodzi przez barierę łożyskoeą!
Obecnie dąży się do zwiększenia przeżywalności na 2 sposoby:
maksymalnie skrócić fazę porodu (normalnie trwa 15-30min)
- poprzez doskonalenie manualne i organizację (tego nie robi się w pojedynkę- musi być zespół który wie co robić- poskromienie itd.)
wydłużenie życia źrebięcia w drogach rodnych matki poprzez dostarczanie tlenu
SCHEMAT POSTĘPOWANIA
I ETAP
- próba skorygowania ułożenia płodu na klaczy stojącej. Jeśli trzeba to sedacja
- czas korekcji ma trwać 10-15min- jak się nie uda to etap II
ETAP II
- sedacja, położenie klaczy i podniesienie zadu o 50* (pozycja Trendelburga)
- uwaga, bo sedacja powoduje położenie samicy (trudniejszy dostęp do dróg i robią się „mniej przestronne”). Sedacja osłabia skurcze.
pozycja Trendelberga: macica już bez skurczów bo działa sedacja; opada na dno jamy brzusznej- zwiększa się przestronność
- czas trwania tego etapu to 15-30min. Im dłużej tym gorzej bo dochodzi do obrzęku dróg rodnych- szanse na wydobycie płodu maleją.
- jeśli to trwa i nic nie daje to:
a) jeśli płód jest martwy to fetotomia lub cesarskie cięcie
b) jeśli płód żywy to cesarskie cięcie
- cesarka w odpowiednim czasie daje 90% szans na powodzenie. Im dłużej zwlekam tym gorzej, bo niedotlenienie płodu, zakażenia bakteryjne itd.
KOREKCJE
pośladkowe
- zaparcie skokowe- wchodzę ręką pod kopytko, unoszę maksymalnie do gory staw skokowy, spycham płód w głąb macicy i prostuję kończynę
- zaparcie biodrowe- chwycić za powrózek lub guz piętowy. Ciągnąć za to jednocześnie pchając płód w głąb macicy. Doprowadzam w ten sposób do zaparcia skokowego i potem koryguję skokowe.
- pętla Sakego- zapinamy za tułów przed wpustem miednicy i można ciągnąć bez repozycji jak mały płód i przestronne drogi rodne.
- łańcuszki Wejmana można przełożyć przez pachwiny płodu
nieprawidłowe położenia
- bardzo trudne do repozycji (jak mały płód a duże drogi to próbuj, jak nie to cesarka)
- palec w odbyt i ciągnij, a górę ciała pchaj- to może doprowadzić do położenia pośladkowego bocznego.
- położenie boczne pośladkowe- skrzyżuj kończyny i ciągnij na boki- obróci się.
- przodowanie brzuszne- łańcuszki na kończyny tylne (ciągniemy), jednocześnie przednie odpychamy
- siedzącego psa- ciągniemy tylne, pchamy przód. UWAGA! Czy na pewno to 4 nogi jednego źrebaka? Może to bliźniaki- sprawdzić!
Jak określić gdzie przód, a gdzie tył? Piersiowa: w stawie pęcinowym i nadgarstkowym zginają się w tą samą stronę; miedniczna w przeciwnych
- pionowe z przodowaniem grzbietowym- łap za ogon/ odbyt i ciągnij spychając jednocześnie przód. Ewentualnie łap za głowę spychając zad. Potem korekcja łokciowego
- jak są kończyny piersiowe w szyjce, a między nimi nie ma główki to zepchnij jedną nogę do zaparcia łokciowego- zrobi się więcej miejsca na poprawienie główki. Potem
ĆW 4
PORÓD CIĘŻKI- ROZWIĄZYWANIE METODĄ KAWAŁKOWANIA PŁODU (FETOTOMIA)
- fetus- płód - embrio- zarodek - embriotomia- kawałkowanie zarodka
- fetotomia- metoda rozwiązywania ciężkich porodów w przypadku napotkania trudności nie dających się rozwiązać w inny sposób lub gdy ekstrakcja z użyciem zwiększonej siły może spowodować uszkodzenie dróg rodnych.
- traci się zdolny jeszcze czasami do życia płód by chronić zdrowie rodzącej samicy i utrzymać jej dojrzałość.
- niezbędnym warunkiem do przeprowadzenia fetotomii jest dostateczne rozwarcie szyjki macicy, które pozwoliłoby na wprowadzenie ręki i fetotomu, swobodne wykonanie koniecznych czynności i wydobycie kawałków pociętego płodu (gdy zamknięta- masaż szyjki)
- wybór między fetotomią a cesarskim cięciem należy uzależnić od rokowania zarówno dla rodzącej samicy jak i płodu
Rodzaje fetotomii:
bezplanowa - usunięcie części płodu który stanowi bezpośrednią przeszkodę porodową
planowa- cięcia wykonywane wg schematu:
częściowa- odcięcie jednej części ciała płodu (np. kończyny, głowy)
całkowita- cięcie płodu na kawałki, stosowana głównie u dużych płodów
naskórna- głównie stosowana- cięcia wykonywane piłką Liessa na skórze
podskórna- wyłuszczenie kończyny płodu pod skórą
Wskazania do fetotomii:
- nieprawidłowe ułożenia, postawy i położenia płodu nie podlegające repozycji
- potworkowatości i zaburzenia rozwojowe płodu utrudniające poród
- zły stan zdrowia, znaczne osłabienie samicy
Instrumentarium:
- Fetotomia podskórna- palczaki (Guntera, Gerlacha itd.), szkatuły (de Bruina, Kellera), nóż skórny de Bruina- do odreparowania skóry
- Fetotomia naskórna- fetorom Thygesena przetyczka, piłka Liessa, uchwyty do piłki drucikowej (Simona), haki Krey-Schattlera, zawłoczki (Sanda, Balkego, Lindhorsta), łańcuszki porodowe, kołki porodowe
Zasady wykonywania fetotomii:
- wykonać w jak najkrótszym czasie
- unikać zbędnych cięć, przemyśleć technikę zabiegu
- najłatwiej wykonuje się na klaczy w pozycji stojącej
- uprzednio uspokoić klacz- małe znieczulenie nadoponowe, zmniejszenie parć (sonda do tchawicy), uspokojenie farmakologiczne
- używane narzędzia i zastępcze wody płodowe muszą być podobne do temperatury ciała (zimne wyzwalają silne skurcze)
- zakładając fetorom należy najpierw doprowadzić jego głowicę do miejsca zamierzonego cięcia
- fetorom powinien być umieszczony na górze lub z boku ciała płodu
- lekarz kontroluje cięcia i pracę fetotomu za pomocą ręki wprowadzonej do dróg rodnych i wydaje polecenia pracownikom
- nie odcinać od razu punktów przydatnych do zaczepienia przy repozycji lub ekstrakcji (np. kończyny)
- odcięte części powinny być od razu usunięte
- dokładne badanie poporodowe: ewentualne skaleczenia, perforacje, pozostawione części płodu, odklejanie się błon płodowych.
- zapewnić duże ilości wód zastępczych lub środków poślizgowych
- sprzęt przed zabiegiem odkażać
- żywe płody przed przystąpieniem do zabiegu muszą zostać uśmiercone (przerwanie powrózka pępowinowego, przecięcie szyi lub miednicy za pomocą fetotomu)
*zastępcze wody płodowe: NaCl; parafina; siemię lniane; żel do badania per rectum lub per vagina
Sprawdzanie czy płód żyje:
- palec do odbytu/ oka / jamy ustnej - ucisk na koronki
Momenty niebezpieczne których należy unikać i zapobiegać im:
- przebicie macicy- niekontrolowane wprowadzenie fetotomu, wpychanie go pod ciało płodu
- skaleczenia macicy przy nagłym rzucaniu/ kładzeniu się zwierzęcia
- cofnięcie się nieustalonego fetotomu w czasie cięcia i skaleczenie dróg rodnych
- zmiażdżenie tkanek dróg rodnych fetotomem
- uszkodzenie dróg rodnych poprzez wydobywanie bez zabezpieczenia dużych kawałków płodu o ostrych krawędziach (kości)
Rodzaje cięć:
- od operatora - do operatora - podłużne - poprzeczne - ukośne
Fetotomia częściowa:
- odcięcie jednej kończyny lub kończyny wraz z głową
- odcięcie głowy- należy dążyć do tego żeby z głową odciąć też szyję i to jak najbliżej tułowia (głowica fetotomu między łopatkami- kikut kręgosłupa schowany między barkami)
- odcięcie głowy i kończyny- głowa umieszczona na łopatce; piłka przewleczona pod szyją i pod pachą płodu
- odcięcie kończyny przedniej- głowica nieco ku górze i ku tyłowi za łopatką; piłka pod pachą
- odcięcie kończyny tylnej- głowica w okolicy lędźwiowej, piłką obejmuje się kończynę wraz ze stawem kolanowym i ogonem
Fetotomia całkowita:
- przecięcie głowy (zbyt duża objętość głowy)- głowicę do jamy ustnej; piłkę za uszami
- przecięcie pasa barkowego- głowica na szerokość dłoni za tylną krawędzią łopatki; piłka obejmuje kończynę (pod pachą) i szyję
- przecięcie klatki piersiowej cięciem skośnym- głowicę fetotomu wprowadza się tak daleko do macicy jak pozwala na to długość ręki i układa się na kręgosłupie płodu lub nieco bocznie od niego; piłkę przed przednim końcem mostka. Trzeba też założyć hak Krey-Schattlera na mostek, który stanowi zaporę przed zsunięciem się piłki
- cięcie poprzeczne pod miednicą płodu- po usunięciu trzewi cięcie poprzeczne tuż przed miednicą płodu w celu odzienia odcinka piersiowego kręgosłupa wraz z przynależną częścią brzucha.
