FIZJOTERAPIA OGÓLNA

PROPEDEUTYKA REHABILITACJI

Wprowadzenie

Teoria

Podstawy

Zasady

• Metody nauczania

• „przy warsztacie”

• Uniwersyteckie

• Bezpośrednie

• Internet - e-learning

• Cel nauczania

• Poznanie przedmiotu

• Nadążanie za postępem wiedzy

• Kompensowanie „spadków napięcia” na linii przekazu wiedzy

MIEJSCE FIZJOTERAPII W PROCESIE LECZENIA

Podstawy Rehabilitacji Medycznej

• Podstawy Diagnostyki

• Podstawy Fizykoterapii

• Podstawy Kinezyterapii

• Podstawy Masażu

• Podstawy Nauki Czynności Dnia Codziennego

• Podstawy Pielęgniarstwa Rehabilitacyjnego

• Podstawy Terapii Zajęciowej

• Podstawy Zaopatrzenia Ortopedycznego

Podstawy Rehabilitacji Społecznej

Podstawy Rehabilitacji Zawodowej

Podstawowe Zagadnienia Deontologiczne oraz Medyczno - Prawne

ZESPÓŁ REHABILITACYJNY

• Lekarz specjalista rehabilitacji

• Pielęgniarka

• Magister rehabilitacji ruchowej - Magister fizjoterapii - Technik fizjoterapii

• Instruktor terapii zajęciowej

• Psycholog kliniczny

• Logopeda

• Asystent socjalny

• Technik ortopedyczny

• Pedagog specjalny

• Instruktor pracy zawodowej

• Kapelan

• RODZINA

RÓŻNICE W REHABILITACJI

• Aspekty: Medyczna - Społeczna - Zawodowa

• Wiek: Dzieci - Dorośli - Starsi

• Specjalności Lekarskie: Internistyczna - Ortopedyczna - Kardiologiczna - Neurologiczna - Neurochirurgiczna - Psychiatryczna - Reumatologiczna - Ginekologiczna - Inne

• Podspecjalności lekarskie: Stany ostre (!) - traumatologia - zawał serca - udar mózgu - uszkodzenia rdzenia kręgowego - SM - MPD - dystrofie mięśniowe - głuchota - ślepota - schorzenia kręgosłupa - uszkodzenia ręki - wady postawy - zaburzenia naczyniowe - i inne

MEDYCYNA

• Profilaktyka

• Leczenie

• Rehabilitacja

POLSKA KONCEPCJA REHABILITACJI

• Powszechność

• Kompleksowość

• Wczesność rozpoczęcia

• Ciągłość

Wg. Prof.. Wiktora Degi

Koncepcja uznana przez WHO w 1969r.

Światowy Kongres Rehabilitacji w 1970r. wyróżnił Prof. W. Degę najwyższy międzynarodowym wyróżnieniem w dziedzinie rehabilitacji im. Alberta Laskera.

Filozofia i geneza Rehabilitacji

• „praźródła” - Renesans - XV - XVII w.

• Znaczenie aktywizacji ciała i umysłu

• Rola bodźców fizykalnych i psychicznych

• Inne czynniki rozwojowe:

• Rozwój idei humanitaryzmu,

• Postęp medycyny,

• Rozwój Nauk Pedagogicznych (Pedagogika Specjalna),

• Rozwój Nauk Technicznych,

• Zmiany w polityce ekonomicznej państw,

• Rozwój kultury fizycznej, a w niej sportu,

Filozofia REHABILITACJI

Aktywizacja ciała i umysłu

Fizjoterapia - czynnikiem fizykalnym - Ruch

• Kinezyterapia

• Terapia zajęciowa (ergoterapia)

• Kultura fizyczna

Reedukacja życia w społeczeństwie - samodzielnego pokonywania barier.

DEFINICJA REHABILITACJI

„Rehabilitacja jest to wyćwiczenie lub przywrócenie jednostce możliwie najwyższej sprawności przez jednoczesne skoordynowane działania medyczne, socjalne, szkoleniowe oraz zawodowe”.

Komitet ekspertów WHO, 1969r.

DEFINICJA REHABILITACJI

Ostatnio została uzupełniona o pojęcie „poprawa jakości życia”, przez co należy rozumieć poprawę:

-- warunków domowych

-- warunków środowiskowe

-- warunków pracy zawodowej

-- warunków środków transportu

-- stosunków międzyludzkich

EWOLUCJA TREŚCI SŁOWA REHABILITACJA

CELE

wpierw: Powrót do pracy

następnie: Zapobieganie wtórnemu kalectwu

Doskonalenie

Ostatnio: Resocjalizacja

Readaptacja

Kompensacja

• Poprawa jakości życia

Wielokierunkowość ewolucji REHABILITACJI

• I Wojna Światowa - resocjalizacja weteranów

• II Wojna Światowa - Howard Rusk (USA)

rehabilitacja, jako III faza postępowania medycznego

wyodrębnienie aspektów rehabilitacji

• Polska - Prof. W. Dega, Prof. M. Weiss, 1967r.MZiOS: Plan Rozwoju Rehabilitacji Medycznej w zakresie: - chorób narządu ruchu

- chorób układu krążenia

- chorób układu oddechowego - chorób psychicznych

DIAGNOSTYKA W FIZJOTERAPII

DIAGNOSTYKA ZACHOWAŃ RUCHOWYCH

Kiedy? - Badania wstępne

- Badania okresowe

- Badania końcowe

Co? - Elementy układu ruchu

Bierne: kości i stawy

Czynne: mięśnie powiązane z układem nerwowym

Jak? - TESTY KODOWE - SKALE

• POMIARY SUBIEKTYWNE

• OCENY ARBITRALNE

• TESTY INSTRUMENTALNE

• POMIARY OBIEKTYWNE, wg Międzynarodowego Układu Jednostek Miar SI

NARZĘDZIA DO OBSERWACJI STRUKTUR

• Oko „nieuzbrojone” - to co widać gołym okiem

• Mikroskop świetlny - 2000x

• Mikroskop skaningowy - rejestracja rozkładu radioizotopu

• Mikroskop elektronowy - 250 000x

• Rezonans magnetyczny - absorpcja promieniowania elektromagnetycznego o częstotliwości drgań ciała w polu magnetycznym

• Spektroskopia - pomiar długości widma świetlnego

NARZĘDZIA DO OBSERWACJI FUNKCJI

• Zachowań ruchowych - Biomechanika

• Neuromechanizmów ruchu - Neurofizjologia Kliniczna

• Reakcji biochemicznych - Biochemia Kliniczna

CECHY MOTORYCZNOŚCI - ZACHOWANIA RUCHOWE

• Postawa ciała

• Ruchy

• Chód

Cechy motoryczności - zachowania ruchowe - oceny subiektywne i arbitralne

TESTY INSTRUMENTALNE METODY BADAŃ ZACHOWŃ RUCHOWYCH

• TESTY KODOWE (skale numeryczne) - oceny subiektywne i arbitralne

• TESTY INSTRUMENTALNE - oceny obiektywne wg. Systemu SI [m, g, s]

POMIARY BEZWZGLEDNE W JEDNOSTKACH „SI” BADANIE - TESTY - INSTRUMENTALNE BADANIE

• Waga, wzrost

• Budowa i postawa ciała

• Zakres ruchu w stawie - artrotest

• Obwody i długości

• Ustawienia miednicy (pł. strzałk. i czołowa)

INSTRUMENT

Waga lekarska ze wzrostomierzem

• Pion, dwie wagi łazienkowe

• Goniometr (kątomierz)

• Taśma „krawiecka”

• Cyrkiel Wilesa,

• deseczki „kalibrowane” co 0.5 cm

• Odruchy

• Czucie powierzchowne

Temperatura Przedmiot ciepły i zimny

• dotyk Młotek neurologiczny

• ból Przedmiot ostry (szpilka)

• Prędkość ruchu; funkcji Stoper

• Siła mięśni; ruchu

Dynamometr zegarowy Ciężarki o różnej wadze

Przedmiot tępy

POMIARY WZGLĘDNE

SKALE NUMERYCZNE

OCENA SUBIEKTYWNA, ARBITRALNA

• Siła mięśniowa

• Nasilenie bólu

• Inne funkcje

Test Lovetta

Analogowa skala bólu

Inne testy

JEDNOSTKI SI MIANO SYMBOLE

Długość metr m

Masa gram kg

Czas sekunda s

Prąd elektryczny

Natężenie amper A

Napięcie wolt V

Rezystancja om Ω

Pojemność farad F

Częstotliwość herc Hz

Inne Jednostki SI

JEDNOSTKI SI MIANO SYMBOLE

Ilość substancji mol mol

Siła niuton N

Ciśnienie paskal Pa

Energia dżul J

Moc wat W

Objętość litr L

Temperatura stopień Celsjusza ^oC

WIELKOŚĆ NAZWA SYMBOL

DŁUGOŚĆ metr m

1/100 centymetr cm

1/1 000 milimetr mm

1/1 000 000 mikrometr µm

1/1 000 000 000 nanometr nm

MASA 1 000x kilogram kg

gram g

1/1 000 miligram mg

CZAS sekunda s

1/1 000 milisekunda ms

1/1 000 000 mikrosekunda µm

PRĄD ELEKTRYCZNY

Natężenie amper A

miliamper mA

Napięcie wolt V

miliwolt mV

Rezystancja om Ω

Pojemność farad F

Częstotliwość zmian herc Hz

V przewodnictwa metr/sekunda m/s

Maksymalna Szybkość Przewodnictwa Vmax

Minimalna Szybkość przewodnictwa Vmin

DIAGNOSTYKA W FIZJOTERAPII

DIAGNOSTYKA w KINEZYTERAPII

• DIAGNOZA - jest to w ujęciu encyklopedycznym - rozpoznanie choroby, na podstawie zmian zachodzących w organizmie. Ocenie musimy poddać wielkość i trwałość cech chorobowych, wszelkie zauważone zmiany. Jednocześnie poszukujemy przyczyn i mechanizmów powstania oraz związków pomiędzy czynnikami uszkadzającymi a następstwami ich występowania (związek przyczynowo - skutkowy).

