Zarys historii Europy do XVIII wieku - Danielewicz, Studia


  1. Zarys historii Europy do XVIII wieku.

Prehistoria.
Pierwsze istoty człowiekowate (z gatunku Homo antecessor) osiedliły się w Europie ok. 800 000 lat temu. Okres ten nosi nazwę epoki kamienia. W okresie późniejszym kontynent zamieszkiwało kilka innych odmian (lub gatunków - paleoantropologia nie jest w tej kwestii zgodna) ludzi, m.in. Homo heidelbergensis. Pierwsze ludzkie istoty wytworzyły rozmaite pierwotne kultury, których nazwy pochodzą od miejsc odkrycia pierwszych znalezisk danego typu. Do kultur tych należą m.in. kultura aszelska, abwilska i lewaluaska. Prawdopodobnie ok. 200 000 - 100 000 lat temu w Europie pojawił się człowiek neandertalski (Homo neanderthalensis), który wytworzył m.in. kulturę mustierską. Ludzie współcześni (Homo sapiens) przybyli do Europy dopiero ok. 40 000 lat temu. Kolejnym etapem rozwoju cywilizacji na terenie Europy był neolit. Jego początek związany jest z przejściem od gospodarki zbieracko-łowieckiej do rolnictwa. Neolit charakteryzował się licznymi przemieszczeniami dużych grup ludności. W wyniku tych wędrówek u schyłku neolitu wstępnie wyodrębniły się główne grupy kulturowo-językowe współczesnej Europy. Około 2300-1800 r. p.n.e. na terenach Europy rozpoczął się kolejny etap rozwoju nazwany epoką brązu. Od połowy III tys. p.n.e. na Krecie rozwijała się kultura minojska, charakteryzująca się bardzo wysokim poziomem rozwoju, a wkrótce potem na terenie Grecji powstała kultura egejska, którą po pewnym czasie zastąpiła kultura mykeńska.
W II tys. p.n.e. ludy zamieszkujące dzisiejszą Grecję weszły w okres historyczny (rozumiany jako okres historii pisanej). Po epoce brązu nastąpiła epoka żelaza.

Starożytność
W starożytności najbardziej rozwiniętą częścią Europy był obszar śródziemnomorski. Jego kultura należała do kręgu cywilizacji śródziemnomorskiej wraz z położonymi nad Morzem Śródziemnym terenami Azji i Afryki.
Na obszarze północnym istniały mniej rozwinięte cywilizacje tworzone głównie przez ludy celtyckie, germańskie i słowiańskie.
Cywilizacja śródziemnomorska w Europie początkowo swoje centrum posiadała na terenie Grecji, stopniowo jednak rosła rola terenów obecnych Włoch, gdzie powoli rosło znaczenie Rzymu. Na obszarze Grecji wytworzyła się wysoko rozwinięta kultura. Na ziemiach tych powstały organizmy państwowe o ustroju demokratycznym. W IV w. p.n.e. zostały one podbite przez pierwsze europejskie państwo o ambicjach uniwersalistycznych - Macedonię, która następnie swą ekspansję skierowała na wschód, podbijając do 323 r. p.n.e. ziemie zachodniej i południowej Azji aż po Indus. W I w. p.n.e. cały obszar śródziemnomorski został zjednoczony pod względem politycznym przez kolejne uniwersalistyczne państwo - Cesarstwo rzymskie. Panowanie rzymskie umożliwiło wytworzenie pewnej jedności kulturowej na terenach znajdujących się pod władzą tego państwa. Jednym z elementów tej jedności stał się język (łacina), który jednak nie utrzymał się we wszystkich prowincjach Rzymu. Także wpływ na wytworzenie wspólnej kultury europejskiej wywarło chrześcijaństwo, które pojawiło się na kontynencie w I w. n.e. i które od roku 392 stało się religią państwową Imperium. W cesarstwie rzymskim wytworzono jednolity system prawa cywilnego, którego podstawowe idee i pojęcia leżą u podstaw systemów prawnych po dziś dzień.
Podstawą starożytnego systemu gospodarczego w świecie śródziemnomorskim niewolnictwo, zaś na terenach Europy północnej trwał system określany mianem wspólnoty pierwotnej. Od IV w. Imperium Rzymskie przeżywało kryzys, który w 395 doprowadził do podziału państwa. Ostateczny cios państwu rzymskiemu zadały plemiona germańskie (Wizygoci, Ostrogoci, Frankowie, Wandalowie i inne) które pod naporem Hunów w V w. wtargnęły w granice państwa i korzystając z kryzysu politycznego i gospodarczego zakładały własne organizmy państwowe na jego ziemiach.

