NIEPAŃSTWOWA WYŻSZA SZKOŁA PEDAGOGICZNA

W BIAŁYMSTOKU

Kierunek: Pedagogika

Specjalność: Pedagogika wczesnoszkolna z edukacją artystyczną

Elżbieta Janikowska

Nr albumu 1358/W/02

WARTOŚCI BAŚNI I JEJ MIEJSCE

W EDUKACJI WCZESNOSZKOLNEJ

Praca licencjacka

napisana pod kierunkiem

dr Małgorzaty Głoskowskiej-Sołdatow

Białystok 2005

SPIS TREŚCI

Str.

WSTĘP .................................................................................................................. 3

Rozdział I - BAŚŃ - PRÓBA OKREŚLENIA GATUNKU…………………… 4

I.1. Cechy baśni …………………………………………………………….. 4

I.2. Klasyfikacja baśni ……………………………………………………… 6

I.3. Wartości baśni …………………………………………………………. 12

Rozdział II - BAŚNIE W EDUKACJI WCZESNOSZKOLNEJ ………………. 17

II.1. Treści kształcenia i wychowania do realizacji poprzez utwory

baśniowe w edukacji wczesnoszkolnej ………………………………... 17

II.2. Omówienie wybranych baśni w spisie lektur dla klas I-III …………..... 23

II.3. Metodyczne aspekty pracy z baśnią - specyfika pracy z baśnią

w kształceniu zintegrowanym …………………………………………. 31

Rozdział III - IMPLIKACJE PRAKTYCZNE - PROJEKT EDUKACYJNY

„ W ŚWIECIE BAŚNI” ……………………………………………….. 39

ZAKOŃCZENIE ………………………………………………………………… 73

BIBLIOGRAFIA ………………………………………………………………… 74

Wstęp

Zapomnieliśmy o baśniach, elfach, smokach i księżniczkach. Uznaliśmy, że ten świat nigdy nie istniał. Wychowani na opowieściach rodziców, babć

i dziadków o pięknych królewnach i krasnalach, włączamy dzieciom telewizor z animowanymi historiami - prawie całkowicie „wypranymi” z ich wartości. Trochę inaczej postrzega baśnie szwajcarski psycholog C.G.Jung. Stwierdził on, że w nich zawiera się wszystko, co istnieje w naszej psychice. Oznacza to, że nasze problemy, wątpliwości, kompleksy możemy odnaleźć właśnie w tych opowieściach. Co więcej, baśnie nie poprzestają na pokazaniu pewnych konfliktów z naszego życia, ale także ukazują sposób ich rozwiązania. Szczególnie ważne jest to dla psychiki dziecka, które zostaje wrzucone do nieznanego i groźnego świata dorosłych i potrzebuje czegoś pewnego, stałego, a jednocześnie kogoś, kto nauczy poruszania się w tej rzeczywistości.

W swojej pracy chciałam pokazać, jak wiele wartości posiadają baśnie, jak wielką rolę mogą spełnić w wychowaniu i nauczaniu dzieci. Jako nauczyciel kształcenia zintegrowanego wiem, że dziecko w wieku 7-10 lat przeżywa okres szczególnej plastyczności psychiki i podatne jest na wszelkiego rodzaju oddziaływania.Baśń jest doskonałym środkiem dydaktyczny wspomagającym pracę nauczyciela w edukacji wczesnoszkolnej. Można ją wykorzystać realizując różne cele zawarte w programie klas I-III. Doskonale sprawdza się w edukacji polonistycznej, ale równie dobrze w matematycznej, plastycznej, muzycznej czy ruchowej.

Starałam się przybliżyć sylwetki znanych baśniopisarzy, których utwory kształcą wyobraźnię dziecka, wpływając na procesy intelektualne oraz emocjonalne. Takich pozycji nie brak w zestawie lektur dla klas I-III, ale przecież każdy nauczyciel może wzbogacić go o pozycje, które są przydatne dla jego klasy, jego planu pracy. Przedstawiając projekt edukacyjny„W świecie baśni” chciałam pokazać, jak można zaplanować działania nauczyciela i dzieci podczas przcy z baśniami i realizować je w czasie roku szkolnego.

Rozdział I - BAŚŃ - PRÓBA OKREŚLENIA GATUNKU

I.1. Cechy baśni

Baśń - to jeden z podstawowych gatunków epickich literatury ludowej. Jest to utwór niewielkich rozmiarów, o treści fantastycznej, nasyconej cudownością związaną z magicznymi wierzeniami. Ukazuje dzieje bohaterów, którzy swobodnie przekraczają granice między światem realistycznym a siłami nadnaturalnymi.

Paul Delarue, francuski badacz folkloru tak mówi o baśniach: „W większości wypadków przybyły z niezgłębionej przeszłości. Rozpowszechniane we wszystkich krajach są spuścizną całego społeczeństwa. Ale każdy naród, każda prowincja, każdy kraj kształtował je, barwił, zamykał w nich kwiat swoich uczuć i skarby obrazów. Każda baśń nosi rysy charakterystyczne swojej ojczyzny i cechy wspólne całej wielkiej rodzinie.”

Najważniejszą cechą baśni jest świadome mieszanie prawdy z fantazją. Świat irracjonalny, fantastyczny nakłada się tu harmonijnie na naszą rzeczywistość i demonstruje, jak zgodnie mogą obok siebie istnieć prawda i fikcja.

Baśń utrwala wiarę w nieustającą ingerencję mocy pozaziemskich, antropomorficzną wizje przyrody, swoiste normy społeczne, ideały więzi społecznych i właściwych, sprawiedliwych zachowań. W baśniach występuje bogaty i zróżnicowany repertuar wątków i motywów.Baśnie opowiadają o zwierzętach właściwościami ludzkimi, o smokach, wiedźmach, królewnach i królewiczach mieszkających w niesamowitych, zaczarowanych zamkach, o głuptasach poślubiających księżniczki, kopciuszkach poślubianych przez królewiczów, o śpiących rycerzach. Główny bohater baśni jest „ludzki” i „jednostkowy”, a przy tym bezimienny i pozbawiony indywidualnych cech. Postać w baśni charakteryzowana jest jednym rysem : piękne równa się dobre, złe jest to, co brzydkie. Cechy społeczne postaci nie są istotne - głównym bohaterem może być zarówno trzeci syn biednego chłopa jak i najmłodszy królewicz. Bohater baśniowy nigdy nie jest bierny, nie czeka na pomoc z założonymi rękami. Jest pełen samozaparcia, praktycznie biorąc jest niezwyciężalny, potrafi sobie zawsze dać radę, umie szukać pomocy i wie jak korzystać z otrzymanych wskazówek.

Baśnie były kiedyś źródłem marzeń dla ludu. Świat ten był nieosiągalny dla przeciętnego człowieka, szczęście mogło się zdarzyć tylko przy pomocy cudu. Stąd w baśniach marzenia o posiadaniu nadludzkich właściwości, aby „ulżyć doli własnej”. Dlatego jest tam tyle fantastycznych postaci, bohaterskich książąt i królewiczów, złotowłosych panien, siedmiogłowych smoków, czarnoksiężników, wróżek, mówiących zwierząt, cudownych przedmiotów np. siedmiomilowe buty, samonakrywające się stoliki, czapki niewidki, kije samobije oraz cudowne zaklęcia. Bohaterowie dokonują czynów niemożliwych, pokonują olbrzymów, ogromne smoki i wychodzą zwycięsko z każdej sytuacji, a wszystko dzieje się dzięki pomocy magicznej.

Bohaterami są zwykle mężczyźni, rzadziej bohaterką baśni jest kobieta. A jeśli tak, to zwykle jest to śliczna dziewczyna, skromna i dobra, ofiarna i bezinteresowna, prześladowana i krzywdzona przez otoczenie, ale w końcu dzięki pomocy siły magicznej, nagrodzona i szczęśliwa na zawsze. Bohaterowie baśni to są albo sami mocarze: Waligóra, Wyrwidąb, albo posiadają przedmioty magiczne, które potęgują ich siłę. Potrafią oni rozmawiać ze zwierzętami, roślinami, które też mówią ludzkim głosem i pomagają im np. w poszukiwaniu kogoś bliskiego lub czarodziejskiego przedmiotu.

W baśni rządzi zasada pozbawionej wyjątków prostej sprawiedliwości, która domaga się nagrody dla dobrych i kary, nieraz surowej i okrutnej dla złych. Jest to swoista etyka. Jest tu dobro i zło, odwaga i tchórzostwo, pracowitość i lenistwo, piękno i brzydota, metamorfoza człowieka w zwierzę i przede wszystkim siły magiczne. Triumfuje wiara w człowieka, miłość, poświęcenie i dobroć ludzką. Przekazują one w symbolach uczucia i pragnienia. We wszystkich baśniach człowiek walczy ze złem, którego symbolem jest w pojęciu ludzi diabeł.

Czas i miejsce akcji przekraczają w baśniach granice rzeczywistości - wszędzie i nigdzie, za górami, za lasami, dawno, dawno temu. Akcja rozgrywa się w krainach, których nie znają mapy świata. Tłem wydarzeń jest często dwór królewski. Świat królów nie opowiada o prawdzie, lecz o wyobrażeniach - jakie wytworzyli sobie biedni opowiadacze i słuchacze - o tych ludziach i ich życiu. Nie byli oni przecież dopuszczeni do uczestnictwa w życiu prawdziwym bogatych ludzi, odtwarzali więc ten odległy świat jak oni wyobrażali to sobie. Baśń nie mogła dać rzeczywistego obraz świata i nie taki miała cel -wyrażała poglądy, wyobrażenia i dążenia ludzi.

Baśń posługuje się językiem uniwersalnych symboli, wśród których szczególną rolę pełni symbolika przestrzeni. Nie uznaje opisów, nie zatrzymuje się na żadnym szczególe, zmierza prosto do celu, jest samą akcją.

Cechą charakterystyczną baśni jest artyzm - zdolność tworzenia rzeczy pięknych, mistrzowskie wykonanie dzieła sztuki, biegłość, talent. Według Juliana Krzyżanowskiego o artyźmie baśni decyduje jej treść, która musi posiadać pewne właściwości estetyczne. Wyróżnia on trzy warunki artystycznej treści baśni:

• autonomiczność i integralność baśni

• logikę strukturalną, polegającą na konsekwentnym uzyskaniu wszystkich motywów bez reszty

• dynamizm treści

Na podstawie wymienionych warunków można stwierdzić, że opisane w baśni sytuacje stanowią całość danego motywu lub wątku. Tekst nie pozostawia żadnych niedomówień i wydobywa wszystkie istotne czynniki warunkujące dany układ wydarzeń. Twory fantastyczne, zwierzęta i ludzie są postaciami jednakowo realnymi, mówiącymi tym samym językiem. Akcja trzyma stale słuchacza lub czytelnika w napięciu.

Charakterystyczne dla baśni jest jej szczęśliwe zakończenie, happy end. Skoro cały wszechświat pomaga bohaterowi, a on sam robi, co tylko w jego mocy, wszystko musi skończyć się szczęśliwie. Baśń niesie odbiorcy pocieszenie, a nawet uzdrowienie. Stanowi coś w rodzaju odwrotności antycznej tragedii. W chwili, gdy zło zostaje pokonane, a nieszczęście zamienia się w swoje przeciwieństwo, słuchacz albo czytelnik doznaje uczucia ulgi, radości z powodu triumfu dobra.

I.2. Klasyfikacja baśni

Najprostsza klasyfikacja baśni została zaproponowana przez W.F.Millera. Dzieli on baśnie na baśnie o treści czarodziejskiej, obyczajowe i o zwierzętach.

Bogatszą klasyfikację stworzył Wundt, który w swojej pracy „Psychologia narodów” proponuje następujący podział:

• baśnie mitologiczne

• czyste baśnie magiczne

• baśnie biologiczne

• czyste baśnie o zwierzętach

• baśnie „o pochodzeniu”

• żartobliwe baśnie

• baśnie moralne

Najczęściej jednak obecnie dzielimy baśnie na ludowe, literackie i baśnie nowoczesne.

Baśń ludowa to jeden z najstarszych typów utworów fantastycznych. Była częścią literatury mówionej. Przez długie wieki była przekazywana drogą ustną, co przyczyniło się do wyrobienia jej formy łatwej do zapamiętania. Była utworem krótkim, zwartym kompozycyjnie, w którym użyte zostały najprostsze, powiedzieć można asceptyczne formy i środki językowe charakterystyczne dla odmiany ustnej języka.

Baśnie te nie były tworzone z myślą o odbiorcy dziecięcym, dlatego występują tu często motywy z życia dorosłych. Baśnie ludowe są wytworem fantazji człowieka prostego, niewykształconego, który w bajaniach szukał zadośćuczynienia dla swojego ciężkiego życia, starał się stworzyć obraz świata, w którym nagrodzony zostaje człowiek prosty i ubogi. Baśń ta utrwaliła w sobie zasadnicze elementy ludowego światopoglądu i wiarę w nieustającą ingerencję mocy pozaziemskich, antropomorficzną wizję przyrody, niepisane prawa moralne, ideały więzi społecznych i sprawiedliwych zachowań. Jest tu miłość, zazdrość, zawiść, skąpstwo, żądza władzy, ale i poświęcenie bez granic i nadludzka odwaga.

Dużą rolę odgrywa tu przyroda w postaci tła akcji, nastroju, upersonifikowanych sił żywiołów oraz postaci zwierzęcych. Baśń ta upraszcza psychologię i charaktery, ale za to rozbudowuje akcję, jest wręcz samą akcją. Świat cudowności i rzeczywisty przenikają się bez konfliktów, panuje tu pełna harmonia i jednorodność, czary są naturalne, magia-regułą, wszystkie najbardziej naiwne życzenia i marzenia są możliwe do spełnienia.

Baśnie ludowe w swojej surowej formie nie nadają się dla dzieci.. Ich język jest zbyt trudny, niezrozumiały, moralność często dwuznaczna, a forma zbyt uboga. Wiele też w baśniach ludowych okrucieństwa. Przyswojenie dzieciom tych utworów wymaga opracowania literackiego wątków ludowych, wzbogacenia języka, kompozycji, formy, uszlachetnienia moralności ui skomplikowania rysunku postaci. Doskonale opracowali baśnie ludowe bracia Wilhelm i Jakub Grimm, Charles Perrault, Janina Porazińska.

Bracia Grimm bardzo przysłużyli się rozwojowi literatury. Zbiór baśni „Kinder und Hausmarchen” (1812,1814) braci Grimm zrobił ogromną karierę. Baśnie te należą do anonimowej, ustnej twórczości, zawierają nie tylko całą mądrość ludową, ale stanowią również wyraz tęsknoty za sprawiedliwością.