Badanie pacjenta dla potrzeb kinezyterapii składa się z następujących elementów:

• Badanie podmiotowe (wywiad - anamneza)

• Badanie przedmiotowe (fizykalne - epikryza)

• Badania dodatkowe

BADANIE PODMIOTOWE

Badanie podmiotowe dzielimy na trzy części:

• Wywiad personalny - podstawowe informacje o pacjencie:

• imię i nazwisko,

• wiek,

• stan cywilny,

• adres zamieszkania,

• wykształcenie,

• zawód wykonywany,

• hobby i zainteresowania.

• Wywiad medyczny - informacje o okolicznościach wystąpienia schorzenia:

• czy był to nagły uraz czy długotrwała choroba,

• miejsce wystąpienia dolegliwości bólowej,

• czy było już prowadzone jakieś leczenie (jeżeli tak, to kiedy i z jakim skutkiem),

• czy pacjent przyjmuje w związku z tym leki,

• inne problemy zdrowotne, czyli współistniejące schorzenia,

• czy przechodził w przeszłości jakieś zabiegi operacyjne, ciężkie urazy, choroby,

• czy w rodzinie pacjenta występowały choroby genetyczne.

• Wywiad socjalny - środowiskowy

• sytuacja materialna,

• sposoby utrzymania,

• sytuacja mieszkaniowa,

• czy pochodzi z miasta czy z okolicznych wsi,

• czy są w rodzinie osoby gotowe mu pomóc i zaopiekować się nim,

• jeżeli pacjent wymaga specjalnej opieki musimy pomóc mu ją zapewnić.

1. WIĘKSZOŚĆ INFORMACJI O ISTOCIE CHOROBY FIZJOTERAPEUTA UZYSKUJE OD LEKARZA PROWADZĄCEGO A NIE OD PACJENTA,

2. WYWIAD NIE MOŻE TRWAĆ DŁUŻEJ NIŻ 5 - 10 MINUT,

3. PYTANIA PRZEZ NAS ZADAWANE MUSZĄ BYĆ TAK SFORMUŁOWANE ABYŚMY MOGLI UZYSKAĆ KONKRETNE INFORMACJE (ZAMKNIĘTE, LUB O KRÓTKIEJ WYPOWIEDZI),

4. NIE WOLNO NARUSZAĆ PRYWATNOŚCI PACJENTA. BADANIE PRZEDMIOTOWE

BADANIE PRZEDMIOTOWE

Badanie przedmiotowe możemy podzielić na kilka składowych:

• Statyczne badania odcinkowe

• Dynamiczne badania odcinkowe

• Statyczne badania ogólne

• Dynamiczne badania ogólne

STATYCZNE BADANIA ODCINKOWE

• pomiary długości - wykonywane zwykle za pomocą taśmy krawieckiej, z zaokrągleniem wyniku do pełnych centymetrów. Pozycje do wykonania badania powinny być stabilne i wygodne, a pomiarów zawsze dokonujemy z obu stron dla porównania wyników. Pomiaru dokonujemy zazwyczaj raz, dwa razy w czasie usprawniania.

WYRÓŻNIAMY DŁUGOŚCI:

• Względną - wraz ze stawem

• Bezwzględną - bez stawu

• Absolutną (anatomiczną, całkowitą) - do najdalszego punktu kończyny

• pomiary obwodów - służą do oceny przyrostów lub ubytków masy mięśniowej oraz zmian wysiękowych w obrębie stawów. Pomiarów tych dokonujemy za pomocą taśmy krawieckiej i wykonujemy obustronnie, wyniki zaokrąglając do 0.5 cm.

Ze względu na dużo większy dynamizm zmian badanie wykonujemy co kilka dni czyli kilkakrotnie w ciągu procesu usprawniania

• badanie części recepcyjnej układu nerwowego

Badanie receptorów powierzchownych:

• przez lekki dotyk powierzchni skóry,

• delikatne ukłucia skóry szpileczką,

• naprzemienny dotyk powierzchni skóry na przemian menzurkami z zimną lub z ciepłą wodą, itp.

Badanie receptorów głębokich tzw. proprioreceptorów:

• poczucie pozycji i poczucie ruchu poprzez bierne przemieszczenie kończyny badanego (pacjent ma za zadanie określić położenie kończyny lub samodzielnie powtórzyć dany ruch).

Badanie receptorów korowych tzw. połączonych:

• rozpoznawanie przedmiotów, odczuwanie wibracji, rozpoznawanie kształtów rysowanych na skórze, itp.

DYNAMICZNE BADANIE ODCINKOWE

• badanie zakresów ruchomości

Przeprowadza się je najczęściej za pomocą goniometru z dokładnością do 5^o lub taśmy centymetrowej z dokładnością do 0.5 cm.

• zakres ruchomości czynny wywołany pracą mięśni badanego

• zakres ruchomości bierny wynikający z przyłożenia siły zewnętrznej (ręka terapeuty).

• ocena siły mięśniowej

Badania dokonujemy za pomocą tzw. testu Lovetta. Określamy poziom siły, z jaką badany ruch jest wykonywany, przy czym do zapisania wyników posługujemy się ogólnie przyjętymi przez wszystkich zasadami i stopniowaniem siły.

Test Lovetta - ocena siły mięśniowej

• 0 - jest to tzw. plegia, terapeuta nie wyczuwa żadnego napięcia

• 1 - podczas badania palpacyjnego jest wyczuwalne lekkie napięcie mięśni położonych powierzchownie, terapeuta sprawdza napięcie na przebiegu mięśnia, w miejscu gdzie jest on najlepiej wyczuwalny,

• 2 - pacjent jest w stanie wykonać ruch w warunkach odciążenia, w płaszczyźnie równoległej do podłoża w pełnym zakresie ruchomości, odciążeniem może być zarówno płaszczyzna poślizgowa, podwieszenie jak i ręka terapeuty,

• 3 - pacjent jest w stanie sam wykonać ruch przeciwko sile ciężkości, czyli w płaszczyźnie prostopadłej do podłoża w pełnym zakresie ruchomości,

• 4 - pacjent jest w stanie wykonać samodzielnie ruch jak w stopniu na „3”, ale z dodatkowym minimalnym oporem (masa ręki terapeuty),

• 5- jak wyżej z tym, że opór jest maksymalny, możliwy do pokonania przez pacjenta

podczas badania pozycje ułożeniowe muszą być stabilne, w przypadku „4” i „5” opór przykładany jest zawsze ręką terapeuty, a ruch wykonywany w pełnym zakresie ruchomości czynnej stawu.

STATYCZNE BADANIE OGÓLNE

• ocena postawy ciała - czyli ocena zachowania swobodnej pozycji stojącej.

• obserwacja z przodu - proste ustawienie głowy, równe ustawienie barków w jednej linii, trójkąty szyi, trójkąty talii, kolce biodrowe przednie górne na tej samej wysokości. Sprawdzamy ustawienie rzepek i kostek przyśrodkowych kończyn dolnych

• obserwacja z tyłu -trójkąty szyjne, linia wyrostków barkowych, linia kątów łopatek, trójkąty talii, fałdy pośladkowe, linia dołów podkolanowych i kostek przyśrodkowych.

DYNAMICZNE BADANIE OGÓLNE

• analiza chodu:

• porównujemy chód badanego do prawidłowego wzorca chodu,

• określamy wszelkie nieprawidłowości,

• określamy przyczynę

• ustalamy konieczność wykorzystania pomocy ortopedycznych

• ocena czynności chwytnej kończyny górnej:

• ustalamy jakość chwytu (zdolność dostosowania się ręki do rodzaju trzymanego przedmiotu oraz przenoszenia obciążeń zewnętrznych). Analiza chwytu polega na ocenie funkcji mięśni i więzadeł ręki.

• testy funkcjonalne - sprawdzające zarówno sposób poruszania się pacjenta , jak i wykonywania przez niego czynności codziennych jak: jedzenie, sprzątanie, ubieranie...

POMOCNICZE BADANIA SZCZEGÓŁOWE

• Mają na celu określenie stanu poszczególnych narządów pacjenta, jest to niezbędne przed rozpoczęciem leczenia i usprawniania,

• Badania zleca lekarz prowadzący przed ustaleniem programu usprawniania,

• Poprawne wykonanie badań jest podstawą do postawienia diagnozy, dobrania odpowiedniego programu usprawniania, doboru odpowiednich środków terapeutycznych i rozpoczęcia odpowiedniego leczenia.

