Leki przeciwbólowe, przeciwgorączkowe i przeciwzapalne

Narkotyczne leki przeciwbólowe

Morfina

Morfina (Morphinum) - najważniejszy z alkaloidów wchodzących w skład opium. Została wyodrębniona w roku 1804. W stanie czystym jest białą substancją stałą, o gorzkim smaku, słabo rozpuszczalną w wodzie.

Ma działanie narkotyczne (odurzające), przeciwbólowe, przeciwkaszlowe, przeciwbiegunkowe, działa depresyjnie na ośrodkowy układ nerwowy (zalicza się do depresantów). Nadmierne dawki mogą prowadzić do śpiączki z depresją ośrodka oddechowego (niewydolność oddechowa). Kilkunastokrotne użycie morfiny prowadzi do uzależnienia fizycznego, uzależnienie psychiczne występuje znacznie szybciej. Powtarzanie dawek morfiny, podobnie jak innych leków opioidowych powoduje powstawanie tolerancji na lek.

W medycynie używany jest chlorowodorek morfiny, jako tabletki oraz siarczan morfiny, do iniekcji. Stosuje się podskórnie, domięśniowo i doustnie, rzadziej dożylnie i w postaci czopków doodbytniczych. Ze względu na krótki okres półtrwania dawki morfiny należy często podawać w celu utrzymania działania przeciwbólowego. Opracowano tabletki o zmodyfikowanym uwalnianiu leku, które zapewniają działanie przeciwbólowe do 12 godzin. Mimo iż istnieje wiele nowszych, syntetycznych leków o działaniu przeciwbólowym opioidów lub farmakologicznie odmiennych, morfina nadal jest stosowana w leczeniu bólu o pochodzeniu nowotworowym. Morfina była wykorzystywana na dużą skalę przez wojska walczące w II wojnie światowej.

Związki pochodne morfiny:

• kodeina - eter metylowy,

• tebaina - eter dimetylowy,

• heroina - pochodna diacetylowa,

• dekstrometorfan - syntetyczna pochodna morfiny używana w medycynie jako lek przeciwkaszlowy (podobnie jak kodeina).

Inne pochodne morfiny: hydromorfon, etylomorfin

Kodeina

Substancja stała o białej barwie i temperaturze topnienia 155°C. Kodeina jest metylową pochodną morfiny i jest z niej otrzymywana.

Działanie wykorzystywane w lecznictwie

• przeciwbiegunkowe;

• przeciwkaszlowe - w dawkach mniejszych niż mających działanie przeciwbólowe (standardowo 8-15 mg), działanie przeciwkaszlowe utrzymuje się około 3 godzin, a wywołane jest przez działanie substancji na ośrodek mózgowy odpowiedzialny za oddychanie;

• przeciwbólowe (ok. 7-krotnie słabsze od morfiny) - zazwyczaj wchodzi w skład złożonych leków przeciwbólowych.

Szerzej zastosowana od czasów II wojny światowej jako substytut coraz trudniej dostępnej morfiny. Kodeina charakteryzuje się słabszym działaniem przeciwbólowym. W skutecznych dawkach przeciwbólowych, objawy niepożądane są zbyt nasilone, więc zwykle stosuje się ją w dawkach jednorazowych 20-30 mg razem z niesteroidowymi lekami przeciwzapalnymi lub paracetamolem, które działają synergistycznie przeciwbólowo.

Tebaina

Tebaina - eter dwumetylowy morfiny (C₁₉H₂₁NO₃). Alkaloid znajdujący się w opium w ilości około 1%. W stanie czystym jest białą substancją stałą, nierozpuszczalną w wodzie, rozpuszczalną w eterze i alkoholu. Wykazuje słabe działanie narkotyczne, w przeciwieństwie do innych opiatów bardziej stymulujące niż depresyjne. Nie ma szerszego zastosowania w medycynie, lecz jest wykorzystywana do otrzymywania innych opioidów, m.in. kodeiny, buprenorfiny, etorfiny i naloksonu.

