FILOZOFIA

Filozofia (gr. Φιλοσοφία) oznacza dosłownie "umiłowanie mądrości" - system metodycznie zorganizowanej i teoretycznie uporządkowanej refleksji-wiedzy nad bytem, regułami jego poznania oraz człowiekiem i dziedziną wartości, mający charakter podstawowy, ogólny i krytyczny.

Historyczne koncepcje przedmiotu filozofii

1. Klasyczna

Uniwersalna i niepowtarzalna nauka, która bada to co istnieje i konieczne, docierając do elementarnych składowych świata, abstrahując od jednostkowych własności ( od Arystotelesa, występuje u Kartezjusza i także Husserla)

2. Sokratejsko - egzystencjalna

Dyscyplina utożsamiana ze sztuką życia opartą na mądrości, służącą do wyzwolenia jednostki poprzez ustalenie sensu otaczającego bytu, pozbawiona celów naukowych ( od Sokratesa, Cyników, Stoików, Epikura, występuje również w egzystencjalizmie)

3. Syntetyczno - empirystyczna

Teoria naukowa czerpiąca z nauk przyrodniczych, bądź społecznych, która rozszerza i wzbogaca wiedzę o świecie ustalając fakty i prawidłowości o charakterze doświadczalnym (w pozytywizmie, szkole frankfurckiej i niektórych odmianach marksizmu)

4. Analityczna

Koncepcja skupiająca badania na języku nauki, bądź lingwistyce (języki naturalne), stanowi logiczna analizę pojęć i bada formalne struktury teorii, jest to metoda uwalniania od nieporozumień powstających w wyniku nadużywania pojęć (u neopozytywistów, tzw. „koło wiedeńskie”, Witegenesteina, Austina, Strawsona)

Działami filozofii są:

ONTOLOGIA: pochodzi od słów ONTO - oznacza byt i LOGOS - nauka, co daje nam naukę o bycie, a więc o tym co nas otacza, o tym co subiektywnie i obiektywnie istnieje. Nauka o istnieniu nieskończonym, o tym co nas otacza, co odbieramy zmysłami.

Funkcje: diagnozująca, prognostyczna i wyjaśniająca.

gnoseologia, epistemologia - stanowiska filozoficzne

GNOSEOLOGIA:(GNOSIS - poznanie, LOGOS - nauka) jest to dział filozofii zajmujący się filozoficzną analizą osiągania wiedzy ludzkiej. Prowadzi badania nad istotą i strukturą poznania. Bada źródła poznania. Wiedzę poznawczą czerpiemy z różnego rodzaju doświadczeń. Tak naprawdę źródłem poznania jest człowiek. Strukturą poznania może być umysł i doświadczenie. Wyróżniamy komponenty poznania:

1. podmiot poznania

2. przedmiot poznania

3. treści poznawcze

4. współzależność i powiązania

EPISTEMOLOGIA (grec. episteme - wiedza, umiejętność) jest to płaszczyzna w ramach teorii poznania, która zajmuje się krytyką wiedzy ludzkiej. Zajmuje się wartościowaniem, ocenianiem czy wiedza jest wartościowa czy też ni. Ocenia użyte narzędzia do pozyskiwania wiedzy.

ESTETYKA - zajmuje się wartościowaniem wytworów ludzkiej egzystencji, określeniem piękna.

ETYKA - dział filozofii zajmujący się badaniem moralności, jest nauka oceniającą

AKSJOLOGIA (grec. aksjos - cenny) nauka o wartościach, dział etyki

Sposoby poznania bytu

1. Racjonalizm metodologiczny

1. skrajny - uważa, że jedyna wartościową droga poznania bytu jest umysł.

2. umiarkowany - poznanie rzeczywistości jest możliwe przy pomocy innych narzędzi i instrumentów, ale dalej akcentuje priorytetową rolę umysłu

3. genetyczny - człowiek przychodzi na świat z pewną wrodzoną wiedzą, niektórzy uważają, że są to idee, pojęcia, wartości. Jest to punktem wyjścia do poznania rzeczywistości przez rozum.

2. Empiryzm metodologiczny

1. skrajny - jedynym wartościowym, pełnym sposobem poznania rzeczywistości jest doświadczenie

2. umiarkowany - poznanie rzeczywistości jest możliwe przy pomocy innych narzędzi i instrumentów, ale dalej akcentuje priorytetową rolę doświadczenia

3. genetyczny - człowiek rodzi się czysty jak kartka papieru i dopiero doświadczenia o różnym charakterze, rodzaju i formie kształtują jego postawy oraz umożliwiają poznanie ontologiczne

3. Irracjonalizm - kierunek filozofii idealistycznej, który zaprzecza możliwości pełnego poznania świata za pomocą rozumu i doświadczenia. Głosi, że poznanie wartościowe można osiągnąć w drodze objawienia, iluminacji, kontemplacji, a więc za pomocą czynników pozarozumowych, niemożliwych do sprecyzowania za pomocą pojęć naukowych

4. Agnostycyzm - stanowisko filozoficzne, które zakłada, że byt- nie ważne jaki on jest- nie jest poznawalny.

5. Idealizm obiektywny - kierunek filozofii lub też założenie filozoficzne, które zakłada istnienie niezależnych, absolutnych, niematerialnych bytów od naszej świadomości. Świat materialny jest tylko odbiciem świata absolutnego, idealnego, świata pojęć, idei, wartości, świata prawzorów.

6. Idealizm subiektywny - kierunek filozofii, który głosi, że pierwotny Duch to Duch subiektywny, w związku z tym nic nie istnieje obiektywnie. Wszystko jest subiektywnym wytworem ludzkiego umysłu.

7. Materializm - kierunek filozofii, który uważa, że materia jest pierwotna, a Duch wtórny. Rzeczywistość jest pierwsza, a świadomość druga. Materia jest jedynym, samoistnym bytem stanowiącym osnowę wszystkich zjawisk zachodzących w świecie, a świadomość ludzka jest odzwierciedleniem materialnego świata. Formy materializmu:

1. m. metafizyczny - ujmuje on świat statycznie, nierozwojowo, a historycznie jednopoziomowo i mechanicznie. Wszystkie zjawiska które zachodzą w świecie dają się sprowadzić do zjawisk mechanicznych.

2. m. dialektyczny - ujmuje świat dynamicznie, historycznie wielopoziomowo i niemechanistycznie. Zakłada swoistość jakościową i nomologiczną (prawną) poszczególnych form materii.

T. Zarys historii filozofii starożytnej.

OKRES KOSMOLOGICZNY - charakteryzują go:

• mała ilość zagadnień

• brak precyzji pojęciowej

• zainteresowanie przyrodą zewnętrzną (kosmosem czyli z greckiego porządkiem)

• brak wsparcia poprzez nauki szczegółowe

• skupienie uwagi na zjawiskach astronomicznych i meteorologicznych

• brak źródeł pisanych ( prac filozoficznych )

• dwa główne ośrodki filozoficzne ( JOŃSKI i ITALSKI )

1. OŚRODEK JOŃSKI (empiryczny).

1. Filozofowie przyrody

• Tales z Miletu

• Anaksymander

• Anaksymenes

2. Heraklit z Efezu

3. Eleaci

4. Empedokles, Anaksagoras

5. Atomiści

2. OŚRODEK ITALSKI (spekulatywny)

1. Pitagorejczycy

TALES z MILETU(żył w latach ok. 624-547 r pne.)