Bracia Grimm zbiór swój oparli nie tylko na baśniach zasłyszanych lecz wykorzystywali również baśnie drukowane, bądź też odnalezione w dawnych rękopisach. Często starali się odtworzyć najdoskonalszą formę, wykorzystując kilka źródeł równocześnie i łącząc je w jeden utwór. Z dwu braci zwłaszcza Wilhelm miał tendencje do upiększania i wygładzania tekstu oryginalnego, niejednokrotnie zacierał również ostrość jego wymowy społecznej. Baśnie ukazały się w dwóch tomach, które zawierają 156 utworów oraz przypisy informujące, przynajmniej częściowo, o źródle danego tekstu. Baśnie braci Grimm pomagają odkryć świat i własną tożsamość, pokazują jak należy postępować, aby rozwinąć swój charakter, są bliskie życiu, dają do zrozumienia, że pomyślne życie dostępne jest każdemu mimo przeciwności losu, jeśli przed nim nie uciekamy. W żaden sposób nie łączą się z wydarzeniami, bohaterami i miejscami rzeczywistymi, nie dotyczą świata realnego, akcja toczy się w „pewnym kraju”, „dawno, dawno temu”. Zawsze mają pomyślne rozwiązania, dobrze się kończą, pokazują wyjście z najtrudniejszych sytuacji, ostrzegają przed pułapkami losu, dają do zrozumienia jak można ich uniknąć. Pozwalają łatwiej zrozumieć samych siebie, dają nadzieję na przyszłość, wzbogacają i rozwijają wyobraźnię. Są proste, zwyczajne, nie stawiają żadnych wymagań.

Charles Perrault materiał do swoich baśni zaczerpnął z tradycji ludowej, lecz jego styl, doskonały w formie i lakoniczny w treści, sprawił, że są one niepowtarzalnymi klejnotami. Łatwo było odnaleźć podobieństwa między ludowymi opowieściami, a baśniowym klimatem panującym na ówczesnym dworze francuskim i przekształcić naiwne i proste historie w wyrafinowane opowiadania, w których skromne i uczciwe dzieweczki pod opiekuńczym skrzydłem wróżki i pomimo knowań złej czarownicy, usidlały królewiczów i władców. Baśnie wzbogacone są jednak o szczegóły obce tradycji i stroje Oślej Skórki nie pojawiają się dzięki czarom, lecz szyte są przez najzręczniejszych krawców na rozkaz króla, z taką samą biegłością, z jaką w królewskich pracowniach setki rzemieślników pracowały wyłącznie na potrzeby dworu Francji. Niewątpliwą wartością reprezentowaną przez bohaterki baśni adaptowanych przez Charlesa Perrault jest dobroć, życzliwość, bezinteresowna uczynność. „Bajki babci Gąski” wydane po raz pierwszy w roku 1697 przyniosły Charlesowi Perrault sławę, znają je wszystkie dzieci świata, a opracowane zostały we wszystkich językach.

Również Janina Porazińska podejmuje adaptacje literackie baśni ludowej. Do udanych należy próba przeniesienia na grunt polski Kopciuszka. Pisarka wykazuje tu umiejętność włączenia wątków w krwiobieg kultury narodowej, poprzez odpowiednie nasycenie ich składnikami historyczno-legendarnymi i swojskimi. W baśniach zebranych w zbiorku „Za górami, za lasami” zadbała pisarka o właściwy sens wychowawczy swoich utworów; wyeliminowała z nich element grozy, wyeksponowała pozytywne cechy bohaterów ludowych; ukazała kompensacyjne następstwa poniżenia i szlachetności.

Baśń literacka różni się od baśni ludowej, choć czasem czerpie z niej tworzywo. Zbudowana jest z elementów oryginalnych, nie zapisanych w twórczości ludowej. Operuje swobodną fantazją, tworzy świat niezmierzonych możliwości. Niezależność baśni literackiej od tradycji gatunkowej przejawia się zarówno w sposobie prezentacji postaci i przedmiotów funkcjonujących w bajkowym świecie, jak i w sposobie wyjaśniania nadrzędnych sensów zawartych w fantastycznych fabułach. Nie ma tu schematów kompozycyjnych, rysunek psychologiczny jest zróżnicowany, problemy etyczne pogłębione. Baśń literacka bierze pod uwagę wszystkie cechy ludzkie uważane za pozytywne. Często opisuje życie codzienne, otoczenie czytelnika, zmieniając je jednak w sposób fantastyczny. W przeważającej części nagrodą dla bohatera jest satysfakcja natury moralnej, rzadziej natomiast mityczne skarby czy bogaty ożenek.

Charakterystyczny dla większości tego typu baśni jest protest przeciwko szarości i nudzie codziennej rzeczywistości.

Wśród baśni literackich występuje znaczne zróżnicowanie „rozmiarów”. Mamy więc do czynienia z krótkimi opowiadaniami składającymi się z niewielu epizodów, często łączącymi elementy epickie z lirycznymi, ale również z rozbudowanymi, często wielowątkowymi fabułami zbliżającymi się pod względem kompozycji do powieści. Wśród tych rozbudowanych, nadających się raczej do samodzielnej, cichej lektury utworów można wyróżnić cykle baśniowe, które stanowią rodzaj „szeregowego” połączenia pojedynczych wątków baśniowych opartych na podobnej zasadzie kompozycyjnej.

Jednym z istotnych kierunków baśni literackiej było dążenie do wypracowania takiego jej modelu, jaki odpowiadałby znacznemu zróżnicowaniu formułowanych przez poszczególnych twórców treści i propozycji światopoglądowych, które nie ograniczają się do tradycyjnej problematyki gatunku. Wiązało się to z istotnym rozszerzeniem jej adresu czytelniczego. Baśń stała się wielopoziomową, wyposażoną w filozoficzne podteksty, analogie i skojarzenia satyryczne wypowiedzią literacką.

Za twórcę prawdziwie artystycznej baśni literackiej uważany jest Hans Christian Andersen. Napisał on około 160 baśni, a jego książki zostały przetłumaczone na ponad 125 języków. W baśniach tych wciąż odnajdujemy siebie, jest w nich miejsce na radość i smutek, na łzy i śmiech. Andersen posiadł ten talent, że widział baśń wszędzie: w imbryku, w izbie, w ogrodzie. Jego zdolność animizowania słów, sprzętów przekształca rzeczywistość w scenerię dziecięcej fantastyki. Akcja zawiązuje się jakby samorodnie, jest dynamiczna. Ten typ artyzmu, polegający na obrazowym i jednocześnie kinetycznym odczuwaniu rzeczy widzianych czy zasłyszanych, rozszerza możliwości reakcji dziecka na to na co patrzy i na to, co słyszy. Baśniopisarz w swych utworach ukazuje wrażliwość na krzywdę ludzką, a nawet rzewne współczucie dla przedmiotów martwych, które ożywia, nadając im cechy człowiecze. Umie on bowiem w sposób sobie tylko właściwy łączyć fantazję z rzeczywistością i przeplatać je wzajemnie, rozpinając nad wszystkim czarodziejski welon poezji, co nadaje jego baśniom cechy prawdziwego artyzmu. Baśnie Andersena - nawet te pozornie najprostsze i błahe - to skarbnica filozoficznej mądrości autora o wszystkim, co dotyczy natury człowieka i jego życia. Składają się z wielu warstw - co innego wzruszy w nich dziecko, a co innego dostrzeże człowiek dorosły.

W baśniach Andersena znajdują się te ludzkie elementy, które wzruszają ludzkie serca - a jednocześnie związane są one z historią, przyrodą i usposobieniem mieszkańców Danii.

Do innych twórców baśni literackiej należą: Lewis Caroll („Alicja w Krainie Czarów”), Aleksander Alan Milne („Kubuś Puchatek”, „Chatka Puchatka”), Selma Lagerlof („Cudowna podróż”), Carlo Collodi („Pinokio”). Pierwszą polską baśnią literacką był utwór Marii Konopnickiej „O krasnoludkach i o sierotce Marysi”.

Baśń nowoczesna jest najmłodszym gatunkiem baśni, charakterystycznym głównie dla literatury angielskiej i szwedzkiej, ale rozwijającym się i u nas. Za punkt wyjścia bierze ona dziecko, jego sprawy, zainteresowania, sposób widzenia świata i w jego zwykłe życie wprowadza elementy magii, łącząc świat realny z fantastycznym. Są to jednocześnie książki o życiu dzieci i baśnie, dziejące się tu i teraz, a nie „za górami, za morzami”. Nawet najzwyklejsze przedmioty, takie jak niebieski koralik, kredka, czy pawie oczko posiadają magiczną moc, dzięki której mogą spełniać się marzenia dzieci o przygodzie, lataniu lub wczesnej dojrzałości. Czasami ma się nawet wrażenie, że ton baśni przeciwstawia się skutecznie dydaktycznym standartom, powielanym w literaturze dla dzieci w imię doraźnych celów wychowawczych. Nieodłącznymi atrybutami baśni nowoczesnej są : aluzja, niedomówienie, metafora.

Przykładem baśni nowoczesnej mogą być niewątpliwie Muminki. Cykl dziewięciu utworów („ W dolinie Muminków”, „Lato Muminków”, „Zima Muminków”, „Kto pocieszy Muminka”, Opowiadania z doliny Muminków”, „Tatuś Muminka i morze”, „Kometa nad Doliną Muminków”, „Pamiętniki tatusia Muminka”, „Dolina Muminków w listopadzie”) napisanych przez Marikę Tove Janson nasycony jest sentencjami, przypowieściami filozoficznymi, pełno w nich elementów informacyjno-poznawczych, bogactwa humoru i dowcipu we wszystkich jego tonacjach. Ta złożona wielowarstwowa baśń ukazuje idylliczny świat, zamieszkany przez baśniowe istoty, z których każda ma własny, indywidualny pogląd na życie. Wszystkie jednak nienawidzą surowych zakazów i nakazów, kochają wolność, wiodą swobodne, cygańskie, pełne przygód życie. Poczucie humoru, wyrozumiałość,życzliwość dla innych w każdej sytuacji - to cechy bohaterów Mariki Tove Janson. Autorka nie lęka się w swojej baśni ukazać dziecku niebezpieczeństwa, nigdy jednak nie dopuszcza do konsekwencji, do których mogą one doprowadzić. Dba, aby przedwcześnie nie ujawniać smutnych prawd, z którymi musi się zetknąć człowiek dorosły. Dzięki wieloznacznej i różnorodnej treści, bogatej fantazji, aluzjom pozaliterackim, a także swoistej filozofii życiowej bohaterów, książki o Muminkach ilustrowane przez autorkę podobają się zarówno dzieciom jak i dorosłym.

Nowoczesną baśnią jest także seria przygód o doktorze Dolittle Hugha Loftinga, cykl opowieści o Harrym Potterze Joanne Kathleen Rowling, ale również „Karolcia” Marii Kruger czy „Przez pawie oczko” Hanny Januszewskiej.

I.3 Wartości baśni

O wartościach baśni i ich wpływie na rozwój dziecka powiedziano już bardzo dużo. Wśród znawców literatury baśniowej największym autorytetem cieszy się Bruno Bettelheim. W swoim dziele poświęconym utworom baśniowym wskazuje na źródło swoich przemyśleń. Przede wszystkim bierze on pod uwagę reakcje dziecięcych pacjentów na opowiadane baśnie w czasie terapii dzieci z zaburzeniami emocjonalnymi. Ponadto Bettelheim w psychoanalizie odkrył klucz do zrozumienia sposobu, w jaki baśnie oddziałują na psychikę dziecka. Uczony stwierdza nawet, że jego mali pacjenci nigdy nie znaleźliby się w ośrodku terapeutycznym, gdyby regularnie czytano im baśnie.Bettelheim uważa, że baśnie są potrzebne dziecku do jego rozwoju.

Jednym z bardzo ważnych zadań, jakie spełnia baśń jest jej funkcja wychowawcza, czyli kształtowanie osobowości dziecka. Baśń należy do literatury dydaktycznej, łączy pożytek z zabawą. Wyraża rozmaite prawdy o świecie i człowieku w taki sposób, że zmusza do ich przemyślenia. Fantastyczne rozumienie świata w ujęciu baśni stosunkowo łatwo trafia do umysłu dziecka w sensie myślenia o rzeczywistości i interpretowania jej. Przeżycia doznawane w toku percepcji baśni pozwalają dziecku nie tylko łatwo akceptować ich treści, ale także porządkować kształtujący się obraz świata. Fantastyka baśniowa trafia na grunt dziecięcej potrzeby panowania nad otaczającym światem poprzez jego ujęcie w pewne kategorie symboliczne. Dziecko nie dysponuje obiektywną wiedzą, a ujmuje rzeczywistość głównie przez wyobraźnię. Dzięki temu opanowuje ją, przyswaja i porządkuje w drodze mitologicznej. Gdy owa gra wyobraźni z udziałem świadomości powoduje, że treść baśni dzieje się „na niby” lub też w zrozumieniu odrębności praw świata fikcji literackiej, to wbrew pewnym zdroworozsądkowym mniemaniom wzmacnia się u dziecka i utrwala poczucie realnej rzeczywistości, własnej siły i niezależności. Dokonuje się bowiem wówczas swoisty proces porównywania przeciwstawnego świata fikcji i świata rzeczywistego. Słuchanie i równoczesne przeżywanie treści baśni przede wszystkim kształtuje i rozwija wyobraźnię dziecka, co ma ogromny wpływ na procesy poznawcze i myślenie twórcze dziecka.

Fantazja została uznana już dzisiaj ostatecznie za niezwykle cenną wartość w życiu człowieka. Podkreśla się jej dużą rolę w procesie uczenia się, jej zdolność do snucia projektów i pomysłów, wreszcie zdolność do szybkiego kojarzenia różnych zjawisk, tworzenia nowych związków pomiędzy rzeczami.

Słuchanie ze zrozumieniem opowiadanej czy czytanej baśni wymaga od dziecka skupienia uwagi, wnikania i wczuwania się w przeżycia bohaterów, ciągłego przerzucania się z jednego obrazu na drugi, zapamiętywania dostrzeżonych związków i układów oraz przewidywania następstw zaistniałych zdarzeń. Baśń uczy więc myślenia, ponieważ dziecko śledząc bieg akcji samo potrafi tworzyć podobne sytuacje i zdarzenia w zabawie. Treści słuchanych baśni stanowią dla dziecka przedmiot dalszego wewnętrznego opracowywania i wzbudzania niezwykłych często przeżyć, które ono dla siebie wielokrotnie odtwarza. Te zwielokrotnione przeżycia wywierają często decydujący wpływ na kształtowanie się jego postaw, modelowanie dalszych przeżyć uczuciowych, ustosunkowanie się do świata przyrody i innych ludzi. Dziecko uczy się, że nie wszystko, co w danej chwili istnieje musi istnieć zawsze, że wyobraźnia i fantazja mogą wszystko zmienić.

