KONSTYTUOWANIE SIĘ MYŚLENIA FILOZOFICZNEGO: Jończycy i rozumienie arche (przekroczenie zjawiska świata w koncepcji arche, ogólność i fundamentalność wiedzy filozoficznej), Heraklit, Parmenides i Eleaci.

Konstytuowanie sit myślenia filozoficznego - pierwsze szkoły filozoficzne:

Filozofia - „miłość mądrości "(pierwszy użył tej nazwy Pitagoras (572-497)),

a) Jońscy filozofowie przyrody z Miletu (Tales 625-545, Anaksymander 610-546, Anaksymenes 585-525),

b) Pitagoras z Samos (572-497)- szkoła pitagorejska- związek pitagorejski był stowarzyszeniem nie tylko filozoficznym, ale także religijno politycznym. Naturę mamy odgrywać pod rzeczami. Podstawą rzeczy jest LICZBA. W naturze swojej rzeczywistość jest harmonijna, teza o matematycznym charakterze rzeczywistości. Dzięki tezie, że liczba jest podstawą i dziedziną rzeczy chcieli wyjaśnić przyczyny powstawania rzeczy. DUSZA dla pitagorejczyków to układ liczb. CIAŁO jest więzieniem duszy, jest czynnikiem ograniczającym.

c) Heraklit z Efezu (544-484),

d) Eleaci; Ksenofancs (569-447?), Parmenides (540-470),, Zenon z Elei (490-430),

e) Demokryt z Abdery (460-360),

Jończycy i rozumienie arche (przekroczenie zjawiskowości świata w koncepcji arche):

Arche - początek. Pierwszy użył Anaksymander (jako zasada rzeczy, właściwa natura). Potoczny wyraz stał się naczelnym terminem greckiego słownika filozoficznego. Wg Greków jońskich - cały kosmos ożywiony, człowiek też; - dziecko

przyrody, obiektywny porządek.

Tales z Miletu (625-545) - założył szkołę jońską. Całość przyrody jest ożywiona Tales odbierał jako strumień rzeczy żyjących, zadał pytanie - skąd się biorą, jaka jest przyczyna istnienia?, w co się zamieniają jak ich nie ma? co jest wspólne rzeczom, skończone,

wielość rzeczy, czy coś jest trwałe?, pytał o jedność, wspólność, odpowiedź na własny rachunek (nie mit, religia). Przyczyną powstania rzeczy jest woda (źródło życia, jeden z 4 żywiołów), gdzie jest woda, tam jest życie. Następcy pytają o to samo. Szukają odpowiedzi na pytanie o przyczynę, przy założeniu - świat ma charakter uporządkowany.

Anaksymenes (585-525) - nie woda, tylko powietrze.

Anaksymander (610-546) - szukał bardziej złożonej odpowiedzi. Skąd się biorą rzeczy. Skoro rzeczy mają pewne jakości (kształt, barwa, zapach itd.), to z czego powstają musi nie mieć jakości (nieokreślone), czyli nie woda, powietrze - tylko abstrakcyjny byt - bezkres

(apejron) - pierwotna materia tworząca świat, substancja bez granic, kresu i definicji. „Wedle sprawiedliwego upływu czasu rzeczy powstają".

Ogólność i fundamentalnosć wiedzy filozoficznej

Pierwsi filozofowie byli filozofami przyrody. Założeniem było, że całość przyrody jest ożywiona. Ważne były pytania, nie odpowiedź. Pytania na podstawie obserwacji świata przyrody, nie na odniesieniach do mitologii i przysłów (jaka jest przyczyna istnienia?, co jest wspólne rzeczom, skończone, czy coś jest trwałe?, pytania o jedność, wspólność). Odpowiedź na własny rachunek

Heraklit z Efezu (544-484) - „panta rei" - wszystko płynie, nie można wejść dwa razy do tej samej rzeki. Podstawowa cecha rzeczywistości - dynamika, zmienność, czy zmienność ta jest chaosem? czy jest uporządkowana? jakie źródła uporządkowania? Odpowiedź - zmienność nie jest chaosem, jest uporządkowana (nie możemy tylko zmysłowo patrzeć, musimy głębiej, rozumem). Regularnie uporządkowana zmienność, reguła jedności przeciwieństw. „Złymi świadkami są oczy i uszy dla ludzi o duszy barbarzyńskiej". Skąd się bierze poznawczy talent człowieka? - Kosmos, przyroda jest uporządkowana, rozumna, człowiek jest elementem całości, dlatego może reguły całości odzwierciedlać.

Arche dla Heraklita - ogień (przemiana 4 żywiołów: ogień z góry, powietrze, woda, ziemia, para, woda, chmury, ogień). Pierwszy szukał samego siebie. Rozum rządzi człowiekiem, jest silą kosmiczną, człowiek ma tylko W nim udział. Jedyna stałość to zmienność, wariabilizm - teoria powszechnej zmienności (płynięcie, ogień, wszechświat zawsze był żywym ogniem, .jesteśmy i nie jesteśmy zarazem", ..walka jest ojcem wszechrzeczy", nie ma bytu, jest tylko stawanie się). Porządek i rozum określa terminem LOGOS.

Eleaci:

Ksenofanes (569-447? lub 580-480)-wszystko co istnieje istniało zawsze, zmienność jest jedynie pozorna. Bóg jest jeden „bez trudu silą ducha wywija światem". Za zasadę przyrody uważał ziemię.

Parmenides (540-470) - Założyciel szkoły Elejskiej, ONTOLOGIA- nauka o bycie i istnieniu. Monistyczny materialista (rzeczywistość można uchwycić tylko myślą, nie jest tworem myśli - nie idealista), „niebyt jest nicością, nie może być ani przedmiotem myśli, ani prawdziwie poznany", „to co istnieje jest niestworzone, nie ulega zniszczeniu, jest cale, nieruchome i niezniszczone". Odkrywa drugi wielki obszar badań filozoficznych EPISTOMOLOGIĘ (czym jest prawda, jak ją możemy osiągnąć, jakich władz poznawczych używać). Podzielił on filozofów na sensualistów (do poznania prawdy wystarczą tylko zmysły), empiryków oraz racjonalistów.Parmenides sformułował zasadę niesprzeczności: uważał, iż człowiek jest w pewnej jedności ze światem. Zawdzięczamy mu pierwszą próbę wyłonienia bytu jako całość, jedności.

Zenon z Elei (490-430) - zmienność, ruch jest czymś pozornym, jego istnienia nie da się dowieść. Jednia - wszystko co realnie istnieje, niezmienna i niezależna od czasu i przestrzeni. Paradoksy (dychotomia, Achilles, strzała, stadion).

Sofista Gorstosz. z Leontiiwi (483-375) - „nie ma nic", „gdyby nawet coś istniało, nie mogłoby być przez człowieka poznane", gdyby nawet mogło być poznane, nie mogłoby być przekazane i wytłumaczone drugiemu człowiekowi".

SOKRATES: człowiek jako przedmiot refleksji filozoficznej, rozumienie sensu filozofowania, koncepcja duszy, koncepcja wiedzy i metody jej zdobywania, intelektualizm etyczny.

SOKRATES (469-399 p.n.e)- Ateńczyk, ideał filozofa, żona Ksantypa, 3 synów. „Wydawał się najlepszym i najszczęśliwszym z ludzi". Z ruchu sofistycznego, archetyp filozofa, przesunięcie na życie człowieka, wyodrębnienie człowieka ze świata, co stanowi o tym człowieczeństwie? - dusza. Psyche - dusza (tylko ludzie mogą kształtować intelektualne wnętrze, zarówno arete - cnoty, jak i wiedzę), obowiązek człowieka - troska o duszę, życie - potencjalność (tak lub inaczej).

Człowiek jako przedmiot refleksji filozoficznej

Zajmował się tylko człowiekiem, sprawami etycznymi, przyrodą nie zajmował się wcale („drzewa niczego nie mogą mnie nauczyć, uczą natomiast ludzie w mieście"). W człowieku interesowało go to, co najważniejsze i co mogło być zreformowane i ulepszone. Obowiązek człowieka - troska o duszę.

Rozumienie sensu filozofowania

Człowiek powinien zabiegać o dobro najwyższe, nie licząc się nawet z niebezpieczeństwem i śmiercią. Dla dóbr materialnych powinien poświęcić dobra niższe i pozorne. „Czyż nie wstydzisz się dbać o pieniądze, sławę, zaszczyty a nie o rozum, prawdę i o to, by dusza stała się lepsza?".

Koncepcja duszy

Psyche - dusza. Obowiązek człowieka - troska o duszę, żeby była jak najlepsza. Dobro duszy jest rzeczą najważniejszą, ważniejszą od zdrowia i życia. Wszystko z duszy bierze początek, trzeba o nią dbać, jeśli ciało i głowa mają być w porządku. Dusza jest nieśmiertelna. Śmierć to rozłączenie duszy i ciała, potem sąd duszy, kara dla złoczyńców.

Koncepcja wiedzy i jej zdobywania (metody)

Metodologia - teoria poszukiwania wiedzy. Sokrates chciał szukać prawdy razem ze swymi uczniami. Jakie cnoty najważniejsze i jak je zdobywać? - cnota tożsama z wiedzą (posiadanie wiedzy decyduje o jakości życia). Mechanizm zdobywania wiedzy, kształtowanie się dobrego człowieka, metoda Sokratesa - dialog sokratejski. Człowiek (podmiot) przechodzi od indywidualnej wiedzy (to co dobre dla nas tylko) do partycypacji uniwersum. Wiedza ma charakter wrodzony (tkwi w nas). Filozofia między głupotą a mądrością.

1) faza elenktyczna (żyjąc w zgiełku codzienności każdy ma różne mniemania, wiedzę fałszywą, nieuporządkowaną, dusze zaśmieconą). Sokrates stawia szereg pytań, wykazuje logiczną sprzeczność. Uczy ludzi niewiedzy.

G (głupota, obszar rzeczywistości) wiem, ze nic nie wiem M (najważniejszy jest nich, dążenie do mądrości, do fazy maientycznej)

2) faza maientyczna (sztuka położnicza) - cel: wydobycie wiedzy (nie mniemanie), osiągniecie wiedzy (uniwersum), wydobycie z nieświadomości do świadomości (wiedza tkwi w nas, jest wrodzona, życie niekontrolowane zaśmieca duszę, trzeba duszę oczyścić).

Samowiedza nieuporządkowana- wiedza.

Intelektualizm etyczny

Idea sprawiedliwości. Przemożna rola umysłu w życiu ludzkim. Rozumienie wolności - nieograniczona swoboda, znoszenie barier, świadome przyjęcie, co człowiek musi czynić (dobro). Rozum - narzędzie duszy, ma panować też nad fizycznością. Nikt świadomie zła nie czyni. Człowiek powinien być dobry - wiedzieć co to dobro. Człowiek powinien być sprawiedliwy - wiedzieć co to sprawiedliwość. Człowiek powinien być mężnym - wiedzieć co to jest. Każdy jest równy, tylko troska o dusze wydobywa wiedzę, człowiek staje się inny (wie czym jest dobro). Miłość - brak czegoś, dążenie do posiadania czegoś, dynamika, - spostrzeżenie pięknego ciała (też jako sztuka), wiemy coś o tym pięknie, - dostrzeżenie różnych innych pięknych obiektów (wielość piękna), -kocha wszystkie piękna,- piękno duszy,

czynu, prawa, nauk (nie będzie już niewolnikiem, cud się odsłania, droga do poznania, piękno wieczne (dobro, sprawiedliwość).

Po szczeblach, od piękna które widzimy okiem, do piękna które widzimy duszą. Od piękna rzeczy do piękna samego w sobie, do mądrości. Dopiero jak osiągnie wiedzę o tym, co absolutne, o dobru osiąga szczyt, dotyka nieśmiertelności („filozoficzne zbawienie").

Sokrates uczył ludzi rozumu, aby przez to doprowadzić do cnoty. Cnota = dzielność, sprawność, sprawiedliwość, zalety moralne. Cnota celem człowieka, wiedza - generalnym środkiem. „Cnota jest wiedzą". Cnoty można się nauczyć (bo wiedzy można). Prawdziwa i pełna wiedza powoduje, że człowiek przejmuje się nią do głębi i nie może czynić inaczej niż dobrze. Wiedza nie przyrodnicza, lecz etyczna, opiera się na prawdziwym rozsądku (nie teoretycznym roztrząsaniu). Cnota jest jedna (bo wszystkie cnoty są wiedzą np. o sprawiedliwości, odwadze itp.) Zdobywając wiedzę osiągamy dobro, a z nim pożytek i szczęście.

PLATON: podstawowe założenia teorii idei (dualizm ontologiczny), koncepcja człowieka (dusza a ciało). Kondycja jednostki, rozumienie sensu życia i sensu filozofowania.

PLATON (6.V.427 - 6.V.347) (Arystokles) - urodził się i zmarł w Atenach (w ten sam dzień). Zamożny dom (mama z rodu Solona prawodawcy Aten), staranne wykształcenie, psyche + soma (ciało), 407 - 399 - uczeń Sokratesa, 389 - założył Akademie w ogrodach Akademosa (istniała do 529), 367 - 347 - nauczyciel Arystotelesa, Dzieła - 35 dialogów i listów, m.in.: ,, Obrona Sokratesa", „Gorgiasz" (o retoryce), „Sofista" (o metodologii) - sofiści - pierwsi filozofowie, „Państwo", „Prawa", „Uczta" (o miłości).

Łączy zmienność Heraklita z wiedzą Sokratesa, rzeczy = cień (kruche, zmienne), zmysły = kajdany, ludzie myślą, że rzeczy są jedyną rzeczywistością, wg Platona - świat prawdziwy to idee (jak Matrix), rzeczy są wtórne, są bladym odbiciem, cieniem idei (przykład jaskini, kajdany, cieni na ścianie). Dobro - pierwsza zasada wedle której powstał świat i ostateczny

cel do którego dąży.

