Prywatna Wyższa Szkoła Ochrony Środowiska
w Radomiu

PLANOWANIE PRZESTRZENNE

TEMAT:

Analiza i propozycje zmian w zagospodarowaniu przestrzennym terenów zalewowych rzeki Radomki w powiecie radomskim

Prowadzący:

mgr inż M. Chałubińska

Opracowali:

Leszek Śliwka

Marek Ziemnicki

Robert Prokop

Marcin Gierczak

SUM II

Radom, grudzień 2010

SPIS TREŚCI

1. Wstęp

2. Cel i zakres opracowania

3. Metoda pracy

4. Uwarunkowania fizyczno-geograficzne

5. Geomorfologia

6. Uwarunkowania przyrodnicze i ochrona zasobów naturalnych

7. Uwarunkowania zakresie infrastruktury turystycznej

8. Mapy zalewów

9. Zagrożenie powodziowe gmin na terenie powiatu radomskiego

10. Zbiornik wodny w Domaniowie

11. Koncepcja zagospodarowania przestrzennego

12. Opis koncepcji opracowania.

13. Podsumowanie

14. Wykorzystane materiały

1. Wstęp

Uwzględnienie zagrożenia powodziowego w planowaniu przestrzennym wydaje się być oczywiste. Analiza osadnictwa potwierdza, iż w przeszłości osady ludzkie lokowane były w miejscach bezpiecznych od powodzi. Dopiero później wiele z nich rozrastało się obejmując swym zasięgiem tereny zalewowe. Obecnie coraz częściej zdarza się, że obszary zagrożone powodzią są jednocześnie obszarami atrakcyjnymi dla potencjalnych inwestorów. Na terenach zagrożonych istotne jest, więc racjonalne, uwzględniające aktualne możliwości technologiczne - ograniczanie zagospodarowania. Stosuje się w tym celu instrumenty prawne lub ekonomiczne. Pierwsze z nich dotyczą zakazu lub ograniczenia możliwości zabudowy na określonych terenach. Elementy ekonomiczne natomiast, dotyczą uzależnienia pomocy państwa (np. uczestnictwa w programach ubezpieczeniowych dofinansowywanych przez państwo) od spełnienia pewnych wymagań. Przykładem może być powstrzymanie się od zabudowy określonych terenów lub stosowanie odpowiednich technologii. Działania te wymagają zdefiniowania obszarów zagrożonych i jakościowej kwantyfikacji ryzyka
w postaci podziału na strefy. Problem sprowadza się zwykle do: określenia strefy gdzie ma obowiązywać zakazu zabudowy, przyjęcia strefy ograniczonej zabudowy o specjalnych wymaganiach technologicznych i wreszcie obszaru, gdzie zagrożenie powodziowe jest na tyle małe, iż nie skutkuje ograniczeniem zabudowy. Przyjmuje się, że straty powodziowe w największym stopniu zależą od głębokości zalewu.

2. Cel i zakres opracowania

W ciągu ostatnich 10 lat największe podtopienia i zalewy wystąpiły w latach 2001, 2003 i 2005, 2010. Dotyczyły głownie doliny rzeki Radomski (teren gminy Jastrzębia oraz teren gminy Jedlińsk w miejscowościach Jankowie, Gutów, Piastów, Piaseczno i Lisów). Wody wystąpiły z brzegów zalewając dolinę i drogi gruntowe oraz częściowo podtopiły znajdujące się w pobliżu budynki gospodarcze.

Główne zagrożenie powodziowe na terenie Miasta Radomia i Powiatu Radomskiego stanowi zbiornik wodny w miejscowości Domaniów, gmina Przytyk. Awaria w/w zbiornika mogłaby doprowadzić do wypływu bardzo dużej ilości wody, a tym samym do zalania obszarów rolnych i terenów zamieszkałych przez lokalne społeczeństwo, przede wszystkim wzdłuż rzeki Radomki

Po przeanalizowaniu pozostałych zagrożeń powodziowych, można stwierdzić, że w przypadku wystąpienia dużych i gwałtownych opadów deszczu, co w rezultacie spowodowałoby nagły nabór wody w rzekach, na zalanie i podtopienie narażone są głownie tereny przyległe do w/w rzek, jak również tereny i gospodarstwa położone niżej. Zagrożone są głównie powierzchnie uprawne, natomiast budynki zagrożone są sporadycznie.

W Polsce ograniczenia dla zagospodarowania terenów zalewowych wprowadzają zapisy zawarte w Rozdziale V Ustawy Prawo Wodne (Ustawa z dnia 18 lipca 2001 r. Dz. U. 05.239.2019) Ochrona przed powodzią jest zadaniem organów administracji rządowej i samorządowej.

Dla potrzeb planowania ochrony przed powodzią dyrektor regionalnego zarządu gospodarki wodnej sporządza studium ochrony przeciwpowodziowej, ustalające granice zasięgu wód powodziowych o określonym prawdopodobieństwie występowania oraz kierunki ochrony przed powodzią, w którym, w zależności od sposobu zagospodarowania terenu oraz ukształtowania tarasów zalewowych, terenów depresyjnych i bezodpływowych dokonuje się podziału obszarów na:

• obszary wymagające ochrony przed zalaniem z uwagi na ich zagospodarowanie, wartość gospodarczą lub kulturową

• obszary służące przepuszczeniu wód powodziowych, zwane „obszarami bezpośredniego zagrożenia powodzią”

• obszary potencjalnego zagrożenia powodzią.

Tereny o szczególnym znaczeniu społecznym, gospodarczym i kulturowym powinny być chronione przed zalaniem wodami o prawdopodobieństwie występowania, co najmniej raz na 200 lat.