(matematyk, geodeta, astronom)

1. Podstawowa kwestia: Co było pramaterią i początkiem wszechświata

2. Za praprzyczynę (ARCHE) wszechświata uznawał on wodę.

DOWODY:

• woda jest źródłem ruchu

• woda przybiera trzy stany skupienia: ciekły, stały i gazowy

• woda jest żywa i nie potrzebuje dla swego ruchu przyczyny zewnętrznej

• wpływ mitologii babilońskiej i egipskiej

• wpływ mitologii greckiej, w której OKEANOS był pierwotnym rodzicem wszystkich bogów

3. Przewidział zaćmienie słońca w 585r pne ( data ta jest uważana za datę narodzin filozofii ).

4. Pierwszy użył słowa PHYSIS na oznaczenie świata zewnętrznego

5. Twórca odkryć w zakresie geometrii:

• wprowadził pojęcie średnicy koła

• zauważył, że 2 proste przecinające się posiadają równe przeciwległe kąty

• odkrył równość kątów u podstawy trójkąta równoramiennego

ANAKSYMANDER(610-547 r pne) (geograf )

1. Za przyczynę wszechświata uznawał Apejron(bezkres) jako element bezpostaciowy, wieczny, niewidzialny i niezniszczalny

2. Jako pierwszy spisywał swoje myśli

3. Autor pierwszej mapy

4. Wynalazca zegara słonecznego

5. Postrzegał ziemię jako krążek pływający po bezkresie wód

6. Koncepcja powstania świata:

• atmosfera i ciała niebieskie powstały dzięki cyrkulacji ciepła i zimna

• życie powstało z wilgotnego mułu

• przodkami ludzi były ryby ,z którymi są spokrewnieni

ANAKSYMENES (585-528 r. pne ) (meteorolog)

1. Przyczyną wszechświata jest powietrze, jako przejaw konkretnej rzeczywistości i nieograniczoności w przestrzeni. DOWODY:

• bez powietrza nie ma życia

• powietrze podobnie jak dusza istnieje choć jest niewidoczne

• Ziemia powstała z kompresji powietrza

• Wszelkie byty powstają w drodze zagęszczania lub rozrzedzania powietrza

• Wpływy mitologii przypisującej wiatrowi moc zapładniającą ( dotyczy to w szczególności świata roślin a nie zwierząt)

HERAKLIT z EFEZU ( 540-480)

1. Ogień jako praelement wszechrzeczy

• Ogień jako siła destrukcyjna i pożyteczna zarazem

• Ogień to ciepło, ciepło to warunek życia

• różnorodność i jedność świata wynikająca z różnorodności form i rzeczy, których każdorazowo elementem jest ogień

• Teoria powszechnej zmienności:

• w świecie dominują przeciwieństwa powodujące wieczny ruch(panta rei)

• zastosowanie dialektyki jako metody polegającej na ujmowaniu rzeczywistości w jej sprzecznościach ( nie można wejść dwa razy do tej samej wody wojna i pokój nie istnieją po sobie lecz równocześnie)

• zmiany w ludzkim życiu dokonują się podobnie do zmian w świecie

• Zagadnienia porządku w świecie:

• porządek w świecie odradza się cyklicznie za sprawą rozumu

• logos jest postacią ognia wyrażającą niezmienność związków w procesie ciągłej zmienności rzeczy.

• zmysły informują ludzi o świecie w sposób nieprecyzyjny

SZKOŁA ELEATÓW (PARMENIDOS, ZENON z ELEI)

1. Doktryna przeciwna filozofii Heraklita.

2. Jedność i stałość jako naczelne cechy bytu

3. Italskie miasto ELEA ( Ośrodek Szkoły )

Poglądy Parmenidesa:

TEORIA BYTU:

1. Świat ma jedną zasadę, lecz składa się z mnogości rzeczy.

2. Przeciwieństwa wykluczają się, dlatego świat pełen przeciwieństw, nie jest prawdziwym obrazem bytu

3. Tylko to co istnieje jest bytem, który jest jeden i stały, nie mający początku

4. Cechy bytu to: wieczność, ciągłość, nieruchomość, niezmienność, niepodzielność, jest podobny do kuli i ograniczony.

METODA DEDUKCYJNA:

1. Uznawał jedynie poznanie myślowe, odrzucał doświadczenia.

2. Wiedzę wywodził ze złożonych przesłanek ogólnych

3. Ściśle związał byt z myślą „ tym samym jest myśl i rzecz której myśl ta dotyczy”.

NATURA UMYSŁU:

1. Umysł ma naturę bierną i może tylko odtwarzać coś istniejącego

2. Myśl w swej treści jest tożsama z tym co rzeczywiście istnieje.

3. Myśl ma charakter konkretny, dlatego utożsamiana jest z konkretnym bytem.

ATOMIZM

przedst. LEUKIPPUS, Demokryt z Abdery ok.360r pne.

ATOMISTYCZNA TEORIA MATERII:

1. materia składa się z atomów, cząsteczek, niepodzielnych, niezmiennych, poruszających się w przestrzeni.

2. Atomy posiadają jedynie własności ilościowe, (geometryczne) do których należą, kształt, położenie, porządek, co tłumaczy własności ciał złożonych.

3. Własnością odwieczną atomów jest ruch powodujący ich zmianę miejsca w przestrzeni

4. atomy znajdują się i przemieszczają w próżni, inaczej ruch nie byłby możliwy.

5. Atomy posiadają tylko własności matematyczne, nie posiadają jakoćsi zmysłowych.

TEORIA POZNANIA:

1. Zmysły mają charakter subiektywny,takie postrzeganie nie jest obrazem rzeczywistości lecz stanem umysłu.

2. Istnieją dwa rodzaje władzy: A-prawdziwa( pochodząca z rozumu) i B-ciemna ( pochodząca ze zmysłów )

3. wszelkie zjawiska mają charakter przyczynowo-skutkowy, materialny i mechaniczny.

4. Rozum jest ludzką władzą, nie ma innej siły rozumnej.

5. Dusza podobnie jak ciało, składa się z atomów, które są drobne, ruchliwe i regularne.

NATURALIZM (przedstawiciele: ANSAKSAGOIRAS i EMPEDOKLES )

TEORIA MATERII:

1. Istnieją 4 główne składniki świata(żywioły-pluralizm), woda, powietrze, ogień i ziemia (4 rodzaje skupienia stanowią 4 rodzaje materii)

2. Składniki proste podlegają ciągłemu procesowi mieszania się

3. Proste składniki rzeczy są wieczne, złożone rzeczy powstają i giną

4. Wzajemne zachowanie się ciał wynika z ich podobieństwa a różnice mają charakter ilościowy i strukturalny.

5. Przygotowanie podstaw do rozważań natury chemicznej

TEORIA SIŁ (ZMIANY)

1. Rozdzielenie materii i siły

2. Wyróżnianie dwóch sił, które poruszają żywiołami, miłość i niezgoda

3. Stan świata zależy od dominacji danej siły w danym czasie stąd 4 okresy dziejów świata:

• stan pierwotny ( bez działania sił )

• okres działania niezgody

• stan chaosu

• okres działania miłości ( łączenie elementów podobnych, powstawanie normalności)

4. Ciała biologiczne powstały na zasadzie przypadku, istoty niedoskonałe(rośliny) powstały przed doskonalszymi ( zwierzętami).

