Zespól redakcyjny:

mgr inż. Piotr Cyplik mgr inż. Tomasz Dowgielewicz dr inż. Ireneusz Fechner mgr inż. Henryk Gierszal

dr inż. Elżbieta Hałas

prof. dr hab. Witold Hołubowicz

mgr Tomasz Janiak dr hab. Danuta Kisperska-Moroń mgr inż. Krystyna Kołakowska mgr inż. Krzysztof Liszyński

dr Edward Mendyk

mgr Iwo Nowak

mgr Anna Połczyńska

prof. dr hab. Włodzimierz Ryclzkowski

mgr inż. Grzegorz Szyszka

dr Bogusław Śliwczyński

dr Andrzej Weselik

Instytut Logistyki i Magazynowania Instytut Logistyki i Magazynowania Instytut Logistyki i Magazynowania Instytut Technik Telekomunikacyjnych i Informatycznych

Instytut Logistyki i Magazynowania Instytut Technik Telekomunikacyjnych i Informatycznych Instytut Logistyki i Magazynowania Akademia Ekonomiczna w Katowicach Instytut Logistyki i Magazynowania Instytut Technik Telekomunikacyjnych i Informatycznych

Instytut Logistyki i Magazynowania Instytut Logistyki i Magazynowania Uniwersytet Gdański Instytut Logistyki i Magazynowania Instytut Logistyki i Magazynowania Instytut Logistyki i Magazynowania

Logistyka w Polsce

RAPORT

2003

Praca zbiorowa pod redakcją Ireneusza Fechnera i Grzegorza Szyszki

Biblioteka Główna techniki Świętokrzyskiej

102590

102590

Poznań 2004 Biblioteka Logistyka

Logistyka w Polsce - Raport 2003

		34
30 -	—
	20 - 10 0

2001

1999

1998

1990

1970

2002

Rys. 5.3. Liczba samolotów PLL LOT w latach 1970-2002 Źródło: Transport - wyniki działalności w 2002 r., GUS, 2003.

Tabela 5.8, Stan posiadania samolotów komunikacyjnych wg typów'¹

Typy samolotów	Liczba samolotów		Liczba miejsc	pasażerskich
	2001	2002	2001	2002
Oeólem	50	51	4 908	4 956
w tym: ATR-42	5	5	240	240
ATR-72	8	8	512	512
B-737-300	2	2	290	290
B-737-400	7	7	1 029	1 029
B-737-500	10	10	1 080	1 080
B-767-200	2	2	404	404
B-767-300	3	3	729	729
ERJ-145	13	14	624	672

a) dane dotyczą transportu lotniczego rozkładowego.

Źródło: Transport - wyniki działalności w 2002 /•., GUS, 2003.

Od 1999 roku obserwuje się jej systematyczny wzrost floty PLL LOT, chociaż w ostatnim roku tempo wzrostu uległo znacznemu zwolnieniu. Godny podkreślenia jest fakt, że wzrost ilościowy był również wzrostem jakościowym, gdyż kupowano nowe samoloty.

ROZDZIAŁ 6 SYSTEM TRANSPORTU

System transportu stanowi newralgiczny punkt systemu logistycznego. Od jego sprawnego funkcjonowania zależy efektywność działań logistycznych.

W 2002 roku przewieziono w kraju wszystkim rodzajami transportu 1304,4 min ton ładunków i wykonano pracę przewozową w wysokości 248,7 mld tono-kilometrów. Łącznie przewieziono mniej ładunków niż przed rokiem, na co wpływ miało zmniejszenie się przewozów w transporcie kolejowym, samochodowym i żegludze śródlądowej. Wystąpi! również spadek pracy przewozowej w tkm, który dotyczył wszystkich rodzajów transportu, z wyjątkiem transportu samochodowego i lotniczego.

Kształtowanie się dynamiki i struktury przewozów ładunków i pracy przewo­zowej ilustrują dane zamieszczone w tabeli 6.1, natomiast na rys. 6.1 przedsta­wiono przewozy ładunków według rodzaju transportu w latach 1990-2002.

