Rynek kapitałowo-pieniężny

Pojecie i funkcje rynku finansowego.

W literaturze przedmiotu istnieje wiele określeń i definicji rynku finansowego.
Za najbardziej adekwatną można uznać tą, która określa rynek finansowy, za pośrednictwem którego dokonuje się wymiany jednego rodzaju aktywów finansowych na inne aktywa finansowe.

Rynek finansowy spełnia w gospodarce trzy podstawowe funkcje:

1. Umożliwia podmiotom gospodarującym uniezależnienie decyzji konsumpcyjnych
   i decyzji inwestycyjnych od wielkości posiadanych w danym momencie zasobów.
   W ten sposób następuje elastyczne kształtowanie czasowej struktury konsumpcji
   i inwestycji. Rynek finansowy ułatwia transfer zasobów rzeczowych pomiędzy oszczędzającymi a podmiotami, których własne zasoby nie pozwalają w pełni zrealizować ich planów konsumpcyjnych lub inwestycyjnych i które muszą sięgać do zasobów będących w posiadaniu innych podmiotów. Podmioty oszczędzające mają dzięki istnieniu rynku finansowego możliwość lokowania oszczędności
   w przedsięwzięcia przynoszące dochód bez konieczności dokonywania bezpośrednich inwestycji.

2. Umożliwia zwiększenie efektywności wykorzystania zasobów w gospodarce.
   W warunkach braku takiego rynku zasoby nie wykorzystane przez poszczególne podmioty dla celów konsumpcji muszą być zakumulowane w formie zasobów rzeczowych. Podmioty dysponujące oszczędnościami nie zawsze mają jednak możliwości najbardziej efektywnego wykorzystania zasobów rzeczowych. Transfer zasobów rzeczowych do najbardziej efektywnych zastosowań, możliwy dzięki istnieniu rynku finansowego, zwiększa ogólny poziom efektywności wykorzystania tych zasobów.

3. Stwarza inwestorom możliwość zróżnicowania (dywersyfikacji) pakietów posiadanych aktywów finansowych, co pozwala na eliminację przynajmniej części ryzyka lub też jego transfer. Rynek finansowy dostarczając prawie doskonale podzielne aktywa finansowe, stwarza możliwości kształtowania dowolnych układów posiadanych pakietów dla wszystkich inwestorów. Posiadacze takich pakietów, składających się z wielu lokat, mają możliwość minimalizowania ryzyka.

Struktura rynku finansowego

Współczesny rynek finansowy jest złożoną konstrukcją. Analiza struktury rynku finansowego jest niezwykle trudna, bowiem rynek ten związany jest z wieloma różnymi aktywami finansowymi, wieloma różnymi podmiotami emitującymi i nabywającymi te papiery oraz pośredniczącymi w ich obrocie, jak też technicznymi środkami ułatwiającymi dokonywanie transakcji. Najczęściej spotykamy się w literaturze ekonomicznej z podziałem rynku finansowego na rynek pieniężny
i rynek kapitałowy (rysunek 1). Kryteriami podziału w tym przypadku są:

• okres dysponowania środkami przez podmiot finansujący swoją działalność -

kryterium czasu,

• cel przeznaczenia uzyskanych środków - kryterium celu.

Rys. 1. Dwuszczeblowa struktura rynku finansowego.

Ważniejszym kryterium identyfikacji tych rynków jest kryterium ich centralnej funkcji ekonomicznej. Rynek pieniężny służy sferze podziału, gdyż dzięki sobie właściwym instrumentom i operacjom, pozwala podmiotom posiadającym dostateczną płynność wpływać na ruch okrężny towarów i usług. Z kolei rynek kapitałowy służy sferze produkcji, głównie przez mobilizowanie kapitałów dla celów inwestycyjnych.

Rozwinięciem podziału rynku finansowego jest podział na trzy segmenty: rynek pieniężny, rynek kapitałowy oraz rynek walutowy (rysunek 2).

Rys. 2. Trójstopniowa struktura rynku finansowego.

Wyodrębniając rynek walutowy jako segment rynku finansowego uwzględnia się kryterium kraju pochodzenia środka płatniczego będącego przedmiotem wymiany.

Najbardziej uznanym podziałem rynku finansowego jest podział na: rynek pieniężny, rynek kapitałowy, rynek walutowy i rynek instrumentów pochodnych (rysunek 3); podobny podział jest stosowany przez Departament Operacji Krajowych i Departament Systemu Finansowego Narodowego Banku Polskiego oraz Departament Długu Publicznego Ministerstwa Finansów.

Rys. 3. Struktura rynku finansowego

Jak wynika z przytoczonych definicji rynek finansowy nie należy do kategorii łatwo interpretowanych pojęć, bowiem dokonanie systematyzacji struktury rynku finansowego wymaga uwzględnienia kilku kryteriów podziału tegoż rynku i wyodrębnienia określonych segmentów operacyjnych.

Można mówić o krajowym i międzynarodowym rynku finansowym. Kryterium pozwalającym wyodrębnić te rynki jest kryterium zasięgu terytorialnego. Krajowy rynek finansowy tworzą wszelkie transakcje aktywami finansowymi przeprowadzane na terytorium danego państwa i podlegające jego prawodawstwu. Międzynarodowy rynek finansowy to rynek obejmujący transakcje aktywami finansowymi zachodzącymi między rezydentami różnych państw na innych rynkach krajowych o międzynarodowym znaczeniu oraz transakcje na tzw. eurorynkach (rynkach, na których przedmiotem transakcji są instrumenty finansowe wyrażone w walutach innych niż waluta państwa, na którego terytorium zachodzi dana transakcja).

Krajowy rynek finansowy tworzą:

1. Rynek pieniężny:

• rynek depozytowy,

• rynek kredytów i pożyczek krótkoterminowych dla sektora niefinansowego,

• rynek krótkoterminowych lokat międzybankowych,

• rynek krótkoterminowych papierów wartościowych.

2. Rynek kapitałowy:

• rynek kredytowo-pożyczkowy,

• rynek papierów wartościowych dłużnych oraz udziałowych.

3. Rynek walutowy.

4. Rynek instrumentów pochodnych.

Rynek pieniężny jako segment rynku finansowego, na którym dochodzi do zetknięcia podaży
i popytu kapitału pożyczkowego o terminie wykupu poniżej jednego roku. W praktyce obejmuje on obrót krótkoterminowymi papierami wartościowymi, takimi jak np. bony skarbowe oraz krótkoterminowe operacje kredytowe międzybankowe. Rynek pieniężny jest miejscem zawierania transakcji charakteryzujących się relatywnie najwyższym stopniem płynności oraz stosunkowo najmniejszym ryzykiem (obejmuje on płynne aktywa finansowe o terminie zwrotu kapitału nie przekraczającym jednego roku). Na rynku pieniężnym z jednej strony poszukuje się środków służących finansowaniu działalności bieżącej przedsiębiorstw oraz bieżących wydatków innych podmiotów (gospodarstw domowych, budżetu państwa), z drugiej strony zaś poszukuje się sposobów zagospodarowania wolnych kapitałów (oszczędności, rezerw) na relatywnie krótki okres. Podstawowymi instrumentami rynku pieniężnego w Polsce są m.in: lokaty międzybankowe, depozyty, bony skarbowe (operacje otwartego rynku), bony pieniężne NBP, krótkoterminowe instrumenty dłużne emitentów niepublicznych i bankowe instrumenty dłużne (certyfikaty depozytowe). Jednym z segmentów rynku pieniężnego jest rynek depozytowy. Rynek ten w wąskim ujęciu obejmuje transakcje depozytowe, charakteryzujące się tym, że jedną ze stron transakcji jest zawsze bank. Chodzi więc o lokowanie w bankach zasobów pieniężnych przez podmioty niebankowe. W ten sposób podmioty te mają możliwość deponowania swoich wolnych środków pieniężnych, które po uwzględnieniu dodatkowo mechanizmu kreowania pieniądza mogą być wykorzystane do finansowania działalności podmiotów gospodarczych lub kredytowania wydatków gospodarstw domowych.

