Sprawozdanie z ćwiczeń terenowych z botaniki systematycznej.
Dnia 14 listopada 2006r. odbyły się ćwiczenia terenowe z botaniki systematycznej. Trasa ćwiczeń biegła z Obornik Śląskich przez tereny leśne do Osoli. W trakcie zajęć zapoznawaliśmy się z tamtejszą florą. Poniżej przedstawię charakterystykę poznanych grup roślin i opisy poznanych gatunków. Dodatkowo znajdą się również wybrane zagadnienia z morfologii roślin.
Ogólna charakterystyka porostów ( Gromada Lichenes )
Porosty są organizmami powstałymi na drodze ścisłego zespolenia dwóch odrębnych organizmów : grzyba i glonu ( lub sinicy). Symbioza tych dwóch organizmów, a raczej jak ostatnio przyjęto uważać pasożytnictwo zwane też helotyzmem, jest tak ścisła. Że porosty nabyły charakterystycznych cech nieznanych ani u grzybów, ani u glonów.
Porosty są organizmami jak najbardziej plechowymi. Plecha ta może mieć postać
- skorupiastą - zazwyczaj spotykaną u porostów żyjących na twardych podłożach; całość bardzo mocno przylega do podłoża
- listkowatą - jest spłaszczona, z chwytnikami, na korze drzew i na kamieniach
- krzaczkowatą - przyczepione do podłoża tylko lokalnie lub nie związane z podłożem na ściółce, pniach, gałęziach drzew, często apotecjami grzyba
Zależnie od wzajemnego ułożenia komórek komponentów wyróżnia się plechy o budowie:
- niewarstwowej ( homometrycznej ), w których komórki glonów ( gonidia ) są rozmieszczone mniej więcej równomiernie pomiędzy strzępkami grzyba
- warstwowej ( heterometrycznej ) w których gonidia tworzą wyraźną warstwę konidialną, pod którą leżą luźno splecione strzępki grzyba( warstwa rdzeniowa). Górna, a często też i dolna strona plechy osłonięta jest przez gęsto splecione strzępki grzyba(warstwa korowa)
Porosty można podzielić na dwa typy :
- Workowce- komponent grzybowy jest workowcem (np. poznany na ćwiczeniach chrobotek)
- Podstawkowe - komponent grzybowy jest podstawczakiem. Zasadniczą formę porostowi nadaje grzyb. Oba komponenty mogą pozostawać w różnym stopniu zależności względem siebie, poczynając od bliskiego sąsiedztwa do wnikania ssawek grzyba do wnętrza glonu. Od glonu grzyb uzyskuje asymilaty, glon natomiast uzyskuje wodę i sole mineralne. Dzięki temu połączeniu porosty to organizmy pionierskie - zasiedlają takie tereny, na których ani i glon, ani grzyb nie mógłby egzystować. Glon w poroście rozmnaża się tylko wegetatywnie, natomiast grzyb wytwarza zarodniki ( workowe lub podstawkowe ) w owocnikach typu otoczni lub miseczki, na powierzchni plechy porostu. Nie prowadzi to jednak do zwiększenia ilości osobników porostu. Jedynie rozmnażanie całego organizmu porostu zapewnia udział w nim obu komponentów. Odbywa się ono przez fragmentację plechy, tworzenie urwistków i wyrostków.
- Urwistki ( soredia) są bardzo małymi tworami, składającymi się z kilku komórek glonu oplecionych strzępkami grzyba. Powstają w postaci pylistego proszku w określonych miejscach plechy.
- Wyrostki ( izydia) są drobnymi, łatwo odłamującymi się brodaweczkami plechy, które przeniesione przez wiatr lub deszcz, mogą dać początek nowym plechom. Porosty pobierają wilgoć bezpośrednio z powietrza, są wytrzymałe na wysoką i niską temperaturę, ale bardzo wrażliwe na zanieczyszczenia powietrza.
Poznanym na ćwiczeniach gatunkiem porostów jest chrobotek ( Cladonia ), zaliczany do podklasy Discomycetidae (miseczniki) i rzędu Lecanorales. Chrobotek jest porostem o typie plechy krzaczkowatej.
Ogólna charakterystyka grzybów( Fungi, Mycota)
Królestwo liczy ok. 100 tys. gatunków.
Cechy charakterystyczne grzybów to:
-Ściana komórkowa zawiera w chitynę.
-Jądra komórkowe są drobne.
-Występuje mitoza wewnętrzna (nie zanika błona jądrowa).
Tristy mitochondrialne są spłaszczone (zazwyczaj).
Typy rozmnażania:
-Płciowego
Gametangiogamia - proces płciowy zachodzący z udziałem całych wielojądrowych gametangiów.
Somatogamia - zlewanie się pojedynczych strzępek wegetatywnych grzybni.
Zygogamia - zlewanie się strzępek płciowych grzybni
-Bezpłciowego
Zarodniki ruchliwe (zoospory)
Zarodniki nieruchliwe (aplanospory): endospory * z.workowe, egzospory * z.konidialne i podstawkowe
-Wegetatywnego
Fragmentacja plechy
Pączkowanie
Podział komórki
Są kosmopolitami - mogą wszędzie tam, gdzie występuje materia organiczna.
Mogą występować w dwóch stadiach: anamorfa - stadium bezpłciowe, teleomorfa - stadium bezpłciowe.
Grzyby nie posiadają plastydów, a zabarwienie owocników spowodowane jest obecnością różnych barwników w wakuolach lub ścianach komórkowych.
Ciało grzyba najczęściej zbudowane jest ze strzępek, tworzących grzybnię (micelium).
Konidiospory, konidiofory, konidia - Zarodniki (egzospory) grzybów powstające przez odcinanie komórek na końcach wzniesionych pionowo strzępek zarodnikonośnych (konidioforów), np. u pędzlaka (Penicillium).
Łańcuchy konidiów mogą się tworzyć:
-Bazipetalnie - jest tylko jedna komórka konidiotwórcza na dole (na szczycie najstarsze konidium)
-Akropetalnie - każda nowa komórka przejmuje rolę komórki, która ją wytworzyła, czyli staje się komórką konidiotwórczą (na szczycie najmłodsze konidium)
Heterokarioza - zjawisko polegające na występowaniu w komórce genetycznie różniących się jąder. Taka komórka nazywa się heterokarion.
Najwyższy stopień organizacji osiągnęły strzępkowe (jedno-, wielo- i dwujądrowe).
Grzyby pobierają pokarm jedynie poprzez wchłanianie, dlatego też wydzielają one na zewnątrz enzymy trawienne, które rozkładają substancje do związków prostych.
Substancją zapasową jest tłuszcz i glikogen, czasem wolutyna.
Owocnik to twór zbudowany z plektenchymatycznej grzybni, na którym znajdują się zarodnie z mejosporami.
Owocniki zazwyczaj wykształcają się nad powierzchnia podłoża, w którym żyje grzybnie. Tylko nieliczne żyją pod nim, np. trufle pod ziemią.
Strzępki workotrórcze workowców i strzępki grzybni dikariotycznej podstawczaków to narządy homologiczne!
Hymenium (warstwa rodzajna, obłócznia) - część owocnika grzybów złożona ze ściśle ze sobą połączonych worków, komórek płonnych i czasem podstawek.
Hymenofor - część owocnika u grzybów z klasy podstawczaków, na której tworzy się warstwa rodzajna produkująca zarodniki. Hymenofor może mieć postać blaszek (np. u pieczarek), rurek (u borowików) lub kolczastych wyrostków (u kolczaków), ale może być także gładki (u goździeńca).
Charakterystyka grzybów podstawkowych( Basidiomycota)
Występuje 30 tys. gatunków, mających wysoko uorganizowaną wielokomórkową grzybnię.
Bardzo rzadko plechy są jednokomórkowe, drożdżopodobne.
Septy mają otwór opatrzony pierścieniowatym zgrubieniem osłoniętym z dwóch stron błoniastymi, perforowanymi kapturkami (parentosomami), czyli dolipor. Plazma z jednej komórki łączy się z plazma komórki sąsiadującej, ale jądra nie przepływają.