Heroina

Heroina (diacetylomorfina, C₂₁H₂₃NO₅) - organiczny związek chemiczny, półsyntetyczny opioid, acetylowa pochodna morfiny, po raz pierwszy zsyntetyzowana w 1874, wykazująca od niej około 3 - 5 krotnie silniejsze działanie przeciwbólowe w przypadku podania dożylnego, lecz krótsze. Heroina jest silnym agonistą receptora opioidowego μ, δ, κ, podobnie jak jej endogenny odpowiednik - endorfina. Dzięki grupom acetylowym heroina szybciej niż morfina przechodzi przez barierę krew-mózg. W mózgu jest enzymatycznie metabolizowana do aktywnych terapeutycznie metabolitów: 6-mono-acetylo-morfiny (6-MAM) i morfiny, stąd można spotkać się w stosunku do heroiny z określeniem proleku^[5]. Jest bardzo silnym środkiem narkotycznym, który powoduje euforię i błogą apatię. Prowadzi u stosujących ją osób do rozwinięcia się uzależnienia psychicznego i uzależnienia fizycznego. Może być stosowana dożylnie, do nosa w postaci tabaczki lub palona (wdychanie oparów podgrzewanej heroiny). Ostatnia droga podania do ustroju nazywa się chasing the dragon i jest popularna w krajach azjatyckich^[. W niektórych krajach (Wielkiej Brytanii, Szwajcarii i Holandii) farmaceutyczna postać heroiny jest stosowana w leczeniu osób silnie od niej uzależnionych i nie reagujących na zastępczą terapię metadonem^[4]. W Wielkiej Brytanii heroina (diamorfina) w postaci chlorowodorku, pod nazwą handlową Diagesil, znajduje się w rejestrze dostępnych leków. Głównym wskazaniem do jej stosowania jest przewlekły ból u pacjentów będących w stanie agonalnym^[5]. W Polsce heroina nie jest stosowana w lecznictwie.

W postaci czystej heroina jest białą, sypką, bezwonną substancją o gorzkim smaku i temperaturze topnienia 173°C. Zaliczana jest do grupy depresantów. Heroinę otrzymuje się poprzez acetylację morfiny, którą z kolei wyodrębnia się z opium - mleczka makowego, bądź z suszonej słomy makowej (makówka + ok. 15 cm łodygi), pochodzących z maku lekarskiego (Papaver somniferum). Heroina na czarnym rynku występuje w kilku formach:

• brown sugar - tania, zanieczyszczona odmiana heroiny

• kompot - tania "polska heroina" wytwarzana ze słomy makowej

• "czysta heroina" - droga, wysoko przetworzona substancja o kolorze białym, do lekko beżowego o dużej zawartości heroiny.

Do próbek z heroiną, dostępnych nielegalnie, dodawane są inne substancje w celu zwiększenia zysku ze sprzedaży. Domieszki oraz zanieczyszczenia wpływają na kolor ulicznej heroiny (od białego do ciemnobrązowego) oraz zmniejszają absorpcję przez błony śluzowe w przypadku wciągania heroiny przez nos. Zawartość czystej substancji w heroinie sprzedawanej na ulicy może wahać się od 2-3% (ekstremalnie niska zawartość) do 98% (ekstremalnie wysoka zawartość). Analiza heroiny w porcjach sprzedawanych przez dilerów na ulicy (najczęściej 100 miligramowe torebki) przeprowadzona przez FDA w 2005 wykazała zawartość czystej substancji wahającą się od 7,3 - 75%

Dekstrometorfan

Dekstrometorfan (DXM - DeXtroMethorphanum, - syntetyczna pochodna morfiny używana w medycynie pod postacią bromowodorku jako lek przeciwkaszlowy pod nazwami handlowymi Acodin, Tussidex, Tussal, nie działająca na receptory opioidowe. W większych dawkach, znacznie przekraczających dawki terapeutyczne, wykazuje działanie narkotyczne charakterystyczne dla dysocjantów oraz lekko euforyzujące.