Podstawowe założenia teorii idei (dualizm ontologiczny)

Idee/ Rzeczy, Dusza/ Ciało. Rzeczy są zmienne, idee niezmienne. Są dwa rodzaje bytu: byt poznawany przez zmysły (zniszczalny, zmienny, realny - rzeczy), i byt poznawany przez pojęcia (wieczny, niezmienny, idealny - idee). Rzeczy są ukształtowane na wzór idei, jest to celowe działanie Boga. Bóg - na wzór idei stworzył świat.

Koncepcja człowieka (dusza a ciało)

Człowiek - dusza władająca ciałem. Dusza istnieje niezależnie od ciała, ciało jest niższe i zależne od niej. Dusza istniała pierwotnie bez ciała, zaciążył na niej grzech, dla odkupienia została złączona z ciałem, gdy odkupi winy będzie znów wolna, po śmierci ciała - sąd, szereg prób i czynów lub niezmącone szczęście.

Dusza - czynnik życia, przeciwieństwo materii, źródło ruchu realne, ale niematerialne, poznaje byt (jego własności wspólne - różność, tożsamość, podobieństwa), oddzielna od ciała, niezależna (złączenie z ciałem nie jest duszy niezbędne). Jednolita lub 3 części (rozumna, impulsywna - wojownicza, zmysłowa - pożądliwa) - niczym woźnica i rydwan. Dusza jest nieśmiertelna (dusza może być tylko żywa, nigdy martwa, nawet zło nie przyprawia duszy o śmierć), odwieczna, posiada wiedzę wrodzoną. Dąży do dobra.

Ciało -jest narzędziem poznania dla duszy, poznaje barwy (oczy), dźwięk (uszy) itp. Jest mogiłą i więzieniem dla duszy. Śmierć ciała zaczyna prawdziwe życie duszy.

Kondycja jednostki, rozumienie sensu życia i sensu filozofowania.

Sens życia - celem człowieka są dobra idealne, dobra realne są tylko środkami do celu. Dusza zacznie prawdziwe życie po śmierci ciała, bo jest nieśmiertelna.

Sens filozofowania - Filozofia - nauka o prawdziwym bycie. Filozofia nie musi być ściśle racjonalna jak nauka, ma nas zbliżyć do prawdy, ma dokonać przewrotu w duszy, „spokrewnić ja z tym, co moralne i piękne". Sam rozum nie rozwiąże wszystkich zagadek bytu.

PLATON: teoria poznania- władze poznawcze i ich funkcje, aprioryzm i teoria anamnezy, rodzaje wiedzy, status i źródła wiedzy ogólnej.

Teoria poznania - władze poznawcze i ich funkcja

Idee można poznać jedynie myślą, nie zmysłami. Nie wszystko można poznać zmysłami - np. liczby. '. Dwa rodzaje poznania - rozumowe (poznają różność, tożsamość, liczbę, wspólność itp.), zmysłowe (wzrok, słuch itp., poznają rzeczy).

Uprzywilejowanie rozumu (dialektyka), ale i intuicji i irracjonalnych czynników poznania. Człowiek powinien zerwać kajdany - zmysły, namiętności i poznać istotę, a nie zadowalać się cieniami. Droga do poznania istoty jest stopniowa, jeśli zaczniemy myśleć odkryjemy prawdę.

Aprioryzm i teoria anamnezy

Aprioryzm - „przed doświadczeniem", wiedza niezależna od wszelkiego doświadczenia (a priori - „z tego, co jest przed"). Człowiek rodzi się wyposażony w pewne treści poznawcze. Wiedza jest w nas, uczenie się to przypominanie. Teoria anamnezy - (od anamnesis - przypominanie). Umyśl nasz oglądał idee w poprzednim życiu i zachował o nich pamięć.

Wiedza wrodzona wyprzedza postrzeganie (np. własności figur geometrycznych znają ludzie nigdy nie uczący się geometrii). W świecie idei dusza poznaje wiedzę bezpośrednio, w ciele trud poznania (w zależności od tego kim się jest). Jest to szkoła apigorystyczna (przeciwnie do empiryzmu genetycznego).

Rodzaje wiedzy

1) wiedza wrodzona - przypominanie, wyprzedza postrzeganie, nie wywołuje pojęć, lecz jedynie je przypomina (sprzed urodzenia, gdy dusza mogła kontemplować wieczne idee).

2) wiedza zmysłowa - oparta na postrzeganiu, zależna i niepewna, podporządkowana wiedzy wrodzonej.

Status i źródła wiedzy ogólnej

Trzeba posiąść wiedzę, aby czynić dobro, trzeba to dobro znać. Nie ma dwóch rodzajów poznania, jest jedno - racjonalne poznanie idei, wszystko inne jest domysłem. Stopnie poznania: rozumowe, zmysłowe. Myśli: dyskursywne, intuicyjne.

Dialektyka - czysta metoda naukowa, bezobrazowe myślenie, zestawienie pojęć i twierdzeń, ich analiza i synteza. Przepis na postępowanie naukowe: l) założenie najsilniejszego twierdzenia logicznego, 2) co z tym twierdzeniem zgodne, to prawda.

PLATON: koncepcja etyczna i polityka- teoria czterech cnót, jedność polityki i etyki, cel polityki, struktura i ustrój państwa, rozumienie władzy.

Koncepcja etyczna i polityka - teoria czterech cnót

Koncepcja cnoty jako lądu harmonii duszy. Teoria 4 cnót: 1) mądrość (cnota części rozumnej duszy), 2) męstwo (części impulsywnej), 3) panowanie nad sobą (pożądliwej) 4) sprawiedliwość (łączy wszystkie części duszy, utrzymuje w nich ład)

Jedność polityki i etyki

Polityka pospolita - wydawanie zarządzeń, zabiegi prawne. Polityka prawdziwa- sztuka prowadzenia ludzi ku dobru (dobro duchowe wyższe niż materialne). Doprowadzi do nowej

fazy moralności, przyczynia się do rozwoju moralnego, duchowego człowieka, pokazuje znaczenie wartości ponad i poza materialnych; prowadzi do rozwoju cnoty dzielności, mądrości, sprawiedliwości, doskonałości psychicznej i cielesnej. Dąży do ponadczasowych wartości dobra, prawdy, sprawiedliwości i piękna. Wtedy niknie sprzeczność, jest jedność etyki i polityki, Polityka nie sztuka, lecz nauka, bardziej teoretyczna niż praktyczna. Ma ona do spełnienia przybliżyć człowieka do idei, spowodować, że ci którzy sprawują władzę kierują się ideą i realizują określone idee. Polityczne = etyczne. „Najlepsze państwo, to takie, które jest podobne do jednego człowieka. Jak ma zraniony palec to cierpi całe ciało”.

Cel polityki

Doprowadzić do nowej formy moralności, rozwoju moralnego, duchowego człowieka, pokazuje znaczenie wartości ponad i poza materialnych, prowadzi do rozwoju cnoty dzielności, mądrości, sprawiedliwości, doskonałości psychicznej i cielesnej.

Struktura i ustrój państwa

Państwo pierwszej fazy - nieświadomy rozwój na podstawie zmysłów. U podstaw, zalążków wspólnot jest praca, wytwarzanie. Dominują demiurgowie (producenci, wytwórcy, rzemieślnicy, często nieświadomie zamieniają w nowy byt, formę). (Hordy, plemiona itp. łącząc się utworzyły społeczeństwo; nieświadomie idea sprawiedliwości, podział pracy, przetwarzanie - na podstawie zmysłów). Państwo drugiej fazy - może się przyczynić do realizacji polityki prawdziwej (idei), zanim to nastąpi będą kolejne formy ustrojowe: 1) timokracja (zaszczyty, chwała), 2) oligarchia (wielka własność), 3) demokracja (rządy ludu), 4) tyrania (autokraci), 5) sofokracja (rządy mędrców, filozofów), „najpodobniejsze do jednego człowieka", dąży do dobra: a) filozofowie (pasterze, złoto, awangarda) - mądrość, oni uczynią co nieświadome - świadome. b) wojownicy (psy, srebro, rycerze) - męstwo , wykonujący decyzje, realizujący polecenia. 15 lat szkolenia intelektu i ciała. Powyżej 50 roku życia. c) rzemieślnicy (trzoda, spiż, metal) - opanowanie , Pozostała część społeczeństwa - demiurgowie (ok.80%)

Niewolnicy nie mieli wolności, praw, nie byli ludźmi. Dobra wspólne dla grup 1,2,3 - interes ogółu realizowany przez sofokrację, jedność (1+2+3) - tak jak metale (złoto, srebro, spiż). U schyłku życia, w ostatnim dialogu „Prawa" inne państwo: rządzą właściciele ziemscy w normalnych związkach rodzinnych i z indywidualną własnością (maksimum średnią)

Platon rozpatrywał także inne elementy struktury państwa, np.: położenie (niezbyt dobrze nad morzem), rozmiar państwa („w sam raz" - 5040 ludzi), podział pracy i specjalizacja (do czego się ktoś urodził, to ma robić), ujednostkowienie (bez ekstrawagancji, reglamentacja muzyki), zróżnicowanie majątkowe społeczeństwa (biedni, bogaci),

Rozumienie władzy

Sofokracja- decydenci uczynią co nieświadome- świadomym. Przekroczą próg tymczasowości i dojdą do polityki prawdziwej. Wiedza nie jest dostępna dla wszystkich, trzeba przekroczyć próg nieświadomości, uwolnić się od zmysłowych pożądań (seks, własność prywatna), - życie we wspólnocie (nie w małżeństwie),- związki na zasadzie losowania, przypadku (ale lepiej lepsi z lepszymi),- bez własności (komuna sofokracja). Uwolnieni od szukania żon i własności sofokraci poświęcą się całkiem polityce (świadomie).

ARYSTOTELES: podział nauk, przedmiot oraz podstawowe kategorie metafizyki. Koncepcja człowieka (dusz i ciało), sens filozofowania, cel życia ludzkiego.

ARYSTOTELES (384 - 07.03.322) - urodzony na Płw.Trackim - Stagira, zmarł w Chalcydzie, uczeń Platona, z rodu lekarzy (ojciec Nikomach - lekarz dziadka Aleksandra W.), jąkał się. 367-347 w Akademii Platońskiej, w barwach Akademii brał udział w pojedynkach z retoryki z rywalizującą szkołą Izokratesa. 343 - 340 - nauczyciel Aleksandra Wielkiego, 335 - 323 - przewodził szkole perypateckiej w Atenach (Liceum) niedaleko Gimnazjum. Nie był obywatelem Aten. Dzieła: „Retoryka", „Etyka nikochamejska ", „Polityka", „Ustrój polityczny Aten", „O filozofii". Szczęście - aktywność duszy działającej w zgodzie z cnotą. Cnota - środek, między niewłaściwymi skrajnościami nadmiaru i niedostatku (np. odwaga - środek między tchórzliwością a brawurą). Najwyższe szczęście- aktywność rozumu, intelektualna kontemplacja.

Podział nauk

Trzy typy nauk: 1) teoretyczna (matematyka, fizyka, metafizyka), 2) praktyczna (etyka, polityka, retoryka, ekonomia, poetyka) 3) wytwórcza.

Przedmiot i podstawowe kategorie metafizyki

Metafizyka (ontologia) - nauka o bycie jako takim, zdobywanie prawdy dla wiedzy, „bada byt jako taki i przysługujące mu atrybuty", „ bada to co jest i jego atrybuty istotne", „wiedza o bycie". Rozważa same tylko powszechne własności bytu, a więc realne rzeczy, ma ustalić ich powszechne własności i składniki. Teza wyjściowa - byt to substancja, czyli ogół rzeczy (względem Platona zejście z nieba na ziemię). Badać - zdobywać wiedzę ogólna o rzeczach pierwsze zasady, które można odnieść do gatunków, np. krzesła). Coraz szersze badania (krzesła, zbiór krzeseł, meble, drewniane rzeczy itp.). Badamy zasadę rzeczy (istnienie, budowę, ruch). Rzeczywistość - granica pytania - Absolut.

4 zasady (przyczyny):

1) materia (to, z czego zbudowane są rzeczy), 2) forma (to, dzięki czemu rzeczy są takimi, a nie innymi rzeczami), 3) przyczyna sprawcza (dlaczego powstała dana rzecz, rzeczywistość rzeczy jest uporządkowana), 4) cel (każda rzecz Aa swój cel, swoje dobro do którego zmierza w sposób celowy, uporządkowany).

Żadna z rzeczy nie mogła samoistnie poruszyć się, musi być pierwszy poruszyciel. Rzeczy skończone - Absolut nieskończony, Rzeczy materialne - Absolut duchowy, Rzeczy niedoskonałe - Absolut doskonały. Absolut - nie stwarza, jest przyczyną i celem świata, pierwszym poruszycielem, jest obojętny na świat, zajmuje się samym sobą (samokontemplacja ). Świat dąży do Absolutu (zasada nieruchomej atrakcji). Dualizm (rzeczy i Absolut)

Koncepcja człowieka (dusza a ciało)

Dusza - forma, nadaje człowieczeństwo i go ożywia, 3 rodzaje (ludzka, zwierzęca, roślinna): 1) rozumna, (poznawanie + nw.), 2) zmysłowo - motoryczna (doznawanie, nich, pożądanie + nw.), 3) wegetatywna (odzywanie, rozmnażanie). Dusza wyższa reguluje dusze niższe.

Psyche (dusza) - siła ożywiająca ciało, sprawcza, formalna i celowa przyczyna ciała, ginie po śmierci ciała. Dusza i ciało stanowią nierozłączną całość. Dusza ma tyle funkcji ile ciało ma czynności. Ciało - materia.

Natura ludzka: rozum (racjonalne) - dyktuje, nadrzędna rola, dusza (metafizyczne), ciało (somatyczne). Optimum, gdy równowaga w/w. Wszystkie 3 elementy równie ważne. Pierwsze- prawo harmonii (równowagi) i prawo do zaspokajania ciała indywidualne i jednocześnie ogólnoludzkie. Przed wejściem do wyroczni delfickiej: „poznaj samego siebie". Sens filozofowania Szukanie teorii dotyczących natury ludzkiej i natury w ogóle. Teleologia- celowość rzeczy.