Średniowiecze
V-X wiek
Po podziale Cesarstwa Rzymskiego (395) i upadku jego zachodniej części na obszarze Europy znajdowało się kilka tworów państwowych: Cesarstwo Wschodniorzymskie oraz pewna liczba państw germańskich powstałych na terenie dawnego Cesarstwa Zachodniorzymskiego, m.in. państwa Franków, Wizygotów, Longobardów. Pod względem gospodarczym i cywilizacyjnym na ziemiach europejskich nastąpił ogromny regres. W pierwszej połowie VI w. na arenę dziejów Europy wkroczyły ludy słowiańskie, które dokonały ekspansji na terenach środkowowschodniej Europy. Stworzyły one stałe zagrożenie dla Cesarstwa Bizantyjskiego, które wkrótce musiało także zacząć zmagać się z atakującymi jego azjatyckie posiadłości Arabami.
Jednocześnie niemal cała Europa Zachodnia była terenem, na którym istniały wczesnofeudalne organizmy państwowe. Europa zachodnia w początkach VIII w. została zaatakowana przez Arabów, którzy podbili Półwysep Iberyjski oraz atakowali państwo Franków. Ich dalsza ekspansja na kontynencie została zatrzymana w 732, kiedy to ich wojska zostały pokonane pod Poitiers przez Karola Młota. Zwycięstwo to w połączeniu z innymi czynnikami (jak przejęcie władzy przez wywodzącą się od Karola Młota dynastię Karolingów i reformy wewnętrzne) uczyniły Państwo Franków największą potęgą polityczną Europy Zachodniej. W tej sytuacji w 800 Karol Wielki koronował się na cesarza rzymskiego.
Pod koniec VIII w. w Europie zachodniej pojawiły się oznaki stopniowego wychodzenia z kryzysu oraz początków rozwoju gospodarczego i cywilizacyjnego.
Państwo Franków za rządów Karola Wielkiego stało się jedyną liczącą się siłą w Europie Zachodniej, zaś jego podział w 843 doprowadził do powstania kilku ważnych krajów europejskich, m.in. Francji i Niemiec. IX i X wiek to czas najazdów zewnętrznych, ze strony Wikingów i Węgrów (Madziarów), a także kształtowania się politycznej mapy kontynentu. Jednocześnie w Europie zachodniej umacniał się, a w Europie wschodniej kształtował się feudalizm. W sferze duchowej we wczesnym średniowieczu postępowała chrystianizacja Europy; najpierw (ok. V w.) wiarę chrześcijańską przyjęły ludy germańskie.

XI-XV wiek
Wieki średnie były zdominowane przez dwie wyższe warstwy społeczne, szlachtę i duchowieństwo. We Francji we wczesnym średniowieczu wykształcił się feudalizm i wkrótce rozprzestrzenił się na całą Europę. Feudalizm oznaczał polityczne rozczłonkowanie wielu państw europejskich. Rozwój rolnictwa (trójpolówka) i miast łączy się z nasileniem walk społecznych: np. walka między szlachtą i królem w Anglii doprowadziła do wydania Wielkiej Karty Swobód (akt wydany w Anglii w 1215 przez króla Jana bez Ziemi pod naciskiem możnowładztwa, wzburzonego królewską samowolą i uciskiem podatkowym. Formalnie była przywilejem mającym równocześnie znamiona umowy między królem a jego wasalami. Ograniczała władzę monarszą, głównie w dziedzinie skarbowej) i powstania parlamentu. W połowie średniowiecza papiestwo osiągnęło szczyt swojej potęgi. Walka dwóch uniwersalizmów, papieskiego i cesarskiego, stanowi główny konflikt ideologiczny tego okresu. Wielka schizma wschodnia w 1054 podzieliła chzescijaństwo na prawosławie i Kościół katolicki. W 1095 papież Urban II wezwał do krucjaty przeciw muzułmanom okupującym Ziemię Świętą. W samej Europie Kościół powołał do istnienia inkwizycję by zwalczać heretyków. W Hiszpanii rekonkwista (walka chrześcijan o wyparcie Maurów z Półwyspu Iberyjskiego, trwająca od VIII do XV wieku) zakończyła się upadkiem Grenady w 1492, zamykając ponad 700-letni okres muzułmańskich rządów na Półwyspie Iberyjskim. We wschodniej części Europy kształują się nowe organizmy państwowe, m.in. Czechy, Polska, Węgry, Ruś, kraje skandynawskie. Stopniowo podupada Bizancjum. Wschodnia część Europy stała się też przedmiotem najazdów Mongolskich. Najeźdźcy utworzyli Złotą Ordę, które było zwierzchnikiem południowych i środkowych obszarów Rusi.
Europa została spustoszona w połowie XIV stulecia przez Czarną Śmierć, jedną z najbardziej śmiercionośnych pandemii w historii ludzkości, która, tylko w Europie zabiła jedną trzecią populacji Europy w tym czasie. Miało to niszczycielski wpływ na struktury społeczne w Europie.
W średniowiecznej Europie, po wiekach najazdów, nastąpił szybki rozwój ekonomiczny. Dochody z gospodarstw rosły, a kupcy bogacili się na sprzedaży wełny, tkanin i luksusowych towarów sprowadzanych z zamorskich krajów. Szlachta budowała potężne zamki i okazałe dwory. Koniunktura została zagrożona przez przerażające epidemie nieuleczalnej choroby. Przyrost ludności i zmiany klimatyczne wywołały klęski głodowe. Nieudolne rządy prowokowały bunty chłopskie, które wstrząsnęły m.in. Anglią i Niderlandami w końcu XIV w. Koniec epoki, tzw. jesień średniowiecza, przyniosły ze sobą stopniowy koniec rozczłonkowania politycznego i kształtowanie się państw narodowych. Na skutek wielkiej schizmy zachodniej (okres trwający od 1378 do 1417 roku, kiedy to brak zgody kardynałów, kierujących się głównie pobudkami politycznymi, powodował, że do tytułu głowy Kościoła katolickiego rościło sobie pretensje dwóch, a nawet trzech papieży jednocześnie) podupada autorytet papiestwa. Dawne ideały uniwersalistyczne ustępują indywidualizmowi i nominalizmowi (pogląd filozoficzny, sformułowany w średniowiecznym sporze o uniwersalia, odmawiający realnego istnienia pojęciom ogólnym). Francja i Anglia toczą ze sobą wojnę stuletnią (nazwa nadana przez XIX-wiecznych historyków serii konfliktów zbrojnych które z przerwami toczyły się przez 116 lat w XIV i XV wieku pomiędzy Anglią i Francją). W Italii stopniowo rodzi się kultura renesansu.

