Pojęcie prawa wyznaniowego.

Prawo wyznaniowe określone jest adekwatnie do tego jak się pojmuje wolność religijną , albo jako prawo obywatelskie dowolnie koncesjonowane przez państwo, albo jako prawo każdego płynącego z godności osoby ludzkiej, utożsamiane jest także jako prawo wyznaniowe z obywatelskim prawem wolnościowym. Niekiedy określa się jako zbiór przepisów państwowych - jak ustawy, umowy międzynarodowe i inne normy, które dotyczą stosunku państwa do kościołów oraz innych religijnych zrzeszeń. We Włoszech prawo wyznaniowe jest rozumiane jako gałąź prawa wewnętrznego danego państwa w której są zebrane w jeden system normy odnoszące się do uregulowania fenomenu społecznego religii. Polskie prawo wyznaniowe jest zespołem norm państwowych wydanych w formie ustaw, ratyfikowanych umów międzynarodowych oraz uznanych przepisów prawa wewnętrznego związków wyznaniowych , odnoszących się do osoby ludzkiej i wspólnot religijnych w zakresie wolności sumienia religii.

Prawo wyznaniowe a prawo kanoniczne.

Prawo wyznaniowe traktuje się jako osobna gałąź nauki albo wykłada się je w ramach prawa konstytucyjnego lub administracyjnego, zalicza się je do prawa publicznego, ma też wspólny przedmiot z prawem cywilnym i międzynarodowym. Prawo wyznaniowe zajmuje się przedmiotem, gdzie spotykają się normy różnego pochodzenia. Prawo kanoniczne jest to zespół norm prawnych ustanowionych przez kompetentne organy Kościoła odnoszące się do organizacji tegoż Kościoła i aktywności wiernych w celu realizacji celów kościelnych. Różnice: a) normy prawne pochodzą od innego prawodawcy ( p.w.- prawodawcą jest państwo, p.k.- prawodawcą jest władza kościelna). b) różni adresaci (p.w.- wszyscy podlegają władzy państwowej, p.k.- wszyscy członkowie kościoła).

Pojęcie związku wyznaniowego; związek wyznaniowy a kościół.

Związek wyznaniowy jest to specyficzny typ zorganizowanej społeczności ludzkiej posiadający określony ustrój wewnętrzny, zdolny do utworzenia organu władzy, które pełnią funkcje wewnętrzne i reprezentują z.w. na zewnątrz i są uprawnione do reprezentowania prawnie członków tych związków. Kościół jest związkiem wyznaniowym chrześcijańskim, w którym wiara jednoczy członków związku wyznaniowego i odróżnia jeden od drugiego.

Źródła prawa wyznaniowego.

Źródło powstania prawa oznacza fakty prawotwórcze, których efektem jest dany akt, rozumiany jest też jako wszelkiego rodzaju dokumenty i inne formy przekazu, które są nośnikami informacji o treści norm prawnych. Źródła prawa to: a) Konstytucja- stojąca na czele całego systemu prawnego zawiera również wprost regulacje wyznaniowe: gwarancje poszanowania praw i wolności człowieka ze względu na jego przekonania religijne w wymiarze indywidualnym oraz wspólnotowym i instytucjonalnym. b) Ustawa - jest to akt zawierający normy o charakterze generalnym i abstrakcyjnym. Jest to akt o najwyższej mocy. Podstawowe znaczenie ma dla wszystkich związków wyznaniowych ma Ustawa o gwarancjach wolności sumienia i wyznania z 17 maja 1989 r. Niektóre z kościołów i związków wyznaniowych maja uregulowaną sytuację prawna na podstawie odrębnych ustaw. W 1999 r. było takich regulacji 15. c) Umowy międzynarodowe ich skuteczność zależy od tego czy są ratyfikowane, a umowy które są ratyfikowane przez Prezydenta za uprzednia zgodą parlamentu i ogłoszona w trybie wymaganym dla ustaw ,,ma pierwszeństwo przed ustawą jeżeli ustawy nie da się pogodzić z umową”. Dzięki tym umowom (rezolucje, akty) możliwe jest pokojowe załatwianie sporów i współdziałanie, dla celów moralnych i politycznych. d) Rozporządzenia-jako akty władzy wykonawczej będą źródłem prawa powszechnie obowiązującego, jeśli jest ono wydane przez wskazany w Konstytucji organ: Prezydenta, Rade Ministrów i zawsze na podstawie zawartego w ustawie upoważnienia i w celu jej wykonania. e)Prawo wewnętrzne kościołów i innych związków wyznaniowych- posiadanie statutu jest wymagane przez polskie prawo przy ubieganiu się o wpis do rejestru. Klasyfikacja źródeł prawa wyznaniowego: I źródła jednostronne (konstytucja, ustawy, rozporządzenia), II dwustronne (uznane akty międzynarodowe, umowy międzynarodowe, np.: konkordat, umowy ze związkami wyznaniowymi), III specjalne (prawo wewnętrzne kościołów i związków wyznaniowych mających osobowość prawną- statuty)

Cezaropapizm.

System stosunku państwa do kościoła, którym w jednej osobie, to jest panującego świeckiego miała się koncentrować władza świecka i religijna. Rozdzielanie władzy świeckiej i duchowej nie nastąpiła w chrześcijaństwie natychmiast mimo wyraźnych słów Chrystusa o odrębności władzy cesarza i władzy Boga. Edykt mediolański i Nikomedyjski (313 r) nie zniósł unii władzy politycznej i religijnej. Cesarze rzymscy będąc najwyższymi kapłanami w pogaństwie, po zmianie religii nie chcieli rezygnować z uprawnień takich jak: zwoływanie synodów, soborów, nadawanie mocy prawa świeckiego dogmatom wiary. Głowa państwa była też głową kościoła. ♦W zachodniej europie cezaropapizm ustał po upadku Cesarstwa Rzymskiego w 476 r., władza została skupiona w rękach Papieży, później odrodził się w wskrzeszonym Świętym Cesarstwie Rzymskim. Dokonało się to najpierw w a)formie frankońskiej, od Karola Wielkiego, który faktycznie sprawował akty kościelnej władzy administracyjnej i władzy sądowniczej. b) formie germańskiej począwszy od Ottona I, który przyjął formy zwierzchnictwa nad kościołem, który przetrwał w niektórych protestanckich państwach do dzisiaj. ♦Na wschodzie pojawił się w Cesarstwie Bizantyjskim i trwał do jego upadku (1453). Carowie kontynuowali te praktyki, podporządkowując sobie prawosławie. W 1917 w Rosji przekształcił się w system supremacji państwa nad Kościołem

Jurysdykcjonalizm.

Papieże przejawiali tendencje do zerwania z zasadą dwuwładzy, czyli do wytworzenia nadrzędności jednej władzy nad drugą. Oznaczało to podporządkowanie sobie obu porządków: duchownego, doczesnego, tworząc przesz to teorię supremacji Kościoła nad państwem. Reforma ta powstała za czasów papieża Grzegorza Wielkiego, wskutek wzrostu autorytetu papieskiego, także w sprawach doczesnych. Z chwilą powstania państewek pod władzą książąt zrodziła się teoria zwierzchnictwa państwa nad kościołem. Książęta chcieli bowiem uzyskać najwyższą władzę na swoim terytorium. Teoria supremacji państwa nad kościołem (ale bez akcentów antypapieskich) została opracowana przez Marsyliusza z Padwy, Jana z Paryża oraz Wilhelma Occhoma, a swoje ukoronowanie znalazło w nauce Mikołaja Machiavellego na temat państwa absolutnego pod względem jurysdykcyjnym i terytorialnym. Po reformacji Marcina Lutra (1483-1546), rozpoczętej w 1517 r., oraz po wystąpieniach Kalwina i Zwingliego powstało szereg kościołów protestanckich, które zaprzeczały wyższości władzy papieskiej nad państwową. Następnie po odrzuceniu kapłaństwa hierarchicznego opartego na święceniach, kościoły protestanckie poddały się w wielu państwach poddały się jurysdykcji władców świeckich. Ten fakt spowodował, że opisana forma regulacji państwo - kościół otrzymała nazwę jurysdykcjonalizmu.

Teoria bezpośredniej władzy kościoła w porządku doczesnym (potestas directa in temporalibus)

Była przyjmowana w czasach późnego średniowiecza, w praktyce była jedynie sygnalizowana i realizowana tylko częściowo. działo się tak w czasie, kiedy papiestwo było u szczytu potęgi , tj. Od pontyfikatu Grzegorza VIII do Bonifacego VIII. W myśl omawianej teorii do Papieża należały wszystkie uprawnienia władzy wykonawczej na ziemi; Papież miał również władzę w porządku duchowym i doczesnym, gdyż otrzymał ją bezpośrednio od Boga. Wszystkie władze na ziemi, począwszy od cesarza do ostatniego urzędnika, pochodzą z jego delegacji.

Teoria pośredniej władzy kościoła w porządku doczesnym (potesas indirecta in temporalibus).

Wypracowana została po reformie w Europie przez Roberta Bellarmina, który postawił tezę o jedynie pośrednim wpływie papieża na sprawy doczesne poprzez wpływ na władców świeckich. Jego dzieło, które zawierało tą tezę było zaliczone do kościelnego indeksu ksiąg zakazanych, kiedy zostało zdjęte z tego indeksu, teza ta stała się oficjalną doktryną kościoła. Od wielu lat Kościół zrzekł się roszczeń w sprawach władzy ziemskiej. Zastrzega sobie jednak prawo oceny zjawisk i faktów z punktu widzenia nauki i moralności chrześcijańskiej. W okresie państwa absolutnego władza kościelna pośrednio oceniała władcę katolickiego i wpływała na jego rządy, w okresie demokracji poprzez lud, który dokonuje wyborów, Kościół pośrednio wpływa na kształt stosunków międzyludzkich w danym państwie. W Kościele katolickim nie można mówić dzisiaj o teokracji w sensie prawnym.

Państwo laickie (świeckie) a państwo wyznaniowe.

Państwo wyznaniowe może zaistnieć w różnych systemach stosunku państwa do Kościoła: w teokracji, jurysdykcjonaliźmie i systemie konkordatowym. Warunki państwa wyznaniowego: 1. państwo uznaje jakieś wyznanie za religię państwową. 2. państwo chroni w sposób szczególny poprzez subsydiowanie i uprzywilejowanie w stosunku do innych wyznań. 3. uznaje za oficjalną oraz traktuje jako własną ideologię głoszoną przez daną religię. Inne wyznania cieszą się większym lub mniejszym zakresem wolności. Państwo dąży do ograniczenia lub wyłączenia innych religii. Przez Państwo świeckie rozumie się takie państwo, które w systemie rozdziału jest inspirowane zasadami wolności, gdzie wszyscy obywatele są traktowani jednakowo bez względu na wyznanie i mają całkowitą wolność w zakresie sprawowania czynności religijnych i kulturowych. Przez świeckość możemy rozumieć przez to wrogość wobec religii poprzez prowadzenie polityki antyreligijnej lub antykościelnej. Naturalność światopoglądowa państwa kojarzy się z negatywnym stosunkiem państwa wobec racji i motywacji religijnych.