- przecięcie miednicy- cięcie podłużne, w płaszczyźnie strzałkowej, pikę umieszcza się między kończynami tylnymi
Skrócona metoda kawałkowania płodu przodującego głową:
- pas bakowy cięciem pod kątem ostrym
- klatka piersiowa cięciem pod kątem ostrym
- cięcie miednicy
Kawałkowanie płodu przodującego pośladkami:
- przecięcie miednicy- głowica na grzbiecie płodu w okolicy krzyżowej, piłka obejmuje całą kończynę wraz ze stawem kolanowym i ogonem
- cięcie poprzeczne- głowica i pętla umieszczona aż w okolicy lędźwiowej; cięciem poprzecznym odcina się pozostałą kończynę wraz z połową miednicy i w miarę możliwości z dużą częścią brzucha
- cięcie pod kątem ostrym- pozostałą część ciała płodu podciąga się hakiem w stronę wejścia do jamy miednicznej, głowicę umieszcza się od góry w dół łopatek (czyli na klacie -rzed łopatkami) a piłkę pod kikutem kręgosłupa- odcina się kawałek płodu w kształcie klina lub tarczy
- przecięcie pasa barkowego cięciem pod kątem ostrym-
Oj tam! nic z tego nie wynika! Lepiej obejrzeć komiks z fetotomii krok po kroku w książce do położnictwa.
ĆW 5
CESARSKIE CIĘCIE
- polega na wykonaniu laparotomii, histerektomii i wyciągnięciu płodu.
- wykonywany rutynowo w sytuacjach, kiedy wydobycie płodu przez naturalne drogi rodne jest niemożliwe lub niebezpieczne dla klaczy i płodu.
- pierwszy zabieg w 1908r. Węgry- Lukacs
- Rekord świata w szybkości wykonania: 27min (USA)
Cele zabiegu:
- utrzymanie klaczy i płodu przy życiu.
- skrócenie czasu porodu w przypadku wystąpienia przeszkody
- zmniejszenie ilości zaburzeń okresu poporodowego poprzez uniknięcie uszkodzeń mogących powstać w następstwie manipulacji w drogach rodnych
- zachowanie płodności rodzącej klaczy
Wskazania:
- bezwzględne:
- badaniem położniczym stwierdzamy że wydobycie płodu przez naturalne drogi rodne jest niemożliwe ( niereponowalne skręty macicy, za duży płód, niedostateczne rozwarcie szyjki, niektóre typy potworkowatości, puchlina błon płodowych, poprzeczne i pionowe położenie płodu.
- względne:
- istnieją alternatywne metody rozwiązania ciężkiego porodu, ale po rozpatrzeniu wszystkich możliwości uznajemy że cesarka będzie najkorzystniejsza dla rodzącej klaczy
- podjęcie decyzji o wykonaniu cesarskiego cięcia w czasie gdy jest dobry stan ogólny rodzącej klaczy, żywy płód- rokują pomyślnie
- zwierzęta z zaburzeniami ogólnymi, po utracie krwi, długotrwałych porodach, z przedawnionym skrętem macicy, z zakażeniem błon płodowych/ płodu/ macicy- rokowanie spada
Rodzaje cesarskiego cięcia:
przyżyciowo
na ginącej samicy
nieplanowane- gdy wystąpiła dystokia
planowane- ustalone jest wcześniej np. klacz po złamaniach kości miednicy, przepuklina brzuszna ciężarnej macicy, za duży płód
Przygotowanie klaczy do zabiegu:
ocenić stan klaczy (stan układu krążenia, stopień odwodnienia, elektrolity, RKZ)
ocenić wagę klaczy (ważenie, taśma metryczna)
wszycie wenflonu i jeżeli są zaburzenia krążeniowe, elektrolitowe, RKZ wyrównywanie ich przez infuzję mleczanu + Ringera; PWE; NaCl 0,9%
wygolenie, mycie, rozkucie, przygotowanie leków i sprzętu do anestezji, płynów infuzyjnych, leków do reanimacji, sprzętu do resuscytacji źrebięcia, materiałów Szewnych, zestawu narzędzi do operacji narzędzi porodowych, pompy ssąco- płuczącej, wypłukanie jamy ustnej i żołądka oraz przygotowanie lin, taśm do wywiązania klaczy
(wypłukać żołądek przed podaniem znieczulenia!)
Premedykejszyn & Sedejszyn: weź se sprawdź jednostki. nie wiem gdzie jest mg a gdzie μm. Niewyraźnie piszą
- promazyna 0,3-0,7mg/kg i.v/ i.m.
- acetylopromazyna 0,02-0,04 mg/kg i.v./i.m.
(obniżają ciśnienie krwi- konieczne podanie dożylne płynów)
- ksylazyna 0,1-0,5 mg/kg i.v.
(ataksja, nasila skurcze macicy, zwiększa wrażliwość na ból, depresja układu krążenia)
- detomidyna 10-30 mg/kg i.v. (ataksja, bradykardia)
- romifidyna 40-80mg/kg i.v. (mniejsza ataksja)
Farmakologiczne położenie:
- diazepam + ketamina. Położyć bezpośrednio na stół. Chwytem.
Podtrzymanie znieczulenia ogólnego:
zabiegi trwające do 90-120minut:
- wlew dożylny mieszaniny anestetycznej: 500ml 5-10% gwajamaru + 0,5g ksylazyny lub 20mg detomidyny + 1g ketaminy + 20mg butorfanolu
- podajemy we wlewie kroplowym wg efektów działania
- metoda infuzyjna podtrzymywania znieczulenia ogólnego jest bezpieczniejsza niż wziewna bo jest większe dotlenienie i mniejsza kwasica płodu.
Zabiegi trwające 120min i dłużej:
- wlew kroplowy ketaminy 3 mg/kg/godzinę i propofolu 0,16 mg/kg/godzinę (najwygodniej użyć pompy infuzyjnej)
* wskazane jest zaintubowanie klaczy, podłączenie do tlenu i wentylowanie
** gdy płód żyje powinno się go również zaintubować i zaopatrzyć w tlen (EXIT)
Podtrzymanie znieczulenia ogólnego metodą wziewną:
- Izofluran 1 - 3,5 %
- Sevofluran 2,5 - 5 %
- Desfluran 7 - 9 %
- Halotan 1 - 3 % (przeciwwskazany: większa depresja układu naczyniowo- sercowego, zwiększone
krwawienie, powoduje kwasicę płodu i zwiększa ryzyko jego obumarcia)
Metodą kombinowaną (infuzyjne + wziewne):
- obecnie uznawana za najbezpieczniejszą; zalecana u pacjentów w złym stanie ogólnym lub w przypadku długich zabiegów
- dożylnie mieszanina TRIPLE- DRIP
- wziewnie 1,5% sevofluranu
Technika operacyjna:
Na klaczy stojącej: sedacja + znieczulenie miejscowe
- cięcia boczne prawe lub lewe; pionowe lub skośne; równolegle do łuku żebrowego
Na klaczy leżącej w znieczuleniu ogólnym (obecnie stosowana)
- cięcia boczne prawe lub lewe; pionowe lub skośne; równolegle do łuku żebrowego, cięcie Marcenaca w linii od ½ wysokości ostatniego żebra do stawu kolanowego
- cięcie przyśrodkowe prawe lub lewe
- cięcie w linii białej
Laparotomia boczna:
- ok. 30-40cm cięcie skóry i tkanki podskórnej
- mięśnie: skośny zewnętrzny, wewnętrzny, poprzeczny brzucha rozdzielamy na tępo wzdłuż włókien mięśniowych
- powięź brzucha
- otrzewna
Laparotomia przyśrodkowa:
- ok. 30-40cm cięcie skóry i tkanki podskórnej na dłoń od linii białej
- przecięcie rozcięgien mięśni: skośnego zewnętrznego i wewnętrznego
- m. prosty brzucha- włókna mięśniowe rozdzielane na tępo (atraumatycznie)
- powięź brzucha
- otrzewna
Laparotomia pośrodkowa tylna:
- ok. 30-40cm cięcie skóry w linii białej- zaczynamy na dłoń doogonowo od pępka i prowadzimy w kierunku doczaszkowym
- najprostszy dostęp do jamy brzusznej oraz najkrótszy czas operacji (najczęściej stosowana technika)
O wyborze miejsca cięcia decyduje wcześniejsze rozpoznanie położnicze oraz preferencje i doświadczenie operatora
Technika operacyjna cd.