Rynek kredytów i pożyczek krótkoterminowych dla sektora niefinasowego obejmuje transakcje związane z udzielaniem kredytów i pożyczek krótkoterminowych. Operacje wiążą się
z tym, że po jednej stronie występują podmioty z sektora niefinansowego lub osoby fizyczne, natomiast drugą stroną transakcji jest najczęściej bank.

Rynek krótkoterminowych lokat międzybankowych, nazywany rynkiem wolnych środków płynnych systemu bankowego, to kolejny segment rynku pieniężnego. Rynek ten tworzy system lokat oferowanych i zawieranych między bankami. Jego organizacja opiera się na nadwyżkach ponadobowiązkowych rezerw gotówkowych banków komercyjnych, pożyczanych na krótkie terminy innym bankom w celu poprawy ich płynności płatniczej. Banki pomimo konkurowania ze sobą o klientów, dokonują wzajemnych transakcji międzybankowych. Lokaty międzybankowe są oprocentowane. Stopą procentową na polskim rynku jest WIBID, czyli stopa procentowa depozytów krótkoterminowych, po której główne banki gotowe są deponować środki finansowe w transakcjach międzybankowych.

Kolejnym segmentem rynku pieniężnego jest rynek krótkoterminowych papierów wartościowych. Rynek ten to miejsce spotkań kupujących i sprzedających, gdzie głównym przedmiotem wymiany są krótkoterminowe papiery dłużne. Papiery te zawierają w swojej treści prawo podmiotowe, którym w tym wypadku są wierzytelności pieniężne. Dłużne papiery wartościowe wyrażają zobowiązanie emitenta (wystawcy) wobec ich nabywcy (posiadacza) oraz wierzytelność przysługującą ich nabywcy wobec ich emitenta. Wierzytelności te płatne są
we wskazanych terminach. Do najbardziej znanych instrumentów na polskim rynku krótkoterminowych papierów wartościowych należą: bony skarbowe, bony pieniężne, weksle, czeki.

Rynek kapitałowy to segment rynku finansowego, w którym dochodzi do zetknięcia popytu
i podaży kapitału średnio i długoterminowego. Rynek kapitałowy to rynek, który pozwala podmiotom gospodarczym mobilizować kapitał do celów inwestycyjnych. Rynek ten w mikroskali wpływa na warunki realizacji produkcji przedsiębiorstw sfery realnej, zaś w makroskali tworzy warunki wzrostu gospodarczego. Jest to rynek, na którym zawierane są transakcje o okresie zwrotu kapitału dłuższym niż jeden rok lub transakcje bezzwrotne. Rynek ten umożliwia emitentowi papierów wartościowych pozyskanie środków na rozszerzenie przez niego działalności gospodarczej poprzez realizacje inwestycji, nabywcy natomiast stwarza możliwość zyskownej lokaty posiadanych środków finansowych lub zabezpieczenia posiadanego kapitału. Umożliwia on łatwe i szybkie przenoszenie środków finansowych zarówno między różnymi sektorami rynku finansowego, jak i między sferami gospodarki.

Jednym z segmentów rynku kapitałowego jest rynek kredytowo-pożyczkowy. Przedmiotem obrotu na tym rynku są długoterminowe pożyczki i kredyty udzielane przez różne instytucje finansowe podmiotom gospodarczym.

Rynek papierów wartościowych stanowi drugi i jednocześnie największy segment rynku kapitałowego. Na rynku tym podmioty z nadwyżką środków finansowych (zwani inwestorami) lokują wolne środki, licząc na korzyści, a pośrednikiem, za pomocą którego następuje lokata,
są różnego typu papiery wartościowe. Emitują je, zgodnie z przyjętymi regulacjami
i zwyczajami, podmioty z niedoborem środków finansowych, które powiększają w ten sposób potrzebny kapitał do działalności gospodarczej. Dla obu stron sumy przepływające za pomocą transakcji papierami wartościowymi są traktowane jako kapitał. Rynek ten charakteryzuje się różnorodnością instrumentów finansowych, wysoką dynamiką transakcji giełdowych
i pozagiełdowych, a także dużymi możliwościami zdobywania kapitału i jego pomnażania. Jednakże w niektórych wypadkach decyzje inwestycyjne podejmowane są w warunkach wysokiej niepewności i ryzyka (np.: zakup akcji). Zgodnie z zasadą „numerus clausus”,
do instrumentów rynku papierów wartościowych zalicza się: akcje, obligacje komunalne, obligacje korporacyjne, obligacje skarbowe, obligacje NBP, certyfikaty inwestycyjne, listy zastawne, prawa pochodne i prawa do akcji.

Zarówno rynek pieniężny (rynek krótkoterminowych papierów wartościowych),
jak i rynek kapitałowy (rynek średnio i długoterminowych papierów wartościowych) dzielą się na rynek pierwotny i rynek wtórny. Na rynku pierwotnym następuje sprzedaż nowych emisji papierów wartościowych, czyli dochodzi do zawierania transakcji między emitentami instrumentów a ich pierwszymi nabywcami, dzięki czemu emitenci pozyskują fundusze na swoją działalność bieżącą lub rozwojową. Papiery te mogą być zakupywane bezpośrednio przez podmioty dysponujące oszczędnościami, które to oszczędności są w ten sposób inwestowane.
W praktyce jednak zdecydowana większość nowo emitowanych papierów wartościowych jest nabywana przez pośredników finansowych (np. banki), którzy następnie odsprzedają je inwestorom ostatecznym. Rynek wtórny to rynek, na którym obrót papierami wartościowymi odbywa się między inwestorami bez udziału emitenta danego instrumentu chyba, że wykupuje on je w celu umorzenia. Rynek ten charakteryzuje się tym, że nie następuje zasilenie emitenta papieru wartościowego w kapitał. Na tym rynku występuje proponowanie sprzedaży praw
z emitowanych wcześniej papierów wartościowych lub sprzedaż takich praw przez osoby inne
niż emitent. Inwestorzy mają tu możliwość odzyskania gotówki z poczynionych inwestycji przed terminem zapadalności instrumentu (oczywiście nie wszystkie instrumenty mogą być przedmiotem obrotu na tym rynku). Istnienie aktywnego rynku wtórnego jest bardzo ważną cechą rynku finansowego, decydującą o stopniu łatwości bądź trudności sprzedaży danych emisji, a w konsekwencji o cenach uzyskiwanych przez emitentów. Jeżeli dany papier wartościowy (np.: obligacja skarbowa) nie jest przedmiotem aktywnego obrotu na rynku wtórnym, to potencjalny nabywca tego papieru będzie się domagał wyższej stopy dochodu (będzie skłonny zapłacić niższą cenę), niż domagałby się, gdyby taki rynek istniał. Jeżeli bowiem będzie zmuszony sprzedać zakupiony papier przed terminem jego wykupu przez emitenta, to musi liczyć się z poniesieniem pewnych kosztów (w postaci obniżenia ceny lub kosztów transakcyjnych), które nie występują lub są minimalne przy aktywnym rynku wtórnym.

Pomiędzy rynkiem pieniężnym a kapitałowym występuje ustawiczny przepływ środków pieniężnych. Decydującą rolę w tym przepływie odgrywają względy płynności, rentowności
i bezpieczeństwa lokaty. Względami tymi kierują się inwestorzy w trakcie podejmowania decyzji co do wyboru określonych form lokat na jednym z tych rynków.