Między innymi fizjoterapia korzysta z:

• EKG, czyli elektrokardiografia - metoda badania czynności serca za pomocą elektrokardiografu, polegająca na rejestrowaniu w formie wykresu prądów czynnościowych powstających podczas pracy serca,

• RTG, czyli rentgenodiagnostyka - wykorzystuje promienie rentgenowskie do rozpoznawania niektórych schorzeń; podstawowymi sposobami tego badania jest prześwietlanie i wykonywanie zdjęć rentgenowskich,

• TK, czyli tomografia komputerowa - metoda umożliwiająca badanie struktur wewnątrz ustrojowych; opiera się na wykorzystaniu zasad techniki rentgenowskiej w połączeniu z przetwarzaniem danych przez komputer; wynik badania zostaje zobrazowany na ekranie oscyloskopu lub może mieć postać wydruku. Jest to badanie bardzo precyzyjne i pozwala nam na wykrycie już nikłych zmian chorobowych.

• USG, czyli ultrasonografia - pozwala na uwidocznienie konturów i umiejscowienia struktur prawidłowych i patologicznych na ekranie monitora; jest powszechnie stosowana w medycynie,

• EEG, czyli elektroencefalografia - badanie czynności mózgu za pomocą aparatu elektronicznego polegająca na rejestracji graficznej prądów czynnościowych mózgu i interpretacji zapisu,

• EMG, czyli elektromiografia - rejestracja i analiza bioelektrycznej czynności mięśniowej i nerwowej w celu oceny skurczu i stanu sprawności komórek mięśnia oraz rozpoznawania stopnia uszkodzenia nerwów ruchowych,

• Badania krwi takie jak:

• OB (sprawdzające czy nie występuje stan zapalny w organizmie),

• badanie stanu krzepliwości,

• ASO (czyli odczyn reumatoidalny),

• gazometria (wykazująca stan nasycenia krwi gazami CO i CO_2), itp.:

Diagnostyka w Kinezyterapii

Nazewnictwo ustawień kręgosłupa

• LORDOZA - wygięcie do przodu (odc. C i L)

• KIFOZA - wygięcie do tyłu (odc. Th i S)

• SKOLIOZA - wygięcie do boku, możliwe w każdym odc.

Nazewnictwo ustawień kończyn dolnych:

• SZPOTAWOŚĆ odchylenie od linii środkowej ciała na zewnątrz

• KOŚLAWOŚĆ odchylenie od linii środkowej ciała do wewnątrz

Ustawienie miednicy

Miednica złożona z kości biodrowych, kulszowych i łonowych, zespolona jest kością krzyżową. Jej kifotyczne ustawienie (wygięcie do przodu) ustawia automatycznie miednicę w przodopochyleniu, którego kąt mierzony przy pomocy cyrkla Wilesa zależy między innymi od wieku i płci.

Pomiar przodopochylenia miednicy cyrklem wg Wilesa

Wpływ ustawienia miednicy na ustawienie kręgosłupa w płaszczyźnie strzałkowej

Postawa prawidłowa

Plecy wklęsło-wypukłe

Plecy kołyskowe

Plecy płaskie

Plecy okrągłe

Wpływ skrócenia czynnościowego kd na ustawienie kręgosłupa w płaszczyźnie czołowej

Nazewnictwo kierunków ruchu:

• Zginanie - ruch zbliżania części/odcinka ciała

• Prostowanie - ruch oddalania części/odcinka ciała

• Odwodzenie - ruch od linii środkowej ciała

• Przywodzenie - ruch do linii środkowej ciała

• Rotacja - ruch skrętny do linii wewnętrzna środkowej ciała

• Rotacja - ruch skrętny od linii zewnętrzna środkowej ciała

• Supinacja - ruch odwracania

• Pronacja - ruch nawracania

• Przeciwstawienie - zbliżenie kciuka do podstawy (lub do opuszki) palca V

• Obwodzenie - ruch złożony, jeżeli występują w stawie ruchy w co najmniej dwóch płaszczyznach

Płaszczyzny ruchu Osie ruchu

Postawa anatomiczna

Płaszczyzna strzałkowa Oś czołowa

Czołowa strzałkowa

Poprzeczna pionowa (dł kończyny)

Pomiar ogólnej sprawności fizycznej za pomocą testu w znaczeniu absolutnym jest niemożliwy. Aby określić ogólną sprawność fizyczną, należy dokonać szeregu prób czynnościowych i przeprowadzić różne testy określające stopień rozwoju poszczególnych cech motorycznych.

Próby czynnościowe

Pomiary w spoczynku i przy wysiłku:

• Pomiary ciśnienia krwi (RR): Ciśnienie normalne = 90 - 135 / 50 - 90

• Pomiary tętna (HR) Tętno powolne < 60/min.

Tętno normalne = 60 - 90/min.

Tętno szybkie > 90/min.

• Próba ortostatyczna: W 1 min. po powstaniu z leżenia tętno przyspiesza się o:

6 - 12 / min. = dobra tolerancja

14 - 18 / min. = wynik zadowalający

24 / min. = niezadowalający (pobudliwy lub chory?)

• Próba z przysiadami: tj. pomiar tętna po 20 przysiadach:

podwyższenie o 25% = wynik bardzo dobry

do 50% = wynik dobry

do 75% = wynik zadowalający

do 100% = pobudliwy lub chory?

• Pomiary liczby oddechów na minutę Liczba oddechów prawidłowa: Dziecko = 20 - 23/min.

Dorosły = 16 - 20/min.

• Próba z zatrzymaniem oddechu: ponad 90 s = wynik bardzo dobry

60 - 90 s = wynik dobry

30 - 60 s = wynik dość dobry

poniżej 30 s = wynik zły

GENEZA KINEZYTERAPII

• 2698 p.n.e. - turnieje zdrowotne,

• 776 p.n.e. - pierwsze igrzyska olimpijskie - harmonijny rozwój sprawności ciała i umysłu,

• IV w p.n.e. - Hipokrates - Ojciec Medycyny „Należy pamiętać, że ćwiczenia wzmacniają, a nieczynność osłabia ciało” [„O chirurgii”],

• II w. n. e. - Galen - analiza wpływu ćwiczeń na organizm, pierwsza próba systematyki ćwiczeń

• III w. n. e. - Calius Aurelius - wskazówki do prowadzenia ćw. biernych u chorych z porażeniami

• XVI w. - A. Pare - podwiązywanie naczyń krwionośnych przy amputacjach kończyn

- zaopatrywanie chorych w protezy

- stosowanie protez kosmetycznych

• XVII w. - P. de Marchetti - kontynuacja działań A. Parego w dziedzinie zaopatrzenia ortopedycznego

• XVIII w. - publikacje lekarzy i teoretyków wychowania fizycznego o roli ćwiczeń w szkole

• XVIII / XIX w. - P. Ling i H. Ling - Twórcami systemu gimnastyki leczniczej - Centralny Instytut Gimnastyki Leczniczej w Sztokholmie

• 1837 r. - L. Bierkowski, Kraków - Zakład Gimnastyki Leczniczej

• 1886 r. - T. Matecki, Poznań - „Specjalista gimnastyki leczniczej”

• 1906 r. - H. Kuczalska, Warszawa - Pierwsza Szkoła Gimnastyki i Masażu

• 1892 r. - G. Zander - mechanoterapia - aparaty „zanderowskie”

• 1906 r. - R. Klapp - metoda oddziaływania na kręgosłup w skoliozach

• 1915 r. - R. W. Lovett - metoda pomiaru siły mięśniowej aparatem

• 1933 r. - E. Kenny - metoda postępowania w poliomyelitis anterior acuta

• 1944 r. - B. i K. Bobath - metoda postępowania z dziećmi z mózgowym porażeniem oraz dorosłych po udarach mózgowych

• 1946 r. - Kabat - Kaizer - P.N.F.

• 1948 r. - T.L. De Lorme i Al. Watkins - metoda treningu siłowego z progresywnie wzrastającymi oporami

• 1948 r. - A. Peto - metoda kierowanego nauczania (conductive education - C.E.)

• 1952 r. - G. Murphy - trening biologicznego sprzężenia zwrotnego

• 1953 r. - Hetinger i Muller - metoda treningu oporowego oparta o skurcz izometryczny mm.

• 1953 r. - Mac. Queen - metoda oparta o osiągnięcia De Lorme'a i Watkinsa

• 1958 r. - Ch. Rocher - metoda ćwiczeń w systemie bloczkowo - ciężarkowym

• 1960r - Prof. W. Dega, Poznań - I Katedra Medycyny Rehabilitacyjnej

• 1961r. - Prof. M. Weiss, Konstancin - II Katedra Medycyny Rehabilitacyjnej

EWOLUCJA REHABILITACJI

Do XIX w. - od domów dla więźniów i obłąkanych (przykuwanie do ścian) do lecznic i domów opieki (prace fizyczne)

1846r. - Powstanie Krakowskie, Manifest Rządu Narodowego: „… upośledzony od przyrodzenia na ciele i duszy znajdzie bez upokorzenia niechybną pomoc całego społeczeństwa.”