3. Metoda pracy

Analiza terenów zalewowych rzeki Radomki dokonana została przez osoby na co dzień zmagające się z zagadnieniami związanymi z podtopieniami i powodziami - funkcjonariuszami Państwowej Straży Pożarnej w Radomiu. Przy dokonywaniu analizy kierowali się oni własnym doświadczeniem i obserwacjami jak również korzystając z dokumentacji operacyjnej oraz fotograficznej.

4. Uwarunkowania fizyczno-geograficzne

Położenie geograficzne

Powiat radomski położony jest w południowej części województwa mazowieckiego (Równina Radomska oraz Przedgórze Iłżeckie). Położony jest w południowej części województwa mazowieckiego i graniczy z 7 powiatami:

• białobrzeskim

• kozienickim

• lipskim

• przysuskim

• szydłowieckim

• zwoleńskim

• starachowickim (położonym w województwie świętokrzyskim).

Zajmuje on łączną powierzchnię 1642 kilometrów kwadratowych i zamieszkuje go ponad 370 tysięcy mieszkańców. Pod względem zajmowanej powierzchni jest jednym
z największych w województwie mazowieckim. Odległości pomiędzy najdalej wysuniętymi punktami granicznymi powiatu przedstawiają się następująco: północ/południe ok. 55 kilometrów (w linii prostej), wschód/zachód - 50 kilometrów. Podstawowym ośrodkiem handlowo-przemysłowym jest miasto Radom, które jest również największym skupiskiem ludności w powiecie (ok. 224,9 tysięcy mieszkańców).

Powiat radomski utworzony został w 1999 roku w ramach reformy administracyjnej. Siedzibą władz powiatu jest miasto Radom.

Skład administracyjny stanowi:

• gminy miejskie: Pionki

• gminy miejsko-wiejskie: Iłża, Skaryszew

• gminy wiejskie: Gózd, Jastrzębia, Jedlińsk, Jedlnia-Letnisko, Kowala, Pionki, Przytyk, Wierzbica, Wolanów, Zakrzew,

• miasta: Pionki, Iłża, Skaryszew.

Rzeka Radomka przepływa przez gminy:

• Przytyk w miejscowościach: Suskowska Wola, Zameczek, Przytyk, Słowików, Domaniów, Młódnice, Wólka Domaniowska; (szerokość dna 10-12 m);

• Zakrzew w miejscowościach: Gulin, Kozia Wola; (szerokość dna 13-17 m);

• Jedlińsk w miejscowościach: Jankowice, Górna Wola, Guitów, Piastów, Jedlińsk, Piaseczno, Lisów; (szerokość dna 8-20 m);

• Jastrzębia w miejscowościach: Goryń, Lewaszówka, Mąkosy Stare, Mąkosy Nowe, Jastrzębia, Olszowa, Bartodzieje, Wola Wadowska, Owadów, Lesiów; (szerokość dna 20-30 m).

• Geomorfologia

Rzeka Radomka po zejściu z rejonu wzgórz płynie w dość szerokiej pradolinie będącej pozostałością po lądolodzie skandynawskim, który tu miał dłuższy postój związany ze Stadiałem Radomki. Na obszarze tym dominują formy akumulacji rzecznej. Na holoceńskich równinach zalewowych i nadzalewowych występują rozległe powierzchnie zwydmione. Terasa niższa - zalewowa - zajęta jest przez łąki i pastwiska. Szeroka na kilka kilometrów najmłodsza terasa holoceńska zbudowana jest z mad, piasków, mułów, a więc osadów, jakie nisą wody powodziowe rzeki i zostawiają na obszarach zalewanych.

• Uwarunkowania przyrodnicze i ochrona zasobów naturalnych

Radomka jest rzeką która stanowi naturalną granicę pomiędzy lasami Puszczy Kozienickiej i Puszczy Stromeckiej oraz północno-zachodnią granicą Kozienickiego Parku Krajobrazowego imienia Profesora Ryszarda Zaręby. Początek swój bierze w lasach konecko-przysuskich, w obrębie Garbu Gielniowskiego i wpada do Wisły w miejscowości Kłoda. Jest rzeką o długości ok. 100 km.

Radomka to rzeka nizinna, silnie meandrująca, z licznymi trawiastymi wysepkami, o szybkim nurcie, pięknie wkomponowana w krajobraz lasów Puszczy Kozienickiej i terenów rolniczych, która płynie w szerokiej pradolinie będącej pozostałością po lądolodzie.

Dla zachowania naturalnego i niezmiennego charakteru rzeki Radomki jej miłośnicy zawiązali Związek gmin „Radomka”.

Związek Gmin Radomka powstał w 1997 roku, zrzesza 6 gmin Mazowsza położonych w zlewni rzeki Radomki począwszy od jej źródła w następującej kolejności: Przysucha, Wieniawa, Wolanów, Przytyk, Zakrzew, Jedlińsk. Zadaniem Związku jest wspólne wykonywanie zadań publicznych w zakresie ochrony środowiska a w szczególności: opracowanie i realizacja programu retencji rzeki Radomki i jej dopływów; ochrona różnorodności fauny i flory; podejmowanie wspólnych przedsięwzięć z zakresu usuwania i oczyszczania ścieków komunalnych oraz zanieczyszczeń stałych; tworzenie warunków do rozwoju turystyki. Wchodzące w skład związku gminy są różnej wielkości, a ich sieć osadnicza w przeważającym stopniu pełni funkcje mieszkalne dla rolników Powierzchnia sześciu gmin związku wynosi 73624ha, zamieszkuje je ludność w liczbie 55 851 osób, co daje średnie zagęszczenie 77 osób na kilometr kwadratowy. Gminy Wieniawa, Wolanów, Przytyk przylegają bezpośrednio do wybudowanego na rzece Radomce zbiornika wodnego Domaniów o powierzchni 500 ha. Dotychczasowe działania związku: Od 1999 r. na terenie gmin tworzących związek z powodzeniem funkcjonuje system selektywnej zbiórki odpadów, którego wprowadzenie poprzedzone było przeprowadzeniem, przy współudziale Centrum Edukacji Ekologicznej w Radomiu, akcji informacyjnej mającej na celu przybliżenie problemu powstających odpadów. Wykłady takie odbywały się zarówno w szkołach (przeznaczone dla młodzieży szkolnej), jak
i w urzędach gmin (przeznaczone dla dorosłych mieszkańców). Organizowane były konkursy wiedzy ekologicznej, w których nagrodami były wycieczki klasowe do ogrodu botanicznego w Powsinie i cenne nagrody rzeczowe.