Amerykański model państwa świeckiego ( separacja czysta).

Uzależnienie religii od władzy świeckiej, ochrona przed tymi władzami to podstawowe założenia separatystów. Obok separatyzmu chroniącego religię zaczęły powstawać systemy popierające równouprawnienie obu podmiotów, a nawet wrogości wobec wszelkiej religii. Powstanie państwa amerykańskiego było związane z długotrwałą emigracją społeczeństwa. Państwa z których przybywali emigranci były wyznaniowe, więc kształtujące się stany były na początku wyznaniowe, szerzyły się w nich prześladowania religijne. Dla uniknięcia sporów i wojen religijnych było wprowadzenie rozdzielności państwa od religii, jednak przy zachowaniu jej całkowitej wolności. Wolność religijna została proklamowana już w Deklaracji z Viginii z 1776 r., następnie w Konstytucji federalnej z 1787 r. Pierwsza Poprawka do niej z 1791 r., która zabraniała Kongresowi uchwalania prawa, które by zakazywało jakiejś religii, zabraniała również wprowadzania jakiejkolwiek religii jako urzędową. Czternasta Poprawka do Konstytucji rozszerzyła prawo konstytucyjne na całe Stany Zjednoczone, jednakże zgodnie z tymi postanowieniami kościoły są traktowane jako stowarzyszenia prawa prywatnego, szkoły wyznaniowe są subsydiowane przez państwo tylko częściowo, a w szkołach publicznych nie może być nauczana religia. Inny aspekt to iż wszystkie wyznania są zwolnione z opodatkowania przychodów przeznaczonych na cele kulturowe, a instytucje federalne (wojsko, szpitale itp.) mogą zatrudniać kapelanów, których opłaca państwo. Utrzymuje też ambasadora przy Stolicy Apostolskiej. Religia jest obecna w życiu publicznym państwa, ale państwo nie przyjmuje żadnej religii jako urzędową. Ten rozdział ma wady, ale w jego ramach są reprezentowane podstawowe wolności osoby ludzkiej: prawo wolnego stowarzyszania się, wolność rozwoju wszystkich wyznań.

Niemiecki model państwa świeckiego ( separacja skoordynowana)

Uzależnienie religii od władzy świeckiej, ochrona przed tymi władzami to podstawowe założenia separatystów. Obok separatyzmu chroniącego religię zaczęły powstawać systemy popierające równouprawnienie obu podmiotów, a nawet wrogości wobec wszelkiej religii. Rozdział w Niemczech charakteryzuje się poszanowaniem autonomii Kościoła oraz współdziałania państwa z Kościołem dla dobra człowieka, jest to ich wspólny cel. Oficjalny rozdział Kościoła od państwa nastąpił w 1919 r. w konstytucji Republiki Weimarskiej. Ten rodzaj rozdziału nazywamy skoordynowanym, przyniósł on przyznanie kościelnym jednostkom organizacyjnym osobowości prawa publicznego i niezależności w jego funkcjach duszpasterskich. Specyficzny model rozdziału Kościoła od państwa na zasadzie niezależności i autonomii obu społeczności był kontynuowany po II wojnie światowej w Republice Federalnej Niemiec.

Francuski model państwa świeckiego (separacja wroga)

Uzależnienie religii od władzy świeckiej, ochrona przed tymi władzami to podstawowe założenia separatystów. Obok separatyzmu chroniącego religię zaczęły powstawać systemy popierające równouprawnienie obu podmiotów, a nawet wrogości wobec wszelkiej religii. Przykład systemu wrogiego Kościołowi i religii można przedstawić na przykładzie separatyzmu francuskiego, który korzeniami sięga XVIII w. Rewolucja Francuska ograniczyła uprawnienia Kościoła (obsadzenie stanowisk duchownych było decyzją polityczną, zobowiązanie do składana przysięgi na konstytucję), usiłowała stworzyć nową religię, która opierała by się na kulcie rozumu. Zdaniem rewolucjonistów religia wymarła, a zastąpiła ją filozofia. Mimo zawartego konkordatu w 1801 r. Napoleona ze Stolicą Apostolską, na nowo odżyły dawne idee antyreligijne po wydaniu w 1905 r. Ustawy o Rozdziale Kościoła od państwa. Kościół został uznany za stowarzyszenie prywatne ze wszystkimi konsekwencjami tego faktu. W ten sposób chciano zlaicyzować samą religię i zdechrystianizować cały kraj. Po II wojnie światowej złagodzono część ograniczeń co do nauczania religii oraz zezwolono na otwieranie szkół wyznaniowych. Uznano osobowość cywilnoprawną kościelnych jednostek organizacyjnych.

Rozdział kościoła od państwa w państwach komunistycznych.

Rozdział był oparty na zasadach marksizmu i leninizmu, który narodził się po Rewolucji Październikowej w 1917r. Dokonał się on poprzez: dekret O rozdziale Kościoła od państwa i szkoły od Kościoła podpisany przez Lenina; instrukcję O stowarzyszeniach, stalinowska Konstytucja (1936). Był to rozdział gwarantujący wolność sumienia, a także prawo do wyznawania dowolnej religii lub nie wyznawania żadnej, prawo do uprawiania propagandy ateistycznej, prawo do uprawiania kultu, jednak bez prawa głoszenia zasad religijnych w życiu publicznym. Akty ustawodawcze nie stanowiły o rozdziale Kościoła od państwa, jednakże w odniesieniu do filozofii marksistowsko - leninowskiej, która uważała religię za czynnik hamujący rozwój społeczno-gospodarczy, religia to zjawisko przejściowe i skazane na obumarcie. Dobry obywatel miał dożyć do ateizacji całego społeczeństwa. Państwo ograniczało: tworzenie stowarzyszeń wyznaniowych, kształcenie przyszłych kapłanów. Państwo obsadzało stanowiska kościelne, dyskryminowało ludzi wierzących w wielu dziedzinach życia społecznego, politycznego, gospodarczego, ograniczało dostęp do stanowisk kierowniczych w administracji, konfiskowało majątki kościelne, ograniczało wolność religijną do sfery prywatności, zakazywało zgromadzeń religijnych poza miejscami kultu, zakazywało pobierania nauki religii przed 18 rokiem życia. Państwo prowadziło walkę z religią i propagowało jedynie ateizm. Podobny system narzucono Państwom Demokracji Ludowej sąsiadujących z ZSRR. Do skład tego bloku wchodziły: Polska, Rumunia, Czechosłowacja, NRD, Węgry, Jugosławia. Po Układzie Jałtańskim zostały zerwane konkordaty, lub uznano je za nieważne. Został wprowadzony konstytucyjny rozdział Kościoła od państwa, jedynie Czechosłowacja i NRD pozostały przy zwierzchnictwie państwa nad Kościołem. Stopień rozdziału zależał od kraju, jego przeszłości historycznej, stopnia powiązania Kościoła z narodem, wpływu władz komunistycznych. Wskutek działania Kościołów zostały podpisane porozumienia z władzami komunistycznymi. Dużą rolę odegrał Papież Jan Paweł II, w dążeniu do zmiany stosunku państwa do człowieka i wolności religii. Byłe kraje Związku Radzieckiego i dawnego bloku zmieniły bądź zmieniają swoje ustawodawstwo w stosunku państwa do wyznań i Kościoła katolickiego, nawiązują stosunki dyplomatyczne ze Stolicą Apostolską.

Państwa wyznaniowe w wersji tradycyjnej (konfesyjność zamknięta)

Charakteryzują się (np. państwa islamskie) takimi cechami jak: - afirmacja doktryny (określonej religii) jako jedynej - formalne uznanie w ustawie jednego Kościoła jako państwowy - subsydiowanie jednej religii z funduszu państwowego - formalny zakaz wyznawania innych religii lub tylko tolerowanie ich system ten panował w Hiszpanii do XX w.

Państwo wyznaniowe w wersji zmodernizowanej (konfesyjność otwarta),

Do tej grupy należą: Grecja, Wielka Brytania, Dania, Szwecja, Norwegia. Przyjmują one następujące zasady: - brak afirmacji jednej religii jako prawdziwej, rezygnacje z kryterium teologicznego, - oficjalne uznanie jakiejś religii jako religii narodu, ale na podstawie kryterium historycznego lub socjologicznego, - subwencjonowanie określonej religii z funduszy państwowych, - gwarancje równości religijnej.

Nauka kościoła katolickiego o wolności religijnej.

Wolność religijna w nauce Kościoła wyróżnia się jako: 1.Wolność sumienia- jest to uprawnienie człowieka do pozytywnego lub negatywnego samookreślenia siebie w stosunku do czynności wyrażających jego przekonania religijne. W sensie pozytywnym oznacza wybór wiary w Boga i prowadzi do aktów zewnętrznych tej wiary. W sensie negatywnym oznacza negację istnienia Boga. 2. Wolność kultu- rozumie się nieskrępowane uprawnienie każdej osoby do samodzielnego samookreślenia się w stosunku do wykonywania aktów zewnętrznych oddawania czci Bogu. Przedmiotem materialnym wolności kultu są akty zewnętrzne, indywidualne, społeczne wynikające z akceptacji jakiejś religii. Akty kultu mogą być prywatne i publiczne. 3. Wolność Kościoła- (wolność religijna), odnosi się do wszystkich wyznań religijnych które posiadają charakter instytucjonalny. Wolność religijna jest uznawana za najbardziej podstawowe prawo wśród praw wolnościowych, czyli wysuwa się ją na centralne miejsca. Wolność religijna została uznana przez papieża Jana Pawła II za rację bytu innych wolności. Nauka Kościoła rozróżnia podmioty czynne i bierne wolności religijnej. Podmiot czynny to ten, który ma uprawnienie do wolności religijnej, jest nim osoba ludzka. Przez przedmioty bierne wolności religijnej nauka Kościoła rozumie te podmioty, które mają obowiązek przestrzegać tego prawa i chronić jego nienaruszalności (zaliczamy się poszczególnych ludzi, zbiorowości społeczne, jakąkolwiek władzę ludzką). Podmiotem wolności religijnej w wymiarze indywidualnym są także rodzice w zakresie wychowania swoich dzieci zgodnie ze swoimi przekonaniami.

Stosunki państwo - kościół w II Rzeczypospolitej.