XV-XVII wiek
Renesans był okresem zmian w kulturze, mającym swoje źródło w XIV-wiecznych Włoszech. Nowe idee w kulturze przynoszą humanizm renesansowy, reformacja i reforma katolicka. Renesans rozprzestrzenił się w Europie między XIV i XVI w. Włoscy mecenasi, wśród nich rodzina florenckich bankierów Medyceuszów i rzymscy papieże wspierali finansowo artystów XV i XVI w., jak Rafael, Michał Anioł i Leonardo da Vinci.
Potęga Kościoła została osłabiona przez reformację Marcina Lutra, która była wynikiem braku reform w Kościele. Reformacja osłabiła również Święte Cesarstwo Rzymskie, gdy niemieccy książęta podzielili się na wyznawców protestanckiej i katolickiej wiary. Doprowadziło to w końcu do wojny trzydziestoletniej (konflikt trwający od 23 maja 1618 do 24 października 1648, pomiędzy protestanckimi państwami Rzeszy niemieckiej wspieranymi przez inne państwa europejskie (takie jak Szwecja, Dania, Republika Zjednoczonych Prowincji, Francja), a katolicką dynastią Habsburgów), która sparaliżowała Święte Cesarstwo Rzymskie i spustoszyła większą część Niemiec. W wyniku pokoju westfalskiego (wielostronny układ kończący wojnę trzydziestoletnią 1618-1648, zawarty 24 października 1648 między Rzeszą Niemiecką a Francją (w której małoletniego Ludwika XIV zastępował w rządach pierwszy minister, kardynał Jules Mazarin) i jej sojusznikami w Münsterze oraz między Habsburgami a Szwecją w Osnabrück. Jeden z najbardziej znaczących traktatów międzynarodowych w historii nowożytnej Europy) do dominacji w Europie doszła Francja. Jednym z kluczowych konflików Europy nowożytnej była stała rywalizacja habsbursko-francuska - wiązały się z nią wojny włoskie, podział Burgundii, wojny prowadzone przez Ludwika XIV.
Okres renesansu był początkiem epoki Wielkich Odkryć, okresu odkryć geograficznych, wynalazków i rozwoju nauki. W XV w. Portugalia i Hiszpania, dwie z największych potęg morskich tych czasów przodowały w eksploracji świata. W 1492 r. Krzysztof Kolumb dotarł do Nowego Świata, a wkrótce potem Hiszpanie i Portugalczycy zaczęli zakładać kolonialne imperia w obu Amerykach. Francja, Holandia i Anglia wkrótce podążyli ich śladem tworząc wielkie imperia kolonialne w ogromnych posiadłościach w Afryce, Amerykach i Azji.

2) Renesans
Okres w historii kultury europejskiej, obejmujący przede wszystkim XV i XVI wiek, określany często jako "odrodzenie sztuk i nauk" oraz koncepcja historiozoficzna odnosząca się do historii kultury włoskiej od Dantego do roku 1520. Jako spójny okres w historii cywilizacji renesans postrzegany jest tylko przez niektórych historyków, szczególnie historyków amerykańskich - chcą oni ujmować historię tej epoki jako samodzielną jedność, tj. badać razem np. wielkie odkrycia geograficzne, przemiany w literaturze, wzrost inflacji w XVI w. czy odkrycia z dziedziny medycyny w ich wzajemnych powiązaniach. Wielu innych uczonych współczesnych woli widzieć renesans na tle całości europejskiej kultury, odrzucając często tezę o jego przełomowości dla kultury europejskiej, często widząc w nim bardziej kontynuację średniowiecza niż samodzielną epokę w historii. Początek epoki odrodzenia zasadniczo pokrywa się z końcem średniowiecza - można więc przywoływać tu symboliczne daty upadku Konstantynopola, końca wojny stuletniej czy odkrycia Ameryki przez Krzysztofa Kolumba. W sztukach pięknych styl renesansowy narodził się we Florencji: symboliczną datą i rzeczywistym przełomem artystycznym był konkurs na najlepszy projekt brązowych drzwi Baptysterium we Florencji. Konkurs wygrał Lorenzo Ghiberti, który swoim nietypowym projektem wzbudził zachwyt. Później Filippo Brunelleschi zaprojektował kopułę katedry florenckiej, co zapoczątkowało renesans w architekturze, dlatego też często historycy za kolebkę odrodzenia uznają Florencję.
Także data końca epoki jest sporna i zależy od poszczególnych koncepcji historycznych. Często wymienia się "okrągłą" datę 1600, wymienia się też daty od 1517 (wystąpienie Lutra, uchodzące czasem także za datę początkową dla Niemiec) przez 1548 (sobór trydencki) do 1648 (koniec wojny trzydziestoletniej) a nawet późniejsze.
W czasie renesansu miały miejsce dwa ważne wydarzenia : reformacja (ruch religijno-polityczno-społeczny zapoczątkowany przez Marcina Lutra w XVI wieku, mający na celu odnowę chrześcijaństwa. Był reakcją na negatywne zjawiska, które miały miejsce w katolickiej hierarchii kościelnej, a także stanowił opozycję do katolickiej doktryny dogmatycznej. Podwaliny pod wystąpienie Marcina Lutra położyła działalność Jana Husa na początku XV wieku - ruch husycki (husyci) odegrał ważną rolę w rozwoju reformacji) i kontrreformacja (nurt w Kościele katolickim, będący reakcją na powstanie protestantyzmu, mający na celu zahamowanie szerzącej się reformacji i odzyskanie przez Kościół rzymskokatolicki utraconych wpływów i pozycji wyznania panującego. Działania te połączone były z odnową wewnątrz Kościoła, wymuszoną gwałtownym rozwojem reformacji. Z tego też powodu autorzy katoliccy wolą stosować termin reforma katolicka, starając się uwypuklić pozytywny aspekt kontrreformacji).
Renesans w architekturze stanowił odzwierciedlenie poglądów filozoficznych odrodzenia, poszukujących wzorców w świecie antycznym. Budynki cechuje zwartość planu, prostota, czytelność i harmonia bryły wyraźnie opartej na ziemi (budynki przestają sprawiać wrażenie odrywania się i wznoszenia ku górze). To związanie budowli z ziemią podkreśla kompozycja, w której przeważają linie poziome. Rytm płaszczyźnie nadają linie schodów, gzymsów, balustrad, które (oglądane z większej odległości) sprawiają wrażenie lekko wygiętych łuków. Dekoracja płaszczyzn zostaje podporządkowana układom konstrukcyjnym. Powrót do detali oraz form stosowanych w architekturze klasycznej nie był jej ślepym naśladowaniem. Architekci korzystali także z osiągnięć swoich poprzedników jakimi byli budowniczowie średniowiecza. Odchodzi się od ostro zarysowanych, gotyckich łuków, które zastępuje się formami półkolistymi. Tak zarysowane łuki odnajdziemy w sklepieniach, arkadach, portykach, a nawet, w początkowej fazie renesansu w obramowaniach okien. Strzeliste wieże kościołów zastępują kopuły, a mury obronne nowy i nieco niższy rodzaj umocnień w formie nasypów ziemnych.