5. Dopuszczanie poznawania zmysłowego ( głównie poprzez wzrok). Mądrość człowieka - ludzi zależy od proporcji żywiołów w człowieku ( równe proporcje - mędrzec)

PITAGOREJCZYCY

PITAGOIRAS 9570-492r pne)

1. Pitagoras - założyciel ruchu o nazwie „ZWIĄZEK PITAGOREJSKI)

2. Związek Pitagorejski - stowarzyszenie o cechach etycznych, religijnych, poniekąd politycznych o charakterze doryckim (surowy tryb życia i myślenia), którego istotą były misteria ( obcowanie duszy z Bóstwem i poufność wiedzy )

3. związek propagował życie ascetyczne, komplementarne oraz pracę naukową, z czasem podzielił się na dwa nurty

• mistyczny ( AKUZMATYKÓŁW)

• naukowy ( MATEMATYKÓW)

4. Najbardziej znanymi Pitagorejczykami byli:

• PITAGORAS( założyciel ruchu, który nie pozostawił prac pisanych )

• FILOLAOS ( spisał nauki Pitagorejczyków)

• EURYTAS ( założyciel związku w Tebach)

• KSENOFIL ( założyciel związku w Atenach )

• TIMATOIS z LOKRI

PITAGOREJSKIE ZNACZENIE LICZBY

1. Liczba jest podstawową zasadą bytu ( ARCHE ) tworzącą, kierującą ładem i kształtem świata

2. Rzeczy nie mają innych własności poza geometrycznym kształtem ( wszystko jest liczbą )

3. Liczba nie jest abstrakcją lecz wielkością przestrzenną o realnym kształcie i realnej sile w przyrodzie ( obok materii istotnym czynnikiem świata stała się forma )

4. Świat ma charakter dwoisty ( czynnik kształtujący - liczba i kształtowany - bezkres ) stąd DUALIZM przeciwieństw w świecie ( spokój- ruch, dobro - zło, prawa - lewa, światło - ciemno )

5. Twórcy symboli liczb: 1-punkt, 2 - linia, 3-figura geometryczna płaska, 4 -ciało geometryczne, 5 - własności ciał fizycznych ( barwa ), 6-życie, 7 - duch, 8 - miłość, 9 - roztropność, 10 - doskonałość wszechświata ( tzw. arcyczwórka powstała po dodaniu liczb 1,2,3,4 )

NAUKOWE ODKRYCIA PITAGOREJCZYKÓW

1. W ZAKRESIE GEOMETRII

• twierdzenie o sumie kątów w trójkącie

• twierdzenie PITAGORASA

• tworzenie pojęć „PARABOLI,ELIPSY, HIPERBOLI”

2. W ZAKRESIE MATEMATYKI

• wyróżnienie liczb parzystych i nieparzystych

• wyróżnienie liczb wymiernych i niewymiernych

• określenie liczb kwadratowych jako połączenie liczby i wielkości przestrzennej

3. W ZAKRESIE AKUSTYKI

• ruch jako przyczyna dźwięku

• matematyczna prawidłowość dźwięków - harmonia dźwięków jako stosunek liczbowy

4. W ZAKRESIE ASTRONOMII

• wprowadzenie terminu KOSMOS ( ład, harmonia )

• kula jako najdoskonalsze ciało

• ziemia posiada kształt kuli, który da się ująć tylko matematycznie

• ziemię otacza powietrze, przestrzeń świata jest próżnią

• w sferach gwiazd panuje regularność ruchu i harmonia

• ruch osiowy ziemi tłumaczy zjawiska astronomiczne w tym powstawanie dnia i nocy

GŁWNE DOGMATY AKUZMATYKÓW (NURT MISTYCZNY)

1. Dusza istnieje oddzielnie od ciała, mimo, że jest do niego podobna

2. Dusza może łączyć się z dowolnym ciałem ( REINKARNACJA )

3. Dusza jest nieśmiertelna, doskonalsza i potężniejsza od ciała

4. Ciało jest dla duszy więźniem

5. Dusza będzie wyzwolona z ciała gdy się oczyści i odpokutuje za winy

6. Dusza jest więziona w ciele za popełnione winy

7. Życie cielesne służy wyzwoleniu duszy

8. Propagowanie wegetarianizmu jako zapobieganie spożyciu wcielonej istoty duchowej

9. Propagowanie praktyk religijnych ( misteria ) jako drogi do uwolnienia duszy od ciała.

CHARAKTERYSTYKA OKRESU HUMANISTYCZNEGO

1. Ateny - stolica greckiej kultury

2. Złoty wiek kultury starożytnej ( rozwój kultury, sztuki i nauki )

3. Humanizacja FILOZIOFII (zainteresowanie człowiekiem i jego wytworami )

4. Pojawienie się prac filozoficznych

5. Rozwój nauk szczegółowych(matematyka, astronomia, medycyna (HIPOKRATES) lingwistyka, historia ( TUCYDYDES)

6. Dwa główne sposoby uprawiania filozofii

1. prąd humanistyczny

• SOFIŚCI

• SOKRATES

1. prąd systemów filozoficznych

• PLATON

• ARYSTOTELES

SOFISCI - NURT UMYSŁOWY FUNKCJONUJĄCY W GRECJI W OKRESIE V-IV w pne

1. Nurt niejednolity, nie tworzący szkoły, którego przedstawiciele należeli do elit intelektualnych, byli nauczycielami, mówcami, wychowawcami, działaczami politycznymi

2. Działalność wynikała z zapotrzebowania na wiedzę teoretyczną przenoszącą efekty praktyczne w postaci sukcesu w życiu politycznym i społecznym

3. Nurt antropocentryczny, skupiający uwagę na kulturze, prawie, polityce, religii, moralności, poezji, retoryce - dziedzinach ułatwiających osiągnięcie przewagi w dyskusjach

4. Sofiści jako pierwsi zajęli się problemami estetyki ( GORGIASZ) - głównie teoria poezji skupiająca trzy elementy:

• poezja nie wytwarza przedmiotów realnych lecz ich podobieństwa(naśladownictwo)

• wzbudzanie w umysłach słuchaczy danego nastawienie ( iluzja )

• wywoływanie reakcji emocjonalnych (radość, ulga ) w celu psychicznego oczyszczenia

GŁÓWNI PRZEDSTAWICIELE

1. PROTAGORAS

2. GORGIASZ

3. HIPPIASZ

4. PRODYK

PROTAGORAS ( 480-410r pne)

pochodził z Abdery, działał w Atenach.