1900r. - Niemcy; ortopeda Albert Hoff:

„… jest to możliwe jedynie w specjalnie stworzonym domu niepełnosprawnych.”

1918r. - USA, NY; Gilman Thompson; Klinika dla ofiar Wielkiej Wojny Światowej i poszkodowanych w wypadkach przy pracy zawodowej = RESOCJALIZACJA

1942R. - USA, NY; internista Howard Rusk; MEDYCYNA REHABILITACYJNA

TRENDY INTEGRACYJNE FIZJOTERAPII I REHABILITACJI W EUROPIE

1848r. - Niemcy; „Gazeta Terapii Fizykalnej”.

1858r. - Kraków; Komisja Balneologiczna.

1884r. - Berlin; Ireneusz Zabłudowski z Białegostoku tworzy Katedrę Masażu Leczniczego i Fizjoterapii w Chirurgii

1905r. - Kraków; Polskie towarzystwo Balneologiczne

1905r. - Belgia; Zjazd Międzynarodowy Lekarzy Fizjoterapii.

1921r. - Lekarskie Towarzystwo Terapii Fizykalnej

1923r. - Archiwum Terapii Fizykalnej

1937r. - Wcielanie fizjoterapeutów do Rehabilitacji

1945r. - Lekarskie Towarzystwo Medycyny Fizykalnej i Rehabilitacji - Archiwum Medycyny Fizykalnej i Rehabilitacji

1967r. - Towarzystwo Fizjatrów Akademickich

KSTAŁCENIE FIZJOTERPEUTÓW

Przed 1960 kursy MZiOS w zakresie Fizjoterapii dla pielęgniarek. Początek lat `60 Epidemia choroby Polio. Nagłe zapotrzebowanie upowszechnienia zabiegów cieplnych, w szczególności parafinoterapii.

1965r. - Magister rehabilitacji ruchowej - Akademia Wychowania Fizycznego

- Dyplomowani Technicy Fizjoterapii - Medyczne Studium Zawodowe

(w Białymstoku od 1961r.)

Zmiany poziomu kształcenia.

AWF Poznań AWF Wrocław

AWF Warszawa AWF Katowice

AWF Kraków AWF Gdańsk

1998r. - AM w Bydgoszczy kierunek Fizjoterapia przy wydziale lekarskim.

2001r. - AM w Białymstoku kierunek Fizjoterapia.

2006r. - WSK i OZ w Białymstoku kierunek Fizjoterapia z odnową biologiczną.

Oficjalny rozwój Rehabilitacji na początku lat '60.

MZiOS wydanie specjalnej broszury dla organizatorów placówek rehabilitacji. W MZiOS osobny Departament Rehabilitacji. Rozwój Rehabilitacji w czterech kierunkach:

- w chorobach narządu ruchu,

- w kardiologii,

- w reumatologii,

- w psychiatrii.

Dynamiczny rozwoju placówek rehabilitacyjnych na bazie istniejących gabinetów fizykoterapii w placówkach lecznictwa zamkniętego i w lecznictwie otwartym. Zapotrzebowanie na kształcenie fachowych pracowników medycznych. Lekarze specjaliści rehabilitacji (II^o). Dyplomowani fizjoterapeuci.

Ocena stopnia niepełnosprawności.

Związek ze skutkami kalectwa:

• fizyczny,

• prawny,

• finansowy.

Podział na 3 stopnie (kategorie) inwalidztwa jakimi orzekają komisje do spraw inwalidztwa i zatrudnienia (KIZ):

• stopień lekki (III grupa)

• stopień umiarkowany (II grupa)

• stopień znaczny (I grupa)

W 1980 r., Światowa Organizacja Zdrowia, podjęła uchwałę i wydała specjalny dokument, w którym podano 3 stopnie niepełnosprawności:

• I stopień - IMPAIRMENT , uszkodzenie. Jest to jakakolwiek utrata lub nieprawidłowość strukturalna albo funkcjonalna o charakterze psychologicznym. fizjologicznym lub anatomicznym.

Ocena stopnia niepełnosprawności.

• II stopień - DISABILITY, niepełnosprawność. Jest to jakiekolwiek ograniczenie, lub brak wynikający z uszkodzenia, zdolności do wykazania aktywności w rozumieniu lub zakresie uznanym za normalny dla istoty ludzkiej.

• III stopień - HANDICAP, upośledzenie. Jest to niedogodność dla danego osobnika, wynikająca z uszkodzenia i niepełnosprawności, która ogranicza lub uniemożliwia mu spełnienie dotychczasowej normalnej roli, zależnej od jego wieku, płci, czynników społecznych oraz kulturowych.

Ocena stopnia niepełnosprawności.

Korelacja definicji KIZ grup inwalidzkich (I, II i III) z definicjami WHO. Przebieg orzekania w Komisji KIZ. Konflikt interesów świadczeniodawcy (fizjoterapeuta) i świadczeniobiorcy (inwalida).

Rehabilitacja dąży do maksymalnego usprawnienia niepełnosprawnego, co jest równoznaczne z dążeniem do zminimalizowania grupy inwalidzkiej tj. mniejszej kwoty renty inwalidzkiej.

I Zasada: Przede wszystkim najważniejsze jest zdrowie pacjenta i jego jak najlepszy stan oraz jakość jego życia.

POJĘCIA

• Niepełnosprawność

• Inwalidztwo

• Kalectwo

SPORT NIEPEŁNOSPRAWNYCH

• XVII w. - rekonwalescentom zalecana piłka ręczna i szermierka, a ozdrowieńcom po gruźlicy płuc piłka nożna i tenis

• 1880 r. - pierwsze zawody sportowe w biegu osób po amputacji, Anglia

• 1948 r. - Pierwsze Mistrzostwa Świata Paraplegików, Stoke Mandeville Wlk Brytania

• 1965 r. - Międzynarodowa Organizacja Sportu Inwalidów (ISOD), Paryż - Polska współzałożycielem

SPORT NIEPEŁNOSPRAWNYCH

Urodzony we Wrocławiu lekarz neurochirurg, sir Ludwig Gutmann, zorganizował pierwsze w świecie, centrum - ośrodek dla rehabilitacji paraplegików. Byli to żołnierze, którzy doznali uszkodzeń rdzenia kręgowego w czasie działań wojennych. Wtedy śmiertelność tych pacjentów była ogromna, Nie było antybiotyków. Ale po odkryciu penicyliny, życie tym osobom przedłużano. Niemniej groziły inne związane z przeżyciem konsekwencje: odleżyny, infekcje ze strony dróg moczowych, zapalenia płuc, rożne zespoły chorobowe, też i psychiczne, wynikające z unieruchomienia i leżenia na łóżku.

Teoria Gutmanna dotycząca rehabilitacji paraplegików do dnia dzisiejszego nie utraciła swoich podstawowych założeń. Aczkolwiek wprowadzane są coraz to nowe udoskonalenia metody Gutmanna, które poprawiają jakość życia paraplegików. W Stoke Mandeville w 1961 roku odbyła się pierwsza Olimpiada Osób Niepełnosprawnych. Dzisiaj stało się to już zwyczajem nikogo nie zaskakującym.

WPŁYW AKTYWNOŚCI FIZYCZNEJ NA ORGANIZM:

• Większa odporność organizmu

• Poprawa ogólnego stanu zdrowia

• Terapeutyczne oddziaływanie na skutki niektórych chorób

• Kompensowanie utraconych funkcji

Sport niepełnosprawnych

• Wykorzystuje trening sportowy w celu maksymalnego usprawniania pacjenta, w szczególności będącego po urazie rdzenia kręgowego,

• Jako kontynuacja rehabilitacji wczesnej w szpitalu,

• Motor większej motywacji do ćwiczeń,

• Przeciwdziałanie apatii, agresywnemu zachowaniu, powstawaniu reakcji neurotycznych.

• Sposób na dobre życie

• Tonizujące działanie na psychikę sportowca niepełnosprawnego,

• Ułatwienie akceptacji kalectwa,

• Wytworzenie nawyku uprawiania sportu,

• Korzystny wpływ na osobowość i cechy wolicjonalne osoby uprawiającej sport

• Szybkie i sprawne przywrócenie niepełnosprawnej osoby do czynnego życia w społeczeństwie

Sport niepełnosprawnych UCZY:

• Maksymalnego wykorzystania pozostałych sprawności

• Lepszego posługiwania się zaopatrzeniem ortopedycznym

• Łatwiejszego wykonywania codziennych czynności

Sport niepełnosprawnych STWARZA ZAGROŻENIA poprzez:

• Nadmierne przeciążenie zdrowych części ciała prowadzące do pogłębienia się niepełnosprawności,

• Większe ryzyko wystąpienia urazów, a w szczególności w trakcie treningu i zawodów.

Sport niepełnosprawnych - wg prof. Wiktora Degi - MUSI POSIADAĆ:

• Zgodność z programem rehabilitacyjnym niepełnosprawnego sportowca,

• Bezpieczeństwo,

• Powszechność, czyli możliwość uprawiania przez osoby z różnymi rodzajami schorzeń.