Surowy porządek moralny panujący w fantastycznym świecie baśni, porządkuje dziecięcy obraz świata rzeczywistego, w którym nie zawsze styka się ono z jego przestrzeganiem. Ten ład i porządek moralny umacnia wiarę dziecka w dobro i sprawiedliwość, w serdeczność i poświęcenie. Nigdzie bowiem tak dobitnie nie jest postawiony problem dobra i zła. Dobroć, pracowitość, odwaga, a obok tego chciwość, skąpstwo, tchórzostwo, lenistwo, przedstawione w dramatycznej akcji wzruszają dziecko i każą mu stanąć po stronie pozytywnych wartości moralnych.Baśń wywołuje uczucia sympatii lub antypatii do postaci w niej występujących. Dziecko przyjmuje normy, którymi kieruje się w swym postępowaniu fikcyjna postać z utworu literackiego dlatego, że identyfikuje się z postacią atrakcyjną a zarazem pozytywną. Identyfikacja te stymuluje rozwój moralny małego odbiorcy i pozwala mu na nieświadome przejmowanie wzorów zachowań. W przeżyciach bohaterów rozpoznaje dziecko te, których samo doświadcza. Uczy się je rozpoznawać i nazywać. Zaczyna rozumieć, że są to przeżycia właściwe także innym ludziom, co jest podstawą poczucia wspólnoty ze światem. Ta zdolność umożliwia dziecku rozwój umiejętności i kontrolowania własnych przeżyć, kierowania swoim postępowaniem i jego ocenę oraz rozumienie motywacji własnych i cudzych działań.

Doświadczenia przeżywane w toku percepcji baśni wpływają na uspołecznienie dziecka. Wchodzi ono bowiem w krąg tradycji kulturalnej danego społeczeństwa. Poznawanie baśni pochodzących z różnych regionów własnego kraju rozszerza orientację w tradycji kulturowej narodu i przez to pogłębia poczucie więzi narodowej i sprzyja wewnętrznej integracji narodu. Znajomość tych samych postaci baśniowych i ich perypetii stanowi nić porozumienia z innymi dziećmi i osobami dorosłymi z najbliższego otoczenia. Poznawanie baśni ludowych innych narodów może odegrać ważną rolę w procesie kształtowania zrozumienia i poszanowania dla ludzi z innych kręgów kulturowych. Baśń ukazuje także świat zwierząt i roślin, świat przyrody, traktując go w sposób podobny do świata ludzkiego. Sprawia to, że dziecko - identyfikując się z postaciami baśniowych bohaterów - rozszerza ogromnie granice własnego świata wewnętrznego, wychodzi poza ciasny egocentryzm, zdobywa poczucie wspólnoty ze światem przyrody. Jest to doświadczenie niezwykle cenne, zwłaszcza w dobie obecnej.

Słuchanie baśni i ich czytanie sprzyja rozwojowi orientacji w samym sobie i we własnych przeżyciach. W przeżyciach bohaterów baśniowych dziecko rozpoznaje również własne stany uczuciowe. Uczy się więc rozpoznawać je i odpowiednio klasyfikować. Zaczyna ponadto rozumieć, że są to przeżycia właściwe także innym ludziom, co jest podstawą wspólnoty z innymi. Poprzez baśnie dziecko poznaje wewnętrzny świat ludzi w formie obrazowej i dramatycznej. Przeżycia bohaterów są również dobrą okazją do rozwijania orientacji i uświadamiania sobie własnych przeżyć, co stanowi niezwykle ważny element w kształtowaniu osobowości dziecka. Rozwijająca się i wzrastająca samoorientacja jest podstawą zdolności do samokontroli oraz do kierowania własnym postępowaniem. Baśnie pomagają dziecku rozpoznać jego wewnętrzne trudności i od razu podsuwają ich rozwiązanie. Tym samym porządkują jego chaotyczne emocje. Najważniejsze jednak, że dzieje się to w głębokiej nieświadomości dziecka. Treści słuchanych baśni stają się dla dziecka przedmiotem dalszego wewnętrznego opracowania w jego pamięci i wyobraźni, przenikają do tematyki zabaw. Wszystko to sprawia, że przeżycia doznawane w kontakcie z literaturą baśniową wywierać mogą silny wpływ na kształtowanie przeżyć uczuciowych, modelowanie postaw, ustosunkowań wobec świata.

Baśń dostarcza dziecku wzorów moralnego postępowania i życia w zgodzie z ideałami moralnymi i z samym sobą. Dziecko porównuje swoje zachowania z dostarczonymi wzorami moralnymi, rozwija zdolność samooceny i rozumienia motywacji własnych i cudzych zachowań. Baśniowe postacie nie są ambiwalentne, ale biegunowo przeciwstawne. Pozostaje to w zgodzie z dziecięcym sposobem postrzegania świata, w którym wszystko jest albo „dobre” albo „złe”. Kontrast taki pozwala również uchwycić istniejącą pomiędzy nimi różnicę. Zanim dziecko zidentyfikuje się z jednym z bohaterów, nie ocenia ono jego postępowania. Identyfikuje się z tą postacią, która budzi jego największą sympatię. A sympatię wzbudza ten bohater, który znajduje się w podobnym położeniu.

Baśnie dostarczają dziecku wielu informacji o świecie przyrody, zjawiskach, innych ludziach i sprawach dotyczących rzeczy nieznanych i niedostępnych w doświadczeniach z życia codziennego. Wszelkie poznanie ma w baśni charakter ogólny, symboliczny. Także obraz ludzkiej egzystencji jest tu artystycznie przetworzony, uogólniony. Dzięki baśni przeżywa dziecko przygody fantastyczne, które wykraczają poza jego realne możliwości. Taki stan rzeczy pobudza ciekawość świata i rozwija dążenia poznawcze. Dziecko niejako towarzyszy bohaterom, którzy uczestniczą w licznych niezwykłych przygodach, ale zawsze wychodzą z nich cało i zdrowo.

Dziecko przeżywa baśń jako zdarzenie rzeczywiste, mimo, że nie dowierza w pełni całej rzeczywistości opowiadania i jak gdyby usiłuje uniknąć wyodrębnienia świata fantazji. Treść baśni wywołuje przeżycia realne. Wraz z ogólnym rozwojem psychicznym dziecko uczy się stopniowo umiaru w reagowaniu na rzeczywistość fikcyjną, co bardziej opiera się na sugestii słowa i wykształca dwie kategorie ujmowania świata i zjawisk: fikcyjną i realną.

Każda baśń zawiera pewien ciąg przyczynowo-skutkowy i to sprawia, że dziecko wdraża się do układania faktów według kolejności. Słuchając lub czytając baśń musi się stale przerzucać z jednego obrazu na drugi, musi sobie stale coś wyobrażać, wykonywać ogromne kombinacje myślowe, mobilizować całą swą wyobraźnię twórczą. Musi uporządkować poszczególne elementy, przeżyć, zapamiętać dostrzeżone związki, nowe układy i nieznane dotąd sposoby kojarzenia rzeczy.

Język baśni jest najwięcej zrozumiały dla dziecka, bo jest prosty, a przede wszystkim jest obrazowy i dlatego najlepiej odpowiada myślom i pojęciom dziecka. Każde prawie słowo baśni jest tak silne i barwne, że z łatwością działa na wyobraźnię małego słuchacza. Baśń tworzy słowa nowe, krótkie, lecz dużo mówiące: czapka niewidka, buty samoskoki, kije samobije itp. Jedno słowo trafnie w baśni podane daje obraz, zmusza umysł dziecięcy do pracy. Często bywają w baśniach słowa dziwaczne, jednak dzieci je pamiętają. Tak samo ważne są w baśniach powtórzenia wyrazów i zwrotów lub zdań, które nadają baśni pewien rytm, pewną muzykalność. Dzięki doświadczeniom i przeżyciom w kontakcie z baśnią dziecko dojrzewa do odbioru innych form literackich, baśń przygotowuje do odbioru literatury pięknej w ogóle.

Baśń może być dobrym źródłem zabaw dziecięcych. Duże zainteresowanie uczuciowe w zabawach wszechstronnie aktywizuje dziecko. Przygotowując i organizując zabawę dzieci stoją przed koniecznością rozwiązywania różnych problemów związanych z doborem baśni, przekształceniem narracji, ze strojami, scenografią. Inscenizacje baśni stanowią bogatą inspirację twórczości plastycznej dziecka. Wszystko to sprzyja samodzielności myślenia, projektowania i przewidywania.

Bohater, kompozycja utworu, akcja, piękny język - to elementy, które czytelnik może spotkać w całej literaturze. Podkreślić jednak należy, że wyraziście występują już w baśni. Te oto wartości baśni sprawiają, że mogą one stać się wyraźnym środkiem wychowania współczesnego człowieka. „Wdzięczni jesteśmy pedagogom, którzy uważali, że baśnie ludowe w zastosowaniu dla dzieci, to gruda złota, z których wiele cząsteczek trzeba odrzucić, by wydobyć szlachetny kruszec.”

Pedagogiczną wartość mają te baśnie, w których siła miłości pokonuje wszelkie przeszkody. Nic nie zastąpi dziecku baśni, gdyż „zawsze człowiek będzie marzył o wiecznej młodości, urodzie, nieśmiertelności, tęsknił za przygodą, miłością i szczęściem.”

Rozdział II - BAŚNIE W EDUKACJI WCZESNOSZKOLNEJ

II. 1.Treści kształcenia i wychowania do realizacji poprzez utwory baśniowe w edukacji wczesnoszkolnej

Jeśli dziecko przyzwyczai się od najmłodszych lat do kontaktu z książką, do jej oglądania, słuchania, a potem do samodzielnej lektury, to krąg jego doświadczeń czytelniczych będzie się szybko poszerzał, gdyż w grę wejdą pozycje coraz trudniejsze i różnorodne tematycznie. Tak przygotowany mały czytelnik potrafi samodzielnie poszukiwać wzorów osobowych w postaciach bohaterów w celu kształcenia samoświadomości i obrazu samego siebie.

Dziecko podobnie jak człowiek pierwotny poszukuje wyjaśnień obserwowanych zjawisk i zdarzeń, jest ciekawe i dociekliwe. Obserwuje się u niego światopogląd magiczny, skłonność do animizmu i wiarę w magię. Baśniowy schemat ujmowania świata pomaga małemu słuchaczowi-czytelnikowi do pewnego czasu, podporządkować własne doznania, obserwacje i uzyskać w ten sposób przeżycia integrujące wewnętrznie. Przeżycia dziecka związane z literaturą baśniową nie są na ogół ani jedynym, ani nawet najważniejszym źródłem w szerokiej informacji. Zwykle te doświadczenia życia realnego w ich konfrontacji z obrazem rzeczywistości przedstawionym w baśniach prowadzą do zrozumienia istoty fikcji literackiej.

Obecnie inicjacja literacka przestała być dla dziecka wyłącznie inicjacją kulturową, a „sztuka masowa” i jej wieloznaczność nie zawsze pozytywnie wpływa na rozwój osobowości dziecka. Ważnym zadaniem nauczycieli jest więc wskazywanie odmienności i wielości tworzyw sztuki, a przede wszystkim uwzględnienie w edukacji szkolnej tego, co dziecko naprawdę chłonie, czym żyje, o czym mówi w grupie rówieśników. Rozumienie zjawisk kultury ułatwia dziecku opowiedzenie się po stronie wartości prawdziwych, pozytywnych. Taktyka obrony autonomii i ważności dzieła literackiego nie powinna polegać na mnożeniu coraz to nowych lektur. Pożądana jest taka sytuacja, w której nauczyciel sam umie zdecydować o liczbie i charakterze wybieranych lektur.

Jednym z najważniejszych zadań nauczyciela w klasach młodszych jest kształcenie umiejętności dziecka, by materiał literacki i kulturowy stał się budulcem jego osobowości. Nauczyciel w swojej pracy jest zobligowany do realizacji celów, zakładanych przez program nauczania, czemu służą między innymi materiał czerpany z życia oraz różne formy sztuki głównie literatura. Zdaniem wielu pedagogów, utwory literackie stanowią podstawowy element programu języka polskiego. Wiele treści da się zrealizować za sprawą baśni, bowiem tematyka stanowi orientacyjny obszar, nie ma ona charakteru zamkniętego, pozostawia nauczycielowi dużą swobodę w zakresie doboru materiału potrzebnego do realizacji sprawności językowych kształtowania wrażliwości estetycznej oraz odpowiednich postaw społeczno-moralnych.