Grzybnia dikariotyczna dominuje nad haploidalną.
Występują zarodnie (podstawki, bazydium), 4 zarodniki (bazydiospory) na wyrostkach podstawki (sterigmach).
-Rozmnażanie płciowe
Ma charakter somatogamii.
Komórki różnoimiennych strzępek grzybni (+ i -) zlewają się ze sobą (plazmogamia) i powstaje para jąder sprzężonych (dikarion).
Strzępki dikariotyczne rosną na długość, a śladem tych przekształceń są tzw. sprzążki, czyli krótkie wygięte twory przy przegrodach strzępek.
Następnie dochodzi do kariogamii (już pod kapeluszem), a następnie mejozy (w podstawkach lub zarodniach podstawkowych), w wyniku której powstają 4 haploidalne jądra.
Podstawki wydłużają się i tworzą sterigmy, do których wędrują powstałe jądra.
Jądra otaczają się grubą ścianą komórkową, która odcina je od reszty komórki i przekształcają się w zarodniki (bazydiospory).
-Typy owocników
Gymnokarpiczne - hymenium jest nieosłonięte, często na długo przez dojrzewaniem zarodników pokrywa ono powierzchnię różnie wykształconego hymenoforu, np. u hub.
Hemiangiokarpiczne- hymenium osłonięte jest ścianą owocnika (peridium), aż do momentu dojrzewania owocników oraz niekiedy również osłoną całkowitą, np. muchomor czerwony (plamki to reszki osłony).
Angiokarpiczny - hymenium (tutaj: gleba) jest osłonięte cały czas, aż do momentu dojrzenia i wysypania zarodników, np. purchawka. Wyróżnia się tutaj często edno i egzoperydium.
Podstawka (bazydium) - może być jednokomórkowa (holobazydium) lub podzielona na kilka komórek (heterobazydium, fragmobaziudium).
Cystyda (rozwierka) - płonne komórki w owocniku grzyba, pełniące funkcję wydzielniczą, występujące głównie w hymenium. Znacznie różnią się od podstawek.
Charakterystyka mszaków
Mszaki są grupą roślin, w których cyklu życiowym dominuje gametofit
Do mszaków zaliczane są rośliny o różnorodnej budowie, których wspólną cechą jest wykształcanie zielonego, samodzielnego gametofitu, dominującego nad uzależnionym od niego, często bezzieleniowym sporofitem. Nie wykształcają typowej tkanki przewodzącej.
Gametofit mszaków jest zieloną rośliną o zróżnicowanej, charakterystycznej dla poszczególnych grup, niejednokrotnie złożonej budowie. Może być on plechowaty bądź składać się z łodyżki, liści i chwytników. W budowie anatomicznej możemy wyróżnić tkanki przewodzące (są one bardzo prymitywne, zbudowane inaczej niż u roślin naczyniowych, zaś ich efektywność jest znikoma), tkankę miękiszową i okrywającą. Stopień ich wykształcenia i budowa są bardzo różnorodne u poszczególnych grup mszaków. Gametofit zaopatruje uzależniony od niego sporofit w pokarm, wodę i sole mineralne.
Sporofit mszaków zwykle jest pozbawiony możliwości fotosyntezy i całkowicie uzależniony od gametofitu; żyje od niego krócej. Zbudowany jest z łączącej go z gametofitem stopy i prostej, nie rozgałęzionej 'łodyżki', zwanej setą, zakończonej pojedynczą zarodnią. Wnętrze zarodni wysłane jest warstwą komórek zdolnych do podziałów mejotycznych. Z każdej z nich, w wyniku mejozy, powstają cztery haploidalne zarodniki. Po dojrzeniu i wysypaniu się spór z zarodni sporofit ginie.
Przemiana pokoleń przebiega we wszystkich grupach mszaków według jednego schematu.
Na powierzchni gametofitu rozwijają się gametangia żeńskie - rodnie i gametangia męskie - plemnie. W wyniku podziałów mitotycznych w rodniach powstają haploidalne gamety żeńskie - komórki jajowe, zaś w plemniach gamety męskie - ruchliwe, uwicione plemniki. Aby mogło nastąpić zapłodnienie, plemnik z plemni musi przedostać się do rodni. Może tego dokonać jedynie w środowisku wodnym - może być to kropla deszczu lub warstwa rosy, jednak bez wody zapłodnienie jest niemożliwe.
Wynikiem zapłodnienia jest diploidalna zygota, od której rozpoczyna się rozwój sporofitu.
Zarodniki niektórych gatunków mszaków mogą być identyczne pod względem morfologicznym, lecz mają zdeterminowaną pleć. Z jednych rozwijają się gametofity wyłącznie męskie z plemniami, z drugich - żeńskie z rodniami. U innych gatunków zarodniki są identyczne także pod względem fizjologicznym - rozwijają się z nich gametofity obupłciowe, mające zarówno plemnie, jak i rodnie.
Gdy zarodniki padną na odpowiednie podłoże, kiełkują w bryłowaty lub nitkowaty zaczątek gametofitu, rozwijający się w haploidalny gametofit.
Mszaki mogą rozmnażać się bezpłciowo także przez rozmnóżki - kilkukomórkowe utwory o zgrubiałych ścianach.
Wspólną cechą wszystkich mszaków jest długowieczny, samodzielny, zielony gametofit, dominujący nad sporofitem ginącym po utworzeniu się i wysypaniu spor.
Mszaki nie są roślinami naczyniowymi - nie wykształciły typowej dla nich tkanki przewodzącej.
Mszaki rozmnażają się płciowo - przez gamety i bezpłciowo - przez zarodniki i rozmnóżki.
Woda jest niezbędnym składnikiem cyklu życiowego mszaków - tylko w niej mogą poruszać się gamety. Woda warunkuje więc pomyślne zapłodnienie.
Poznane gatunki mszaków:
Mech płonnik , płonnik pospolity (Polytrichum commune Hedw) jest pospolity na podmokłych i bagiennych siedliskach, np. w wilgotnych i bagiennych borach. Jest olbrzymem w świecie mchów. Jego prosto wzniesione do góry łodyżki osiągać mogą nawet 50 cm długości i tworzą wyraźne kępy. Płonnik jest rozdzielnopłciowy i tylko na osobnikach żeńskich wyrastają rudo zabarwione sporofity. Mają one bardzo efektowny wygląd dzięki filcowatym złocistożółtym czapeczkom okrywającym zarodnię. Męskich przedstawicieli tego gatunku łatwo poznać po charakterystycznym gwiazdkowatym skupieniu brązowawych liści osłaniających plemnie. Na ulistnionej łodyżce wyraźnie widoczne błyszczące łyse miejsca. Typowe liście zarówno męskich, jak i żeńskich osobników są zielone i przy dobrym nawilgotnieniu rośliny szeroko odstają od łodyżki, w miarę podsychania coraz bardziej do niej przylegają. W ten sposób roślina zmniejsza swoją powierzchnię, co zapobiega utracie wody.
Rokietnik pospolity (Pleurozium schreberi (Brid.) Mitt). Roślinka ta ma pierzasty pokrój, typowy dla tzw. mchów plagiotropowych (rosnących w kierunku równoległym lub ukośnym do podłoża). Interesujące, że ten bardzo pospolity w borach mech niezwykle rzadko wytwarza sporofity, a rozległe niczym dywany darnie powstają dzięki rozmnażaniu wegetatywnemu. Cała roślina ma barwę zieloną, jednak same łodyżki mają kolor czerwony
Charakterystyka paprotników
Paprotniki (Polypodiophyta Cronquist, Filicinophyta, Pteridophyta) - gromada (typ) naczyniowych roślin lądowych. Najprawdopodobniej pochodzą od trymerofitów.
Niektórzy badacze uznają paprotniki za takson parafiletyczny, wchodzące w jej skład klasy podnoszą do rangi gromad, a nazwę paprotniki stosują jako termin morfologiczno-ekologiczny, a nie taksonomiczny.