Tabela 6.1. Struktura przewozów ładunków i pracy przewozowej

Rodzaje transportu	1995	1998	1999	2000	2001	2002	1995	1998	1999	2000	2001	2002
		rok poprzedni = 100						w odsetkach
Tony
Ogółem' Transport kolejowy' Transport samochodowy Transport lotniczy Transport rurociągowy Żegluga śródlądowa Żegluga morska	102,8 104,9 102,5 112,8 96,9 92,0 112,3	96.6 90,9 97,0 91,5 119,9 100,4 99,5	97.8 90,5 99.2 88,7 105,2 89,4 89,7	101,4 100,2 101.4 96.0 103.5 124,5 100,1	97,7 89,1 99,0 94,5 102,2 98,3 98,5	94.2 95,7 93,5 104,9 101,8 75,4 112,5	100,0 16,3 78,7 0,0 2,4 0,7 1,9	100,0 15,2 79,2 0,0 3,0 0,7 1.9	100,0 14,1 80,4 0,0 3,2 0,6 1.7	100,0 13,9 80,3 0.0 3,3 0,8 1.7	100,0 12,7 81,4 0,0 3,4 0,8 1,7	100.0 17.1 76.9 0,0 3.5 0,6 1.9
Tonokilometry
Ogółem' Transport kolejowy' Transport samochodowy Transport lotniczy Transport rurociągowy	111,3 105.1 112,9 1 i 8,3 94,4	96,2 90,0 109,2 91,9 123,2	98,0 89,8 101,3 88,3 105,3	90,9 98,2 103,4 92,9 104,8	89,6 88,0 102,1 90,5 103,6	97,7 97,2 100,4 100,5 98,9	100,0 23,0 17,0 0,0 4,5	100,0 19,5 22,0 0,0 5,8	100.0 17,9 22,7 0,0 6,2	100,0 19,3 25,8 0.0 7,2	100.0 18,9 29,4 0.0 8.3	100,0 19.2 30.0 0,0 8,4

78

79

Logistyka w Polsce - Raport 2003

System transportu

Rodzaje transportu	1995	1998	1999	2000	2001	2002	1995	1998	1999	2000	2001	2002
		rok poprzedni = 100						w odsetkach
Żegluga śródlądowa Żegluga morska	110,5 115,2	118,2 91,6	93,5 98,9	114,1 81,4	107,7 81,2	89,1 96,0	0,3 55,2	0,3 52,4	0,3 52,9	0,4 47,3	0,5 42,9	0,5 41,9

W 2002 r. wskaźniki dynamiki dla ton i tonokilometrów zostały policzone w warunkach porównywalnych do 2001 r„ tj. bez uwzględniania w transporcie kolejowym innych (poza PKP) podmiotów, które uzyskały koncesje na transport kolejowy; struktury (w odsetkach) zostały policzone z uwzględnieniem pełnych danych o transporcie kolejowym.

Źródło: Transport - wyniki działalności w 2002 /-., GUS, 2003.

1400

min ton

1200

1292

22E I

G9 1 -

1000

800

600

400

187

200

1068

1002
■ 7			222
					79 1

2001

2000

1999

1998

1995

1990

2002

13 samochodowy ■ kolejowy □ pozostały |

Rys. 6.1. Przewozy ładunków wg rodzaju transportu Źródło: Transport- wyniki działalności w 2002 r., GUS, 2003.

Analiza tabeli 6.1 i tematycznie z nią powiązanego rys. 6.1 pozwala zaobser­wować pojawienie się nowego trendu w strukturze przewozów ładunków według rodzaju transportu - zauważa się bowiem w stosunku do lat poprzednich spadek ilości ładunków przewożonych transportem drogowym przy jednoczesnym wzroś­cie przewozów transportem kolejowym. Zdaniem autorów raportu, powyższe zja­wisko jest jednym z pierwszych efektów uwolnienia rynku przewozów kolejowych.

W 2002 roku przewieziono 1123,4 min pasażerów, tj. o 9,2% mniej niż przed rokiem.' Spadek przewozów zanotowano w transporcie samochodowym i żegludze

śródlądowej, wzrosły natomiast przewozy w transporcie kolejowym, lotniczym i żegludze morskiej.

Udział procentowy poszczególnych rodzajów transportu w realizacji przewo­zów w 2002 roku przedstawia tabela 6.2.

