specyfika rozrodu klaczy

1. Sezonowosc rozrodu

2. Fizjologia przebiegu cyklu plciowego i zaplodnienia

3. rola feromonow w reg rozrodu koni

4wczesnapoporodowa aktywnosc jajnikow u klaczy ( przejawia sie wystepow tzw ruja zrebieca)

5sklonnosc do podwojnej owulacji

6obumieranie zarodkow (duzy odsetek)

Sezonowosc rozrodu klaczy

• swiatlo jest najsilniejszym bodzcem regulujacym cykl

• (w naszej strefie klimatycznej) najlepszy okres reprodukcyjny trwa od ok 15 maja do ok 15 soerpnia (u krowy wlasciwie obojetne jakie swiatlo i jakie jego natezenie) (niektore zw hodowlane zwl u koni arab lub folbluto w poprzez sprawdzanie mlodych na torze wymuszaja naginanie fizjologii, co nie znaczy ze ten sezon tylko w tym okresie, niemieckie od 15.02 do konca czerwca sezon hodowl., a po 30 czerwca jak chcemy nasienie - odmowa, praktycznie sezon wtedy kiedy hodowce sobie zycza, ale konie reguluja)

• (wplyw rezimu swietlnego na rozpoczecie aktywnosci jajnikowej u klaczy jako samicy sezonowo poliestralnej) (arabuchy wprow prog swietlne - klacze w ciazy juz naswietlane , natez pow 100 lux, ponad 16h; wszystkie boxy te co sie zrebia w styczniu od grudnia poddane dodatkow oswietleniu zeby pozniej uzyskac lepszy wynik jesli chodzi o wyst rui w okres poporod (okres zreb) mozna szybko zazreb klacz aby sie urodzilo w lutym, no w marcu, ma to przelozenie na wyniki sportowe, gonitw, bo startuja 2 latki, 1,5 roczniaki, jest duza roznica w wygladzie, masie i wydolnosci) (norm 17 tyg,; jak w stajni sztuczne osw to 2 tyg wczesniej ruja; terapia swietlna ponad 100lux, 16h - po 8tyg owulacja)

• (dzienna koncentracja progesteronu u sezonowo poliestralnej klaczy - dl zyklu - slajd ma marta

• (dl cyklu 18-2kilku dni , w czerwcu zdarz sie najczesciej podwojne owulacje, ale generalnie zimowe anestrus trwa do polowy kwietnia (okolo jak sie bada 10 klaczy cykl wykazuje 2)) (wyst tu okres przejsciowy jak klacz wejdzie w ruje nie zawsze konczy sie owulacja, 2 okr przxejsc wrzesien pazdz zamiast owulowac- pecherzyk jesienny, wskutek zarastania a nie owulacji)

• (cykle rujowe -> anestrus (okres przejsciowy; glebokie anestrus; okres przejsc; cykle)

• zal to wszystko od szyszynki, natez swiatla inform posrednio szyszynke stymuluje , aby pinealocyty wydz melatoniny pod wpl enz HIOMT i jak duzo idzie na obwod, jak noc lub krotkie dni blokuje podwzgorze, nie ma uwaln gnrh i cykl stoi; biora tu udzial aminokwasy i hormony ktore maja wplyw na poziom melatoniny

• wykres - aktywnos enz HIOM , jesli jego aktyw duza to owulacji jest mniej

• okres przejsciowe - brak owulacji - pecherzyki jesiennne; nawet jak bedziemy indukowac hcg lub gnrh ruje to juz i tak jej nie bedzie bo nastawienie na odpoczynek i sa pech jesienne

• wplyw zywienia - energia - bilans ene- bialkowy ma tu swoj udzial ale to nie jest taki udzial jak u bydla, zdarza sie ze i chude i grube i dobrze i byle jak zywione klacze wykaz intensywnosc iwulacji w podobnycm odsetku; w sytuacji jak drastyczne ograniczenie dawki pok to dop zaburzenia

• temperatura - ma wplyw ale konie nie sa b cieplo lubne; ale jak slonce, duza temp cykle bardziej regularnie; w stos do krowy roznice wyrazne

2 Fizjo cyklu i zaplodnienia

ruja jest stos dluga (dluz tylko suka); klacz sr dl rui 5-7 dni, te obj rujowe sa z reguly wyraznie okazywane jesli klacz nie jest w dobrej rui nie da sie pokryc - wykorzystyw w przypadkach gdzie krycie nat, prosty posiadacz kobyly, na 9 musi isc do ogiera - ? - 9 dzien po porodzie?