Budowa morfologiczna
a) korzeń - korzenie przybyszowe rozłożone wzdłuż łodygi, osiągające znaczną długość.
b) łodyga - kłącze wspomaga korzęń mechanicznie
c) liść - fotosynteza, transpiracja, oddychanie, wytwarzanie zarodników
- trofofil - liść fotosyntezujący
- sporofil - liść wytwarzający zarodniki
- sporotrofofil - liść wytwarzający zarodniki i fotosyntezujący
Cykl rozwojowy
W ich rozwoju dominuje sporofit. Rozmnażanie płciowe uzależnione jest od wody - plemniki
Poznane gatunki paprotników:
Paprotka zwyczajna (Polypodium vulgare L.) - gatunek paproci należący do rodziny paprotkowatych. Występuje w Azji, Ameryce Północnej i w Europie. W Polsce roślina dość pospolita. Występuje na całym niżu i w Karpatach, gdzie jest bardziej pospolita, niż na niżu.
Roślina wieloletnia osiągająca wysokość do 60 cm
Liście -pojedynczopierzaste, zimotrwałe odziomkowe, wyrastające z kłącza w dwóch szeregach na długim ogonku liściowym. Mają długość przeważnie 10-30 cm (wyjątkowo do 60). Wyrastają rzadkostronie liści. Są dość duże, okrągłe i bez zawijki, rdzawożółego koloru. Pierścień zarodni z 10-20 zgrubiałymi komórkami. Zarodnikuje od lipca do września. Duże kupki zarodni prześwitują przez liście.
Część podziemna
Posiada jasnobrunatne, czołgające się kłącze, pokryte bliznami i lancetowatymi lub szczeciniastymi łuskami o długości 3-4 mm po obumarłych liściach. Kłącze ma słodkawy smak.
Występowanie Świetliste lasy, skalne szczeliny, północne zbocza. Na niżu oraz w górach. W Tatrach, Sudetach i na Babiej Górze do piętra kosówki. Roślina objęta ścisłą ochroną gatunkową.
Orlica pospolita ( Pteridium aquilinum ) wypuszcza co roku z pełzającego kłącza tylko jeden, jednoroczny liść, osiągający długość 1,5 metra. Osadzony jest na długim i cienkim ogonku. W zarysie liść jest szeroko trójkątny, dwu- lub trzykrotnie pierzasty. Znajdujące się po spodniej stronie liścia kupki zarodni, biegną wzdłuż krawędzi blaszki liściowej, przykryte jej białawym, zagiętym ku dołowi brzegiem. Orlica pospolita to paproć kosmopolityczna, która sięga aż po Arktykę, występuje na całej kuli ziemskiej. W widnych lasach sosnowych, na ubogich glebach, czuje się najlepiej, tworząc duże skupiska. Wymaga jednak wysokiego poziomu wód gruntowych ( co najmniej 2 metry głębokości ). Na glebach wapiennych degeneruje się, osiągając zaledwie 15 cm wysokości. Jest rośliną trującą.
Nerecznica samcza ( Dryopteris filix-mas ) to paproć którą najczęściej można spotkać w naszych lasach. Jej liście osiągają ponad metr długości. Są pierzaste ( podwójnie ), z mocno powcinanymi piórkami. Od spodu są jaśniejsze, znajdują się tam charakterystyczne kupki zarodni, przypominające kształtem ściągniętą ku sobie brzegami nerkę . Liście asymilacyjne i zarodnionośne są jednakowe. Zarodnie nerecznicy samczej dojrzewają od lipca do września. Złotawobrunatne zarodniki kiełkują po około16 dniach od wysiewu. Młode liście pokryte są jasnobrunatnymi łuskami. Krótkie kłącze tej paproci pokryte jest rdzawymi, niewielkimi włoskami. Roślina ta najlepiej czuje się w półcieniu, na glebach żyznych i wilgotnych . Jest pospolita w lasach niżu i na ocienionych zboczach górskich. Nerecznica tworzy w Polsce kilka odmian. Ziele nerecznicy samczej stosowano w medycynie ludowej jako lek przeciw pasożytom jelitowym, zawiera bowiem silną truciznę-filidynę.
Wybrane zagadnienia z morfologii roślin- morfologia liścia
Liścienie - pierwsze liście kształtującego się organizmu roślinnego nie powstają w pąku liściowym, ale zawiązują się w rozwijającym się jeszcze zarodku. Noszą one nazwę liścieni. W nasionach, które w stanie dojrzałym nie mają rozwiniętej specjalnej tkanki spichrzowej — bielma — liścienię mogą pełnić funkcje organów spichrzowych i wówczas są stosunkowo bardzo duże i grube. W innych przypadkach są niewielkie i pośredniczą w przekazywaniu substancji pokarmowych z bielma do rozwijającego się zarodka. W czasie kiełkowania nasienia mogą wydostawać się na światło, zazieleniać i pełnić przez pewien czas funkcje asymilacyjne.
Liście dolne - w dolnych częściach rozwijającego się pędu pierwsze tworzące się liście mogą być małe i łuskowate. Są to tzw. liście dolne. Liście te wykształcane są przez niektóre rozwijające się siewki, ale występują niekiedy także na zaczynających się rozwijać młodych pędach bocznych dojrzałej rośliny.
Liście przykwiatowe - liście te, zwane także liśćmi górnymi, występują na pędzie w pobliżu kwiatów i kwiatostanów. Są przeważnie inaczej ukształtowane niż liście właściwe, często są zredukowane i pełnią odmienne funkcje. Są to liście wspierające występujące u podstawy kwiatostanów, kwiatów lub na szypułkach kwiatowych. W silnie skupionych kwiatostanach, np. koszyczkach, liście przykwiatowe tworzą charakterystyczną okrywę kwiatostanu (np. u słonecznika).
Liście właściwe - nad liśćmi dolnymi lub bezpośrednio nad liścieniami powstają liście właściwe. Nie zawsze mają one od razu typową formę. Niekiedy pierwsze tworzące się liście właściwe różnią się kształtem od późniejszych i stanowią ich młodocianą formę. Takie liście młodociane mają zwykle prostszy kształt od liści dojrzałych. Dojrzałe formy liści właściwych odznaczają się wielką różnorodnością ukształtowania zależnego od przynależności systematycznej rośliny, toteż gatunek rośliny można często określić opierając się tylko na cechach jej liści.
Typowy liść właściwy zróżnicowany jest na blaszkę liściową, ogonek i nasadę. Blaszka liściowa stanowi główną część liścia. Typowa blaszka jest utworem płaskim i cienkim, choć trafiają się wśród liści właściwych inne formy, jak np. rurkowate liście czosnku i niektórych innych jednoliściennych.
Blaszka liściowa rozpięta jest na szkielecie utworzonym przez rozgałęziony system wiązek przewodzących tworzących, tzw. użyłkowanie liścia. Liście mogą być jednożyłkowe (np. u skrzypów i niektórych iglastych nagozaląż-kowych) lub wielożyłkowe. Ze względu na rozmaity układ wiązek w liściach wielożyłkowych rozróżniamy użyłkowaniem
Widlaste - spotyka się u niektórych paproci, występuje też u miłorzębu (Ginkgo biloba), drzewa z grupy roślin nagozalążkowych.
Siatkowe - jest szeroko rozpowszechnione u roślin dwuliściennych. Wiązki są tu różnej grubości i tworzą rozgałęziony system, w którym wyróżniamy żyłki główne oraz boczne I, II i dalszych rzędów, tworzące obraz siatkowej struktury. Użyłkowanie siatkowe może być pierzaste lub dłoniaste. W liściach o użyłkowaniu pierzastym największa wiązka biegnie przez środek blaszki liściowej i tworzy jedną żyłkę główną, od której odchodzą mniejsze żyłki boczne. Przy użyłkowaniu dłoniastym kilka dużych żyłek podobnej wielkości wychodzi z podstawy blaszki liściowej w kierunku jej brzegów. Żyłki te rozgałęziają się dalej pierzaste.