Cel życia ludzkiego

Cel człowieka - dobro najwyższe (szczęście)- odpowiednio do struktury duszy, ale trzeba odsłonić jego właściwą treść (np. dla zwierząt dobre- używanie zmysłowe, dla ludzi niektórych - zaszczyty, sława, życie publiczne - bliżej, ale nie osiągają szczęścia, bo to zależne jest od innych, nie od nas, łatwo można zabrać). Trzeba dążyć do poznania - kontemplacja teoretyczna, bezinteresowne poznanie. Eudajmonia (szczęście) - doskonałość jednostki, optimum, przez działanie rozumu. Godna człowieka, rozumna i cnotliwa działalność, harmonia psyche + soma. Przez cnotę do szczęścia. „Działanie duszy w zgodzie z doskonalą cnotą". „Zloty środek" - doktryna środka, aby osiągnąć szczęście ludzie musza działać z umiarem, znaleźć środek między skrajnościami.

ARYSTOTELES: teoria poznania- empiryzm genetyczny, źródła wiedzy ogólnej. Rozum teoretyczny praktyczny.

Teoria poznania - empiryzm genetyczny.

Poznanie - czynność naturalna, proces poznania - proste postrzeżenie, łańcuch: 1) postrzeżenie, 2) wyobrażeniu (zdolność do tworzenia obrazów, zamknięte oczy nie widzą), 3) pamięć (zdolność do przechowywania obrazów), 4) doświadczenie

Efekt - pojecie.

Empiryzm- wiedza o świecie jest oparta na doświadczeniu zmysłowym. Empiryzm genetyczny- pochodzenie poznania jest empiryczne, wyniki jego są racjonalne, (nie ma wrodzonego charakteru wiedzy), człowiek rodzi się jako tabula rasa i uczy się od podstaw.

Źródła wiedzy ogólnej

Wiedza jest jedna, wiedzący dotyka nieśmiertelności. Taka wiedza nie może być człowiekowi zabrana. Obszar metafizyki jest najszlachetniejszym obszarem naszej wiedzy. Logika - podstawą prawidłowych pojęć definicja, prawidłowych sądów- dowód. Wiedza o rzeczywistości jest zdobywana w procesie indukcji, której niepodważalności dowodzi intuicyjne przekonanie rozumowe o prawidłowości jej wniosków. Wielokrotne zmysłowe doświadczanie przedmiotów umożliwia powstawanie w umyśle powszechniaków, które są rozpoznawane jako takie przez intelekt.

Rozum teoretyczny i praktyczny

Rozum praktyczny - zajmuje się tym, co może być inne niż jest, Rozum teoretyczny - zajmuje się tym, co nie może być inne niż jest (metafizyka). Rozum bierny - przyjmuje myśli, które „wprowadzają doń formę". Rozum czynny, twórczy - tworzy wszystko, podobny pod tym względem do światła, bo i światło na swój sposób sprawia, że barwy potencjalne stają się barwami aktualnymi. Ten rozum jest oddzielony, odporny na wpływy zewnętrzne i nie zmieszany.

ARYSTOTELES: społeczna natura człowieka, geneza państwa , formy ustrojowe.

Społeczna natura człowieka

„Człowiek z natury swej jest istotą przeznaczoną do życia społecznego". Homo societatis- istota społeczna. W naturze każdego, człowieka jest dążenie do życia gromadnego, z innymi ludźmi, do zawiązywania wspólnot. Naturalna potrzeba - poszukiwanie sprawiedliwości. Natura ludzka: rozum + dusza + ciało. Optimum, gdy równowaga (prawo harmonii).

Obywatel (homo politicus)- dąży do stworzenia państwa, myśli kategoriami dobra ogółu (interes zbiorowości).

Obywatel wg Arystotelesa- ten, który ma niezbywalne prawo uczestniczenia w rządzeniu (należy do grupy rządzących- podejmujących decyzje polityczne), jednocześnie należy do grupy rządzonych. Ma podwójny status.

Geneza państwa 1) jednostka, rodzina (oikie), 2) wspólnota gminna (kome), 3) wspólnota wspólnot - miast, państwo (polis). Jednostka - Homo societatis - Homo politicus. Państwo - samowystarczalność (moralna i ekonomiczna), wspólne dążenie do cnoty (pięknych uczynków), różnorodność i komplementarność części. Państwo - zbudowane ze wspólnot naturalnych (rodzinne, zawodowe, religijne, kulturowe, najwyżej - obywatel). Przekroczyć wszystkie więzi (tożsamości z których wyrośliśmy). Cel państwa - życie szczęśliwe. Trójpodział władzy (Monteskiusza) - władza ustawodawcza, wykonawcza, sądownicza (wg

Arystotelesa: obradujący, rządzący, sądzący). Obywatel - posiada prawa i obowiązki, jest podmiotem, a nie przedmiotem władzy, ma niezbywalne prawo do uczestniczenia w rządach oraz podejmowania decyzji sądowych. Politeja - idealny ustrój wg Arystotelesa.

Formy ustrojowe

Dobre: królestwo, arystokracja, politeja Zwyrodniałe: tyrania, oligarchia, demokracja. Politeja - najlepszy ustrój, elementy demokracji partycypacyjnej (uczestniczącej) i republiki. Klasa wiodąca - klasa średnia (umiar, roztropność, powściągliwość).

TREŚĆ PODSTAWOWYCH POJĘĆ ONTOLOGICZNYCH dotyczących szkół starożytnych: byt, idealizm, materializm, realizm, monizm, pluralizm, transcendentność bytu, panteizm.

BYT- to, w czego naturze leży być i co nie może przestać być. Wszystko to, co jest. U Platona - idee i rzeczy (byt poznawany przez pojęcia - idee i zmysły - rzeczy), U Demokryta - atomy, U Jończyków - materialna zasada świata, U pitagorejczyków - dwoistość bytu (czynnik kształtujący i kształtowany).

Idealizm

Teoria głosząca, że we wszystkich dziedzinach bytu i działania, obok pierwiastków realnych, które są przemijające istnieją pierwiastki idealne, które są wieczne i mają przewagę nad realnymi. Istnieje byt idealny, byt realny jest od niego zależny. Właściwym celem człowieka są dobra idealne, a dobra realne jako niższe powinny im być podporządkowane i traktowane

jako środki.

Materializm

Wszystko, co istnieje składa się z bytu (atomów, od atomos - coś niepodzielnego) oraz niebytu (próżnia). Atomy i próżnia są wieczne. Niewidoczne z powodu małych rozmiarów. Mają kształt, wielkość, oporność. „Ze związków i zahaczeń " powstaje np.. kamień, roślina, człowiek itp. (twórca atomizmu - Leukippos z Miletu, mieszkał w Abderze, ale rozwinął Demokryt z Abdery (460-370).

1) Materializm żywiołowy (wszystko to, co istniej tutaj i teraz powstać musiało w przeszłości z któregoś z przyrodniczych żywiołów- np. woda, ogień, powietrze. Tales, Anaksymander, Anaksymenes, Heraklit), 2) Materializm atomistyczny (wszystko, co istnieje składa się z bytu - atomy i niebytu - próżnia. Leukippos, Demokryt). Później: materializm mechanistyczny (wszystko stanowi jeden rodzaj bytu -jest to byt materialny podlegający zależnościom i prawidłowościom. Galileusz, Kupler, Newton), Materializm dialektyczny (Marks, Engels).

Realizm

Pogląd w teorii poznania uznający istnienie rzeczywistości obiektywnej (poza umysłem ludzkim i niezależnie od niego) będącej zewnętrznym źródłem poznania.

Monizm

Naukowa wiedza o wszechświecie powinna uwzględniać tylko jedną podstawową właściwość świata. Rzeczywistość składa się tylko z jednej substancji (materialna, duchowa, nieokreślona). Monizm fizyczny -jedyną substancją jest materia, Monizm psychiczny -jedyna substancja jest duchowa, umysłowa lub niematerialna.

Pluralizm

Naukowa wiedza o wszechświecie musi uwzględniać więcej niż tylko jedną jego podstawową właściwość.

Transcendentność bytu

U Platona - Idee w sensie religijnym. Realne, ale nam niepojęte, nie ziemskie. Boskie, bytują w nadniebiańskich miejscach, (w odróżnieniu od immanentnej interpretacji- idee w sensie logicznym, czysto idealne, służące jako wzór i miara do poznania i działania, ale istniejącym jedynie dla umysłu).

Panteizm

Doktryna głosząca, że świat przyrody stanowi tak samo cześć Boga, jak świat duchowy, a więc wszystko jest Bogiem, a Bóg jest wszystkim. Świat jest natury Boskiej, jest identyczny z Bóstwem. Świat tworzy jedną wielką całość, jest organicznym ciałem, jest nieograniczony, wieczny, nieskończony, jest tylko jeden i nic poza nim istnieć nie może, jest żywy, rozumny, celowy. Boska jest pneuma, która jest źródłem życia, jedności świata (przenika ona każdą rzecz, więc każda rzecz jest boska). Stoicy - materii przypisywali własności duszy, rozumu, nawet Boga.

TREŚĆ PODSTAWOWYCH POJĘĆ TEORIOPOZNAWCZYCH DOTYCZĄCYCH SZKÓŁ STAROŻYTNYCH: sensualizm, racjonalizm, aprioryzm, empiryzm. Nominalizm a realizm teoriopoznawczy. Klasyczna definicja prawdy, jej dyskusyjność, definicje późniejsze. Najważniejsze argumenty szkoły sceptycznej.

Sensualizm

Pogląd wg którego źródłem poznania są wrażenia zmysłowe, rozumiane jako odbicie rzeczywistości, bądź jako jedyna dostępna rzeczywistość (idealizm subiektywny). Skrajna forma empiryzmu genetycznego.

Racjonalizm

Kierunek filozoficzny przyznający rozumowi główną rolę w procesie poznania, negujący rolę doświadczenia, przeciwny empiryzmowi.

Aprioryzm

Istnieje wiedza niezależna od doświadczenia i nie wymagająca uzasadnienia w nim (od a'priori - od tego, co pierwsze). Wiedza aprioryczna jest przyjęta z góry, uzasadniona na rozumowaniu, bez odwołania się do doświadczenia.

Empiryzm

Wiedza o świecie jest oparta na doświadczeniu zmysłowym i z niego się wywodzi, przeciwny racjonalizmowi.

Nominalizm a realizm teoriopoznawczy

Nominalizm - pogląd głoszący, że takie nazwy pospolite jak „czerwień" czy „twardość' są tylko nazwami i nie odnoszą się do żadnej istniejącej rzeczy, która byłaby „czerwienią" lub „twardością". Realizm- pogląd filozoficzny w teorii poznania uznający istnienie rzeczywistości obiektywnej (poza umysłem ludzkim i niezależnie od niego) będącej zewnętrznym źródłem poznania.

Klasyczna definicja prawdy, jej dyskusyjność, definicje późniejsze. Najważniejsze argumenty szkoły sceptycznej

Pirron z Elidy( 376-286)-twórca sceptycyzmu. 1) Nie wiadomo jakie są właściwości rzeczy, i nigdy wiedzieć nie będziemy, 2) Należy się powstrzymać od sądów„ zachować postawę dystansu, 3) Wstrzemięźliwość w sądzeniu może zapewnić nam spokój, który jest najcenniejszą rzeczą jaka może przydarzyć się człowiekowi. Szczęście dla Pirrona polegało na spokoju wewnętrznym - wyzbyć się należy wszystkich przekonań i wyrzec wszelkich stwierdzeń.

Sceptycyzm - pogląd filozoficzny polegający na wstrzymaniu się od wydawania sądów o rzeczywistości. Powodem jest przekonanie. Ze nigdy nie można znaleźć ani ostatecznej racji dla danego sądu, ani niepodważalnego dowodu prawdy.

FILOZOFIA GRECKA A CHRZEŚCIJAŃSTWO: teocentryzm i kwestia prawdy objawionej a problem filozoficzności chrześcijaństwa. Filozofia Augustyna: koncepcja stworzenia (egzemplaryzm), koncepcja człowieka (dusza a ciało), koncepcja poznania (wiedza a wiara, introspekcja, iluminacja), etyka (dobro, zło, łaska, predestynacja). Wybrane wątki filozofii Tomasza: koncepcja poznania (rozum a wiara, proces poznania, możliwości poznawcze człowieka, charakter dowodów na istnienie Boga), koncepcja człowieka (dusza a ciało, rozumienie szczęścia), rozumienie prawa naturalnego.

Chrześcijaństwo -jedna z wiodących religii, ponad miliard wyznawców. Podstawą religii chrześcijańskiej jest uznanie Biblii (Pisma Świętego), składającego się ze Starego i Nowego Testamentu za objawienie Boskie oraz uznawanie Jezusa Chrystusa za Syna Bożego, Odkupiciela Ludzkości. Początkowo chrześcijaństwo rozwijało się tylko w Palestynie, ówczesnej prowincji rzymskiej, w której żył, nauczał i umarł Chrystus. Następnie rozpowszechniła się po całym Cesarstwie Rzymskim, stając się religią ponadnarodową, m.in. - dzięki działalności Pawła z Tarsu. Na przełomie II i III wieku powstał Kościół Katolicki z siedzibą w Rzymie, który zjednoczył luźne dotąd gminy chrześcijańskie. W początkowym okresie wyznawcy religii chrześcijańskiej byli obiektem prześladowań. Dopiero edykt mediolański, wydany przez Konstantyna Wielkiego i Licyniusza w 313 r. wprowadził swobodę wyrażeń religijnych i położył kres represjom chrześcijan. W 380r. cesarz Teodozjusz uznał chrześcijaństwo za religie panującą w państwie rzymskim co przyczyniło się do jej ekspansji na całe terytorium cesarstwa. Chrześcijaństwo ulegało podziałom spowodowanym, początkowo przez odmienne podejście do dogmatów wiary, jak np. w przypadku arian w IV w., w których ruch spotkał się z potępieniem sporu nicejskiego (325) i soboru konstantynopolitańskiego I (381). w czasach późniejszych różnice polityczne, narodowościowe, kulturalne i religijne doprowadziły do powstania zasadniczych, trwających do naszych czasów podziałów. W wyniku schizmy wschodniej w XI w. Chrześcijaństwo podzieliło się na wschodnie (prawosławne) i zachodnie (katolickie). W efekcie ruchów reformatorskich, jakie mały miejsce w Kościele Katolickim w XIVw. , powstało szereg odłamów religii chrześcijańskich (anglikanizm, luteranizm, kalwinizm), określonych wspólną nazwą protestantyzmu. Obok tendencji odśrodkowych od połowy XX wieku, rozwinął się w chrześcijaństwie ruch ekumeniczny, dążący do zjednoczenia wszystkich chrześcijan w drodze wzajemnego dialogu i eliminacji powstałych w ciągu wieków różnic.