Istotnym segmentem operacyjnym rynku finansowego wyróżnionym ze względu na rodzaj instrumentów będących przedmiotem jego obrotu, jest rynek instrumentów pochodnych.
Jest to najnowszy segment rynku finansowego; został on wyodrębniony na skutek znacznego rozwoju w ostatnich czasach tych instrumentów na światowych rynkach finansowych.
Rynek instrumentów pochodnych tworzą transakcje instrumentami pochodnymi. Instrument pochodny to taki instrument finansowy, którego wartość zależy od wartości innego instrumentu (instrumentu bazowego), na który instrument pochodny został wystawiony. Na rynku instrumentów pochodnych inwestorzy dążą przede wszystkim do zabezpieczenia się przeciwko wzrostowi (spadkowi) wartości instrumentu pierwotnego (bazowego) i spekulują w celu osiągnięcia korzyści ze wzrostu (spadku) wartości instrumentu bazowego.

Kolejnym segmentem rynku finansowego jest rynek walutowy. Obejmuje on całokształt transakcji wymiany walut wraz z instytucjami pomagającymi je przeprowadzić
(głównie z bankami komercyjnymi) oraz zespół reguł porządkujących przebieg transakcji walutowych, a także urządzeń i czynności prowadzących do ich zawierania. Umożliwia on transakcje kupna i sprzedaży walut różnych krajów w celu regulowania zobowiązań w obcych walutach, ale także w celach spekulacyjnych, jakie powstają przy zróżnicowanych kursach walut, lub też interwencyjnych. Współczesny rynek walutowy to przede wszystkim rynek typu over the counter (OTC-market), czyli zdecentralizowany pod względem technicznym i ekonomicznym. Rynki walutowe funkcjonują nie tylko w powiązaniu z rynkiem pieniężnym i kapitałowym.
Są ważnym ogniwem wiążącym krajowe rynki towarów i walorów finansowych oraz obsługującym międzynarodowe rynki towarowe i finansowe.

Giełda papierów wartościowych.

Zasady funkcjonowania giełdy papierów wartościowych w Warszawie.

Giełda jest to miejsce, gdzie kupuje się i sprzedaje określone towary po cenach odpowiadających sytuacji rynkowej. Istnieją różne rodzaje giełd- towarowe, zbożowe, kwiatowe. Giełda papierów wartościowych jest specjalnym typem giełdy. Jako instytucja finansowa podlega szczególnym uregulowaniom prawnym i formalnym (organizacyjnym).

Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie rozpoczęła działalność 16 kwietnia 1991 roku
(po 52- letniej przerwie). Została założona przez Skarb Państwa jako spółka akcyjna, której członkami mogą być oprócz Skarbu Państwa także domy maklerskie, banki, emitenci, towarzystwa funduszy powierniczych, instytucje ubezpieczeniowe. Podstawowym zadaniem giełdy jest umożliwianie przepływu kapitałów od tych, którzy szukają jak najlepszej lokaty do tych,
którzy potrafią z tych kapitałów zrobić jak najlepszy użytek. Na rynku kapitałowym obowiązuje prosta zasada: im szybciej i więcej chcesz zarobić, tym ryzykowniej musisz postępować. Zasada ta zmusza do zastanowienia się nad taktyką inwestowania i skłonnością do podejmowania ryzyka. Inwestorów giełdowych możemy podzielić na trzy kategorie:

- bardzo ostrożnych, inwestujących głównie w obligacje (papiery wartościowe

o najmniejszym ryzyku,

- ostrożnych, angażujących dużą część kapitału w długotrwałe inwestowanie w akcje.

- agresywnych graczy, dokonujących transakcji akcjami o największych wahaniach

kursów.
Przyjęty w Polsce system giełdowy można scharakteryzować jako rynek kierowany zleceniami, tzn. rynek, na którym kursy ustalane są na podstawie zleceń składanych przez inwestorów. Wprowadzone zasady handlu należą do bardzo nowoczesnych,
a papiery wartościowe istnieją w formie niematerialnej, tzn. zapisów w systemach komputerowych Giełdy, domów maklerskich i KDPW (Krajowy Depozyt Papierów Wartościowych).

Transakcje na giełdzie zawierane są wyłącznie przez licencjonowanych maklerów- pracowników domów maklerskich, które są członkami giełdy. Giełda koncentruje obrót (handel) papierami wartościowymi, zapewniając ich płynność oraz bezpieczeństwo transakcji
i rozliczeń. Zastosowanie na giełdzie nowoczesnych technologii informatycznych umożliwia zawieranie na każdej sesji tysięcy transakcji. Inwestowanie w papiery wartościowe łączy się
z czterema najważniejszymi rodzajami ryzyka:

1. Ryzyko rynku.

Wiąże się ono z wahaniami kursów (szczególnie akcji). Zmiany cen bywają gwałtowne
i szybkie. Inwestor potrzebujący szybko gotówki zmuszony np. z przyczyn losowych
do sprzedaży akcji w określonym momencie może trafić na niekorzystną dla siebie cenę.
2.Ryzyko inflacji.

Dochód z inwestycji w papiery wartościowe może nie nadążać za zmianami siły nabywczej pieniądza. Oprocentowanie obligacji jest zazwyczaj pośrednio lub bezpośrednio związane
z aktualnym poziomem inflacji. Natomiast w przypadku akcji, wzrost inflacji wcale nie powoduje, że inwestorzy są skłonni oferować wyższe ceny.

3. Ryzyko bankructwa emitenta.

W przypadku bankructwa spółki jej akcjonariusze zwykle tracą zainwestowany w akcje kapitał. Posiadacze papierów wartościowych bankrutującego emitenta mogą starać się o zaspokojenie swoich roszczeń z majątku spółki. W takiej sytuacji w lepszym położeniu są posiadacze obligacji, których roszczenia mają pierwszeństwo przed roszczeniami posiadaczy akcji.

4. Ryzyko domu maklerskiego.

Przed założeniem rachunku inwestycyjnego warto się przyjrzeć obsłudze dotychczasowych klientów, a nawet ewentualnie spytać ich o doświadczenia. Istnieje możliwość, że biuro maklerskie straci licencję, co zmusza jego klientów do przeniesienia rachunku do innego biura. Jest też teoretyczna możliwość bankructwa biura; te przypadki zdarzają się tylko incydentalnie.
Na GPW dokonuje się obrotu papierami wartościowymi w postaci niematerialnej.
Nie istnieją one, tak jak kiedyś, w formie pięknie wydrukowanych "papierów". Wszystkie akcje, obligacje i prawa poboru przechowywane są w formie zasobów elektronicznych
w systemie komputerowym Krajowego Depozytu Papierów Wartościowych. Informacja o tych samych papierach wartościowych zapisana jest w komputerach biur maklerskich. Po zawarciu transakcji giełdowej Depozyt "przenosi" papiery wartościowe z konta biura maklerskiego sprzedającego na konto biura maklerskiego kupującego, a inwestor otrzymuje ze swojego biura maklerskiego potwierdzenie dokonania transakcji. Bardzo ważną cechą GPW jest zasada,
iż ceny w transakcjach określane są przez inwestorów. W tym systemie cena kupna i sprzedaży jest taka sama.

Indeks giełdowy to podstawowy wskaźnik stanowiący syntetyczny obraz koniunktury panującej na giełdzie; wartość indeksu giełdowego jest najprostszą odpowiedzią na podstawowe pytanie inwestora: "co się dzieje na giełdzie". Są różne sposoby konstrukcji indeksów giełdowych. Zmiany wartości indeksu giełdowego informują zatem o ogólnej sytuacji rynkowej uwzględniając dużą liczbę notowanych akcji. Giełda Warszawska publikuje kilka indeksów, m.in.: WIG, WIG20, WIRR, NIF.