Równoległe - charakterystyczne jest dla jednoliściennych. Wiązki biegną tu równolegle lub łukowato i zbiegają się u szczytu liścia. Wiązki te łączą się ze sobą drobnymi wiązkami poprzecznymi, tzw. anastomozami.
Ze względu na liczbę blaszek liście dzielą się na pojedyncze i złożone. Liście pojedyncze mają jedną blaszkę liściową, która może być cała, nie podzielona, lub podzielona na odcinki przez mniej lub bardziej głębokie wcięcia.
Blaszka nie podzielona może być różnego kształtu. Rozróżniamy więc blaszki o kształcie równowąskim, lancetowatym, jajowatym, sercowatym, strzałkowatym, nerko-watym, okrągłym, owalnym, odwrotnie jajowatym itp. Blaszka nie podzielona może być całobrzega lub jej brzeg może być piłkowany, ząbkowany czy karbowany.
Blaszka podzielona może mieć wcięcia różnej głębokości. W zależności od głębokości tych wcięć rozróżniamy:
- liście wrębne, o blaszce wcinanej najwyżej do 1/4 jej szerokości
- liście klapowane, o wcięciach dochodzących do 1/3 szerokości blaszki
- liście dzielne, z wcięciami sięgającymi głębiej niż do 1/3 szerokości blaszki
- liście sieczne, u których wcięcia dochodzą prawie do połowy szerokości blaszki, czyli prawie do żyłki głównej
Liście pojedyncze o blaszce podzielonej stanowią jakby przejście do liści złożonych, składających się z kilku lub więcej blaszek liściowych, zwanych listkami. Ułożenie listków może być dłoniaste (np. u kasztanowca) lub pierzaste (np. u robinii). Listki osadzone są na wspólnym ogonku liściowym lub na wspólnej osi, zwanej osadką.
Ogonek liściowy łączy blaszkę liściową z nasadą liścia. Blaszka przechodzi w ogonek zwykle u swej podstawy, ale czasami ogonek wyrasta ze środka płaskiej blaszki liściowej (np. u nasturcji). Taki liść nazywamy tarczowym. Często liście są bezogonkowe i blaszka łączy się wprost z nasadą liścia. Takie liście nazywamy siedzącymi.
Nasada liścia stanowi zwykle rozszerzoną i spłaszczoną część łączącą, go z łodygą. Może być słabo wykształcona, ale niekiedy wytwarza silnie rozwinięte pochwy liściowe obejmujące łodygę (np. u baldaszkowatych i u traw).
U niektórych roślin blaszka liściowa wykształca się nietypowo (przekształca się np. w wąs), zaś przylistki silnie się rozrastają i stanowią trwałe utwory liścia pełniące zasadnicze funkcje blaszki liściowej. Czasami u nasady liści wykształcają się tzw. poduszeczki liściowe. Są to zgrubienia zbudowane z miękiszu oraz tkanek przewodzących. Dzięki zmianom turgoru w górnej i dolnej części poduszeczki ogonek liściowy ma zdolność wykonywania ruchow, np. podnoszacych lub opuszczających blaszke lisciowa pod wplywem swiatla.
Ciernie - są to utwory sztywne, szydlaste, zaostrzone i silnie zdrewniałe. Mogą być proste lub rozgałęzione. W odróżnieniu od kolców ciernie występują tylko w węzłach liściowych (z wyjątkiem rzadko spotykanych cierni pochodzenia korzeniowego) i zawierają wiązki przewodzące, łączące się z łodygowymi.
Ciernie mogą powstać z przekształcenia liści (np. u kaktusów) lub w wyniku przekształcenia pędów bocznych. Ciernie liściowe wyrastają z węzłów liściowych, a w ich pachwinach mogą wyrastać z pąków bocznych boczne pędy. W ciernie mogą się także przekształcać tylko pewne części liści, np. u Robinii ciernie powstają z przylistków.
Ciernie pędowe powstają w pachwinach liści z pąków bocznych i są przekształconymi łodygami, na których niekiedy występują jeszcze liście.
Ogólna charakterystyka dwuliściennych i ich rodziny Asteraceae
Dwuliścienne (hist. Dicotyledones, obecnie takson ten obejmuje klasy: Magnoliopsida, Piperopsida, Ranunculopsida, Rosopsida) — historycznie jedna z dwóch klas roślin okrytonasiennych (obok jednoliściennych). Charakteryzują się m. in. obecnością dwóch liści zarodkowych (liścieni), skąd wywodzi się ich nazwa. Z uwagi na różne ujęcia systematyczne tej grupy określenie liczby gatunków do niej należących jest trudne, szacuje się ją na około 200 tys. Łodyga jest zdrewniała lub zielna, silnie rozgałęziona. Wiązki przewodzące są ułożone koncentrycznie (w pierścień), otwarte, z przyrostem wtórnym (łodyga przyrasta na grubość). Liście są całe lub złożone, z przylistkami, z wyraźnym ogonkiem, często złożone, unerwienie siatkowe, często występują przylistki, za to pochwy liściowe są rzadkością, różnokształtne.Skórka górna (doosiowa) zaopatrzona w grubą warstwe kutikuli i włoski, skórka dolna (odosiowa) zawiera aparaty szparkowe, wytwarza wloski i cieńszą warstwę kutikuli niż skórka górna.Mezofil-zróżnicowany na palisadowy i gąbczasty.
Kwiaty są najczęściej złożone z 5- lub 4-członowych okółków z kielichem i koroną. Nierzadko znacznie prostsze, z 2- lub 3-członowych okółków, czasem o ustawieniu spiralnym (np. magnoliowce).
System korzeniowy palowy.
Rodzina Asteraceae- Astrowate, złożone (Asteraceae Dum., Compositae Gis.) - rodzina roślin należących do rzędu astrowców (Asterales Giseke). Jedna z najliczniejszych rodzin roślin naczyniowych, obejmuje około 30 tysięcy gatunków.
Kwiaty zebrane w kwiatostan zwany koszyczkiem (pseudantium) na rozszerzonym szczycie pędu - płaskim lub wypukłym osadniku, przez co powstają bardzo gęste kwiatostany imitujące kwiat, otoczone okrywą listków zwykle łuskowatych. Zewnętrzne kwiaty często znacznie większe od wewnętrznych i posiadają koronę grzbiecistą (kwiaty języczkowe), wewnętrzne mniejsze i o symetrii promienistej (kwiaty rurkowe). Pręciki zrośnięte są zawsze pylnikami w rurkę, nitki wolne. Kwiaty mogą być dwupłciowe, jednopłciowe lub płone. Są one przedprątne.
Charakterystyka traw( Graminae)
Wiechlinowate, trawy (Poaceae (R. Br.) Barnh., Gramineae) - rodzina roślin zielnych (częściej bylin niż roślin jednorocznych) należąca do rzędu wiechlinowców. Liczy ok. 11 tys. gatunków. Stanowi ona główny komponent roślinności stepowej, łąkowej i pastwiskowej. Należą do niej również rośliny uprawne, w tym zboża. W Polsce występuje ponad 150 gatunków traw.
Łodyga -nazywana źdźbłem, obła, pusta w międzywęźlach, a przegrodzona w węzłach.
Liście są dwurzędowo ustawione, pochwiaste, równowąskie. W miejscu złączenia blaszki liściowej z pochwą występuje języczek, a czasami także uszka obejmujące lodygę.
Kwiaty -zebrane w kłoski, u nasady kłoska są przysadki zwane plewami. Kwiaty są trójkrotne, przeważnie obupłciowe, ze zredukowanym okwiatem, zazwyczaj 3 pręcikami o długich nitkach i słupkiem z dwoma znamionami.
Korzeń-dwa rodzaje: wyrastające z ziarniaka delikatne korzenie zarodkowe i wyrastające z węzłów trwałe korzenie przybyszowe.