- wydobycie macicy z jamy brzusznej- macicę wydobywa się po uchwyceniu przez jej ścianę za kończynę płodu (kluczowy moment zabiegu warunkujący czystość!
przecięcie macicy (histerotomia)
- podłużne cięcie przebiegające na jej krzywiźnie większej; długość cięcia: od kopytka do nadgarstka płodu lub od kopytka do stawu skokowego
- zatamowanie krwawienia ze ściany macicy (podwiązanie naczyń, wstrzyknięcie do nich oksytocyny, obszycie brzegów rany macicy tzw. szwem szewskim)
ekstrakcja płodu z macicy
- sterylnie łańcuszkami porodowymi; asekuracja macicy przed rozerwaniem
- śródoperacyjne odklejenie łożyska (jeżeli jest niemożliwe to można zostawić, ale koniecznie trzeba odkleić wokół rany macicy
- wprowadzenie do jamy macicy przed jej zamknięciem środków bakteriostatycznych
- zespolenie ściany macicy (zbliżający szew ciągły Lamberta zatopiony drugim piętrem szwu Cushinga)- zalecany monofilament np. PDS II o grubości 1 lub 2
- umycie macicy płynem fizjologicznym oraz nastrzykanie ściany oksytocyną- przyspiesza jej obkurczanie
- po zaszyciu macicy wymiana brudnych pól operacyjnych i rękawiczek!!!!
- szycie powłok brzusznych (nici rozpuszczalne Vicryl lub Dexan o grubości 2
- pomiędzy poszczególnymi piętrami szwów nie powinno być wolnej przestrzeni ze względu na niebezpieczeństwo gromadzenia się wysięku, który sprzyja zakażeniu i rozejściu się szwów
- klacze ważące ponad 600kg wskazane jest zbliżenie linii białej pojedynczymi szwami, ewentualnie szwem ciągłym na okrętkę z użyciem podwójnej nici o grubości 2
- wypłukanie i odessanie płynu z jamy otrzewnowej
Komplikacje które mogą wystąpić po zabiegu cesarskiego cięcia:
zatrzymanie łożyska
zapalenie macicy
ochwat
przepukliny pooperacyjne, rozejście się rany, wytrzewienie
skrwawienie się klaczy do jamy macicy lub do jamy otrzewnowej
morzysko pooperacyjne
zapalenie otrzewnej
zrosty macicy z pęcherzem moczowym, jelitami, ścianą brzucha
zakażenie rany pooperacyjnej
Standardowa opieka pooperacyjna nad klaczą po cesarskim cięciu:
w sytuacji gdy nie można odkleić łożyska śródoperacyjnie w 3 godzinie po zabiegu odjąć je farmakologicznie lub manualnie
płukanie macicy w 2-3h po zabiegu. W sytuacji gdy odjęto łożysko po zabiegu płu7kanie macicy wykonujemy przez 3-4 dni i aplikujemy antybiotyki domacicznie
Codziennie badanie kliniczne, gdy konieczność również dodatkowe (morfologia, biochemia, ocena płynu otrzewnowego)
przezprostniczy masaż macicy w 2, 3, 5 dobie po zabiegu
antybiotyki ogólnie- przez 5 dni
nie sterydowe leki przeciwzapalne- przez 3 dni
oksytocyna- 2x dziennie przez 5 dni
toaleta i kontrola gojenia rany pooperacyjnej- codziennie przez 10 dni
spacery- 15 minutowe 2x dziennie; już od następnej doby po zabiegu
zdjęcie szwów- 12-14 dni po zabiegu
Przeżywalność i płodność klaczy po zabiegu:
- przeżywalność: 80-90%
- płodność:
- po 1 roku od wykonania zabiegu zaźrebialność (45 dzień ciąży) wynosiła 52,4%
- po 2 latach 69,4%
- przeżywalność źrebiąt:
- po planowanym: 83%
- po nieplanowanym (dystokia): 21% (w rzeczywistości jeszcze mniej- prawie nigdy nie przeżywają jak
się za długo czeka z decyzją i próbuje korekcji do ostatniej chwili)
ĆW 7
POSTĘPOWANIE Z KLACZĄ PO ZABIEGACH OPERACYJNYCH NA NARZĄDACH ROZRODCZYCH
Opieka pooperacyjna:
- to zachowanie homeostazy organizmu, kontrola bólu, wczesne rozpoznanie powikłań
- zalecenia: kontrola CTO, antybiotykoterapia, płynoterapia, odpowiednie odżywianie pacjenta chirurgicznego
Leki przeciwbakteryjne:
pen- strept 1ml / 25kg
Penicillin LA 1ml / 25 kg
StreptoForte 1ml/ 30 kg
Sul-Triolin (sulfadiazyna, trimetoprim) 1ml / 25 kg
Depomycin (penicylina, dihydrostreptomycyna) 1 ml / 25 kg
Najlepiej podawać nie więcej niż 10 ml s.c. czy i.m. (te leki stosowane jako osłonowe z reguły mają działanie bakteriostatyczne)
Kanavet 25 % 1 ml / 25 kg
Trimerazin 1 ml / 20 kg
Gentamycyna 6-8 mg / kg (krótki okres półtrwania- 6h)
Borgal (sulfadoksyna, trimetoprim) 3 ml / 50 kg
Niesterydowe przeciwzapalne:
Biovetalgin (metamizol) 10-50mg / kg (20-60 ml/ konia)
Flunimeg (megluminian fluniksyny) 1ml / 45kg
Butapirazol (fenylbutazon) 2-4 mg / kg (lek z wyboru przy ochwacie; nie więcej niż 3dni bo wątroba)
Kwas meklofenamowy 2,3 mg / kg
Sterydowe p. bólowe i p. zapalne
Dexafort (deksametazon) 1ml / 25 kg (0,08mg / kg)
Kurczące macicę:
Inj. Oxytocini, Lactocin (oxytocyna) 10- 60 j.m.
- oksytocyna działa na mięśnie gładkie macicy, ale też przewodu pokarmowego; szczególnie u źrebiąt. Przyspiesza perystaltykę jelit, dlatego gdy podejrzewamy że dojdzie do zatrzymania smółki podajemy.
Przyspieszające gojenie ran:
Chitopan (chitozan, kw mlekowy)
Solcoseryl
przy uszkodzeniach pochwy: maść Wiszniewskiego: 50 mg dziegciu
20 g bismutum subgalicum
100 ml oleju rycynowego
Zapalenie żył:
Vetisolon: DMSO prednizolon
Irygacja macicy:
Vagothyl 1% (polikrezulen) PS: przy leczeniu raka strzałki stosować to samo tylko nie rozcieńczone
Biolugol (Jodyna) J2 + KJ po ciężkim porodzie
Kwas borny po fetotomii
0,9 NaCl musimy mieć pewność że nie ma kontaktu z jamą brzuszną
chlorheksydyna 0,02- 0,05% po zlewarowaniu płuczemy NaCl bo niszczy makrofagi
Antybiotyki stosowane domacicznie:
Omnygram (kolistyna, ampicylina) 10-20ml
Fatroximin (rifaksymina) 100-400mg
czopki domaciczne
Żywienie pooperacyjne:
- wodę podaje się 3h po zabiegu
- pokarm po 6h (siano)
Powikłania pooperacyjne:
(większości powikłań można uniknąć stosując właściwe techniki przy zabiegu- aseptyka!!!!)
- ból- wgłobienie rogu macicy
- krwawienie, krwotok
- zakażenie
- rozejście się brzegów rany (niewłaściwy materiał, niewłaściwe odstępy, nie założyliśmy szwów odprężających)
- przetoki
- zrosty: najbardziej niebezpieczne wewnątrz- włożyć rękę do prostnicy raz na dobę i poruszać
- wstrząs
-hipotermia
- zapalenie macicy
- ochwat poporodowy (toksyczny)
- samookaleczenie
- gromadzenie się płynu surowiczego
- obrzęk
- martwica z niedokrwienia
- ranę oceniamy pod kątem zaczerwienienia, obrzęku, wypływu
- Zabiegi które nie były planowane zazwyczaj przeprowadza się u pacjentów z zaburzeniami RKZ i elektrolitów. Należy je monitorować i leczyć w okresie pooperacyjnym.
- rany pooperacyjne należy chronić przed samookaleczeniem przez pacjenta
- Kontynuuje się antybiotykoterapię u pacjentów u których przed zabiegiem rozpoczęto leczenie zakażeń.
Zapalenie błony śluzowej macicy:
- etiologia: E. coli; hemolityczne i niehemolityczne rodzaje paciorkowców i gronkowców
- patogeneza: drobnoustroje oddziałują na organizm głównie za pośrednictwem toksyn (miejscowe stany zapalne macicy, ropowica, posocznica)
- objawy kliniczne:
postać ostra
- surowiczy, śluzowy lub śluzowo- ropny wypływ z pochwy: proces zapalny obejmuje też szyjkę macicy i pochwę; badaniem USG stwierdza się nagromadzenie płynu w jamie macicy.