Stosunek państwa do Kościoła katolickiego i innych wyznań religijnych w okresie II Rzeczypospolitej regulowały ustawy konstytucyjne z 1921 r. i 1935 r. wraz z aktami wykonawczymi, natomiast wyłącznie stosunek państwa do Kościoła katolickiego określał konkordat z 1925 r. i inne akty prawne wydane po jego ratyfikacji. Naczelne stanowisko Kościoła: a)braku konieczności ,, uznania” przez państwo(Kościół czerpał swe uprawnienia z faktu istnienia, a nie z woli państwa), b) uznaniu prawa kanonicznego za podstawę autonomii, czyli uznaniu jego norm za państwowe (upaństwowienie prawa kanonicznego dawało tez możliwość ,,kanonizowania”, niektórych norm państwowych ),c) umieszczenie kościoła nie w systemie supremacji pastwa nad wyznaniami , ale w systemie koordynacji (zapowiedz konkordatu) wyznaniowe unormowania konstytucji z 17 marca 1921 r. Konstytucja marcowa używa pojęć: ,,kościół ”,,związek religijny” ,,kościoły mniejszości religijnych”. Konstytucja odróżniała związki religijne prawne uznane i związki wyznaniowe uznawane prawnie nie uznane, które swój status mogły opierać na specjalnym prawie stowarzyszeniowym, które dotyczyło wolności religijnej gwarantowanej dla podmiotów indywidualnych. Zatem były tolerowane przez państwo a ich istnienie jako społeczności religijnych było uznawane. Nie wywoływało to żadnych skutków prawnych odnoszących się do całych społeczności lecz jedynie do jednostek wchodzących w skład danego związku. Prawne uznanie powodowało przekształcenie się tworu czysto socjologicznego w instytucję prawną. Warunkiem uznania było posiadanie statusu związku religijnego, którego urządzenia, nauka i ustrój nie były przeciwne porządkowi publicznemu ani obyczajowości publicznej. Uprawnienia prawnych związków religijnych: 1. urządzanie zbiorowych i publicznych nabożeństw, 2. posiadania majątku ruchomego i nieruchomego- zarządzania nim, 3. posiadania prawa do zarządzania fundacjami i funduszami, zakładami wyznaniowymi, dobroczynnymi, 4. samodzielnego prowadzenia swych spraw wewnętrznych, 5. prawo rządzenia się własnymi ustawami. Autonomia związków podlegała kontroli państwu w kwestii braku sprzeczności ustaw własnych w związku z prawem polskim.

Konkordat z 10 lutego 1925,

Przewidywał 3 zasady ogólne: 1. zasada pełnej wolności Kościoła katolickiego, 2. zasada swobodnego kontaktowania się ze Stolicą Apostolską - nie przewidywano ingerencji państwa w akty prawa kościelnego, 3. zasada dotycząca kontaktów dyplomatycznych - przedstawiciel Stolicy Apostolskiej w Polsce nosił miano nuncjusza. Konkordat ten przewidywał elementy w których państwo jest zobowiązane do udzielania pomocy w celu wyegzekwowania postanowień Kościoła. Istniała też możliwość udzielania przez państwo pomocy w celu ściągnięcia podatków na rzecz Kościoła przez ustawy państwowe. Przywileje konkordatu dla osób duchownych: a) zwolnienie ze służby wojskowej, b) zwolnienie z niektórych obowiązków obywatelskich np. stanowisko sędziego przysięgłego, c) odbywanie kary - mieli prawo przebywania w osobnych celach więziennych lub klasztornych. Konkordat przewidywał, że żadna część RP nie będzie zależała od biskupa którego siedziba będzie się znajdowała poza granicami kraju, dokonano podziału kraju na prowincje i diecezje. Wpływ państwa na obsadzenie stanowisk kościelnych: 1. cudzoziemcy nie mogą otrzymywać stanowisk przełożonych prowincji zakonnych, chyba że rząd udzielił zgody, 2. Stolica Apostolska przed nominacją na arcybiskupa, biskupa, biskupa polowego informuje prezydenta RP o kandydaturze; kandydaci obejmujący stanowisko składali przysięgę na ręce Prezydenta RP o lojalności, na pożytek państwa, 3. przewidziany był wpływ państwa na wybór niższych stanowisk; wykluczono iż stanowisko proboszcza podejmie cudzoziemiec, osoba nie posiadająca studiów teologicznych i osoby, których działalność jest sprzeczna z bezpieczeństwem państwa. Konkordat ten obowiązywał do 1945 r.

Stosunki państwo - kościół w okresie tzw. Polski Ludowej

Kościół katolicki podlegał Stolicy Apostolskiej, cieszył się poparciem większości obywateli, posiadał również niekwestionowany autorytet. Kościół katolicki spełniał swą religijną misję w społeczeństwie żyjącym w systemie totalitarnym, stanowił rzeczywistą alternatywę dla ideologii materialistycznej, rzekomo ,, naukowej” i ,,jedynie słusznej”. Władze polityczne i państwowe powadziły podwójną politykę wobec kościoła: z jednej strony stworzyły pozory demokracji poprzez wpisanie jej zasad do konstytucji, a z drugiej ustawodawstwo zwykłe oraz decyzje administracyjne prowadziły do ograniczenia wolności Kościoła, a w konsekwencji do eliminacji religii z życia publicznego. Państwo dokonywało tego nie tylko na drodze laicyzacji systemu prawa, a także poprzez próby zeświecczenia całego życia społecznego, w tym instytucji małżeństwa, pogrzebu i innych ważnych momentów życia ludzkiego. Łamane były przez państwo podstawowe prawa obywatelskie jak: wolność słowa i zgromadzeń, równość obywateli wobec prawa. Istniał podział na wierzących i niewierzących, który powodował nieufność do władz.

Uchwała TRJN z 12 września 1945 r. w sprawie konkordatu

Układ Jałtański to układ na mocy którego powołano Tymczasowy Rząd Jedności Narodowej(TRJN), który szybko został uznany przez Francje, USA, Anglię, zrywając stosunki dyplomatyczne z polskim rządem na emigracji w Londynie. Stolica Apostolska nie uznała TRJN, do czasu zawarcia traktatu pokojowego i utrzymywała stosunki z Rządem w Londynie. Pius XII w 1945 r. mianował bpa J. Gawlinę ordynariuszem Polaków w Niemczech, a kard. A. Hlondowi - jako prymasowi udzielił nadzwyczajnych uprawnień w zakresie dotychczas nie spotykanym: w wypadku braku łączności ze Stolicą Apostolską miał on uprawnienia papieskie. Bierut nie przyjął przedstawionych przez kardynała administratorów, oświadczając iż to minowanie przesądza o traktowaniu przez Stolice Apostolską tych ziem jako tymczasowe. Oficjalne powody zerwania konkordatu podane przez TRJN to: - powierzenie w 1940 przez Stolice Apostolska za pośrednictwem Nuncjusza w Berlinie administracji diecezji chełmińskiej Niemcowi Karolowi Marii Splettowi, co było naruszeniem Konkordatu, według której ,,żadna cześć Rzeczypospolitej polskiej nie będzie zależała od biskupa, którego siedziba znajdowała by się poza granicami Państwa Polskiego”, - mianowanie Niemca Hilariusza Breittingera na stanowisko administratora apostolskiego dla biskupstwa gnieźnieńsko-poznańskiego z jurysdykcją dla Niemców zamieszkałych na terenie diecezji gnieźnieńsko - poznańskiej. TRJN oświadczył, że Konkordat zostaje zerwany jednostronnie przez Stolicę Apostolską i stało się to poprzez zaistnienie w czasie okupacji faktów sprzecznych z jego postanowieniami.

Zasady wyznaniowe w konstytucji z 22 lipca 1952.

1. zasada wolności sumienia i wyznania - konstytucja stała na stanowisku zaliczania tej zasady do praw obywatelskich a nie człowieka, zakres wolności sumienia i wyznania nie był nigdzie skonkretyzowany, w wielu przypadkach pozostawała wolnością iluzoryczną; nowelizacja dokonana w 1976 r. przewidywała że zabrania się nadużywania tej wolności dla celów godzących w interes PRL, 2. zasada równouprawnienia względem wyznania - wyróżniono pogląd, że z przynależności do jakiegoś związku wyznaniowego nie mogą wynikać dla obywateli dodatkowe prawa, czy też obowiązki wobec państwa. Nie może być z tego powodu ograniczone żadne prawo obywatelskie, ani żadna z zasad wolności, nie może być nałożony nowy, inny niż dla pozostałych obywateli obowiązek, 3. zasada rozdziału Kościoła od państwa- wprowadzono dwa postulaty: a) laicyzowanie życia publicznego - w życiu publicznym nie mogło być żadnych pierwiastków religijnych, należy koncepcje religijne zastąpić materialistyczną koncepcją życia społecznego, b) państwo jest uprawnione do nadzoru i ingerowania w wewnętrzne sprawy związków wyznaniowych, 4. zasada swobodnego wypełniania funkcji religijnych przez związki wyznaniowe- chodzi tu o wolność głoszenia doktryny religijnej, organizowania zgromadzeń religijnych, udzielania posług, nauczania religii, samodzielnego prowadzenia swoich spraw wewnętrznych, posiadania majątków, tworzenia zakonów. Te funkcje religijne ograniczone są przepisami państwowymi i państwo określa granice tych swobód, 5) zasada ustawowej formy regulacji sytuacji prawnej związku wyznaniowego - ustawa w której przewidziano sytuację prawną związków wyznaniowych jest aktem właściwym. W procesie tworzenia tych ustaw nie był przewidziany żaden udział związków wyznaniowych.

Porozumienie z 1950 i 1956 r.

I Od 05.08. 1949 r. Komisja Wspólna przedstawicieli rządu i Episkopatu obradowała w celu przygotowania porozumienia, które nie uważano za konkordat. porozumienie zostało podpisane 1950 w Warszawie przez przedstawicieli państwa i Kościoła. Na treść porozumienia sklada się preambuła i 19 punktów. Po stronie Kościoła zadeklarowano: a) wezwanie wiernych do poszanowania prawa i władzy państwowej, b) przeciwstawienie się rewizjonistycznym i antypolskim wystąpieniem kleru niemieckiego, c) przeciwstawienie się nadużywaniu uczuć religijnych w celach antypaństwowych, d) poparcie walki o pokój. Po stronie państwa zadeklarowano: a) uznanie papieża za najwyższy autorytet w sprawach wiary i moralności i jurysdykcji kościelnej, b) utrzymanie dotychczasowego stanu nauczania religii w szkołach, nie przeszkadzanie w praktykach religijnych poza szkołą, c) zapewnienie działania KUL-u w obecnym zakresie, d) wolność pielgrzymek i procesji, e) deklarowanie swobody działania zakonom i zgromadzeniom zakonnym, f) zapewnienie bytu i działalności stowarzyszeń katolickich. II 1956 r. nowe porozumienie opublikowane w komunikacie Komisji wspólnej który zawierał: a) złagodzenie dekretu o obsadzeniu stanowisk kościelnych z 1953 r., b) proponowano zostawić w tych szkołach gdzie rodzice wyrażają zgodę, ale przy zachowaniu zasad tolerancji, c) wprowadzono większą wolność w obsłudze duszpasterskiej chorych, d) państwo zezwalało na powrót zakonnic przesiedlonych z województwa opolskiego, wrocławskiego i katolickiego, zezwolono na wyjazd z kraju tym zakonnicom które nie czuły się związane z Polską oraz powrót księży wysiedlonych ze swych parafii w województwie zachodnim, e) porozumienie w sprawie obsady pięciu biskupów ustanowionych przez stolicę apostolską na ziemiach zachodnich. Porozumienie to oznaczało tylko złagodzenie polityki wobec Kościoła i innych związków wyznaniowych. Ze strony władzy było to zachowanie czysto taktyczne gdyż nie zrezygnowano z woli zwierzchnictwa nad Kościołem. Państwu chodziło o poparcie Kościoła w umocnieniu się nowej ekipy rządowej i nowej strategii rozwoju socjalizmu.