3) Prehistoria reformacji i reform
Reformacja - ruch religijno-polityczno-społeczny zapoczątkowany przez Marcina Lutra w XVI wieku, mający na celu odnowę chrześcijaństwa. Był reakcją na negatywne zjawiska, które miały miejsce w katolickiej hierarchii kościelnej, a także stanowił opozycję do katolickiej doktryny dogmatycznej. Podwaliny pod wystąpienie Marcina Lutra położyła działalność Jana Husa na początku XV wieku - ruch husycki (husyci) odegrał ważną rolę w rozwoju reformacji.

W wyniku reformacji wyłoniły się nowe odłamy chrześcijaństwa:

Występujące w Kościele zachodnim poważne nadużycia i problemy wewnętrzne były przyczyną wystąpień wielu duchownych i uczonych, którzy krytykowali istniejący stan rzeczy (rozluźnienie dyscypliny kościelnej, symonię, powszechną ignorancję duchowieństwa, liczne przywileje stanu duchownego i Kościoła, wielorakie i często szkodliwe obciążenia na rzecz duchowieństwa i Kościoła, etc.). Zwolennicy reform domagali się zmian, dotyczących głównie następujących rzeczy: przyjmowania komunii świętej w dwóch postaciach, zniesienia celibatu duchownych i rezygnacji Kościoła z posiadania majątku. Wołania o odnowę Kościoła rozlegały się już od XIII wieku, jednak kuria rzymska za wszelką cenę starała się utrzymać istniejący status quo i nie dopuszczać do wprowadzania zmian, które mogłyby znacznie uszczuplić prawa, przywileje i majątek Kościoła katolickiego oraz papiestwa.
Przyczyny polityczne - Ówczesna elita polityczna Niemiec widziała w Kościele głównie zagrażającą im siłę polityczną, a także ewentualne źródło bogactw. Luter szybko zyskał protektora w osobie elektora Saksonii Fryderyka III.

Kontrreformacja: Przyczyny
Wielokrotnie wołania o sobór powszechny zaowocowały zwołaniem V Soboru laterańskiego (1511-1517), z którym wiązano nadzieje wprowadzenia koniecznych reform, jednak sobór ten po raz kolejny pokazał, że Kościół nie jest zdolny do samoodnowy ze względu na dążenie papiestwa do utrzymania zdobytej władzy i przywilejów. Sytuację pogarszał fakt, że duchowieństwo stanowiło do 10% populacji w wielu miastach Europy Zachodniej. Podstawą bytowania duchowieństwa były opłaty za odprawiane msze. Wystąpienie Marcina Lutra w roku 1517, które miało miejsce kilka miesięcy po zakończeniu V Soboru Laterańskiego, nastąpiło więc w okolicznościach sprzyjających szybkiemu rozwojowi reformacji. Kościół rzymskokatolicki zaczął tracić wpływy najpierw w Niemczech, następnie w Szwajcarii i Skandynawii oraz w innych krajach. Na Soborze trydenckim (1545-1563) zdefiniowano kanon Pisma Świętego, dogmatykę Kościoła katolickiego oraz uchwalono szereg dekretów dotyczących dyscypliny kościelnej, a także przebudowy kościelnych struktur administracyjnych. Zalecono także opracowanie katechizmu i nauczanie go wiernych, gdyż aż do tej pory Kościół katolicki takiego katechizmu nie miał. Katechizm ten ukazał się kilka lat po zakończeniu soboru (1566). Skutkiem soboru była także reforma liturgii - w 1570 zatwierdzono mszał rzymski (ryt trydencki). W roku 1559 papież Paweł IV wprowadził indeks ksiąg zakazanych, których nie wolno było katolikom czytać pod karą ekskomuniki, zaś spowiednicy mieli obowiązek dowiadywać się, kto czyta i rozpowszechnia druki protestanckie. Do ksiąg zakazanych należały między innymi: wszystkie edycje Biblii nie zatwierdzone przez Kościół katolicki, księgi wyznaniowe protestantów, a także wiele innych wartościowych dzieł literackich napisanych przez autorów zarówno katolickich, jak i niekatolickich (m.in. dopuszczone wcześniej dzieła Erazma z Rotterdamu, w których autor krytykował nadużycia występujące w Kościele katolickim.
Inkwizycja - była powołana w XIII w. początkowo do walki z innowiercami. Jej wyroki musieli uznawać i wykonywać wszyscy katoliccy władcy państw europejskich. W 1542 r. papież Paweł III zmienił zasady funkcjonowania tej instytucji sądowniczej, tak aby skuteczniej zapobiegać działaniom protestantów. Nadzór nad wykonywanymi przez nią zadaniami powierzył wówczas sześciu kardynałom. Jednak metody stosowane przez inkwizytorów sprawiły, że instytucja ta zyskała bardzo złą sławę na całym kontynencie.