Sport niepełnosprawnych - ETAPY DZIAŁANIA

• Nawiązanie kontaktu z osobą niepełnosprawną - dostarczenie informacji o działalności grup sportowych oraz nabór chętnych do udziału w obozach organizowanych przez Stowarzyszenie Grupy Aktywnej Rehabilitacji,

• Usprawnianie na obozach o odpowiedniej bazie lokalowej i kadrowej,

• Działanie grup w terenie - tworzenie Grup Aktywnej Rehabilitacji i organizacja zajęć sportowych niepełnosprawnym.

Sport niepełnosprawnych - KLASYFIKACJA:

• Grupa I - Inwalidzi narządu wzroku (B)

• Grupa II - Inwalidzi narządu słuchu

• Grupa III - Inwalidzi z amputacjami kończyn (A)

• Grupa IV - Inwalidzi z uszkodzeniem rdzenia kręgowego

• Grupa V - Inwalidzi z innymi uszkodzeniami narządu ruchu (LA)

• Grupa VI - Inwalidzi z porażeniem mózgowym

Dodatkowo wykorzystuje się klasyfikację funkcjonalną w poszczególnych dyscyplinach sportowych, w celu określenia poziomu sprawności sportowca.

KINEZYTERAPIA

Związki Kultury Fizycznej i Rehabilitacji

„Nie można sobie wyobrazić współczesnej rehabilitacji ruchowej bez kultury fizycznej” [W. Dega]

Związki Kultury Fizycznej i Rehabilitacji

• Składowe Kultury Fizycznej:

• WF

• Sport

• Rekreacja i turystyka

• Formy lecznicze

Formy Lecznicze Kultury Fizycznej

• Każdy ruch leczniczy jest ćwiczeniem ruchowym

• Każdy rodzaj schorzenia wymaga dostosowania ćwiczeń

• Podział ćwiczeń ze względu na organizację, to: - indywidualne

- zbiorowe

• Jednostką metodyczną jest „lekcja” = „zabieg”

• Ćwiczenia lecznicze są metodycznie podzielone i stanowią treści kinezyterapii

Wybrane zagadnienia czynności ruchowej

• Mięsień szkieletowy jest efektorem układu nerwowego

• Jednostka ruchowa = motoneuron i włókna mięśniowe

• Bodziec w OUN powoduje zmianę napięcia mięśniowego, w wyniku którego może nastąpić:

- wydłużenie mięśnia

- skrócenie mięśnia

- wzmożenie napięcia bez zmiany długości

- zmiana długości i napięcia mięśnia

• Podział czynności mięśni:

- mięśnie agonistyczne

- mięśnie antagonistyczne

- mięśnie synergistyczne

- mięśnie ustalające

• Rodzaje skurczu mięśnia:

- izotoniczny

- izometryczny

- auksotoniczny

• Każdy rodzaj ćwiczenia wymaga analizy ruchu:

- pozycji wyjściowej do ruchu (stanie, siad, leżenie)

- rodzaju ruchu (zginanie, odwodzenie, rotacja)

- drogi ruchu (zgodnej z anatomią czynn.)

- tempa ruchu (wolne, szybkie, przerywane)

Cechy motoryczne człowieka

Główne cechy motoryczne, współzależnie sterowane przez układ nerwowy, to:

• Siła

• Szybkość

• Wytrzymałość

• Zwinność

SIŁA skurczu mięśnia zależy od:

• Przekroju fizjologicznego mięśnia

• Liczby i synchronizacji skurczu włókien mięśnia (liczba zaangażowanych jednostek motorycznych)

• Długości mięśnia

• Prędkości skracania się mięśnia podczas ruchu

Metody treningu SIŁY:

• Krótkotrwałe, maksymalne obciążenia. Dozowanie ustalone na podstawie sprawdzianu = 100%. Rozpoczyna się od 60% siły maksymalnej (metoda „ciężkoatletyczna)

• Ćwiczenia z oporem = 50 - 60% siły max. i wg. programu „setów” ćwiczeń po 6 - 10 powt. z przerwami 2 - 5 min. (metoda „kulturystyczna”)

Metody treningu SIŁY:

• Trening obwodowy, to głównie zwiększenie odporności organizmu na zmęczenie. Stosuje się mniejsze obciążenia; oddziaływuje się na układ krążenia i oddechowy. Dobór 8 - 12 ćwiczeń, każde po 1 min., w tempie nie szybkim, z liczbą powtórzeń 10 - 15 i przerwami na wypoczynek. m.in. ćwiczenia ze sprzętem (piłka lekarska, ekspandor, hantle...)

SZYBKOŚĆ pracy mięśnia zależy od:

• Czasu reakcji

• Koordynacji nerwowo - mięśniowej

• Siły dynamicznej

• Stopnia opanowania techniki ruchu

Metody treningu SZYBKOŚCI:

• Metoda powtórzeniowa

WYTRZYMAŁOŚĆ pracy mięśnia zależy od:

• Wydolności układu krążenia (miejscowa i ogólna)

• Wydolności układu oddechowego

• Przystosowania psychicznego

Metody treningu WYTRZYMAŁOŚCI:

• Metoda ciągła,

• Metoda powtórzeniowa + przerywana,

• Metoda interwałowa,

• Metoda startowa (sport).

ZWINNOŚĆ

Cecha motoryczna bardzo złożona.

Jest to zdolność dostosowania funkcji ruchowych do zmieniających się warunków otoczenia.

ZWINNOŚĆ zależy od:

• Koordynacji ruchów,

• Szybkości procesów nerwowych,

• Szybkości ruchów.

Metody treningu ZWINNOŚCI:

• Ćwiczenia siły, szybkości i wytrzymałości,

• Ćwiczenia utrzymujące prawidłowe zakresy ruchomości

• Ćwiczenia utrzymujące elastyczność ść. i mm.

BADANIE CECH MOTORYCZNYCH

• Sprawność fizyczna człowieka - aktualna możliwość wykonania danego zadania ruchowego, wymagającego zaangażowania wielu cech motorycznych jak siły, szybkości, wytrzymałości i zwinności.

• Sprawną fizycznie jest ta osoba, która charakteryzuje się zarówno sprawnością mięśni, jak i układu krążenia, oddechowego i termoregulacyjnego.

KINEZYTERAPIA - zasady ogólne

Higiena i bezpieczeństwo prowadzenia ćwiczeń z pacjentem (grupą pacjentów)

WYMAGANIA PODSTAWOWE:

• Dostateczna przestrzeń do wykonywania ćwiczeń,

• Prawidłowe oświetlenie,

• Dobra wentylacja pomieszczenia,

• Temperatura pomieszczenia (16^o - 18^o C),

• Dostateczne wyposażenie w sprzęt i urządzenia stałe (np.: drabinki, kraty, ławeczki, materace, lustra)

• Dostateczne wyposażenie w sprzęt i przedmioty „ruchome”, tj.: piłki, ciężarki, rotory, inne specjalist.

ZABIEG KINEZYTERAPEUTYCZNY TO PROCES PEDAGOGICZNY

Kinezyterapeuta uczy wykonywania ćwiczeń leczniczych zgodnie z systematyką i metodyką ćwiczeń fizycznych.

TESTY SPRAWNOŚCIOWE DLA OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH - skale numeryczne

• Test czynności dnia codziennego

• Skale sprawności funkcjonalnej wg. Barthel

• Skala upośledzenia sprawnościowego wg. Rankina

• Skala niezależności funkcjonalnej

• Test Lovetta

OKREŚLENIA ĆWICZEŃ

1. Ćwiczenia: indywidualne

2. zespołowe

3. ogólnie usprawniające

4. w wodzie

5. poranne

6. Oddechowe: ogólne

7. specjalne

8. wytrzymałościowe

9. siłowe

10. zwinnościowe / gibkościowe

11. szybkościowe

12. koordynacyjne

13. uspokajające

14. rozluźniające / relaksacyjne

15. z przyborami

16. na przyrządach

17. równoważne

18. symetryczne

19. asymetryczne

20. statyczne

21. dynamiczne

22. izometryczne

23. izotoniczne

24. antygrawitacyjne

25. bierne / test Lovetta = 0^o

26. czynne w odciążeniu / = 1^o - 2^o

27. czynne wolne / = 3^o

28. czynne z oporem / = 4^o - 5^o

29. redresyjne / autoredresyjne

30. kontralateralne

31. ipsilateralne

32. prowadzone - wspomagane

33. korekcyjne

34. manipulacyjne

35. lokomocyjne (chód, wózek)

36. Ćwiczenia wg koncepcji NDT - Bobath

37. PNF - Kabat-Kaizer

38. Mc Kenzie

39. Vojty

40. Peto

41. Brunkow

42. Ciriax

Wpływ akinezji i hipokinezji

na poszczególne układy organizmu człowieka.

Akinezja - bezruch

• stan pojawiający się w przypadku uszkodzeń układu pozapiramidowego, występuje m.in. w chorobie Parkinsona oraz po przyjęciu neuroleptyków lub leków uspokajających.