- dodatni wynik badania bakteriologicznego i cytologicznego (naciek granulocytarny)
postać podostra
- brak jednoznacznych objawów klinicznych, rozpoznanie możliwe na podstawie badania biopsyjnego lub cytologicznego
postać przewlekła
- przebiega z reguły bez objawów klinicznych; diagnostyka bakteriologiczna i cytologiczna ujemna; jedynie histopatologia
Leczenie: postępowanie terapeutyczne ma na celu fizyczne wspomaganie akcji oczyszczania macicy z martwych tkanek i zanieczyszczeń
antybiotykoterapia: antybiotyki do stosowania domacicznego + oksytocyna
płukanie macicy roztworem pomidonu w wodzie destylowanej (1:1000)
po ostatnim płukaniu można podać 20j.m. oksytocyny w celu stymulacji ewakuacji zawartości macicy
Zatrucia toksynami bakteryjnymi:
- objawy: wzrost ilości płynu w świetle macicy; pogorszenie stanu ogólnego, wzrost CTO, osłabienie, brak apetytu, silne parcia, wyciek cuchnących odchodów, czasami biegunki, odwodnienie, spadek mleczności
Leczenie:
- środki kurczące macicę (hormony tylnego płata przysadki), leki pobudzające układ przywspółczulny, wyciągi sporyszu (ergometryna- już niedostępna)
- masaże macicy przez prostnicę
- zlewarowanie nagromadzonego w macicy płynu
- płukanie macicy roztworami środków p.bakteryjnych
- leki stosowane miejscowo- pałeczki i kapsułki antyseptyczne i zawierające środki utleniające
Ochwat poporodowy:
- patogeneza: produkty rozpadu białka tkankowego i bakteryjnego wchłonięte z jamy macicy działają trująco na tworzywo kopytowe klaczy
- pomiędzy warstwą rogową a wytwórczą gromadzi się przesięk i rozpoczynają się procesy rozluźniające ich połączenie- pododermatitis
- leczenie: metody chirurgiczne, miękkie stanowisko, zimne okłady, leki p.histaminowe, kortykosterydy.
ĆW 8
OPERACYJNE LECZENIE USZKODZEŃ DRÓG RODNYCH U KLACZY
(wrodzony brak krocza, obojnactwo, wypadki, starcze zwiotczenie tkanek)
- plastyka chirurgiczna sromu i krocza
- tymczasowe uszczelnienie sromu
- operacyjne leczenie uszkodzeń sromu i krocza I, II, III stopnia
- przetoka prostniczo- pochwowa
Ocena krocza i sromu
Indeks Caslicka (I.C.)= efektywna długość warg sromowych (od górnego spojenia sromu do poziomu spojenia łonowego) x kąt deklinacji krocza (kąt nachylenia)
Typ I: krocze prawidłowe I.C.<50
Typ II: I.C. 50-150 (wskazane wykonanie plastyki chirurgicznej)
Typ III: I.C.>150 (bezwzględnie należy wykonać plastykę)
Ocena sromu:
- wargi sromowe (symetria, ewentualne uszkodzenia, wwinięcia, wywinięcia, guzy, blizny itp.)
- szczelność szpary sromowej- nieszczelność szpary sromowej może powstawać na skutek:
- kacheksji, starczego zwiotczenia tkanek, nieleczonych uszkodzeń przedsionka pochwy lub sromu,
predyspozycji genetycznych
- chirurgiczna plastyka sromu i krocza jest przeprowadzana w celu zwężenia szpary sromowej w przypadku jej nieszczelności
- zabieg ten ma na celu pionizację krocza- uzupełnienie I.C.<50 (typ I krocza)
- zaniechanie zabiegu może skutkować powstaniem stanów zapalnych dróg rodnych, pneumovaginy, urovaginy
Występowanie zmian w macicy klaczy z nieszczelnością sromu: 83%- endometritis
17%- endometriosis
Przygotowanie klaczy do zabiegu (zabiegi w okolicy sromu i krocza wykonuje się w pozycji stojącej zwierzęcia):
- wykonuje się do 24h od powstania uszkodzenia
- w przypadku sytuacji zadawnionych zabieg należy wykonać po upływie min 2-4 tygodni od powstania uszkodzenia
- planowany zabieg plastyki należy wykonać po wyleczeniu endometritis
- wywiązanie ogona, toaleta i dezynfekcja okolicy krocza i sromu, sedacja, znieczulenie miejscowe nasiękowe
Metoda Caslicka:
- wycięcie fragmentu skóry i błony śluzowej warg sromowych wraz z górnym spojeniem warg sromowych
- brzegi rany błony śluzowej zespalamy szwem ciągłym na okrętkę, a skórę zbliżamy pojedynczymi węzełkami lub szwem ciągłym na okrętkę.
- wadą zabiegu jest powstawanie zachyłka w górnym sklepieniu przedsionka pochwy.
Metoda Caslicka w modyfikacji Tillmanna:
- założenie kleszczyków lub lejców na wargi sromowe i sklepienie warg.
- nacięcie śluzówki przedsionka pochwy na granicy skóry.
- odreparowanie śluzówki w kierunku dogłowowym tak, aby powstały 3 trójkątne powierzchnie o wspólnym szczycie leżącym ok. 6-10 cm od szpary sromowej.
- wycięcie fragmentu błony śluzowej o kształcie trójkąta (wg Bosteda- bez wycinania)
- zakładanie szwów (szew odwrócony)
- założenie szwów skórnych (pojedyncze węzełki lub materacowe)
Metoda Caslicka w modyfikacji Clarka:
- odreparowanie błony śluzowej i wycięcie jej nadmiaru
- zakładanie szwów na tkanki krocza
- szycie błony śluzowej górnego sklepienia przedsionka pochwy
- szwy skórne
Korekcja warg sromowych- Mounteverde
- polega na wycięciu fragmentu skóry w kształcie półksiężyca pod dolnym spojeniem warg sromowych; zszycie szwami skórnymi pojedynczymi
Tymczasowe uszczelnianie szpary sromowej- metoda Buhnera
wykonanie 2-3 cm nacięć skóry powyżej i poniżej spojenia warg sromowych
przebicie igłą Buhnera tkanki podskórnej od nacięcia do nacięcia wzdłuż warg sromowych
przeciągnięcie grubej nici lub taśmy nylonowej
wiązanie poniżej dolnego spojenia warg sromowych
Stabilizacja szyjki macicy- metoda Winklera
- ma na celu stałe umocowanie szyjki macicy do ścięgna … łonowego z dojścia przez pochwę. Przed zabiegiem włożyć do cewki moczowej cewnik, co pozwoli na określenie jej położenia.
Uszkodzenia sromu i krocza
- najczęściej powstaje podczas porodu, zwłaszcza u pierwiastek, rzadziej podczas krycia, transportu, urazów mechanicznych.
Przyczyny:
- wąskość tylnego odcinka dróg rodnych
- niedostateczne przygotowanie do porodu
- ekstrakcja płodu z nadmierną siłą
- nieprawidłowe postawy, położenia i ułożenia płodu
- względnie lub bezwzględnie za duży płód
- przedłużający się poród: suchość dróg rodnych, obrzęki
- nieprawidłowe używanie narzędzi ginekologicznych i położniczych
- zabieg fetotomi (usuwanie nieosłoniętych, odciętych części płodu- ostre krawędzie)
- celowe nacięcie krocza- episiotomia
Podział uszkodzeń sromu i rocza
I stopnia: obejmuje błony śluzowe przedsionka pochwy i sromu
II stopnia: obejmuje błony śluzowe przedsionka pochwy, sromu i krocza
III stopnia: j.w + odbyt i prostnica (kloaka)
Przetoka prostniczo- pochwowa: uszkodzenie obejmuje bł śluzową pochwy, krocza i prostnicę
Epistotomia- celowe nacięcie krocza w trakcie porodu, które ma na celu zapobiegnięcie niekontrolowanemu uszkodzeniu przedsionka pochwy, krocza, odbytu, prostnicy
Cele chirurgicznego opracowania uszkodzeń sromu i krocza:
- zapobieganie krwawieniom i zakażeniom
- przywrócenie prawidłowych stosunków anatomicznych sromu
- w przypadku kloaki konieczność odtworzenia odbytu (utrzymywanie kału)
- przywrócenie prawidłowych czynności funkcjonalnych warunkujących przydatność samicy w rozrodzie
Zasady postępowania w przypadku uszkodzeń sromu i krocza
- opracowanie chirurgiczne ran Świerzych- do 6 h
- opracowanie chirurgiczne ran „starych”- po całkowitym ustąpieniu obrzęku i zbliznowaceniu rany (2-6 tyg)
- zabiegi w okolicy sromu i krocza wykonujemy na stojącym zwierzęciu!