Oto zestawienie treści kształcenia i wychowania zawartych w programie nauczania dla klas I-III, które mogą być realizowane poprzez utwory baśniowe:

• Ćwiczenia w czytaniu i opracowywaniu tekstów w klasach I - III

Wdrażanie do uważnego słuchania tekstu czytanego przez nauczyciela;

Słuchanie nagrań baśni;

Czytanie tekstów z uwzględnieniem stopniowania trudności:

- czytanie wyrazów, zdań, krótkich tekstów;

- czytanie indywidualne głośne z jednoczesnym rozumieniem tekstu;

- wdrażanie do cichego czytania z jednoczesnym rozumieniem tekstu;

- czytanie z podziałem na role;

Opracowywanie tekstów:

- omawianie miejsca akcji;

- wyodrębnianie postaci;

- określanie nastroju baśni

- rozmowa na temat bohaterów, ich zachowania;

- formułowanie pytań i odpowiedzi na podstawie tekstu i

zamieszczonych w książce informacji;

- opowiadanie fragmentu baśni;

- opowiadanie przygód bohatera;

- ustalanie kolejności zdarzeń;

- ilustrowanie treści wytworami plastycznymi;

- wyszukiwanie w tekście fragmentu na określony przez nauczyciela

temat;

- układanie opowiadań twórczych, dotyczących np. dalszych losów

bohatera;

- różne formy inscenizowania czytanych baśni ( dramatyzacja, dialogi,

teatrzyk kukiełkowy, ilustrowanie muzyką);

- wyróżnianie w tekście opowiadania i dialogu;

- uczenie się na pamięć urywków prozy;

• Ćwiczenia w mówieniu i pisaniu

Ćwiczenia w stosowaniu w mowie elementów techniki języka

mówionego: pauza, tempo, siła głosu itp.;

Rozmowy na podany przez nauczyciela lub uczniów temat:

- omawianie wydarzeń z życia bohatera;

- opowiadanie treści ulubionej baśni;

- formułowanie pytań na temat baśni;

- omawianie treści obrazków;

- nadawanie tytułów obrazkom i fragmentom baśni;

- układanie opowiadań w formie ustnej i pisemnej na podstawie przeżyć

i doświadczeń dzieci w związku z przeczytaną baśnią;

- stosowanie dialogów w opowiadaniach;

- porządkowanie zdań w rozsypance zdaniowej;

- gry dramatyczne obejmujące rozmowę i działanie;

Przepisywanie wyrazów, zdań i krótkich tekstów;

Układanie i pisanie wyrazów, zdań i równoważników zdań;

Podpisywanie rysunków i ilustracji;

Pisanie listów i życzeń do bohaterów baśni;

Tworzenie i pisanie swobodnych tekstów;

Redagowanie opisów przedmiotów baśniowych;

Rozpoznawanie przedmiotów na podstawie ich opisów;

Rozwijanie i zwijanie zdań; zastępowanie rzeczowników zaimkami;

używanie wyrazów bliskoznacznych;

Ćwiczenia w kształtnym pisaniu - doskonalenie pisma ( np.

przepisywanie najciekawszych fragmentów baśni;

• Ćwiczenia gramatyczno-ortograficzne z elementami wiedzy o języku

Litery, sylaby, wyrazy; gry i zabawy słowami;

Układanie zdań; rozpoznawanie zdań;

Części mowy - rozumienie, wyszukiwanie ich w tekście;

Układanie wyrazów w kolejności alfabetycznej;

Ćwiczenia utrwalające pisownię wyrazów ze spółgłoskami miękkimi;

Pisownia wyrazów ze wszelkimi trudnościami ortograficznymi;

Ćwiczenia utrwalające pisownię:

- przepisywanie zdań i krótkich tekstów;

- pisanie z pamięci i ze słuchu zdań i krótkich tekstów;

Wielka litera w pisowni tytułów, nazwisk, imion;

Ustalanie związku między wyrazami w zdaniu;

Stopniowanie przymiotnika;

Związek między rzeczownikiem, przymiotnikiem i czasownikiem w zakresie liczby i rodzaju;

Liczebnik jako część mowy oznaczająca liczbę i kolejność;

Ćwiczenia słownikowo-frazeologiczne i syntaktyczne

Wzbogacanie, aktywizowanie i uściślanie słownictwa przez:

- wprowadzanie nazw osób, przedmiotów, zwierząt, roślin, zjawisk, cech

i czynności;

- stosowanie norm grzecznościowych w rozmowie, życzeniach;

- wprowadzenie wyrazów dotyczących przeżyć dzieci;

- wyrazy wieloznaczne np. zamek;

- dobór wyrazów o znaczeniu podobnym i przeciwnym;

- wprowadzenie do słownictwa uczniów terminów( bohater, akcja, baśń,

bajka itp.);

Praktyczne ćwiczenia w opanowaniu poprawnych form gramatycznych w

zakresie związków zgody, np. trzech synów, trzy córki, troje dzieci;

Kształtowanie umiejętności wyrażania myśli w formie zdania:

- układanie zdań z rozsypani wyrazowej;

- rozwijanie lub zwijanie zdań;

- przekształcanie zdań;

Tematyka

Dziecko jako uczeń i kolega:

- wzajemna pomoc, życzliwość, sprawiedliwość, wzajemne zrozumienie,

koleżeństwo i przyjaźń, podział obowiązków, ocena i samoocena

wykonania zadania, opiekuńczy stosunek do młodszych kolegów,

poszanowanie ich zdania i troska o ich bezpieczeństwo;

- książka jako źródło przeżyć, wzruszeń i wiedzy o świecie;

Dziecko jako członek rodziny:

- prawa i obowiązki poszczególnych członków rodziny; opiekuńczy

stosunek do młodszego rodzeństwa;

- odpowiedzialność za wykonywanie powierzonego zadania;

- poszanowanie własności innych;

- miłość do rodziców i innych członków rodziny;

- szacunek dla osób starszych;

- różne sposoby wyrażania wdzięczności, miłości, przywiązania;

Dziecko jako członek społeczności ogólnoludzkiej:

- opieka nad zwierzętami i roślinami;

- udział w upiększaniu otoczenia;

- piękno ziemi ojczystej w utworach baśniowych;

- życie i praca ludzi w innych krajach;

- szacunek dla obrzędów i zwyczajów nawiązujących do życia naszych

przodków;

- poznawanie twórców literatury i sztuki dla dzieci.

II.2. Omówienie treści wybranych baśni z zestawu lektur dla klas I-III

Dzieci 7-8-letnie chętnie czytają baśnie. Przygoda bohatera baśniowego jest tym, czynnikiem, który czyni baśń tak interesującą. To w bohaterze zostało ulokowane własne „ja” dziecka. Identyfikując się z nim dziecko poznaje smak przygody, wejścia w związki ze wszechświatem. Świadomość, że bohater baśni w każdej chwili może liczyć na pomoc, jest chyba najbardziej potrzebna dziecku.

Dlatego w lekturach klas I-III nie może zabraknąć baśni. Dzieci powinny zapoznać się zarówno z baśnią ludową, literacką jak i nowoczesną. Obecnie nauczyciel sam może zdecydować o liczbie i charakterze wybieranych lektur, uwzględniając autentyczne potrzeby rozwojowe dzieci i ich rzeczywiste możliwości odbioru dzieła. Wzbogacając i uaktualniając spis lektur dla klas I-III nie powinno się jednak zapominać o takich pozycjach, które już od lat towarzyszą naszym dzieciom, bawią i wzruszają, uczą i zmuszają do refleksji.

Klasa I

„Cudaczek-Wyśmiewaczek” Julia Duszyńska

Wartka akcja tej baśni, przygody bohatera i jego przeobrażenie pozwalają dziecku nawiązać bliski kontakt z utworem. Książka składa się z osiemnastu rozdziałów, w których autorka opowiada o Cudaczku-Wyśmiewaczku - „lichu malusim cieniutkim jak igła, który nie jadł i nie pił, tylko śmiechem żył.” Żeby być zawsze sytym, Cudaczek-Wyśmiewaczek szukał dzieci niegrzecznych, niezgodnych, upartych, bo tam dopiero mógł śmiać się z ich złości, uporu, niestaranności. Przez przygody Cudaczka-Wyśmiewaczka mały czytelnik poznaje dziecięce przywary i widzi ich wady. W pokonywaniu złych przyzwyczajeń pomagają dzieciom dorośli. Pewnego razu Cudaczek-Wyśmiewaczek przez przypadek zrobił dobry uczynek - ocalił mrówki przed larwą mrówkolwa i wtedy w jego piersi zapukało serduszko. Odtąd Cudaczek-Wyśmiewaczek spełniał dużo dobrych uczynków, przestał się z dzieci wyśmiewać, a ponieważ żył tylko śmiechem, starał się je rozśmieszać, żeby mieć pokarm i stał się odtąd Cudaczkiem-Śmiejaczkiem.

„Kopciuszek” Hanna Januszewska

Jest to urocza, fantastyczna baśń o smutnym życiu sieroty u macochy i jej złych córek. Nad biedną sierotą czuwa jednak wróżka, jej matka chrzestna, która w czarodziejski sposób odmienia zły los dziewczynki sprawiając, że zostaje ona żoną pięknego królewicza. Główną myśl baśni można sprowadzić do stwierdzenia, że dobroć i pracowitość zostaną nagrodzone.

Klasa II

„Dziecię elfów” Hans Christian Andersen

Ta piękna baśń literacka funkcjonuje też w różnych tłumaczeniach pod różnymi tytułami :”Calineczka” czy „Odrobinka”. Głównym motywem baśni jest zrodzona z kwiatu maleńka istota. Przestrzeń w utworze wydaje się ogromna z perspektywy maleńkiej bohaterki. W rzeczywistości jednak ogranicza się do niewielkiego obszaru wśród łąk. Prawdziwa dal pojawia się dopiero wtedy, gdy jaskółka unosi dziewczynkę za morze. Przygody dziewczynki rozpoczynają się, gdy zostaje ona uprowadzona z domu przez ropuchę. Kolejne etapy przygód związane są z planami małżeńskimi, które wobec Calineczki mają kolejni spotkani kandydaci, ale jak wiadomo ona żadnego z nich nie akceptuje. Dziewczynka podoba się ropuchowi, chrabąszczowi i kretowi. Każdy z nich pragnie ją na swój sposób uszczęśliwić. Brzydki, głupi ropuch razem ze swoją matką urządził dla niej piękny pokój, chrabąszcz prawił komplementy i karmił słodkim sokiem, kret chciał ofiarować Calineczce całe swoje bogactwo.

Ale niestety żaden z narzeczonych nie odpowiadał oczekiwaniom ślicznej panienki. Bardzo ciekawe są „środowiska”, do których trafiła Calineczka. Stara ropucha myślała tylko o szczęściu syna, bo dla niej nie był on ani brzydki, ani głupi. Była ona jednak egoistką, bo nawet przez chwilę nie pomyślała o szczęściu Calineczki. Z kolei chrabąszcz był istotą słabą. Chociaż narzeczona bardzo mu się podobała, nie potrafił się przeciwstawić opiniom swojej rodziny, która nie akceptowała niczego, co nie należało do jej świata. W końcu biedna dziewczynka dostała się do podziemnego domostwa myszy i jej sąsiada kreta - istot zapobiegliwych, gospodarnych i solidnych. Dla nich ważne było bogactwo, rozsądek , rozwaga, natomiast gardzili znalezionym ptakiem, który zamiast pracować, całe lato spędził fruwając w obłokach i śpiewając. Kret zakochał się w Calineczce, ale mówienie o tym uważał za zbędne - jego zdaniem ważniejsze było zapewnienie narzeczonej dostatku. Czytając tę baśń młodzi czytelnicy przeżywają oczywiście przede wszystkim rozterki i tragedie miłej i dobrej bohaterki. Powinni jednak jej los zobaczyć również w szerszym, uniwersalnym aspekcie - chodzi o problem wyboru. Małżeństwo Calineczki jest tylko pretekstem do rozważań. Baśń mówi o wyborze postawy życiowej, modelu życia. Czytelnik zaś może ocenić różne postaw i różne środowiska zwierzęce, które łatwo można identyfikować z ludźmi.

„Karolcia” Maria Kruger

To utwór obszerny, o rozbudowanej fabule i żywej narracji, podzielony na rozdziały. Każdy z nich ukazuje inny wycinek przedstawionego świata, z którym wiążą się kolejne przygody bohaterów: tytułowej Karolci i jej przyjaciela - Piotra. Ów świat to dom rodzinny Karolci, osiedle, miasto - nieokreślone, przedstawione wycinkowo(ratusz, park, dom towarowy). W zwyczajne, codzienne życie w dziecięce problemy ośmioletniej Karolci i jej przyjaciela wkracza magia w postaci niebieskiego koralika. Potarcie tajemniczego przedmiotu czyni jego właścicielkę osobą niemal wszechmocną. Początkowo ta zdolność czarowania cieszy dzieci, toteż wykorzystują ją do zabawy. Dopiero, gdy koralik zaczyna tracić ową czarodziejską moc, przychodzi zastanowienie, jaką ważną rolę mógłby spełnić. Magiczna rola koralika i niezwykła postać Filomeny, wreszcie wszystkie te czary które mają miejsce w tej nowoczesnej baśni wywołują zarówno zarówno bohaterów, jak i u czytelników wahanie - czy to mogło być „naprawdę”. Dzieci skłonne są wierzyć, że tak, ale jednocześnie rozumieją, że w życiu takie rzeczy się nie zdarzają. Ale to wahanie czyni odbiór dzieła pełniejszym, wzbudza większe zainteresowanie, daje szanse wyobraźni.

„Doktor Dollitle i jego zwierzęta” HughLofting

Świat przedstawiony utworu dzieli się na świat ludzi i świat zwierząt. Charakterystyczne jest przy tym, że ludzie, z wyjątkiem tytułowego bohatera, nic o świecie zwierząt nie wiedzą, a tymczasem zwierzęta znają ludzi i ich sprawy doskonale. Orientują się w geografii, niektóre rozumieją kilka języków, czytają dzieła filozofów, zdolne są do wykonywania wszystkich czynności. Zwierzęta ponadto mają instynkt i zdolności zupełnie nieznane ludziom. Dzięki temu szczury ostrzegają przed niebezpieczeństwem, rekiny radzą sobie z piratami a jaskółki zastępują kompas na statku. Ideą wpisaną w dzieło jest ukazanie mądrej wspólnoty zwierząt. Ich świat rządzący się naturalnymi prawami jest o wiele lepiej zorganizowany niż świat ludzi, w którym panuje zawiść, podejrzliwość, walka, więzienia, z nade wszystko troska o dobra materialne. Poczciwy doktor Dollitle lekceważąc wszystkie materialne wartości za mało ważną uważał też modę, w ten sposób jakby przeciwstawiał się wartościom przenoszonym z baśni ludowych. Należy tu zwrócić uwagę na uczciwość doktora. Pragnie on uprzedzić Murzynka, że jego mikstura może działać tylko przez krótki czas, nigdy nie odwołuje się do kłamstwa, niczego nie pragnie tylko dla siebie. Barwna baśń o doktorze, który rozumiał mowę i potrzeby zwierząt, dostarcza wielu tematów do rozmów z uczniami. W realistyczny wątek życia w Puddleby oraz wątek podróży do Afryki wpleciona jest baśń, której sens można odczytać w sposób następujący - jaki piękny byłby świat, gdyby ludzie i zwierzęta potrafili się porozumiewać między sobą i współdziałać. Jak w wielu innych baśniach ukryte jest tu marzenie o osiągnięciu czegoś, co dotąd było nieosiągalne - wielkiej wspólnoty istot zamieszkujących Ziemię.

„Nie płacz, koziołku” Sergiusz Michałkow

Opowiada o upartym i nieposłusznym koziołku, który nie słucha przestróg mamy i spotyka go za to zasłużona kara. Koziołek oddala się od domu, przeżywa burzę w lesie i przebywa na wysepce na środku jeziora. Zagraża mu tam para leśnych rozbójników: wilk i wilczyca, którzy mają wielką ochotę pożreć koziołka. Biedny koziołek płacze, bo nie widzi znikąd ratunku. Nie chce pomóc mu świnka, ale w końcu pomagają inne zwierzęta, którym żal było zziębniętego i przerażonego malucha. Zwierzęta budują tratwę i wyruszają na pomoc, w ostatniej chwili ratując koziołka przed zbójami - wilkami. Rodzice małego uparciucha wyprawili wielkie przyjęcie, na które zaproszono wszystkie zwierzęta, które przyczyniły się do uratowania synka.