Oskarżony o ateizm zginął w trakcie ucieczki na SYCYLIĘ

Przedmiot badań:

1. Zainteresowanie badaniami przyrodniczymi

2. Podporządkowanie działalności badawczej celom praktycznym, celom nauki, zasadność w zarządzaniu domem i państwem oraz możliwie największa sprawność w działaniu i mówieniu

3. Prowadzenie badań empirycznych stwierdzających fakty, związki między nimi zachodzące na tej podstawie, przewidywanie przyszłych faktów

Teoria Poznania:

1. Nieufność w stosunku do wiedzy i możliwości poznawczych człowieka

2. Dopuszczanie poznania tylko za pomocą zmysłów SENSUALIZM

3. Prawda posiada charakter indywidualny zależny od danego człowieka ( RELATYWIZM) „wszystkich miarą rzeczy jest człowiek i jest wartościowsza jeśli jest użyteczna praktycznie (PRAKTYCYZM)

4. Powszechnie obowiązujące prawdy są wynikiem umowy i dotyczą poglądów w zakresie: mowy, prawa, moralności i religii(KONWENCJONALIZM) i służą silnym dla zabezpieczenia ich interesów.

SOKRATES ( 469-399 r pne )

1. Sokrates urodził się i zmarł w ATENACH, nie pozostawił po sobie żadnych źródeł pisanych, żył wraz z rodziną w biedzie

2. Był człowiekiem o silnej budowie ciała., ale mało estetycznym wyglądzie, łagodny o dużym poczuciu humoru ( „wydawał mi się najlepszym i najszczęśliwszym z ludzi” - pisał tak o nim KSENOFONT )

3. Poświęcił się działalności nauczycielskiej, ucząc jak korzystać z rozumu w celu osiągnięcia cnoty

4. Rozmawiając z ludźmi, zmuszał ich do zastanowienia się nad ich sprawami i umiejętnościami

5. W 70 roku życia został oskarżony przez ANYTOSA i LIKONA o bezbożność i demoralizowanie młodzieży i skazany na śmierć

6. Ostatnie dni życia spędził na rozmowach z uczniami, nie skorzystał z proponowanej przez nich ucieczki w imię posłuszeństwa prawu

7. Zajmował się tylko znajomością człowieka, kwestiami etycznymi i logicznymi, uważając je za niezbędne dla etyki

SOKRATES - POGLĄDY ETYCZNE

1. CNOTA JAKO DOBRO BEZWZGLĘDNE

• cnota (tężyzna, dzielność), sprawność w działaniu zrelatywizowania do płci i wieku )

• cnota sokratejska - sprawiedliwość, odwaga, panowanie nad sobą, wywodzące się z natury, nie ustanowione przez człowieka, jako powszechna, obiektywna, najwyższa wartość i dobra moralne ( „czyż nie wstydzisz się dbać o pieniądze, sławę, zaszczyty, a nie o rozum, prawdę, i to aby dusza stała się najlepsza” - słowa SOKRATESA spisane przez PLATONA)

2. CNONA A SZCZĘŚCIE

Cnota prowadzi do pożytku i szczęścia, bowiem tylko to, co dobre jest pożyteczne, stąd z czynów podobnych wypływa pożytek przynoszący korzyść ii w konsekwencji szczęście

3. CNOTA JEST WIEDZĄ (intelektualizm etyczny )

• zło pochodzi z nieświadomości i braku wiedzy

• wiedza jest tym samym co cnota, potrzebna jest zatem wiedza o sprawiedliwości i odwadze, nie o kosmosie czy żywiołach „jest to jedno i to samo wiedzieć co jest sprawiedliwe i być sprawiedliwym”

• cnoty można się uczyć, nie jest ona wrodzona, jej posiadanie zależy od samego człowieka

• cnota jest jednością ( wszystkie cechy są wiedzą) ludzie dążąc do szczęścia powinni posługiwać się wiedzą

SOKRATES - POGLĄDY LOGICZNE

Metodologia poszukiwania wiedzy składająca się z dwóch następujących po sobie części

1. Metoda elanktyczna (zbijana)

• polegała na doprowadzeniu do absurdu poprzez przyjmowanie fałszywej tezy poważnie i pytaniami doprowadzanie jej do twierdzenia sprzecznego z tą tezą uzyskując wiedzę niewiedzy - uzyskanie kryterium wiedzy ( wiem, że nic nie wiem ) krytyka teorii poznania

2. Metoda maieutyczna (sztuka położnicza)

• każdy człowiek nosi w sobie wiedzę tyle, że nie zawsze uświadomioną, stąd wymagającą pomocy nauczyciela

• poszukiwanie wiedzy zaczyna się od stwierdzenia faktów znanych i uznawanych, dotyczących codziennej aktywności człowieka ( np. Rzemieślnika, artysty ) a następnie poprzez analogię przechodzi się do czynności moralnych ( ukazywanie zalet i wad tych czynności )

• analogia pozwala ustalić zakres i określenie danego pojęcia, nie treść, na zasadzie poszukiwania cech wspólnych ( np. odwagi)

• znajomość rozumienia pojęć prowadzi do wiedzy, a ta do cnoty

CYNICY ( GR. KRYNIKOS - PSI, CYNICZNY ) jako próba łączenia poglądów SOFISTÓW i SOKRATESA.

ANTYSTENES- założyciel szkoły, pisarz, ceniony za styl, pochodzący z proletariatu ateńskiego, wykładał w gimnazjum CYNOSARGES ( nazwa szkoły)

POGLĄDY:

1. Materialistyczna koncepcja przyrody ( istnieją tylko konkretni ludzie i rzeczy )

2. Postrzeżenia są źródłem poznania, nie zaś pojęcia ( seksualizm )

3. Najważniejszą rzeczą w życiu jest cnota, ona wystarcza do szczęścia, wszystko inne jest obojętne ( różnica między Sokratesem a Cynikami )

4. Wolność i niezależność daje zobojętnienie na wszystko poza cnotą

5. Propagowanie równouprawnienia kobiet, zniesienie niewolnictwa i innych nierówności społecznych ( BYLI KOSMOPOLITAMI )

6. Zaczęli od teorii, przechodząc do praktyki ( DIOGENES z SYNOPY mieszkał w beczce) wyzbywali się własności i dóbr kultury, zwalczali osiągnięcie cywilizacji w stylu grubiańskim i drastycznym, odchodząc powoli od filozofii ( IDEE ODPOWIADAJĄCE WCZESNEMU CHRZEŚCIJAŃSTWU).

CYRENEICY- jako próba łączenia poglądów SOFISTÓW I SOKRATESA

ARYSTYP z CYRENY - założyciel szkoły, wiódł życie dworaka i światowca wiele podróżując. Inni CYRENEICY - TEODORAS ATEISTA, HEGEZJASZ.

