Elektroniczna administracja (e-administracja, e-government) to wykorzystanie technologii informacyjnych i telekomunikacyjnych w administracji publicznej, w powiązaniu ze zmianami natury organizacyjnej i zdobywaniem nowych umiejętności w celu poprawienia jakości świadczonych usług publicznych, wzmocnienia zaangażowania obywatela w procesy demokratyczne oraz poparcia dla polityki państwa.
Pierwszym aktem prawnym, w którym znalazły się przepisy wprowadzające ideę elektronicznej administracji do polskiego porządku prawnego, była ustawa z 6 września 2001 r. o dostępie do informacji publicznej, gdzie wprowadzono obowiązek wydawania, w formie publikatora teleinformatycznego, Biuletynu Informacji Publicznej . W momencie wejścia w życie ustawy z 18 września 2001 r. o podpisie elektronicznym pojawiły się podstawy prawne do stosowania na szerszą skalę komunikacji elektronicznej w załatwianiu spraw urzędowych. Wreszcie ramy dla funkcjonowania e-government wyznaczyła ustawa z 17 lutego 2005 r. o informatyzacji działalności podmiotów realizujących zadania publiczne. Jej przepisy określają m.in. zasady ustalania minimalnych, gwarantujących otwartość standardów informatycznych, wymagań dla systemów teleinformatycznych oraz rejestrów publicznych i wymiany informacji w formie elektronicznej z podmiotami publicznymi.
E-usługi publiczne w Polsce w latach 2002-2004 nie osiągały nawet pierwszego stopnia rozwoju e-government. W 2004 r. stopień zaawansowania rozwoju publicznych serwisów internetowych oszacowano na 36%, natomiast w 2006 r. - na 53%. Oznacza to, że polska
e administracja osiągnęła drugi stopień rozwoju, który pozwala na udostępnianie informacji oraz formularzy do pobrania na stronach internetowych urzędów. Równocześnie odsetek podstawowych usług publicznych, które zapewniają pełną obsługę elektroniczną procesu, wzrósł z 10% w 2004 r. do 20% w roku 2006. Z badania przeprowadzonego w kwietniu 2006 r. na zlecenie Komisji Europejskiej wynika, że większość podstawowych usług publicznych w Polsce - poza procedurami umożliwiającymi uzyskanie zezwoleń na korzystanie ze środowiska oraz związanymi z służbą zdrowia (np. umówienie się na wizytę do lekarza/szpitala i uzyskanie porady lekarskiej przez Internet) - osiągnęła co najmniej poziom informacji on-line. Zamieszczanie informacji o danym urzędzie oraz sposobach obsługi klientów na stronie internetowej nie wymaga właściwie zmian w jego wewnętrznym funkcjonowaniu i jest relatywnie łatwe do wprowadzenia. Znacznie rzadziej jednak strony www instytucji publicznych mają cechy e-urzędu. Tylko dziewięć spośród dwudziestu usług podstawowych osiągnęło w Polsce poziom jednokierunkowej interakcji (drugi stopień rozwoju e-government). Za pomocą dostępnych witryn można najczęściej pobrać formularze, ale ich złożenie i uiszczenie opłat wymaga wizyty w urzędzie.
Na niskim poziomie pozostają usługi świadczone na poziomie transakcji, które wymagają m.in. stworzenia nowych procedur administracyjnych, integracji rejestrów państwowych i baz danych, a ponadto zmiany uregulowań prawnych. Zaledwie cztery spośród dwudziestu wyróżnionych zadań publicznych osiągnęły w 2006 r. czwarty stopień rozwoju, z czego trzy usługi dotyczyły przedsiębiorców, a jedna - obywateli. Były to: prezentacja danych statystycznych, rejestracja i pobór należności celnych (dzięki Systemowi Wspomagania Obsługi Zgłoszeń Celnych CELINA), przekazywanie do ZUS (za pośrednictwem programów Płatnik i Płatnik - przekaz elektroniczny) dokumentów dotyczących obowiązkowych ubezpieczeń społecznych oraz - w przypadku obywateli - usługi świadczone przez urzędy pracy w zakresie pośrednictwa pracy.
W porównaniu do krajów UE Polskę cechuje słaby rozwój e-usług publicznych. W połowie 2006 r. średni poziom rozwoju e-government wśród krajów UE-25 wynosił 75% (osiągał zatem stopień dwustronnej interakcji), tymczasem w Polsce - 53% (spełniał kryterium jednostronnej interakcji) . Nasz kraj z odsetkiem zaledwie 20% usług osiągających poziom transakcji (czyli czwarty) znajduje się na jednym z ostatnich miejsc wśród krajów UE. Statystyczny Europejczyk z UE-25 drogą elektroniczną może załatwić około dziesięciu podstawowych usług publicznych, podcza gdy przeciętny Polak - tylko cztery na dwadzieścia badanych. Niższy poziom rozwoju e-administracji jest charakterystyczny dla większości „nowych” krajów członkowskich, ale niektóre z nich, jak Estonia, Malta czy Słowenia, znajdują się w czołówce obok Austrii, Szwecji i Wielkiej Brytanii. Podobnie jak w innych krajach Unii, w Polsce przedsiębiorcy mogą załatwić on-line więcej spraw niż osoby fizyczne. W 2006 r. w UE-25 odsetek usług transakcyjnych dla przedsiębiorstw wyniósł średnio 67,8%, dla obywateli - 36,8%. W Polsce to odpowiednio 37,5% oraz 8,3% .