Indeks WIG liczony jest dla wszystkich spółek notowanych na rynku podstawowym giełdy, WIRR- na rynku równoległym, zaś WIG20- dla 20 największych spółek z rynku podstawowego. Indeks NIF obliczany jest na podstawie kursów akcji Narodowych Funduszy Inwestycyjnych.
Akcje spółek giełdy warszawskiej notowane są na trzech rynkach: podstawowym, równoległym oraz wolnym.

Rynek podstawowy.

W hierarchii „parkietów” Giełdy Papierów Wartościowych jest najwyższy, czyli wymogi
w odniesieniu do spółek są najbardziej surowe. Na tym rynku mogą być notowane akcje spółek, których kapitał akcyjny wynosi, co najmniej 7mln PLN i mają one co najmniej 500 akcjonariuszy.
Rynek równoległy- drugi w hierarchii. Na tym rynku mogą być notowane akcje spółek, których kapitał akcyjny wynosi co najmniej 3mln PLN i mają one co najmniej 300 akcjonariuszy.

Rynek wolny- znajduje się najniżej w hierarchii Giełdy Papierów Wartościowych. Na tym rynku mogą być notowane akcje spółek, których kapitał akcyjny wynosi co najmniej 1,5mln PLN.

Na Giełdzie Papierów Wartościowych w Warszawie dopuszczone do obrotu są m.in. następujące rodzaje papierów wartościowych:

- akcje spółek,

- prawa poboru akcji, które są instrumentem finansowym uprawniającym do zakupu

akcji nowej emisji po cenie emisyjnej,

- akcje Narodowych Funduszy Inwestycyjnych; obrót akcjami NFI odbywa się na takiej
samej zasadzie jak akcjami spółek,

- obligacje Skarbu Państwa.

System EMITENT jest podstawowym środkiem przekazywania informacji
do Komisji Papierów Wartościowych, Giełdy Papierów Wartościowych oraz Polskiej Agencji Prasowej. Za pośrednictwem systemu EMITENT, emitenci papierów wartościowych dopuszczonych do obrotu publicznego przekazują do Komisji Papierów Wartościowych, Giełdy Papierów Wartościowych i agencji informacyjnej, informacje wymagane przez Ustawę z 22 marca 1991r. Prawo o publicznym obrocie papierami wartościowymi i funduszach powierniczych.
Kursy akcji kształtują się cyklicznie. Bessa (nazywana również rynkiem niedźwiedzia) jest to okres, kiedy sytuacja na giełdzie charakteryzuje się długotrwałym spadkiem cen akcji.
Hossa (nazywana również rynkiem byka) jest to okres, kiedy sytuacja na giełdzie charakteryzuje się długotrwałym wzrostem cen akcji. Okresy hossy i bessy najczęściej przeplatają się nawzajem. Im szybszy i bardziej gwałtowny jest wzrost kursów, tym bardziej dramatyczne może być ich załamanie. Inwestor musi zdawać sobie sprawę, że im dłużej trwa hossa, tym bardziej ryzykowne jest kupowanie akcji, natomiast im dłużej trwa bessa, tym kupowanie akcji staje się bardziej atrakcyjne.

Każdy, kto nabył papiery wartościowe nazywany jest inwestorem. Rozróżnia się kilka typów inwestorów: indywidualnych i instytucjonalnych, krajowych i zagranicznych, drobnych
i strategicznych. Aby kupować i sprzedawać papiery wartościowe na giełdzie trzeba otworzyć rachunek inwestycyjny w jednym z biur maklerskich. Na rachunku tym przechowywane będą akcje, obligacje i inne papiery wartościowe, a także pieniądze inwestora.

Na giełdzie warszawskiej transakcje zawierane są w dwóch różnych systemach notowań: kursu jednolitego, wg którego zawierane są wszystkie transakcje na danej sesji oraz notowań ciągłych, w wyniku których kursy papierów wartościowych ulegają zmianom w ciągu sesji giełdowej.

Regulowany rynek pozagiełdowy (OTC) jest drugim obok giełdy segmentem rynku regulowanego. Choć poszczególni uczestnicy obrotu mogą zawierać transakcje pomiędzy sobą nie w jednym miejscu (jak na giełdzie), to jednak został stworzony system informowania o wszystkich aktualnych ofertach dotyczących papierów wartościowych notowanych na regulowanym rynku pozagiełdowym oraz o ostatnio zawieranych transakcjach tymi papierami. Umożliwia
to zorientowanie się przez każdy dom maklerski i każdego inwestora, jaki jest aktualny kurs danego papieru wartościowego i jak on się kształtuje. Spółką prowadzącą regulowany rynek pozagiełdowy jest Centralna Tabela Ofert S.A. (CeTO). Giełda i regulowany rynek pozagiełdowy różnią się między sobą przede wszystkim kryteriami dopuszczeń papierów wartościowych
do notowań na giełdzie. Również wysokie wymagania stawiane są domom maklerskim, które chcą pośredniczyć lub brać udział w obrocie giełdowym.

Istnieje pełna dowolność dokonywania transakcji na giełdach papierów wartościowych,
za wyjątkiem nabywania znaczących pakietów akcji z zamiarem uzyskania dominacji w spółce;
w takim przypadku obowiązuje specjalna procedura formalno-prawna.

Na giełdach papierów wartościowych, tak jak na giełdach towarowych, przeprowadza się operacje:

• natychmiastowe,

• terminowe,

Transakcje natychmiastowe, realizowane są bezpośrednio po ich zawarciu, poprzez zmianę właściciela sprzedanych papierów wartościowych po rozliczeniu transakcji i prowizji dla pośredników.

Transakcje terminowe, czyli spekulacyjne, zawierane są w celu gry na zwyżkę
lub zniżkę kursu papierów wartościowych objętych transakcją terminową, między dniem zawarcia transakcji a dniem jej zamknięcia (rozliczenia). Kurs transakcji jest z dnia zawarcia transakcji, a jej rozliczenie po tym kursie następuje w przyszłości w ustalonym z góry terminie, w którym kurs może być wyższy lub niższy. Sprzedający papiery prowadzi grę na zniżkę, tj. przewiduje, że kurs obniży się i w dniu rozliczenia transakcji zyska na tym, ponieważ sprzedał papiery po wyższym kursie z dnia zawarcia transakcji. Kupujący papiery prowadzi grę na zwyżkę, tj. przewiduje, że kurs będzie zwyżkował i w dniu rozliczenia transakcji zyska na tym, ponieważ kupił papiery po niższym kursie z dnia zawarcia transakcji. Oczywiście tylko jeden z nich może zyskać w zależności od tego czy kurs wzrośnie, czy spadnie w dniu rozliczenia transakcji terminowej nie musi dojść do zmiany właściciela papierów wartościowych, ponieważ strony mogą się rozliczyć tylko kwotą stanowiącą różnicę kursów.

Rynek pieniężny - transakcje terminowe

Rynek pieniężny element rynku finansowego

pieniądz bankowy pieniądz banku centralnego

(banki komercyjne)

celem tego rynku jest zapewnienie :

- źródła centralnego pieniądza rezerwowego,

- płynności rynku pieniężnego.

Funkcje rynku pieniężnego :

• krótkoterminowe regulowanie płynności banków; refinansowanie pokrycie niedoboru środków
  w bankach,

• tworzenie rezerw pieniężnych (przez banki),

• określanie „ceny” krótkoterminowych transakcji z klientami (”kwotowanie stopy procentowej”),

• zapewnienie wpływu banku centralnego na podaż pieniądza: polityka rezerw obowiązkowych, stóp procentowych (referencyjna, dyskontowa, lombardowa, depozytowa; odejście od stopy kredytu refinansowego).