Podstawowe unormowania ustawy z 20 marca 1950 r. ( martwa ręka )

O przyjęciu przez państwo dóbr martwej ręki, poręczeniu proboszczom posiadania gospodarstw rolnych i utworzeniu Funduszu Kościelnego - na podstawie tej ustawy doszło do przejęcia dóbr kościelnych przez państwo. Jeśli przejęcie mienia nastąpiło w oparciu o tę ustawę to było ono legalne, ale nie oznaczało to że proces restytucji nie mógł być skierowany wobec grabieży w oparciu o ustawę. Fundusz Kościelny tworzyć miały dochody przejętych nieruchomości ziemskich i uchwalane przez Radę Ministrów dotacje. Osobowość cywilno-prawną posiadały tylko: parafie, diecezje, seminaria duchowne i domy zakonne.

Cele funduszu kościelnego

1) utrzymanie i odbudowa Kościołów, 2) udzielenie duchownym pomocy materialnej i lekarskiej oraz organizowanie dla nich domów wypoczynkowych 3) objęcie duchownych ubezp. Chorobowym na koszt Funduszu Kościelnego w przypadkach uzasadnionych, 4) specjalne zaopatrzenie emerytalne społecznie zasłużonych duchownych, 5) wykonywanie działalności charytatywno-opiekuńczej. Zakres celów rozszerzono rozporządzeniem z 23.08.1990. Dodano więc: 1.wspomaganie Kościelnej działalności oświatowo-wychowawczej i opiekuńczo-wychowawczej, a także inicjatyw związanych ze zwalczaniem patologii społecznych oraz współdziałanie w tym zakresie organów administracji rządowej z Kościołem katolickim w RP oraz innymi Kościołami i związkami wyznaniowymi, 2.pokrywanie części wydatków funduszu ubezp. Społecznych na świadczenia z tytułu ubezp. Społecznych duchownych, 3.konserwacje i remonty obiektów sakralnych i kościelnych o wartości zabytkowej.

Ustawy wyznaniowe z 17 maja 1989 r.

I. ustawa o stosunku państwa do Kościoła katolickiego - zapewniała osobom należącym do Kościoła swobodę zrzeszania się w celu realizacji zadań wynikających z jego misji. Służą temu organizacje kościelne i katolickie. Natomiast Katolicy mogą realizować idee chrześcijańskie wg własnych programów w ramach stowarzyszeń katolików. Ustawodawca dokonał ich rozróżnienia na podstawie 3 kryteriów: powstania, celu i stopnia zależności od prawa o stowarzyszeniach. II. ustawa o gwarancjach sumienia i wyznania - obywatelom zapewnia się możliwość utrzymywania kontaktów ze współwyznaniowcami, w tym uczestniczenia w procesach organizacji religijnych o zasięgu międzynarodowym, a także zrzeszenia się w organizacjach świeckich w celu realizacji zadań wynikających z wyznaniowej religii lub przekonań w sprawach religii. Natomiast Kościoły i związki wyznaniowe wypełniają funkcje religijne, mogąc min. tworząc organizacje mające na celu działalność na rzecz formacji religijnej, kultu publicznego oraz przeciwdziałania patologiom społecznych i ich skutkom. III. ustawa o ubezpieczeniu społecznym duchownych - ubezpieczonymi na jej podstawie byli nie tylko duchowni ściśle w tego słowa znaczeniu, ale również członkowie zakonów a także alumni, postulanci, nowicjusze i junioryści. Fundusze na pokrycie świadczeń w ubezpieczeniu społecznym duchownych w części tworzone były ze składek samych ubezpieczonych. Składki pokrywały ok. 40% wydatków na świadczenie. W pozostałej części system ubezp. społecznego duchownych finansowany był z funduszu kościelnego. Ten stan trwał do 1.01.1999.

Komisja wspólna

Zrodziła się z dążeń kościoła katolickiego, aby doprowadzić do jakiejś formy dialogu państwo - Kościół. Początkowo dialog prowadzony był na niższych szczeblach. 5.08.1949 r. odbyło się pierwsze posiedzenie komisji, 1950 r. podpisanie porozumienia na mocy którego państwo zobowiązywało się do większej wolności wyznania Kościoła katolickiego, a Kościół katolicki zobowiązał się do niepopierania nowych nurtów społecznych. Zerwanie porozumienia nie przerwało działalności komisji. W 1953 r. nastąpiło wstrzymanie prac komisji po powrocie prymasa. W tym samym roku podpisano nowe porozumienie normujące stosunki państwo - Kościół. Komisja spotykała się do 1967 r. W tym czasie odbyło się 7 posiedzeń. Desygnowanie do składu bp Tokarczuka nie spodobało się władzom i zawiesiły one prace komisji. Reaktywowanie nastąpiło w 1980. Nastąpiło odnowienie zasady o regulacji sytuacji prawnej związku wyznaniowego na podstawie porozumień stron. Zgodnie z ustawą z 1989 komisja wspólna uzyskała umocowanie prawne. Przed tą ustawą dochodziło do częstego zawieszenia prac komisji i zrywania dialogu przez państwo. Do kompetencji komisji wspólnej należy: a. rozpatrywanie problemów związanych z rozwojem stosunków państwo-kościoł katolicki. W skład wchodzi równa liczba stron, ale nie jest ona określona. Istnienie komisji nie narusza właściwości organów państwowych, kościelnych ani kompetencji stolicy apostolskiej.

Katalog zasad prawa wyznaniowego w konstytucji z 2 kwietnia 1997 r.

1.zasada równouprawnienia kościołów i innych związków wyznaniowych. 2.zasada bezstronności władz publicznych. 3.zasada autonomii i niezależności. 4.zasada współdziałania państwa z kościołami i innymi związkami wyznaniowymi dla dobra człowieka i dobra wspólnego. 5.regulacja stosunku państwa do kościołów i innych związków wyznaniowych (zasada dwustronności).

Zasado wolności sumienia i religii.

Określa ją art. 53 Konstytucji RP. 1.jest to wolność religii obejmuje wolność wyznawania lub przyjmowania religii wg własnego wyboru oraz uzewnętrznienia indywidualnie lub z innymi, publicznie lub prywatnie, swojej religii przez uprawianie kultu, modlitwę, uczestniczenie w obrzędach, praktykowanie i nauczanie. Wolność religijna obejmuje także posiadanie świątyń i innych miejsc kultu w zależności od potrzeb ludzi wierzących oraz prawo osób do korzystania z pomocy religijnej tam, gdzie się znajdują. Nikt nie może być zmuszany do uczestniczenia ani nieuczestniczenia w praktykach religijnych. Nikt nie może być obowiązany przez organy władzy publicznej do ujawnienia swojego światopoglądu, przekonań religijnych lub wyznania.

Zasada równouprawnienia w wymiarze indywidualnym.

Konstytucja z 1997 r. gwarantuje prawo do wolności religijnej w wymiarze indywidualnym a art. 53, ust. 1, który postanawia: "Każdemu zapewnia się wolność sumienia i religii". Ta formuła zrywa z pojęciem wolności sumienia i wyznania, które przyjęła konstytucja z 1952 r., jako wolności "obywateli", koncesjonowanej przez państwo. Wyrażenie: "każdy" posiada tu bowiem szerokie znaczenie i obejmuje wszystkie osoby ludzkie, bez względu na wiek, płeć, obywatelstwo, przynależność społeczną, polityczną i jego światopogląd. Wyrażenie to odnosi się również do cudzoziemców czy obcokrajowców. Z zestawienia w tym przepisie dwóch wyrazów tj. "wolności sumienia i religii", można wnioskować iż prawodawca rozumie przez nie wolność "sumienia i wyznania", analogicznie do prawa międzynarodowego i nauki Kościoła. Przedmiot i zakres wolności religijnej został w Konstytucji określony w art. 53, ust 2, który go bliżej precyzuje: "Wolność religii obejmuje wolność wyznawania lub przyjmowania religii wg własnego wyboru oraz uzewnętrzniania indywidualnie lub z innymi, publicznie lub prywatnie, swojej religii przez uprawianie kult, modlitw", uczestniczenie w obrzędach, praktykowanie i nauczanie. Wolność religii obejmuje także posiadanie świątyń i innych miejsc kultu w zależności od potrzeb ludzi wierzących oraz prawo osób do korzystania z pomocy religijnej tam, gdzie się one znajdują.

Zasada równouprawnienia związków wyznaniowych.

Zasada równouprawnienia kościołów i innych związków wyznaniowych wynika z poszanowania przez państwo demokratyczne godności osoby ludzkiej. Zasady tej nie było w Konstytucji z 1952 r. w nowej Konstytucji wynikająca a art. 25, ust. 1 zasada: "Kościoły i inne związki wyznaniowe są równouprawnione" ma także umocowanie art. 32, ust. 1 Konstytucji: "Wszyscy są wobec prawa równi. Wszyscy maja prawo do równego traktowania przez władze publiczne". Art. 32 Konstytucji, mówiący o równości wszystkich wobec prawa, w ust. 2 dodaje: "Nikt nie może być dyskryminowany w życiu politycznym, społecznym lub gospodarczym z jakiejkolwiek przyczyny. Można ten zapis odnieść także do równouprawnienia kościołów i innych związków wyznaniowych. Interpretując zasadę równouprawnienia w świetle tego przepisu, należy stwierdzić, iż zakaz dyskryminacji pociąga za sobą zakaz uprzywilejowania jakiegokolwiek związku religijnego. Nie można więc dyskryminować jednego związku wyznaniowego i jednocześnie darzyć przywilejami drugiego. Może tu chodzić głównie o życie społeczne (np. dostęp do środków społecznego komunikowania) lub gospodarcze (np. subsydiowanie jednego związku wyznaniowego i odmowa subsydiowania innego).