• brak ruchów lub ich znaczne upośledzenie wywołane uszkodzeniem obwodowego narządu ruchu, zaburzenia w układzie nerwowym lub na tle psychicznym

Leki neuroleptyczne (neuroleptyki)

• leki stosowane w terapii schizofrenii i innych psychoz. Usuwają albo łagodzą urojenia i omamy oraz uspokajają pacjenta. Niektóre objawy uboczne podawania neuroleptyków to zaburzenia ruchowe (nadmierne napięcie mięśni, drżenie rąk, grymasy twarzy), suchość w ustach, senność i przyrost masy ciała. Rzadko dochodzi do groźnych powikłań (wysoka gorączka, podwyższone ciśnienie krwi, zaburzenia świadomości).

Hipokinezja

• niedostatek ruchu, wysiłku fizycznego, negatywne dla zdrowia osobniczego i społecznego zjawisko nasilające się w 2 pł. XX w., polegające na dysproporcji pomiędzy zwiększającym się obciążeniem układu nerwowego, a zmniejszającym się obciążeniem układu ruchowego,

• Prowadzi do zaburzeń w zakresie układów:

sercowo-naczyniowego, trawiennego, autonomicznego, psychonerwowego, a także negatywnie wpływa na rozwój zdolności motorycznych i postawę ciała.

Zarówno brak jak i niewystarczająca ilość wysiłku fizycznego doprowadzają do zaburzeń poszczególnych układów organizmu człowieka.

W obrębie układu krążenia obserwujemy:

• zmniejszenie objętości wyrzutowej i pojemności minutowej serca, co jest wynikiem redukcji objętości osocza, co wiąże się ze wzrostem częstotliwości skurczów mięśnia sercowego

• zmniejszenie zapotrzebowania tkanek na tlen

• zmniejszenie objętości krwi

• zmniejszenie aktywności unerwienia współczulnego serca

• zwiększenie krzepliwości krwi, co inicjuje skłonność do powstawania zatorowości w naczyniach krwionośnych.

• obniżenie tolerancji ortostatycznej, co jest wynikiem zmniejszenia pobudliwości odruchu z baroreceptorów tętniczych (na skutek pionizacji biernej),

• zmniejszenie napięcia i zanik mięśni szkieletowych prowadzi do obniżenia napięcia ścian naczyń żylnych,

• skłonność do powstawania żylaków kończyn dolnych,

• zwiększenie ryzyka nadciśnienia tętniczego

• badanie EKG wskazuje na:

• upośledzenie przewodzenia impulsów sercu,

• zakłócenia repolaryzacji,

• pogłębienie zmian niedokrwiennych.

Wpływ bezruchu na mięśnie szkieletowe:

• zmniejszenie masy ciała na skutek zaniku mięśni (szczególnie dotyczy mięśni kończyn dolnych, gdzie obserwujemy zmniejszenie ich przekroju poprzecznego), czego skutkiem jest obniżenie siły m. m.,

• redukcja zawartości białek kurczliwych oraz liczby mitochondriów

• mniejsza wrażliwość na insulinę

• zwiotczenie i stopniowy zanik mięśni (zwiększenie utraty azotu wskutek rozpadu białka mięśniowego), także poprzez spadek produkcji hormonu wzrostu (somatotropiny).

Wpływ bezruchu na układ kostno-stawowy:

• wzrost wydalania jonów wapnia oraz fosforanów z moczem, kałem i potem,

• atrofia kości,

• zmniejszenie gęstości kości kończyn dolnych - rozwój osteoporozy,

• demineralizacja kości,

• zwiększa ryzyko uszkodzeń stawów

(co jest wynikiem braku oddziaływań sił nacisku zarówno na samą kość - związane jest to z budową kości, a dokładniej ułożeniem beleczek kostnych zgodnie z liniami nacisków oraz naprężeń, a także na chrząstkę stawową szklistą, która zanika bezpowrotnie,

• słabsze odżywianie tkanki kostnej i chrzęstnej,

• zmniejszają się zakresy ruchomości stawów, co związane jest z występowaniem przykurczów mięśni, więzadeł, torebek stawowych, a także miękkich tkanek okołostawowych, także przez zrosty kostne.

Wpływ bezruchu na układ odpornościowy:

• zmniejszenie właściwości bakteriobójczych skóry,

• zmniejszenie zdolności fagocytarnej granulocytów obojętnochłonnych,

• zmniejszenia odporności swoistej i odporności nieswoistej ustroju.

Wpływ bezruchu na układ pokarmowy:

• zmniejszenie metabolizmu związane z malejącym zapotrzebowaniem na składniki odżywcze,

• wzrost skłonności do otyłości związane z magazynowaniem przez tkankę tłuszczową nadmiernej ilości węglowodanów

• mniejsza zdolność przyswajania glukozy przez tkanki oraz wrażliwość na insulinę (doprowadzająca do podwyższonych wartości cukru we krwi), co wpływa na rozwój cukrzycy, nadciśnienia a także zmian miażdżycowych (bardzo niekorzystne zmiany w gospodarce tłuszczami: wzrost „złego” cholesterolu LDL (miażdżycorodnego) oraz znaczne obniżenie „dobrego” cholesterolu HDL)

• Skłonność do zaparć a także tworzenia się przepuklin.

Wpływ bezruchu na układ oddechowy:

• zmniejszenie liczby mitochondriów i enzymów niezbędnych do przeprowadzania procesów tlenowych,

• zmniejszenie pojemności życiowej płuc,

• trudności z wymianą gazową,

• zmniejszenie maksymalnej wentylacji płuc.

Wpływ bezruchu na układ nerwowy:

• zaburzenia czucia priopriocetywnego

• osłabia koordynację ruchową,

• sprzyja obniżeniu nastroju i zmniejsza zdolność radzenia sobie ze stresem - spowodowane głównie spadkiem produkcji niektórych neuroprzekaźników w mózgu (np. noradrenaliny, beta- endorfiny), co może prowadzić do depresji,

• pogorszenie ostrości wzroku,

• podwyższenie progu odczucia dźwięku,

• zaburzenia w utrzymaniu równowagi i fizjologicznego chodu,

• zaburzenia snu i koncentracji,

• bóle głowy,

• pogorszenie sprawności psychomotorycznej

Wpływ bezruchu na metabolizm i skład płynów ustrojowych:

• zmniejszenie objętości płynów ustrojowych

• zwiększenie diurezy-utrata wody z organizmu związana z zahamowaniem wydzielania reniny, wazopresyny i aldosteronu

• wzmożone wydalanie jonów Na⁺,K⁺,Ca²⁺

• zmniejszenie liczby erytrocytów i leukocytów (zatrzymanie czerwonych krwinek w śledzionie w następstwie zwiększonego przepływu krwi przez ten narząd i zmniejszenie wydzielania erytropoetyny),

• zwiększa się ilość fibrynogenu co sprawia, że ulega skróceniu czas krzepnięcia krwi,

• zmniejsza się ilość hemoglobiny.

CIEKAWOSTKI !!!

• narząd nieużywany zanika, przykładem oczodół płastugi inaczej flądry (ryba głębinowa, której oko uległo zanikowi w wyniku braku promieni świetlnych, czyli w wyniku braku ćwiczenia oka promieniami świetlnymi),

• po kilku miesiącach leżenia w łóżku, człowieka trzeba na nowo uczyć chodzić; drastycznie spada odporność na choroby!!! Organizm ludzki zaprogramowany jest na 130 lat życia lub 3 miliardy skurczów serca.

Trening fizyczny: obniża tętno,

obniża ciśnienie tętnicze krwi,

cofa wiek biologiczny;

Podstawowe problemy medyczne związane z hipokinezją

Podstawowe problemy medyczne związane z hipokinezją

• Powikłania ze strony układu:

• Oddechowego

• Sercowo - naczyniowego

• Moczowo - płciowego

• Mięśniowego

• Pokarmowego i wydalniczego

• Nerwowego

• Powikłania natury emocjonalnej

Powikłania ze strony układu oddechowego

Są to zaburzenia w prawidłowości funkcjonowania układu oddechowego objawiające się:

• Dysfunkcją płuc,

• Zaburzeniem funkcji klatki piersiowej,

• Niedotlenieniem organizmu,

• Obniżeniem poziomu sprawności ogólnej.

Terapia oddechowa

• Cel:

• Zwiększenie wentylacji płuc,

• Wzmocnienie przepony i mięśni oddechowych,

• Zachowanie ruchomości klatki piersiowej,

• Ułatwienie odksztuszania zalegającej wydzieliny.

• Prowadzenie ćwiczeń oddechowych:

• Od chwili przyjęcia do szpitala,

• Prowadzenie co godzina przez 3 - 5 min.,

• Ćwiczenia stymulowane słownie:

• 1,2 - wdech

• 3,4,5 - wydech, wydech, wydech

• 6 - pauza, lub

• 1,2 - wdech

• 3 - pauza

• 4,5,6 - wydech, głębszy wydech, jeszcze głębszy wydech!