Uczestnicy rynku pieniężnego :

BANKI, ” państwo”, przedsiębiorstwa, inne instytucje finansowe i ubezpieczeniowe.

Rynek pieniężny : O P E R A C J E O T W A R T E G O R Y N K U

Uczestnicy bezpośredni (market makers): 11 banków ⇒ dealerzy rynku pieniężnego

Pozostali muszą korzystać z pośrednictwa dealerów rynku pieniężnego.

Operacje otwartego rynku:

- ” regulacja ” deficytu budżetowego,

- regulacja płynności systemu bankowego.

Rodzaje operacji :

1. OUTRIGHT - sprzedaż bezwarunkowa:

Min. Fin. NBP BANKI

przepływ pieniądza

Zastosowanie w przypadku np. konieczności finansowania deficytu budżetowego, nadpłynności systemu bankowego, gorszej koniunktury.

2. REVERSE REPO - warunkowa sprzedaż papierów wartościowych:

zleca sprzedaż

Min. Fin. ⇒ NBP BANKI

instr. fin.

odpływ pieniądza z systemu

Zastosowanie w przypadku np. konieczności finansowania deficytu budżetowego, nadpłynności systemu bankowego, gorszej koniunktury.

3. REPO - odkupienie papierów wartościowych

odkupienie

NBP BANKI

instr. fin.

przepływ pieniądza do systemu

Zastosowanie w sytuacji braku pieniądza na rynku i dobrej koniunktury.

OPERACJE DEPOZYTOWE NA RYNKU MIĘDZYBANKOWYM :

- złotowe,

- walutowe, najczęściej : USD, EUR, CHF, GBP.

Kwotowanie : określanie ”ceny” depozytu (lub kredytu) czyli stopy procentowej.

Procedura : po odrzuceniu skrajnych wartości oblicza się średnią arytmetyczną

kwotowań z godziny 11:00; zgłoszonych przez 11 kwotujących banków.

Ustalana jest:

1. roczna stopa %, jaką banki skłonne są zapłacić za środki przyjęte od innych
banków ⇒ WIBID (Warsaw Interbank Bid Rate); na rynku londyńskim: LIBID;
przed wprowadzeniem EURO także FIBID, PIBID, itd.

2. roczna stopa %, po jakiej banki skłonne są odpożyczyć środki innym bankom ⇒
WIBOR (Warsaw Interbank Offered Rate); na rynku londyńskim LIBOR;

przed wprowadzeniem EURO także FIBOR, PIBOR, itd.

W oparciu o WIBID i WIBOR dokonywane są transakcje jednodniowe (przepływ środków
w dniu transakcji):

O / N ⇒ overnight : od dziś → zwrot jutro,

T / N ⇒ tomorrow / next : od jutra → zwrot w następnym dniu,

S / N ⇒ spot / next : za dwa dni → zwrot w następnym dniu;

również tygodniowe: 1 W (eek), 2 W (eeks), 3 W (eeks),

oraz miesięczne : 1 M (onth), 2 M (onths), 3 M (onths), 6 M (onths).

P A P I E R Y D Ł U Ż N E

Rodzaj papierów wartościowych; niezbędne - jako instrument finansowy- w gospodarce rynkowej.

Rodzaje / kryterium czasu / → krótkoterminowe oraz długoterminowe ⇒ finansowanie działalności przedsiębiorstwa ⇒ alternatywa do kredytów.

Papier dłużny : papier wartościowy na okaziciela reprezentujący określony stosunek formalno - prawny pomiędzy emitentem a nabywcą : sprzedającym a inwestorem.

Na polskim rynku funkcjonują :

1. Bony komercyjne- brokerem PBR, emitentem Elektrim, Próchnik, Rafako.

2. KWIT - y ; emitentami : ING, Citibank, w imieniu ⇒ Pepsi, Fiat Auto-Poland.

3. Weksle i obligacje: emitowane przez Tchibo ; brokerem Citibank.

Instrumenty te są krótkoterminowe : od 1 do 12 miesięcy.

4. Certyfikaty depozytowe ⇒ na rynku krajowym i zagranicznym (PBR / 1992).

Najczęściej : stałe oprocentowanie; miesięczne terminy utrzymania.

Pewną odmianę stanowiły Certyfikaty Węglowe emitowane przez Bytomską Spółkę Węglową i Węglokoks; celem emisji - regulowanie zobowiązań po postępowaniu układowym: długi zamienione na certyfikaty (gwarancją → węgiel ) → 1994/95. Zwykle w cenie certyfikatu uwzględnione jest dyskonto.

Obecnie : coraz częstsze emisje własnych papierów dłużnych, o dłuższym terminie wymagalności.

5. Obligacje ⇒ 1, 2, 3, 5, 10, 20, 30, a obecnie także 50 lat ⇒ papiery średnio
i długoterminowe.

wiarygodność

EMITENT INWESTOR

=

POWODZENIE EMISJI

sprzedaż

INWESTYCJA KAPITAŁ

fnansowanie

Możliwość zastosowania opcji : np. zamiana na udziały, akcje.

6. Kwity depozytowe - na rynku międzynarodowym :

• ADR: American Depositary Receipt,

• GDR: Global Depositary Receipt.

ADR - rynek amerykański ; Mostostal Eksport,

GDR - rynek europejski ; Bank Gdański, Stalexport,

Ceny ADR-ów mogą lecz nie muszą być zbliżone do cen / notowań akcji na lokalnym rynku, np.

20 akcji Mostostalu Export = 1 kwit

7. Instrumenty pochodne (derywaty) - instrumenty rynku pieniężnego:

- FUTURES = kontrakty terminowe,

- OPTIONS = opcje,

- SWAPS = transakcje wymiany.

Funkcje instrumentów pochodnych :

- redystrybucja ryzyka → przesunięcie do tych podmiotów, które są chętne
i gotowe go przyjąć,

- zabezpieczenie ryzyka poprzez posiadanie tych instrumentów;
zmniejszanie wrażliwości na zmieniające się warunki rynkowe,

- spekulacja na rynkach finansowych.

T R A N S A K C J E O P C Y J N E

Opcja : transakcja terminowa, której przedmiotem nie jest konkretny towar
lecz PRAWO do jego zakupu :

- w określonym terminie w przyszłości,

- po określonej cenie.

Nabywca opcji nie musi z tego prawa skorzystać.

Obowiązek kupna / sprzedaży leży po stronie SPRZEDAWCY ; on pobiera premię w momencie kupna/sprzedaży opcji.

Światowy rynek finansowy ” obraca ” takimi instrumentami finansowymi jak :
WALUTY, STOPY PROCENTOWE, OBLIGACJE, BONY SKARBOWE, KONTRAKTY TERMINOWE.

Obrót na giełdzie wyłącznie za pośrednictwem członków giełdy ; praktycznie uznane instytucje finansowe / banki ⇒ BROKERZY.

zlecenie kupno

KLIENT BROKER GIEŁDA

kupna / sprzedaży sprzedaż

Równolegle → opcyjny rynek pozagiełdowy tzw. OTC (over-the-counter) → trans. indywidualne.

P O D Z I A Ł O P C J I :

CALL → ” amerykańskie ”

PUT → ” europejskie ”

CALL- staje się posiadaczem

do zakupu instrumentu finansowego.

PUT- staje się posiadaczem

do sprzedaży instrumentu finansowego.

w określonym terminie i po określonej cenie.

OPCJA AMERYKAŃSKA vs. OPCJA EUROPEJSKA

ZYSK wystawcy opcji → PREMIA

Cesja praw własności opcji na rynku opcji powoduje, że opcje stają się samodzielnym przedmiotem obrotu.

OPCJA TERMINOWA ⇒ ” FTO ” / Future Time Option /

Ta opcja zmienia PRAWO na OBOWIĄZEK jej realizacji → Prawo kupującego do jej realizacji.