4) Absolutyzm europejski
Formy absolutyzmu:
Absolutyzm klasyczny - Jest to forma rządów monarchicznych, która pojawiła się w Europie w XVI wieku. Wywodzi się z idei starożytnej i średniowiecznej. Podwaliny nowożytnej koncepcji absolutyzmu stworzyli Niccolò Machiavelli i Jean Bodin. Absolutyzm, oparty na idei pełnej suwerenności monarchy. Głównymi ideologami klasycznej formy absolutyzmu byli kardynał Armand Jean Richelieu i Jacques-Bénigne Bossuet we Francji, Robert Filmer w Anglii. Cechy absolutyzmu klasycznego:

monarchia absolutna - W systemie absolutystycznym monarcha skupia w swojej ręce władzę sądowniczą, ustawodawczą i wykonawczą. Kształtowanie się nowożytnego absolutyzmu związane jest z końcem feudalizmu i pojawieniem się silnych, scentralizowanych państw narodowych, co doprowadziło do ograniczenia feudalnych przywilejów stanowych. Proces ten rozpoczął się w XIV w. wraz z upadkiem autorytetu papieża i cesarza, a nasilił w wieku XVI. Współczesne monarchie absolutne to: Arabia Saudyjska, Watykan czy Katar.

absolutyzm oświecony - odmiana absolutyzmu - forma ustroju państwa rozpowszechniona w Europie w II połowie XVIII w., w której władca uznaje niektóre zasady umowy społecznej między sobą a społeczeństwem, przyznaje mu pewne wolności np. tolerancję religijną, jednocześnie jednak pozostając monarchą absolutnym, sprawującym władzę nad wszelkimi dziedzinami administracji państwowej. Charakterystyczna dla absolutyzmu oświeconego była centralizacja władzy przy jednoczesnym tworzeniu różnych organów administracji. Era absolutyzmu oświeconego to złoty okres biurokracji. Absolutyzm oświecony najpełniej rozwinął się w Prusach (Fryderyk II Wielki), Austrii (Maria Teresa i Józef II), w państwach skandynawskich (Gustaw III). Miał duży wpływ na monarchię w Hiszpanii (Karol III Burbon, Zenón de Somodevilla y Bengoechea, markiz Ensenada, Pedro de Aranda, José Moniño, hrabia Floridablanca) i Portugalii (markiz de Pombal). W Rosji część idei absolutyzmu oświeconego przyjęła Katarzyna II Wielka.

samodzierżawie - lub absolutyzm carski - jedna z form monarchii absolutnej. Termin, ukształtowany na przełomie XVIII i XIX w, stosowany jest przede wszystkim do określenia systemu rządów w Imperium Rosyjskim ok. XVII-XIX w. Wywodzi się z doktryny religijno-politycznej i prawnej w Rosji, wyrósł na gruncie bizantyjskich prawosławnych nauk o charakterze władzy ziemskiej i cesarzu jako pośredniku między Bogiem i chrześcijańską społecznością. Po upadku Bizancjum w 1453 i przyjęciu przez wielkiego księcia moskiewskiego 1547 Iwana Groźnego tytułu cara całej Rusi teoria samodzierżawia została zastosowana do jego monarszych prerogatyw. Ideowym prekursorem nowożytnej definicji absolutyzmu carskiego był car Piotr I Wielki. Utożsamiał on interes państwa z interesem władcy.

dyktatura - forma sprawowania rządów, którą najczęściej utożsamia się z reżimem autorytarnym, bądź totalitaryzmem. Znaczenie tego terminu zmieniało się przez wieki.
W starożytnej Grecji, dyktaturę utożsamiano z tyranią, o której niejednokrotnie wyrażano się z szacunkiem i respektem. Dyktatura istniała również w starożytnym Rzymie, gdzie dyktator był po prostu osobą, w ręku której skupiał się ogół władzy w sytuacji szczególnego zagrożenia. Dyktaturę można także utożsamić z totalitaryzmami w czasach II wojny światowej.

5) Granice Europy. Podział na wschód i zachód; środek Europy.

Granica geograficzna przebiega następująco: od Cieśniny Kerczeńskiej na północ, wschodnim brzegiem Morza Azowskiego, do ujścia rzeki Don; dalej w górę tej rzeki do Jezior Sostyńskich i miejsca, w którym uchodzi do nich rzeką Manycz Zachodni; następnie Obniżeniem Kumsko-Manyckim do środkowego odcinka rzeki Kumy; potem dolnym jej biegiem w kierunku wschodnim aż do ujścia do Morza Kaspijskiego; dalej północno-zachodnim i północnym brzegiem tego zbiornika wodnego do ujścia rzeki Emby; następnie w górę Emby w kierunku północno-wschodnim aż do jej źródeł w Mugodżarach; dalej prostopadle na północ do miejsca, w którym rzeka Ural ostro skręca ku zachodowi i górnym biegiem tej rzeki na północ aż do podnóża Uralu; wreszcie wschodnim podnóżem gór w kierunku północnym aż do Zatoki Bajdarackiej na Morzu Karskim (Ocean Arktyczny).

Morze Norweskie po Islandie Ocean Atlantycki Cieśnina Gibraltarska Morze Śródziemne Morze Egejskie Cieśnina Bosfor i Dardanele Morze Czarne Cieśnina Kreczeńska Morze Azowskie.
Geograficzny środek Europy można wyznaczyć stosując różne kryteria, według jednego z nich środek Europy zgodnie z obliczeniami Szymona Antoniego Sobiekrajskiego z 1775 roku znajduje się w miejscowości Suchowola koło Białegostoku, ustawiono tam na pamiątkę tego obelisk oraz tablicę.