Zasada autonomii i niezależności.

Zasada autonomii i niezależności państwa i kościołów oraz innych związków wyznaniowych znalazła ostateczny kształt w art. 25, ust. 3: "Stosunki między państwem a kościołami i związkami wyznaniowymi są kształtowane na zasadach poszanowania ich autonomii oraz wzajemnej niezależności każdego w swoim zakresie". Oznacza ona, że w obecnym kształcie przepis konstytucyjny odrzuca koncepcje państwa wyznaniowego, które byłoby powiązane z określony kościołem lub związkiem wyznaniowym, a określona religia byłaby religią państwową. Jednocześnie przepis ten odrzuca koncepcję zwierzchnictwa państwa nad kościołami lub innymi związkami religijnymi. Nie chodzi więc o autonomię i niezależność między poszczególnymi wyznaniami, bo ta należy do kompetencji samych kościołów i innych związków wyznaniowych, ale o stosowanie tych zasad w stosunkach dwustronnych państwa z kościołami i kościołów z państwem. Realizacja zasady autonomii i niezależności jest też utrzymana w rozdziale II działu II "Ustawy o gwarancjach wolności sumienia i wyznania". Rozdział ten traktuje o działalności kościołów i innych związków wyznaniowych. A oto najważniejsze uprawnienia kościołów i innych związków wyznaniowych, które wynikają z ustawodawstwa majowego 1989 r.: I. Prawo do określania doktryny religijnej, dogmatów, zasad wiary i liturgii, II. Uprawnienie do publicznego organizowania kultu sprawowania go. III. Uprawnienie do udzielania posług religijnych w wojsku, w zakładach służby zdrowia i opieki społecznej, dzieciom i młodzieży na krajowych koloniach i obozach organizowanych przez instytucje państwowe, w zakładach karnych, poprawczych i wychowawczych, aresztach śledczych, ośrodkach przystosowania społecznego oraz schroniskach dla nieletnich. W miejscach tych można też organizować obrzędy i zgromadzenia religijne. IV. Uprawnienie do rządzenia się własnym prawem, swobodnego wypełniania władzy duchowej i zarządzania własnymi sprawami. V. Prawo ustanawiania, kształcenia i zatrudniania duchownych. VI. Prawo do realizacji inwestycji sakralnych i innych inwestycji kościelnych. VII. Prawo do nabywania, posiadania i zbywania majątku ruchomego i nieruchomego oraz do zarządzania nim. VIII. Uprawnieni do zbierania składek, otrzymywania darowizn, spadków i innych świadczeń od osób fizycznych i prawnych. IX. Prawo do wytwarzania i nabywania przedmiotów i artykułów potrzebnych do celów kultu i praktyk religijnych oraz prawo do korzystania z nich. X. Prawo nauczania religii. XI. Uprawnienie do korzystania ze środków masowego przekazywania. XII. Prawo do prowadzenia działalności oświatowo-wychowawczej. XIII. Prawo do tworzenia zakonów i diakonatów. XIV. Uprawnienie do tworzenia organizacji w celu kształcenia formacji religijnej, kultu publicznego i przeciwdziałania patologiom społecznym oraz ich skutkom. XV. Uprawnienie do działalności charytatywno-opiekuńczej. XVI. Prawo do zakładania, posiadania, poszerzania cmentarzy grzebalnych oraz zarządzania nimi. XVII. Prawo do powoływania organizacji międzykościelnych. XVIII. Uprawnienie do przynależności do organizacji międzynarodowych, wyznaniowych i międzywyznaniowych oraz utrzymywania kontaktów zagranicznych związanych z realizacją swoich funkcji. XIX. Prawo do prowadzenia działalności kulturalnej i artystycznej.

Zasada współdziałania.

Bezpośrednio po zasadzie autonomii i niezależności Konstytucja RP podaje zasadę współdziałania państwa z kościołami i innymi związkami wyznaniowymi "dla dobra człowieka i dobra wspólnego". Państwo przejęło od Kościoła wzory struktury administracyjnej, organizowanie szkolnictwa, szpitalnictwa, różnych form opieki nad potrzebującymi. Kiedyś Kościół katolicki i inne wyznania - poprzez przedstawicieli hierarchii oraz lud wierzący - w sposób szczególny broniły wolności, uczestniczyły w powstaniach narodowych, były siłą do przetrwania podczas okresów niewoli. Płacąc podatki przyczyniały się do utrzymania obronności kraju. Państwo okresu stanu wojennego widziało możliwości współdziałania z Kościołem jedynie w zachowaniu pokoju, rozwoju kraju i zwalczaniu patologii społecznych. Obecnie, po zmianie ustroju, płaszczyzny współdziałania faktycznie zostały poszerzone o następujące dziedziny: działalność charytatywną, wychowanie młodzieży (powrót religii do szkół), umacnianie praw rodziny (poradnictwo rodzinne, rozwiązania konkordatowe), ochronę dóbr kultury (zabytki, archiwa, muzea, biblioteki). Niewątpliwie, kościoły i inne związki wyznaniowe mogą w ramach współdziałania z państwem wnieść wielki wkład w budzenie postaw społecznych, poszanowania prawa i moralności. Zasada współdziałania państwa i kościołów oraz innych związków wyznaniowych wydaje się zatem bardzo aktualna w wielu płaszczyznach życia, zwłaszcza w obliczu narastających patologicznych zjawisk społecznych.

Zasada bezstronności.

Konstytucja mówi o bezstronności władz publicznych w sprawach przekonań religijnych, światopoglądowych i filozoficznych. Odnośny tekst nowej konstytucji brzmi: "Władze publiczne w RP zachowują bezstronność w sprawach przekonań religijnych, światopoglądowych i filozoficznych, zapewniając swobodę ich wyrażania w życiu publicznym".
"Bezstronność została wpisana na miejsce proponowanych uprzednio w projektach zasad: "oddzielenie Kościoła od państwa". W Konstytucji z 1952 r. wpisana była zasada "rozdziału" natomiast w praktyce oznaczała ona "świeckość" lub wprost "ateizm państwowy". Dlatego umieszczenie takiego przepisu w Konstytucji III RP budziło obawy przed jego interpretacją w duchu eliminacji pierwiastków religijnych z życia publicznego. Jeśli chodzi o "neutralność światopoglądowa państwa", to z punktu widzenia Kościoła katolickiego przepis ten jest "słuszny głównie w tym zakresie, że państwo winno chronić wolności sumienia i wyznania wszystkich swych obywateli, niezależnie od tego, jaką religię lub światopogląd wyznają". Jednak "neutralność" nie może oznaczać eliminacji wszelkich pierwiastków religijnych z życia społecznego, czyli ateizującej roli państwa. "Spychanie religii i wartościowań religijnych na margines życia, albo otaczanie ich taka sferą intymności, gdzie nie mogą się w żaden sposób ujawnić w naszych wyborach, wypowiedziach i motywacjach [...] uważam za niebezpieczną patologię" (abp J. Życiński). Zatem Kościół katolicki zasadę neutralności traktował jako wieloznaczną i wyrażał obawy przed interpretacją tego przepisu w rozumieniu swoiście pojmowanego w PRL "rozdziału" czy też, proponowanej przez niektóre grupy, "świeckości" państwa.

Zasada dwustronności (zasady dotyczące formy regulacji wzajemnych relacji) -art. 25, ust. 4 i 5:

"Stosunki między RP a Kościołem katolickim określają umowa międzynarodowa zawarta ze Stolicą Apostolską i ustawy. Stosunki między RP a innymi kościołami oraz zw. wyznaniowymi określają ustawy uchwalone na podstawie umów zawartych przez RM i ich właściwymi przedstawicielami". I. Państwo - Kościół katolicki - regulację tych stosunków określają: umowa międzynarodowa (konkordat) ze Stolicą Apostolską oraz ustawy. Oba te sposoby regulacji nie wykluczają lecz uzupełniają się wzajemnie, po zawarciu konkordatu prawo wewnętrzne państwa dostosowuje się do norm w nim zawartych. II. Państwo - inne Kościoły oraz Związki Wyznaniowe - regulacje tych stosunków określają umowy zawarte w danym kraju. Umowa ta może być aktem samoistnym zawartym przez RM z ich właściwymi przedstawicielami lub też umowa ta może stanowić podstawę do uchwalenia przez parlament specjalnej ustawy. Państwo polskie uregulowało swój stosunek do następujących kościołów i innych związków wyznaniowych: 1. Wschodniego Kościoła Samoobrzędowego, nie posiadającego hierarchii duchownej; 2. Muzułmańskiego Związku Religijnego; 3. Karaimskiego Związku religijnego; 4. Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego; 5. Kościoła Ewangelicko - Augsburskiego; 6. Kościoła Ewangelicko - Reformowanego; 7. Kościoła Polsko - Katolickiego; 8. Kościoła Adwentystów Dnia Siódmego; 9. Kościoła Ewangelistyczno - Metodystycznego; 10. Kościoła Chrześcijan Babtystów; 11. Kościoła Starokatolickiego Mariowitów; 12. Kościoła Zielonoświątkowego; 13. Kościoła Katolickiego Mariowitów; 14. Gmin Wyznaniowych Żydowskich.