„Kubuś Puchatek” Aleksander Alan Milne

To jedna z licznych pozycji w literaturze dla dzieci, w której wykorzystany został motyw ożywionej zabawki. Kubuś jest jednym z wielu zwierzątek-zabawek należących do Krzysia. Świat tych zabawek ma swoją topografię i swój porządek. Obejmuje obszar Stumilowego Lasu. W rzeczywistości - jak pisze dorosły Krzyś - taki las, a w nim strumień i mostek, istotnie znajdował się w pobliżu farmy Milne'ów. Jednak Stumilowy Las to nie miejsce prawdziwe, to kreacja krainy dzieciństwa wyrosła w wyobraźni dziecka. Takie Zaczarowane Miejsce może być wszędzie: w pokoju, na strychu, w ogrodzie. Takie miejsce każdy chyba wymyślił, czy wymarzył w dzieciństwie. Jest to obszar zamknięty tylko dla bohatera i jego zabawek, w które tchnął życie. Oprócz Stumilowego Lasu, mapka, na której można usytuować poszczególne miejsca, związane z mieszkaniem i przygodami postaci, pozwoli dzieciom uświadomić pojęcie przestrzeni literackiej, a jednocześnie sporządzanie ich może być świetną zabawą. Miś - głupiutki i łakomy, niezaradny i tchórzliwy Prosiaczek, wiecznie niezadowolony Kłapouchy, rozbrykany Tygrysek są nosicielami typowych cech dzieci, tych, które tak denerwują dorosłych i są źródłem kompleksów malców. Krzyś - dziecko prawdziwe wśród tej zabawkowej menażerii - jest postacią wyjątkową: jest mądry, rozważny, wyrozumiały, to on potrafi znaleźć rozwiązanie w każdej sytuacji. Taka pozycja bohatera napawa optymizmem młodych czytelników, jakże często głupiutkich, łakomych, niezaradnych, rozbrykanych, naiwnych… Sowa, Królik i Mama Kangurzyca bardziej przypominają postacie dorosłych, ale odbite w krzywym zwierciadle. Wobec przemądrzalstwa Sowy, zaradności życiowej Królika i nadopiekuńczości Kangurzycy Krzyś zachowuje również pewną wyższość wyższość pełną sympatii tolerancję. „Kubuś Puchatek” jest piękną baśnią literacką, w której dorośli znajdują analizę dziecięcej psychiki i jednocześnie możność sentymentalnej i zarazem zabawnej podróży do kraju lat dziecięcych. Dzieci widzą w tej książce przede wszystkim wiele zabawnych przygód zwierzątek - zabawek, na których czele stoi miś.

„Bajki” Charles Perrault

Baśnie te, które ukazały się w 1697 roku i przyniosły autorowi dużą sławę ciągle towarzyszą coraz to nowemu pokoleniu dzieci. Fascynują fantastycznymi i cudownymi przygodami bohaterów, wzruszają zmiennością losów, cieszą zakończeniem, w którym zło zostaje ukarane, a dobro nagrodzone. W tych baśniach odnajdujemy motyw trzech braci, spośród których los sprzyja najgłupszemu („Kot w butach”), pokrzywdzonej sieroty, wynagrodzonej przez siły nadprzyrodzone („Kopciuszek”, „Wróżki”), istotki wyróżniającej się nienaturalnymi cechami („Paluszek”). W tej samej baśni postać bohatera jest wcieleniem sprytu, który pozwala mu radzić sobie w życiu, mimo innych niedostatków. Spryt ratuje też przed niefortunnym małżeństwem bohaterkę „Oślej Skórki”. Motyw zaczarowania i odczarowania występuje w „Spiącej królewnie” i „Knypsie z czubkiem”. Charakter ostrzegawczy ma „Czerwony Kapturek”. Niewątpliwą wartością reprezentowaną przez bohaterki baśni adaptowanych przez Charlesa Perrault jest dobroć, życzliwość, bezinteresowna uczynność („Kopciuszek”, „Wróżki”). Szczególnie ważne jest eksponowanie w każdej baśni elementów realistycznych i fantastycznych.

„Szewczyk Dratewka” Janina Porazińska

Fabuła tej baśni nie jest skomplikowana. Biedny szewczyk Dratewka, który wędrował ze wsi do wsi łatając stare buty, po drodze spełniał różne dobre uczynki: a to naprawił mrówkom rozrzucone mrowisko, a to pomógł pszczołom usunąć zniszczenia w barci, a to podzielił się chlebem z kaczkami pływającymi po stawie. Za tę dobroć wszyscy obiecali Dratewce pomoc, kiedy sam będzie w potrzebie. Pewnego razu Dratewka zaszedł do krainy, w której czarownica strzegła pięknej panny zamkniętej w wieży. Z niewoli wybawić mógł pannę tylko ten, kto odgadłby zagadki wymyślone przez czarownicę. Wielu pięknych rycerzy i królewiczów straciło już życie - nikt nie mógł wyzwolić panny. Spróbował i Dratewka, a choć roboty zadane przez czarownicę były ponad ludzkie siły, biedny szewczyk przy pomocy swych przyjaciół: mrówek, pszczół i ptactwa wodnego wyszedł ze wszystkich prób zwycięsko. Wyzwolił pannę z mocy czarownicy i żył z nią szczęśliwie w pięknym zamku. Ta baśń odzwierciedla marzenia biednych i upokorzonych. Przed współczesnym młodym czytelnikiem otwiera perspektywę świata, w którym wszystko jest możliwe, dostarcza wzorów skrótowego i syntetycznego ujmowania postaci i ich życiowych doświadczeń. Ponadto dostarcza wartości kompensacyjnych: budzi nadzieję na sukces, który każdy może osiągnąć, nawet słaby i pokrzywdzony.

Klasa III

„Baśnie” Hans Christian Andersen

Książka zawiera dwadzieścia cztery baśnie, z których nauczyciel wybiera kilka do opracowania z dziećmi. Dzieci dobrze zaawansowane w technice czytania i mające zamiłowania czytelnicze mogą samodzielnie przeczytać książkę w domu. Do wspólnego czytania w klasie można zaproponować następujące baśnie:

„Świniopas”

Ubogi książę chciał się ożenić z piękną córką cesarza. Posłał księżniczce księżniczce podarku dwie najbardziej cenne dla niego rzeczy: „różę pachnącą tak słodko, że wąchając ją zapominało się o wszystkich zmartwieniach i troskach, i słowika, który śpiewał tak pięknie, jak gdyby w jego gardziołku mieściły się wszystkie niebiańskie melodie”. Jednakże księżniczka nie doceniła wartości podarunków podarunków wyrzuciła je. Książę postanowił ją ukarać. W przebraniu dostał się na dwór cesarza i znalazł tam pracę jako świniopas. Zrobił dwie grające zabawki, które zapragnęła mieć księżniczka. Świniopas zgodził się je oddać, ale tylko za cenę pocałunków księżniczki. Scenę pocałunków zobaczył cesarz i w gniewie wyrzucił z cesarstwa księżniczkę i świniopasa. Świniopas wystąpił teraz w książęcym stroju i wyraził swoją pogardę dla księżniczki, która nie poznała się na róży i słowiku, przedkładając nad nie grającą zabawkę.

„Pięć ziarenek grochu”

Jest to historia pięciu ziarnek grochu, pochodzących z jednego strąka. Cztery powędrowały w różne miejsca, a piąte wpadło w szparę pod oknem na poddaszu. Była tam biedna, chora dziewczynka. Wiosną groszek wypuścił zielone listki. Dziewczynka cieszyła się każdym listeczkiem listeczkiem pączkiem rośliny. Uwierzyła, że nie umrze. Po pewnym czasie wstała z łóżka i ucałowała delikatne płatki kwiatka groszku, który dał chęć życia biednej, chorej dziewczynce.

„Słowik”

W ogrodzie chińskiego cesarza żył mały szary słowik. Śpiewał tek pięknie, że wszystkich wprawiał w zachwyt. Kiedy cesarz dowiedział się o nim zapragnął go usłyszeć. Znaleziono ptaszka dzięki małej pomywaczce. Śpiew słowika był tak piękny, że nawet cesarz uronił kilka łez, co było dla słowika największą nagrodą. Od tej chwili miał pozostać na cesarskim dworze. Pewnego razu cesarz dostał w prezencie od cesarza Japonii sztucznego słowika, który też pięknie śpiewał. Wszyscy byli nim zachwyceni. Prawdziwego słowika cesarz wygonił z kraju. Po roku sztuczny słowik zepsuł się i nikt nie potrafił go naprawić. Po pięciu latach cesarz, którego wszyscy kochali ciężko zachorował i miał umrzeć. Wybrano już nawet nowego cesarza. Wtedy za oknem usiadł mały, szary prawdziwy słowik i zaczął śpiewać tak pięknie, że swoim śpiewem odpędził złe moce od cesarza. Wzruszony cesarz prosił słowika o wybaczenie krzywdy, jaką mu wyrządził wypędzając go z kraju.

„Dziewczynka z zapałkami”

Baśń oddaje atmosferę wigilii Nowego Roku, ciepła i przygotowań świątecznych w wielu domach. Tylko mała biedna dziewczynka, nędznie ubrana i bosa, szła zaśnieżonymi ulicami sprzedając zapałki. Nikt jednak ich nie kupował. Dziewczynka usiadła w zaułku jakiegoś domu i próbowała się ogrzać, paląc kolejne zapałki. Podczas tych krótkich chwil miała dziwne i piękne widzenia w postaci gorejącego pieca, półmiska z pieczoną gęsią, wspaniałej choinki i starej babuni, która już zmarła. Żeby zatrzymać obraz babci, dziewczynka spaliła od razu całą wiązkę zapałek, prosząc babcię, aby zabrała ją do siebie. Rano znaleziono zamarzniętą dziewczynkę z uśmiechem na twarzy.

„Brzydkie kaczątko”

Jest to baśń o łabędziu, którego wysiedziała kaczka. Wylęgło się z niego pisklę, które niczym nie przypominało ładnych, żółciutkich kaczątek. Wszyscy mu dokuczali, wyśmiewali jego brzydotę. Wtedy mama-kaczka poradziła mu, żeby poszło w świat. Brzydkie kaczątko skryło się w sitowiu i przeżyło tam sporo przykrych chwil. Pewnego razu ujrzało stado pięknych, wielkich łabędzi. Zachwyciło się nimi i pokochało je. Nadeszła ostra zima i biedne kaczątko wiele wycierpiało, zanim doczekało się ciepłej wiosny. Wówczas znowu ujrzało piękne, królewskie ptaki i zapragnęło przyłączyć się do nich. Wolało zginąć, niż dalej znosić swoją brzydotę. Ale kiedy przejrzało się w wodzie, stwierdziło, że samo jest najpiękniejszym łabędziem.

„Królowa Śniegu”

Jest to baśń składająca się z siedmiu opowiadań. Baśń opowiada o miłości dziewczynki - Gerdy do chłopca Kay'a, porwanego przez Królową Śniegu do lodowego pałacu. Gerda w drodze do lodowego pałacu przeżyła dużo trudnych, wymagających poświęcenia przygód. Odwaga, dobroć i miłość dziewczynki zjednywały jej przyjaciół, wskazujących drogę i pomagających w odszukaniu chłopca. Baśnie Andersena przepojone są głębokim humanizmem i budzą podziw dla szlachetności i odwagi. Promieniuje z nich dobroć i miłość dla ludzi i świata, gorące pragnienie sprawiedliwości. W swych utworach Andersen nie kreował świata „dla dzieci”, w którym jest pięknie, dobrze i wesoło. Jego baśnie ukazują życie, o którym prawda zasmuca, niekiedy przeraża. Prawdy jednak nie wolno kryć przed młodym czytelnikiem, mimo, że woli on w literaturze rozwiązania pogodne. Lektura utworów Andersena niewątpliwie przygotowuje do późniejszego odbioru wielowymiarowych tekstów, staje się pierwszą szkołą filozoficznego myślenia, zetknięciem z pytaniami o sens ludzkiego istnienia i dlatego nie można jej traktować powierzchownie.

„U złotego źródła” Stefania Wortman

Autorka zebrała dwadzieścia dwie baśnie polskie różnych autorów m.in. H.Januszewskiej, J.I. Kraszewskiego, G.Morcinka, J. Porazińskiej, E. Szelburg-Zarembiny. Tematyka baśni jest różnorodna. Występują w nich odwieczne problemy: macochy i pasierbicy, synów mądrych i pracowitych oraz leniwych i głupich, głupich także dobra i zła, miłości i nienawiści, altruizmu i egoizmu. O życiu biednej sieroty opowiadają takie baśnie, jak: „Złota studzienka”, „O dwunastu miesiącach”, „Popiełuszka”. Smutny los pokrzywdzonych sierot dzięki pomocy i dobremu sercu przemienia się tam w dostatnie i szczęśliwe życie. Z kolei o wyszydzanych i głupich braciach, którzy mają jednak zdrowy rozsądek i dużo miłości do ludzi i chęci czynienia dobra, można przeczytać w baśniach: „Z chłopa król”, „O tym, jak głupi Zeflik był mądrym Zeflikiem”, „Szklana góra”. Praca i jej wartości, które zdolne są przemienić lekkoducha i nieroba w człowieka uczciwego, pełnego poświęcenia dla innych, przedstawione są w baśniach: „Czerwony żupan”, „Wojtkowa ozimina”. O miłości i poświęceniu się dziecka dla rodziców, rodziców miłości siostrzanej dowiedzą się uczniowie z baśni: „Żelazne trzewiczki”, „Siostra siedmiu kruków”. Baśnie: „Chłopiec z perły urodzony”, „Trzy igły, trzy włosy i cudowna piszczałka” - mówią o najpiękniejszej cesze charakteru człowieka - poświęceniu się dla innych.

II.3. Metodyczne aspekty pracy z baśnią - specyfika pracy z baśnią w kształceniu zintegrowanym

Specyfika pracy z baśnią w klasach I-III wynika z założeń metodycznego postępowania nauczyciela podczas opracowania lektury na tym etapie edukacyjnym.

Zgodnie z programem nauczania wyróżnia się trzy zasadnicze sposoby zapoznawania dzieci w młodszym wieku szkolnym z treścią lektury, a więc również z treścią baśni:

- głośne czytanie lub opowiadanie baśni przez nauczyciela

- czytanie utworu przez uczniów pod kierunkiem nauczyciela

- samodzielne czytanie baśni przez uczniów w domu

Ogromne znaczenie w procesie zapoznawania dzieci w młodszym wieku szkolnym z treścią baśni ma głośne czytanie nauczyciela. Dłuższe baśnie, często napisane trudnym, nie zawsze zrozumiałym dla dziecka językiem stanowią dla wielu dzieci trudność, która osłabia, a nawet niweczy przyjemność lektury. Tym mniej można oczekiwać, że słabo czytający uczeń zrozumie, zapamięta, ogarnie myślą utwór objętościowo dlań zbyt obszerny. Dobrze byłoby wprowadzić baśniową atmosferę: zgasić światło, zasłonić okna, włączyć cichutko podkład muzyczny, aby jasne było, że oto właśnie zaczyna się czas cudów i baśni. Nauczyciel czytający ekspresyjnie jest w stanie przez dłuższy czas skupić uwagę i zainteresowanie dzieci i nie czują one zmęczenia, jeśli baśń jest prawdziwie zajmująca. Nie powinno się wyjaśniać dzieciom sensu baśni, a gdy korzysta się z baśni tradycyjnych nie należy dokonywać żadnych „zmian na własną rękę” - wszystkie bowiem symboliczne elementy mają głębokie znaczenie.