Według obliczeń dokonanych w 1989 roku przez Jean-George'a Affholdera z francuskiego Narodowego Instytutu Geografii środek Europy znajduje się na terytorium Litwy w pobliżu Wilna, co Litwini uczcili specjalnym parkiem.

6) Rewolucja amerykańska (1775-1783) i Rewolucja Francuska (1789).
8) Przyczyny bezpośrednie rewolucji.
9) Masowa rewolta
10) Rewolucja popularna
6, 8, 9 i 10 są razem poniżej zrobione
Rewolucja amerykańska
Konflikt zbrojny pomiędzy Królestwem Wielkiej Brytanii a jego trzynastoma koloniami w Ameryce Północnej w latach 1775-1783.
Przyczyny:
- Narastający od wielu lat konflikt był konsekwencją rosnącego sprzeciwu kolonii wobec polityki brytyjskiej, a zwłaszcza dążeń Wielkiej Brytanii do ograniczenia ich samorządu, hamowania rozwoju i zwiększania czerpanych z nich dochodów, głównie przez nakładanie nowych podatków.
- Anglia, która po traktacie paryskim zaczęła boleśnie odczuwać efekty wojny, przyjęła nowe cele polityczno-ekonomiczne - wyzysk kolonii amerykańskich.
- ustawa o cukrze (Sugar Act), obniżała cła na melasę z 6 do 3 pensów za galon, a melasa była w Ameryce surowcem bardzo popularnym, ponieważ wytwarzano na jej bazie rum, a przydatna była również przy produkcji prochu
- Amerykanie w zamian za bezpieczeństwo zobligowani są do spłaty długów zaciągniętych podczas konfliktu brytyjsko-francuskiego
- ustawa stemplowa - Wprowadzała ona podatek obciążający prasę, dokumenty urzędowe oraz wszelkie inne druki
- masakra bostońska - zabicie mieszkańców Bostonu przez żołnierzy brytyjskich
- ustawa uciążliwa - ustanawia rynek amerykański miejscem zbytu dużej ilości indyjskiej herbaty po zaniżonej cenie. Amerykanie przebrani za Indian dokonali śmiałego aktu niesubordynacji, wyrzucając 345 skrzyń przybyłej z Indii herbaty do morza - bostońska herbata
Rewolucja amerykańska została przygotowana przez powolną amerykanizację kolonistów, czyli proces stapiania się różnych grup etnicznych i religijnych żyjących na obszarze angielskich kolonii w Ameryce Północnej i tworzenia się wspólnej tożsamości amerykańskiej. Zwołany 5 września 1774 roku w Filadelfii Kongres Kontynentalny podjął decyzję o stworzeniu unii w celu wzmocnienia oporu kolonii wobec Wielkiej Brytanii oraz przygotowania do ewentualnej walki zbrojnej z metropolią; jednocześnie podejmowano próby szukania kompromisu, ale starcia, do jakich doszło 19 kwietnia 1775 roku pod Lexington i Concord, dały początek wojnie: mało znaczące początkowo starcie spowodowało wycofywanie sie Brytyjczyków do Bostonu, czemu towarzyszył pościg prowadzony przez niewyszkolonych wojskowo, ale znacznie lepszych strzelecko Amerykanów. 16 czerwca 1775 roku miało miejsce pierwsze duże starcie - bitwa o Bunker Hill. Bitwa ta, choć wygrana, była dla Brytyjczyków pyrrusowym zwycięstwem. 20 czerwca pułkownik milicji ochotniczej George Washington otrzymał od Kongresu rozkaz „objęcia dowództwa nad armią zjednoczonych kolonii”.
1776r. - Po raz pierwszy została wciągnięta na maszt nowa „flaga Wielkiej Unii”: 13 naprzemiennie czerwonych i białych pasów z brytyjską „union jack” w lewym górnym rogu.
4 lipca Kongres uchwalił napisaną przez Thomasa Jeffersona Deklarację niepodległości, ale sytuacja militarna była rozpaczliwa. Przez cały rok1776 amerykanie przegrywali wszystkie bitwy. 25 grudnia, w bitwie pod Trenton, Armia Kontynentalna odniosła swe pierwsze zwycięstwo.
1777r. - na początku roku zwycięstwa Brytyjczyków. Na początku maja przybył z Francji oczekiwany transport broni, amunicji i mundurów, co pozwoliło Washingtonowi wyposażyć swą 9-tysięczną armię. Pomiędzy 17 września i 8 października Brytyjczycy przegrali serię starć znanych jako Bitwa pod Saratogą.
1778-1779r. - 1778 roku Washington polecił Kościuszce ufortyfikować West Point nad rzeką Hudson. Zbudowane wówczas umocnienia okazały się najstarszą ufortyfikowaną pozycją United States Army, jaka nigdy nie wpadła w ręce nieprzyjaciół, i do dziś jest siedzibą Amerykańskiej Akademii Wojskowej. Zwycięska dla kolonistów bitwa pod Saratogą spowodowała, że Francja zdecydowała się im pomóc, dotychczas bowiem w Europie uważano, że doborowa armia brytyjska szybko zmiażdży żołnierzy-farmerów. W lutym podpisane zostały: francusko-amerykański traktat sojuszniczy i francusko-amerykański traktat o przyjaźni. Zimą 1777-78 w armii amerykańskiej zapanował głód, a w niekarnych szeregach zaczęły szerzyć się dezercje. Amerykanie dzięki dozbrojeniu i zaopatrzeniu francuskim spychali Brytyjczyków na kolonie południowe. W końcowym okresie wojny Brytyjczycy walczyli jeszcze o utrzymanie kolonii na południu kontynentu. Do rozstrzygającej bitwy morskiej, która miała miejsce u Virginia Capes, doszło 5 września 1781 roku. Stronami konfliktu była brytyjska flota oraz francuska. Bitwa z taktycznego punktu widzenia nie była rozstrzygnięta, lecz była to poważna strategiczna porażka Brytyjczyków. Klęski wojsk brytyjskich pod Cowpens i beznadziejna sytuacja oblężonej w Yorktown w 1781 roku armii Cornwallisa, która ostatecznie skapitulowała wobec połączonych sił amerykańsko-francuskich, odwróciły jednak losy wojny w koloniach południowych.
W 1783 roku został podpisany traktat paryski, w którym Wielka Brytania uznała niepodległość Stanów Zjednoczonych.