W roku 2000 został opracowany ramowy program przedsięwzięcia ochrona wód zlewni rzeki Radomki, który w 2001 r. zgłoszono do Wojewódzkiego Programu Rozwoju Regionalnego Mazowsza na lata 2001 - 2006. W 2001 r. związek wybudował sześć jednakowych ekologicznych placów zabaw dla dzieci (całość wykonana z drewna).
W listopadzie 2001 r. Związek Gmin Radomka otrzymał 200 tyś. zł nagrodę Narodowego Funduszu Ochrony środowiska i Gospodarki Wodnej za najlepszą realizację zadań zgłoszonych do IV edycji Konkursu na zagospodarowanie odpadów na terenach wiejskich. Nagroda została przeznaczona na wykonanie ośmiu ogródków ekologicznych.

W środkowym odcinku rzeki utworzony został Zalew Domaniowski - drugi co do wielkości po Zegrzyńskim zbiornik zaporowy na terenie województwa mazowieckiego.

• Uwarunkowania w zakresie infrastruktury turystycznej

Miłośnicy przyrody obserwować mogą zimorodki, na wystających rzecznych kamieniach, kłodach i piaszczystych mieliznach można zaobserwować bawiące się wydry, pliszki siwe i żółte. Przy odrobinie szczęścia możemy obserwować bobry, piżmaki, krzyżówki, nurogęsi czy piskliwce. Na przyległych do rzeki łąkach często widywane są czarne i białe bociany przylatujące tu na żer. W ujściowym odcinku rzeki zauważyć możemy szybujące nad głowami bieliki. Przed Ryczywołem na lewym brzegu z rzeką graniczy urokliwy rezerwat przyrody „Dęby Biesiadne” im. Mariana Pulkowskiego o pow. 17 ha z licznymi starymi, dziuplastymi pomnikowymi dębami.

Ze względu na wyjątkowe walory przyrodnicze rzeka Radomka w obrębie Puszczy Kozienickiej objęta jest zasięgiem Europejskiej Sieci Ekologicznej NATURA 2000-PLB140013 “Ostoja Kozienicka”, a ujściowy odcinek znajduje się w obrębie NATURY 2000- PLB 140004 “Dolina Środkowej Wisły”.

• Mapy zalewów

Mapy zalewów powodziowych to kartograficzna reprezentacja charakterystyk potencjalnej powodzi. Bardziej precyzyjna definicja mogłaby wyglądać tak: mapa zalewów powodziowych to opracowanie, w którym na podstawie analiz hydrologicznych oraz znajomości ukształtowania koryta rzeki i terenów przyległych, wykonano obliczenia hydrauliczne i ich efekt przedstawiono na mapie w postaci granic obszarów zalewowych
z ewentualnym podziałem na strefy. W rzeczywistości mówiąc o terenach zagrożonych, musimy też brać pod uwagę tereny zagrożone gwałtownym spływem powierzchniowym, tereny bezodpływowe oraz obszary narażone na powodzie sztormowe.

Na świecie, mapy zalewów (zwane mapami ryzyka powodziowego) zawierają często zasięg zalewu dla powodzi o okresie powtarzalności 100 lat lub dla największej powodzi historycznej.
W obszarze zalewowym wydziela się strefę najwyższego zagrożenia (tzw. drogę powodzi) gdzie zabrania się zabudowy, oraz dużego zagrożenia - dla której ustala się szczególne restrykcje odnośnie zabudowy. Podstawą takiego podziału są najczęściej warunki związane z głębokością zalewu i prędkością wody. W Polsce wykonywano często mapy zasięgu zalewów dla kilku hipotetycznych fal powodziowych o różnym okresie powtarzalności, co również prowadziło do hierarchizacji zagrożeń.

Zasięgi zalewów określa się zwykle dla tzw. hipotetycznych fal powodziowych
o zadanym okresie powtarzalności lub dla fal historycznych. Zadanie określenia map zalewów powodziowych obejmuje sekwencję czynności zawierającą: zebranie materiałów źródłowych (analizy powodzi historycznych, dane nt. ukształtowania i zagospodarowania terenu, pomiary geodezyjne itp.), analizy hydrologiczne i hydrauliczne, a także wyznaczenie granic zalewów.

Pierwszym krokiem jest analiza materiałów źródłowych. Jej celem jest zebranie informacji o charakterze zjawiska na danym terenie oraz przygotowanie danych umożliwiających zarówno przeprowadzenie jak i weryfikację dalszych analiz. Powodzie występują nieregularnie, a dłuższy okres bez wezbrań powoduje, iż zapominamy o tym żywiole. Warto jednak gromadzić wiedzę na temat tego zjawiska, również na szczeblu gminy, np. rejestrując zasięgi dużych wezbrań. Dane te mogą być postawą wstępnego oszacowania zasięgu obszarów zagrożonych. Materiał ten może też okazać się bardzo pomocny przy bardziej szczegółowych analizach, jako podstawa weryfikacji obliczeń hydraulicznych (tarowanie modeli) przy wykonywaniu map zalewów.