Tabela 6.2. Wskaźnik procentowy udziału poszczególnych rodzajów transportu w przewozach w roku 2001 i 2002

Rodzaje transportu	Rok 2001		Rok 2002
		tys. ton	udział [%]	tys. ton	udział [%]
Ogółem Transport samochodowy Transport kolejowy Transport rurociągowy Transport morski Transport wodny śródlądowy Transport lotniczy	1 317 169 1 072 304 166 856 45 301 22 426 10 255 27	100,0 81,4 12,7 3,4 1,7 0,8 0,0	1 304 387 1 002 368 222 908 46 132 25 222 7 729 28	100,0 76,9 17,1 3,5 1,9 0,6 0,0

Źródło: Transport - wyniki działalności w 2002 /•., GUS, 2003.

Z tabeli 6.2 wynika wyraźna dominacja transportu samochodowego (76,9%) w przewozach ładunków. Podobną tendencję obserwuje się w państwach Unii Europejskiej, gdzie udział transportu drogowego w przewozach towarowych przekroczył 80%.

Trend zmniejszania się przewozów obserwuje się w dalszym ciągu, gdyż według najnowszych danych statystycznych w pierwszym półroczu 2003 roku znów zmniejszyły się przewozy wszystkimi rodzajami transportu. Przewozy samo­chodowe zarobkowe (w firmach zatrudniających powyżej 9 osób) zmniejszyły się o 9,8% w stosunku do porównywalnego okresu zeszłego roku. Podobne spadki zanotowały inne gałęzie transportu. Żegluga śródlądowa przetransportowała o 9,4% mniej towarów."

Instytut prognozuje na podstawie zaobserwowanych efektów uwolnienia rynku kolejowego, że liczba innych podmiotów niż PKP będzie rosła, a tym samym zwiększy się ilość ładunków przewożonych koleją. W tym samym kierunku zmierza restrukturyzacja PKP. PKP Cargo SA w 2002 r. przewiozły 155,1 min ton ładunków, a w 2003 roku 155,7 min ton, mimo spadku przewozu ładunków maso-

Źródło: Transport - wyniki działalności w 2001, 2002 ;-., GUS, 2002, 2003.

Leszek Mikołajczak, Pacjent po przejściach, „Logistyka a Jakość" 2003, nr 6.

80

81

Logistyka w Polsce - Raport 2003

System transportu

powyżej 9 osób spadła do 1486.⁶ Zdaniem autorów raportu, obecnie nie wszystkie zarejestrowane firmy realizują zadania transportowe, ich rzeczywista liczba waha się w granicach 60 tys.

Przewoźnicy, a zwłaszcza zajmujący się transportem międzynarodowym, na­rzekają na utrudniające ich działalność, a tym samym pogarszające konkuren­cyjność okoliczności. Przewoźnicy, których nowoczesne zestawy z reguły prze­kraczają dopuszczalne naciski na osie, muszą płacić wysokie kary, wymierzane głównie przez administrację celną. Przekroczenie nacisku do 500 kg na oś karane jest w Niemczech mandatem w wysokości 20 euro. W Polsce podobna „nadwaga" kosztuje nawet 800 zł. Urzędy celne dysponują jedynie wagami najazdowymi, podkładanymi pod koła jednej osi. Przedstawiciele Zrzeszenia Międzynarodowych Przewoźników Drogowych zauważają, że mała dokładność wagi stawia pod zna­kiem zapytania wykorzystanie jej do pomiarów stanowiących podstawę rozliczeń przewoźników i wymierzania kar. W ocenie analityków z Instytutu problemem jest nie tyle wysokość kar za przekroczenie dopuszczalnego nacisku na oś, co mała częstotliwość i jakość ważenia, a tym samym skuteczność tego rodzaju kontroli. Konsekwencją tego stanu rzeczy jest obserwowane od lat niszczenie nawierzchni dróg i wzrost kosztów ich eksploatacji.

Od października 2002 roku obowiązuje w Polsce ustawa o czasie pracy kierowców, zgodna z konwencją AETR. Protesty środowiska transportu budzi nieelastyczne przestrzeganie czasu pracy co do minuty. Biorąc pod uwagę, że w Polsce średnia prędkość zestawu drogowego wynosi 40 km/h, a w Niemczech ok. 70 km/h, liczba parkingów powinna wzrosnąć, gdyż czas przejazdu jest dłuższy. Problem tkwi natomiast nie w tolerowaniu przekraczania norm czasu pracy kierowców, a w poprawie przepustowości infrastruktury drogowej, a tym samym wzroście średniej prędkości przewozu.