Łaska - pojęcie znane we wszystkich religiach, związane z zabiegami ofiarnymi i oczyszczeniowymi, oznaczające pomoc i opiekę ze strony bóstwa. W wierzeniach pierwotnych oznacza przychylność sił nadnaturalnych w odniesieniu do życiowych, losowych spraw człowieka. Wraz z rozwojem religii pojęcie łaski rozszerzona na kwestie eschatologiczne i połączono z kwestią przebaczenia win i zbawienia. Zagadnienie łaski zajmuje centralne miejsce w filozofii chrześcijańskiej, teologii i doktrynie Kościoła. Św. Augustyn wiązał łaskę z procesem pozbawiania, z „iluminato", jakiej Bóg udziela duszy. Zagadnienie łaski w augustianizmie stanowi kamień węgielny chrześcijańskiej nauki i intuicji.

Łaska oświecenie wg Augustyna przypada dobrym. Przygotowanie do oświecenia wymaga oczyszczenia serca. Przez tak rozumianą łaskę Augustyn stworzył podstawy mistycyzmu chrześcijańskiego. Pojęcie łaski odegrało też istotną rolę w etyce św. Augustyna. Dobro wg niego jest rzeczą łaski. Dobrzy są jedynie ci, co dostąpili łaski. Są więc dobrzy nie z siebie, lecz z łaski Bożej, łaska zaś jest „dana za darmo", człowiek bez niej nie może czynić dobra, ale też nie może na nią zasłużyć. Łaska jest przyczyną, że ludzkość dzieli się na dwie kategorie, zbawionych i potępianych - na „civitas dei" - państwo Boże i „civitas terrena" -państwo ziemskie. Zagadnienie łaski stała się przedmiotem etyki i dogmatyki Kościoła. Pojęcie łaski odgrywa również poważną rolę w hinduizmie, buddyzmie i islamie.

Teocentryzm - postawa intelektualna uznająca Boga za najwyższą wartość. Zgodnie z nią punktem odniesienia dla wszystkich innych wartości w każdym z aspektów życia publicznego i osobistego jest Bóg. Teocentryzm byt charakterystyczny dla myśli średniowiecznej. ,

Doktryna Katolicyzmu -jest syntetycznym, systemowym ujęciem, usamodzielnieniem się, rozwinięciem i rozwojem określonych teorii (prawd) wynikających z judaizmu, pierwotnego chrześcijaństwa, myśli filozofii starożytnej. Rozwój doktryny katolicyzmu jest początkowo współbieżny z rozwojem doktryny wszystkich wyznań chrześcijańskich. Wyraźne różnice miedzy nimi zaznaczyły się w średniowieczu i trwają do dziś. Znaczącymi wydarzeniami dla odrębności rozwoju doktryny katolicyzmu stały się: synod Indiański z 692, na którym doszło do zarwania jedności Kościołów wschodnich z Kościołem rzymskim (katolickim), oraz reformacja mająca miejsce na początku XVI w., powodująca odrębność doktryn chrześcijaństwa reformowanego i katolickiego. Znaczącą rolę w kształtowaniu się katolicyzmu odegrała filozofia chrześcijańska, a w szczególności patrystyka, dzieląca się na okres przygotowań i poszukiwań - do soboru nicejskiego 325 - i okres posoborowy. W okresie posoborowym zostały ustalone podstawowe dogmaty, poza które filozofia wierna Kościołowi wyjść nie mogła.

Filozofia chrześcijańska a doktryna katolicka

Okres ten można podzielić na cztery główne fezy: 1) system gnostyków w II w, będący pochodzenia pozachrześcijańskiego (wschodniego, nie greckiego) 2) system Ojców kapadockich, głównie Orygenasa 3) system Ojców kapadockich (Ojcowie Kościoła), głównie Grzegorza Nysseńskiego, uznający filozofią i teologię z tradycją kościoła 4) system św. Augustyna (na przełomie IV a V w.) będący wytworem Zachodu, samodzielny i najbardziej zgodny za zasadami wiary. System św. Augustyna zamyka okres starożytny kształtowania się doktryny katolicyzmu. W pismach św. Augustyna występują już wszystkie istotne cechy katolicyzmu: jest w niej miejsce dla religijności, ufnej, legalnej i mistycznej. Jest podkreślone znaczenie rytuałów i ceremonii. Jest uznanie politycznej władzy Kościoła i zracjonalizowanie teologii. Jest najważniejsza teza, że poza Kościołem nie ma zbawienia, stanowiąca jeden z fundamentów wiary i główne uzasadnienie funkcjonowania Kościoła i katechezy.

Postanowienia kościoła katolickiego.

Znaczącym krokiem w rozwoju doktryny katolicyzmu z punktu widzenia organizacji katolicyzmu były postanowienie synodu biskupów w 343 o prymacie biskupów rzymskich w Kościele, określonym w trzech kanonach dotyczących uprawnień biskupa Rzymu, pontyfikat Leona I (440-461) i zażądanie uznania swej władzy na podstawie-Ewangelii św. Mateusza 16,18 i Ewangelii św. Łukasza 22,23 i następnie przy równoczesnym podkreśleniu, ze jest następcą Piotra, symbolem jedności Kościoła i rzeczywistym rządcą. Inni biskupi są jedynie delegatami biskupa rzymskiego, który jest biskupem powszechnym całego kościoła Zachodniego i wschodniego. Zasada określona przez Leona I została potwierdzona i rozwinięta przez Grzegorza VI w dokumencie Dictalus Papae, w myśl którego każda ważniejsza sprawa ma być kierowana do stolicy rzymskiej. Bez zgody biskupa rzymskiego nie może być zwołany żaden synod. Biskup rzymski ma wyłączne prawo mianowania, przenoszenia, i usuwania biskupów całym Kościele. Biskup rzymski jest zwierzchnikiem całego Kościoła. Papież jest nieomylny i święty, o ile został wybrany zgodnie z przepisami kościelnymi, Innocenty III do postanowień Grzegorza VII, dodał, ze papież jest zastępcą Chrystusa (Jezusa), następcą Piotra, pomazańcem Bożym postawionym między niebem a ziemią. Jest tym, który sądzi wszystkich, ale sam nie może być sądzony. Wszyscy ludzie na ziemi są mu winni bezgraniczną uległość i posłuszeństwo. Taka wykładnia funkcji papieża w Kościele Katolickim znalazła potwierdzenie Soboru Laterańskiego w 1215r.

Średniowieczny okres kształtowania się doktryny katolicyzmu zamyka św. Tomasz z Akwinu w swoim systemie filozoficznym, w którym zracjonalizował poglądy św. Augustyna, Sobór Trydencki (l 545-1563) idąc śladem św. Tomasza z Akwinu w dekrecie „De canonicis scripturis " wymienił wszystkie pisma zaliczane do kanonu, stanowiące podstawę

doktryny katolicyzmu. Ukoronowaniem prac nad doktryną katolicyzmu stały się prace Soboru Watykańskiego I z 1870, który przyjął Konstytucję dogmatyki Kościoła. Kolejnym krokiem było ogłoszenie za pontyfikatu Benedykta XV nowego Kodeksu prawa Katolickiego, bullą papieską Providentissima Mater Ecclesia z dnia 27 V 1917. Współcześnie doktryna katolicyzmu opiera się na dogmatyce, prawie kanonicznym, etyce chrześcijańskiej. Po II wojnie światowej w łonie kościoła ścierają się dwie tendencje intelektualne i koncepcje społeczne: 1) integryzm - broniący tradycyjnej postawy Kościoła wobec doktryny i wobec świata. 2) koncepcja katolicyzmu otwartego, poszukującego dróg przystosowania doktryny katolicyzmu i działania kościoła do współczesności, uznająca autonomię sfery polityczno - społecznej wobec sfery sakralnej i działania Kościoła. W próbie rozstrzygnięcia sporów pomiędzy integrystami i zwolennikami katolicyzmu otwartego, znaczną role odegrali: Jan XXIII, który rozpoczął głębokie zmiany w wewnętrznym życiu Kościoła i jego stosunku do świata i zainicjowała zwołanie II soboru watykańskiego, i Paweł IV, który opowiedział się raczej po stronie integrystów, rozpoczynając działalność zmierzającą do zachowania i umocnienia hierarchicznych struktur Kościoła i nienaruszalności jego doktryny dogmatyczno-

moralnej. Wprowadzane przez niego reformy mają charakter organizacyjny, głównie w kurii rzymskiej, dostosowując jej działania do warunków istniejących we współczesnym świecie. W sprawach doktrynalnych przeciwstawił się nowatorstwu, w tym liberalnemu i nieakceptowanemu przez oficjalny Kościół interpretowaniu Biblii, czemu dał wyraz m.in. w encyklice Humanae 1968. Kontynuatorem linii Pawła VI jest Jan Paweł II. Ostateczny kształt doktrynie katolicyzmu dał II sobór watykański (w dokumentach posoborowych, ogłoszony po nim Kodeks Prawa Kanonicznego i Katechizm oraz encykliki papieskie).

Introspekcja, samoobrona - kierowanie uwagi ku własnym przeżyciom, badanie ich analizowanie, obserwacja własnych procesów świadomości w celu poznania ich przebiegu oraz wysnucia prawidłowych wniosków. W psychologii istnieje spór o wartość introspekcji jako metody naukowej.

Predestynacja, przeznaczenie - pojęcie filozoficzno - teologiczne, wg którego pośmiertne losy człowieka zbawienie lub potępienie, są od niego niezależne, ustalone przez Boga. Jej początków należy szukać w religiach antycznych (grecka Ananke, rzymskie fatum - personifikacja nieuchronnego losu, przeznaczenia). W filozofii i teologii katolicyzmu doktryna predestynacji została sformułowana przez św. Augustyna. Wg niego nie ma ludzi godnych laski, przyznania bowiem człowiekowi możliwości współdziałania w zbawieniu byłoby pomniejszeniem Boga. Ludzi dzieli na tych, którzy dostąpili laski i tych , którym nie została ona dana, choć jedni i drudzy na nią nie zasłużyli, ale przez to jedni są dobrzy a drudzy są źli. Dwojakie jest zatem przeznaczanie ludzi: złym należy się kara, będą więc karani i potępiani, dobrzy zaś będą zbawieni. Tak sformułowana zasada predestynacji była przedmiotem sporów filozoficznych i teologicznych, przyczyną rozłamów w religiach. Wśród wyznań chrześcijańskich koncepcję predestynacji najbardziej zdecydowanie głosił kalwinizm.

Św. Tomasz z Akwinu (1225-1274) dominikanin, filozof i uczony we Włoszech. Ojciec kościoła katolickiego. Od 1252 wykładał w Paryżu. Dostosował do potrzeb filozofii katolickiej koncepcje Arystotelesa, od którego przejął rozumienie poznania jako procesu receptywnego, pojęcia aktu i potencji, formy i materii, zasadę przyczynowego powiązania zdarzeń oraz pojęcie dowodu. Zajmował się też naukami przyrodniczymi. Wprowadził rozróżnienie wiary i wiedzy, teologii i filozofii. Sądził, że niektóre prawdy przekraczają to, co można nazwać rozumem, ale się rozumowi nie przeciwstawiają. Twierdził, że bytem są jedynie rzeczy jednostkowe. Były postrzegane jako złożone z istoty i istnienia. Istotą każdej rzeczy jest to, co jest wspólne dla jej gatunku i zawarte w definicji. Jedynie z istoty Boga wynika to, że musi on istnieć, nie znamy jednak Boskiej istoty i dlatego należy dowieść rozumem jego istnienia (Św.Anzelm, Św. Tomasz) Tomasz z Akwinu podał 5 takich powodów istnienia Boga:1) „z ruchu" (jeżeli świat jest w ruchu, musi istnieć Pierwszy Poruszyciel) 2) „z niesamoistności świata" (nic nie istnieje samo z siebie, więc musi istnieć jakiś byt samoistny) 3) ,,z przypadkowości rzeczy" (jeżeli wszystko jest przypadkowe , musi być istota konieczna) 4) „z różnic w doskonałości" (w hierarchii doskonałości jest Istota najdoskonalsza) 5) „z. celowości przyrody" (Bóg ustanawia cele).

Wg Tomasza z Akwinu Bóg jest czystym aktem istnienia, świat został stworzony z niczego, wprost przez Boga, aktem Jego woli i ma budowę hierarchiczną.