POGLĄDY ARYSTYPA

1. Sprawy praktyczne życia człowieka są ważniejsze od teoretycznych

2. Wiedza jest względna, bowiem dostarczana przez zmysły(poznajemy tylko własne stany rzeczy a nie rzeczy, które te stany wywołują)

3. Istnieją dwa podstawowe ludzkie stany: przyjemność -jest dobra i przykrość -jest zła. Należy zatem dążyć do przyjemności ( HEDONIZM)

GŁÓWNE TEZY HEDONIZMU:

• PRZYJEMNOŚĆ - jest jedynym dobrem

• PRZYJEMNOŚĆ jest stanem przelotnym, trwającym tyle ile działa bodziec a szczęście to zespół przyjemności, należy chwytać przyjemności wszelkie ( CARPE DIEM )

• PRZYJEMNOŚĆ-jest natury cielesnej ( cielesna przyjemność jest celem życia )

• PRZYJEMNOŚĆ - jest stanem pozytywnym ( brak cierpienia to jeszcze nie przyjemność)

• PRZYJEMNOŚCI - różnią się tylko intensywnością nie zaś jakością („ przyjemność różni się od przyjemności tylko tym, że jedna od drugiej jest przyjemniejsza”)

4. Uczniowie ARYSTYPA poglądy łagodzili zbliżając się w nich do szkoły cyników.

PLATON (427-347r. pne)

ŻYCIORYS

1. Żył w czasach rozkwitu Aten a jego prawdziwe imię brzmiało ARYSTOKLES, pochodził ze znamienitej rodziny, otrzymał staranne wychowanie i od nauczyciela gimnastyki otrzymał przydomek ”PLATON” co znaczyło po grecku (szeroko-barczysty)

2. W wieku 20 lat poznał SOKRATESA i obcował z nim przez 8 lat, aż do śmierci ww.

3. Przez 12 )lat podróżował poznając myślicieli i ich poglądy

4. W 40 roku życia założył w ATENACH szkołę AKADEMIĘ PLATOŃSKĄ od GAJU AKADEMOSA gdzie się ona mieściła), na której murach brzmiał napis ”NIECHAJ NIKT KTO NIE ZNA MATEMATYKI TU NIE WCHODZI”

5. Nie założył rodziny i zmarł dokładnie w dniu swoich 80 urodzin ( w ten sam dzień co się urodził)

6. Po śmierci był traktowany jako mędrzec-Bóg

PUBLICYSTYKA:

1. Napisał 35 dialogów, ok. 36 pism na podobieństwo tragedii greckiej.

2. Wyróżnia się 3 okresy twórcze PLATOINA:

• wczesny (SOKRATYCZNY)

• średni ( KONSTRUKCYJNY)

• późny ( DIALEKTYCZNY)

GŁÓWNE DIALOGI:

1. Obrona Sokratesa ( O odwadze)

2. Eutyfron ( O pobożności)

3. Protagoras ( O cnocie)

4. Gorgiasz ( O retoryce)

5. Kratyl ( O języku )

6. Timios ( O stworzeniu świata )

7. Uczta ( o miłości)

8. Fedon ( )

9. Teaited ( )

PLATON ( poglądy )

TEORIA IDEI:

1. Rozszerzenie poglądu SOKRATESA o zawartości wiedzy pewnej w pojęciach, z pojęć etycznych na wszelkie pojęcia, co spowodowało pytanie o naturę rzeczywistości, którą poznajemy za pomocą pojęć.

2. Rzeczy są zmienne i różnorodne, nie mogą być zatem przedmiotami pojęć

3. Przedmiotami pojęć są byty niezmienne - IDEE których jest wiele i które tworzą odrębny świat.

4. Istnieją niejako 2 rodzaje bytu:

• poznawany przez zmysły ( rzeczy)

• poznawany przez pojęcia (idee)

5. Idee istnieją i są wzorami rzeczy, które stają się i ulegają zniszczeniu

6. świat postrzegany przez człowieka jest odwzorowanym światem idei ( mit jaskini )

7. Platon nie określił do końca natury idei pomijając je zarówno w sensie logicznym ( istniejącym dla umysłu) jak i religijnym ( realność boska niedostępna dla człowieka)

TEORIA PRZYRODY:

1. Przyroda to zespół organiczny ułożony celowo i rozumnie ale mechanicznie

2. Twórcą świata jest DEMIURG ( PÓŁÓ), który posłużył się do jego tworzenia ideami, konstruując go możliwie najdoskonalszym

3. Materia ma charakter wieczny i jest tworzywem świata ale jest niedoskonała i powoiązana ze złem

4. Wszechświat i planety mają swoje dusze, bowiem posiadają w sobie źródła ruchu

5. Istnieją dwa rodzaje poznania:

• rozumowe - poznaje idee, jest wrodzone, prawidłowe i cenniejsze

• zmysłowe - poznaje rzeczy

6. Czystą metodą naukową jest DIALEKTYKA ( bezobrazowe myślenie, szukanie prawdy na drodze zestawienia pojęć i twierdzeń, ich analizy i syntezy, na podobieństwo uprawiania matematyki )

TEORIA DUSZY:

1. Dusza jest czynnikiem życia, które samo się wprowadza w ruch, jest ona przeciwieństwem materii

2. Dusza jest pierwiastkiem nieśmiertelnym w człowieku, spełnia funkcję poznawczą, ciało zaś i jego narządy są jedynie narzędziem

3. Dusza ma 3 oblicza:

• ROZUMNE

• IMPULSYWNE

• ZMYSŁOWE

4. Cechy duszy:

• nieśmiertelność

• niezależność od ciała

• niezłożoność

• wyższość nad ciałem, wynikająca ze stopnie doskonałości

• nieśmiertelność ( dusza jest wieczna, podlega sądowi pośmiertnemu i zmianie ciał)

ETYKA:

1. Cnota to ład i harmonia duszy

2. Cnota towarzyszy każdemu obliczu duszy:

• ROZUMNEJ-Mądrość

• IMPULSYWNEJ - Męstwo

• POŻĄDLIWEJ - Panowanie nad sobą

• CNOTĄ ŁĄCZĄCĄ I SPRAWUJĄCĄ NADZÓR JEST - Cnota sprawiedliwości

3. Dobra dzielą się na realne i idealne, tworzące hierarchię analogicznie jak w świecie przyrody( IDEE i RZECZY)

4. Na czele dóbr stoi IDEA DOBRA, A DOBRA REALNE SĄ POCZĄTKIEM I ETAPEM W DRODZE DO DÓBR IDEALNYCH( PIĘKNO DUSZ JEST WIĘKSZE OD PIĘKNA CIAŁA)

5. MIŁOŚĆ PLATONICZNA - Miłość Nadzmysłowa

TEORIA PAŃSTWA:

1. Skonstruowana wg. idei dobra i sprawiedliwości

2. Państwo powinno być skonstruowane - zbudowane na podobieństwo organizmu, którego części są zależne od całości a nie odwrotnie( całość zależy od części) i posiadać jeden cel.