Rewolucja Francuska
Okres w historii Francji w latach 1789-1799, w którym doszło do głębokich zmian polityczno-społecznych i obalenia monarchii Burbonów.
Przyczyny:
- wyłączna władza grup uprzywilejowanych - szlachty i duchowieństwa, która stanowiła niecały 1% społeczeństwa
- żaden chłop nie mógł bez zgody pana opuszczać uprawianej przez siebie ziemi, ani nie posiadał prawa pełnej własności
- Do obowiązków chłopstwa należało uiszczanie czynszów dzierżawczych, składanie zwyczajowych danin, określona praca na rzecz Kościoła, wykonywanie prac szarwarkowych (publicznych). Szczególnie uciążliwe były jednak podatki. Chłopi płacili podatki na rzecz króla, Kościoła (dziesięcina) i pana
- zadłużenie skarbu
- wobec trudnej sytuacji ekonomicznej, postanowił opodatkować również duchowieństwo i szlachtę. Decyzja taka wymagała zatwierdzenia przez Zgromadzenie Notablów, w którym zasiadali przedstawiciele dwóch pierwszych stanów.
- W tym samym roku Francję dotknął nieurodzaj, który pociągnął za sobą klęski głodu, wzrost nędzy, bezprawia, falę buntów i powstań
Za jej symboliczny początek uważa się zdobycie Bastylii przez paryskich mieszczan 14 lipca 1789 roku (nieliczni wskazują na przysięgę deputowanych Stanów Generalnych złożoną 20 czerwca 1789 roku w sali do gry w piłkę). Za koniec rewolucji uznaje się kres rządów Dyrektoriatu 9 listopada (18 brumaire'a) 1799 roku, kiedy to Napoleon Bonaparte przeprowadził zamach stanu ogłaszając się dzień później Pierwszym Konsulem. Podaje się także termidoriański przewrót z 27-28 lipca 1794 roku, kończący terror jakobinów.
Rankiem 14 lipca 1789 roku Paryżanie udali się w poszukiwaniu broni do arsenału Les Invalides. Zdobyli go, a w ich ręce wpadło 32 tysiące karabinów i 4 działa. Po amunicję (której w arsenale nie było) postanowiono udać się do Bastylii, średniowiecznej warowni, która od XVII wieku służyła za więzienie. Trafiali do niej głównie przeciwnicy ustroju, filozofowie i pisarze. Z tych powodów Bastylia była uważana za symbol terroru. Jednak 14 lipca znajdowało się w Bastylii tylko ośmiu więźniów, a wśród nich pisarz markiz Donatien Alphonse François de Sade. Gdy Bastylię obległ gęsty tłum, przez pewien czas de Launay liczył na odsiecz wojsk, które ponownie król wysłał z Wersalu do Paryża. Dostały one rozkaz otwarcia ognia do mieszkańców, jednak po dotarciu na miejsce żołnierze przeszli na ich stronę i razem z nimi oblegli twierdzę więzienną. 15 lipca paryżanie zaczęli burzyć Bastylię, którą zniszczono w ciągu dwóch tygodni. Następnego dnia Komitet Stały podjął uchwałę o przekształceniu gwardii mieszczańskiej w Gwardię Narodową. Na jej czele stanął generał, markiz La Fayette. Komitet ustanowił także rewolucyjne barwy. Zostały nimi kolory niebieski, czerwony (barwy Paryża) i biały (barwa Burbonów). Wtedy też Komitet Stały został przemianowany na Komunę Paryża. Chłopi, słysząc o wydarzeniach w miastach, również podnieśli bunt. Rozruchy na wsiach nazwano potem okresem Wielkiej Trwogi. W nocy z 4 na 5 sierpnia po całodziennej debacie Konstytuanta zniosła dekretem powinności feudalne. Przestało obowiązywać utrzymujące się na niektórych terenach poddaństwo chłopów. Zniesiono przywiązanie chłopstwa do ziemi oraz wszelkie chłopskie obowiązki względem pana i Kościoła. Zniesiono również wszystkie przywileje szlachty i duchowieństwa, łącznie z przywilejem niepłacenia podatków. Zniesiona została dziesięcina. Następnie rozpoczęły się prace nad konstytucją.
26 sierpnia Konstytuanta przyjęła akt wstępny przyszłej konstytucji, pod nazwą Deklaracji Praw Człowieka i Obywatela. Wzorem dla niej była Konstytucja Stanów Zjednoczonych. Ustanowiła ona m.in. wolność, równość obywateli wobec prawa, wolność wyznania i słowa, prawo do bezpieczeństwa i własności. Konsekwencją Deklaracji Praw Człowieka i Obywatela była konstytucja podpisana 14 września 1791 roku. Konstytucja bazowała, podobnie jak Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela (zawarta w Konstytucji jako akt wstępny), na założeniach myśli Oświecenia. Wprowadzała we Francji monteskiuszowski trójpodział władzy. we wrześniu 1791 przekształcono Francję w monarchię konstytucyjną, likwidując również powinności feudalne i przywileje kościelne. Wprowadzono ordynację wyborczą opartą na zasadzie cenzusu majątkowego i przeprowadzono nowy podział administracyjny państwa.
Znaczny wpływ na bieg wydarzeń zaczęły wywierać kluby polityczne. Nastąpiła radykalizacja postulatów rewolucjonistów. Od października 1791 władzę sprawowali żyrondyści, którzy doprowadzili w kwietniu 1792 do wojny z Austrią (Austriacy domagał się zwrócenia papieżowi Awinionu, przywrócenia przywilejów duchowieństwu i szlachcie. Legislatywa i król ultimatum odrzucili i 20 kwietnia 1792 roku wypowiedzieli wojnę Austrii. Król liczył, iż armie austriackie szybko pokonają wojska francuskie i przywrócą jego władzę.W nocy z 24 na 25 kwietnia Claude Joseph Rouget de Lisle skomponował Pieśń wymarszu Armii Renu, znaną później jako Marsylianka. Ku zaskoczeniu większości deputowanych wojska francuskie nie odnosiły sukcesów, a ofensywa marszałka Dumourieza na austriackie Niderlandy zakończyła się fiaskiem)w sierpniu uwięzili króla. Po przekształceniu zgromadzenia prawodawczego w Konwent Narodowy, 22 IX 1792 proklamowano republikę, a 21 I 1793 stracono króla, w następstwie czego powstała koalicja państw europejskich przeciw Francji, a w kraju wybuchły powstania monarchistyczne. Po dojściu do władzy jakobinów 31 V 1793 (M. Robespierre, G.J. Danton, C. Desmoulins, J.P. Marat) nastąpił okres dyktatury i terroru. Powołany 6 IV 1793 Komitet Ocalenia Publicznego stał się faktycznym rządem. 24 VI 1793 uchwalono nową demokratyczną konstytucję, która nie weszła w życie.
Eliminacja całej opozycji (żyrondystów, hebertystów, grupy Dantona i in.), kryzys ekonomiczny (próba wprowadzenia maksymalnych cen i minimalnych płac) i pogłębienie terroru doprowadziły 27 VII 1794 do zamachu termidoriańskiego i upadku dyktatury jakobinów. Przywrócono pełną swobodę w gospodarce i handlu. W sierpniu 1795 uchwalono nową konstytucję, w wyniku której władzę sprawował dyrektoriat (5 dyrektorów). Wzrost znaczenia wojska, nieudolne rządy dyrektoriatu i próby spisków rojalistów oraz grupy F.N. Babeufa, doprowadziły do zamachu 18 brumaire'a (9 XI 1799), w wyniku którego rządy objął generał Napoleon Bonaparte, jako pierwszy konsul.