- przygotowanie dietetyczne pacjenta
- przygotowanie farmakologiczne- sedacja, niskie znieczulenie nadoponowe, znieczulenie nasiękowe
- opróżnienie prostnicy z zalegającego kału, założenie tamponu doprostniczego; w przypadku kloaki wypłukanie pochwy i prostnicy
- przygotowanie pola operacyjnego
- odświeżenie i opracowanie brzegów rany
- odreparowanie błony śluzowej pochwy i prostnicy (kloaka- na głębokość 3-5 cm)
- w przypadku głębokich uszkodzeń zabiegi odtwórcze dzielić na 2, a nawet 3 etapy- następny po całkowitym wygojeniu się rany
- postępowanie pooperacyjne ogólne, miejscowe, dieta
- zdjęcie szwów
Szycie uszkodzeń I i II stopnia
- sposób zakładania szwów odwracalnych- zakładamy je od głębi rany
Szycie kloaki metodą Gotzego:
przekłuć błonę śluzową pochwy około 3 cm od brzegów rany
zebranie tkanek krocza i wyjście w pobliżu błony śluzowej prostnicy
szycie w podśluzówce prostnicy
przejście na przeciwległą stronę błony śluzowej prostnicy
zebranie tkanek krocza
przebicie błony śluzowej do światła pochwy ok. 3 cm od brzegu rany
przebicie błony śluzowej pochwy po raz trzeci
przejście na przeciwległą stronę i przebicie błony śluzowej pochwy po raz czwarty
- Wiązanie szwów po każdym założeniu lub po założeniu wszystkich
- szwy zakładane co 1,5 cm
- pamiętać o zespoleniu m. zwieracza odbytu- pojedyncze szwy materacowe
Szycie kloaki metodą Clarka
szycie przerwanej pochwy
założenie szwów zespalających tkanki krocza
szycie przerwanej prostnicy
szwy skórne
Przyczyny powstawania przetoki prostnico- pochwowej:
powikłanie po ciężkim porodzie:
- skrzyżowanie kończyn płodu nad głową w II fazie porodu
- ekstrakcja ostrych części ciała płodu podczas fetotomii
- przebudowany fałd błony dziewiczej
powikłanie po leczeniu kloaki
Techniki operacyjne stosowane w leczeniu przetoki:
wytworzenie kloaki i leczenie chirurgiczne kloaki
dojście do przetoki poprzez horyzontalne nacięcia krocza (uszkodzenia doczaszkowe)
dojście do przetoki od światła pochwy i prostnicy (uszkodzenia doogonowe)
* należy oddzielnie zbliżyć tkanki krocza (szwy pojedyncze), pochwy (szew ciągły materacowy wywijający błonę śluzową pochwy do światła pochwy) prostnicy (szew ciągły materacowy wywijający błonę śluzową prostnicy do światła prostnicy)
** prostnicę należy zbliżyć w linii poprzecznej do jej osi długiej
ĆW 9
KLINICZNE BADANIE UKŁADU ROZRODCZEGO KLACZY
- badanie kliniczno- ginekologiczne klaczy powinno odbywać się wg stałego schematu, ponieważ tylko wtedy zapewniony jest konieczny zakres badań i dokumentacja wyników
- o tym, czy wykonuje się pełne czy częściowe badanie, decyduje wskazanie
- przy ocenie przydatności do rozrodu i przy zaburzeniach płodności przeprowadza się pełne badanie ale rodzaj i zakres pobieranych prób zależą od poszczególnych przypadków lub zalecenia
- przy powtarzanych badaniach, jak kontrola pęcherzyka podczas sezonu rozrodczego lub rozpoznawania ciąży, ich zakres ograniczony jest do minimum.
- zawsze należy uwzględnić stan kliniczny narządu płciowego danej klaczy.
Przebieg badania:
Identyfikacja klaczy:
- nazwa, numer, rasa, maść, wiek, ewentualnie pochodzenie
Wywiad:
- dotychczasowe użytkowanie do rozrodu, czas i przebieg ostatniego porodu, przebieg okresu poporodowego, przebyte cykle (czas, intensywność), czas krycia, inseminacji lub leczenia
Badanie ogólne:
- stwierdzenie choroby poza narządem płciowym, które mogą ograniczać lub wykluczyć użytkowanie rozrodowe klaczy
Badanie szczegółowe:
Szczegółowe badanie zewnętrzne
objawy rujowe (sprawdzenie przy ogierze)
brzuch (obwód brzucha w zaawansowanej ciąży; puchlina wód płodowych)
gruczoł mlekowy (przy podejrzeniu zapalenia gruczołu mlekowego u klaczy w laktacji
zewnętrzne narządy płciowe i okolica sromu
a) zamknięcie i ustawienie sromu, uszkodzenia, obecność wydzieliny, obrzęki, barwa i wilgotność błon śluzowych przedsionka pochwy
b) dolna strona ogona, włosy ogona, wewnętrzna powierzchnia ud (wydzielina lub strzępy z wydzieliny)
Szczegółowe badanie wewnętrzne
badanie przez prostnicę: omacywanie i badanie USG
a) macica (wielkość, symetria, właściwości ściany macicy, reaktywność, grubość, zawartość)
b) szyjka (kształt, konsystencja)
c) jajniki (stan czynnościowy, ilość pęcherzyków, jakość płynu pęcherzykowego, napięcie ściany pęcherzyka dominującego)
d) przydatki
badanie przez pochwę
a) kształt i otwarcie części pochwowej szyjki macicy
b) barwa i wilgotność błony śluzowej przedsionka pochwy, pochwy i części pochwowej szyjki macicy
pobieranie prób do badań laboratoryjnych
a) wymaz z macicy do badania mikrobiologicznego
b) wymaz z dołu łechtaczki w kierunku zakaźnego zapalenia macicy klaczy (CEM (Taylorella equigenitalis)
c) biopsja błony śluzowej macicy do badania histologicznego
d) rozmaz z endometrium do badania cytologicznego (wykazanie komórek zapalnych)
e) ewentualne próby krwi do oznaczaia progesteronu, estradiolu, gonadotropiny surowiczej ciężarnej klaczy (eCG, PMSG)
badanie dodatkowe
a) histeroskopia
b) określanie wzorca białek macicy
Badanie przez prostnicę
Macica
1) wielkość
WI- mała, rogi macicy grubości palca
WII- średnia, rogi macicy grubości ramienia dziecka
WIII- duża, rogi macicy grubości przedramienia człowieka
WIV- rogi macicy większe niż ramię lub bochen chleba, ale dużą krzywiznę można jeszcze objąć ręką
2) symetria
S- oba rogi symetryczne, o jednakowej średnicy
As- asymetria któregoś rogu. Określa się ją w zależności od stopnia jako małą (+) lub wyraźną (++),
ograniczone zgrubienie określa się w zależności od wielkości jako jajo kurze, jajo gęsie, pięść itd. W zależności od tego którego rogu dotyczy asymetria, oznaczenie jej stopnia stawia się z przodu symbolu As- czyli lewy (++As= wyraźna asymetria lewego rogu) lub z tyłu (As jajo kurze= asymetria wielkości jaja kurzego prawego rogu)
3) Reaktywność (tonus) macicy
RI- wiotka, słaba reaktywność
RII- średnio reaktywna
RIII- silnie i szybko reaktywna (np. stadium sensybilizacji podczas ciąży)
4) Zawartość
- opis słowami np. płynna (fluktuacja), twarda, gazowa, a w przypadku ciąży jako małego lub dużego woreczka, balonu lub czegoś tam
Jajnik i pęcherzyk
Wielkość:
O- orzech laskowy; średnica ok. 1,5cm
Wiś- wiśnia; 2cm
Owł- orzech włoski; 3 cm
Jgoł- jajo gołębie; 4 cm
Jkurz- jajo kurze; 5-6 cm
Jgęś- jajo gęsie; 7 cm
Jkacz- jajo kacze; 7-8 cm
P- pięść ok. 10 cm
Konsystencja
napięty, bez chełbotanie
napięty, stwierdza się już chełbotanie
b wyraźne, ale jeszcze napięte chełbotanie
miękkie chełbotanie
poduszkowaty, miękki (świeżo pęknięty pęcherzyk)
* gdy chełbotanie- owulacja do ok. 6 godzin
Badanie przez pochwę
kształt części pochwowej szyjki macicy
Cz - czop
R - rozeta
W - wiotka, płatowata, obwisła
O - obszerna, szeroka
otwarcie szyjki macicy
0 - całkowicie zamknięta
1 - otwarta na grubość źdźbła słomy
2 - otwarta na grubość ołówka
3 - otwarta na grubość 1-2 palców
4 - otwarta na grubość 3-5 palców
barwa części pochwowej szyjki macicy i błony śluzowej macicy
A - anemiczna, blada
B - bladoróżowa
C - przekrwiona
D - wyraźne, chorobowe zaczerwienienie
wilgotność części pochwowej szyjki macicy
I - sucha, kleista
II - słabo wilgotna
III - średnio wilgotna, lustrzana
IV - silnie wilgotna, nitki śluzu
V - nagromadzenie się płynu (dodać opis wydzieliny)
OCENA FAZ CYKLU RUJOWEGO KLACZY
Sezonowa regulacja aktywności rozrodczej klaczy:
- zmiany sezonowe w aktywności rozrodczej są zależne od aktywnie odbieranych przez organizm zmian długości dnia świetlnego, temperatury i warunków żywieniowych
- kluczowy przekaz sygnałów świetlnych do osi podwzgórzowo- przysadkowej następuje za pomocą melatoniny, której synteza i uwalnianie jest bezpośrednio sterowane długością dnia świetlnego
- na początku sezonu rozrodczego dochodzi do hamowania wydzielania melatoniny na skutek wydłużania dnia, co z kolei pozytywnie wpływa na uwalnianie GnRH z podwzgórza
- GnRH stymuluje wydzielanie gonadotropin (FSH, LH) które z kolei działają stymulująco na jajnik
Cykl rujowy- okres od pierwszego dnia wystąpienia zewnętrznych objawów rui do ostatniego dnia przed następną rują (proestrus, estrus, diestrus, anestrus)
Anafrodyzja- brak zewnętrznych objawów rujowych. Cykl na jajniku prawidłowy, ale brak zewnętrznych objawów psychoseksualnych (libido)
Nimfomania- bardzo silnie wyrażone zachowania psychoseksualne, które utrzymują się przez długi okres czasu
Wirylizm- ujawnienie się wtórnych cech samczych u samic. Klacze wykazują zachowania samcze, są agresywne, dominujące. Ogierowate zachowania klaczy związane są z aktywnością hormonalną (androgenami). Takie sytuacje mogą mieć miejsce w przypadku hormonalnie aktywnych guzów nowotworowych jajników.