Obliczenia hydrologiczne i hydrauliczne mają dać odpowiedź na pytanie, jakie będą poziomy wody dla powodzi przyjętej za bazową przy wyznaczaniu terenów zalewowych (np. powódź 100-letnia). Obliczenia hydrologiczne, polegają w najprostszym przypadku na analizie statystycznej danych historycznych o przepływach (czasem opadach). Dla ustalonych w ten sposób przepływów maksymalnych, dla powodzi bazowej wyznacza się następnie ww. poziomy wody. Podstawą obliczeń są dane z pomiarów geodezyjnych tj. przekroje poprzeczne rzeki i terenów przyległych oraz geometria obiektów technicznych zlokalizowanych w korycie, uzupełnione informacją o pokryciu terenu. Narzędziem obliczeniowym są najczęściej modele hydrauliczne ruchu ustalonego.

Określenie granic zalewu wymaga analiz układu wysokościowego doliny zalewowej. Linie zalewu mogą być wkreślane na mapę w oparciu o informacje na temat poziomów wody w zadanych przekrojach poprzecznych oraz analizę przebiegu warstwic. Mogą być również generowane automatycznie. Jednym z narzędzi mogących przynajmniej częściowo zautomatyzować proces wyznaczania granic obszarów zalewowych, są systemy informacji geograficznej (GIS). Umożliwiają one tego typu analizy w oparciu o komputerową mapę ukształtowania terenu (numeryczny model terenu).

Mapy zalewów powodziowych dla gmin, skutkować będą ograniczeniami
w zakresie inwestowania na terenach zagrożonych. Ograniczenia te mogą być przyczyną konfliktów, stąd ważne jest ustalenie ścisłej procedury wykonywania tych map .Niestety w Polsce brak normatywów ustalających standard wykonania dla map zalewu. Sytuacja ta może ulec zmianie w najbliższym czasie, gdyż aktualnie w ramach komponentu B.4 Projektu Likwidacji Skutków Powodzi, wykonywana jest "Metodyka określania rodzajów i wyznaczania stref zagrożeń powodziowych".

Drugim ważnym zagadnieniem jest forma map zalewów. Obecnie mogą to być, bowiem - obok tradycyjnych map papierowych - produkty cyfrowe. Mapa cyfrowa posiada istotną przewagę w stosunku do papierowej. Nie tylko umożliwia przedstawianie interesujących obszarów w wybranej skali z określonym zakresem tematycznym (pewnych kategorii informacji, które nas w danej chwili nie interesują możemy nie wyświetlać), ale pozwala także na analizy, zestawienia, raporty, wykresy.

Mapy zalewów wykonywane były dotychczas nieregularnie, w zależności od kondycji finansowej zainteresowanych instytucji i częstotliwości występowania dużych powodzi, będących czasem bodźcem do rozpoczęcia takich prac. Organizacjami zainteresowanymi posiadaniem map zalewów powodziowych były Okręgowe Dyrekcje Gospodarki Wodnej, Regionalne Zarządy Gospodarki Wodnej (od 01.01.2000 instytucje te zostały połączone pod nazwą RZGW) komitety przeciwpowodziowe oraz jednostki obrony cywilnej. Bywały one także wykorzystywane w pracach planistycznych, choć nie ma obowiązku wyznaczania zasięgów zalewów powodziowych przy wykonywaniu planów miejscowych zagospodarowania przestrzennego. W efekcie, dla wielu rzek istnieją pochodzące z różnych okresów, mapy zalewów powodziowych.

W ostatnich latach widać zwiększone zainteresowanie gmin mapami zalewów. Jest to spowodowane doświadczeniami powodzi z ostatnich lat oraz sugestiami ze strony administracji rządowej. W większości przypadków, uzyskanie informacji o zasięgu potencjalnych zalewów powodziowych, wymaga zlecenia takiego zadania którejś
z jednostek branżowych. Mogą to być Oddziały Instytutu Meteorologii i Gospodarki Wodnej, biura inżynierskie bądź odpowiednie wydziały wyższych uczelni. W każdym przypadku należy jednak rozpocząć pracę od wyszukania i analizy dostępnych materiałów (analizy popowodziowe, opracowania hydrologiczne, istniejące przekroje poprzeczne, programy zabezpieczenia przeciwpowodziowego itp.)

• Zagrożenie powodziowe gmin na terenie powiatu radomskiego

Gmina Przytyk

Zagrożenie powodziowe (oprócz ewentualnej awarii zbiornika Domaniów) stwarzają przepływające przez teren gminy rzeki: Radomka, Dobrzyca oraz Wiązownica. W przypadku bardzo silnych opadów atmosferycznych zagrożenie może powodować ciek wodny (duży rów melioracyjny - ok. 3 m głębokości) od miejscowości Wrzeszczów do miejscowości Wrzos, jak również duży rów naturalny od miejscowości Dęba do miejscowości Żerdź. Wzdłuż rzek przepływających przez obszar gminy Przytyk znajduje się ok. 900 ha terenów przewidzianych na tereny zalewowe.

Zagrożone miejscowości i sołectwa w gminie to głównie te, które są położone wzdłuż w/w rzek, a w szczególności:

- Domaniów, Młódnice, Gaczkowice, Podgajek, Przytyk, Zameczek, Suków, Stefanów, Sukowska Wola - rzeka Radomka;

- Goszczewice, Wygnanów, Potkanna, Wrzos, Jabłonna, Słowików - rzeka Wiązownica;

- Oblas - rzeka Dobrzyca

W większości przypadków są to niezamieszkałe użytki rolne (tereny uprawne, łąki, pastwiska).