Innym sposobem przybliżania dzieciom treści baśni jest jej opowiadanie przez nauczyciela. Dobre, żywe opowiadanie sprawia dzieciom dużą przyjemność. Sztuka opowiadania jest pracą twórczą. Opowiadać, to znaczy razem ze słuchaczem przeżywać wydarzenia, wraz z nim cieszyć się ze zdarzeń radosnych radosnych smucić się z powodu zmartwień bohaterów. Opowiadanie zbliża do książki. Po wysłuchaniu pięknie powiedzianego opowiadania dziecko, zaciekawione treścią, chętniej sięgnie po lekturę, konfrontując to, co usłyszało ze szczegółami przedstawionymi w książce.

Sposobem bardziej angażującym dzieci jest czytanie baśni przez uczniów pod kierunkiem nauczyciela. Wymaga ono opanowania chociaż w dostatecznym stopniu techniki czytania, ale umożliwia też jej doskonalenie. Czytanie pod kierunkiem nauczyciela może przybierać różne formy, a więc może to być czytanie zbiorowe lub jednostkowe, a także czytanie z podziałem na role. Czytanie pod kierunkiem zazwyczaj bezpośrednio łączy się z głównym czytaniem nauczyciela. Dopóki bowiem nie opanują w pełni techniki czytania, nauczyciel czyta im głośno niektóre fragmenty baśni, aby przyspieszyć tempo poznawania tekstu lub zaspokoić narastające zainteresowanie uczniów. Tak więc głośne czytanie nauczyciela nie tylko poprzedza czytanie przez dzieci i wspiera je, ale stanowi również wprowadzenie do czytania samodzielnego.

Czytanie samodzielne jest dla dzieci w młodszym wieku szkolnym bardzo trudnym sposobem zapoznawania się z treścią baśni. Ze względu na słaby jeszcze poziom opanowania techniki czytania dzieci w tym wieku wykazują często większe zainteresowanie techniką czytania niż treścią czytanego tekstu;. Dlatego też ważne jest stopniowe wdrażanie do czytania ze zrozumieniem, nawet kosztem wolniejszego tempa czytania.

Według Marii Patzerowej formy zapoznania z baśnią mogą być następujące:

- czytanie dzieciom wybranej scenki lub fragmentu utworu

- nawiązywanie do przeżyć i doświadczeń dzieci w czasie projekcji filmowej lub przedstawienia teatralnego opartego na fabule baśni

- zapoznanie uczniów z postacią bohatera baśni (np. ilustracja, lalka, kukiełka)

- zorganizowanie teatrzyku z przedstawiającymi się kolejno głównymi bohaterami

- nawiązanie do posiadanych już wiadomości i uzupełnienie ich

- nawiązanie do zainteresowań dzieci

- nawiązanie do osoby autora ( przekazanie interesujących informacji o jego życiu i powstawaniu baśni)

Maria Patzerowa wyróżnia następujące etapy realizacji opracowania lektury,a więc w tym także baśni:

Etap I - Swobodna rozmowa z uczniami na temat przeczytanego utworu z uwzględnieniem ogólnych wrażeń, jakie wywołuje baśń oraz określenie jej cech

Etap II - Omówienie treści utworu poprzez:

- zweryfikowanie stopnia zrozumienia treści;

- ustalenie faktów, ich kolejności i powiązania w logiczną całość;

- opowiadanie lub przygotowanie samodzielnego opowiadania w formie odpowiedzi na pytania, które powinny pomóc wyłonić przyczyny i skutki;

- przygotowanie do konstruowania planu przez wspólne wyodrębnianie scen, ilustrowanie ich i następnie układanie do nich podpisów w formie zdań;

- uporządkowanie przez dzieci ilustracji zgodnie z tekstem utworu;

- quizy na temat utworów;

- uplastycznienie treści przez inscenizacje;

- komponowanie, w powiązaniu z tekstem, scen zawierających dalszy ciąg fabuły;

Etap III - Wysunięcie i omówienie zagadnień zawartych w utworze:

- omówienie postaci utworu;

- omówienie zagadnień wychowawczych poruszanych przez autora;

- uchwycenie myśli przewodniej utworu;

- omówienie tła historycznego lub geograficznego;

- ocena wartości książki;

Wyróżnione etapy wskazują, że opracowanie lektury w klasach I-III winno być realizowane począwszy od swobodnej rozmowy na temat utworu, poprzez jego analizę, aż do uchwycenia kwestii zasadniczych, tzn. określenie wartości poznawczych, wychowawczych wychowawczych estetycznych omawianego tekstu. Chodzi tu o stopniowanie trudności,a więc przechodzenie od intuicyjnego podejścia do utworu, do analizowania na podstawie przesłanki o charakterze naukowym, co z kolei prowadzi do kształtowania umiejętności wyprowadzania wniosków wniosków treści utworu.

Uzupełnieniem przedstawionych etapów opracowania lektury mogą być zaproponowane przez Joannę Papuzińską następujące formy pracy z książką:

1. Formy audytoryjne:

- opowiadanie i głośne czytanie;

- gawęda;

- pogadanka;

- spotkanie z autorem, aktorem lub grafikiem;

- kontakt z literaturą poprzez mechaniczne środki przekazu: płyty, taśmy, radio, telewizję;

2. Formy aktywizujące:

- wszelkie imprezy o charakterze widowiskowym, przygotowane przez dzieci tj. przedstawienia lalkowe oraz z udziałem żywych aktorów, korowody i bale postaci literackich, pantomimiczne i słowne odtworzenie fragmentów książki połączone z konkursami wiedzy literackiej, turnieje recytacji lub pięknego czytania;

- „zabawy z książką” i zajęcia twórcze takie jak: rysowanie, wycinanie, lepienie z plasteliny, budowanie z klocków, domino literackie, „bigos literacki”( odnajdywanie tytułów książek na podstawie różnych fragmentów utworów), „literackie kino” ( zapamiętywanie, która z zestawu książek leżących na stole została usunięta);

3. Formy informacyjno-usługowe:

- udostępnienie księgozbioru;

- plakaty;

- wystawki;

- przeglądy nowości wydawniczych;

Powinno istnieć stopniowe przejście w stosowaniu poszczególnych form. Przy czym na poziomie nauczania początkowego powinny być stosowane zwłaszcza formy aktywizujące, oparte na działaniu dzieci, bowiem na tym etapie nauczania rozwój myślenia dziecka jest ściśle związany z działaniem. Nauczyciel wybierając określoną formę powinien kierować się przede wszystkim możliwościami rozwojowymi dzieci określonej klasy, a także dostosować ją do omawianego utworu.

W pracy współczesnej szkoły należy zwracać szczególną uwagę na nauczanie przez przeżywanie. Gdy opracowane treści wzbogacone są dużym ładunkiem wrażeń i uczuć dziecko aktywnie myśli i działa. Pod wpływem emocji następują zmiany w zachowaniu uczniów, wzbogacają się przeżycia estetyczne, wzrastają zainteresowania dziecka. Dlatego w pracy z lekturą w klasach I-III tak bardzo eksponuje się twórcze działania uczniów. Do takich form zaliczamy:

1. Improwizowanie tekstów baśni.

Po przeczytaniu i rozmowie na temat danej baśni dzieci samodzielnie lub wspólnie z nauczycielem przygotowują improwizowaną scenkę - zabawę. Improwizacje polegają na samodzielnym lub przy pomocy nauczyciela przedstawieniu przez dzieci wybranych fragmentów lub całych baśni. Różnica między inscenizacją a improwizacją polega na tym ,że w improwizacji uczniowie mają swobodę w zakresie operowania materiałem słownym. Tekst zawarty w utworze jest tylko materiałem, który dzieci przedstawiają „swoimi słowami”, zgodnie z własnym odczuciem. Improwizować można wybrane wydarzenia, najciekawsze sytuacje, najważniejsze, najbardziej humorystyczne wywołujące największe przeżycia epizody. Taki sposób pracy z baśnią może być realizowany w najbardziej skromnych warunkach, nie wymaga bowiem żadnych zabiegów w zakresie pamięciowego opanowania tekstu ani przygotowania dekoracji czy organizowania widowni. Improwizacja pozwala na twórcze wyrażanie myśli i własnych doświadczeń, twórczą „grę” wyobraźni, kształcenie precyzji słowa i płynności mówienia oraz na rozwijanie umiejętności reagowania przez dzieci na różnorodne i zmienne sytuacje.

2. Inscenizacje na podstawie baśni.

Inscenizacje ułatwiają integrację wszystkich zajęć i treści programowych różnych przedmiotów nauczania, a szczególnie artystycznych, co sprawia, że pełniejsze staje się wychowanie przez sztukę. Inscenizacja tekstu jest doskonałym ćwiczeniem o charakterze twórczym i ekspresyjnym. Próba stworzenia scenariusza na podstawie tekstu baśni, obmyślanie rekwizytów

rozbudzają twórczą wyobraźnię uczniów uczniów zaspokajają potrzebę twórczej ekspresji. Najważniejszą rzeczą w inscenizacji jest pobudzenie wyobraźni dzieci. Inscenizacja jest jedną z metod analizy teksu utworu. Daje możliwość wprowadzenia w sposób naturalny śpiewu, muzyki i szeroko pojętego ruchu jako tła ekspresji słownej. Inscenizację na podstawie baśni można przeprowadzić w trakcie jej czytania lub po przeczytaniu, w zależności od tego, jaką funkcję ma ona spełnić - ilustracyjną, podsumowującą czy uogólniającą dany problem.

3. Zabawy twórcze na podstawie baśni.

Teksty baśni mogą być źródłem pomysłów do zabaw twórczych. Taka forma zabawowa jest bardzo lubiana w klasach I-III. Nauczyciel podczas czytania szczególnie zaakcentuje wybrane wydarzenia, które potem stają się inspiracją do zabawy podsuwają im pomysł. Temat zaczerpnięty z baśni dzieci wzbogacają twórczymi pomysłami, dobierając drobne, ale niespotykane rekwizyty, wprowadzając własne, oryginalne zwroty i powiedzonka oraz charakterystyczne wyrażenia wzięte z tekstu utworu.

4. Opowiadania twórcze dotyczące baśni.

Stosowanie ich przewidziane jest wprawdzie przede wszystkim w klasach II-III, co jednak nie znaczy, że próby ich wprowadzenia nie można podjąć w klasie I. W klasie II zaleca się układanie opowiadań twórczych dotyczących dalszych losów bohaterów, zaś w klasie III związanych z treścią utworu np. komponowanie początku i zakończenia na podstawie fragmentu utworu lub ilustracji. Opowiadania twórcze są jedną z form wdrażających uczniów do wypowiedzi opartych na konkretnych treściach, ale wzbogaconych własnymi wyobrażeniami i fantazją. Opierając się na strukturze opowiadania, dają uczniom całkowitą swobodę w komponowaniu fabuły, rozwijaniu akcji, ustalaniu ciągłości wydarzeń i snuciu domysłów, będących następstwem przyczyn i skutków. W opowiadaniu na podstawie baśni fantazja miesza się z rzeczywistością, nie ma tu żadnych przedziałów czasowych. W każdej takiej wypowiedzi dziecko wiele mówi o sobie, swoich wrażeniach i odczuciach, odczuciach własnych przemyśleniach.

5. Swobodne teksty na podstawie baśni.

Freinetowska technika swobodnych tekstów jest kolejna formą pracy z utworem uwzględniająca w szerokim zakresie twórczą aktywność intelektualną uczniów klas początkowych. Tekst baśni może podsunąć temat swobodnego tekstu. Freinet określał tym mianem szczególną formę ekspresji słownej, umożliwiającą dziecku własną, twórczą wypowiedź. W swobodnym tekście uczeń nie musi kierować się z góry ułożonym planem wypowiedzi, nie jest skrępowane obawą oceny negatywnej, bo w każdej wypowiedzi nauczyciel dostrzeże jakieś wartości: językowe, stylu, ciekawą myśl, chociaż może ona być wypowiedziana nieporadnie. Wszystkie teksty są przeglądane przez nauczyciela i poprawiane Indywidualnie przez uczniów. uczniów tych tekstów każde z dzieci tworzy własną, ilustrowaną książeczkę.

5. Prowadzenie dzienniczków lektur.

Dzienniczki są atrakcyjną formą pracy z utworem literackim. Nauczyciel powinien tak zachęcić dzieci do ich prowadzenia, aby stały się one potrzebą i wynikały z aktywności czytelniczej. Dobrze jest gromadzić wzorowo prowadzone dzienniczki, urządzać ich wystawę. Jest to najlepsza zachęta do tej formy pracy. Podczas sporządzania notatek do dzienniczka następuje jakby bezpośredni kontakt z bohaterem, wyrabia się wrażliwość na piękno języka, przeżywa jeszcze raz przedstawione obrazy literackie. Wypowiedzi słowne na temat baśni, wybrane i przepisane urywki, wykonane rysunki są odzwierciedleniem bezpośredniego, spontanicznego odbioru baśni. Świadczą o własnym sposobie odczuwania i interpretowania treści baśni. Stają się jedną z dróg rozwijania samodzielnego myślenia.

6. Prezentowanie przez dzieci baśni.

Dobra i przemyślana prezentacja utworu jest także jednym ze sposobów zaciekawienia uczniów jego treścią. Prezentacji może dokonać nauczyciel, najlepiej jednak gdy zrobią to sami uczniowie. Styl i język dzieci jest swoisty, zawiera wiele naturalnych, charakterystycznych zwrotów, a często wypowiedzi uczniów są bardziej przekonywujące niż nauczyciela.

7. Gry dydaktyczne związane z utworem.

W celu utrwalenia znajomości nazwisk autorów i tytułów baśni można stosować gry literackie - jedną z nich jest odmiana „Czarnego Piotrusia” zwana „Czarnym Puchatkiem”. Polega ona na dobieraniu parami nazwisk autorów i tytułów baśni. W celu utrwalenia znajomości baśni stosuje się rebusy literackie, wykreślani, zgadywanki. Atrakcyjne są również konkursy, w których dzieci na podstawie rysunku odgadują tytuł baśni i nazwisko autora. Lubianą przez dzieci gra dydaktyczną jest „domino lekturowe”. Dobrym sposobem utrwalania treści baśni są różnego rodzaju „zgaduj- zgadule”, polegające na rozpoznawaniu charakterystycznego fragmentu danego utworu.