Państwo Kościelne

Król Francji z dynastii, Pepin Mały, który w latach 754 - 756 podbił Longobardów, przekazał zdobyte wówczas ziemie papieżowi Stefanowi II, dając tym samym początek Państwu Kościelnemu. Stanowił je obwód rzymski, egzegarchat raweński, czyli dawne posiadłości cesarstwa bizantyjskiego w Italii i Pentapolis (wczesnośredniowieczne terytorium we wschodniej Italii). W X w. w skład państwa weszło księstwo Senewentu. Państwo Kościelne istniało w latach 756-1870. Jego stolica był Rzym. Władza papieży ograniczała się jednak do terenów najbliższych Rzymowi (papież stawał się przywódcą duchownym, ale także jako władca ściśle podlegał cesarzowi bizantyjskiemu). Reszta ziem była w rękach lenników papieskich, którzy z upływem czasu stali się potężnymi nieformalnymi władcami. Odbiło się to nawet na finansach papiestwa. W XV - XVI wielcy lennicy zostali usunięci ze stanowisk. Wcześniej, bo w XIV w. (1309 - 1377), z 3-letnią przerwą (1367 - 1370) papieże rezydowali w Awinione ulegając wpływom króla francuskiego. Przyczyną opuszczenia rzymu buły wojny i antyfeudalne ruchy plebejskie. Kres papieskiemu wygnaniu położył papież Grzegorz XI, przenosząc swoją stolicę do Rzymu. Jego późniejszy nast. Ępca Grzegorz XIII aby zapobiec niezadowolenia wiernych i ewentualnym zbrojnym wystapieniom przeciw papiestwu, zakazał dalszego podnoszenia podatków. Ale jest on znany przede wszystkim z tego, że w 1582 zreformował kalendarz, wprowadzając tzw. kalendarz gregoriański. W II poł XV weieku i na początku XVI państwo kośvielne było wielkm europejskim ośredkiem kultury i sztulki renesansu. W wieku XVI miało ono najwiekszy zasięg teruytorialny w końcu XVIII wielkim echem odbiła się na państwie kościerlny rewolucja francuska z 1789. Dla wkraczającej na teren włoch armii francuskiej nie było żadnych świętości, toteż w latach 1798 - 1799 państwo koscielne stało się republika rzymską, a w 1809 francja dokonała jego aneksji. Spod władzy fransji uwolnij państwo kościelne kongres wiedeński 1815. W okresie zjednoczenia włoch w latach 1859-1870 wszystkie prowincje z wyjątkiem rzymskiej zostały włączone do zjednoczonego królestwa włoch. W 1860 papież odmówił włączenia swego państwa do włoch, a w roku 1870 nie uznał dokonanej przez siły włoskie aneksji rzymu i ogłosił się więźniem watykanu. 20 IX 1870 rzym został poddany okupacji włoskiej, papież przestał być suwerenem w znaczeniu suwerennosci terytorialnej. Był to kres państwa kościelnego.

Traktaty lateraneńskie 11 II 1929 r.

Na ich mocy papież zrzekł się roszczeń do byłych terytoriów państwa kościelnego w zamian za gwarancję suwerenności watykanu w jego obecnych granicach i prowadzenia niezależnej polityki międzynarodowej. Zgodnie z zawartymi w traktatach ustaleniami, papież jako zwierzchnik koscioła rzymsko katolickiego i biskup rzymu nie jest obywatelem żadnego innego państwa i na swoim terytorium pełni władzę absolutną: ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą. Sprawuje ją za pośrednictwem kongregacji, trybunałów i rad. Art. 4 traktatu stwierdzał, że na terenie państwa watykańskiego nie ma innej władzy nad papieską. Traktaty te były wyrazem jednostronnej woli państwa. Przez ich zawarcie państwo włoskie nie tylko nie uznawało na swym terytorium prawnym zwierzchnictwa kościoła ani też żadnej władzy czy to równej sobie, czy analogicznej, ale też nie uważało kościoła za byt zewnętrzny w państwie. Państwo potwierdziło jedynie swoje panowanie nad kościołem, a organizacje katolików żyjących w Italii potraktowało jako przedmiot własnych uregulowań prawnych.

Państwo watykańskie

istnieje Ono od 1929, jest odrębnym od stolicy apostolskiej podmiotem prawa międzynarodowego (poczta, telekomunikacja). Terytorium Państwa Watykańskiego jest bardzo małe (tylko 44h). Źródłami prawa w państwie watykańskim są: 1. Ustawa zasadnicza ogłoszona w 2000 roku, obowiązująca od 22 II 2001, zastąpiła ustawę z 1929; 2. Kodeks prawa kanonicznego; 3. Konstytucje apostolskie; 4. Ustawy wydawane przez papieża. W kwestiach nie dotyczących państwa watykańskiego obowiązują: 1. Przepisy lokalne prowincji rzymskiej; państwo watykańskie posiada własną flagę (biało-żółta). Nie ma czegoś takiego jak narodowość watykańska. Obywatelami watykanu sa kardynałowie i inne przebywające tam na stałe osoby pełniące różne funkcje oraz rodziny osób pracujących w państwie watykańskim. Obywatelstwo watykańskie ustaje z chwilą zmiany zamieszkania, a to najczęściej wiąże się ze zmianą funkcji lub przeniesieniem. Państwo watykańskie jest stroną umów, które dotyczą poczty, komunikacji, ceł, jest członkiem różnych organizacji. Terytorium Watykanu to zespół pałacowo - kościelny z Bazyliką Św. Piotra, placu Św. Piotra, Ogrody Watykańskie oraz Gmachy Biblioteki, muzeów, budynki administracyjne i mieszkalne. Watykan ma własna armie liczącą ok. 100 gwardzistów szwajcarskich. Spośród ok. 1000 osób zamieszkujących Watykan, tylko ok. 400 jest jego obywatelami. PW ma swój system bankowy bijący własną monetę (lir watykański służący celom numizmatycznym).

Zdolność stolicy apostolskiej do działań prawnych na płaszczyźnie międzynarodowej:

I Prawo legacji; II Prawo zawierania umów międzynarodowych; III prawo zrzeszania się w organizacjach międzynarodowych. Prawo legacji - czynna polega na wywołaniu przedstawicieli dyplomatycznych do innych państw, a bierna polega na przyjmowaniu u siebie przedstawicieli dyplomatycznych innych podmiotów. Dyplomacja stolicy apostolskiej istniała od początku. Od XI wieku pojawiła się dyplomacja bierna. Szczególne ożywienie stosunków dyplomatycznych ze S.A. to wiek 19. Duże znaczenie odegrał tu kongres wiedeński. S.A. zaczęła utrzymywać stosunki dyplomatyczne nie tylko z krajami katolickimi. Zadania reprezentantów S.A. przejawiają się w dwóch płaszczyznach: a. zewnętrznej: S.A. - państwo; b. wewnętrznej: przedstawiciele S.A. przy kościołach partykularnych. S.A. ma przedstawiciela przy różnych organizacjach międzynarodowych, np. przy UE. II Prawo zawierania umów międzynarodowych - prawo to ma swój wyraz przede wszystkim w zawieraniu konkordatów które powstają na gruncie europejski. 1122 rok - zawarcie konkordatu wormackiego, I konkordatu. w XIX wieku zawarto wiele konkordatów z państwami katolickimi. Zawarcie konkordatów dla wielu państw oznaczało zatwierdzenie religii katolickiej jako dominującej., ale były też pewne państwowe ingerencje do obsadzania niektórych stanowisk biskupich. Współcześnie celem konkordatu nie jest zapewnienie kościołowi katolickiemu pozycji uprzywilejowanej, ale zapewnienie wolności katolikom i organizacjom kościelnym na terenie danego kraju. III prawo zrzeszania się w organizacjach międzynarodowych - relacja S.A. do ONZ - S.A. nie jest członkiem ONZ, nigdy nie wyraziło chęci przynależności, nie wysłała swego przedstawiciela na konferencję założycielską. Motywem tego postępowania była chęć zachowania neutralności. Istnieje współpraca S.A. i ONZ, ustanowiono w 1964 stałego obserwatora S.A. przy ONZ. W 1967 stały obserwator ustanowiony został w Genewie przy europejskim biurze ONZ.

Pojęcie i rodzaje legatów papieskich

Legat papieski - przedstawiciel dyplomatyczny stolicy apostolskiej, posiada święcenia biskupie, choć nie koniecznie, reprezentuje papieża z nominacji i jest jego reprezentantem. Ze względu na to, do kogo legaci są posłani wyróżniamy: a. legatów wysłanych tylko do określonego kościoła partykularnego - delegaci apostolscy, przedstawiciele papieża ustanowieni przy episkopacie kościoła partykularnego, realizuje wyłącznie misję religijną; b. przedstawiciela papieża skierowanego do państwa - nuncjusz - wysłany jednocześnie do episkopatu oraz państw i jego władcy; nuncjuszy dzielimy na: 1. Apostolskich - przedstawiciele papieża należący do rangi ambasadorów, przedstawicieli dyplomatycznych I klasy, mogą sprawować funkcję dziekana korpusu dyplomatycznego; 2. Pronuncjuszy - należą do ambasadoru, ale nie są dziekanami korpusu dyplomatycznego; 3. Internuncjuszy apostolskich - należą do grupy posłów nadzwyczajnych oraz ministrów pełnomocnych, przedstawicieli dyplomatycznych II klasy. Do zadań legatów apostolskich należą: 1. Sfera wewnątrz kościelna: a. umacnianie jedności między biskupem Rzymu a poszczególnymi kościołami partykularnymi; b. kierowanie procesem informacyjnym dotyczącym kandydatów na stanowiska biskupie; 2. Sfera zewnątrz kościelna: a. prowadzenie rokowań w sprawach dotyczących określenia wzajemnych stosunków Państwo - Kościół; b. odnosi się do nich przywilej nietykalności osobistej, pomieszczenia, archiwa i środki transportu - przywilej nietykalności.

Pojęcie i natura konkordatów, ich rodzaje i forma

Konkordat (łac. concorcae - zgadzać się) umowa zawarta między S.A. i danym państwem w celu zgodnego uregulowania spraw interesujący oba podmioty, jest wyłącznie wyrazem stron; pierwszym aktem prawnym regulującym stosunki państwo - kościół był edykt mediolański z 313, jednak przyjmuje się, że pierwszym konkordatem w ścisłym tego słowa znaczeniu był konkordat wormacki z 1122. Istnieją 3 teorie dotyczące natury konkordatu: 1. Teoria przywileju - konkordat to zbiór przywilejów, które są udzielane przez papieża władzom określonego państwa; 2. Teoria legalna - w wypadku państwa wszechwładnego w odniesieniu do swojego terytorium; konkordat był uważany jedynie za prawo państwowe, stanowił materiał przygotowawczy dzięki któremu państwo samo określa statut Kościoła na terenie swojego państwa; te dwie teorie zaliczane są do teorii historycznych; 3. Teoria Umowy - konkordat jest uroczystą umową międzynarodową, zawierana na zasadzie partnerstwa, z jednej strony przez S.A., z drugiej przez najwyższe organy władzy państwowej. Konkordaty dzielimy: I. Ze względu na zakres regulowanych spraw: a. całościowe zmierzają by określić całokształt wzajemnych relacji; b. częściowe (parcjalne) - mają za przedmiot tylko niektóre, wybrane zagadnienia; II. Ze względu na formę: a. podwójne oświadczenie woli dwóch suwerenów np. konkordat wormacki - oświadczenie papieża Kaliksta II i cesarza Henryka V; b. Bulla papieska; c. współcześnie konkordaty zawierane są tak, jak i inne umowy międzynarodowe; następuje przygotowanie konwencji w drodze rokowań, uzgodniony tekst przedstawia się do podpisu, podlega on ratyfikacji, następuje wymiana not ratyfikacyjnych i ogłoszenie konkordatu w oficjalnych organach stron. Przedmiotem umów konkordatowych są: a. stosunki dyplomatyczne między S.A. a danym państwem; b. sytuacja kościoła w danym państwie; c. gwarancja wolności religijnych w wymiarze indywidualnym. Wszelkie różnice dotyczące interpretacji konkordatu usuwane będą na drodze dyplomatycznej. I VII 1519 - podpisano pierwszy konkordat dotyczący Polski Bullą papieża Leona X; I XII 1525 - kolejny konkordat; 1925; 1993, ratyfikowany w 1998 roku. W konkordacie z 1993 zaznaczono autonomię i niezależność stron oraz, że kościół i państwo będą współdziałać w celu rozwoju wspólnoty. Zagwarantowano swobodę sprawowania kultu przez kościół. Unormowano osobowość cywilno - prawną, kościelnych jednostek organizacyjnych i sytuację dotyczącą nauczania religii w szkołach publicznych. Kościelne osoby prawne mogą posiadać mienie ruchome i nieruchome oraz mają prawo budowania obiektów sakralnych. Konkordat polski określa jakie święta religijne są dniami wolnymi od pracy.