Dodatkowo w przypadku wystąpienia powodzi zalaniu i uszkodzeniu ulec mogą:

• trzy mosty na rzece Radomce (Stary Młyn, Przytyk, Domaniów),

• dwa mosty na rzece Wiązownicy (Goszczewice, Wrzos),

Na skutek zalania nieprzejezdne mogą być drogi komunikacyjne
na odcinkach:

• Przytyk - Goszczewice (w miejscowości Wrzos - ok. 0,3 km),

• Jabłonna - Przytyk (w miejscowości Żerdź - ok. 0,1 km),

• Gaczkowice - Domaniów (w miejscowości Stary Młyn - ok. 1,2 km),

• Domaniów - Młódnice (zapora wodna).

Gmina Zakrzew

Podobnie jak w przypadku gminy Przytyk główne zagrożenie powodziowe (obok ewentualnej awarii zbiornika wodnego Domaniów) mające charakter opadowy i roztopowy stanowi przepływająca przez północną część gminy rzeka Radomka.

Szczególnie zagrożone miejscowości i wsie wzdłuż rzeki to: Kozia Wola, Gulin, Gulinek, Gustawów, Sosnowica, Kolonia Piaski, Gózdek.

Około 500 ha na terenie gminy to obszary zalewowe, w większości niezamieszkałe użytki rolne.

Na terenie gminy Zakrzew nie występuje zagrożenie dla budynków użyteczności publicznej oraz brak zagrożenia dla mostów i głównych szlaków komunikacyjnych.

Gmina Jedlińsk

Oprócz ewentualnej awarii zbiornika wodnego Dominiów główne zagrożenie powodziowe w gm. Jedlińsk wynika z przepływającej przez nią rzeki Radomki (z kierunku zachodniego na wschód przez centralną część gminy). Najbardziej narażone na zalanie miejscowości, to te które położone są wzdłuż rzeki, w szczególności: Jankowice, Gutów, Wola Gutowska, Piastów, Jedlińsk, Piaseczno, Lisów.

Przewidziane tereny zalewowe na terenie gminy zajmują około 700 ha użytków zielonych i około 200 ha użytków rolnych.

W przypadku wystąpienia powodzi zalaniu lub uszkodzeniu ulec może:

• dwa mosty na trasie E-7 w miejscowości Jedlińsk,

• most drewniany w Piasecznie,

• most drewniany w Lisowie,

Dodatkowo w przypadku zalania lub uszkodzenia mostu w miejscowości Jedlińsk, nieprzejezdna może być droga krajowa nr 7 na odcinku Radom - Białobrzegi.

W przypadku wystąpienia gwałtownych opadów lub roztopów podtopieniu ulec może teren o powierzchni około 6 ha Gminnego Ośrodka Sportu i Rekreacji w Jedlińsku.

Gmina Jastrzębia

Zagrożenie powodziowe na terenie gminy Jastrzębi stanowi przepływająca przez północno - zachodnią jej część rzeka Radomka. Tereny zalewowe to niezamieszkałe obszary rolnicze w większości przypadków łąki i pastwiska. Najbardziej zagrożone zalaniem miejsca to tereny usytuowane wzdłuż rzeki, w szczególności miejscowości: Bartodzieje, Jastrzębia, Olszowa, Dąbrowa Jastrzębska, Mąkosy Nowe, Mąkosy Stare, Goryń, Lewaszówka, Jastrzębskie Poręby.

Na terenie gminy wprowadzany jest stan ostrzegawczy zagrożenia powodziowego przy wskazaniu 2,15 na łacie wodowskazowej umieszczonej na jazie we wsi Goryń. Stan alarmowy ogłaszany jest przy wskazaniu 2,30.

Na skutek wystąpienia powodzi nieprzejezdny może być:

• odcinek drogi wojewódzkiej prowadzącej z Jastrzębi do Bartodziej na długości około jednego kilometra od końca wsi Jastrzębia do Bartodziej,

• odcinek drogi wojewódzkiej prowadzącej z Mąkos Starych do Gorynia na długości około 0,6 kilometra od końca wsi Mąkosy Stare do początku wsi Goryń.

Zalaniu i ewentualnemu uszkodzeniu ulec mogą:

• most drewniany na rzece Radomce posadowiony w ciągu drogowym Jastrzębia - Bartodzieje,

• most betonowy na rzece Radomce posadowiony w ciągu drogowym Mąkosy Stare - Goryń,

• most drewniany na rzece Leniwej posadowiony w ciągu drogowym Radom - Brzóza,

• most betonowy na rzece Pacynce posadowiony w ciągu drogowym Lesiów - Radom,

• przepust betonowy na starym korycie rzeki Radomki w ciągu drogowym Mąkosy Stare - Goryń,

• jaz betonowy piętrzący z zamknięciami mechanicznymi i łatą wodowskazową na rzece Radomce we wsi Goryń,

Gmina Wolanów

Głównym zagrożeniem powodziowym na terenie gminy Wolanów, mającym charakter lokalnych podtopień, są przepływające przez zachodnią część gminy rzeki: Szabasówka i Jabłonica, w szczególności:

• wzdłuż rzeki Szabasówki: Mniszek, Branica, Podbór,

• wzdłuż rzeki Jabłonicy: Branica,

Zalanie w/w miejscowości może wystąpić jedynie w przypadku wystąpienia dużych opadów atmosferycznych lub gwałtownych roztopów.