Wskaźniki ekonomiczne dla towarowego transportu drogowego w latach 2000-2003 przedstawiono w tabeli 6.5.

Tabela 6.5. Towarowy transport drogowy - wskaźniki ekonomiczne

Wskaźnik	Rok
		2000	2001	2002	2003*
Przychód z działalności podstawowej [tys. PLN] Dynamika przychodu z działalności podstawowej Przeciętne obroty przedsiębiorstwa w skali roku Obrót na jednego zatrudnionego [tys. PLN]	4 436 572 100% 20 037 172,5	4728418 107% 23 012 200,8	4 554 507 96% 26 142 215,4	2 532 294 56% 30 022 232,1

Wskaźnik	Rok
		2000	2001	2002	2003*
Wynik ze sprzedaży / sprzedaż Udział zapasów w przychodach Rotacja zapasów w dniach Dynamika wielkości zatrudnienia w branży	5,95%. 1,98% 7,7 101,0%.	7,12%. 1,88% 7,4 90,7%	8,72% 1,55% 6,1 89,2%.	8,57% 3,14% 6,1 102,5%

* wartości podano dla 1 półrocza 2003 r.

Źródło: Branżowa baza danych EFFECT prowadzona przez firmę Effect Sp. z o.o.

Dynamika przychodów z działalności podstawowej w latach badanych cha­rakteryzowała się nierównomiernością. Przychody z działalności podstawowej najpierw (rok 2001) wzrosły, aby w 2002 roku osiągnąć niższy pułap, jednak ewidencjonowany przychód w II kwartale 2003 roku wskazuje na uzyskanie ko­rzystnego rezultatu.

Przeciętne obroty przedsiębiorstwa w skali roku wzrastały, obrót na jednego zatrudnionego wzrastał, udział zapasów w przychodach spadał, a tempo ich rotacji rosło. Można więc przyjąć, że w analizowanych latach towarowy transport dro­gowy cechował się stabilnym, acz powolnym rozwojem.

Na podstawie obserwacji trendów w transporcie samochodowym w ostatnich latach analitycy z Instytutu prognozują, że w najbliższych latach nastąpi uporząd­kowanie tej gałęzi transportu w zakresie relacji transport zarobkowy i gospodarczy. Realizujący co najmniej 60% przewozu masy towarowej transport zarobkowy zo­stanie objęty należytą obserwacją i przestanie być najsłabiej zbadanym obszarem sektora transportowego. To porządkowanie wpłynie na zmniejszenie liczby przed­siębiorstw przewozowych na rynku, zwłaszcza małych, zatrudniających kilka osób, natomiast przedsiębiorstwa duże oraz realizujące przewozy międzynarodowe będą ekonomicznie silniejsze niż obecnie.

Sprawa następna to zmniejszanie się w ostatnim czasie wielkości przewozów ładunków. Kwestia ta, zdaniem ekspertów z ILiM-u, tylko w pewnej mierze jest wynikiem stagnacji gospodarczej, natomiast podstawowa przyczyna ma charakter pozytywny, gdyż wynika z rozwoju świadomości logistycznej i liczenia się z kosztami.

Dodatkowym czynnikiem wpływającym na zmniejszenie wielkości przewozu ładunków jest spadek materiałochłonności gospodarki wynikający głównie ze sto­sowania coraz nowocześniejszych technologii w procesach produkcyjnych. Nie można też pominąć zmniejszenia ilości przewozów ładunków masowych (węgiel).

⁶ Transport - wyniki działalności w 2002 r., GUS, 2003.

84

85

Logistyka w Polsce - Raport 2003

System transportu

Transport kolejowy

Uwolnienie rynku kolejowego pozwoliło na dalsze pojawianie się operatorów prywatnych, którzy zapewnili już obsługę trakcyjną pociągu na całej trasie, w tym również na odcinku granicznym.