Formy ekologiczne
Klasyfikacja ze względu na gospodarkę wodną
Hydrofity - rośliny środowisk wodnych, np. strzałka wodna, grążel żółty, pływacz, grzybień biały, rzęsa, rogatek,
Higrofity- rośliny wilgociolubne, np. szczawik zajęczy, paprocie, mchy, storczyk szerokolistny, zawilec gajowy, piżmaczek wiosenny
Kserofity - rośliny sucholubne, np. wilczomlecz, rozrodnik, kaktus, rojnik,
Mezofity - rośliny środowisk o wilgotności średniej i zmiennej, zaliczamy tu rośliny występujące w klimacie umiarkowanym,
Klasyfikacja ze względu na "światło"
Heliofile - rośliny światłolubne, np. słonecznik, dzwonek,
Skiofile- rośliny cieniolubne, np. bluszcz, szczawik zajęczy, paprocie,
Epifity - zaliczamy tu rośliny tropikalne, np. orchidee, storczyki,
Klasyfikacja ze względu na obecność różnych pierwiastków w glebie
Kalcyfile - rośliny wapniolubne, np. sasanka otwarta, koniczyna, babka lancetowata, powój polny, jaskier polny,
Nitrofile - rośliny azotolubne, np. marchew, burak, rzodkiewka, pokrzywa zwyczajna,
Halofity- rośliny słonolubne, np. solanka kolczasta, piołun,
Klasyfikacja ze względu na pH gleby
Acydofile- rośliny kwasolubne, np. wrzos, borówka, kasztan jadalny, skrzyp błotny, szczaw polny,
Bazofile - rośliny zasadolubne, np. szałwia, biec dwulistny, koniczyna.
Grupy ekologiczne są to organizmy, które posiadają podobny zakres tolerancji odnośnie danych czynników środowiskowych.
Do gatunków wskaźnikowych zaliczamy takie gatunki, które mają wąski zakres tolerancji odnośnie danych czynników środowiska; ich obecność wskazuje na występowanie określonego czynnika w danym środowisku, możemy tu wymienić następujące przykłady:
A oto poznane gatunki drzew, krzewów i niektórych roślin zielnych:
Bluszcz pospolity (Hedera helix L. Sp.Pl.2 1753) - gatunek wiecznie zielonego pnącza należący do rodziny araliowatych (Araliaceae Juss.. Występuje w całej Europie, z wyjątkiem północnych krańców.
Łodyga
Płożąca się lub pnąca do wysokości 20 m przy pomocy korzonków przybyszowych, ma nawet do 50 cm obwodu na pierśnicy.
Zimozielone, skrętoległe, z wierzchu ciemnozielone, błyszczące, pod spodem jaśniejsze, czerwieniejące przy niższych temperaturach, skórzaste, dwupostaciowe (dymorfizm). Osadzone na pędach płonych 3-5 klapowe, u nasady sercowate, długości i szerokości od 4 do 10 cm. Liście rosnące na pędach kwitnących są jajowate lub jajowatolancetowate, całobrzegie.
Występuje przeważnie w lasach mieszanych lub bukowych na terenie całej Polski. W górach rośnie do wysokości 780 m n.p.m.
Gatunek tolerancyjny, rośnie zarówno na glebach kwaśnych jak i zasadowych, ale lubi gleby świeże i próchnicze. Cienioznośny.
Wszystkie części rośliny są trujące. Roślina objęta ochroną gatunkową. W Polsce kwitnące okazy w stanie dzikim są bardzo rzadkie i podlegają ochronie.
Brzoza (Betula L., Sp. Pl. 2: 982. 1753; Gen. Pl. ed. 5, 433. 1754) - rodzaj drzew i krzewów należący do rodziny brzozowatych. Obejmuje około 35-60 gatunków - różnica w ocenie liczby gatunków jest m. in. wynikiem łatwego tworzenia mieszańców międzygatunkowych o trudnym do ustalenia statusie taksonomicznym. Występuje w stanie dzikim w strefach umiarkowanej, borealnej i arktycznej Europy, Azji i Ameryce Północnej. Centrum różnorodności gatunkowej i prawdopodobne miejsce powstania rodzaju znajduje się w północnej Eurazji. W Polsce najpospolitszym gatunkiem jest brzoza brodawkowata (Betula pendula Ehrh.) występująca w lasach zarówno na niżu jak i w górach.
Korowina na pniach zazwyczaj gładka, łuszcząca się poziomo cienkimi płatami; biała (najczęściej), żółtawa, ciemnowiśniowa lub czarna. Młode gałązki okrągławe. Pączki okryte 5-6 łuskami.
Opadające na zimę, skrętoległe, pojedyncze, równomiernie podwójnie ząbkowane, w zarysie mniej więcej trójkątne, długo zaostrzone długość ok. 3 cm, cienkie, po obu stronach nagie, tylko w momencie rozwoju trochę lepkie. Jesienią pięknie żółte.
Cechy różniące od grabu i leszczyny kwiatami żeńskimi zebranymi w kotki, a nie występującymi w luźnych gronach (grab) lub po 2 (leszczyna); od olszy zaś nie drewniejącymi i odpadającymi z owocami łuskami kwiatów żeńskich i okrągłymi w przekroju młodymi gałązkami. Drzewa światłolubne, pionierskie, zazwyczaj o małych wymaganiach pokarmowych i wilgotnościowych. Występują zazwyczaj na gorszych, piaszczystych glebach, a także na północnej granicy lasu.
Buk zwyczajny( Fagus silvatica)
Zasięg buka obejmuje środkową i zachodnią Europę: południowa część Anglii i i Skandynawii, Półwysep Bałkański (bez środkowej i południowej Grecji), Półwysep Apeniński, Sycylia, Korsyka i północna Hiszpanię. Optimum siedliskowe: środkowej Francja, Niemcy, Jugosławia i Rumunia. Nie występuje na Nizinie Węgierskiej i w Alpach (z wyjątkiem pojedynczych okazów). Przez Polskę przebiega wschodnia granica zasięgu buka zwyczajnego. Polska północno-wschodnia oraz znaczna część Polski środkowej leżą poza naturalnym zasięgiem buka. W południowej i południowo-zachodniej Polsce tworzy własne zbiorowiska (jest jednym z podstawowych drzew lasotwórczych), zwane buczyną [buczyna - Fagetum], silnie ocieniające podłoże. Występuje głównie na dobrej glebie (tzw. Buczyna żyzna) lub nieco uboższej (tzw. kwaśna). W górach (Karpaty) występuje w lasach regla dolnego. W Tatrach sięga do maksymalnej wysokości 1295m n.p.m. Liście są skrętoległe, spiczasto-jajowate, na brzegach faliste, czasami wierzchołek ząbkowany, u podstawy klinowate do zaokrąglonych; z wierzchu żywozielone, błyszczące, od spodu jaśniejsze; młode liście jedwabiście owłosione, na brzegach orzęsione, starsze prawie nagie.
Czeremcha amerykańska (Padus serotina)
Szeroko rozprzestrzeniona i pospolita w całej Polsce, w górach tylko w formie krzewiastej. Rośnie na glebach wilgotnych, na obrzeżach lasów, w zaroślach łęgowych, w miejscach słonecznych lub tylko częściowo zacienionych.
Liści są skrętoległe, eliptyczne, ostro piłkowane, nagie, u podstawy zaokrąglone, wierzchołek zaostrzony, lekko wydłużony, nerwy boczne w pobliżu brzegu, łuskowato ze sobą połączone; z wierzchu żywozielone, od spodu niebieskawozielone; na ogonku zwykle 2 zielone gruczołki; jesienią czerwone lub żółte.
Dąb szypułkowy(Quercus robur)
Częsty na całym niżu i w niższych położeniach górskich; rośnie na glebach zasobnych, wilgotnych. Stanowi składnik lasów mieszanych, niekiedy tworzy czyste skupiska.