• Ćwiczenia wspomagane ruchem ramion

• Ćwiczenia wspomagane dodatkowo uciskiem rękoma terapeuty, lub woreczkami z piaskiem - 1kg. na powłoki brzuszne,

• Ćwiczenia oporowe:

• Przez „zasznurowane” usta,

• Przez słomkę do naczynia z wodą

(„gotowanie wody”),

• Z wykorzystaniem lekkich przedmiotów np. wata, papier,

• Odksztuszanie z pomocą ze strony terapeuty:

• Poprzez energiczny ucisk na powłoki brzuszne zsynchronizowany z fazami oddychania,

• Poprzez „sprężynowanie” klatki piersiowej,

• Poprzez artykułowanie głosek „wibracyjnych” np. rrrr,

• Poprzez wydłużenie fazy wydechu do pojawienia się kaszlu,

• Poprzez wspomaganie wydechu przez dwóch terapeutów jednocześnie, stojących po bokach pacjenta,

• Poprzez wspomaganie taśmą nieelastyczną owiniętą wokół klatki piersiowej również samodzielnie przez pacjenta.

Powikłania ze strony układu krążenia

Terapia krążeniowa

• Cel:

• Trening układu sercowo - naczyniowego

w sytuacji akinezy,

• Wspomaganie mechanizmu „pompy mięśniowej”,

• Poprawa trofiki - działania z zakresu profilaktyki przeciwodleżynowej,

• Prowadzenie:

• Ćwiczeń biernych, wspomaganych lub czynnych w zależności od stanu pacjenta i jego możliwości ruchowych,

• Terapii ułożeniowej,

• Stopniowej pionizacji biernej lub czynnej,

• Masażu klasycznego m. in. z zastosowaniem środków o różnej temp. (żele, kostki lodu),

• Drenażu limfatycznego,

• Zabiegów higienicznych ciała.

Powikłania ze strony układu moczowo - płciowego

Terapia

• Cel:

• Profilaktyka zaburzeń ze strony układu - stany zapalne pęcherza, dróg moczowych,

• Przeciwdziałanie wtórnym zmianom w obrębie układu:

• Zaburzenia krążenia nerkowego,

• Kamica

• Wsteczny odpływ moczu,

• Prowadzenie:

• Cewnikowania stałego (2 - 3 tygodnie),

• Cewnikowania doraźnego (co 6 - 8 godz.),

• Płukania pęcherza roztworem NaCl 0,9%,

• Działań w kierunku wytworzenia automatyzmu pęcherza moczowego,

• Wspomagania farmakologicznego.

Powikłania ze strony układu mięśniowego i aparatu kostno - stawowego

Terapia

• Cel:

• Zapobieganie zanikom mięśniowym z nieczynności,

• Zapobieganie ograniczeniom zakresu ruchomości,

• Profilaktyka przeciwprzykurczowa,

• Prowadzenie:

• Ćwiczeń biernych lub czynno - biernych w zależności od stanu pacjenta,

• Ćwiczeń wspomaganych i samowspomaganych,

• Ćwiczeń biernych redresyjnych,

• Ćwiczeń czynnych w zakresie możliwości i potrzeb pacjenta,

• Terapii ułożeniowej celem zabezpieczenia przed deformacjami w obrębie kończyn,

• Pionizacji.

• Metodyka prowadzenia poszczególnych ćwiczeń wymaga szczegółowego opisu dla poszczególnych aktywności, stąd niemożność przedstawienia metodycznego prowadzenia tych ćwiczeń w związku z ograniczeniami czasowymi, chyba że pobieżnie…?

• Ćwiczeń wg wybranej koncepcji,

• Ćwiczeń w różnym środowisku (ląd, woda)

• Ćwiczeń dostosowanych do stanu pacjenta i jego potrzeb (wg wskazań).

Prawidłowo prowadzona terapia skraca czas pobytu pacjenta w szpitalu i obniża koszta leczenia.

PROFILAKTYKA PRZECIWODLEŻYNOWA

Polega na:

• Układaniu pacjenta na materacu przeciwodleżynowym,

• Nienagannie zasłanym prześcieradle,

• Zmianach pozycji ułożeniowych co 2 - 3 godz. (z wyłączeniem spoczynku nocnego),

• Stosowaniu:

technik masażu, oklepywania i nacierania spirytusem i lodem okolic ciała narażonych na ucisk:

• Kość krzyżowa

• Krętarz większy kości udowej

• Guzy

• Kłykcie

• Głowy kości,

• Zabezpieczeniu narażonych na odleżyny miejsc odpowiednim zaopatrzeniem w postaci kółek gumowych lub z waty, celem odciążenia tych miejsc,

• Zabezpieczeniu kończyn przed deformacjami poprzez odpowiednie podparcie stóp, nóg i rąk.

KOMPENSACJA ADAPTACJA I REGNERACJA

KOMPENSACJA

Zdolność całkowitego lub częściowego wyrównania skutków działania czynników szkodliwych. W stosunku do ciała ludzkiego jest to zjawisko wrodzone, występujące samorzutnie na drodze odruchów dzięki środkom zapasowym, którymi dysponuje organizm.

Zembaty 1983r.

KOMPENSACJA

Zdolność zastępowania drogą odtwarzania utraconych funkcji poprzez pracę odpowiedzialnego za nią , a tylko częściowo uszkodzonego elementu, lub całkowite przejęcie jej przez inną, zdrową składową tego narządu.

A. Zembaty 2003r.

KOMPENSACJA

Złożony proces dokonujący się w ustroju, zmierzający do wyrównania jego braków, zastąpienia czynności uszkodzonych narządów i przystosowania się do środowiska w warunkach morfologicznych i czynnościowych schorzeń lub urazów.

Z. Nadolski 1986r.

ADAPTACJA - PRZYSTOSOWANIE

• Adekwatna zmiana zachowania w zależności od określonej sytuacji i warunków życiowych, pozwalająca na optymalne funkcjonowanie

• Reakcja przystosowawcza do określonej sytuacji bodźcowej

ADAPTACJA

• Adaptacja psychologiczna Wyzbycie się przez pacjenta obaw przed samodzielnym postępowaniem, które spowodowane są rzeczywistymi i urojonymi przyczynami

• Adaptacja narządowa Dotyczy takiego postępowania niepełnosprawnej osoby, które pozwoli na wykorzystanie w maksymalnym zakresie zmienionej funkcjonalnie części ciała przy wsparciu pomocami ortopedycznymi Kikut + Proteza = Nowy Zastępczy Narząd

REGENERACJA

Odtwarzanie się utraconych lub uszkodzonych części ciała, narządów czy tkanek. Zdolność do regeneracji występuje u człowieka w ograniczonym stopniu i dotyczy głównie tkanek

(gojenie się ran, zrosty kostne po złamaniu, odrastanie uszkodzonego nerwu, regeneracja wątroby).

A. Zembaty 1986r.

REGENERACJA

Odtwarzanie uszkodzonych lub utraconych części ciała, narządów, tkanek albo komórek organizmów żywych. U człowieka te możliwości są znacznie ograniczone w stosunku do roślin czy zwierząt (odrastające po obcięciu konary drzew, odrastanie utraconego ogona u jaszczurki - odmieńca jaskiniowego).

A. Zembaty 2003r.

KOMPENSACJA STEROWANA

Działania mające na celu osiągnięcie w największym, możliwym do osiągnięcia w danej sytuacji stopniu poprawy funkcjonalności człowieka przy wykorzystaniu wszelkich metod terapeutycznych oraz środków medycznych takich jak leczenie zachowawcze, leczenie operacyjne i zaopatrzenie ortopedyczne.

Im większy ubytek morfologiczny części narządu ruchu tym większy musi być kompensacyjny przerzut funkcji na jego pozostałe, zdrowe składowe.

Transfer kompensacyjny to przede wszystkim poprawa wskaźników zdolności kondycyjnych takich jak siła i wytrzymałość zespołów mięśniowych. Bardzo istotna jest również koordynacja ruchu, czyli technika ruchu.

Kompleksowe, wielotorowe oddziaływanie ukierunkowane na poprawę cech motorycznych osoby niepełnosprawnej w zakresie siły i wytrzymałości oraz koordynacji ruchu pozwala na wytworzenie rezerw kompensacyjnych, co stanowi cel działań kinezyterapeutycznych u chroników.

PRAWA ANOCHINA

1. Każdy żywy organizm posiada odpowiednie mechanizmy fizjologiczne pozwalające na zastąpienie funkcji różnych narządów, których prawidłowe działanie ustało lub zostało zaburzone w skutek choroby, urazu lub innego destrukcyjnego czynnika.

2. Uruchomienie rezerw czynnościowych (kompensacyjnych) może nastąpić samoczynnie tylko w sytuacji zaburzenia czynności podstawowych dla niej mechanizmów fizjologicznych i odpowiedzialnych za nią.

3. Podczas zadziałania czynnika destrukcyjnego procesy kompensacji zostają uruchomione samoczynnie, bez udziału woli i niezależnie od tego, który narząd został uszkodzony.

4. Powrót, reedukacja utraconych funkcji nie jest procesem trwałym. Wymaga kontynuacji treningu leczniczego, przy stale zmieniających się, odpowiednio dobieranych bodźcach aferentnych, co musi być „potwierdzane” przez analizator kinestetyczny w całym procesie usprawniania.

ANALIZATOR KINESTETYCZNY POJĘCIE CZYNNOŚCIOWE

Zespół komórek i dróg nerwowych wyspecjalizowanych w odbiorze, przetwarzaniu i syntetyzowaniu bodźców. Inaczej jest nazywany przekaźnikiem tzw. czucia głębokiego (proprioceptywnego).