Pochodne fenylopiperydyny

Petydyna

Petydyna, inaczej meperydyna narkotyczny lek o silnym działaniu przeciwbólowym. Syntetyczny agonista receptorów opioidowych μ, posiada właściwości odurzające, zaliczany jest do opioidów.

Nazwy handlowe w Polsce:

• Dolargan

• Dolcontral

• Demerol

Stosowany w leczeniu bólów o średnim i dużym nasileniu, np. nowotworowych. Działa 8-10 razy słabiej niż morfina. Sprzedawany w formie tabletek oraz roztworów do iniekcji. Długotrwałe używanie prowadzi do silnego uzależnienia fizycznego. Wykazuje działanie cholinolityczne, przeciwskurczowe. Nie nasila ciśnienia w drogach moczowych i żółciowych.

Fentanyl

Fentanyl - syntetyczny lek przeciwbólowy, pod względem chemicznym należący do pochodnych fenylpiperydyny. Podobnie jak np. morfina jest agonistą receptorów opioidowych i w ten sposób wywiera swoje działanie.

Metadon

Metadon - opioidowy lek przeciwbólowy, pochodna difenylopropylaminy. Działanie przeciwbólowe metadonu jest zbliżone, ale kilkukrotnie silniejsze od morfiny. Mimo że budowa metadonu znacznie się różni od innych opioidowych leków przeciwbólowych również oddziałuje na receptory opioidowe. Metadon jest najprostszym chemicznie, znanym lekiem opioidowym.

Podawany jest doustnie, sprzedawany w formie syropu. Używany jest w formie chlorowodorku. Efekt przeciwbólowy utrzymuje się około 4-8 godzin. Metadon metabolizowany jest w wątrobie, charakteryzuje się czasem połowiczej eliminacji wynoszącym 20-35 godzin. Czas ten może być jednak znacznie wydłużony w pewnych przypadkach wynosząc 100, 130, a nawet 190 godzin. Względnie długi czas działania leku wykorzystano w programach leczenia zespołu abstynencji u osób uzależnionych od opioidów (głównie heroiny) oraz w programach substytucyjnych (substytucja).

Pentazocyna

Pentazocyna, narkotyczny lek przeciwbólowy, pochodna benzomorfanu, stosowana w bólach o nasileniu umiarkowanym. Wykazuje działanie słabsze i krótsze od morfiny. W Polsce występuje pod nazwami handlowymi Fortral (tabletki) i Pentazocinum (roztwór do wstrzykiwań dożylnych, domięśniowych i podskórnych).

Kwas acetylosalicylowy (ASA; nazwy handlowe i potoczne: aspiryna, polopiryna; łac. Acidum acetylsalicylicum, ATC: A 01 AD 05, B 01 AC 06) - acetylowa pochodna kwasu salicylowego (octan kwasu salicylowego). Popularny środek o działaniu przeciwbólowym, przeciwgorączkowym i przeciwzapalnym. Przy stosowaniu długotrwałym wykazuje działanie przeciwzakrzepowe. Składnik wielu leków złożonych.

Kwas acetylosalicylowy występuje w postaci białych, igiełkowatych kryształków. Są one trudno rozpuszczalne w wodzie, rozpuszczają się w eterze. W alkoholu etylowym związek ten jest łatwo rozpuszczalny.

Kwas acetylosalicylowy (ASA; nazwy handlowe i potoczne: aspiryna, polopiryna; łac. Acidum acetylsalicylicum, ATC: A 01 AD 05, B 01 AC 06)

Metamizol

Metamizol sodowy (pyralgina, chemicznie: sól sodowa metanosulfonianu /mezylanu/ noraminofenazonu /noramidopiryny/ lub fenylodimetylopirazolonometyloaminometanosulfonian sodu; farm.: Pyralginum) - preparat należący do grupy niesteroidowych leków przeciwzapalnych. Ma budowę chemiczną zbliżoną do aminofenazonu.