3. Państwo musi być oparte na wiedzy, rządzić powinni filozofowie

4. Do państwa powinni należeć ludzie tylko mu potrzebni czyli FILOZOFOWIE, STRAŻNICY i RZEMIEŚLNICY( te 3 stany ludzi odpowiadają 3 cnotom MĄDROŚĆ - FILOZOFOWIE, MĘSTWO - STRAŻNICY, PANOWANIE NAD SOBĄ - RZEMIEŚLNICY)

5. Państwo musi być hierarchiczne i ascetyczne ( wyrzeczenie się posiadania na rzecz państwa )

6. Z państwa idealnego należy usunąć artystów, bowiem sztuka jest naśladownictwem rzeczy realnych i wpływa ujemnie na kondycję państwa jako całości

ARYSTOTELES (384-322r pne)

ŻYCIORYS:

1. Urodzony w Stagine, pochodził z rodziny lekarskiej , jego ojciec był lekarzem Króla Macedońskiego FILIPA.

2. Przez 20 lat był uczniem i nauczycielem AKADEMII PLATOŃSKIEJ z której wystąpił po śmierci PLATONA, również w okresie doktrynalnym

3. W 343r pne powołany został przez FILIPA MACEDOŃSKIEGO na nauczyciela ALEKSANDRA MACEDOŃSKIEGO , którego opuścił gdy ten sprzeciwił się IDEOM PANHELEŃSKIM i rozpoczął pochód na AZJĘ

4. W 335 r pne założył szkołę LICEUM w LIKEONIE nazwane także Szkołą Perypatetycką ze względu na sposób prowadzenia dyskusji podczas spacerów ( gr PERIPATETIKOS - spacerujący ) którą kierował do 323r pne

5. Po śmierci ALEKSANDRA MACEDOŃSKIEGO oskarżony o bezbożność wyjechał do CHALIKS gdzie w końcu zmarł

PRACA PUBLICYSTYCZNA

1. Pisma logiczne

• kategorie

• o zdaniu

• analityki

• topika

• o sofizmatach

2. Pisma przyrodnicze

• fizyka

• o niebie

• meteorologika

• historia naturalna zwierząt

3. Pisma praktyczne

• etyka endunejska

• ETYKA

• ETYKA WIELKA

• POLITYKA

4. Pisma POETYCZNE

- POETYKA ( FRAGMENT)

5. Pisma METAFIZYCZNE

- MATAFIZYKA 14 KSIĄG

Prace Publicystyczne

PIMMA LOGICZNE	PISMA PRZYRODN.	PISMA PRAKTYCZNE	PISMA POETYCZNE	PISMA METAFIZYCZNE
KATEGORIE	FIZYKA	ETYKA ENDENEJSKA	POETYKA ( FRAGMENT)	MATAFIZYKA 14 KSIĄG
O ZDANIU	O NIEBIE	ETYKA
ANALITYKI	METEOROLOGIKA	ETYKA WIELKA
TOPIKA	HISTORIA NATURALNA ZWIERZĄT	POLITYKA
O SOFIZMACH	O

Arystoteles w Atenach założył własną, konkurencyjną do Akademii szkołę filozoficzną zwaną Liceum (łac. Lyceum, gr. Lykeion), która była wspierana przez Aleksandra Macedońskiego i wkrótce przyćmiła Akademię. Po śmierci Aleksandra i upadku pro-macedońskiego rządu w Atenach Ateńczycy zamknęli Liceum a sam Arystoteles musiał uciekać z miasta. Przeniósł się wtedy do miasta Chalcis na wyspie Eboea, gdzie po dwóch latach zmarł.

Poglądy filozoficzne

Teoria poznania i logika

Arystoteles był pierwszym filozofem w historii, który wyszedł najpierw od teorii poznania i logiki, a dopiero później przeszedł do teorii bytu.37




Osobiste doświadczenia z nauczaniem i leczeniem małych dzieci przekonały Arystotelesa, że wbrew temu co twierdził Platon, ludzie nie posiadają ukrytej pamięci idealnego świata, lecz cała ich wiedza pochodzi z doczesnego doświadczenia. Dla Arystotelesa teoria odkrywania owej ukrytej pamięci przez dyskursy dialektyczne była nieprawdziwa, a na poparcie swego stanowiska przywoływał fakt, że wprawny sofista potrafi przekonać niedoświadczonego ucznia niemal do wszystkiego.

Arystoteles stwierdził, że dużo rozsądniejsze jest przyjęcie, że ludzie rodzą się z niezapisanym umysłem, który zapełnia się myślami na skutek codziennych doświadczeń życiowych. Myśli jednak żyją później własnym życiem i część ludzkich rozumowań ulega rozmaitym wypaczeniom i dziwactwom.

Przyjmując to założenie Arystoteles doszedł do wniosku, że aby uporządkować ludzkie myśli i wykazać które z nich są adekwatne do rzeczywistości, a które nie, należy stworzyć naukę o samym myśleniu jako takim. Naukę tę nazwał logiką.

Logika

Zdaniem Arystotelesa celem nauki jest wyprowadzenie (apodeixis) stanu faktycznego z jego przyczyn. Ten proces ma dwie możliwe formy: wnioskowanie o szczególnych przypadkach ze znanej ogólnej reguły (dedukcja) i wnioskowanie o ogólnej regule ze znanych poszczególnych przypadków (indukcja). Poprawności wnioskowania miała natomiast służyć logika jako metoda porządkowania myślenia według jego formy, a nie treści (logika formalna). Arystoteles stworzył zupełny system tak zwanej teorii sylogizmu, która obecnie stanowi część klasycznego rachunku predykatów. Sam Arystoteles na oznaczenie tego, co dziś zwiemy logiką używał terminu analityka, rezerwując nazwę logika dla dialektyki, czyli sztuki prowadzenia dyskusji.

Pojęcia i kategorie

Atomem logiki Arystotelesowskiej jest pojęcie, które odpowiada istniejącej w świecie rzeczywistym kategorii (rodzajowi). Pojęcie wprowadza definicja (horismos) wskazująca nadrzędny rodzaj oraz różnicę gatunkową. Np. w definicji człowieka jako "istoty rozumnej" - "istota" jest nazwą nadrzędnej kategorii, a "rozumna" określa właściwość, która wyróżnia człowieka spośród innych istot.

Sądy i wnioskowanie

Pojęcia są powiązane w zdania, czyli sądy, którym można przypisać prawdziwość lub fałsz. Sąd nie może być zarazem prawdziwy i fałszywy (zasada sprzeczności). Arystoteles przedstawił reguły wnioskowania, jako związku między różnymi sądami, a szczególnie teorię sylogizmów - związku dwóch zdań z trzecim.

Dowodzenie

Arystoteles rozgraniczył oparte na wnioskowaniu logicznym z przyjętych założeń rozumowaniu dedukcyjnym oraz na wnioskowaniu z obserwowanych danych rozumowaniu indukcyjnym. Arystoteles sformułował cztery podstawowe zasady poprawnego formułowania i dowodzenia twierdzeń.

Zasady "naukowego myślenia"

1. wychodzeniu z jak najmniejszej ilości założeń pierwotnych (nazwane później brzytwą Ockhama), które znajduje się poprzez myślenie indukcyjne,

2. tworzeniu w oparciu o te założenia ścisłej teorii posługując się myśleniem dedukcyjnym,

3. ostateczną weryfikację teorii poprzez konfrontację wniosków z niej wynikających z faktami.