Przedłużony cykl rujowy- najczęściej występuje pod koniec sezonu rozrodczego i często jest związany z obecnością dużego, przetrwałego, nieowulującego pęcherzyka jajnikowego, aktywnie wydzielającego estrogeny.
Skrócony cykl rujowy
Ruja przerywana
- długość cyklu rujowego: 21- 22 dni
- zewnętrzne objawy rujowe i gotowość do krycia trwają 4- 10 dni
- długość rui zależy przede wszystkim od pory roku
- na początku sezony ruje są dłuższe, ale słabiej wyrażone
- podczas sezonu ruja trwa 5-7 dni
- kuce i klacze ras prymitywnych mają cykl rujowy dłuższy (o ok. 2 dni) niż klacze ras większych i ras szlachetnych
Cykl płciowy- okres od uzyskania dojrzałości płciowej aż do jej zakończenia (klimakterium)
Cykl jajnikowy- cykliczne zmiany strukturalne jajników związane z występowaniem fazy pęcherzykowej i fazy ciałka żółtego
Cykl owulacyjny- okres od wystąpienia owulacji do wystąpienia następnej owulacji
Owulacja spontaniczna- uwolnienie komórki jajowej w efekcie endogennych procesów neurohormonalnych regulujących przebieg cyku owulacyjnego
Owulacja prowokowana- do owulacji komórki jajowej oprócz endogennej regulacji neurohormonalnej konieczne jest wystąpienie bodźca zewnętrznego, np. kopulacja (jak u kota)
Endokrynologia cyklu jajnikowego:
- pod wpływem słabych bodźców GnRH produkowany jest i wydzielany FSH, który wspólnie z LH pobudza przemianę testosteronu w estrogeny w osłonce wewnętrznej pęcherzyka
- podczas cyklu rujowego klaczy dochodzi dwukrotnie do wzrostu stężenia FSH, po raz pierwszy w okresie 8- 14 dnia cyklu
- wzrastający poziom estradiolu powoduje wykształcenie receptorów w komórkach ziarnistych. Przede wszystkim dla LH
- po osiągnięciu odpowiednio wysokiego poziomu estrogenów, na zasadzie ujemnego sprzężenia zwrotnego blokowane jest wydzielanie FSH i produkcja inhibiny
- wysoki poziom estrogenów pobudza uwalnianie LH
- owulacja ma miejsce na 24- 48h przed końcem rui
- po owulacji poziom estrogenów powoli opada
- 1-2 dni po owulacji, kiedy to wykształca się ciałko żółte, dochodzi do wzrostu wydzielania progesteronu, który 4-5 dnia po owulacji osiąga wartości max
- od 14-15 dnia po owulacji, jeśli nie dojdzie do zapłodnienia ciałko żółte staje się wrażliwe na działanie endogennych PGF2α produkowanych w błonie śluzowej macicy, co prowadzi do zaniku ciałka żółtego.
U klaczy faza pęcherzykowa trwa 3- 7 dni, faza lutealna 15- 18 dni
Zaburzenia cyklu jajnikowego w sezonie rozrodczym
- acyklia
- przedłużony cykl jajnikowy
- skrócony cykl jajnikowy
Ocena faz cyklu rujowego, jajnikowego, owulacyjnego:
- rozpoznawanie zewnętrznych objawów rui
- badanie zewnętrznych narządów płciowych
- badanie waginoskopowe
- badanie cytologiczne macicy
- badanie USG macicy i jajników
- badanie hormonalne
Ruja (okres przedrukowy i rui właściwej)
- zmiana zachowania klaczy w stosunku do innych koni lub ogierów
- klacze w rui prą do drugiego konia w zaprzęgu
- na pastwisku, wybiegu szukają kontaktu z innymi końmi
Okres porcjowy i międzyrujowy
- klacz zachowuje się spokojnie
- jest tolerancyjna w stosunku do innych koni, ale nie podnosi ogona
Anestrus (okres spoczynku płciowego)
- klacze nie wykazują gotowości do krycia
Ocena nasilenia objawów rujowych przy ogierze próbniku
+++ klacz stoi, podnosi ogon, błyska sromem i oddaje śluz (ruja)
++ klacz stoi, ruchy ogona są niepewne, błyska sromem (początek lub koniec rui)
- - klacz nie stoi, przyciska ogon, nie ma śluzu
R0 brak rui- obojętna lub agresywna
R1 brak rui- obojętna lub niezdecydowana obrona
R2 ruja- klacz jest niespokojna, błyska sromem, często oddaje mocz, szuka kontaktu z
innymi końmi, objawy podniecenia przy dotknięciu boków
R3 ruja- klacz na widok ogiera rży, wyrywa się wręcz do niego, objawy akceptacji
Badanie zewnętrznych narządów płciowych:
Ruja: - obrzęk warg sromowych
Okres porcjowy i międzyrurowy: - srom pofałdowany; krótkotrwałe
Badanie waginoskopowe:
- przygotowanie (mycie i dezynfekcja krocza, wziernik, źródło światła)
- ocena szyjki macicy: ????
- ruja:
- łatwość wprowadzenia wziernika
- błona śluzowa różowo- czerwona
- duże ilości wodnistego płynu
- wyraźne nastrzykanie naczyń
Badanie cytologiczne- bo zmiany w endometrium. Kateter, preparat roll-on
- oceniamy ilość i jakość komórek w endometrium
- obecność śluzu
- obecność pojedynczych erytrocytów
Badanie przez prostnicę palpacyjne:
- dynamikę rozwoju pęcherzyka oceniamy badając jego wielkość, napięcie i konsystencję jego ściany
- niedługo przed owulacją pęcherzyk staje się miękki, chełbocący, elastyczny i bolesny
- owulacja jest wynikiem ośrodkowej regulacji hormonalnej i ostatecznego dojrzewania pęcherzyka
- po owulacji dół owulacyjny wypełnia się skrzepłą krwią, następnie rozwija się tu ciałko krwotoczne, a później żółte
- w fazie ciałka żółtego dochodzi do selekcji pęcherzyka dominującego, który następnie intensywnie rozwija się w fazie przedrujowej i rujowej
- w rozwoju pęcherzyka u klaczy można wyróżnić dwa typy fal wzrostu pęcherzyków jajnikowych: fala …..
Jajniki - wielkość zmienna, zależna od pory roku, wielkości zwierzęcia i fazy cyklu rujowego.
- kształt- poza sezonem fasolowaty, nerkowaty
Badanie przez prostnicę ultrasonograficzne
- badanie struktur jajnikowych
- badanie macicy
Badania hormonalne umożliwiają:
- kontrolowanie aktywności hormonalnej przysadki mózgowej i jajników
- ocenę funkcji czynnościowej ciałka żółtego
- prognozowanie wystąpienia owulacji
- potwierdzenie wystąpienia owulacji
HORMONALNE STEROWANIE AKTYWNOŚCIĄ ROZRODCZĄ KLACZY
Fizjologiczne uwarunkowania, które obniżają efektywność rozrodu klaczy:
- sezonowa aktywność rozrodcza
- liczne zaburzenia w przebiegu cyklu owulacyjnego w okresach przejściowej aktywności rozrodczej
- stosunkowo długa faza pęcherzykowa cyklu w której rozwija się pęcherzyk owulacyjny
Stosowanie terapii hormonalnej u klaczy ma na celu:
- skrócenie anestrus
- zminimalizowanie zaburzeń w przebiegu cyklu owulacyjnego
- wywołanie rui
- synchronizację rui i owulacji
- indukcję owulacji
- wywołanie superowulacji
- wywołanie poronienia
- wywołanie porodu
- podtrzymanie zagrożonej ciąży
- przyspieszenie inwolucji macicy
- usprawnienie oczyszczania macicy
- zwiększenie wydzielania mleka
- przesunięcie rui lub zablokowanie jej wystąpienia u klaczy sportowych (antykoncepcja doraźna lub długotrwała)
Skrócenie anestrus:
Fotostymulacja
- sztuczne wydłużanie dnia do 16h
- fotostymulacja
GnRH/anRH
EPE
Fotostymulacja + GnRH/aGnRH + zbilansowane żywienie
Zminimalizowanie zaburzeń w przebiegu cyklu owulacyjnego
Zapobieganie zaburzeniom w ostatecznym dojrzewaniu i owulacji pęcherzyka jajnikowego:
- GnRH/aGnRH: deslorelina
zamienna dalareiny
implant z desloreliną (ovuplant)
- hCG: - tani, łatwo dostępny
- progestageny: doustne (altrenogest)
iniekcyjne (progesteron)
gąbki dopochwowe nasączone progesteronem
10- 12 dni i uzyskujemy supremię (?) cyklu jajnikowego ok. 10 dnia
Usunięcie ciałka żółtego przetrwałego:
- PGF2α
wywołanie rui
- PGF2α uzyskujemy skrócenie fazy ciałka żółtego i wywołanie fazy pęcherzykowej
- estrogeny stosowanie ich właściwie jest ograniczone tylko do tzw „jump mares”, czyli klaczy które służą
do nauki pozyskiwania nasienia od ogierów, ewentualnie do terapii „cichej rui”, gdy zachodzi
konieczność krycia naturalnego
synchronizacja rui i owulacji:
- progestageny: doustne, iniekcyjne, gąbki dopochwowe
- PGF2α
- aGnRH (iniekcyjne, implanty)
- hCG
indukcja owulacji
- aGnRH (iniekcyjnie, implanty)
- hCG
wywołanie superowulacji u klaczy dawczyń komórek jajowych:
- eFSH
- PGF2α
- eLH, hCG
wywołanie poronienia
- PGF2α - przed 35 dniem ciąży b. skuteczna; wystarczy jednokrotna iniekcja
- po 35 dniu ciąży, konieczne jest kilkukrotne, codzienne podanie
wywołanie porodu
- oksytocyna
- PGF2α- nie zalecana, większy odsetek martwych noworodków
(indukcja porodu obliguje lekarza do kontroli od A do Z
- w wymieniu siara
- rozluźnione więzadła
- otwarcie szyjki)
Podtrzymanie ciąży:
- dobrze opracowane schematy suplementacji progesteronem, altrenogest w sytuacji:
Niedoczynności ciałka żółtego/ c żółtych dodatkowych
Uszkodzenia mechanicznego, odklejenia łożyska
Przyspieszenie inwolucji macicy:
- oksytocyna
- PGF2α
Usprawnienie oczyszczania macicy:
- oksytocyna
- PGF2α
Zwiększenie wydzielania mleka:
- oksytocyna- stymuluje wydzielanie
Przesunięcie rui/ zablokowanie u koni sportowych
- progestageny
- testosteron, anaboliki sterydowe
- szczepionki anty-GnRH (Eguity)
ROZPOZNAWANIE CIĄŻY U KLACZY
Metody kliniczne:
Badanie USG
Badanie per rectum
Metody laboratoryjne:
Oznaczanie poziomu estrogenów
Oznaczanie poziomu PMG (eCG)
Oznaczanie poziomu progesteronu
- BADANIE USG klaczy w kierunku ciąży należy wykonać co najmniej 2x tj. 10-15 dnia po kryciu i 35 dnia po kryciu; trzecie 80-90 dnia
- badanie rozpoczyna się od końca lewego rogu przesuwając sondę wzdłuż całego rogu; następnie bada się trzon, prawy róg i jeszcze raz trzon (trzon 2x bo tam częściej lokalizuje się pęcherzyk)
- ciąża jest rozpoznawalna w badaniu USG od 10 dnia
- w przypadku ciąży bliźniaczej należy usunąć jeden zarodek- słabszy (rozpoznanie zarodka przez ścianę pochwy).