Warto spojrzeć na e-usługi również od strony popytu na nie. Dostępność e-usług publicznych dla obywateli jest mała, ale niewielkie jest też wykorzystanie tych już świadczonych on-line. Polska
z odsetkiem 6% obywateli, którzy korzystali z informacji lub formularzy ze stron internetowych instytucji publicznych, znacząco odstaje od średniej UE. Dość wysoki jest za to udział przedsiębiorstw, które kontaktują się z administracją publiczną przez Internet - w 2006 r. z tej formy skorzystało 61% firm, co sytuuje Polskę blisko średniej wynoszącej dla UE-25 64%.
Rozwój polskiej e-administracji jest uzależniony od realizacji wielu sektorowych i ponadsektorowych projektów teleinformatycznych, takich jak np. e-PUAP (Elektroniczna Platforma Usług Administracji Publicznej), PESEL2 (Przebudowa Rejestrów Państwowych) czy e-Deklaracje oraz e-Podatki. To ich wdrożenie ma m.in. umożliwić podmiotom gospodarczym i obywatelom przesyłanie deklaracji podatkowych drogą elektroniczną. Szczególna rola przypada platformom usług elektronicznych i rejestrom publicznym, które powinny nie tylko zawierać wszystkie określone przepisami informacje, ale także zapewniać do nich dostęp elektroniczny. Oprócz skali planowanych przedsięwzięć, jedną z przyczyn opóźnień w realizacji projektów są przedłużające się przetargi (w związku z tym w ubiegłym roku wystąpiły problemy z wydaniem środków unijnych przeznaczonych na te cele). Za realizację tego rodzaju inwestycji odpowiada kilka resortów, co utrudnia synchronizację prac nad informatyzacją kraju. Powołanie we wrześniu 2006 r. Międzyresortowego Zespołu ds. Informatyzacji, który ma koordynować przygotowanie i wykonanie projektów informatycznych całej administracji, może przyczynić się do ich sprawniejszego wdrożenia.
Bariery ograniczające rozwój e-administracji w Polsce wynikają również z niewystarczającej infrastruktury (wyposażenie w sprzęt, oprogramowanie oraz szerokopasmowy dostęp do Internetu), umożliwiającej urzędom łączność z obywatelami, firmami i innymi urzędami. Zgodnie z art. 58 ust. 2 ustawy o podpisie elektronicznym do 16 sierpnia 2006 r. organy władzy publicznej miały umożliwić osobom, które korzystają z e-podpisu, wnoszenie podań i wniosków w postaci elektronicznej. W zamierzeniu ustawodawcy to właśnie ta data miała stanowić przełom w kształtowaniu polskiego e-government. Blisko czteroletni okres, jaki dał urzędom ustawodawca na podjęcie niezbędnych przygotowań, okazał się niewystarczający. Według szacunków MSWiA konieczne zmiany wprowadził w najlepszym przypadku co dziesiąty urząd, dlatego nowy termin wyznaczono na 1 maja 2008 r. Nie oznacza to, że urzędy nie mogą do tego czasu przyjmować podań drogą elektroniczną, nie są jednak do tego zobligowane. Zmianę terminu uzasadniano również pracami nad projektem e-PUAP, którego celem ma być udostępnienie podmiotom administracji publicznej (szczególnie tym, których nie stać na inwestowanie w budowę własnych systemów) specjalnej platformy, dzięki której realizowane będą usługi związane z podpisem elektronicznym oraz skrzynką podawczą. Dotrzymanie terminu 16 sierpnia 2006 r. nie było również możliwe z powodu problemów z wdrożeniem i zastosowaniem na większą skalę podpisu elektronicznego.
Wśród barier utrudniających rozwój e-government należy wreszcie wymienić drogi i mało rozpowszechniony, szczególnie wśród obywateli, Internet. Mimo że z roku na rok wzrasta odsetek gospodarstw domowych korzystających z ICT, w kwietniu 2006 r. około 64% z nich nie miało do niego dostępu . Z danych GUS wynika, że w styczniu 2006 r. blisko 90% przedsiębiorstw miało dostęp do Internetu, a 46% korzystało z łączy szerokopasmowych, umożliwiających szybkie przesyłanie danych.
W latach 2007-2010 na informatyzację administracji publicznej przeznaczono z budżetu państwa, funduszy UE, Funduszu Schengen i Norweskiego Mechanizmu Finansowego ponad 2,5 mld zł. Planowane inwestycje mają pozwolić na nadrobienie zaległości. Do końca 2010 r. ponad 20 zadań publicznych powinno być realizowanych z wykorzystaniem drogi elektronicznej.
Aby funkcjonowanie e-government w Polsce nie ograniczało się wyłącznie do udostępniania informacji oraz możliwości pobrania formularzy ze stron internetowych, konieczne jest m.in.:
• zakończenie realizacji planowanych projektów teleinformatycznych;
• nowelizacja ustawy o podpisie elektronicznym, która umożliwiłaby jego wdrożenie i zastosowanie na szerszą skalę;
• uproszczenie i uzupełnienie obowiązującego prawodawstwa związanego z informatyzacją administracji;
• przygotowanie infrastrukturalne ze strony urzędów;
• zapewnienie jak najszerszej grupie społeczeństwa łatwego, powszechnego i tańszego dostępu do szerokopasmowego Internetu.
Źródło:
„Infos” Biuro Analiz Sejmowych nr.18 5 lipca 2007 [http://orka.sejm.gov.pl/WydBAS.nsf/0/5B3DCD2263623C69C125730E003F93CA/$file/infos_018.pdf]