Metafizyka

Forma i materia

Arystoteles odrzucił platoński dualizm rzeczy materialnych i idei. Uważał on, że idee "nie przyczyniają się też w żaden sposób do poznawania innych rzeczy [...] ani do wyjaśniania ich istnienia, bo nie znajdują się w poszczególnych rzeczach, które w nich uczestniczą [...]". Jego zdaniem istota rzeczy (substancja, ousia) zawiera się w niej samej.

W miejsce dualizmu platońskiego powstał jednak inny: materii i formy. Forma była odpowiednikiem idei platońskiej, lecz nie jako osobny, niezależny byt, a jako coś nadające kształt i postać materii - tworzywu. Relację między formą a materią można więc sobie wyobrazić jak relację między naczyniem a wodą, albo gliną i palcami garncarza.

Formy w zasadzie nie mogą istnieć bez materii, a z drugiej strony sama materia bez form nie posiadałaby kształtu, koloru, ruchu i innych cech; byłaby czystym chaosem. Tak więc znany nam z doświadczenia świat jest nierozerwalną kombinacją materii i idei-form.

Przyczynił się do rozwoju teorii atomistycznej twierdząc, że cała materia składa się z tych samych ciągłych substancji pierwotnych.

Hierarchia bytów

Koncepcja ta dobrze pasowała do ontologicznego wytłumaczenia zjawiska występowania hierarchiczności bytów. Hierarchiczność taką zauważał Arystoteles zwłaszcza w świecie ożywionym, gdzie istnieje ciąg stworzeń od najprostszych do najbardziej złożonych. Arystoteles tłumaczył tę hierarchię stopniem udziału formy i materii w danym jednostkowym bycie. Czym w danym bycie jest więcej formy (jest ona bardziej złożona) a mniej materii, tym zajmuje ona wyższe miejsce w hierarchii. I tak: byty nieożywione takie jak np. kamień zawierają w sobie bardzo dużo materii i mają przy tym bardzo prostą i nieruchomą formę. Rośliny mają bardziej złożoną formę, która podlega powolnym zmianom. Zwierzęta mają jeszcze bardziej złożoną formę, która daje im możliwość ruchu i reagowania na zmiany. Wreszcie ludzie posiadają bardzo złożoną formę zwaną duszą, która posiada unikalną cechę bycia świadomym o samej sobie.

Z połączenia tych ontologicznych założeń powstała teoria czterech przyczyn, jakie muszą być spełnione do zaistnienia danej rzeczy:

• przyczyna materialna (causa materialis) - rzecz powstaje z materii;

• przyczyna formalna (causa formalis) - powstaje przez ukształtowanie materii przez formy;

• przyczyna sprawcza (causa efficiens) - powstanie rzeczy musi być określone przez czynnik działający uprzednio;

• przyczyna celowa (causa finalis) - powstanie rzeczy musi służyć pewnemu celowi.

Arystoteles rozważając pierwszą przyczynę (sprawczą) ruchu postulował istnienie ducha, który poruszałby światem, tak jak dusza porusza ciałem. Jako ostateczne źródło ruchu byłby nieruchomy (nieruchomu poruszyciel). Duch ten został utożsamiony z Bogiem, ale w odróżnieniu od istot znanych z wierzeń religijnych nie jest on czynnikiem aktywnym - nie ingeruje w dzieje świata. Jego zdolność poruszania wynika raczej z tego, że rzeczy kierowane tęsknotą dążą do niego jako do czystej formy.

Koncepcja teleologiczna, że każdy rozwój dokonuje się stosownie do założonego celu była istotnym elementem arystotelesowskiej fizyki i biologii.

Psychologia

Istota duszy

Dusza stanowi w systemie Arystotelesa formę życia organicznego. Dusza ludzka (rozum, nous) stała się najdoskonalszą z form; jedyną, która posiadła zdolność rozumienia świata zewnętrznego i świadomość samej siebie. Jako najdoskonalsza jest też najbliższa połączenia się z Bogiem. Dusza jest jednak tylko formą materii, nierozerwalnie z nią związana. Dusza i ciało człowieka tworzą więc swoistą całość, a nie dwa oddzielne byty.

Składniki duszy ludzkiej

Arystoteles wyrórzniał trzy części duszy, odpowiadające różnym poziomom organizacji życia:

• dusza wegetatywna wiąże się z odżywianiem i rośnięciem; stanowi formę roślin, zwierząt i ludzi;

• dusza zmysłowa czyni zdolnym do postrzegania i poruszania się; stanowi formę u zwierząt i ludzi;

• rozum występujący wyłącznie u ludzi, który z kolei dzieli się na

• rozum bierny, receptywny

• rozum czynny, który, nie będąc powiązany z ciałem (stanowiąc czystą formę), jest nieśmiertelny.

Etyka

Dobro jako wartość indywidualna a nie absolutna

Etyka Arystotelesa wynikała w dużym stopniu z jego teorii bytu, ale także była wypracowana na drodze praktycznych obserwacji. Rozumiał on dobro i cnotę jako dążenie do doskonalenia swojej formy, czyli duszy. Gdy dusza osiągnie optymalną, przeznaczoną dla danej jednostki postać, to wtedy jednostka ta osiągnie trwałe szczęście i cnotę.

Dusze ludzkie są niepowtarzalne, dlatego to, co jest dobre dla jednego człowieka, niekoniecznie musi być dobre dla drugiego. Dobro zatem jest pojęciem subiektywnym i zależy od mnóstwa różnych czynników. Próba uszczęśliwiania wszystkich poprzez tworzenie idealnego państwa jest więc mrzonką, która w istocie może tylko wszystkich unieszczęśliwić (było to sprzeczne z poglądami Platona).

Nakazy moralne i żądze

Arystoteles nie zgadzał się też ze zrównywaniem dobra z wiedzą o ideach. Jego osobiste doświadczenia z Akademii Platońskiej przekonały go, że nawet najmądrzejsi filozofowie nie są wolni od zwykłych ludzkich namiętności, a nawet zdarza się, że podlegają im silniej. Zgodnie ze swoją teorią duszy, Arystoteles twierdził, że każdy człowiek trwa w naturalnym konflikcie żądz cielesnych i racjonalnej ocenie sytuacji dostarczanej mu przez rozumną część jego duszy. Z tego powodu cnota to stały proces przezwyciężania i kontrolowania żądz wymagający stałego wysiłku a nie coś co na trwałe można posiąść przez proste nabywanie wiedzy. Moralność to zatem podążanie za nakazami rozumu, które mogą być albo wpojone przez wychowanie albo uzyskane na skutek własnych przemyśleń, co dla samej moralności jako takiej ma drugorzędne znaczenie. Stąd człowiek mądry, ale o słabej woli bywa często mniej cnotliwy od człowieka niewykształconego ale o silnej woli .Cnoty

Arystoteles rozróżniał cnoty dianoetyczne będące właściwością rozumu (najważniejsza z nich jest roztropność (phronesis)) oraz cnoty etyczne, które wynikają z tradycji i społecznej zgody, a wiążą się z istniejącym porządkiem społecznym. Z cnót etycznych najwyższa jest sprawiedliwość, którą dzielił na rozdzielającą (słuszny podział dóbr) i wyrównującą (kompensację krzywd); podstawą jednak jest konstytuującą wspólnotę ludzką przyjaźń. Postawa moralna (hexis) powstaje zatem nie w wyniku samego rozumienia, ale praktyki życia i moralności otoczenia. Nie bez znaczenia jest ćwiczenie, przyzwyczajenie i uczenie się.