8. Urządzanie kącika ciekawej baśni.

Na kącik należy wyznaczyć stałe miejsce w klasie. Może to być stolik, półeczka, miejsce w regale. Zasoby kącika rosną w miarę pracy nad danym utworem. Na początku umieszczamy w nim portret autora baśni i prezentujemy samą książkę. W miarę zaawansowania pracy nad treścią utworu kącik jest wzbogacany różnymi pracami dziecięcymi. W kąciku można znaleźć się także aktualnie sporządzona notatka z dzienniczka lektur lubgazetka poświecona danej baśni.

Baśń może być środkiem dydaktycznym w innych działaniach edukacyjnych niezbędnych dla rozwoju dziecka i zdobywania wiedzy. Można np:

- przedstawiać za pomocą różnych technik plastycznych sytuacje i zdarzenia inspirowane baśnią;

- ilustrować muzyką (głosem i na instrumentach) treści, przeżycia i nastroje; śpiewać wybrane dialogi, śpiewać piosenki związane z baśnią;

- przekładać słowa na obraz ruchu (odtwarzanie w zabawie różnych ról, ruchu zwierząt, ptaków oraz obrazów wyzwalających u dzieci wyobraźnię; interpretacja ruchowa emocji przeżywanych przez bohaterów baśni);

Baśnie można wykorzystać również jako podstawę rozmaitych zadań tekstowych w edukacji matematycznej. Dzieci słuchając baśni, łatwiej przyswajają treść zadania, szybciej rozwiązują problemy matematyczne, bo chcą pomóc bohaterom w ich trudnych sytuacjach.

Lekcje z baśnią są bardzo przyjemne i dzieci chętnie w nich uczestniczą, gdyż nie odczuwają „ciężaru” nauki.

Rozdział III - IMPLIKACJE PRAKTYCZNE

Projekt edukacyjny dla uczniów klas I-III „ W świecie baśni”

1. Cele projektu:

Uczeń:

- potrafi skorzystać z biblioteki i czytelni

- zna tytuły i autorów baśni, kojarzy nazwisko autora z tytułem i treścią baśni

- odróżni prawdę i fikcję w baśni

- wypowiada się na temat ulubionych baśni

- czyta wybrane baśnie z zachowaniem odpowiedniej dykcji, intonacji, interpretacji

- ilustruje wybrane baśnie

- odgrywa określone role i scenki dramowe

- rozpoznaje postacie z baśni

- potrafi samodzielnie opowiedzieć lub napisać wymyśloną przez siebie baśń

2. Zawarcie kontraktu:

kiedy? -przez cały rok szkolny

kto? - uczniowie klas I-III

co? - opracowanie broszurki „Dziecięce baśnie”

- prezentacja w formie inscenizacji

pt. „W świecie baśni”

- wzbogacenie księgozbioru biblioteki szkolnej

jak? - zapoznanie z twórczością znanych

baśniopisarzy

- opracowanie scenariuszy

inscenizacji

- przeprowadzenie zbiórki książek

dla biblioteki szkolnej

w jakim celu? - wdrażanie do czytelnictwa

- budzenie i rozwijanie zainteresowań

czytelniczych

- budzenie wyobraźni i inwencji

twórczej

L.p	Zadania	Sposób realizacji	Termin	Osoby odpowie- dzialne	Sposób prezentacji
1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11.	Zapoznanie z bohaterami baśni Inscenizowanie utworów baśniowych Założenie dzienniczka lektur Tworzenie kącika książki Przedstawienie baśni różnymi formami ekspresji - konkurs plastyczny „Mój ulubiony bohater baśniowy”, projektowanie stroju dla wybranej postaci Spotkanie z bohaterami baśni Konkurs pięknego czytania Gdzie można spotkać książkę? Każdy może zostać baśniopisarzem Formy adaptacji utworów baśniowych Podsumowanie projektu - uroczystość pasowania na „baśniowego eksperta”	Słuchanie baśni czytanych przez nauczyciela Samodzielne czytanie baśni Konstruowanie wypowiedzi na temat bohaterów Tworzenie ilustracji do baśni Organizowanie zajęć integracyjnych „Baśnie moich dziadków” i „Baśnie moich rodziców” Opracowanie inscenizacji wybranej baśni Udział w konkursie na najciekawszą inscenizację baśniową tworzenie metryczek przeczytanych wspólnie i samodzielnie baśni wystawy tematyczne książek z baśniami: - Zwierzęta w baśniach - Baśniowe postacie - Czarodziej- skie przedmioty wykonanie prac plastycznych dowolna techniką wiosenny bal baśniowych postaci konkurs ze znajomości baśni samodzielny wybór fragmentu baśni przygotowanie się do udziału w konkursie prezentacja czytania wycieczka do księgarni wycieczka do biblioteki miejskiej przeprowadze- nie lekcji bibliotecznej w szkole zbiórka baśni dla biblioteki szkolnej samodzielne układanie, zapisywanie i ilustrowanie wymyślonych przez siebie baśni wycieczki do teatru słuchanie nagrań baśni oglądanie filmów video przygotowanie uroczystości prezentacja inscenizacji „W świecie baśni” a także wytworów pracy dzieci, powstałych podczas realizacji projektu.	wybrane zajęcia w każdym miesiącu I V podczas omawiania baśni III Podczas omawiania baśni X II IV III V IV V IV V IX V V X, XII, I XI, II,III III,IV,V V, początek VI	wszyscy uczniowie, wychowaw- cy wszyscy uczniowie, wychowaw- cy wszyscy uczniowie wychowaw- cy klasy I klasy II klasy III wszyscy uczniowie, wychowaw- cy wszyscy uczniowie, wychowaw- cy wszyscy uczniowie, wychowaw- cy wszyscy uczniowie, wychowaw- cy, nauczyciel biblioteki wszyscy uczniowie, wychowaw- cy wszyscy uczniowie, wychowaw- cy klasy, które wygrały w konkursie na insceniza- cję baśni, wszyscy uczniowie, wychowaw- cy	- wystawa prac plastycznych uczniów - zajęcia integracyjne otwarte - nagrania video - prezentacja podczas przeglądu inscenizacji dla poziomu klas I,II i III - oglądanie dzienniczków przez rodziców, wymiana w poszczególnych klasach - wystawki książek na korytarzach lub w salach lekcyjnych - wystawka prac uczniów - prezentacja strojów na balu - obejrzenie przez rodziców - zdjęcia - nagrania video - wystawka książek przekazanych bibliotece - zebranie i wydanie w formie broszury twórczości dzieci pt. „Dziecięce baśnie” - zdjęcia - udział w uroczystości szkolnej - zdjęcia

Wykaz najważniejszych utworów planowanych do wykorzystania w projekcie:

1.Perrault Ch. „Bajki”

2. Grimm W. i J. „Baśnie”

3. Andersen J.Ch. „Baśnie”

4. Wortman S. „U złotego źródła”

Załączniki do projektu edukacyjnego „W krainie baśni”:

• Plan metodyczny zajęć zintegrowanych w klasie II

• Scenariusz lekcji bibliotecznej „ Niezwykłe spotkanie z największymi europejskimi baśniopisarzami”

• Regulamin konkursu czytelniczego dla klas I-III ze znajomości baśni J.Ch.Andersena pt. „Dzień dobry, panie Andersenie”

• Regulamin konkursu plastycznego „Mój ulubiony bohater baśniowy”

• Scenariusz inscenizacji „W świecie baśni”

Plan metodyczny zajęć zintegrowanych w klasie II

TEMAT DNIA: W krainie baśni.

Temat szczegółowy: Swobodne wypowiedzi dzieci na temat bajek i baśni. Określanie cech charakterystycznych postaci występujących w baśniach. Rysowanie portretu wybranej postaci. Próby samodzielnego układania baśni. Obliczenia kalendarzowe.

Cele szczegółowe( operacyjne):

Uczeń:

• rozróżnia bajki i baśnie

• wymienia charakterystyczne cechy baśni

• rozwija fantazję i wyobraźnię

• wyróżnia cechy charakterystyczne bohaterów baśni

• rysuje postać fantastyczną wykorzystując zgromadzone słownictwo

• tworzy treść baśni

• doskonali umiejętność opowiadania

• dokonuje obliczeń kalendarzowych

• wymieni pory roku i ich miesiące

• rozwiązuje proste zadania tekstowe związane z obliczeniami kalendarzowymi

• współpracuje w grupie

Metody:

• podające: wyjaśnienie

• problemowe: aktywizujące

• praktyczne: ćwiczeń

• słowne: rozmowa, praca z tekstem

• oglądowe: pokaz

Formy pracy:

zbiorowa, indywidualna jednolita, grupowa jednolita

Środki dydaktyczne:

krzyżówki, książki, karty pracy, tekst baśni i bajki.

Przebieg zajęć:

Etapy postępowania dydaktycznego	Realizacja	Zakładane efekty	Uwagi
1.Wprowadzenie do zajęć- rozwiązanie krzyżówki. 2. Wysłuchanie bajki i baśni i określenie gatunku. 3. Rozmowa na temat znanych baśni i postaci, które w nich występują 4. Wskazywanie swoich ulubionych baśni. 5. Praca w grupach - odgadywanie i zapisywanie tytułów baśni ukrytych w „Poplątanej historii” 6.Wyodrębnianie cech charakteru lub wyglądu wybranych postaci z baśni 7. Rysowanie postaci 8. Układanie baśni 9. Samodzielne tworzenie zakończenie baśni. 9. Gra dydaktyczna „Prawda - fałsz” 10. Rozwiązywanie zadań tekstowych związanych z obliczeniami kalendarzowymi. 11.Podsumowa- nie zajęć	Uczniowie indywidualnie rozwiązują krzyżówkę. Następnie podają hasła - bajka, baśń. Wybrane dzieci czytają informacje dotyczące tych pojęć. Bajka - jest to powiastka napisana wierszem lub prozą, której głównymi postaciami są ludzie, rośliny, przedmioty, ale najczęściej zwierzęta. Celem bajki jest pouczenie czytelnika o szkodliwości lub pożyteczności pewnych zachowań. Baśń - utwór niewielkiego rozmiaru, w którym występują fantastyczne postacie(wróżki, czarownice, krasnoludki), przedmioty( czapka niewidka, latający dywan) i wydarzenia ( lot na inną planetę, zmiana człowieka w drzewo). Charakterystyczne dla baśni jest jej szczęśliwe zakończenie. Dzieci siedzą w kręgu. N. czyta baśń `Sezamowa góra” i „Bajka o królu”. Dzieci wypowiadają się na temat wysłuchanych utworów. Nauczyciel ukierunkowuje rozmowę pytaniami: Jakimi słowami najczęściej rozpoczyna się baśń? Jakie przedmioty, rekwizyty występują w baśniach? Jakie postacie często występują w baśniach? Następnie N. czyta wiersz - zgadywankę - uczniowie dopowiadają zgadując ukryte słowa. Jeździ kareta po świecie. A kto jest w tej karecie? Przy oknie z lewej strony Kapturek. Jaki? (Czerwony) Dalej na stercie poduszek Malutki Tomcio (Paluszek) Spoza wielkiego kosza Śmieje się Jaś i ( Małgosia) Uwaga! Oj uwaga To przecież Baba (Jaga) Koło lalki i misia Stoi sierotka (Marysia) Pomiędzy walizkami Dziewczynka z (zapałkami) Ciekawe czy już wiecie Kto ukrył się w karecie? Nauczyciel podaje w kole każdemu dziecku do ręki książkę obłożoną w szary papier. Dzieci nie otwierając książki, stwierdzając, że jest to jego ulubiona baśń podają jej tytuł. Nauczyciel dzieli dzieci na grupy. Każda grupa otrzymuje tekst „Poplątanej historii”. Dzieci po cichu czytają tekst i zapisują na kartce tytuły baśni, z których pochodzą postacie występujące w tekście. Sprawdzenie i porównanie sposobu wykonania zadania - zwrócenie uwagi na prawidłowy zapis tytułów. Nauczyciel przydziela każdej grupie jedną postać z baśni: krasnoludki, smok, wiedźma, rycerz, królewna Każda osoba w grupie musi napisać na karteczce wyraz oznaczający najbardziej charakterystyczną cechę tej postaci. Kolejnym zadaniem grup jest narysowanie postaci z uwzględnieniem wszystkich jej cech. Uczniowie w grupach próbują wspólnie ułożyć baśń, w której wystąpi narysowana postać. Jedno z dzieci układa zdanie, drugie powtarza zdanie przedmówcy i dodaje swoje. Uczniowie otrzymują na kartkach początek baśni: Dawno, dawno temu , za siedmioma morzami , za siedmioma górami mieszkała królewna, która z byle powodu wpadała w straszliwą złość. Zmartwiony postępowaniem królewny król - ojciec wezwał na pomoc wróżkę. Dzieci samodzielnie dopisują dalszy ciąg baśni. N. mówi zdania - jeśli są prawdziwe dzieci podnoszą do góry prawą rękę, jeśli fałszywe lewą: Rok ma dwanaście miesięcy. Luty co cztery lata ma 28 dni. Pozostałe miesiące mają po 30 dni. Ósmy dzień tygodnia to niedziela. Maj jest piatym miesiącem roku. Tydzień ma 5 dni. U. czytają treść zadań związanych z obliczeniami kalendarzowymi, dokonują wspólnie ich analizy i rozwiązują je. Każda grupa przelicza punkty uzyskane podczas zajęć. Nagrodzona zostaje zwycięska grupa. U. deklarują się, kto z nich chce przeczytać wskazane baśnie, aby wziąć udział w konkursie czytelniczym.	Uczeń potrafi rozwiązać samodzielnie krzyżówkę, odczytać hasło, wskazać różnice pomiędzy bajką i baśnią. Uczniowie słuchają w skupieniu treści bajki i baśni. Potrafią wskazać i uzasadnić czy jest to bajka czy baśń. Uczniowie odpowiadają na pytania nauczyciela, następnie biorą czynny udział w prezentacji wiersza. Uczniowie potrafią wskazać tytuł ulubionej baśni. Uczniowie cicho czytają tekst i zapisują na kartce tytuły baśni, współpracują w grupie. U. potrafi dobrać odpowiednie przymiotniki jako najbardziej trafne cechy. U. potrafią narysować rysunek postaci uwzględniając jej charaktery- styczne cechy. U. zapamiętują To co mówił przedmówca, potrafią powtó- rzyć zdanie i ułożyć własne, które będzie stanowiło z poprzednim lo- giczną całość. U. potrafią samodzielnie ułożyć zakończenie baśni. U. potrafią szybko zareagować na fałszywe zdanie i podać poprawną wersję. U. potrafią przeczytać cicho i głośno ze zrozumieniem treść zadania tekstowego, zanalizować je i rozwiązać najprostszym sposobem. U. potrafią wskazać zwycięzców oraz ocenić swoje zainteresowanie tematem zajęć.