Na terenie gminy zagrożone są trzy mosty na główniejszych szlakach komunikacyjnych:

• rzeka Szabasówka: 1 most we wsi Mniszek

1 most we wsi Wymysłów

• rzeka Jabłonica: 1 most we wsi Mniszek

• Zbiornik wodny w Domaniowie

W 2001 roku oddano do użytku zbiornik wodny w Domaniowie o powierzchni max 500 ha. Zbiornik ten jest głównym zagrożeniem powodziowym na terenie Miasta Radomia i Powiatu Radomskiego.

Zbiornik wodny Domaniów jest obiektem hydrotechnicznym obejmującym następujące budowle wodne:

• zapora czołowa w km 64 + 800 rz. Radomki,

• budowla upustowo-przelewowa z kanałem dopływowym, przewodami odpływowymi
  z niecką wypadową,

• zbiornik,

• elektrownia.

Elektrownia wodna zlokalizowana jest na brzegu prawym, w dolnym stanowisku zbiornika, przy niecce wypadowej budowli upustowo-przelewowej. Jest to obiekt całkowicie zagłębiony w terenie.

Użytkownikiem obiektu jest Wojewódzki Zarząd Melioracji i Urządzeń Wodnych
w Warszawie, Oddział w Radomiu.

Zasadnicze funkcje zbiornika są następujące:

• zaopatrzenie rolnictwa w wodę,

• wyrównanie odpływu z zapewnieniem przepływu nienaruszalnego
  w korycie rz. Radomki poniżej zapory Q_min. >=0,91 m³/s,

• ochrona przeciwpowodziowa doliny rz. Radomki poniżej zapory przez przechwycenie szczytu fali powodziowej,

• energetyczne wykorzystanie piętrzenia,

• rekreacyjne wykorzystanie zbiornika.

Podstawowe parametry zbiornika wodnego Domaniów

Warstwa	Pojemność (mln m^3)	Wysokość piętrzenia (m)	Poziomy piętrzenia	Rzędna (m npm)	Powierzchnia zbiornika (ha)
Powodziowa	3,70	6,00	Max. PP	158,50	500
Wyrównawcza	5,80	5,00	NPP	157,50	390
Martwa	2,00	3,00	Min. PP	155,50	200
Całkowita	11,50	—	—	—	—

Obszar zagrożony katastrofalną powodzią znajduje się poniżej zapory czołowej zbiornika Domaniów (miejscowości i wsie położone wzdłuż rzeki Radomki w szczególności w gminach Przytyk, Zakrzew, Jedlińsk, Jastrzębia). Zagrożenie może wystąpić jedynie w przypadku awarii zbiornika. Uszkodzenie korpusu zapory może nastąpić w okresie normalnej eksploatacji zbiornika
w wyniku rozluźnienia gruntu w nasypie i podłożu zapory (zwiększenie filtracji, wymywanie gruntu z podłoża zapory i nasypu zapory, wysięki, przebicia,
itp. zjawiska).

Uszkodzenie korpusu zapory może również nastąpić w warunkach powodziowych, przy napiętrzenie wody w zbiorniku do rz. 158,5 m npm, przy równoczesnym zablokowaniu zamkniętych urządzeń spustowych. W w/w sytuacji może dojść do przelania się wody przez koronę zapory, powodując rozmycie korpusu i gwałtowne niekontrolowane opróżnianie zbiornika. Zasięg poszczególnych stref zagrożenia (I, II i III), wyznaczony czasami dobiegu czoła fali przedstawia się następująco:

I strefa zagrożenia obejmuje odcinek doliny rz. Radomki długości 3,3 km poniżej zapory czołowej, tj. do wsi Stary Młyn.

Czoło fali pokonuje ten odcinek doliny w czasie T_c = 0,25 godziny = 15 minut. Średnia prędkość czoła fali wynosi V_śr = 13,2 km/h.

Szczyt — kulminacja fali dopływa do granicy I strefy w czasie T = 1,75 godziny, przy średniej prędkości V_śr = 1,88 km/h.

Przewidywana wysokość fali powodziowej wynosi H_max = 1,2 m w okolicach Domaniowa
i Starego Młyna.

II strefa zagrożenia obejmuje swym zasięgiem dalszy, niżej położony odcinek doliny
rz. Radomki, do miejscowości Przytyk, około 6,0 km poniżej zapory czołowej.

Czoło fali pokonuje ten odcinek doliny w czasie T_c = 60 minut. Średnia prędkość czoła fali wynosi V_śr = 6 km/h.

Szczyt — kulminacja fali dociera do granicy II strefy zagrożenia w czasie T_k = 2,5 godziny, przy V_śr = 2,4 km/h.

Przewidywana wysokość fali powodziowej w strefie II wynosi od H_max = 1,2 m w okolicach Domaniowa i Starego Młyna do 1,4 m koło Przytyka.

III strefa zagrożenia obejmuje pozostały obszar doliny, aż do miejscowości Rogożek.
W zasięgu III strefy znajduje się odcinek doliny rz. Radomki długości
L = 40,0 km.

Czoło fali pokonuje ten odcinek doliny w czasie T_c = 16 godzin. Średnia prędkość czoła fali wynosi V_śr = 2,87 km/godz.

Szczyt - kulminacja fali dociera do końca I strefy w czasie T_k = 17 godzin, przy V_śr = 2,7 km/h.

Przewidywana wysokość fali powodziowej w strefie III wynosi od H_max = 1,4 m
w okolicach Przytyka i Wólki Goryńskiej, 1,2 m w okolicy Sosnowicy do 1,7 m koło Jedlińska.