`oddalbym ja na zaklad - na zaklad treningowy , oddac na probe cielnosci`

jak u krowy zaplod w jajpowodzie w 13 gornej, komjajowa zyje 6-10h; po zaplodnieniu w fazie moruli lub wczesnej blastocysty (po 5-6 dn) wchodzi przez brodawke maciczna do macicy, ta brodawka maciczna przepuszcza tylk ozaplodnione kom jajowe reszta pozostaje w jajowodzie

ciekawy sygnal antyluteolit - sygnal od zarodka ktory zszedl do macicy, on krazy po obyu rogach po trzobnie, przemieszcza sie w tym czasie prod juz estrogeny i pge ; im wiecej prod tym bardziej akrtywny, tym wiekszy ma ruch; ciagle badane ale pro tez roznego rodz bialka ktore przez wiez szewrokie macicy przech naczyniami do jajnika i jest to jakby info przed luteoliza

ta wedrowke zardoka wykorzystujemy w klinice jesli zdiagno ciaze blizniacza np 14 dniowa - 2 kulki zarodkowe, pech zarodkowe sie zlaczyly, nic nie robimy, dajemy szanse zeby sie rozeszly 6-7 dni, nie mozna ryzykowac uszko drugiepo przez manipulajce, palpacje wiec czekamy; jak bad w 20 dniu i oba polaczone to nie mamy ruchu, albo dietA albo usuniecie obu mechanicznie lub farmakolog np prostagl

ciaza mozliwe do zbad od 10-12 dnia po zaplodnieniu

pochodzenie progesteronu i pregnanow zabezp ciaze u klaczy - ionaczej niz u krowy; cz ciazowe, cz wtorne ; klacz ma ecg- poch z kom trofoblastu z kubkow endometrialnych, war powstanie tzw cialek zoltych wspomag lub dodatkowych, te cialka z wtorene dodatkowe lub tez wspomprod progest trwa to do ok 150 dnia; pozniej role utrzym ciazy przejm gestageny 5alfa - pregnany prod w lozysku , a cialka zolte uleg uwstecznieniu; pregnany nie progesteron ; ale wszystko gestageny

char bud samego jajnika klaczy - czesc korowa w srodku u innych ssakow jest na zew a a rdzen w srodku; owulajcja tylko w dolku owulacyjnym ktory z reguly jest widoczny w obrazie usg czy na wyizolow narzadach;

w zwiazku z odwrocona bud- my mozemy spotkac pech w roznych fazach rozwoju, moze byc ich kilka - kilkanascie; ale z reg pech 4 stopnia czyli graafa idzie do dolka , a pozniej jak peknie powst cialkio zolte; czesc naczyniowa na obwodzie; mozeby tylko w usg zobaczyc

na przegieg cyklu ma wplyw

nie mieszajmy fsh i lh w dwoch roznych terminach cyklu szczytuja; zeby doszlo do wytworz pech graafa od 6-8 dnia poziom fsh musi byc wysoki bo jest falowy wzrost, dwie fale; pierwsza fala 2 dnia cyklu , a drugi pik ok 10 dnia; ( ruja ok 17; zaczyn dominowa cestrog dzieki fsh wytw

lh niezbedny do owul ale pik po owul; musi wypeln wszystkie r w sciane pech aby uruchomic biochemiczny mechanizm owulacji

cialko z 4-5 dniowe jest troszke za malo zeby dac np pge bp nie bedzie tyle duzo r zeby zadzialala, zeby uruchonila nowy cykl; pow 6 dnia ma char ksztalt, lezkowaty; jak je stwierdz i pech wzrastajace na jajniku, poczatek 2 fali wzrostu srodek cyklu

synt ecg 34 - 120 dzien

Feromony

sub o roznej strukturze, najcz sterydy ktore reg proc rozrodcze miedzy osobnikami roznej plci, w kazdym gat wlasciwie odgryw wieksza lub mniejsza role u koni szczegolne znaczenie

jesli klacz mimo ze ma duzy dostep do swiatla, ruchu, temp, zywienie i ene i bialko, czasamni mimo ze na narzadzie rozrodczym cykl porzebiega psychicznie nie jest gotowa do przyjecia ogiera dopiero jak postoi przy ogierze, jak czasami tylko przy walachu to te psychiczne obj ruowe zaczynaja byc okazywane - rola feromonow,

bad klacz w rui, mierzymy pech pow 4 cm, wyrazne objawy na macicy, jak reaguje zle to nie ma psych obj, zeby sie ustrzec od komentarzy ze dok nie wie

na 2-3 dni klacz kolo ogiera i z reg obj psych wracaja

ferom maja tez wplyw na uwaln chorm fsh, lh, tez gnrh, serotoniny

ogier obj - flehmen, erekcja

zew obj rui - posikuje, sluz, lyskanie sromem, obwachuje ogiera, a z tylu kopie

klacze moga sie wzajemnie obskakiewac lub moga byc obskakiewane przez walachy, mlode ogierki