W teorii poznania stał na stanowisku empiryzmu, twierdząc, że wszelka wiedza pochodzi z doświadczenia. W antropologii bronił jedności natury ludzkiej, rozumianej jako połączenie materii i formy. W etyce nawiązał do Arystotelesowskiego ideału umiaru. Uznany też za najwybitniejszego przedstawiciela średniowiecznej myśli ekonomicznej. Sformułował podstawy teorii własności, dowodząc, że własność prywatna i wynikające z niej nierówności społeczne, są zgodne z prawem naturalnym. Uznał konieczność wymiany handlowej, ale pod warunkiem spełnienia zasady ekwiwalentności. Rozwinął teorią ceny sprawiedliwej, kształtującej się w procesie produkcji na podstawie „wewnętrznej" wartości towaru, uzależnionej od ilości i jakości zużytej do jego wytworzenia pracy. Na niej oparł swe teorie pracy roboczej (wynagrodzenia na sprzedaż pracy, uzależnione od niej ilości oraz godności zawodu i statusu społecznego pracownika), zysku kupieckiego (wynagrodzenia za poniesione nakłady) oraz procentu (krytyka lichwy)

W 1879 r. w encyklice Aeterni Patris filozofia Tomasza z Akwinu została uznana za oficjalną filozofię Kościoła katolickiego. Główne dzieła: 'Summa contra gentiles"' (1259-1262) oraz „Summa theologiane".

Prawo naturalne - prawo moralne, wynikające z natury, rozumu i woli człowieka, a nie ze społecznego ustanowienia. Pojęcie prawa naturalnego funkcjonuje w etyce katolickiej, a także w założeniach i w praktyce funkcjonowania społeczeństw demokratycznych, mimo, że ścisła definicja jest trudna do ustalenia.

Bóg - istota transcendentna o charakterze nieosobowym, bądź znacznie częściej osobowym, stanowiąca niekiedy wcielenie sił kosmicznych, która uważana jest za przyczynę i podstawę istnienia świata. Bóg stanowi przedmiot wiary i najwyższą wartość w większości religii), w niektórych uważany też bywa za Zbawiciela., wiedzę o Sobie przekazuje ludziom w formie objawienia zapisanego w świętych księgach (Pismo Święte, Koran) lub ustnie (tradycja). Wiedzę tę można też pozyskać drogą poznania mistycznego lub do pewnego stopnia poprzez spekulacje intelektualne.

W judaizmie i islamie Bóg pojmowany jako jedyny w sensie absolutnym. W chrześcijaństwie jawi się jako Trójca Święta. Triadyczna koncepcja, choć w zupełnie innym rozumieniu występuje również w Hinduizmie. Bóg jest przedstawiany jako byt osobowy, niezależny od niczego, a równocześnie sprawczy w stosunku do wszystkiego. Podkreśla się jego doskonałość- wszechwiedzę, wszechmoc, wszechobecność, sprawiedliwość, dobroć, ojcowską miłość w stosunku do własnego dzieła, zwłaszcza do ludzi. Sam akt stwórczy interpretacje się jako absolutnie wolny wyraz owej miłości. Nie wyklucza to traktowania Boga jako Sędziego, który nagradza dobro i surowo karze zło.

Własne ujęcia kwestii Boga wypracowała filozofia. Od początku poszukiwała ona odpowiedzi na pytanie o Jego udział w powstaniu świata, a także o Jego rolę jako gwaranta kosmicznego porządku ontologicznego i moralnego, co zaowocowało np. koncepcjami Demiurga u Platona i Pierwszego Poruszyciela u Arystotelesa.

Z ujęć późniejszych, oprócz tradycyjnych teorii teistycznych (teizm), których przykład stanowić może myśl św. Augustyna czy św. Tomasza z Akwinu, na uwagę zasługują: neoplatońska teoria Prajedeni, z której wyemanowało wszystko, co jest (neoplatonizm), oraz panteizm i deizm, a ze współczesnych kierunków np. neotomizm, personalizm katolicki, chrześcijański egzystencjalizm.

Mistycyzm - (z greckiego myskikos - tajemny), stan braku ograniczenia pomiędzy podmiotem doznającym i przedmiotem (bytem) doznawanym. Główny kierunek filozoficznej i teologicznej teorii poznania, wywodzący się z tradycji wschodu,mistyki hinduistycznej, kabalistyki babilońskiej i egipskiej oraz gnozy judaistycznej, wprowadzony na grunt filozofii przez pitagorejczyków w V w. p.n.e., w szczególności przez tych, którzy związali się z orficyzmem i tradycjami mistycznymi i sakramentalnymi W okresie późniejszym rozwinięty przez zwolenników neopitagoreizmu. Celem mistycyzmu stało się ponadrozumowe oglądanie prawdy - Boga, który stał się nie tylko przedmiotem, ale także źródłem poznania. Przez to poznanie stało się zależne od objawienia, które spływa na człowieka w stanach „mistycznych" z bezpośredniego obcowania, osiąganego w czasie ekstazy, gdy dusza wychodzi z ciała. W początkach V wieku nowe znaczenie nadał mistycyzmowi św. Augustyn ukierunkowując go do wnętrza człowieka zgodnie z twierdzeniem-wejdź w samego siebie, w wnętrzu człowieku mieszka prawda. Uważała, ze Bóg udziela duszy prawdy (iluminacji). Łaska oświecenia przypada jednak tylko dobrym, mającym oczyszczenie serca. Przez zagadnienie łaski św. Augustyn stworzył podstawy odrębnego mistycyzmu chrześcijańskiego, ale mistycyzm pozostał również obecny w filozofii ożywając np. w idealizmie niemieckim u F. W. J. Schellinga u spirytualistów francuskich, szczególnie u Maine Birana, w mesjanizmie A. Towianskiego i u poetów romantycznych np. A. Mickiewicza i Z. Krasińskiego.

NOWOŻYTNY PRZEŁOM W FILOZOFII: tworzenie filozoficznych podstaw nauki nowożytnej. Poszukiwanie modelu wiedzy pewnej: Kartezjusz (problem metody, racjonalizm, sceptycyzm metodologiczny, natywizm, dualizm substytucjonalny, problem psychofizyczny ). Kartezjusz a Spinoza w kwestii rozumienia substancji i problemu psychofizycznego.

Nowożytny przełom w filozofii- tworzenie filozoficznych podstaw nauki nowożytnej. Poszukiwanie modelu wiedzy pewnej

Rozwój matematycznego przyrodoznawstwa (nauki przyrodnicze, fizyka, astronomia) spowodował tendencje do matematyzacji wiedzy. Dążono do praktycznego zastosowania wiedzy, aby opanować przyrodę i kierować w sposób racjonalny samym sobą. Filozofia jest uniwersalną nauką: Jest jak drzewo, korzeń to metafizyka, pień - fizyka, gałęzie - pozostałe: medycyna, mechanika, etyka".

KARTEZJUSZ (Rene Descartes (31.III.l596 we Francji - 11.II.165O w Szwecji)

Problem metody

Metoda - typ relacji między przedmiotem a podmiotem. Kartezjusz chciał budować wiedzę od początku szukając niezawodnej metody przy matematyczno - fizycznych elementach. Chciał poznawać tak, jak poznaje matematyk. Był przekonany, że ta sama metoda obowiązuje we wszystkich naukach, pracował nad stworzeniem powszechnej nauki, racjonalnej, analitycznej, matematycznej, ujmującej w jednym systemie całokształt wiedzy o wszechświecie.

Racjonalizm

Rozum pełni główną rolę w procesie poznania. Należy mieć wolny umysł i żadnych autorytetów. Miarą prawdy -jasność i wyraźność. Rozum może dostarczyć wiedzy o istnieniu i istocie rzeczy. Rzeczywistość jest jednym, spójnym i wytłumaczalnym systemem.

Sceptycyzm metodologiczny

Szukał twierdzenia bezwzględnie pewnego, niezawodnej przesłanki dalszych rozumowań. Punktem wyjścia - zwątpienie, cel- uzyskanie pewności, dlatego kwestionuje całą dotychczasową wiedzę, l) zmysły nas łudzą, 2) brak wyraźnej granicy między jawą a snem, 3) możliwość wprowadzenia nas w błąd przez jakiegoś demona. Znalazł jeden sąd prawdziwy: „cogito ergo sum" (myślę, więc jestem"). Jeśli wątpię to myślę, mogę się mylić, ale tylko wtedy, kiedy myślę. Istnienia rzeczy zewnętrznych nie jesteśmy pewni, ale jesteśmy pewni istnienia własnej myśli. Człowiek jest istotą, która myśli. Dusza (jaźń myśląca) istnieje niezależnie od ciała, jest niezależną substancją. Doszedł do wniosku, że Bóg istnieje, bo: 1) jaźń niedoskonała musi mieć przyczynę doskonałą czyli Boga, 2) mamy wrodzoną ideę Boga jako bytu idealnego. Skutek nie może być doskonalszy od przyczyny (jaźń ludzka nie może być przyczyną tej idei). Nie człowiek wymyślił ideę Boga, lecz Bóg wytworzył ja w jego umyśle, 3) Bóg jest doskonały, nie oszukuje ludzi, więc istnieje umysł. Bóg i świat.

Natywizm (od nativus - łac. wrodzony, przyrodzony)

Istnieją wrodzone treści poznawcze, niezależne od doświadczenia, stałe, niezawodne, wpojone przez Boga - idee (w sensie dyspozycje) wrodzone. Cechy idei Kartezjusza: własność umysłu, niezależne od woli, jasne i wyraźne, nie są stałe obecne w umyśle, zdolność umysłu do wytwarzania pewnych przedstawień, stałość i niezawodność. Poznanie = samoistne działanie duszy. (Platon- wiedza wrodzona wyprzedza wiedzę opartą na postrzeganiu. Św. Augustyn — poznanie prawdy wiecznej wymaga aktu łaski). Przeciwko natywizmowi —Arystoteles. Św. Tomasz, Locke.

Dualizm substancjalny

Istnieją dwie różne stworzone substancje: niematerialna i materialna (Boga i świata, myśli i rozciągłości, duszy i ciała, wolności i mechanizmu, rozumne i cielesne). Dusza (umysł) jest nieśmiertelna, gdyż nie jest ani rozciągła, ani nie może zostać podzielona na części (jak rozciągłe ciała). Przyroda to zespół ciał rozciągłych mechanicznie się poruszających, które zostały zredukowane do dwóch jakości: ruchu i rozciągłości. Człowiek - prawa psychologii, zwierzę - prawa fizyki (rozciągłość mechaniczna). Substancja - wszystko, co posiada niezależną egzystencję, czego istnienie nie zależy od niczego innego.

Problem psychofizyczny

Dualizm duszy i ciała. Przymiot duszy - świadomość (myślenie). Duszę posiada tylko istota świadoma. Świadomość jest czynnikiem zupełnie odrębnym, nie ma pokrewieństwa i ciągłości między czynnościami organicznymi a psychicznymi. Przymiot ciała - rozciągłość, nieskończona podzielność (czyli nie z atomów). Ciała są rozciągłe pozbawione świadomości, dusze są świadome pozbawione rozciągłości. Ciało ludzkie jest tak samo automatem jak zwierzę, ale mieszka w nim dusza. Ciało nie może spowodować, by cokolwiek powstało lub zmieniło się w duszy i vice versa. Ciało może wpłynąć na zmianę kierunku tego, co dzieje się w duszy i vice versa.

Kartezjusz a Spinoza w kwestii rozumienia substancji i problemu psychofizycznego.

Benedykt (Baruch) SPINOZA (1632-1677) - Żyd z Amsterdamu, -jedyną substancją jest Bóg, wszechświat istnieje nie poza Bogiem, ale w Bogu, Bóg = substancja = przyroda = panteizm (u Kartezjusza - dualizm Boga i świata), dusza ludzka jest częścią nieskończonego rozumu Boga, - determinizm, cokolwiek istnieje jest konieczne, nie ma przypadku, ani wolności (u Kartezjusza dualizm wolności i mechanizmu), - Bóg ma nieskończenie wiele przymiotów, a więc jest i substancją myślącą i rozciągłą (dwa światy: duchowy i materialny), ale materia i myśli stanowią dwa przymioty jednej substancji (u Kartezjusza dualizm materii i świadomości), - porządek myśli i porządek cielesnych stanów odpowiadają sobie wzajemnie - Paralelizm psychofizyczny (ciało i dusza są objawami tej samej substancji (są w zgodzie, nie podlega jeden drugiemu, nie mogą oddziaływać na siebie (u Kartezjusza

dualizm duszy i ciała).

NOWOŻYTNY PRZEŁOM W FILOZOFII- tworzenie filozoficznych podstaw nauki nowożytnej. Poszukiwanie modelu wiedzy pewnej: empiryzm szkoły brytyjskiej. Locke- badanie umysłu i metoda psychologiczna, proces poznania, antynatywizm, status wiedzy ogólnej i pojęć metafizyki. Hume- interpretacja rygorów empiryzmu, model wiedzy i konsekwencje sceptyczne.

Empiryzm szkoły brytyjskiej

Empiryzm - wiedza oparta na doświadczeniu zmysłowym i z niego się wywodząca. Zasadnicze stanowisko filozoficzne Oświecenia. Przedstawiciele: John Locke (1632-1704), George Berkeley (1685- 1753)-duchowny anglikański, Dawid Hume (1711-1776).

Locke - badanie umysłu i metoda psychologiczna

Locke - chciał badać umysł jak przyrodnicy ciało „fizjolog umysłu". Umysł jest niezapisaną kartą, wszelka wiedza, wyobrażenia, sądy wytwarzają się na drodze doświadczenia. Badał nie stosunek pojęć do poznanych przedmiotów, lecz same pojęcia w tej postaci, w jakiej znajdują się w umyśle ludzkim.

Proces poznania

Przez doświadczenie nabywamy cały materiał wiedzy. Władze umysłu nie są nabyte, są wrodzone. Umysł jest jak czysta karta. Doświadczenie dostarcza w postaci wrażeń i refleksji materiału, który umysł opracowuje, analizuje i porządkuje. Idea - wszystko czego umysł jest świadomy, idea prosta - gorzki, kwaśny), idea złożona (jednorożec), idee pierwotne (rozmiar,

kształt, waga), idee wtórne (kolor, smak, zapach). Z idei prostych umysł formułuje idee złożone. Relacja poznawcza: podmiot odzwierciedla przedmiot. Realizm postrzegawczy - postrzeganie rzeczy takimi jakimi one są. Subiektywizm teoriopoznawczy - człowiek nie postrzega ich ale tworzy. Idee pierwotne (stale obiektywne): rozciągłość, ruch. Idee wtórne (subiektywne, postrzegane jednym zmysłem), np. kolory, barwa. Praca umysłu - dokonuje obróbki idei prostych, warunkiem jest pamięć (łączenie, rozdzielanie), efektem - idee złożone, w miarę jak umysł obrabia te idee oddziela się od doświadczenia (im więcej tym mniejsze prawdopodobieństwo wiedzy).