12 lutego 2003 roku o godz. 19.00 przez granicę niemiecko-polską na odcinku Guben - Gubin przejechał 25-wagonowy skład wagonów, cystern przewożących produkty ropopochodne w relacji Leuna - Górny Śląsk i przeprowadzony na całej trasie przez dwie koleje prywatne: niemiecką „Rail4Chem" i polski „Chem-Trans Logistic". Zamówienie tras i rozkładów jazdy po obydwu stronach granicy, od­prawa celna i przekazanie / przyjęcie składu pod względem technicznym i handlo­wym zostały przy tym dokonane po raz pierwszy w całości przez ww. kooperujące koleje prywatne bez jakiegokolwiek udziału państwowego przewoźnika.⁷

Obecna konkurencja jeszcze w żadnym stopniu nie zagraża spółce PKP Cargo, która dominuje na krajowym rynku przewozów kolejowych. Autorzy raportu oce­niają, że nie uda się złamać rzeczywistego monopolu państwowego przewoźnika kolejowego - PKP Cargo, podobnie jak nie udało się tego zrobić w Niemczech. Realnym rozwiązaniem byłoby przekazanie infrastruktury kolejowej do podmiotu w pełni niezależnego od zarządu i pozostałych spółek PKP.

W tabeli 6.6 przedstawiono przewozy ładunków i pracę przewozową.

Tabela 6.6. Przewozy ładunków kolejami i praca przewozowa

Rok	Przewozy		Praca przewozowa
		tys. ton	%	min tkm	%
1990	281 658	100,0	83 530	100,0
1993	214212	76,1	64 359	77,0
1995	225 348	80,0	69 116	82,7
1997	226 963	80,6	68 651	82,2
2000	187 247	66,5	54 448	65,2
2001	166 616	59,1	47 906	57,3
2002	222 833	79,1	47 755	57,1

Źródło: Opracowanie na podstawie Roczników statystycznych RP, GUS oraz Transport wyniki działalności w2001, 2002 /-., GUS, 2002, 2003 r.

W tabeli 6.7 prezentuje się przewozy ładunków transportem normalnotorowym według kierunków komunikacji.

Tabela 6.7. Przewozy ładunków transportem kolejowym normalnotorowym'⁰ wg kierunków komunikacji w 2002 r.

Wyszczególnienie	Ogółem			W tym grupa PKP
		tony w tys.	tono- kiłornetry w min	średnia odległość przewozu 1 tony ładunku w km	tony		tonokilometry		średnia odległość przewozu 1 tony ładunku w km
								w tys.		2001 = 100	w min	2001 = 100
Ogółem	222 883	47 755.7	214	159 725	95,9	46 572,1	97,2	292
przesyłki: handlowe	222 821	47 743,1	214	159 666	96,5	46 559,5	97,7	292
służbowe	62	12,6	203	59	5,2	12,6	4,8	214
Nadanie wewnętrzne	152 870	22 271,5	146	90 130	91,5	21 260,8	91.5	236
Nadanie za granicę	41 379	15 910,5	385	41 229	100,8	15 892,0	104,6	385
(eksport)
drogą lądową	20 699	5 190,3	251	20 651	93,8	5 183,7	92,6	251
przez porty	20 680	10 720,2	518	20 578	109,0	10 708,3	111,6	520
Przyjęcie z zagranicy	23 033	6 465,5	281	22 832	102,5	6 353.2	95,0	278
(import)
drogą lądową	20 135	5 143,1	255	19 955	106,3	5 035,9	100,9	252
przez porty	2 898	1 322,4	456	2 877	82,3	1 3)7,3	77,7	458
Tranzyt	5 601	3 108,2	555	5,534	110.9	3 066.1	110,4	554

a) łącznie z szerokotorowym.

Źródło: Transport - wyniki działalności w 2002 r., GUS, 2003.

Na rys. 6.2 pokazano strukturę przewozów PKP Cargo SA według rodzajów komunikacji.

Import 11,8%

Tranzyt 3,5%

Kraj 58,1%

Eksport 26,6%

¹ Pierwszy pociąg towarowy „P" Niemcy - Polska, „Rynek kolejowy" 2003, nr 3; Marcin Boltryk. PKP doczekały się prywatnej konkurencji „Puls Biznesu" 2003, nr 36.

Rys. 6.2. Struktura przewozów PKP Cargo SA wg rodzajów komunikacji w 2002 Źródło: „Rynek Kolejowy" 2003, nr 6.