Wykaz gmin i miejscowości, na obszarach których może pojawić się zagrożenie powodziowe spowodowane awarią zapory czołowej zbiornika Dominiów

Gmina		Powierzchnia zalewu (ha)		Wieś miejscowość	Strefa zagrożenia
Brzeg lewy	Brzeg prawy	Brzeg lewy	Brzeg prawy
1	2	3	4	5	6
PRZYTYK	-	585	-	Domaniów Słowików Podgajek Zach. Przytyk Podgajek Wsch. Zameczek Kobrówka Borki	I II II II/III III III III III
	PRZYTYK	-	515	Kolonia Młodnice Stary Młyn Przytyk Piaski Borowiec Stefanów	I I/II II/III II/III III III
ZAKRZEW	ZAKRZEW	65	625	Kozia Wola Łazy Sachalin Gulin Gustawów Sosnowica Kolonia Piaski	III III III III III III III
JEDLIŃSK	-	940	-	Jankowice Bród Gutów Wola Gutowska Stawy rybne „Piastów” Jedlińsk Piaseczno Załowie Lisów Borki Lisowskie	III III III III III III III III III III
-	JEDLIŃSK	-	540	Bród - Młyn Gózdek Chmielniak Stawy rybne „Piastów” Kolonia Piastów Marcelów	III III III III III III III
JASTRZĘBIA	-	465	-	Bartodzieje Bródek Olszowa Osowie Wola Goryńska Goryń Kolonia Goryń	III III III III III III III
	JASTRZĘBIA	-	697	Owadów Kolonia Wola Owadowska Poręby Jastrzębskie Nowe Mąkosy Jodłowiec Lewaszówka	III III III III III III
RAZEM	2055	2377

Przypuszczalne skutki przejścia fali awaryjnej przedstawiono w tabeli nr.

Tabela nr Zestawienie skutków awarii zbiornika Domaniów

Lp.	Skutki awarii	Powierzchnia zalewu (ha)	Ilość mieszkańców	Ilość gospodarstw (szt.)	Inwentarz żywy (szt.)	Inne obiekty
												Linie napowietrzne	Drogi (km)	Mosty (szt.)	Przepusty Drogowe /kolejowe/ (szt.)	Obiekty i place sportowe
1	zatopienie	4400	87	25	156	-	-	-	-	2 obiekty (w Jedlińsku i Przytyku)
2	podtopienie	652	460	125	798	-	-	-	-	-
3	zagrożenie	-	-	-	-	40,8	9,8	17	4+ /1/	-
Razem		5052	547	150	954	40,8	9,8	17	4 + /1/	2 obiekty

Zasady postępowania w zakresie ochrony przeciwpowodziowej doliny rzeki Radomki z uwzględnieniem gospodarki wodnej na zbiorniku Domaniów, są określane przez Wojewódzki Zarząd Melioracji i Urządzeń Wodnych w Warszawie Oddział w Radomiu i przekazywane do Starostwa Radomskiego oraz wójtów gmin: Przytyk, Zakrzew, Jedlińsk i Jastrzębia, stosownie do występujących zagrożeń.

• Koncepcja zagospodarowania przestrzennego

Obszary bezpośredniego zagrożenia powodzią obejmują:

1. tereny miedzy linia brzegu a wałem przeciwpowodziowym lub naturalnym wysokim brzegiem, w którym wbudowano trasę wału przeciwpowodziowego, a także wyspy i przymuliska;

2. obszar pasa nadbrzeżnego;

3. strefę przepływów wezbrań powodziowych określona w planie zagospodarowania przestrzennego określona w studium.

Na obszarach bezpośredniego zagrożenia powodzią zabrania się wykonywania robót oraz czynności, które mogą utrudnić ochronę przed powodzią, a w szczególności:

1. wykonywania urządzeń wodnych oraz wznoszenia innych obiektów budowlanych,

2. sadzenia drzew lub krzewów, z wyjątkiem plantacji wiklinowych na potrzeby regulacji wód oraz roślinności stanowiącej element zabudowy biologicznej dolin rzecznych lub służącej do wzmacniania brzegów i obwałowań,

3. zmiany ukształtowania terenu, składowania materiałów oraz wykonywania innych robót, z wyjątkiem robót związanych z regulacją lub utrzymywaniem wód oraz brzegu morskiego.

Obszary potencjalnego zagrożenia powodzią, obejmujące tereny narażone na zalanie
w przypadku:

1. przelania się wód przez koronę wału przeciwpowodziowego,.

2. zniszczenia lub uszkodzenia wałów przeciwpowodziowych,.

3. zniszczenia lub uszkodzenia budowli piętrzących albo budowli ochronnych pasa technicznego

Dla obszarów nie obwałowanych narażonych na niebezpieczeństwo powodzi dyrektor regionalnego zarządu gospodarki wodnej sporządza studium określające
w szczególności granice obszarów bezpośredniego zagrożenia powodzią, uwzględniające częstotliwość występowania powodzi, ukształtowanie dolin rzecznych i tarasów zalewowych, strefę przepływu wezbrań powodziowych, tereny zagrożone osuwiskami skarp lub zboczy, tereny depresyjne oraz bezodpływowe.

Dyrektor regionalnego zarządu gospodarki wodnej przesyła projekt studium do zaopiniowania właściwym radom gmin, radom powiatu i sejmikom wojewódzkim. Organy te maja 30 dni na zgłoszenie ewentualnych uwag do studium.

Marszałek sejmiku wojewódzkiego, starosta mogą w drodze decyzji zwolnic
z niektórych zakazów po wcześniejszym uzgodnieniu z dyrektorem regionalnego zarządu gospodarki wodnej.