Zastosowanie → kontrakty handlowe, w których terminy dostaw towarów
i usług oraz terminy płatności nie są jednoznacznie określone.

Zawężenie czasu do 1-go, konkretnego dnia to opcja terminowa „FORWARD” .

OPCJA TERMINOWA vs. „FORWARD”

WYKORZYSTANIE OPCJI :

• zabezpieczenia transakcji,

• spekulacja (szybkie zyski).

T R A N S A K C J E S W A P

• transakcja wymiany (równoczesnej) tytułów zobowiązań finansowych,

• zamiana strumieni płatności pomiędzy dwiema stronami.

T R A N S A K C J E T E R M I NO W E : co warto wiedzieć ?

1. Procedura praktycznie taka sama we wszystkich bankach. Jest to umowa cywilnoprawna.

2. Banki wchodzą w transakcje ze sprawdzonymi klientami.

3. Terminy kwotowania praktycznie ograniczone do 3, 6, 9 m-cy ; wyjątkowo do 12 m-cy.

4. Banki pobierają depozyty gwarancyjne.

T R A N S A K C J E T E R M I N O W E :

instrumenty finansowe chroniące przed niekorzystnymi zmianami cen w przyszłości.

” Ryzyko handlowe - transakcyjne ”

KONTRAKTY ” FORWARD” - najprostsze

zapłata ” w terminie wykonania ”

” A ” K O N T R A K T ” B ”

towar po ustalonej ” z góry ” cenie

w momencie transakcji

Towarem → waluta ⇒ operacje hedgingowe → ryzyko kursowe i cenowe zminimalizowane.

Strony nie mogą się wycofać z transakcji. (wysokie kary, depozyty gwarancyjne).

Te transakcje ” fizycznie ” dochodzą do skutku.

Przepływ gotówki jednorazowy, w dniu wygaśnięcia kontraktu.

KONTRAKTY ” FUTURES ” - wyższy stopień komplikacji.

Przepływ gotówki odbywa się codziennie.

Praktycznie są to już transakcje spekulacyjne.

- Krótka sprzedaż : zarobek na spadku cen, np. akcji.

chęć kupna akcji

1. ”A” BIURO MAKLERSKIE

prognoza: spadek ceny na giełdzie (spółka ” X ”) ” pożyczka ”

akcji ” X ”

sprzedaż ” X ” wzrost

2. ”A” GIEŁDA P. W.

na giełdzie spadek

odkup ” X ”

3. ”A” : gdy ↓ - zarobek ; ↑ - strata

zwrot ” X ”

4. ”A” BIURO MAKLERSKIE - koniec transakcji.

TRANSAKCJE TERMINOWE są instrumentem ochrony przed niekorzystnymi zmianami cen w przyszłości (ryzyko handlowe, transakcyjne).

Kontrakty ” FORWARD”- najprostsze transakcje terminowe; stanowią one umowę, w której jedna ze stron zobowiązuje się dostarczyć, a druga odebrać dany towar po z góry ustalonej cenie wykonania i w oznaczonym terminie.

zapłata ”w terminie wykonania”

” A ” K O N T R A K T ” B ”

towar po ustalonej ”z góry” cenie

w momencie zawarcia transakcji

Towarem → waluta ⇒ operacje hedgingowe → ryzyko kursowe i cenowe zminimalizowane.

Strony nie mogą się wycofać z transakcji. (wysokie kary, depozyty gwarancyjne).

Te transakcje ”fizycznie” dochodzą do skutku.

Przepływ gotówki jednorazowy, w dniu wygaśnięcia kontraktu.

UWAGA: kontrakt = n* jednostka przedmiotu transakcji;

np. 1 kontrakt na walutę $ = 100 000 USD,

1 kontrakt na akcje „X” = 100 akcji „X”.

Przykład nr 1. 1 stycznia zostaje zawarty kontrakt forward, w którym strona A zobowiązuje się dostarczyć stronie B jedną akcję przedsiębiorstwa C. Jednocześnie oznacza to, że strona B zobowiązuje się do kupna tej akcji. Terminem dostawy jest 31 grudnia, a ceną wykonania 30 zł. Jeżeli w dniu wykonania cena akcji wynosić będzie 31zł, strona A zapłaci stronie B różnicę wynoszącą: 31zł - 30zł = 1zł. Jeżeli notowania akcji C wynosić będą 29 zł, wówczas odwrotnie- różnica wynosząca 1zł zostanie wypłacona stronie A przez stronę B.

KONTRAKTY FUTURES - są to jedne z najciekawszych instrumentów pochodnych. Ich celem nie jest efektywna dostawa towaru w przewidzianym terminie, ale jedynie rozliczenie pomiędzy stronami różnic cen.

KONTRAKTY ” FUTURES ” - wyższy stopień komplikacji.

Przepływ gotówki odbywa się codziennie.

Praktycznie są to już transakcje spekulacyjne.

Przykład nr 2. Cena future akcji C na 31 grudnia wynosi 1 stycznia 100zł. W tym dniu strona A kupuje, a strona B sprzedaje 1 kontrakt terminowy na akcje C. Kontrakty handlowane są przez giełdę (strony nic o sobie nie wiedzą). W dniu zawarcia umowy nie ma przepływu gotówki. Następnego dnia cena future akcji C wzrosła do 101 zł. Strona A otrzymuje więc od giełdy terminowej (a dokładnie od izby rozrachunkowej/ clearingowej) wypłatę równą 1 zł, a strona B zobowiązana jest do wpłaty identycznej kwoty. Jeżeli 3 stycznia nastąpi spadek kursu future do 99 zł, to w tym dniu (po zakończeniu sesji giełdowej) strona A zobowiązana będzie do wpłaty różnicy pomiędzy aktualną, a wczorajszą ceną future (2 zł) podczas gdy strona B kwotę tę otrzyma. Takie „wpłacanie i wypłacanie” trwa aż do dnia wykonania. Wtedy kurs terminowy zostaje zrównany ze zwykłym kursem akcji na giełdzie i następuje ostatnie przesunięcie „gotówki” pomiędzy stronami A i B; po takim ostatecznym rozliczeniu transakcji kontrakt wygasa.

Zasadnicza różnica pomiędzy kontraktami FORWARD a kontraktami FUTURE polega na tym, że w przypadku tych pierwszych przepływ gotówki następuje jednorazowo w dniu wygaśnięcia kontraktu, natomiast w drugim przypadku odbywa się on codziennie.

Krótka sprzedaż - instrument pozwalający zarabiać na spadku cen, np. akcji.

chęć kupna akcji BIURO MAKLERSKIE

1. „A”

prognoza: spadek ceny na giełdzie (spółka X) ” pożyczka ”

akcji „X”

sprzedaż ” X ” wzrost

2. ”A” GIEŁDA P. W.

na giełdzie spadek

odkup ” X ”

3. ”A” : gdy ↓ - zarobek ; ↑ - strata.

zwrot ” X ”

4. ”A” BIURO MAKLERSKIE - koniec transakcji.

Przykład nr 3. Jeśli pan B jest przekonany, że w ciągu kilku tygodni cena akcji spółki ABC spadnie, to pożycza z Biura Maklerskiego XYZ akcje tej spółki, następnie szybko je sprzedaje na giełdzie i czeka, aż ich cena spadnie do satysfakcjonującego go poziomu. Wówczas odkupuje akcje po niższym kursie i oddaje BM „XYZ”. Różnica cen: sprzedaży i odkupu akcji, pomniejszona o prowizję BM, stanowi „zysk” inwestora. W przypadku, gdyby cena akcji wzrosła, transakcja przyniesie inwestorowi stratę.

TRANSAKCJE OPCYJNE.