- u klaczy nie ma możliwości prawidłowego rozwoju dwóch płodów
- w 10 dniu po zapłodnieniu pęcherzyk zarodkowy ma kształt kulisty, wielkość ok. 10cm i często znajduje się w trzonie
- badanie w tym okresie ma na celu przede wszystkim stwierdzenie ciąży bliźniaczej, która jest niepożądana.
- w 15 dniu: pęcherzyk ma średnicę 20mm
- w 20 dniu: pęcherzyk ma średnicę 35mm
- do 21 dnia zmiażdżenie nie nastręcza problemu
- po 21 dniu wzrasta ciśnienie w pęcherzyku
- po 25 dniu- zwykle wiele prób rozgniecenia
- po 28 dniu- zwykle zmiażdżenie jednego pociąga za sobą utratę drugiego.
- w 35 dniu pęcherzyk ma średnicę 55mm
Można podać PGF2α by usunąć zarodek- działa luteolitycznie, usuniemy ciałko żółte- obumarcie i resorpcja obu zarodków. Po 5 dniach ruja i w tym samym sezonie rozrodczym można pokryć klacz.
Można (w sumie teoretycznie) usunąć ciążę w późniejszym etapie, ale dużo niekorzystnych efektów
między 70 a 240 dniem ciąży można uśmiercać jeden z płodów podając pod kontrolą USG dosercowo chlorek potasu (ryzyko że po obumarciu jednego płodu wystąpi ronienie i wydalenie też drugiego płodu- by temu zapobiec należy podawać klaczy progesteron lub analogi do 12 dni przed porodem
- zarodek widoczny staje się od 20-25 dnia na dnie pęcherzyka zarodkowego
- od 30 dnia widoczna staje się akcja serca
- drugie badanie USG ok. 35 dnia po kryciu ma na celu wykluczenie wczesnego zamierania zarodków
- błędne wyniki w pierwszym badaniu mogą powodować cysty maciczne
- cysta czy pęcherzyk? (jak poznać?): cysta pozostanie w tym samym miejscu i nie zwiększy wymiarów)
Obumierający pęcherzyk zarodkowy w USG:
nie rozwija się- nie zwiększa wymiarów (w 35 dniu ma mieć 5,5cm)
nieregularny kształt (ma być kulisty lub owalny; ok. 20 dnia- gruszkowaty)
nierówna ściana (prawidłowo jednolita, gładka)
obecność w płynie pęcherzykowym jasnych punktów (fragmenty rozpadającego się zarodka)
brak zarodka w pęcherzyku zarodkowym
5-25% ulega obumarciu w pęcherzyku zarodkowym (ulega resorpcji, ale na jajniku pozostaje ciałko żółte i produkuje progesteron blokuje cykl rujowy brak rui, więc dla rolnika jest w ciąży
- podać PGF2α- regresja ciałka żółtegospadek poziomu progesteronuodblokowuje cykl w ciągu 4-5 dniruja
- po 35 dniu ciałko żółte jest znacznie bardziej oporne na działanie PGF2α- do jego lizy konieczne jest podawanie codziennie przez 3-5 dni i zwykle ruja pojawia się dopiero po kilku miesiącach (zwykle po ok. 4), szansa na pokrycie klaczy w tym sezonie jest niewielka.
BADANIE PER RECTUM
- badanie w kierunku ciąży przez omacywanie macicy przez prostnicę rozpoczyna się 20-21 dnia po kryciu
- od 20-21 dnia typowymi objawami ciąży są zmiany kształtu i napięcia ścian macicy:
rogi macicy są tempo zakończone, okrągłe na przekroju
konsystencja macicy jest jędrna
macicę pod względem kształtu i konsystencji można porównać do kiełbasy- parówki
- od 30 dnia wyczuwa się ampułkowate rozszerzenie u nasady roku, wyraźne od strony brzusznej rogu, może być wyczuwalna fluktuacja
- od 40 dnia ustępuje napięcie macicy, postępuje rozszerzenie rogu. Wyraźna fluktuacja
- od 50 dnia rozszerzenie obejmuje cały róg i ma średnicę 8-10cm; wyraźna fluktuacja
- od 60 dnia ciąży róg przypomina worek o średnicy 10-14cm, macica zsuwa się w głąb jamy brzusznej, napięciu ulega więzadło szerokie macicy
- w okresie 5-7 miesięcy ciężar płodu ściąga macicę na dno jamy brzusznej i staje się ona nie dostępna do badania. Stwierdza się napięte więzadła macicy, które schodzą skośnie w głąb jamy brzusznej. Wyczuwalne drżenie tętnicy macicznej (efekt przesypywania piasku)
- od 7 miesiąca do końca ciąży- rozpoznanie jest proste, bo bez problemu wyczuwa się płód
OZNACZANIE ESTROGENÓW
- w surowicy krwi i w kale metodami RIA i ELISA
- poziom estrogenów w surowicy rośnie od 80-90 dnia osiągając szczyt w 200-260dniu ciąży (200-400mg/ ml) a następnie spada.
RIA- metoda radioimmunologiczna współzawodnictwo hormonu znakowanego i nie znakowanego o wejście w połączenie ze swoistymi przeciwciałami skierowanymi przeciw temu hormonowi. Połączenie przeciwciał ze znakowanym hormonem powoduje promieniotwórczość tego kompleksu i to mierzymy odpowiednimi miernikami. Stężenie badanego hormonu oblicza się na podstawie różnicy w promieniowaniu badanej próbki, która zawiera hormon znakowany, nie znakowany i swoiste przeciwciała i promieniotwórczości próbki kontrolnej, która zawiera znane ilości hormonu znakowanego i przeciwciał.
ELISA- metoda immunoenzymatyczna. Stężenie w oparciu o różnicę w zabarwieniu badanej próbki w której znajduje się znakowany enzymem hormon, hormon nie znakowany i przeciwciała skierowane przeciwko temu hormonowi. Wynik: próba kontrolna (-); połączenie- reakcja barwna
Oznaczanie estrogenów- metoda chemiczna Cuboniego
- od 120 dnia ciąży
- wykonanie: do 1ml przesączonego moczu w szklanej kolbie dodaje się 10 ml wody destylowanej, a następnie 10 ml kwasu siarkowego. Składniki miesza się i ogląda w silnym świetle
- przy obecności estrogenów (ciąży) dochodzi do ich reakcji z kwasem siarkowym i powstaje fluoryzujący związek o zabarwieniu zielonym (proszek na dnie)
Oznaczanie PMSG (eCG) w surowicy krwi metodą immunologiczna (Rapi-tex- PMSH)
- w próbie wykorzystuje się odczyn bezpośredniej aglutynacji płytkowej wykrywający PMSG w surowicy ciężarnej klaczy
- PMSG jest produkowane przez kubki endometrialne między 35-40 dniem ciąży a 120 dniem ciąży i w tym okresie może być wykrywane w surowicy krwi.