Poporod aktyw jajnikow u klaczy - ruja zrebieca

zadna inna samica nie jest tak szybko gotowa do zajscia w ciaze - ta ruja mdzy 7-20 dniem po porodzie, zaczyna sie ok 9 dnia

jesli np 9 dnia kobyla kopie jeszcze moze nie byc riu, musi chodzic z nia co 2 dni do 20 dnia, zaczenie tolerowac ogiera, jak nie wyst ruja do 20 dnia to badanie, moze cialko byl za pozno ale dajemy prostagl bo przjedzie w anestrus laktacyjne, jest samica o duzym instynkcie matczynym, prod duzo mleka, zimnokrwista w bodrej kondycji od 12 do 18 litrow, wymie male mleko sie nie gromadzi jak u krowy, zrebak co kilka h ssie i podbiera zgromadz mleko

jak prod duzo mleka moze nie wykazac rui zrebiecej, zal od sezonu, a moze przejsc w anestrus laktacyjne, wys poziom prl war blokade podwzgorza, i nie ma cyklu, czy mozemy indukowac cykl? nie ma za baerdzo czym bo pge nic nie zrobumy bo nie ma cialka zoltego, ; mozemy zablok prl poprzez bromokryptyne lub kabergoline ale zaden z prep nie jest dopuszczony u konia ,a le to nie przeszkadza (kabergolina powszechnie u suk; bromokrypt u kobiet - antyprolaktynpowy hamuje laktacje) ?????

kabergolina na 5 dni kuracji 2 tys - cieko kupic na kobyle, ale efekt imponujacy, dali 5 dni, a w nast cyklu kobyla za 1 razem zacielila, ruja dobrze okazana zrebieca po kolei 3 zrebaki

ciaza 11 m blok gestageny jak brakuje rebound effekt, wydz fsh i lh, w 9 dniu pech graafa ; szybka inwolucja macicy (krowa klin 28-30) a tu po 7 dniach malutka, szybkie zwijanie macicy, wczesna sekrecja gonadotropin - te 3 elementy mozliwosc wystapienia rui zrebiecej

wyst zal w duzej mierze od sezonu, w lecie prawie u wszystkich klaczy ktore sie fizjo wyzrebily, normalnie odeszlo lozysko,regularnie wykaz ruja, statyst w 85% w sezonie rozrodczym ruja masowookazywana; zima i wczesna wiosna, przyjmuje sie ze 50% wyzrebionych wykaz ruje zzreb a reszta przech w anestrus laktacyjne, prod mleko , malo swiatla - naklad czynniki wplyw na nie wystap rui i czynniki zwiaz z prl , blok podwzgorza, ciezko z ruja do insemin lub krycia, co zrobic? czekac do odsadzenia zrebaka, cykl z reg uly szybko wraca, prostagl nie daja efektu

pytanie odnosnie zrebiecia, jesli klacz ma ruje zrebieca dobrze okazyw, zrebak ma z reguly biegunke, klacz pod wplywem estrogenow,nastepuje przesuwanie elektrolitow, mleko zaw duzo nacl, czyli jest slone, jony przech przez rozpulchnione naczynia do krwi i mleka, powod draznienie j grubych nie ma odpowiedniego odciagania wody, ze zrebaka sie leje, jest welosy z niego sie leje, hormonalna biegunka, estrogeny w mleku u matki i jony na i cl, a to powod ta biegunke, czasami moze byc tak intensywna ze musimy nawadniac zrebaka

5-7 dnia trwa ruja moze do tyle meczyc , jak uciazliwa a zrebak slabiej ssie albo jest osowialy to musimy podlaczyc elektrolity trzeba go nawodnic bo moze odwod spowod zejscie lub wtorne infekcje, ktore moga spowoed dodatkowe zaburz ze str pp ,