11) Konsekwencje rewolucji
Rewolucja zniosła porządek feudalny, wprowadziła równość wobec prawa, wolność słowa i wyznania, doprowadziła burżuazję do władzy. Jej idee wywarły ogromny wpływ na całą Europę, przyspieszając proces tworzenia się nowoczesnych państw narodowych. Jednocześnie doprowadziła do ogromnych strat ludzkich i znacznego zniszczenia dziedzictwa kulturalnego.

7) Oświecenie a idea postępu
Postęp (progres) - rozwój, udoskonalenie, przejście od niższego do wyższego etapu. Pojęcie postępu pochodzi z filozofii. Wiara w postęp była jedną z podstawowych zasad światopoglądu encyklopedystów francuskich, myślicieli oświecenia oraz XIX-wiecznych pozytywistów.

Idea postępu pojawiła się w okresie oświecenia. Pogląd, że świat zmienia się na lepsze, stawał się coraz powszechniejszy wśród uczonych oraz filozofów, jak np. Wolter. Jednak dopiero Nicolas de Condorcet oraz Anne Robert Turgot zadali sobie trud systematycznego zbadania idei postępu, co zaowocowało stworzeniem teorii postępu. Teoria postępu - teoria społeczna stworzona w XVIII wieku przez Jeana Antoine'a Nicolasa de Condorceta oraz Anne Roberta Jacques'a Turgota. Jest ona uznawana za wyraz oświeceniowego optymizmu oraz wiary w potęgę ludzkiego rozumu. Podstawowe założenia teorii postępu:




Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
mowy i zmian w obyczajowosci od XIII do XVIII wieku (1)
Ustrój państwa polskiego od XVI do XVIII wieku na tle innych, INNE KIERUNKI, prawo
Historia prasy polskiej w XVIII wieku
(03) Zarys historii Bełchatowa do 1918 (M Chmielewski)
Szlachta polska i jej państwo od XVI do XVIII wieku 2
W XX wieku mamy do czynienia z wieloma przełomowymi wydarzeniem w historii Europy
historia my¶li politycznej do XVIII
Upadek Polski w XVIII wieku, Testy, sprawdziany, konspekty z historii
Rozwój konstytucji na ziemiach polskich od XVIII do XX wieku, Rozwój konstytucji na ziemiach polskic
powszechna - rozdzia│ XVIII - Kamil , XVIII - Anglia od XVII do XX wieku
Kozaczyzna Ukrainna w Rzeczypospolitej Polskiej do końca XVIII wieku - fragmenty, ★ Wszystko w Jedny
referaty Historia Kultury, mieszczaństwo XVI-XVIII wieku
Cichocka H, Lichański J Zarys historii retoryki Volkmann R Wprowadzenie do retoryki Greków i Rzymi
ZARYS HISTORII PRZEMIAN TURYSTYKI W POLSCE AŻ DO DNIA DZISIEJSZEGO
Historia Od Do Kształtowanie się Średniowiecznej Europy
Przestrzeń domu jako scena życia prywatnego w historii Europy XIX i XX w, na studia

więcej podobnych podstron