Opcja to transakcja terminowa, której przedmiotem nie jest konkretny towar lecz PRAWO do jego zakupu lub sprzedaży w określonym terminie w przyszłości i po określonej cenie. Nabywca opcji nie musi z tego prawa korzystać. Każdorazowo może dokonać wyboru. OBOWIĄZEK kupna/sprzedaży ciąży na sprzedawcy opcji, za co pobiera premię, która jest wpłacana w momencie kupna opcji.

Na światowym rynku finansowym dokonywany jest obrót opcjami na następujące instrumenty finansowe: waluty, stopy procentowe, obligacje, bony skarbowe, kontrakty terminowe.

Obrót opcjami na giełdzie może występować jedynie za pośrednictwem członków giełdy; są nimi uznane instytucje bankowe, występujące w roli brokerów. Klient zleca brokerowi (płacąc prowizję) realizację transakcji na giełdzie.

Na opcyjnym rynku pozagiełdowym (OTC), gdzie warunki transakcji negocjowane są indywidualnie między stronami, produkt może być niemal idealnie dopasowany do specyficznych potrzeb kupującego.

OPCJA CALL - nabywca opcji staje się posiadaczem prawa do zakupu

instrumentu finansowego w określonym terminie i po określonej cenie.

Przykład nr 4. Pan A emituje opcje spółki ABC gdy jej cena rynkowa wynosi 50 zł. Pan A sprzedaje opcję panu B i zobowiązuje się, że po określonym czasie (np. 1 rok) sprzeda mu akcje spółki ABC po 30 zł. Gdy w chwili wykupu opcji cena rynkowa akcji spółki ABC wynosić będzie 20 zł., pan B prawdopodobnie nie zrealizuje opcji. Jeśli jednak kurs akcji ABC spadnie do 40 zł., to pan B opcję zrealizuje, ponieważ kupi akcje taniej niż wynosi jej cena rynkowa.

OPCJA PUT - nabywca opcji nabywa wraz z nią prawo do sprzedaży określonego instrumentu finansowego, w określonym terminie i po określonej cenie. Opcję PUT nabywamy wtedy, gdy poziom cen akcji jest dość wysoki i przewidujemy jego spadek. Gdy tak się stanie, to wówczas osiągamy „zysk”.

Dla każdego rodzaju tych opcji, ich wystawca osiąga zysk, gdy przewidywania nabywcy nie sprawdzą się i nie wykorzysta on swoich praw.

Zysk dla wystawcy = PREMIA.

Przykład nr 5. Możliwa jest też sytuacja odwrotna do opisanej w przykładzie nr 4: emitent A w chwili, gdy cena rynkowa akcji spółki ABC wynosi 50 zł. sprzedaje opcję panu B i zobowiązuje się od niego odkupić za 1 rok akcje spółki ABC po 30 zł. Jeśli w chwili realizacji opcji akcje będą kosztowały 20 zł., to pan B kupi akcje ABC na rynku i sprzeda A ,bo cena rynkowa jest niższa niż ta, którą zapłaci A. Gdy cena rynkowa wynosić będzie 40 zł do transakcji nie dojdzie, ponieważ pan B wyrzuci do kosza opcję, a pan A schowa przygotowane na zakup akcji pieniądze do kieszeni.

Różnica pomiędzy opcją amerykańską, a europejską polega na tym, że w przypadku tej pierwszej transakcja może być wykonana w dowolnym dniu pomiędzy wystawieniem a terminem wykonania, natomiast w przypadku europejskiej możliwe jest to jedynie w dniu określonym przez termin wykonania, po cenie wykonania.

Kupujący opcję może w każdym przypadku od transakcji odstąpić.

Przykład nr 6. Wyobraźmy sobie, że strona A sprzedaje stronie B jedną europejską opcję call na akcje przedsiębiorstwa C .Transakcja zawarta zostaje 1 stycznia, cena wykonania wynosi 30 zł, terminem wykonania jest 31 grudnia tego samego roku; aktualna cena akcji C= 28 zł, a premia 2, 50 zł. Zatem, w dniu sprzedaży opcji strona B płaci stronie A kwotę w wysokości 2,50 zł.

31 grudnia decyzja należy do strony B: jeżeli w tym dniu cena akcji jest mniejsza niż 30 zł, realizacja opcji nie ma sensu, jeżeli natomiast cena jest wyższa niż 30 zł opcję należy wykonać.

W praktyce bardzo często zamiast dostarczać akcje wystawca opcji po prostu przekazuje nabywcy kwotę będącą różnicą pomiędzy aktualną ceną akcji, a ceną wykonania. We wspomnianym przykładzie: jeżeli cena akcji 31 grudnia będzie 35 zł, to strona A zamiast sprzedać stronie B akcję po umówionej cenie 30 zł, po prostu wypłaci jej różnicę wynoszącą 5 zł.

Powyższy przykład świadczy o ryzyku związanym z tym instrumentem finansowym: kupujący może stracić całą zapłaconą premię, zaś straty sprzedającego mogą być dowolnie duże.

OPCJA- jako samodzielny instrument.

Nabywca opcji, bez względu na jej rodzaj, może z kolei wystawić nową opcję o identycznym terminie wygaśnięcia, cenie wykonania i opiewającą na taką samą liczbę instrumentów finansowych. Tym samym posiadacz praw (kupna bądź sprzedaży) staje się jednocześnie zobowiązanym wobec innego uczestnika rynku, do spełnienia jego ewentualnego prawa (k/s). Ponieważ warunki obu kontraktów są identyczne, nabywca i wystawiający opcję w jednej osobie dokonuje przelania swego prawa na nowego uczestnika. Zamiast więc mówić o dwóch opcjach, można mówić o jednej, którą dawny posiadacz po prostu sprzedał.

Tak więc opcje mogą stanowić samodzielny przedmiot obrotu jak np. akcje.

OPCJE TERMINOWE.

W zakresie operacji terminowych na szczególną uwagę zasługuje produkt finansowy: forward time option (FTO), tzw. opcja terminowa. Opcja terminowa to obecnie rozpowszechniony rynku światowym instrument finansowy zupełnie inny niż opcja typu put i call. Opcja terminowa nakłada obowiązek zarówno na sprzedającego opcję jak i kupującego opcję; obowiązkiem i zarazem prawem jest prawo kupującego opcję do jej realizacji i nie można od niego odstąpić.

Opcje te są szczególnie przydatne w stosunkach handlowych, kiedy terminy dostaw towarów i usług oraz terminy płatności są trudne do określenia w sposób jednoznaczny. W interesie kupującego opcję jest w miarę dokładne określenie czasu w przyszłości, w którym będzie ją realizował .Im krótszy czas tym opcja będzie tańsza. Zawężając czas opcji do jednego konkretnego dnia uzyskujemy opcję terminową "forward". Krótki czas trwania opcji jest pożądany zarówno przez kupującego (tańsza opcja), jak i sprzedającego (efektywniej można taką opcją zarządzać). Zasadnicza różnica pomiędzy opcją terminową a operacją terminową "forward" jest taka, iż operacja terminowa bezwarunkowo dochodzi do skutku w określonym w umowie dniu, natomiast opcja bezwarunkowo dochodzi do skutku w dniu wybranym przez jej posiadacza w terminie uzgodnionym między stronami.

Przykład nr 7. Przypuśćmy, że polski importer podpisał umowę na kupno urządzenia od firmy niemieckiej. Ustalono, że dostawa będzie miała miejsce w terminie 3-4 miesięcy, natomiast płatność musi być dokonana w terminie do 1-ego miesiąca po otrzymaniu urządzenia. W praktyce oznacza to, że dostawy należy oczekiwać w dowolnym dniu pomiędzy 3 i 4 miesiącem, a płatność dokonać między 4, a 5 miesiącem. Importer ocenia, że dostawa nastąpi ok. połowy 3-ego miesiąca, w związku z czym najpóźniej do połowy 4-ego miesiąca będzie musiał kupić EURO w celu dokonania zapłaty. Ocenia jednocześnie, że ryzyko aprecjacji EURO w stosunku do PLN jest wysokie i dlatego zdecydował się przeprowadzić operację terminową.