Podwojna owulacja

klacze wykaz genetyczna skolonnosc go podwojne owul, wsyt stosunkowo czesto 17-26% zal od roznych czynnikow, u strszych pow 10 lat czesciej, u b mldych w dobrej kondycji tez, najw sklonnosc klacze oelnej krwi angielskiej (XX), czesciej sklonnosc maja klacze ktore np startowaly nie rodzily i byly jalowe takze z innych wzgledow nie uzywane do rozrodu a takze sa takie ktore naja indywidualne osobnizce sklonnosci w czesie cyklu 2-3 pecherzyki

jak mamy insemin nasieniem mroz drogi to powinnuismy odstapi bo szansa na zaplodnienie x2 bo 2 pech i 2 kom, z reg w tym samym dniu niby 2 zarodni , ale zawsze ryzyko ze ciaza blizniacza rozi problemy, jak krycie nat lub schlodzone mozeby probowac ale trza sie liczy ze odsetek klaczy ma rozrzut owulacji ale to wtedy zaplod watrlipe bo jest ju c z , zacznie prod progesteron, podzial zaplodnionej kom a estrogeny z drugie pech zaburzaja przygoto macicy do zejscia zapolodnioenj kom/komorek po kilku dniach; jak duzy rozrzut pech, mala szansa za zaplodnienie

jak podwojna kwul to nie jest podwojna il hormonow, tyle ile w pojedynczej owulacji

jak kontrolujemy na podst obrazu usg, pomiaru pech i macicy podejm decyjze o kryciu , insem lub odstapieniu

konsekwencja podwojnej owul sklonnosc do Ciaza blizniacza - u klaczy traktowana jako patologia, zalecamy wczesne bad zeby pato stwierdzic ew nadzorowac, nie odrazu likwidowa, u klaczy powst zawsze z dwoch , wyjatkowo potrojna z 3 kom jajowych, kazda ciaza w swoim pecherzyku; nie ma jednojajowej

wyst duze ryzyko ustary zrebiecia jak zostawimy ta ciaze,

ciaza zlaczona 20 dnia, poczatek senozu maj, mozemy zastos restrykcyjne zywienie, czy;li glodzenie woda + sloma przez 2 tyg ok 60 % zarodkow jest redukowanych; drastyczne obciecie energii, stary skuteczny sposob

jak resorpcja po 34 dniu, ecg jest uwalnmimo ze zard obumarl, klacz rui nie bedzie maila, jak nie zbad jej klin usg to wlasciiel bedzie myslal ze jest w ciazy; jak prow nadzor powinnismy sorawdzi c co sie dzieje z zarodnkei w dniu stwierdz w 40 ndiu, 70-80 dnia kiedy w pelni wykszt lozysko (po 65 dniu u klaczy)

nawet jak donosi 2 plody to wystepow duze ryzoko komplikacji porodowych i poporod prow do zagrozenia zycia; plody sie splataja ciezko rozroznic - fetotomia, klacz jak golota po 6 dniach intensywnej opieki padla

mozliwosci rozwiazania ciazy blizniaczej - czasem jeden normalny drugi obumarly zmumifikow , otorbiony wtedy wszystko dobrze; z reg ronieni e w 7-9 miesiacy; ljak obumrze po 35-40 dniu strata sezonu bo ecg blikuje podwzgorze i nie wznowimy cyklu, nie bedzie rui, zablokowany cykl; staramy sie usunac jednen zaroded pod kontrola usg, w wiekdszosci npormalnie rozwoj drugiego, manualnie, palpacyjnie usuwamy; ras podaje nlpz zeby og (vetaprofen, fenylbutazon) ograniczyc sta zap, lepiej inz nic w celu utrzymania ciazy pojedynczej; mozna usun obna poprzez zgniecenie lub prostaglandyne

okolo 42 dnia plod u bydla na pewno, a tu lozysko w 65 dniu w pelni funkcjonalne i niektrorzy mowia ze dopiero tu kiedy lozysko umozliwia wydal, odzyw, oddychanie

resorpcja lub poronienie - strata sezonu rozrodczego

glodzenie - jak wyrazna dysproporcja miedzy jednym a drugim latwiej samicy zlikwodowac slabszego

wczzesna diagnostyka ciazy - do 18 dnia po kryciu war wczesne zdiagno ciazy blizniaczej i daje mozliwosc co do dalszych decyzji jej rozwoju

wczesna smierc zarodkowa -

dwa okrsy krytyczne - mdzy 10-18 dniem po kryciu kiedy dochodzi do wysyl sygnalu antyluoteolit kiedy przerkszt jest c z cykliczne w ciazowe

a drugi 16-38 dzien kiedy jest implantacja i poczatek placentacji

odsetek tym wiekszy im starsza kom jajowa uzyta wc yklu do zaplodnienia, jak nasieniem po owuloacji w 8-9 h po uwoln kom jajowej wzrasta mozliwosc resorpcji zarodka,

ma zwiazek ze staarzeniem kom jajowej do 6h ryzyko nie zal od czsu unasieniania

takze ryzyko reserpcji zwieksza ulokowanie kolo torbieli