Warunki konieczne do zaistnienia skutków cywilnych małżeństwa zawieranego w formie wyznaniowej

Nie każde małżeństwo zawarte w kościele wywiera skutki na forum cywilnym. Warunki dotyczące małżeństwa zawarte są w konkordacie. Małżeństwo kanoniczne może wywrzeć skutki na forum cywilnym, jeżeli: 1. Brak jest przeciwwskazań w prawie publicznym; 2. Strony złożą oświadczenie woli że chcą by ich małżeństwo wywarło skutki na forum cywilnym; 3. Wpisane zostanie w akta prawa cywilnego na wniosek przekazany urzędowi w ciągu 5 dni od dnia zawarcia małżeństwa. Unormowania konkordatu domagały się unormowania w ustawach. Znowelizowany został kodeks rodzinny i opiekuńczy. Mówi on że małżeństwo ważnie zawarte może się odbyć zarówno przed urzędnikiem stanu cywilnego jak i duchownym. Duchowny, przed którym zawierane jest małżeństwo, nie może udzielić tego sakramentu jeżeli strony nie przedstawią dowodu świadczących o braku przeszkód do udzielenia sakramentu. Strony muszą osobno złożyć oświadczenie woli. Istnieje możliwość istnienia różnych sytuacji prawnych na gruncie prawa cywilnego i prawa kanonicznego. By małżeństwo wyznaniowe wywarło skutki na forum cywilnym konieczne są: 1. Odmienność płci; 2. Zawarcie małżeństwa w formie wyznaniowej; 3. Brak przeszkód wynikających z prawa polskiego; 4. Oświadczenie stron dotyczące skutków cywilnych; 5. Sporządzenie aktu małżeństwa przez USC.

Przeszkody małżeńskie wynikające z prawa kanonicznego a przeszkody wynikające z prawa polskiego (katalogi przeszkód, zakres poszczególnych przeszkód)

I. Przeszkody funkcjonujące tylko w prawie polskim: 1. Ubezwłasnowolnienie całkowite - jest do niego konieczne orzeczenie sądu; osoba ta nie ma zdolności do czynności prawnych; może być ono orzeczone, gdy osoba wskutek choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego i innych zaburzeń psychicznych nie jest w stanie kierować swoim postępowaniem. 2. Choroba psychiczna lub niedorozwój umysłowy - niepotrzebne jest orzeczenie sądowe, ale sąd może zezwolić takiej osobie na zawarcie małżeństwa, jeżeli jej stan zdrowia nie zagraża małżeństwu i przyszłemu potomstwu. II. Przeszkody funkcjonujące tylko w prawie kanonicznym: 1. Niemoc płciowa (impotencja); 2. Różność religii - nieważne jest małżeństwo między osobą ochrzczoną i nieochrzczoną, możliwe jest uzyskanie dyspensy za pomocą rękojmii w formie pisemnej; 3. Święcenia - osoba która przyjęła święcenia nie ma możliwości zawarcia związku małżeńskiego; istnieje możliwość uzyskania dyspensy od S.A., przez święcenia rozumie się diakonat, prezbiterat i episkopat; 4. Profesja zakonna - wiąże tych, którzy złożyli śluby czystości mające charakter wieczysty, w publicznych instytucjach zakonnych; 5. Uprowadzenie - nieważne jest małżeństwo mężczyzny z kobietą uprowadzoną lub przetrzymywaną w celu zawarcia małżeństwa; 6. Występek (małżonkobójstwo) - zabicie współmałżonka własnego lub czyjegoś oraz przyczynienie się do tego zabójstwa; 7. Przyzwoitość publiczna - życie w konkubinacie a następnie zawarcie małżeństwa z krewnym konkubiny w linii prostej; III. Przeszkody funkcjonujące w obu systemach prawnych, ale niekiedy mają różne zakresy: 1. Wiek - zbyt niski jest nieodpowiedni; granicą jest ukończenie 18 lat; sąd może pozwolić kobiecie, która ukończyła 16 lat. 2. Węzeł małżeński - zakaz bigamii, która jest przestępstwem; 3. Pokrewieństwo - pokrewieństwo polskie - obowiązuje zakaz w linii prostej oraz rodzeństwo, pokrewieństwo kanoniczne - nie tylko linia prosta, ale i linia boczna do czwartego stopnia; 4. Powinowadztwo - związani są powinowaci w linii prostej (p.polskie ~teść x synowa; teściowa x zięć; ojczym x pasierbica; macocha x pasierb); możliwe są dyspensy (p. kanoniczne) lub zezwolenie sądu (p.polskie); 5. Pokrewieństwo prawne - wynikające z adopcji; p.p~dotyczy jedynie osób przysposobionych i przysposabiających; p.k.~wiąże w całej linii prostej oraz w drugim stopniu linii bocznej.

Tryb stwierdzania braku przeszkód wynikających z prawa polskiego

Duchowny musi przed przystąpieniem do celebracji otrzymać zaświadczenie do kierowania USC, że między stronami nie istnieją przeszkody prawa polskiego. Zaświadczenie wystawione jest w 4 egzemplarzach. Jest ono ważne przez 3 miesiące od daty wystawienia. Gdy jednej ze stron grozi utrata życia, to wówczas jednej ze stron przysługuje prawo do nie okazania zaświadczenia, ale strony są obowiązane do złożenia oświadczeń,. Osobne oświadczenie woli, że strony chcą, by ich małżeństwo wywarło skutki na forum cywilnym. Składa się je przy zawieraniu związku małżeńskiego, bezpośrednio przed celebracją liturgii małżeństwa.

Termin przekazania zaświadczenia o zawarcia małżeństwa w formie wyznaniowej do USC

Dopóki rejestracja w USC nie nastąpi, małżeństwo cywilne nie istnieje. Rejestracji dokonuje kierownik USC na podstawie zaświadczenia wystawionego przez duchownego. Kierownik USC jest zobowiązany do dokonania rejestru niezwłocznie, najpóźniej w kolejnym dniu roboczym. Kierownik USC ma prawo odmówić rejestracji, gdy zaświadczenie zostało doręczone po upływie 5 dni od daty zawarcia małżeństwa wyznaniowego. Zarówno p.polskie jak i konkordat przewidują, że ten termin może zostać wydłużony na skutek działania siły wyższej (nadzwyczajne i niemożliwie do zapobieżenia wydarzenie o charakterze zewnętrznym). Nadanie zaświadczenia jako przesyłki poleconej w polskim urzędzie pocztowym jest dozwolone z zachowaniem terminu.

Standardy międzynarodowe dotyczące nauczania religii w szkołach publicznych

Nauczanie religii jest obecne w szkołach w dużej liczbie krajów europejskich z wyjątkiem Francji (z wyłączeniem departamentu reńskiego, Alzacji i Lotaryngii...); w szkołach greckich nauczana jest religia prawosławna, nie dotyczy to szkół wyznaniowych; w Belgii, Niemczech, Austrii., Irlandii, W. Brytanii - nauczanie jest obligatoryjne; nauczanie fakultatywne - uczniowie którzy nie chcą pobierania nauki religii w szkołach nie muszą uczestniczyć w zajęciach zastępczych.

Zasady dotyczące nauczania religii w szkołach polskich

Możliwość nauczania religii w szkołach wynika z konstytucji, nie może być przy tym naruszana wolność sumienia i religii innych osób; 7 IX 1991 ustawa o systemie oświaty, art. 12 zobowiązuje szkoły publiczne do nauczania religii, decydujące znaczenie ma wola rodziców, są to uregulowania ogólne; 14 II 1992 - rozporządzenie ministra edukacji narodowej zawiera uregulowania bardziej szczegółowe; system nauczani religii w szkole w Polsce ma charakter fakultatywny; minister określił limity ilościowe, które muszą być spełnione, by mogło się odbywać nauczanie religii: a. 7 uczniów danego wyznania na szkołę; b. gdy liczba uczniów jest mniejsza rozporządzenie wprowadza nauczanie religii w grupach międzyszkolnych i poza szkolnych w punktach katechetycznych, limit w tej grupie wynosi trzech uczniów; c. 7 uczniów na klasę by zorganizować naukę religii gdy ta liczba jest mniejsza organizuje się grupy międzyoddziałowe, na analogicznych zasadach organizuje się nauczanie religii. Nauka religii odbywa się w wymiarze dwóch godzin tygodniowo z możliwością zmniejszenia do jednej co może być spowodowane wyłącznie brakiem wykwalifikowanej kadry. To zmniejszenie może uczynić dyrektor szkoły, ale tylko za zgodą biskupa lub zwierzchnika innych wyznań. Ocena z Etyki / Religii ma być umieszczona na świadectwie w taki sposób, by niemożliwe było rozstrzygnięcie na jakie zajęcia uczęszczał uczeń. Rozporządzenie pozwala na 30dniową przerwę w nauce związaną z rekolekcjami wielkopostnymi, gdy takie \rekolekcje obchodzi dane wyznanie. Prawo do wizytowania lekcji religii mają wizytatorzy wyznaczeni przez władze kościelne oraz pracownicy nadzoru pedagogicznego. Nauczyciele religii mają prawo organizowania zebrań swoich uczniów poza zebraniami ogólnymi za zgodą dyrekcji szkoły, mają prawo do prowadzenia różnych organizacji o charakterze religijnym lub ekumenicznym. Nie mają prawa przyjmowania obowiązków wychowawców klas. Od nauczycieli religii wymaga się kwalifikacji i misji kanonicznej. Kwalifikacje wymagane od nauczycieli religii zostały określone w porozumieniu z 6 IX 2000 i dotyczy to wyłącznie nauczycieli religii katolickiej.

Misja kanoniczna

Imienne skierowanie do nauczania w danej szkole, które jest wystawione przez kompetentną władzę kościelną np. biskupa diecezjalnego. Skierowanie to może być udzielone na czas określony bądź bezterminowo, może być też cofnięte. Utrata misji kanonicznej pociąga za sobą konieczność odsunięcia katechety od nauczania religii.