Struktura chemiczna metamizolu (forma kwasowa)

Metamizol sodowy po raz pierwszy otrzymano w niemieckiej firmie Hoechst AG w roku 1920. Do masowej produkcji trafił w roku 1922. Był dostępny bez recepty do lat siedemdziesiątych, gdy odkryto związane z nim ryzyko agranulocytozy - bardzo niebezpiecznej i potencjalnie śmiertelnej choroby krwi. Nie ma konsensusu co do poziomu ryzyka. W wielu krajach metamizol został albo wycofany całkowicie, albo ograniczono jego dostępność.

Łatwo rozpuszcza się w wodzie. Ma stosunkowo słabe działanie przeciwzapalne, a silne (jednak słabsze od aminofenzonu) przeciwgorączkowe i przeciwbólowe. Dodatkowo wykazuje niewielkie działanie uspokajające i zwiotczające dla mięśni gładkich. Mechanizm jego działania polega na hamowaniu aktywności enzymu - cyklooksygenazy w ośrodkowym układzie nerwowym.

Aminofenazon

Aminofenazon (piramidon, aminofenazon, pyramidonum, amidopyrinum, amidofebrin) - niesteroidowy lek przeciwzapalny z grupy pirazolonów o budowie chemicznej zbliżonej do metamizolu.

Łatwo rozpuszcza się w wodzie. Działa przeciwbólowo, przeciwgorączkowo, przeciwzapalnie, przeciwreumatycznie, przeciwwysiękowo i uspokajająco. Rozszerza naczynia krwionośne mózgu.

Paracetamol

Paracetamol (Acetaminophen, łac. Paracetamolum, nazwa systematyczna: N-(4-hydroksyfenylo)acetamid, ATC: N 02 BE 01) - lek o działaniu przeciwbólowym (analgeticum, analgetyk) i przeciwgorączkowym (antipyreticum, antypiretyk), pochodna acetanilidu. W odróżnieniu od leków przeciwbólowych z grupy niesteroidowych leków przeciwzapalnych wykazuje tylko bardzo słabe działanie przeciwzapalne^[3] i nie zaburza procesu krzepnięcia krwi. W handlu znajduje się od 1955^[4]. W Polsce stał się popularny w latach 90. XX wieku, wypierając z rynku powszechnie używany lek przeciwgorączkowy - piramidon. Dobrze wchłania się z przewodu pokarmowego, osiągając po 30-60 minutach maksymalne stężenie we krwi. Efekt przeciwbólowy utrzymuje się przez 3-5 godzin.W wodzie rozpuszcza się trudno, ale jest dobrze wchłaniany z przewodu pokarmowego.

Nazwa Leku	Główny składnik	Producent, kraj
APAP	paracetamol	US Pharmacia, USA
ASPIRIN (tabl. mus.)	kwas acetylosalicylowy	Bayer, Niemcy
COLDREX (proszek rozp.)	paracetamol	SmithKline Beecham, UK
CODIPAR	paracetamol	Glaxo Wellcome, PL
DICLOFENAK	kwas aminofenylooctowy	Norton Healthcare, UK
EFFERALGAN	paracetamol	UPSA Laboratories, F
ETOPIRYNA	kwas acetylosalicylowy	Polpharma, PL
IBUPROM	kwas propionowy	US Pharmacia, USA
PANADOL	paracetamol	SmithKline Beecham, UK
PARACETAMOL	paracetamol	różni producenci
POLOPIRYNA	kwas acetylosalicylowy	Polpharma
PYRALGINUM	sól sodowa metamizolu	Polpharma, Glaxo Wellocome, PL
SARIDON	paracetamol	Roche, Szwajcaria
SCORBOLAMID	salicyamid	Polpharma
UPSARIN (tabl. mus.)	kwas acetylosalicylowy	UPSA Laboratories, F

4

---