Warto jednak pamiętać, że powodzie są zjawiskiem nieuchronnym. Zagospodarowanie terenów zalewowych, które przynosi dzisiaj bieżące korzyści,
w przyszłości może spowodować trudności z zapewnieniem im ochrony. Środki techniczne nie zawsze są możliwe do zastosowania, poza tym są zawodne. Dlatego najrozsądniejszym rozwiązaniem może okazać się przyjęcie ograniczeń wynikających z lokalizacji inwestycji w pobliżu terenów zagrożonych powodzią. Oddzielnym problemem jest istniejąca już na terenach zalewowych infrastruktura. Przeniesienie jej w miejsca bezpieczniejsze jest kosztowne i trudne do realizacji. Można natomiast poprzez zabiegi techniczne i organizacyjne starać się poprawić zabezpieczenie przeciwpowodziowe obiektów zagrożonych.

• Opis koncepcji opracowania

Z przedstawionych analiz wynika, ze rzeka Radomka w całym swoim biegu przez gminy zlokalizowane w jej dorzeczu w różnych okresach staje się rzeka niebezpieczną
i może stwarzać zagrożenia dla ludzi i ich dobytku.

Największe zagrożenie stwarza - w przypadku awarii zapora w Domaniowie - co jest paradoksem ze względu na zadania jakie spełnia ten zbiornik retencyjny.

Tereny te ze względu na bliskie sąsiedztwo ze zbiornikiem wodnym pełnią chodź
w powinny w znacznie większym stanowić bazę dla sportów wodnych, żeglarstwa, turystyki pieszej i rowerowej. Na terenie tym jak i w jego najbliższej okolicy (gmina Przytyk) powinno powstać kilka ośrodków turystycznych, kempingów, pól namiotowych. Tereny zlokalizowane nad rzeką Radomką w tej gminie są najbardziej atrakcyjne pod względem turystycznym w całym biegu na terenie powiatu radomskiego.

Miejscowość Przytyk jest pierwsza większą zlokalizowaną nad Radomką od strony zbiornika w Domaniowie - rzeka przepływa przez miejscowość, brak jest zabezpieczeń przeciwpowodziowych w postaci wałów ochronnych, co może skutkować zalaniem znacznej części miejscowości. W wyniku fali powodziowej uszkodzeniu może ulec jedyny most w tej miejscowości. Jedynym rozwiązaniem jest wybudowanie w tej miejscowości wałów przeciwpowodziowych a na terenach zlokalizowanych przed miejscowością na odcinku od zapory w Domaniowie do granic Przytyka - polach i nieużytkach - zlokalizować kilka upustów w calu obniżenia fali powodziowej zalanie tych terenów w sposób kontrolowany.

W dalszym biegu rzeki Radomki przepływa ona przez tereny słabo zaludnione. Nie stwarza tym samym zagrożenia dla ludzi i ich dobytku jak również dla infrastruktury komunalnej i drogowej. Pozwala to na kontrolne zalanie tych terenów - wykorzystując naturalne ukształtowanie terenu lub poprzez celowe ich podwyższenie lub obniżenie

Na terenie gminy Jedlińsk rzeka nie przepływa przez centrum miejscowości, lecz przez jej peryferia. Jednak w najbliższym sąsiedztwie zlokalizowany jest stadion piłkarski i ośrodek rekreacyjny - bardzo często zalewane w wyniku wystąpienia wód z koryta. Rozwiązaniem powinno być w tym miejscu zbudowanie od strony miejscowości wału przeciwpowodziowego, a skierowanie fali powodziowej i zalanie w sposób kontrolowany terenów zlokalizowanych po drugiej stronie rzeki - nieużytki, nieużywane stawy rybne, a raczej pozostałości po nich (wcześniejsze ich pogłębienie). Przez miejscowość ta przebiega ważna ze względów komunikacyjnych droga krajowa S7 - jednak jest ona po przeprowadzonych remontach i została w sposób właściwy podniesiona w stosunku to terenów zalewowych. Zabezpieczenie tych terenów we właściwy sposób pozwoli na powstanie lub rozwój dotychczasowych ośrodków turystycznych poprzez organizacje np. spływów kajakowych czy inne sporty wodne.

Przez gminę Jastrzębia rzeka Radomska przepływa przez tereny typowo rolnicze i leśne. W tej części rzeka przepływa przez tereny objęte ochroną Natura 2000 - właściwym było by zlokalizowanie na tych terenach ścieżek rowerowych , tras spacerowych, parkingów wraz z barami i zapleczem sanitarnym

• Podsumowanie

Opisywane przedsięwzięcia w znaczący sposób uporządkują wykorzystanie terenów zlokalizowanych w dorzeczu rzeki Radomki dla potrzeb społeczności lokalnej i zwiększy atrakcyjność turystyczną miejscowości jak również ograniczy skutki powstania powodzi na tych terenach. Architektura krajobrazu rzeki Radomki oprócz elementów architektonicznych i przyrodniczych kształtowana jest przez nowe formy terenowe powiązane z zielenią i niekoniecznie sąsiedztwo rzeki musi kojarzyć się z tragedia powodzi - zniszczonych zabudowań ludzkich, zniszczonych upraw

i nieszczęścia dla ludzi. Pozwolą również na podjecie działań ratowniczych ludności zamieszkującej te tereny.

• Wykorzystane materiały

1. Ustaw o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym z dn. 27.03.2003 r.

Dz. U. Nr 80, poz. 717.

2. Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo Ochrony Środowiska Dz. U. Nr 62, poz. 627 z późn. zm.

3. Ustawa z dnia 18.07.2001 r. „Prawo wodne” Dz. U. Nr 115, poz. 1229 z późn. zm.

4. Analiza Zagrożenia Powodziowego Miasta Radom i Powiatu Radomskiego

Komenda Miejska Państwowej Straży Pożarnej w Radomiu

5. Analiza Operacyjnego Zabezpieczenia Powiatu

Komenda Miejska Państwowej Straży Pożarnej w Radomiu

3

---