Nie może jednak z całą pewnością wskazać dokładnej daty i decyduje się na zawarcie opcji terminowej z bankiem na kupno EURO za PLN z czasem trwania 2 tygodnie od początku do połowy 4-ego miesiąca. Kurs walutowy, jaki bank zaproponuje klientowi, będzie się opierał na kursach terminowych skalkulowanych na początek 4-ego miesiąca i połowę 4-ego miesiąca.

Bank zakwotuje kurs najlepszy ze swojego punktu widzenia, tj. będzie zakładał najgorszy rozwój sytuacji. Kurs ten będzie jednocześnie dla klienta najgorszy z możliwych kursów terminowych. Będzie jednak kursem, po którym można się efektywnie zabezpieczyć przed niekorzystnymi zmianami rynkowymi.

Przykład nr 8. Wyobraźmy sobie, że polski importer samochodów chce sprowadzić duża partię nowych, rozchwytywanych na rynku modeli samochodów typu „all-road”, wprost z Chin, od producenta, który udziela mu kredytu kupieckiego na 1rok; walutą kontraktu jest US$. W tej sytuacji, o wyniku jego przedsięwzięcia decydować będzie kurs US$/PLN za rok. Chcąc wyeliminować to ryzyko (kursowe) może on zawrzeć kontrakt terminowy forward, zobowiązując się do kupna tej waluty po z góry określonej cenie. W ten sposób zabezpieczy się przed stratami, jakie by poniósł w razie spadku kursu US$/PLN. Jednocześnie jednak traci szansę na ewentualne zyski, które miałyby miejsce w razie spadku kursu US$/PLN .

Powyższe przykłady wskazują, że opcje wykorzystywane są przez uczestników rynków finansowych w celu:

- zabezpieczenia przed ryzykiem kursowym,

- spekulacji walutowej (arbitraż walutowy).

Szczególne możliwości dają inwestorom i spekulantom opcje na stopy procentowe. Dla inwestora, w obliczu niepewności co do zmian stóp procentowych, najważniejsze staje się zabezpieczenie przed:

1/ wzrostem oprocentowania kredytów,

2/ spadkiem oprocentowania lokat.

Pierwszemu celowi służy opcja CALL (opcja kredytobiorcy / pożyczkobiorcy), drugiemu zaś opcja PUT (opcja kredytodawcy / pożyczkodawcy).

Ich celem jest zagwarantowanie minimalnego oprocentowania dla kredytobiorcy lub maksymalnego dla kredytodawcy.

Przykład nr 9. Przyjmijmy, że 1stycznia podejmujemy decyzję o ulokowaniu 100 tys. zł. na okres od 1 stycznia do 31 marca 2006r. W sytuacji tej nie znamy jednak oprocentowania 3 miesięcznych depozytów, jakie będzie obowiązywało 1 stycznia. Możliwe jest jednak skonstruowanie instrumentu finansowego dającego 1 kwietnia wypłatę rekompensującą zbyt duży spadek oprocentowania. Załóżmy, że minimalny akceptowalny przez nas poziom oprocentowania wynosi 5% w skali rocznej (p.a.). Jeżeli 1 lipca oprocentowanie będzie wyższe niż 5% to wypłata będzie równa zero. Jeżeli natomiast będzie ono niższe niż 5% to powinna ona wynosić tyle, by po ulokowaniu kwoty 100 tys. zł powiększonej o wartość tejże wypłaty, stan naszego rachunku na 31 marzec był taki, jak po ulokowaniu tych 100 tys. zł. na 5% p.a..

Podsumowując możemy stwierdzić, że celem, dla którego wprowadzono wymienione wyżej kontrakty było ograniczenie ryzyka.

Ciekawym przykładem instrumentów pochodnych (derywatów) są OPCJE na KONTRAKTY FUTURES; ich data wykonania jest zawsze wcześniejsza niż data wykonania samego kontraktu.

TRANSAKCJE TYPU SWAP.

SWAP to transakcja wymiany, polegająca na równoczesnej wymianie jednego tytułu zobowiązania finansowego na drugi lub też na zamianie strumieni płatności między dwiema stronami.

Operacja wymiany może dotyczyć m.in. akcji, towarów, walut, stóp procentowych. Istotę transakcji wymiany zobrazuje poniższy przykład dotyczący transakcji swap dla stóp procentowych.

Przykład nr 10. Najbardziej dostępny dla pożyczkobiorcy sposób pozyskiwania pieniędzy nie zawsze w pełni odpowiada aktualnym oczekiwaniom. Załóżmy, że spółka A, która bez trudu może pożyczyć środki na stały procent, potrzebuje w istocie funduszów o zmiennym oprocentowaniu, natomiast firmie B, której potrzeby dotyczą środków oprocentowanych w sposób stały, najłatwiej zaciągnąć pożyczkę o zmiennym procentowaniu. W tej sytuacji rozwiązaniem może być transakcja swap, czyli w tym przypadku „wymiana” stóp procentowych pomiędzy Spółkami (Interest Rate Swap- IRS), wg schematu:

Spółka A emituje obligacje o stałym oprocentowaniu, a spółka B zaciąga pożyczkę lub kredyt o zmiennym oprocentowaniu. Następnie obie strony uzgadniają swap, czyli wymianę obciążeń z tytułu płatności odsetek. Spółka A płaci płynne oprocentowanie należne od zobowiązania zaciągniętego przez spółkę B, zaś spółka B spłaca stałe odsetki od zobowiązania ciążącego na spółce A . Na skutek zastosowania tego mechanizmu każda z firm ma ostatecznie do dyspozycji środki w takiej formie, jaka jej najbardziej odpowiada.

W praktyce transakcja typu swap jest umową cywilno-prawną zawieraną przez strony bezpośrednio zainteresowane, w której uczestniczy- jako organizator tej transakcji- także broker (jest nim najczęściej bank).

W rzeczywistości mechanizm tych transakcji jest znacznie bardziej złożony. Jeden z przykładowych pożyczkobiorców (kredytobiorców) może na początku negocjować swap z bankiem, który może poszukiwać mu partnera do tej transakcji, bądź sam wystąpić w takiej roli.

Zawarte transakcje swapowe mogą być później zbywalne lub przystosowywane do zmieniających się warunków rynkowych.

25

RYNEK FINANSOWY

RYNEK PIENIĘŻNY

RYNEK KAPITAŁOWY

RYNEK FINANSOWY

RYNEK KAPITAŁOWY

RYNEK PIENIĘŻNY

RYNEK WALUTOWY

RYNEK FINANSOWY

RYNEK KAPITAŁOWY

RYNEK WALUTOWY

RYNEK INSTRUMENTÓW POCHODNYCH

RYNEK PIENIĘŻNY

• bezwarunkowo dochodzi do skutku w wybranym dowolnie przez jej posiadacza dniu,
  w terminie uzgodnionym między stronami.

• dochodzi do skutku wyłącznie w oznaczonym dniu.

• transakcja może być zrealizowana ( lub nie )
  w dowolnym terminie pomiędzy wystawieniem,
  a wykonaniem.

• transakcja dochodzi (lub nie)
  do skutku wyłącznie
  w terminie wykonania.

Prawa

Nabywca

Prawa

Nabywca

zleca ⇒

sprzedaż

BONÓW SKARBOWYCH

zamiana

na

---