Pewność wiedzy wymaga trzymania się doświadczenia.

1) Idee proste (niezależne od ludzkiej woli ) a) dochodzące ludzkiej jaźni za pośrednictwem jednego zmysłu (np. idee dźwięku), b) dochodzące ludzkiej jaźni za pośrednictwem wielu zmysłów (idee przestrzeni), c) pochodzące tylko z refleksji (idea pożądania), d) pochodzące z doznań zmysłowych oraz refleksji (idea jedności) 2) Idee złożone (świadectwo aktywności umysłu, powstają w wyniku zespalania, zestawiania lub odrywania) a) modi (..nie mieszczą w sobie założenia iżby istniały samodzielnie"), b) substancji (reprezentują rzecz istniejącą w naturze samodzielnie), c) stosunku (relacje między rzeczami i stanami rzeczy).

Wniosek: całe ludzkie poznanie można sprowadzić do postrzegania ..związku i zgodności lub niezgodności i przeciwieństwa między ideami".

Antynatywizm

„Nie ma nic w umyśle, czego nie było przedtem w zmyśle". Wiedza pochodzi wyłącznie z doświadczenia: zewnętrznego (poznanie, odbieranie pewnych wrażeń, biernie) i wewnętrznego (refleksja, doświadczamy samych siebie, czynne doświadczenie własnej aktywności). Dostarczają umysłowi materiału do wiedzy - są to idee.

Status wiedzy ogólnej i pojęć metafizyki

Zastąpił stary program metafizyczny przez epistemologiczny (poznanie nie bytu, tylko naszych pojęć o bycie). Wiedza wywodzi się z doświadczenia i refleksji nad doświadczeniem. Samowiedza (introspekcja, człowiek ma intuicyjną wiedzę o swym istnieniu). Tożsamość osoby opiera się na samoświadomości.

Hume - interpretacja rygorów empiryzmu

Dawał wiarę tylko tym twierdzeniom, co do których można na drodze analizy wykazać, że odnoszą się pierwotnie do wrażeń zmysłowych. Idee zawsze odnoszą się do konkretów, nie do wyabstrahowanych uogólnień. Podobne do siebie idee są łączone ze sobą w taki sposób, że jedna konkretna idea może zastępować grupę powiązanych z nią idei. Odrzucał wiedzę o istnieniu Boga, duszy - nie potrafił rozpoznać wrażeń zmysłowych, od których te pojęcia się wywodzą.

Model wiedzy i konsekwencje sceptyczne.

- tego co nie doświadczyliśmy na pewno, nie możemy być pewni (wiedza prognostyczna może zostać zachwiana), - człowiek dostrzega i łączy fakty przyczynowo - skutkowe (pierwsze jest konieczną przyczyną, drugie jest koniecznym skutkiem), - pewne jest to, co zawarte w granicach doświadczenia, co poza granicami jest niepewne. Przygotowała stanowisko wykluczające wszelką metafizykę i ograniczające wiedzę do formalnej i czysto faktycznej (później zaczęto ją nazywać „pozytywizmem").

Tcoria proviso (człowiek jest właścicielem samego siebie): - samoposiadanie, -cokolwiek otrzyma w wyniku wymiany dóbr pierwotnych staje się jego własnością, - stan natury - przedpaństwowy, ludzie mogą robić co chcą, - wszystkie dobra są niczyje - sprawiedliwe zawłaszczenie. - l )+2)+3)+4) = wolny rynek (najpierw towar za towar, później towar - pieniądz towar). pieniądz przechowuje wartość towaru.

Stan natury i umowa społeczna jako źródło bytu społecznego (Locke).

Stan natury (przedpaństwowy) - wolni jako sami sobie, bez niczyjej zgody, mamy własność prywatną. Możliwość zaspokojenia potrzeb - to wolność. Prawo własności jest wcześniejsze od instytucji społeczeństwa, nic zależy od niczyjego przyzwolenia lub jakiegokolwiek prawa politycznego. Własność jest naturalna, nie jest czymś umownym.

Koncepcja umowy społecznej. Kiedy jednostki nabędą własność prywatną wolny rynek kapitału i pracy stanie się moralną potrzebą, a nawet koniecznością, l) Własność pojawia się dzięki pracy, a każda jednostka nosi w sobie źródło własności, gdyż jest właścicielem samych siebie i nad sobą pracuje. Własność jest naturalna, nie jest czymś umownym. 2) Z istoty człowiek nie jest ani zwierzęciem politycznym, ani społecznym lecz właścicielem lub pracownikiem, producentem lub konsumentem, jest „homo oeconomicus". Wolny rynek to nie dzieło przypadku, lecz skutek długotrwałego procesu przeobrażeń cywilizacyjnych, społecznych, ekonomicznych, religijnych jakim podlegają społeczeństwa w wymiarze codziennych zachowań międzyludzkich. Role społeczne generowane przez ekonomię: właściciel - nabywca, producent - konsument. Ekonomiczne -- Społeczne. Istotą stosunku transakcji jest akt sprawiedliwej wymiany. U Hobbesa - każdy z każdym zawiera umowę, zrzeka się i przekazuje suwerenowi (Lewiatan), U Locka - społeczeństwo obywatelskie nie pojawia się znikąd, już jest, wytworzyło się z ekonomicznych powiązań. E — S - powstaje społeczeństwo obywatelskie (jest zdolne utworzyć instytucje, związki, stowarzyszenia, też prawa własne, tradycyjne, zwyczajowe).

Stan natury i umowa społeczna jako źródło bytu społecznego (Rousseau).

Stan natury (przedpaństwowy) - najpełniejsza wolność — animalistyczny stan życia, w zaspokajaniu potrzeb jest wolny i szczęśliwy. Na ogól samotniczy tryb życia, łącząc się tylko czasami w rodziny, hordy, stada. Nie jest ani moralny, ani niemoralny. Moralność pojawia się, gdy mamy świadomość i wybór. W stanie natury na człowieku nie ciążyły żadne obowiązki, nie miał też uprawnień, żył sam dla siebie. Egzystując samotnie kierował się instynktami, potrzebami, impulsywnie reagował na świat zewnętrzny. Doraźnie zaspokajał swoje potrzeby. Nie kierowała nim żadna refleksja dotycząca przyszłości czy przeszłości. Pojawiła się jednak cecha właściwa tylko ludziom - porównywanie (oraz zdolność posługiwania się narzędziami i umiejętność doskonalenia się). Początkowo było to pozytywne, gdyż wyzwalało w człowieku potrzebę samodoskonalenia. Zło zaczęło się, gdy porównania dotyczyły biednych i bogatych. Dobry z natury człowiek ulega zdemoralizowaniu, wprowadza elementy zazdrości, zawiści. Jest coraz bardziej wyczulony na opinie innych ludzi. Człowiek żył w stanie natury sam dla siebie, w społeczeństwie znajduje się jakby poza sobą. żyje w opinii innych i z ich oceny czerpie poczucie własnego istnienia. Jest nieufny i wrogi wobec społeczeństwa. Uczestniczy w ciągłej rywalizacji, dąży do majątku, sławy, rozgłosu. Rousseau w przeciwieństwie do Locka uważa, że należy zawiązać nową umowę społeczną (zachowane prawa naturalne ze stanu natury plus równość ekonomiczna i społeczna): wolność w stanie natury - przenieść do państwa jako wolność cywilną (wszyscy są sobie równi, niezależnie od stanu posiadania, wszyscy, nie jak u Locke - demokracja pośrednia, tylko demokracja bezpośrednia). Tylko osoba decydująca o sobie może być kompetentna (musi uświadomić sobie, że jest wolna): - trzeba ludzi nauczyć bycia wolnym (izolować od złego społeczeństwa - „Emil"). - należy przyjąć, że są ci, którzy wiedzą co to wolność oraz ci, co nie wiedzą (nauczyciele - wprowadzają wiedzę). Doprowadzenie do demokracji bezpośredniej (będzie się wyrażać wolą powszechną). Państwo powinno mieć absolutną wyłączność do zarządzania własnościami, wszyscy mają dokładnie takie same prawa i obowiązki. Każdy ma prawo bezpośredniego uczestnictwa w podejmowaniu decyzji (nie przez przedstawicieli). Nie wolno należeć do partii, związków i organizacji (gdyż mogą powstać wtedy przeciwstawne interesy). Żeby być dobrym i szczęśliwym należy w wyniku metod wychowawczych rozwinąć wartości etyczne, które wzorem stoickiego mędrca pozwolą nam zrezygnować z ambicji, odrzucić pogoń za dobrami materialnymi, z góry patrzeć na kłębowisko ludzi skłóconych i goniących jedynie za pozorami. Należy przekształcić społeczeństwo tak, aby jednostki stały się równe wobec siebie, wtedy rozwiną w sobie dodatnie wartości etyczne (poruszył to w „Umowie społecznej"). Umowa społeczna jednoczy ludzi we wspólnej organizacji, zespala i łączy wszystkie ich wysiłki dla celów zbiorowej korzyści. Człowiek będzie słuchał rozkazów społeczności, czyli samego siebie. Wytworzy się stan harmonii i równowagi. Interes indywidualny przejdzie w interes ogółu.

Cele i zadania władzy oraz kwestia tolerancji wg. Locke'a.

Państwo minimalne i jego funkcje l. Społeczeństwo obywatelskie powołuje państwo (bo brak monopolu na stosowanie przymusu). Państwo jest złem koniecznym (ktoś podejmuje decyzje, nie ma całkowitej wolności). Zabezpieczenie - państwo musi realizować: wolność, własność, prawo do życia jednostek. Nieposłuszeństwo obywatelskie -jeśli państwo nie będzie realizować w/w to można np. odmowa do wojska, walka o emancypację (Murzyni). Ale nie wolno np. blokować dróg, bo Jest wolność przemieszczania się (narusza prawa innych do wolności), żaden podmiot nie może naruszyć prawa innego. U Hobbesa - państwo istniało dla bezpieczeństwa, w razie rozpadu powstaje anarchia. U l.ocka - mimo nieposłuszeństwa zostanie społeczeństwo obywatelskie. Zasady prawa państwowego - wolność, - własność, - życic. Państwo minimalne (Nocnego stróża, negatywne, liberalne): 1) Funkcja zewnętrzna - ochrona własności, wolności, życia, 2) Funkcja wewnętrzna - utrzymanie porządku publicznego, rozwijanie instytucji, 3) Ochrona jednostek, 4) Utrzymanie państwa, podatki - nałożenie na ludzi, aby realizować 1-3.

OŚWIECENIOWE ROZUMIENIE HISTORII. Idea postępu

Oświecenie - epoka datowana z reguły na XVIII wiek. Anglia - najwcześniej już w 2 poł. XVII w.: John Locke (1632-1704), A. Shaftesbury (1671-1713), David Hume (1711-76) Francja - Monteskiusz (1689-1755), Wolter (1694-1778), Denis Diderot (1713-84), Etienne Condillac (1714-80) Niemcy - Christian Wolff (1679-1754), G. Lessing (1729-810), Johann Herder (1744-1803) Polska - Adam Naruszewicz (1733-96), Stanisław Staszic (1755-1826), Hugo Kołłątaj (1750-1813) Prekursorem w Anglii był F'rancis Bacon (1561-1626) - zwolennik nauki opartej na badaniach empirycznych oraz metody postępowania indukcyjnego. Rozwinął Locke. Starał się przekonać oświeceniowego czytelnika (w „Rozważaniach dotyczących rozumu ludzkiego") ze może i powinien mieć zaufanie do swoich zmysłów, bez nich rozum okazuje się czystą, kartą. Należy się przyjrzeć zmysłom, temu co do nich przychodzi i co z nich wychodzi. Podstawowym pojęciem jego teorii poznam była idea (wszelka rzecz która jest przedmiotem myśli, np. obraz, fantazja, pojęcie gatunek itp). Oświecenie jako takie nie stanowiło ruchu antyreligijnego (choć wielu było ateistami), filozofowie zaufali szczególnie swej zdolności rozumowania, własnemu doświadczeniu i niezależności intelektualnej. Na miejsce wojen nawoływano do bycia „kosmopolitami", obywatelami świata ignorującymi granice. Wierzono, że poprzez rozum można dotrzeć do tajemnic natury dzięki nauce, jak również ustanowić raj na ziemi, społeczeństwo bez biedy i niesprawiedliwości. Najogólniejsze hasła Oświecenia: rozum (skierowany przeciw objawieniu), przyroda (przeciw czynnikom nadprzyrodzonym), ludzkość (najwyższy cel etyczny, zastąpienie celów etyczno - religijnych).

FILOZOFIA I. KANTA: ograniczenia kartezjańskiego i humeowskiego pojmowania pewności wiedzy i krytyczny program Kanta. Kantowski model poznania naukowego i krytyka metafizyki. Sens tez metafizycznych - idee regulatywne.