Liście są skrętoległe, eliptyczne, ostro piłkowane, nagie, u podstawy zaokrąglone, wierzchołek zaostrzony, lekko wydłużony, nerwy boczne w pobliżu brzegu, łuskowato ze sobą połączone; z wierzchu żywozielone, od spodu niebieskawozielone; na ogonku zwykle 2 zielone gruczołki; jesienią czerwone lub żółte. Skrętoległe, w pękach na końcach pędów, na krótkich ogonkach, całobrzegie, końce klap zaokrąglone; u nasady sercowate, zwykle niesymetrycznie uszato wykrojone, dolna część liścia węższa niż górna; nerwy dochodzą do końców klap i zatok między klapami; z wierzchu ciemnozielone, od spodu jasno-niebieskawo-zielone.
Okazałe drzewo wysokości do 40m, z szeroką, silnie ugałęzioną koroną. Pień w górze często podzielony na kilka bardzo grubych konarów, u starszych okazów silnie sękatych. Kora gruba, ciemnoszara do brązowoszarej, podłużnie głęboko spękana.
Dąb szypułkowy jest gatunkiem szerokich równin, głębokich gleb aluwialnych. W równym stopniu znosi gleby piaszczyste jak i gliniaste.
Dąb szypułkowy tworzy dąbrowy, występuje w grądach i łęgach. W lasach łęgowych tworzy zespoły z takimi gatunkami jak poziewnik miękkowłosy Galeopsis pubescens, kokoryczka wielokwiatowa Polygonatum multiflorum, szparag cienkolistny Asparagus tenuifolius.
Dąb szypułkowy jest drzewem długowiecznym. Odznacza się dużą zmiennością i łatwo krzyżuje się z dębem bezszypułkowym. Drewno dębu należy do najwartościowszych. Jest zróżnicowane na biel (wąski, barwy żółtobiałej) i twardziel (szeroka, jasno lub ciemnobrązowa).Tak zwany dąb czarny uzyskuje się przez długotrwałe przetrzymywanie drewna w wodzie. Kora zawiera dużo garbników, stosowanych w ziołolecznictwie. Żołędzie stanowią doskonałą paszę dla zwierząt.
Dąb bezszypułkowy( Quercus sessilis)
W całym kraju, z wyjątkiem rejonów północno-wschodnich; w lasach mieszanych lub tworzy dąbrowy
Liście-skrętoległe, równomiernie rozłożone na pędzie, na stosunkowo długich ogonkach, u nasady poziome lub klinowate, regularnie klapowane, po każdej stronie 5-7 klap, nerwy dochodzą tylko do końców klap; z wierzchu błyszczące, ciemnozielone, od spodu matowozielone
Drzewo wysokości do 40m. Korona regularna, równomiernie ulistniona, szeroka. Pień prosty. Drzewo długowieczne, dostarczające cennego drewna.
Dąb czerwony( Quercus rubra)
Drzewo wysokości do 40m. Korona regularna, równomiernie ulistniona, szeroka. Pień prosty. Drzewo długowieczne, dostarczające cennego drewna.
Liście-skrętoległe, duże, u podstawy szerokoklinowate, z obu stron po 4 pary prawie równoległych do siebie klap bocznych, grubo ząbkowanych, ostro zakończonych; z wierzchu ciemnozielone, od spodu jasnozielone
Duże drzewo z grubym pniem i szeroko ugałęzioną koroną. Kora ciemnoszara, do 40 lat gładka, korowina płytko spękana. Drewno z wąskim bielem i czerwonobrązową twardzielą
Dereń( Cornus)
Rośnie na nizinach, wyżynach; w skalistych, zarośniętych miejscach, na skrajach lasów, w żywopłotach. Lubi lekkie, próchniczne i wapienne gleby
Liście-naprzeciwległe, jajowato-eliptyczne, długo zaostrzone, całobrzegie, z obu stron zielone i pokryte rzadko przylegającymi włoskami; z wierzchu błyszczące; od spodu w kątach nerwów z kępkami białych włosków; z 3-5 parami łukowato biegnących nerwów bocznych.
Duży krzew, także małe drzewo z okrągławą, luźną koroną. Kora żółtoszara, odrywająca się płatami. Rośnie bardzo powoli, osiąga 3-8 m wysokości, może dożyć wieku 100 lat. Daje odrośla z pni, jak i korzeni. Drewno bardzo twarde i ciężkie, z czerwonobiałym bielem i czerwonobrązową, prawie czarną twardzielą
Grab( Carpinus betulus)
Drzewo pospolite i szeroko rozpowszechnione na niżu i w niższych położeniach górskich. Ważny składnik lasów mieszanych. Drzewostany z przewagą grabu zwie się grądami
Liście-skrętoległe, ostro podwójnie piłkowane, podłużnie jajowate, zaostrzone, u nasady zaokrąglone lub sercowate, z wierzchu żywozielone, nagie; od spodu jaśniejsze, wzdłuż nerwów i w kątach skąpo owłosione
Drzewo około 25m wysokości. Korona gęsta, miotlasta, nieregularna. Pień prosty, o falistej powierzchni. Kora gładka, ziemistoszara.
Osiąga wiek około 150 lat, ma dużą zdolność do tworzenia odrośli i bardzo dobrze znosi cięcie, dzięki czemu doskonale nadaje się na formowane żywopłoty. Ma umiarkowane wymagania siedliskowe, jest także bardzo cienioznośny, podobnie jak buk. Drewno grabu jest bardzo ciężkie, twarde i sprężyste, używane do wyrobu narzędzi. Drewno beztwardzielowe, z wyraźną, falisto zaznaczającą się granicą słojów rocznych, o zabarwieniu żółtawobiałym, ciężkie, trudno łupliwe, najtwardsze z krajowych gatunków drzew.
Wiąz pospolity, wiąz polny (Ulmus carpinifolia syn. Ulmus minor Mill., Ulmus campestris L., Ulmus glabra Mill., Ulmus foliacea Gilib.) to gatunek rośliny z rodziny wiązowatych (Ulmaceae Mirb.). Występuje w południowej i środkowej Europie.
Drzewo zrzucające liście na zimę, o wysokości do około 30 metrów. Korona wielopostaciowa - u formy typowej zwykle wysoko sklepiona, ale przy tym wąska. Konary stosunkowo krótkie, mocne, odstające prawie poziomo. Gałęzie na nich raczej niejednolite; boczne niekiedy przygięte i wiszące.
Kora brunatno szara, z długimi dość głębokimi bruzdami i wygrabionymi listwami. Pędy cienkie, gładkie, lekko błyszczące, brunatno czerwone lub ciemnoczerwone.
Liście
Pączki owalne, spiczaste i tylko na szczycie nieco owłosione, poza tym błyszczące, czerwonobrunatne. Liście o długości 6-10 cm i szerokości 5-8 cm, przybierają rozmaite, zmienne kształty, choć przeważnie są odwrotnie jajowate lub podłużne, z wydłużonym wąskim wierzchołkiem i uderzająco skośną, asymetryczną nasadą liścia. Brzeg liścia jest niewyraźnie podwójnie piłkowany albo karbowany, z małymi, skierowanymi ku szczytowi ząbkami. Górna powierzchnia liścia zwykle błyszcząca i ciemnozielona, a dolna - jaśniejsza i z wyraźnymi, pęczkami aksamitnych włosków w kątach większych nerwów, a poza tym naga. Jest gatunkiem ciepłolubnym. Występuje na całym niżu, w górach sięga do 500 m n. p. m.
Robinia akacjowa( Robinia pseudoacacia)
Pospolita w miejscach ciepłych i suchych, często sadzona; widne lasy, suche zarośla, zadrzewienia śródpolne.
Liście-skrętoległe, pierzaste, złożone z miękkich, jajowatych do eliptycznych, na krótkich ogonkach, całobrzegich, z obu stron zaokrąglonych listków; z wierzchu żywozielne, od spodu szarozielone; u nasady dwa duże, spłaszczone, zakrzywione, kłujące o wieloletniej żywotności ciernie (przekształcone przylistki).