Teoria "złotego środka"

Arystoteles uważał, że zbyt skrajne czy rygorystyczne podejście do moralności oraz całkowite ignorowanie żądz cielesnych ma zwykle fatalne rezultaty, gdyż żądze te są sposobem, w jaki ciało komunikuje silnie zależnej od niego duszy swoje potrzeby.

W swoim postępowaniu człowiek powinien kierować się "złotym środkiem", który jest określany przez jego rozum, gdyż jest to droga do osiągnięcia szczęścia, najwyższego dobra, które jest naszym celem ostatecznym.

Wynika z tego, iż człowiek powinien podążać drogą "złotego środka" - nie ignorować żądz, ale też nie może się im podporządkowywać, nie może im ulegać. Jego działanie ma być umiarkowane, ale ma jednocześnie przynosić mu przyjemność. Żądze muszą zostać zaspokojone, ale w sposób umożliwiający harmonijny rozwój także rozumnej części duszy, która to powinna oprócz nabywania wiedzy kultywować również umiejętności panowania nad żądzami, poprzez silną wolę, odwagę i rozsądek.

Wg Arystotelesa nie w każdym postępowaniu można odnaleźć "złoty środek",do takich czynów zalicza: cudzołóstwo, kradzież, morderstwo- tutaj nie ma średniej miary, są to czyny niegodziwe!

Teoria państwa

Z etyki z kolei logicznie wynikała już teoria państwa Arystotelesa. W tej dziedzinie Arystoteles twierdził, że państwo jest naturalną formą społeczeństwa ("człowiek jest z natury stworzony do życia w państwie"). Tak samo jak każda forma państwo powinno być więc dobrze dopasowane do społeczeństwa i warunków w którym żyje. Oznaczało to w praktyce, że różne formy państwa są dobre dla różnych społeczeństw. Jedne społeczeństwa wymagają monarchii a inne dobrze funkcjonują w warunkach demokracji. Jednak pierwotniejsza od państwa rodzina (wspólnota domowa), z połączenia których powstaje gmina, a dopiero z połączenia gmin - państwo. Arystoteles opowiadał się wbrew Platonowi za poszanowaniem własności prywatnej, ale jednocześnie uważał za usprawiedliwioną instytucję niewolnictwa.

Większość form rządzenia powstaje zwykle na drodze historycznego rozwoju i te naturalne formy są zwykle najlepsze dla danego społeczeństwa. Podobnie najlepiej przystosowanymi do rządzenia ludźmi są ci, którzy w naturalny sposób znaleźli się na stanowiskach (przez wolę wyborców albo z urodzenia) a nie filozofowie-teoretycy. To czy dane państwo jest dobrze czy źle rządzone zależy często nie od formy rządów lecz od jakości przymiotów ludzi u władzy.

Zadaniem filozofa jest więc tylko edukowanie i doradzanie rządzącym oraz proponowanie im dokonywania drobnych, powolnych zmian w strukturze państwa. Dobra edukacja jest bardzo ważna dla osób rządzących, gdyż umożliwia im obiektywną ocenę sytuacji, ale oprócz edukacji formalnej rządzące osoby muszą rozwijać cnoty "złotego środka", a więc silną wolę, odwagę i rozsądek. Cnoty te są często ważniejsze dla rządzących od formalnej wiedzy, którą można na bieżąco uzyskiwać od doradców-filozofów. Sami filozofowie są zwykle niezbyt dobrze przygotowanie do sprawowania władzy, gdyż całe życie koncentrują się na nabywaniu wiedzy i dysputach, a nie na kultywowaniu cnót niezbędnych przy rządzeniu.

Myśl społeczna

Zdaniem Arystotelesa człowiek jest zwierzęciem politycznym (zoon politikon) - jest stworzony do życia w państwie. Życie społeczne opiera się na najbardziej trwałej strukturze, jaką jest małżeństwo (więź pomiędzy kobietą a mężczyzną). Małżeństwo tworzy rodzinę, która nie jest w stanie zaspokoić swoich potrzeb, a zatem łączy się w kolonie rodzin (gminę wiejską), a następnie w polis (państwo), które jest wspólnotą pełną, samowystarczalną. W ten sposób Arystoteles tworzy schemat genezy państwa:




Poetyka Arystotelesa - pierwsza w historii teoria dzieła literackiego, stworzona przez Arystotelesa i zawarta w dziele o tytule Poetyka, skąd wywodzi się termin późniejszej dziedziny badań literackich. Poglądy Arystotelesa są polemiką z „Państwem” Platona, a dokładnej z trzecią księgą dialogu, gdzie Sokrates próbuje dociec istoty poezji. Platon krytycznie wyrażał się o poetach („z lichym pierwiastkiem obcuje i lichotę tworzy”), natomiast Arystoteles docenił twórcę i jego wytwór. Większość sztuk, dla Arystotelesa ma charakter mimetyczny (naśladowczy). Poeci naśladują świat w całości, dlatego też poezja jest sztuka wyższą. Przedmiotem naśladowania poezji są nie rzeczy, ale zdarzenia i fakty. Arystoteles wprowadza rozróżnienie między poezją (przekazuje zdarzenia prawdopodobne), a historią (przekazuje fakty). Tragedia jest dla Arystotelesa specyficznym gatunkiem literackim, którego celem nie jest naśladownictwo, ale wywołanie katharsis, czyli współodczuwania i trwogi.




Pojęcie arystotelizm obejmuje poglądy filozoficzne Arystotelesa oraz te kierunki i szkoły filozoficzne, które rozwijały jego nauki. Owe poglądy były często wykorzystywane w teologii (np. scholastycznej).

Dzieła Arystotelesa zostały przybliżone chrześcijaństwu dzięki Boecjuszowi, który przetłumaczył niektóre prace Arystotelesa na język łaciński, ale w większym stopniu dzięki filozofom arabskim, takim jak Awerroes. Znajomość jego pism rozpowszechnia się w XIII w.. Św. Tomasz z Akwinu zastosował metafizykę Arystotelesa do swoich rozważań nad delikatną równowagą między wiarą a wymogami umysłu.

Arystotelizm w okresie renesansu oddziaływał słabiej, ale znalazł kontynuatorów wśród uczonych pochodzących z Bizancjum: Teodora Gazy i Jana z Trapezuntu. Arystotelizm renesansowy rozpadł się na dwie szkoły: aleksandrystów (najwybitnieszy przedstawiciel Pietro Pomponazzi), których ośrodkiem była Bolonia oraz awerroistów, skupionych w Padwie

---