Podatek dochodowy od kościelnych osób prawnych - 15 II 1992 - ustawa o podatku dochodowym od osób prawnych.

Opodatkowanie zależy pod tego, czy dochody zostały uzyskane od działalności gospodarczej czy niegospodarczej działalności statutowej. Te drugie są zwolnione z opodatkowania, osoby są zwolnione od prowadzenia dokumentacji wymaganej przez ordynację podatkową. Gdy dochody uzyskiwane z działalności gospodarczej, to zwolnienie od opodatkowania dotyczy części dochodów, która została przeznaczona na wskazane w ustawie cele: kultu religijnego, oświatowo wychowawcze, naukowe, kulturalne, charytatywno - opiekuńcze, konserwacja zabytków, prowadzenie punktów katechetycznych, różne inwestycje. Kościelne osoby prawne nie są zwolnione z prowadzeni dokumentacji wymaganej przez ordynację podatkową, gdy dochód nie został przekazany na cele wskazane w ustawie.

Podatek dochodowy od przychodów osób duchownych:

Przedmiot opodatkowania, cechy podatku., czynniki decydujące o wysokości płaconego podatku, obowiązki podatników - ustawa z 20 XI 1998 reguluje opodatkowanie zryczałtowanym podatkiem dochodowym niektórych przychodów (dochodów) osiąganych przez osoby fizyczne, które prowadzą poza rolniczą działalność gospodarczą, a także przez osoby duchowne. Dotyczy ona zatem zryczałtowanego podatku dochodowego w formie ryczałtu od przychodów ewidencjonowanych, karty podatkowej i zryczałtowanego podatku dochodowego od przychodów osób duchownych. Wpływy z tych podatków, oprócz karty podatkowej, stanowią dochód budżetu państwa. Źródłem przychodów są opłaty otrzymywane w związku z pełnionymi funkcjami o charakterze duszpasterskim. Kwartalne stawki ryczałtu zamieszczone są w załącznikach do ustawy i stosuje się je odpowiednio do osób duchownych i innych wyznań, którzy sprawują porównywalne funkcje. Kwartalna stawka ryczałtu obniżona jest o kwotę stawki na powszechne ubezpieczenie zdrowotne o ile składka ta nie została odliczona od podatku dochodowego. Wysokość ryczałtu ustalona jest odrębnie na każdy rok podatkowy przez właściwy wg miejsca wykonywania funkcji o charakterze duszpasterskim urząd skarbowy. Może być ona obniżona, gdy liczba wyznawców stanowi mniejszość ogólnej liczby mieszkańców na danym terenie. Ryczałt opłaca się do dnia 20 następnego miesiąca po upływie kwartału, a za czwarty kwartał - do 28 grudnia. Możliwe są korekty wysokości ryczałtu w wypadku rozpoczęcia lub zaprzestania sprawowania funkcji w ciągu kwartału oraz w czasie przerwy trwającej dłużej niż miesiąc. Osoby duchowne opłacające ryczałt zwolnione są z obowiązku składania zeznań podatkowych o wysokości osiągniętego dochodu ze źródła przychodu objętego ryczałtem. Osoby duchowne mogą też zrzec się opodatkowania w formie ryczałtu i opłacać podatek dochodowy na ogólnych zasadach, prowadząc podatkową księgę przychodów i rozchodów.

Zwolnienia przewidziane dla kościelnych osób prawnych w podatku od nieruchomości

Wśród nieruchomości w przypadku kościelnych osób prawnych wyróżniamy: a. nieruchomości mieszkalne, które podlegają opodatkowaniu od nieruchomości, chyba że są wpisane jako zabytki, służą jako internaty przy szkołach i seminariach duchownych, domy formacyjne dla zakonów, są domami księży emerytów i sióstr emerytek, są budynkami kurii diecezjalnych i biskupów, są zakonnymi zarządami (generalnymi i prowincjonalnymi) znajdującymi się w sekretariacie prymasa polski, wówczas nie podlegają opodatkowanie; b. nieruchomości wykonywane na cele niemieszkalne, wyłączone są nieruchomości wykorzystywane na cele gospodarcze.

Wpływ darowizn "na działalność kościelną" na wysokość podatków dochodowych

Istota konstrukcji polega na odliczeniu kwot darowizn na cele kultu religijnego oraz na działalność charytatywno - opiekuńczą, dotyczącą bezpieczeństwa publicznego, obrony narodowej, ochrony środowiska, te działalność dobroczynną i inne taksatywnie wymienione, od dochodu przy ustalaniu podstawy odliczania podatku. Łącznie suma tych kwot nie może przekraczać 10 % dochodu. Limit taki nie występuje w przypadku darowizny na kościelną działalność charytatywno - opiekuńczą. Obwarowane jest to jednak dwoma warunkami: 1. Obdarowana kościelna osoba prawna musi wystawić darczyńcy pokwitowanie odbioru; 2. W ciągu 2 lat od daty darowizny musi przekazać mu sprawozdanie o przeznaczeniu jej na taką działalność. Warunkiem zwolnienia jest aby przedmiot zwolniony nie był przeznaczony do działalności gospodarczej.

Definicja "osoby duchownej" w ustawie z 13 X 1998 o systemie ubezpieczeń społecznych

Za osobę duchowną uważa się duchownego oraz członków zakonów męskich i żeńskich kościoła katolickiego, innych kościołów i związków wyznaniowych, z wyjątkiem alumnów seminariów duchownych, nowicjuszów, postulantów i juniorystów, którzy nie ukończyli 25 roku życia.

Zasady podlegania ubezpieczeniom społecznym przez osoby duchowne

Zgodnie z przepisami zawartymi w ustawie z 13 X 1998 do osób duchownych mają zastosowanie następujące zasady podlegania ubezpieczeniom. Osoby podlegające ubezpieczeniom z tytułu przynależności do stanu duchownego obowiązkowo objęte są ubezpieczeniem emerytalnym, ubezpieczeniami rentowymi, oraz ubezpieczeniem wypadkowym, natomiast ubezpieczeniu chorobowemu podlegają na zasadach dobrowolności.

Składki na ubezpieczenia osób duchownych:

Ppodstawa wymiaru, sposób finansowania - podstawa wymiaru składek w przypadku osób duchownych = kwocie najniższego wynagrodzenia, ustalonego przez ministra właściwego ds. pracy. Ustawa przewiduje jedna także możliwość podniesienia podstawy wymiaru składek na wniosek ubezpieczonego zgodnie z regułami obowiązującymi powszechnie, dla obliczenia składek na ubezpieczenia społeczne duchownych zastosować należy jednolite dla wszystkich stopy procentowe: 19,52 % - na ubezpieczenie emerytalne, 13 % - na ubezpieczenie rentowe, 2,45 % - na ubezpieczenie chorobowe, 0,4 % - 8,12 % - na ubezpieczenie wypadkowe (zmiana z 1999 - 1,62 %). Specyficzny jest sposób finansowania składki płaconej na ubezpieczenie społeczne z tytułu posiadania statusu osoby duchownej. Składki od określonej w ustawie podstawy wymiaru, opłacane na ubezpieczenia emerytalne, rentowe i wypadkowe osób duchownych podlegających obowiązkowo tym ubezpieczeniom, obciążają jedynie w 20 % samych ubezpieczonych. Pozostała część finansowana jest przez fundusz kościelny. Natomiast składki na ubezpieczenia emerytalne, rentowe i wypadkowe, płacone za członków zakonów kontemplacyjnych, klauzurowych i misjonarzy w okresach pracy na terenach misyjnych, którzy tym ubezpieczeniom podlegają obowiązkowo, finansowane są w całości przez fundusz kościelny. Jeśli zaś podstawa wymiaru składek zostanie podniesiona na własne żądanie duchownego - składkę od podstawy wymiaru w części przewyższającej kwotę najniższego wynagrodzenia finansuje płatnik składek. Gdy osoby duchowne podlegają ubezpieczeniom na zasadzie dobrowolności wówczas składki finansowane są w całości przez samych ubezpieczonych.

Obowiązek ubezpieczenia zdrowotnego osób duchownych oraz alumnów, nowicjuszy, postulantów i juniorystów - ustawa z 6 II 1997 o powszechnym ubezpieczeniu zdrowotnym.

Zgodnie z regułą ogólną, składka na ubezpieczenie zdrowotne osób duchownych wynosi 7,5 % podstawy wymiaru. Przy ustalaniu podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie zdrowotne od duchownych stosuje się przepisy, które określają podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne. Przepis szczególny dotyczy jedynie osób duchownych nie będących podatnikami podatku dochodowego od osób fizycznych ani zryczałtowanego podatku od przychodów osób duchownych. W tym przypadku podstawę wymiaru składek stanowi kwota odpowiadająca wysokości zasiłku stałego z pomocy społecznej. Składki na ubezpieczenie zdrowotne finansowane są przez samych duchownych, bądź przez odpowiednie instytucje zakonne. Wyjątek stanowią osoby duchowne nie będące podatnikami podatku dochodowego od osób fizycznych ani zryczałtowanego podatku od przychodów osób duchownych. W ich przypadku składki na ubezpieczenie zdrowotne finansowane są przez fundusz kościelny. Zgodnie z regułą ogólną, duchowny osiągający przychody także z innych źródeł tj. poza działalnością duszpasterską, opłaca składkę od wszystkich przychodów.

Rejestr kościołów i innych związków wyznaniowych, warunki wpisania nowego związku wyznaniowego do rejestru kościołów i innych związków wyznaniowych

Wg ustawy z 17 V 1989 o gwarancjach wolności sumienia i wyznania, prawo do wniesienia wniosku o wpis do rejestru przysługuje co najmniej 100 osobom posiadającym obywatelstwo polskie i pełną zdolność do czynności prawnych. Procedura wpisu wymaga min. przedstawienia statutu i innych danych dotyczących personaliów, form życia religijnego, metod działania, celów, źródeł i zasad doktrynalnych, obrzędów religijnych, siedziby, władz itp. Organ rejestrujący, tj. minister SWiA, może odmówić wpisu do rejestru z uwagi na bezpieczeństwo i porządek publiczny, zdrowie, moralność publiczną, władzę rodzicielską, albo podstawowe prawa i wolności innych osób. Z chwilą wpisu do rejestru związek wyznaniowy uzyskuje osobowość prawną jako całość i korzysta z uprawnień oraz zaciąga zobowiązania wynikające z prawa polskiego z tej materii.

Wykreślenie związku wyznaniowego z rejestru

Ustawa przewiduje też wykreślenie z rejestru danego związku wyznaniowego (religijnego) oraz zaskarżenie do sądu wojewódzkiego w wypadku działalności niezgodnej z przepisami prawa polskiego lub statutem.

---