Wysokie drzewo, do 25m. Korona dość luźna, pień nisko rozwidla się w grube konary. Kora głęboko spękana, szarobrązowa. Drewno bardzo wytrzymałe
Grusza pospolita( Pyrus communis)
Pospolita na niżu; rośnie dziko na miedzach, przy drogach, niekiedy w lasach, często sadzona.
Skrętoległe, spiczasto-jajowate, sztywne, drobno piłkowane, z 8 parami nerwów bocznych nieznacznie wypukłych od spodu; z wierzchu błyszczące, ciemnozielone; od spodu jaśniejsze, nagie; ogonki zwykle dłuższe niż liście.
Drzewo wysokości do 20m, często z krzywym pniem. Kora szaroczarna, spękana. Korona zwykle rozwinięta jednostronnie, u starszych drzew kopulasta. Drewno nie zróżnicowane na biel i twardziel, czerwonobrązowe, z dobrze widocznymi słojami rocznymi, twarde i ciężkie.
Klon jawor(Acer pseudoplatanus)
Razem z bukiem i jodłą stanowi ważny składnik lasów regla dolnego, pospolity w Sudetach, Karpatach, na południu i zachodzie kraju; gdzie indziej sadzony.
Liście- nakrzyżległe, duże, na długich ogonkach, sztywne, u nasady sercowate, z 5 nerwami; 5-klapowe, ostro wykrojone; klapy karbowano-piłkowane, spiczaste, u nasady nieco zwężone; z wierzchu ciemnozielone, nagie; od spodu jasnozielone do ciemnopurpurowych, w kątach nerwów owłosione; ogonki rynienkowate, nie zawierają przewodów mlecznych
Drzewo osiągające wysokość do 40m. Pień prosty, silny, w zwarciu oczyszczony z dolnych gałęzi. Kora brązowawa, gładka, łuszcząca się podłużnymi płatkami. Korona szeroka, wysoko osadzona. Osiąga wiek do 500 lat. Drewno białe, ciężkie, nie paczące się. Istnieją też odmiany ozdobne
Jeżyna( Rubus)
Bardzo pospolita i szeroko rozprzestrzeniona; rośnie w zaroślach, lasach, na polach, zrębach, przydrożach itp.
Liście- skrętoległe, złożone z 3-7, zwykle 4 listków wychodzących z jednego miejsca; listki o wielu kształtach, ząbkowane, ciemnozielone, nagie lub od spodu biało-szaro-filcowato owłosione; ogonki i nerwy z kolcami; kolce spłaszczone, odgięte w dół.
Kolczasty krzew, wysokości do 3m, o pędach łukowato wygiętych i licznych odrostach korzeniowych lub podziemnych rozłogach. W Polsce występuje ponad 60 gatunków jeżyn, trudnych do rozróżnienia, dodatkowo jeszcze krzyżujących się ze sobą.
Malina właściwa (Rubus idaeus L. Sp.PL.2.:492 1753) - krzew z rodziny różowatych. Występuje w stanie dzikim w niemal całej Europie, oprócz Portugalii i Islandii.
Dorasta do 2 m wysokości, z podziemnymi rozłogami. Pędy wydłużone rózgowato i łukowo zwieszone, pokrytem kolcami
Liście -3-5-7 listkowe, z wierzchu nagie, pod spodem biało kutnerowato owłosione, boczne listki siedzące. Brzeg liścia ostro piłkowany. Liście pędów owocujących zawsze trzylistkowe (nie dotyczy nowych odmian owocujących na pędach jednorocznych).
Kasztanowiec zwyczajny (Aesculus hippocastanum)
Drzewo bardzo popularne, sadzone, nierzadko dziczejące. Ma duże wymagania glebowe, ale niewielkie cieplne i świetlne.
Liście- naprzeciwległe, na długich ogonkach, palczastozłożone z 5-7 odwrotnie jajowatych listków, u nasady klinowatych, na szczycie zaostrzonych, nierówno karbowano-piłkowanych. Liski najszersze w 2/3 długości; z wierzchu słabo połyskujące, żywozielone, nagie, od spodu jasnozielone; nerwy i kąty nerwów filcowato owłosione, unerwienie dłoniaste; ogonek rynienkowaty.
Okazałe, bardzo dekoracyjne drzewo, wysokości do 25m. Pień krótki i gruby, rozwidlający się na kilka grubych konarów. Kora szarobrązowa, tafelkowato spękana. Korona wielka, gęsto ulistniona. Osiąga wiek do 200 lat.
Klon zwyczajny ( Acer platanoides)
Na całym niżu i w niższych położeniach górskich, pospolity; rośnie w lasach mieszanych
Liście- nakrzyżległe, u nasady zwykle sercowate, 7-nerwowe, z 5-7 drobno i długo zaostrzonymi 3-5 zębnymi klapami oraz tępymi wcięciami; z obu stron błyszczące, z wierzchu żywozielone, od spodu jasnozielone, kąty nerwów owłosione.
Rozłożyste, dorastające 30m wysokości drzewo. Pień prosty, smukły. Kora ciemna, podłużnie spękana, nie łuszcząca się. Korona gęsta, obficie ulistniona, szeroka.
Osiąga wiek do 150 lat, rośnie stosunkowo szybko. barwy białej z żółtym odcieniem, błyszczące. Twardziel słabo się zaznacza ciemniejszym zabarwieniem. Drewno twarde, ciężkie i elastyczne.
Kruszyna pospolita (Frangula alnus)
Pospolita i szeroko rozprzestrzeniona; rośnie w różnego typu zbiorowiskach leśnych i zaroślach
Liście-skrętoległe, niekiedy naprzeciwległe, pojedyncze, szerokoeliptyczne do odwrotnie jajowatych, tępo lub krótko zaostrzone, całobrzegie, lekko falowane, cienkie, nagie, z 7-9 lekko zakrzywionymi, nie dochodzącymi do brzegu liścia nerwami, z wierzchu ciemnozielone, od spodu połączone ze sobą, błyszczące, jasnozielone, ogonek owłosiony.
Krzew wysokości do 3m, lub niewielkie drzewo do 7m z luźną koroną. Kora szara, poprzecznie jasno paskowana, wewnątrz barwy żółtozielonej. Dożywa 60 lat, tworzy odrośla korzeniowe. Kora jest surowcem leczniczym.
Topola osika( Populus tremula)
Pospolita w całym kraju; rośnie na obrzeżach lasów, zrębach, hałdach itp.
Liście- skrętoległe, jajowate, do prawie okrągłych, grubo i nieregularnie ząbkowane, nagie , z wierzchu żywozielone i błyszczące, od spodu jasnozielone, na długich bocznie spłaszczonych ogonkach; na pędach szczytowych, odroślowych i świętojańskich, podobne do liści topoli czarnej.
Drzewo wysokości do 30m. Pień prosty. Korona luźna, stożkowata. Osiąga wiek do 100 lat, rośnie bardzo szybko. Jest gatunkiem pionierskim, zasiedlającym tereny zdewastowane i sadzonym w celu zagospodarowania nieużytków
Wierzba krucha (Salix fragilis) - gatunek drzewa należący do rodziny wierzbowatych. Występuje w Europie i Azji. W Polsce jest jednym z bardziej pospolitych drzew.
Drzewo osiągające wysokość do 20 m. Korona szerokorozłożysta. Często w pniu starszych drzew występują spróchniałe dziuple. Dość często spotkać można drzewa ogławiane. Jest drzewem ra Wierzba krucha (Salix fragilis) - gatunek drzewa należący do rodziny wierzbowatych. Występuje w Europie i Azji. W Polsce jest jednym z bardziej pospolitych drzew.
Liście
Lancetowate o długości ok. 15 cm i szerokości 2- 3 cm, ostro zakończone. Przylistki odpadają bardzo wcześnie, tak, że zwykle nie obserwuje się ich na drzewie. Brzegi liścia z gruczołami są zatokowo piłkowane. Ogonek liściowy ma 2 - 4 gruczoły.