- zestaw do testu:
odczynnik testowy zawierający płynną zawiesinę cząstek polisterolu opłaszczonych przeciwciałami dla PMSG
płyn absorbujący
??
- wykonanie: na środek pola testowego nanosi się pipetą 1 kroplę surowicy lub osocza
- ……………
- wysoki poziom PMSG może się utrzymać długo po obumarciu zarodków po 35 dniu ciąży (wyniki fałszywie +)
- przy wynikach ujemnych test powtórzyć po 8-14 dniach
Określenie poziomu progesteronu w surowicy:
- RIA lub ELISA
- w 18-20 dniu po owulacji źrebne klacze powinny mieć w surowicy poziom progesteronu powyżej 1mg/ml
- od 21 dnia 2,5mg/ml; w mleku >9mg/ ml
CYKL PŁCIOWY
- cykl płciowy rozpoczyna się rują i owulacją; jest sterowany przez podwzgórze, przysadkę, gonady, macicę
- podwzgórze wydziela pulsacyjnie GnRH (hormon uwalniający gonadotropiny)
- przysadka wydziela FSH (h. stymulujący pęcherzyki) i LH (h. luteinizujący)
- toniczne uwalnianie FSH i LH powoduje rozwój niedojrzałego pęcherzyka z jamką
- rozwój pęcherzyka indukuje FSH
- dojrzewanie i owulację indukuje LH
- rozwój pęcherzyka wzrost estrogenów
- powstanie ciałka żółtego wzrost progesteronu we krwi, mleku i kale
Macica:
Brak zapłodnienia
- synteza PGF2α zanik ciałka żółtego
Zapłodnienie
- pęcherzyk zarodkowy wędruje po macicy do 16-17 dnia- hamuje to uwalnianie, ale nie syntezę PGF2α
+ bodźce z kory mózgowej: wzrokowe, węchowe, słuchowe oraz powodujące zadowolenie?
+ melatonina (szyszynka!)
FSH i LH powodują że z testosteronu powstają estrogeny (pod wpływem β- hydroksylazy)
- pod wpływem estrogenów w komórkach ziarnistych powstają receptory dla LH
- dużo estrogenów
(-)- blokowanie wydzielania FSH i produkcja inhibiny
(+)- uwalnianie LH LH łączy się z receptorami występującymi w dużej koncentracji w pęcherzyku i powoduje końcowe dojrzewanie pęcherzyków w których następuje II podział mejotyczny komórki jajowej i przygotowanie do owulacji
Praktyka kliniczna str 668
Ruja poźrebięca 8-11 dni po porodzie
PMSG- gonadotropina źrebnych klaczy- produkowana w kubkach endometrialnych od 36-120 dnia ciąży
Jajnik:
h. sterydowe:
progesteron
estrogeny
h. peptydowe:
oksytocyna
h. glikoproteinowe:
inhibina
aktymina
prostaglandyny
PGF2
PGF2α
Pęcherzyk jajnikowy- dojrzały do owulacji zawiera oocyt otoczony osłonką przejrzystą (zona pellucida), wieńcem promienistym (corona radiata) i komórkami wzgórka jajonośnego (cumulus oophorus)
- ścianki pęcherzyka tworzy od wewnątrz kolejno:
Warstwa komórek ziarnistych (stratum granulosum)
Błona podstawna
Wewnętrzna osłonka pęcherzykowa (theca interna)
Zewnętrzna osłonka pęcherzykowa (theca externa)
- wnętrze pęcherzyka wypełnia płyn pęcherzykowy
- zewnętrzną oznaką gotowości do owulacji są duże rozmiary pęcherzyka oraz utworzenie się w ścianie jamki- autrun (?)
Po owulacji dół owulacyjny wypełnia się skrzepłą krwią, następnie rozwija się tu ciałko krwotoczne; później żółte.
- już po 4-10h po owulacji dół owulacyjny jest ponownie wypełniony.
- 80h po owulacji można wyróżnić w preparacie anatomicznym czerwono-żółtą warstwę zewnętrzną i miękką (zawierającą skrzepy) warstwę wewnętrzną.
- po dalszych 10-40h warstwa zewnętrzna jest zabarwiona na żółto i twarda.
- ciałko żółte przecięte wzdłuż ma gruszkowaty kształt; część węższa leży w dole owulacyjnym, szersza na obwodzie.
- ciałko żółte nie wykracza poza powierzchnię jajnika, nie można go wyczuć podczas badania per rectum.
Owulacja- następuje wskutek procesu trawienia ściany pęcherzyka na jego szczycie- apel folliculi; proces ten zachodzi pod wpływem zewnętrznych bodźców.
- należy do nich produkcja PGF2α w macicy, która przez skurcz włókien w jajniku i naczyniach jajnikowych powoduje okresowe wzrosty ciśnienia w pęcherzyku.
- w wyniku naprzemiennego wzrostu i spadku ciśnienia osłabiona ściana pęcherzyka pęka.
- płyn pęcherzykowy z komórką jajową dostaje się do lejka jajowodu, którego krawędź pokryta jest strzępkami.
Charakterystyczne:
- przedowulacyjny wzrost estrogenów już 6-10 dni przed owulacją, a wartość max 24-48h przed owulacją
- po owulacji poziom estrogenów opada powoli faza estrogenowa znacznie dłuższa niż u innych gatunków
- ruja zaczyna się już kilka dni przed osiągnięciem max wartości estrogenów, dlatego należy przyjąć że do wywołania objawów rujowych wystarcza niski poziom estrogenów.
- 2 szczyty wydzielania FSH: pierwszy w środku cyklu indukuje wzrost pęcherzyków dla następnej rui
PMSG= eCG: ma ona działanie gonadotropin i może powodować wzrost pęcherzyków, ich luteinizację lub owulację i powstawanie ciałka żółtego.
- rozwój dodatkowych ciałek żółtych przyczynia się do utrzymania ciąży przez zapewnienie odpowiedniego poziomu progesteronu.
- kiedy pęcherzyk osiągnie u małych lub średnich klaczy średnicę ponad 3,6cm; a u dużych ponad 4cm; to po podaniu gonadotropin (1500-3000 j.m HCG) owulacja może pojawić się w ciągu 24-36h po iniekcji.
Ocena płodności klaczy w pierwszej rui po porodzie w porównaniu z płodnością w czasie kolejnych cykli u klaczy wyźrebionych i nieźrebnych.
by poprawić skuteczność zapłodnienia w rui poźrebięcej:
płukanie macicy
stosowanie leków kurczących macicę
opóźnianie inwolucji macicy po porodzie przy użyciu steroidów jajnikowych lub progestagenów
krycie przy drugiej owulacji, skracając fazę lutealną pierwszego cyklu przy użyciu PGF2α
Inseminacja w rui poźrebięcej:
- 13% mniej zaźrebień niż u klaczy zainseminowanych w drugim cyklu po porodzie
- 23% niższy współczynnik przeżywania zarodków
- większa ilość poronień
Ostatnie badania wykazują, że stosowanie u klaczy oksytocyny i antybiotyków domacicznych o szerokim spektrum od razu po kryciu powodowało wzrost ilości zaźrebień w rui źrebięcej.
Ostatecznie: współczynnik zaźrebień w rui poźrebięcej i u klaczy nie będącej w laktacji nie różnią się znacząco.
PRZETRWAŁY MOCZOWNIK- urachus patens
- moczowniki- przewód przebiegający od pęcherza moczowego płodu do powrózka pępowinowego łączący pęcherz moczowy z omocznią
- przetrwały moczownik występuje wtedy, gdy po przerwaniu pępowiny nie ulegnie on zamknięciu, tak że z pozostałego kikuta wycieka lub sączy się kroplami mocz.
- zwykle samowyleczenie
- można przyżegać azotanem srebra- kauteryzacja
- podwiązanie- gdy inne metody zawiodą
- uważamy, by nie spowodować stanu zapalnego kikuta pępowiny.
CYKL PŁCIOWY
proestrus
- faza przygotowawcza lub pęcherzykowa
- wzrasta i dojrzewa pęcherzyk jajnikowy; równocześnie produkuje hormony estrogenie: estron i estradiol
estrus- ruja
- pęka pęcherzyk owulacja
- w jajowodzie komórki nabłonka stają się wysokie i intensywnie wydzielają śluz
- w macicy dalszy rozrost; sekrecja gruczołów faza proliferacji
metestrus
- pęcherzyk przekształca się w ciałko żółte i zaczyna produkować progesteron
- oddziałuje na błonę śluzową macicy powodując dalszy jej wzrost i obfite wydzielanie gruczołów macicznych
- faza sekrecyjna lub lutealna
diestrus
- okres międzyrurowy
- cofanie zmian, inwolucja macicy
- Nasieniem mrożonym inseminujemy 6h przed i 6h po owulacji; Świerzym 1,5 dnia przed i 6h po.
- postępowanie przy unasiennianiu nasieniem ogiera o obniżonej płodności:
badać klacz co 6h żeby się „wstrzelić” w owulację
bada się nasienie: koncentracja, ruch postępowy
podać pod róg macicy jak najwyżej żeby plemniki miały jak najkrótszą drogę
torsio utheri- skręt macicy
infertilitas- niepłodność
fertilisatio- zapłodnienie
sterilisatio/ impotentio- bezpłodność
26