86

87

Logistyka w Polsce - Raport 2003

Na rys. 6.3 pokazano przewozy ładunków w roku 2002 według grup towaro­wych. Dla grup towarowych, których udział w przewozie przekroczył 2%, podano porównawcze dane z 2001 roku.

60,0% -50,0% -40,0% -30,0% -

[□ 2002 1

2001

fi" fi

20,0% ■

10,0% -

rfl

_

-*:

Lmrr

1

ra

JUJU r~-,

0,0% -

Ruda i piryty

Kamień wszelki, żwir i waono

CL

1 Ropa i przetwory naftowe

Metale i wyroby z metali

Cement Nawozy sztuczne

inne artykuły chemiczne

Zboże

Buraki cukrowe

Inne płody roine i przetwory

Drewno i wyroby z drewna

Pozostałe ładunki Tranzyt Przewozy intermodalne

Rys. 6.3. Przewozy ładunków w roku 2002 wg grup towarowych Źródło: „Rynek Kolejowy" 2003, nr 6.

Analizując rys. 6.3 można stwierdzić, że w strukturze przewozów dominują ładunki masowe, przy jednoczesnym bardzo niskim udziale przewozów mter-modalnych.

W 2003 roku Spółka PKP Cargo działała intensywnie, o czym świadczą ogłoszone wyniki z 12 miesięcy 2003 roku.

Spółka PKP Cargo przewiozła w tym czasie 155,7 min ton ładunków. Jest to o ponad 600 tys. ton więcej niż w roku poprzednim. W ocenie J.M. Kowalczyka -prezesa i dyrektora PKP Cargo - świadczy to o rosnącej skuteczności w kon­kurowaniu o ładunki z innymi przewoźnikami, tym bardziej, że przy ogólnym wzroście ilości przewozów udział węgla zmniejszył się o 6,3 min ton w stosunku do 2002 roku. Na wysokim poziomie utrzymują się w 2003 roku przewozy tranzytowe - wyższe od uzyskanych w 2002 o 1 min ton.

_; System transportu

Spółka uzyskała przychody ogólne w wysokości 6,016 mid zł. Natomiast przychody z działalności przewozowej wyniosły 5,238 mid zł i były o 118 min zł większe niż w 2002 roku.⁸

Specjaliści z Instytutu przewidują, że pomimo dominującej pozycji PKP Cargo, w wyniku powstania swobodnego rynku pojawiająca się w tym sektorze kon­kurencja, obok polepszenia standardu usług w sensie logistycznym, zaowocuje również spadkiem cen za świadczone usługi.

W konsekwencji obniżki cen świadczonych usług można się spodziewać stop­niowego wzrostu konkurencyjności przewozu ładunków transportem szynowym w stosunku do drogowego, zwłaszcza na odległości powyżej 100 km. Również w ramach restrukturyzacji PKP wydzielenie PKP Cargo SA przynosi konkretne efekty. Spółka staje się konkurentem dla innych przewoźników. Zauważa się jed­nak, że tylko niewielka część ładunków obecnie przewożona transportem samo­chodowym może trafić do przewoźnika kolejowego. Zdaniem ekspertów z ILiM-u, pozostawienie tych dwóch gałęzi transportu oddziaływaniu całkowicie swobodnej gry rynkowej nie przyniesie istotnych zmian. Potrzebne będą działania admini­stracyjne, które urealnią koszty transportu drogowego, na przykład poprzez doli­czenie kosztów zewnętrznych w formie opłat za korzystanie z dróg przez transport samochodowy.

Transport lotniczy

W 2002 roku transportem lotniczym przewieziono 27,8 tys. ton ładunków, tj. o 4,9% więcej niż w 2001 roku. Większy wzrost przewozów miał miejsce w komunikacji krajowej (o 30,2%) niż w komunikacji międzynarodowej (o 0,05%). Ruch samolotów w portach lotniczych był o 5,7% mniejszy niż w 2001 roku. Spadek ilości startów i lądowań wystąpił zarówno w odniesieniu do samolotów polskich (o 3,4%), jak i obcych (o7,8%).

W tabeli 6.8 pokazano przewozy ładunków transportem lotniczym w 2002 roku.

^K „Kurier PKP", marzec 2004.

89

---