Lipa drobnolistna (Tilia cordata) - gatunek drzewa, należący do rodziny lipowatych. Pochodzi z Europy i Azji Zachodniej. W Polsce występuje pospolicie na terytorium całego kraju. Występuje w stanie naturalnym, ale jest także bardzo często sadzona przy domach, w parkach i przy drogach, jako roślina ozdobna i użyteczna.
W stanie naturalnym występuje w lasach, głównie dębowo-grabowych. Często jest nasadzana w parkach, alejach, przy domach i drogach. W zimie nie wymarza, jest dobrze przystosowana do naszego klimatu, jednak duże zanieczyszczenia powietrza szkodzą jej.
Liście
Pod spodem nagie, tylko w kątach nerwów mają pęczki rudych włosów. Po górnej stronie są żywozielone, dolna ich strona jest jaśniejsza. Blaszki, z regularnie piłkowanym brzegiem, mają okrągłosercowaty kształt i charakterystycznie zakończony wierzchołek. Są szersze niż dłuższe i lekko wcięte u nasady. Ustawione są skrętolegle. Liście mają średnicę 30-70 mm (wyjątkowo do 90 mm) i brzegi lekko zawinięte do góry. Błyszczące, jajowate pąki czerwonobrunatnego koloru okryte są dwiema łuskami. Jesienią liście przyjmują żółty kolor.
Lipa szerokolistna, lipa wielkolistna (Tilia platyphyllos) - gatunek drzewa należący do rodziny lipowatych. Występuje w Europie, w Polsce głównie na południu i jest rzadsza od lipy drobnolistnej.
Duże drzewo liściaste, osiągające wysokość do 40 m. Korona jest gęsta i rozłożysta. Szerokość pnia może dochodzić nawet do 5 m, a obwód do 16 m. Drzewo długowieczne - może żyć nawet 1000 lat. Gałązki roczne często są owłosione. Kora szarobrązowa, mniej popękana, niż u lipy drobnolistnej.
Lasy liściaste i zarośla. Występuje głównie na niżu i w niższych położeniach górskich (naturalny zasięg do 800 m n.p.m., wyżej niż lipa drobnolistna). Wymaga gleb żyznych
Ulistnienie skrętoległe. Duże liście (7-12 cm długości), wyraźnie większe niż u lipy drobnolistnej, sercowato jajowate, z obu stron zielone, u nasady nieco niesymetryczne. Wierzchołek spiczasty, brzegi blaszki liściowej piłkowany. Spodnia strona liści, a czasami także górna miękko, delikatnie owłosione. Na spodniej stronie kątach bocznych nerwów występują kępki białych włosków
Sosna zwyczajna, pospolita (Pinus sylvestris L.) - gatunek wiecznie zielonego drzewa z rodziny sosnowatych. Występuje powszechnie na terenach górskich Europy Północnej i Środkowej oraz Syberii Wschodniej. Jej zasięg rozciąga się od Wielkiej Brytanii i Hiszpanii na zachodzie po Serbię i Kaukaz na wschodzie, na północy sięgając krańców Półwyspu Skandynawskiego. W południowej i zachodniej Europie zasięg ten jest poprzerywany, natomiast w środkowej i wschodniej zwarty.
W Polsce jest najpospolitszą z krajowych sosen, tworzy zespoły borów sosnowych (sośniny) (Pinetum) (jako gatunek dominujący), występuje również często w borach mieszanych (Pino-Quercetum). W lasach gospodarczych często sadzi się lite drzewostany sosny pospolitej zwane też monokulturami sosnowymi.
Drzewo iglaste, zimozielone, korona luźna, z konarami rosnącymi w okółkach, początkowo stożkowata, z wiekiem staje się rozłożysta lub parasolowata, w zależności od warunków bytowania. Rosnące samotnie sosny mają rozłożyste, dosyć gęste korony. Rosnąc w skupiskach leśnych drzewa tracą dolne gałęzie i przybierają pokrój parasolowaty. Sosny występujące na terenach nizinnych mają grubsze konary i korony lekko zaokrąglone, natomiast występujące na obszarach wyżynnych mają konary cieńsze i pokrój bardziej stożkowaty.
Igły szarozielone do niebieskozielonych, osadzone parami na krótkopędach, długości 3-5(7) cm, grubości 1-2 mm. Sztywne i twarde, skręcone dookoła swojej osi. U młodych drzew na szczytach pędów igły mogą występować po 3 lub 4 na krótkopędzie. Pozostają na drzewie od 3 do 6 lat.
Tworzy lasy mieszane oraz czyste bory sosnowe zarówno tajgi jak i obszarów górskich Europy w strefie umiarkowanej chłodnej, o klimacie kontynentalnym. Na północy towarzyszą jej świerk pospolity, brzoza brodawkowata, jarząb pospolity oraz topola, na południu dodatkowo sosna czarna, kosodrzewina i limba. Na wschodnich krańcach zasięgu występuje razem z limbą syberyjską. Toleruje różne gleby: piaszczyste, gliniaste, także podłoże zawierające łupki i granit, występuje także na torfowiskach. Jest odporna na mrozy i dobrze znosi susze. W lasach mieszanych zajmuje bardziej nasłonecznione i suchsze zbocza. Na północnych krańcach zasięgu jest typowym gatunkiem niżowym, rośnie na wysokościach od poziomu morza do 1000 m n.p.m. Na południu jest drzewem górskim i rośnie na wysokościach 1200-2500 m n.p.m. W Tatrach rośnie pojedynczo lub w niewielkich grupach do wysokości 1580 m n.p.m.
Świerk pospolity (Picea abies (L.) H.Karst 1881, syn. P. excelsa (Lamb.) Link.) - gatunek drzewa z rodziny sosnowatych (Pinaceae). Jest to jedyny gatunek świerka występujący naturalnie w Polsce. Rośnie głównie w północno-wschodniej części kraju, na południu Polski, w górach i na pogórzu. Nie występuje w sposób naturalny w centralnej Polsce. Zasięg tego gatunku rozciąga się na północy Europy od Norwegii do Rosji, występuje także w Alpach, Sudetach, Karpatach oraz na Bałkanach. Na wschodzie sięga Uralu, gdzie stopniowo wypiera go świerk syberyjski (Picea obovata). Północna granica występowania przebiega w Norwegii
Korona smukła, stożkowata. Dolne konary z wiekiem zwieszają się, górne pozostają w większości poziomo.
Liście- Krótkie (1-3 cm), zaostrzone igły o kwadratowym przekroju poprzecznym. Ułożone równomiernie na gałęziach.
Trzmielina zwyczajna (Euonymus europaeus L. Sp.Pl.1:197 1753) - gatunek krzewu należący do rodziny dławiszowatych (Celastraceae R.Br.). Występuje w Europie i Azji, w Polsce jest dość pospolita na całym obszarze.
Rozłożysty krzew osiągający wysokość do 3 m.
Łodyga -Młode gałązki gładkie, oliwkowozielonawe, starsze czterokanciaste. Pączki z jasnymi dwubarwnymi łuskami, przylegajające do pędów.
Liście -Eliptyczne, zaostrzone, o klinowatej podstawie, piłkowanych brzegach i długości 3-9 cm. Ogonek liściowy krótki (ok. 0,5-1 cm), na blaszce widoczne 5-6 nerwów bocznych. Jesienią liście przebarwiają się na czerwono.
Głóg jednoszyjkowy( Crataegus monogyna)
Pospolity i szeroko rozprzestrzeniony na całym niżu; rośnie w widnych lasach, zaroślach, żywopłotach na obrzeżach pól, często sadzony.
Liście-Skrętoległe, o wielu formach, głęboko powcinane (wrębne), zwykle z 5-7 wąskimi zaostrzonymi klapami, które są do siebie prawie równoległe; błyszczące, zielone, od spodu jaskrawo-niebieskawo-zielone; przylistki bardzo duże
Okazały, gęsty, ciernisty krzew, wysokości do 5m, niekiedy małe drzewo z krzywym pniem i nisko osadzoną koroną. Krzew długowieczny, drewno ciężkie i twarde, doskonałe do wyrobów trzonków do narzędzi.
1