ANALIZATOR KINESTETYCZNY składa się z :

1. Receptorów narządu ruchu:

• Wrzecionka mięśniowe (stopień i stan napięcia mięśni)

• Wrzecionka ścięgniste (reakcje na przeciążenia w ścięgnach)

• Ciałka Paciniego (położenie części ciała względem siebie)

• Proprioreceptory statyczne (położenie ciała w przestrzeni)

2. Dróg dośrodkowych (aferentnych) nerwów obwodowych doprowadzających bodźce do Ośrodkowego Układu Nerwowego, do zwojów rdzeniowych, w których umieszczone są pierwsze neurony czuciowe.

3. Dróg dośrodkowych rdzenia kręgowego i mózgu.

4. Pól recepcyjnych (czuciowych) kory mózgowej, gdzie zachodzi ostateczna analiza i synteza bodźców nowych, złożonych.

KOMPENSACJA STEROWANA

W oparciu o Prawa Anochina można stwierdzić, że aby osiągnąć pozytywny efekt w czasie postępowania fizjoterapeutycznego (w celu osiągnięcia rezerw kompensacyjnych) wymagana jest duża różnorodność środków do realizacji tych samych celów terapeutycznych

CZYNNIKI WYWIERAJACE WPŁYW NA PRZEBIEG KOMPENSACJI

1. Lokalizacja uszkodzenia

2. Rozmiar uszkodzenia

3. Szybkość powstawania defektu

4. Ogólny stan chorego

5. Psychiczna motywacja pacjenta

6. Wiek chorego

7. Właściwe sterowanie procesami kompensacji

LOKALIZACJA USZKODZENIA

Im precyzyjniej zorganizowana jest funkcja uszkodzonego narządu poprzez jego powiązanie z układem nerwowym, tym trudniejszy i dłuższy w czasie musi być proces kompensacji utraconych sprawności.

Wynika to z faktu iż podstawowa jednostka strukturalna O.U.N. - komórka nerwowa - nie posiada możliwości regeneracyjnych. Raz zniszczona traci na stałe swoje funkcje.

ROZMIAR USZKODZENIA

Większe morfologiczne zniszczenie jakiegoś narządu rokuje gorzej, szczególnie wtedy, gdy zniszczone zostają jego powiązania z O.U.N., który steruje jego funkcją. Osłabia to sygnalizację o defekcie co ujemnie odbija się na możliwościach kompensacyjnych.

SZYBKOŚĆ POWSTAWANIA DEFEKTU

Długotrwały proces patologiczny zostawia na ogół odpowiedni zapas czasu na wytworzenie mechanizmów kompensacyjnych, ale również mogą mu towarzyszyć niekorzystne, wtórne zmiany chorobowe (np. powstałe w skutek bezruchu), które niweczą pozytywne działanie czynnika czasu. Powolne narastanie zmian chorobowych pozwala przystosować się do postępujących zmian.

OGÓLNY STAN CHOREGO

Jest to istotny czynnik w mobilizacji rezerw czynnościowych organizmu niezbędnych w uruchamianiu procesów kompensacji.

Łatwiej uzyskać żądane cele w sytuacji, kiedy ma się do czynienia z pacjentem w młodym wieku, w pełni sprawnym przed zachorowaniem.

Im lepszy stan chorego, tym więcej rezerw czynnościowych może być wykorzystanych w procesie kompensacji.

PSYCHICZNA MOTYWACJA PACJENTA

Pacjenci pozytywnie nastawieni do terapii, nawet z ciężkimi defektami, znacznie lepiej rokują od tych, którzy pozostają bierni na działania terapeutyczne, ale z lżejszymi uszkodzeniami.

W wielu przypadkach bariera psychologiczna jest kluczem powrotu do zdrowia.

Dlatego bardzo ważna jest wiedza z zakresu psychologii i pedagogiki.

WIEK CHOREGO

Młody organizm w okresie wzrostu ma większe możliwości w zakresie kompensacji wynikające z faktu nie do końca ukształtowanych cech fizycznych i psychicznych. Łatwiej się im przestawić na nowe „kompensacyjne” tory, łatwiej o szeroko rozumianą akceptację.

Starszy organizm, w związku z większą dojrzałością psychiki ma większe możliwości w zakresie świadomego kontrolowania przebiegu procesu kompensacji.

Mając na myśli kryterium wieku nie należy zapominać o rozróżnianiu pojęcia wieku biologicznego i kalendarzowego. W sensie możliwości psychofizycznych dość często nie pokrywają się one z odpowiednimi normami, a znacznie więcej można osiągnąć u „rześkiego staruszka” niż u „starego” czterdziestolatka

WŁAŚCIWE STEROWANIE PROCESAMI KOMPENSACJI

Zależy od odpowiednio dobieranych i często zmienianych rodzajów ćwiczeń, w zależności od potrzeb pacjenta i posiadanych przez terapeutę umiejętności w zakresie warsztatu pracy

KOMPENSACJA W OBRĘBIE NARZĄDU RUCHU Najczęściej dotyczy:

1. Zaburzeń dynamicznych

2. Zaburzeń statycznych

3. Zaburzeń mieszanych

4. Ubytków anatomicznych

5. Zaburzeń czucia i równowagi

KOMPENSACJA ZABURZEŃ DYNAMICZNYCH

• Kompensacja bezpośrednia - bliska

Ma miejsce w sytuacji, gdy jeden z mięśni przestaje prawidłowo działać, a inne mięśnie z tego samego zespołu mięśni - agonistów - zastąpią jego działanie, np. m. piszczelowy przedni, a m. długi prostownik palucha i m. prostownik palców. Jest to tzw. kompensacja substytucji siły.

• Kompensacja pośrednia - daleka

Ma miejsce w sytuacji uszkodzenia całej grupy mięśniowej i braku sił działających podobnie poprzez zastąpienie czynności niemożliwej do wykonania innym ruchem, bądź innymi użytecznymi ruchami, np. w przypadku porażenia m.m. zginających grzbietowo stopę kompensacja polega na zwiększeniu kata zgięcia w stawach kolanowym i biodrowym podczas wykroku porażonej kończyny. Jest to tzw. kompensacja substytucji funkcji.

KOMPENSACJA ZABURZEŃ STATYCZNYCH

Wynika z odruchu ortostatycznego zapewniającego pionowe ustawienie ciała przez przesuniecie środka ciężkości ciała ponad czworobok podparcia.

Wyróżniamy:

1. Kompensację przykurczów i zesztywnień

2. Kompensację wygięć

3. Kompensację skróceń

1. Kompensacja przykurczów i zesztywnień

Występuje w obrębie kończyn.

Polega na zwiększeniu zakresu ruchomości w stawach sąsiednich do stawu dysfunkcyjnego.

2. Kompensacja wygięć

Występuje w obrębie kręgosłupa.

Polega na wytworzeniu, a następnie utrzymaniu przeciwwygięć w sąsiednich segmentach, o ile charakteryzują się one odpowiednią do tego ruchomością. Początkowe czynnościowe przeciwwygięcia wyrównawcze mogą się utrwalić i mogą być przyczyna szeregu dolegliwości bólowych i zmian zniekształcających, co może stać się kolejnym problemem terapeutycznym, tzw. wtórne skrzywienie.

3. Kompensacja skróceń

Występuje w obrębie kończyn. Charakteryzuje się typowymi sposobami odruchowego wyrównywania czynnościowych i rzeczywistych różnic długości kończyn dolnych oraz typowym wyrównaniem w przypadku skrócenia jednej z kończyn górnych.

Kompensacja skróceń zachodzi przez:

1. Wydłużenie kończyny krótszej przez tzw. końskie ustawienie stopy (na głowach kości śródstopia)

2. Dostosowanie ustawienia miednicy do długości krótszej kończyny przez obniżenie miednicy po jej stronie, tzw. skośne ustawienie miednicy

3. Czynnościowe skrócenie kończyny dłuższej przez ugięcie w stawach kolanowym i biodrowym, lub przeprost w stawie kolanowym o ile jest to możliwe

4. Zwiększenie ruchomości w obrębie kręgosłupa i barku po stronie krótszej kończyny górnej

KOMPENSACJA ZABURZEŃ STATYCZNO - DYNAMICZNYCH

Stanowi ona największy problem terapeutyczny. Zachodzi konieczność odrzucenia niekorzystnych form kompensacji i poprawy sprawności chorego za pomocą odpowiedniego sprzętu - zaopatrzenia ortopedycznego, bądź przez zabieg operacyjny (osteo-, tendo-, mioplastyka).

Zaopatrzenie ortopedyczne oraz przedmioty i urządzenia ułatwiające wykonywanie czynności codziennych i pracę zawodową stanowią formę kompensacji zewnętrznej.

PODSUMOWANIE

Kompensacja:

• jest zjawiskiem uwarunkowanym przez szereg czynników

• jest zjawiskiem chroniącym czynności statyczne i dynamiczne oraz funkcje narządów wewnętrznych

• może wywoływać szereg niekorzystnych zmian w ustroju przez nadmierne obciążenie układów kompensujących zaburzenia

• może wprowadzać szereg nowych, tzw. wtórnych zmian, które mogą ograniczać sprawność narządu ruchu oraz szpecić wygląd ciała.

28

---