ImmanueI Kant (1724-1804)-z Królewca, 150 cm wzrostu, ścisły rygor, pedantycznie zorganizowany, największy filozof od czasów Plutona i Arystotelesa. „Krytyka czystego rozumu", „Krytyka władzy sądzenia" •

Ograniczenia kartezjańskiego i humeowskiego pojmowania pewności wiedzy i krytyczny program Kanta

„Intelekt nie jest zdolny niczego oglądać, a zmysły niczego myśleć. Tylko stąd, że one się łączą może powstać poznanie". Problem poznania postał przeniesiony z obiektu poznawanego na podmiot poznający. Cała wiedza zaczyna się od doświadczenia, ale podstawowe kategorie tego doświadczenia nie pochodzą z niego samego, lecz są do niego wprowadzane jako zasady organizujące a'priori. Świat zewnętrzny nie wywodzi się z naszego doświadczenia, ale jest rzeczą zasadniczą dla budowania naszego doświadczenia. Istnieją też aprioryczne „formy zmysłowości", np. wymiary czasu i przestrzeni (nie możemy mieć żadnego doświadczenia nie mieszczącego się w trójwymiarowej przestrzeni i jednowymiarowym czasie). My jesteśmy źródłem czasu i przestrzeni, nie świat zewnętrzny. Świat naszego doświadczenia, tzw. świat fenomenalny, jest równoczesnym tworem naszych przedstawień oraz warunków a'priori dostarczanych przez umyśl. Umysł - coś w rodzaju dużego, nie zapisanego formularza, w którym określone są rodzaje odpowiedzi, jakich można udzielić, nie szczegółowa treść, którą może wyznaczyć jedynie doświadczenie. Formy naoczności, logiczne funkcje sądzenia oraz kategorie dostarczają warunków koniecznych zarówno do doświadczenia jak i wiedzy, niemniej treść tych ostatnich pochodzi z czegoś niezależnego od nas. Rzeczywistość widzimy przez zestaw kolorowych szkieł, których nie jesteśmy w stanie usunąć. Forma tego świata przejawów jest określona przez szkła - konieczna i uniwersalna. Ale treść fenomenalnego świata w żaden sposób nie jest wyznaczana przez naturę tych szkieł. Badaniem treści zajmuje się nauka, badaniem formy - badania transcendentalne filozofii krytycznej. Przestrzeń - rama nieunikniona dla wszystkich doświadczeń, ale jest wytworem naszej własnej subiektywności, nie stanowi własności samego świata. Bóg - zna świat bezpośrednio, taki jaki jest sam w sobie. My nie wiemy, jaki jest ten świat. Nauka - jest ograniczona do świata zjawisk. W świecie takim, jaki jest sam w sobie jest miejsce na wolność i nieograniczone miejsce dla Boga. Krytyka oświeceniowego empiryzmu i racjonalizmu (dane naoczne uzyskane w doświadczeniu pozbawione pojęciowego myślenia są ślepe, a myśli bez naocznej treści są puste), istnienie pewnej wiedzy.

Sposób przejścia od naocznych przedstawień (obserwacji rzeczy) do rzeczy samych:

- nadawanie sferze naoczności (surowy i bezkształtny materiał bodźców zmysłowych) kształtu i formy za pomocą sądów apriorycznych, - powstaje „przedmiot empiryczny" i niezależna od doświadczenia wiedza w umyśle poznającego, - taki przedmiot (jako zjawisko, synteza apriorycznej formy i materiału wrażeniowego) to fenomen (przeciwieństwem jest rzecz sama w sobie - nierozpoznawalna idea, która może być tylko pomyślana).

Nasz związek ze światem doświadczenia dostarcza treści naszemu poznaniu, lecz nasze władze wyposażają je w formę, w której go poznajemy.

Model poznania naukowego i krytyka metafizyki

Świat fenomenalny - świat przejawów, Świat noumenalny- świat rzeczywistych przedmiotów (poza światem przedstawień).Nie dysponujemy żadnymi pojęciami, żadnymi formami naoczności, żadnymi schematami logicznymi, które dawałyby nampodstawy do wiary, iż stosują się one do naszej duszy czy też do rzeczy samych w sobie, a więc do rzeczywistych przedmiotów istniejących poza światem przedstawień. Argumenty które prowadzą do ustalenia natury świata noumenalnego (rzeczywistych przedmiotów) prowadzą do antynomii (wniosek, który może być dowiedziony i obalony równocześnie).

Metafizyczne poznanie ogólnych własności świata jest niemożliwe. Szczytem jest odkrycie warunków regulujących naszą wiedzę o świecie fenomenalnym. Nigdy nie będziemy w stanie przekonać się, czy świat noumenalny jest przestrzenny i czasowy. Wszelki wysiłek rozumienia i dyskutowania o rzeczywistości Boga, duszy czy rzeczy samych w sobie jest jedynie iluzją. Nauka - jest ograniczona do świata zjawisk (fenomenalnego, przejawów). W świecie takim, jaki jest sam w sobie jest miejsce na wolność i nieograniczone miejsce dla Boga.

Sens tez metafizycznych - idee regulatywne

Idea - czyste pojęcie rozumu, cel do którego dąży i osiągnąć nie może. Nie są wcielane do doświadczenia, można je uzasadnić psychologicznie (potrzeba umysłu, który je wytwarza, nie mają rzeczowej podstawy). 1) idea duszy (całość doświadczenia wewnętrznego),2) idea wszechświata (całość doświadczenia zewnętrznego), 3) idea Boga (podstawa wszelkiego doświadczenia).

ETYKA I. KANTA: koncepcja autonomii moralnej, imperatyw kategoryczny, etyczny sens wyborów metafizycznych, kwestia postępu moralnego.

Koncepcja autonomii moralnej

Wola moralna współdziała z rozumem. Rozum jest źródłem zasad. Nasza autonomia zasadza się na woli i rozumie. Wola jest działającym rozumem.

Imperatyw kategoryczny

„Działaj wyłącznie zgodnie z tym, co chciałbyś uznać za prawo powszechne", „Postępuj tak, byś człowieczeństwa (swojego i innych) używał jako celu, nigdy jako środka".

W sytuacji, gdy brakuje ludziom wglądu w sferę moralności, mogą jedynie zadawać sobie pytanie, czy to, co chcą zrobić ma formalny charakter prawa, czyli charakter bycia tym samym dla wszystkich osób znajdujących się w podobnych okolicznościach.

Etyczny sens wyborów metafizycznych. Kwestia postępu moralnego.

Człowiek postępuje moralnie tylko wówczas, gdy stłumi swoje uczucia i skłonności i spełni to, co powinien Kto spłaca dług ze strachu przed więzieniem, nie jest moralny, kto spłaca dług dlatego, że zobligował się do tego jest moralny. Istotą moralności jest posiadanie motywów postępowania wynikających z poszanowania obowiązku. „Nigdzie na świecie, ani nawet poza jego obrębem niepodobna sobie pomyśleć żadnej rzeczy, którą bez ograniczenia można by uważać za dobra, oprócz jedynie dobrej woli".

Krytyka utylitaryzmu. Każde działanie musi być osądzone pod względem tego, co mogłoby ono wywołać, gdyby stało się powszechnym kodeksem postępowania (np. kłamstwo nigdy nie jest moralne).

HISTORYZM XIX WIEKU W ROZUMIENIU SPOŁECZEŃSTWA I JEGO PRAW. Historia i społeczeństwo w filozofii Hegla, Comte'a, Marksa

Comte Auguste (1798-1857) - francuski filozof, socjolog i pisarz polityczny. 1817 -1824 był sekretarzem C. Saint - Simona 1826 -1830 prowadziła prywatne wykłady, głównie dla uczonych, w których propagował swoją „filozofię pozytywną". Około 1846 zajął się polityką i religią - głosił pozytywistyczną a zarazem mistyczną „religię ludzkości". W 1848 założył towarzystwo pozytywistyczne, które miała być nowym kościołem, z Comte'em jako najwyższym kapłanem. Usiłował pozyskać dla swej idei polityków. Opracował zasady klasyfikacji nauk i socjologii, co powinno służyć reformom społecznym, następnie zmierzał do stworzenia systemu ideologiczno - politycznego, który pełniłby (podobnie jak religia w średniowieczu) funkcje integrujące w społeczeństwie. Opowiadając się za ładem opartym na postępie i „porządku" przeciwstawił się skrajnościom zarówno rewolucyjnym jak i konserwatywnym.

Pozytywizm w filozofii, prąd którego źródła znajdujemy: 1) u sofistów w tym przede wszystkim u Protagorasa. Wg niego czynności badawcze powinny być podporządkowane celom praktycznym (co się stało główną cechą wszystkich form pozytywizmu). 2) w filozofii T. Hobbesa i jego racjonalistycznej metodologii opartej na podstawach materialistycznych. Hobbes uznał że proces poznania jest z natury mechanicznej, a całe poznanie tylko wnioskiem ze zjawisk o hipotetycznych przyczynach (co stało się również cechą pozytywizmu). 3) w filozofii D. Hume'a, który na skutek krytyki poznania uważał tylko dwie dziedziny wiedzy za rzetelne: matematykę i wiedzę czysto faktyczną, odrzucając teologię i metafizykę. To ograniczenie wiedzy do formalnej i czysto taktycznej zaczęto później nazywać pozytywizmem. Rzeczywistym twórcą kierunku stał się A. Comte, otwierający w dziedzinach filozofii, kultury i nauce o społeczeństwie „epokę pozytywizmu". Głównym jego dziełem upowszechniającym pozytywizm stała się „Cours de Philosophie" (1830 -1842). Mianem filozofii pozytywnej określał on taką, która: zajmuje się wyłącznie przedmiotami rzeczywistymi nie zaś ustrojowymi, bada rzeczy dostępne umysłowi, a nie tajemnice, rozważa tylko tematy pożyteczne, służy polepszeniu życia a nie zaspokojeniu czczej ciekawości ogranicza się do przedmiotów, o których można uzyskać wiedzę pełną, zajmuje się kwestiami

ścisłymi, dąży do pozytywnych wyników i osiąga je, nie ogranicza się do negatywnej krytyki, wystrzega się twierdzeń absolutnych i zastępuje je względnymi. Comte wyparł się nie tylko metafizyki, ale także teorii poznania, logiki, metodologii, psychologii. W etyce stosował zasadę utylitaryzmu. Hasłami jej były: ludzkość, postęp i ład. W ramach pozytywizmu rozwijała się następujące prądy i teorie: Ewolucjonizm, scjentyzm, empiriokrytycyzm, metafizycyzm krytyczny, indukcyjny humanizm, sceptycyzm.

H. Vaihinger stał się twórcą pozytywizmu krytycznego, zwanego tez fikcjonalizmem, gdyż pojęcie fikcji uczynił fundamentem całej filozofii. Fikcją było zaś dla niego wszystko, co znajduje się w umyśle, co nie odpowiada rzeczywistości, a co mimo to jest życiowo potrzebne, np. pojęcia i teorie, klasyfikacje i definicje, schematy i modele itp.

W XX wieku M. Schlick, R. Carnap i O.Naurath) rozwinęli neopozytywizm.

Karol Marks (1818-1883) filozof i ekonomista niemiecki, przywódca i teoretyk rewolucyjnych ruchów robotniczych. Wraz z F. Engelsem współtwórca doktryny ekonomicznej zwanej od jego nazwiska marksizmem. Po ukończeniu studiów prawniczych, historycznych i filozoficznych na uniwersytetach w Bonn i Berlinie zajmował się dziennikarstwem i publicystyką, łącząc je z aktywną działalnością polityczną. W latach 50 XIX w. podjął systematyczne obserwacje i badania zjawisk gospodarczych, które stały się podstawą ostrej krytyki kapitalistycznego systemu gospodarki rynkowej i stworzenia podstaw nowej teorii ekonomicznej. Główna praca z zakresu ekonomii: „Kapitał" (l 885-1894).

Historyzm - stanowisko metodologiczne w naukach humanistycznych (literaturoznawstwo, psychologia, filozofia, religioznawstwo, socjologia) zalecające badanie zjawisk społecznych i szeroko rozumianych wytworów kultury pod kątem ich powstania, rozwoju i upadku, na tle ogólnego procesu dziejowego. W myśli nowożytnej historyzm jest obecny od czasów Oświecenia (Wolter), rozwinął się w XIX wieku (Hegel, Spencer). Krytykowany przez Rickerta, Poppera i strukturalizm.

FILOZOFIA ŻYCIA: F. Nietzschego krytyka (odwrócenie) metafizyki. Rozumienie życia, twórczości, krytyka religii, prawdy, moralności.

Fryderyk NIETZSCHE (1844-1900) - ostatnie 11 lat życia w obłędzie, - moralność panów i niewolników (nieuniknioność zwyciężania słabszych przez silniejszych, nic należy oszczędzać bliźniego, wszystko jest dla najlepszych), - idea nadczłowieka, - idea woli mocy, - perspektywizm, - koncepcja wiecznego powrotu (jakże trzeba by siebie kochać, by chcieć tak tyć bez końca, tak samo za każdym razem) - ideologiczne źródło narodowego socjalizmu w Niemczech, - wróg Sokratesa, Platona, chrześcijaństwa („platonizm dla ludu"), nawet Boga się nie bał („Bóg umarł"), - największy wpływ wywarł na anarchistów i nazistów.

Krytyka (odwrócenie) metafizyki

Każde nasze pojęcie deformuje rzeczywistość, przez to, że je uogólnia. I tym jest bardziej fałszywe, im jest ogólniejsze. Najbardziej fałszywe są pojęcia filozoficzne: pojęciom „Absolut", „substancja" nie odpowiada już zupełnie nic, są wyłącznie tylko schematami myśli. Warunkiem wolności jest oddalenie myśli o jakichkolwiek transcendentnych wyznacznikach ludzkości i zawierzenie wyłącznie sobie. „Przewartościowanie wszystkich wartości".

Rozumienie życia

Rzeczywistość jest życiem (chaosem, brakiem porządku, formy, piękna, czymś zmiennym i nieuchwytnym). Życiem powinien być też człowiek, ale nie jest, bo jest pozbawiony instynktu wzrostu, tworzenia, woli mocy. Jedynie życie posiada wartość bezwzględną i z niego rodzi się wszystko inne, co w ogóle wartość posiada. Podstawą wszystkiego jest ciało, życie jest sprawą cielesną, duch jest jedynie nadbudową nad nim. Celem życia jest życie. Żyć = podporządkowywać sobie świat.

Rozumienie twórczości

Umiłowanie filozofii, czyli mądrości jest objawem duchowego niewolnictwa (bo polega na szukaniu zasad panujących nad światem i człowiekiem). Rozum jest narzędziem ciała

Krytyka religii

(Nietzsche był synem pastora, dziadek ze strony matki byt pastorem, dziadek ze strony ojca pisał książki broniące protestantyzmu) Religia wyrasta z resentymentu wobec życia. Żyć = podporządkowywać sobie świat Jednak jeśli nie jestem zdolny do tego, zaczynam myśleć, że ten świat jest niczym, że prawdziwy jest tamten świat i do niego trzeba dążyć. Uważa religię za wroga życia, bardzo mocno krytykuje idee ascetyzmu. Kościół i kapłanów, nawet do słów „Bóg umarł". Uważał, że w XX wieku religia całkiem upadnie i że człowiek stanie się nadczłowiekiem. Krytyka ta wynikała z antyesencjonalizmu.

Antyesencjalizm - negacja tezy, że w świecie istnieje jakiś ukryty sens, istota, jakaś prawda tego świata i obiektywne wartości. Są to jedynie wyobrażenia.

Krytyka prawdy

Nie ma prawdy, jest chęć odwzorowania jakiejś istoty, czy struktury świata, a tego nie ma. Wyobrażenie, że prawda jest i że można do niej dotrzeć jest objawem ludzkiego niewolnictwa, jest marzeniem. Często lepiej rezygnować z prawdy i pragnąć fałszu (mimo tego sam używał słów np.: to nieprawda, fałsz).

Krytyka moralności

Nie ma moralności ogólnej, jest moralność panów i niewolników (jako pojęcia psychologiczne). Zasady moralne nie stanowią „porządku naturalnego", są tylko ludzkimi nastawieniami i postawami. Jedynie zasady które „służą życiu" są dobre. Człowiek sam jest wartościotwórczy, sam odczuwa siebie jako miarę wartości („co przynosi mi szkodę jest samo w sobie szkodliwe"). Przekonanie o istnieniu norm moralnych bierze się z instynktu stadnego (poczucie wspólnoty) i interesu rządzących. Wartość czynu, albo wartość człowieka zależy od natężenia w nim woli mocy - czyli woli życia. Naczelną zasadą jest „aprobata życiowego rozmachu", spontanicznego działania, czynu. „Każdy ma taką moralność, jaka mu odpowiada". Zasada sprawiedliwości jest zła: prawa i dobra należą się dostojnym, dzielnym, silnym, nie słabym, nieudolnym, poronionym tworom natury. Każdemu należy się tyle, ile ma zasługi. „Samolubstwo dostojnych jest stanem świętym". Nie należy oszczędzać bliźniego, wszystko jest dla najlepszego.

FILOZOFIA EGZYSTENCJALISTYCZNA: założenia podstawowe, interpretacja sensu filozofowania. Preegzystencjalizm Kierkegaarda. Egzystencjalizm Jaspersa i Sartre'a. Egzystencjalizm a personalizm E. Mouniera.

Główni przedstawicielu: prekursor Soren Kierkegaard (1813-1855), J.P.Sartre (1905-1980),-Simone de Beauvoir (1908- 1986). Lew Szestow (1866-1938), Karl Jaspers (1883-1969), Martin Heidegger (1889-1976), Albert Camus (1913-1960)

Założenia podstawowe, interpretacja sensu filozofowania

Nazwa nadawana różnym filozofiom (od ok. 1930 roku, gł. po II wojnie), które łączy interpretacja ludzkiego istnienia w świecie (egzystencji), podkreślająca jednostkowy i swoisty charakter tego istnienia. Występuje egzystencjalizm chrześcijański i ateistyczny.1) egzystencja jest zawsze jednostkowa (moja, twoja, jego), 2) egzystencja jest pierwotnym problemem egzystencji, sposobu jej istnienia, dociekaniem sensu bytu, 3) dociekanie to staje nieustannie przed rozmaitymi możliwościami, egzystujący człowiek musi dokonywać wyboru i podporządkować się temu wyborowi, 4) możliwości są konstytuowane przez relacje człowieka z rzeczami i innymi ludźmi, egzystencja jest zawsze byciem w świecie, w konkretnej danej i historycznie zdeterminowanej sytuacji, ograniczającej lub warunkującej wybór.

Przesłanki rozumowe nie mogą być wystarczającą podstawą działania. Człowiek jest egzystencją, nie jest zakorzeniony w bycie, jest „szczeliną w bycie", nicością, ma poczucie oddalenia od obiektywnego porządku świata i braku komunikacji z bytem. Egzystencjalizm może być też artykulacją doświadczenia ludzkiej subiektywności i wyrazem indywidualnych przeżyć ludzi, którzy przeżyli kryzys egzystencjalny.

Preegzystencjalizm Kierkegaarda

Człowiek jest egzystencją, nie zajmuje na świecie raz na zawsze ustalonego miejsca., wychodzi poza wszelki porządek, nie poddaje się racjonalizacji. Nie można stworzyć systemu odzwierciedlającego rzeczywistość, ta rzeczywistość jest systemem dla Boga, nie dla egzystującego człowieka. 1) model estetyczny - Don Juan (przyjemność / nieprzyjemność), 2) model etyczny - dobro / zło, 3) prawdziwe powołanie - to religia, należy „dokonać skoku w Boga" (ale K. odrzucał Kościół)

Egzystencja jest paradoksem, czymś, co wymyka się rozumowi. Ironia - „nieskończenie lekka gra z nieskończonością", „nieskończenie absolutna negatywność". Rzeczywistość jest obca i on stał się obcy rzeczywistości.

Egzystencjalizm Jaspersa

*Nie można powiedzieć czym jest świat sam w sobie, można jedynie powiedzieć jak się on jawi z takiego czy innego punktu widzenia. Nie można przedstawić żadnych kryteriów, które pozwoliłyby wybrać z wielu proponowanych światopoglądów jeden prawdziwy.*Żadna teoria filozoficzna nie może kierować ludzkim życiem (filozofia jest zawsze ogólna, życie zaś jednostkowe, a jednostka nie może egzystować z jakąś obiektywną, powszechną normą, mimo, że ludzie pragną oglądać świat jako uporządkowaną całość). *Ontologia wstępem do metafizyki. Jesteśmy zamknięci we wnętrzu naszej świadomości (możemy uprawiać ontologię - mówiącą o tym, co człowiek jest w stanie czy powinien pomyśleć, nie metafizykę, czyli sądy o tym, co istnieje), *Wiedza o Absolucie nie jest możliwa, ale jest konieczna. Człowiek chce komunikacji z bytem, ale jest ona nieosiągalna. Człowiek jest skazany na samego siebie, jest egzystencją, *Stać się człowiekiem znaczy być nim w harmonii albo więzi z Bytem. *Nie istnieją realnie, tylko w obrębie rozumu (świadomości transcendentalnej) istnieją trzy byty: przedmiotowy, podmiotowy, sam w sobie.*Teoria sytuacji granicznych - człowiek zawsze jest w sytuacji, nie może żyć bez walki i cierpienia, bierze na siebie winę, musi umrzeć

Egzystencjalizm Sartre'a

* refleksja nadbudowana nad irrefleksyjną świadomością,*„rozum jest organem życia" - świadomość jest czymś absolutnie do świata rzeczy niesprowadzalnym, *jestem skazany na wolność", „przeszłość ciągle się tworzy", *„człowiek, to wykraczanie poza wszelkie porządki", *człowiek egzystuje, sam tworzy to, co jest, *“ja sam nie mogę siebie poznać (zatrzymać coś, co z istoty swej jest w ruchu) -ja, to także moje możliwości”, *„egzystencja poprzedza esencję" * Ontologiczny dualizm: 1) Byt sam w sobie - rzeczy byt, byt jest, byt jest w sobie, byt jest tym, czym jest 2) Byt dla siebie - nie jest, jest nicością, jest bytem mającym być, ciągłym stawaniem się.

Egzystencjalizm a personalizm E. Mouniera (1905-1950)

Krytyku indywidualizmu (za duży egoizm), uleciał duch chrześcijaństwa, człowiek stał się wyłącznie jednostką, a jego egzystencja została pozbawiona wymiaru osobowego. Alienacja istoty człowieka: 1) alienacja Narcyza (egocentrycznie skupia się wyłącznie na swoich „komplikacjach wewnętrznych", traci z oczu innych, bogaci swoje wnętrze, ale kosztem stosunków ze światem zewnętrznym), 2) alienacja Herkulesa (koncentrowanie się wyłącznie na działaniu, np. oddanie się bez reszty pracy zawodowej). Stał się jednostką, przestał być osobą. Niebezpieczeństwo powstaje wtedy, gdy pozwolimy aby życie wewnętrzne lub zewnętrzne nas przerosło i gdy związek między życiem wewnętrznym a zewnętrznym zostanie przerwany.

Personalizm Mouniera:

*Być znaczy kochać (istnieję jedynie w takim stopniu, w jakim istnieję dla kogoś drugiego),* Trzeba dawać, a nie brać,*Jeśli klęska stosunków z drugim, to ja sam staje się dla siebie obcy,

*Katolicyzm nadaje człowiekowi szczególna godność, „człowiek jest obrazem Boga", „człowiek należy do tej ziemi, chociaż dąży do nieba".

Cywilizacja personalistyczna nie jest tylko moralnym postulatem, ale ma swoje uprawomocnienie ontologiczne - w istocie człowieka i istocie świata. Wizja cywilizacji personalistycznej jest do zrealizowania tylko dlatego, że „osoba jest ontologicznie transcendentna wobec czynnika biologicznego i społecznego i że tylko metafizyka chrześcijańska tę transcendencje zapewnia".

PODSTAWOWE ZAŁOŻENIA PRAGMATYZMU.

Od słowa pragma (gr.) - działanie. Filozofia jako narzędzie rozwiązywania konkretnych problemów praktycznych. Twórca Charles S.Peirce (1839-1914) USA, oraz: Wiliam James (1842-1910) USA, John Devey (1859-1952) USA

Pragmatyzm - częścią składową pozytywizmu (ale niezupełnie) i empiryzmu (tylko w niewielkim stopniu), prymat rozumu praktycznego nad teoretycznym. Pragmatyka interesuje nie tyle prawda, ile dobro. Pragmatyści zwalczają metafizykę (jak „zasada podejrzliwości" Nietzsche) - zasad „nieufności", nawet do negacji samej idei filozofii.

Kwestia ascrcji (od assertio z wł. - twierdzenie)

Powszechnie stosowanym kryterium asercji jest praktyczna użyteczność testowanej wiedzy. Nie wszystkie sądy prawdziwe są przez nas uznawane, uznajemy tylko te prawdziwe sądy, które mogą się też wykazać praktyczną użytecznością, które mogą być „narzędziami działania".

Maksyma pragmatyczna

- poznanie jest funkcjonalnie powiązane z działaniem,- myślenie jest ściśle podporządkowane naszej praktyce życiowej, jest ludzką forma adaptacji do świata,- funkcją myślenia jest wytwarzanie przekonań, proces myślowy rodzi się wraz z wątpieniem (praktycznym),- początkiem myślenia jest rozdroże, wyobraźnia działa swobodnie,- myśl jest regułą działania, - każdemu zdaniu określonemu odpowiada określone zdanie warunkowe. (u Platona i Arystotelesa początkiem poznania jest zdziwienie, u Kartezjusza — wątpienie}

Pragmatyzm a problem prawdy

Potocznie prawda to zgodność sądu z rzeczywistością, dla pragmatyków nie zawsze tak jest.

Fallibilizm (od fallax - omylny, zwodniczy) - prawda nie jest czymś danym raz na zawsze i nigdy nie jest ostatecznie uprawomocniona. Jeśli jakieś przeświadczenie może się wylegitymować praktyczną użytecznością, kwestia jego prawdziwości staje się drugorzędna.

Użyteczność religii

Gdy tylko Bóg jest użyteczny świadomość religijna nie pyta o nic więcej. Pytania: „czy Bóg istnieje? "jak istnieje?", „czym jest?" są pozbawione znaczenia. Dla ludzi wierzących świat jest spokojną przystanią, która daje równowagę duchową.

PODSTAWOWE ZAŁOŻENIA FILOZOFII DEKONSTRUKCJONISTYCZNEJ.

Termin dekonstrukcjonizm (nazwa przejęta z lingwistyki) wprowadził Jacques Derrida (ur. 1931 w Algierii Francuz), ale taktycznie obowiązywał już wcześniej. Co to jest dekonstrukcjonizm ?

* forma antyhumanizmu * nurt myślenia postmodernistycznego,*trudny, ale jedyny możliwy sposób komunikacji z cudzymi tekstami i osobami, *zasada krytycyzmu a) przedmiot poznania me jest poznawalny, b) podmiot poznający uznaje się za niezdolny do uzyskania prawdziwej wiedzy (wątpi w ludzkie zdolności poznawcze). *destrukcja istniejących konstrukcji myślowych i ewentualne złożenie z uzyskanych elementów - na oczyszczonym w ten sposób terenie - nowej całości, zburzyć samo przekonanie o możliwości przedstawienia czegokolwiek, uobecnienia bytu poprzez znak 1) ukazanie prawdziwych sensów w poddawanej destrukcji wiedzy: a) analiza semiotyczna (badanie znaczeń), b) analiza genealogiczna (ukazanie odkrytego sensu przez odkrycie jego pochodzenia), c) analiza funkcjonalna (wykazanie, że teorie, czy pojęcia obowiązują tylko w tym momencie historycznym lub ich ważność jest złudzeniem, prekursorem byłby Gorgiasz). 2) Taka konstrukcja swoich wypowiedzi, że widoczna staje się sama konstrukcja (ukazane zasady konstruowania). Derrida udowadnia, że można tak skonstruować swoje dzieła, że muszą być zawsze niezrozumiane (piszą; osadzamy swoje słowa w gąszczu słów cudzych). Przykład „dowodu przez demonstrację" - „Imię róży” Umberto Eco. „Różność można oddać jedynie przez migotanie słów".

22

---