„Niezwykłe spotkanie z największymi europejskimi baśniopisarzami”

Scenariusz lekcji bibliotecznej w ramach projektu edukacyjnego

„W świecie baśni”

Cel główny:

- zapoznanie z postaciami znanych europejskich baśniopisarzy: H.Ch.Andersena, Ch. Perraulta, J.i W. Grimm

- poznanie zbiorów biblioteki związanych z twórczością tychże baśniopisarzy

- kształcenie umiejętności wyszukiwania tytułów baśni w spisie treści zamieszczonym w książce

Cele operacyjne:

Uczeń:

- rozpozna nazwisko i imię baśniopisarza na podstawie przedstawionych informacji

- potrafi skorzystać z księgozbioru biblioteki

- wymieni tytuły najbardziej znanych baśni Andersena, Perraulta, braci Grimm

- wyszuka w spisie treści książek z baśniami tytuły podanych baśni

Metody:

pokaz, rozmowa, gry i zabawy dydaktyczne.

Formy pracy:

Indywidualna, zbiorowa, grupowa

Środki dydaktyczne:

- egzemplarze książek H.Ch.Andersena, Ch. Perrault, braci Grimm

- rekwizyty do inscenizacji

- kartoniki z tytułami baśni

PRZEBIEG ZAJEĆ:

1. N. prowadzący zajęcia wita dzieci:

Za największych bajkopisarzy Europy uważa się Hansa Christiana Andersena, Charles'a Perrault'a oraz braci Wilhelma i Jakuba Grimmów.
Na pewno znacie wiele baśni i bajek, które zostały wymyślone przez tych bajkopisarzy.
Jako, że w bajkach wszystko jest możliwe dzisiaj sami autorzy opowiedzą Wam o swoich utworach.

Wchodzi chłopiec przebrany za H.Ch.Andersena - okryty peleryną, na głowie cylinder:

Nazywam się Hans Christian Andrersen. Urodziłem się w małym duńskim miasteczku w Odense. Moje dzieciństwo nie było tak wesołe jak wasze. Ojciec, który był szewcem, zmarł przedwcześnie po trudach służby w wojsku cesarza Napoleona, moja mama zaś utrzymywała mnie i siebie piorąc i sprzątając u obcych ludzi. Na szczęście miałem jeszcze babcię - bardzo kochaną babcię, która opowiadając mi bajki , wprowadziła mnie w zaczarowany świat, w którym wszystko jest możliwe, a dobro zawsze zwycięża zło.
Kiedy byłem starszy zacząłem sam pisać baśnie. Najbardziej lubię tą o maleńkiej dziewczynce, ślicznej i delikatnej, wzrostu nie większego niż jeden cal. Posłuchajcie, a na pewno domyślicie się jak miała na imię.

Wychodzi dziewczynka przebrana za Calineczkę, zamyka się w kartonowym kwiatku, a Andersen czyta fragment baśni:

„Była sobie pewnego razu kobieta, która bardzo, bardzo pragnęła mieć malutkie dziecko, ale nie wiedziała, skąd je wziąć. Poszła więc do starej czarownicy i powiedziała jej:
- Pragnęłabym z całego serca mieć małe dziecko , czy mogłabyś mi powiedzieć, skąd je mogę wziąć?
- Znajdziemy na to radę - powiedziała czarownica. - Masz tu ziarnko jęczmienia, nie z tego gatunku, który rośnie na chłopskim polu, ani z tego, który jedzą kury. Wsadź je do doniczki, zobaczysz, co z tego wyrośnie!
- Dziękuję ci - powiedziała kobieta i dała czarownicy dwanaście groszy. Potem poszła do domu, zasadziła ziarnko jęczmienia i natychmiast wyrósł piękny, duży kwiat, który wyglądał jak duży tulipan, ale płatki miał stulone tak, jak gdyby kwiat był jeszcze w pączku.
- Jakiż to piękny kwiat! - powiedziała kobieta i pocałowała śliczne, czerwone i żółte płatki. I w chwili kiedy składała ten pocałunek, rozległ się jak gdyby wystrzał i kwiat otworzył się od razu. Był to prawdziwy tulipan, ale w środku kwiatu siedziała na zielonym słupku maleńka dziewczynka, śliczna i delikatna. Miała nie więcej niż cal wysokości i dlatego nazwano ją………(dzieci chóralnie kończą… Calineczką).
Kiedy Andersen kończy czytać fragment baśni Calineczka wychodzi z kwiatka i chwyta za rękę Andersena, który dodaje:

Calineczka przeżyła różne przygody, a jakie dowiecie się, gdy sięgniecie po mój zbiór baśni - gwarantuję dobrą zabawę! Tymczasem… do rychłego spotkania. Schodzą ze sceny machając dzieciom na pożegnanie.

Wychodzą dwaj chłopcy - bracia Grimm:

Dzień dobry dzieci. Kłaniają się wam Bracia Grimm. Ja mam na imię Jakob, a ja Wilhelm. Pochodzimy z Niemiec. Podobnie jak Andersen bardzo lubimy dzieci i dlatego dla nich napisaliśmy wiele bajek. Naszą pasją było zbieranie ludowych podań i legend , dlatego nasze bajki zawierają wiele wątków pochodzących z ludowych, niemieckich opowiadań. Naszą ulubioną bajką, jest ta, która opowiada o braciszku i siostrzyczce. Posłuchajcie…

Wychodzą dzieci przebrane za Jasia i Małgosię, siadają obok braci Grimm, którzy na przemian czytają fragment baśni:

„Dawno temu, niedaleko wielkiego lasu, mieszkał sobie drwal ze swoją żoną i dwojgiem dzieci. Chłopczyk miał na imię Jaś, a dziewczynka Małgosia. Byli bardzo ubogą rodziną, a gdy nastała w ich kraju wielka bieda, drwal nie był w stanie zarobić nawet na chleb dla swoich bliskich.
Pewnej nocy nie mógł zasnąć, przewracał się z boku na bok i próbował wymyślić wyjście z tej trudnej sytuacji, aż w końcu bezsilny zapytał żony:
- I cóż z nami teraz będzie? Jak wyżywimy nasze dzieci, kiedy sami nie mamy co jeść?
- Nic się nie martw, mężu - odparła kobieta - jutro, wcześnie rano, zabierzemy dzieci do lasu w takie miejsce, gdzie jest on najgęstszy. Rozpalimy tam dla nich ognisko i damy im po kawałku chleba, a sami pójdziemy do lasu pracować, zostawiając ich w gąszczu. Kiedy zostaną same, na pewno nie znajdą drogi powrotnej i ten sposób pozbędziemy się ich.
- Nie, żono - odrzekł natychmiast drwal - nigdy tego nie zrobię! Jak mógłbym kiedykolwiek zostawić moje dzieci same w lesie? Przecież dzikie zwierzęta znajdą je zaraz i rozerwą na strzępy!
- Och, ty głupcze! - powiedziała kobieta. - Jak tego nie zrobimy, to wszyscy umrzemy z głodu.
Kobieta nie dawała spokoju drwalowi, aż w końcu z wielkim smutkiem zgodził się na jej pomysł i rzekł:
- Zrobię to, ale będzie mi bardzo żal moich kochanych dzieci.
Tej nocy Jaś i Małgosia również nie mogli zasnąć i słyszeli okropny plan swojej macochy, który ta wyjawiła mężowi. Dziewczynka, gdy go usłyszała, zaczęła płakać rzewnymi łzami i zaszlochała:
- Och, teraz już jesteśmy zgubieni.
- Uspokój się, Małgosiu i nie przejmuj się - powiedział Jaś do swojej siostrzyczki - zaraz wymyślę sposób, aby nas uratować”.

Wilhelm Grimm:

Jeżeli chcecie poznać jaki to sposób sięgnijcie po naszą książkę. Razem odkryjemy tę i jeszcze wiele innych baśniowych tajemnic. Zatem …do następnego spotykania.

Wychodzi chłopiec przebrany za Ch. Perrault, niesie ze sobą księgę swoich bajek:

Moje baśnie również czytane są przez dzieci na całym świecie. Urodziłem się we Francji. Na dworze króla Ludwika XIV, gdzie byłem urzędnikiem, wszelkie cudowności, czarodziejskie baśnie i opowiadania były bardzo modne i każdy lubił słuchać moich bajek, a najbardziej tę o Kopciuszku. Posłuchajcie:

„Był sobie pewien wdowiec, łagodny jak baranek. Miał córkę śliczną, dobrą i pracowitą dziewuszkę. Ojciec i córka kochali się serdecznie i dobrze im się działo.
Wieczorem zasiadali sobie przy domowym kominie, przy trzaskającym ogniu, i patrzyli na iskry przebiegające po płonących drewkach[...]
W spokoju i zgodzie mijały dni i wieczory i byłoby tak zapewne zawsze, gdyby coś nie podkusiło wdowca, żeby ożenił się po raz drugi. Może namówiły go do tego sąsiadki, bo nic łatwiejszego, jak namówić kogoś łagodnego jak baranek.
Wdowa, z którą się ożenił, miała dwie córki. Wszystkie trzy miały przewrócone w głowie i myślały tylko o swoich wygodach. Zaraz po weselu wdowa zaczęła rządzić się w domu wdowca jak szara gęś, wdowiec zaś stawał się z dnia na dzień coraz łagodniejszy i we wszystkim ustępował żonie, byle tylko mieć święty spokój.
Macocha postanowiła skorzystać z tej łagodności i przyuczyć jego córkę do domowych obowiązków, żeby mieć z niej pomoc do wszystkiego, i to darmo. Żal było patrzeć na tę ślicznotkę, jak męczyła się pracą nad siły, to rąbiąc i rozpalając drwa, to szorując garnki, schody i podłogi”.

Na pewno wiecie jak się ta bajka zakończy, ale ja zapraszam was do przeczytania wielu jeszcze innych - czasem wesołych, a czasem smutnych bajek - które zaprowadzą was do cudownego świata, gdzie wszystko zdarzyć się może.
Perrault zamyka księgę baśni i schodzi ze sceny.
N. prowadzący:

Na tym skończyliśmy bajeczną podróż w czasie której poznaliśmy bliżej największych europejskich bajkopisarzy, ale przecież to nie koniec podróżowania, bo każdy z Was może znów odwiedzić krainę baśni, by w końcu zostać stałym jej bywalcem.

2. Rozmowa z dziećmi na temat przedstawionej prezentacji baśniopisarzy.

3. N. bibliotekarz prezentuje dzieciom książki z baśniami pisarzy, których przed chwilą poznały, wskazuje miejsce w bibliotece, gdzie można te książki znaleźć.

4. Praca w grupach.

Dzieci otrzymują kartoniki z tytułami baśni oraz egzemplarze książek. Ich zadaniem jest odszukanie w spisach treści tych baśni i zapisanie, w jakiej książce, jakiego autora te baśnie się znajdują.

5. Sprawdzenie wykonania zadania przez poszczególne grupy. Grupa, która najszybciej i najlepiej wykonała zadanie otrzymuje kolorowe zakładki do książek.

6. Podsumowanie zajęć.

Regulamin konkursu czytelniczego dla klas I-III ze znajomości baśni

J. Ch.Andersena pt. „Dzień dobry, panie Andersenie”

Przed konkursem dzieci powinny zapoznać się z następującymi baśniami Andersena:

„Calineczka”

„Brzydkie kaczątko”

„Świniopas”

„Krzesiwo”

„Dzikie łabędzie”

„Królowa Śniegu”

„Dziewczynka z zapałkami”

„Księżniczka na ziarnku grochu”

„Pasterka i kominiarczyk”

„Mała syrenka”

„Pięć ziarenek grochu”

„Nowe szaty cesarza”

„Latający kufer”

„pPasterka i kominiarczyk”

Do konkursu wytypowane są 3-osobowe drużyny z poszczególnych klas. Dzieci pracują w grupach wykonując zadania. Każde zadanie jest punktowane.

1. „Jaka to postać?'” - wybrane dzieci przedstawiają się jako postacie z baśni Andersena - za odgadnięcie, kto to jest i podanie tytułu baśni, jakiej pochodzi można otrzymać po 2 punkty - łącznie 12 punktów. Odpowiedzi grupy zapisują na specjalnie przygotowanych kartkach, a po prezentacji ostatniej postaci jury sprawdza ich poprawność.

- Pewnego razu straszna burza z ulewą zastała mnie na dworze. Przemęczona i zmarznięta zapukałam do bram miasta. Król i królowa zaopiekowali się mną. Królowa przygotowała mi łoże. Spałam na dwudziestu materacach i dwudziestu pierzynach. Rano obudziłam się obolała i niewyspana. Całą noc coś mnie uwierało. Okazało się, że było to ziarenko grochu, które królowa podłożyła pod materace, aby sprawdzić, czy jestem prawdziwą księżniczką. Moje sińce były na to dowodem. Młody książę ożenił się ze mną, bo takiej właśnie żony szukał.

- Wracam z wojny. Po drodze spotkałem czarownicę. Dzięki niej znalazłem trzy psy i stare krzesiwo. Psy na życzenie przyniosły mi pieniądze i spełniały moje rozkazy. Przywoływałem je uderzeniem krzesiwa. Stałem się bogatym człowiekiem i zapragnąłem poślubić księżniczkę, którą król ukrywał przed światem. Psy przyniosły ją na grzbiecie do mojego domu śpiącą. Gdy moja tajemnica się wydała, zostałem skazany na śmierć. Uratowało mnie krzesiwo. Na jego uderzenie pojawiły się psy, które wybawiły mnie od śmierci. To wydarzenie sprawiło, że lud obwołał mnie królem, a za żonę pojąłem księżniczkę.

- Nie jestem zwykłą dziewczynką. Moja mama wyhodowała mnie z ziarenka jęczmienia, które dostała od starej czarownicy. Jestem bardzo maleńka. Pewnej nocy spotkała mnie straszna przygoda. Zostałam porwana z domu przez ropuchę, która chciała, abym została żoną jego syna. Małe rybki pomogły mi uwolnić się od niej, ale zaraz złapał mnie chrabąszcz. Wkrótce chrabąszcze porzuciły mnie w lesie. Zmarznięta dotarłam do mysiej norki. Myszkę odwiedził jej sąsiad - kret. Zakochał się we mnie i chciał pojąć za żonę. Uratowała mnie jaskółka, której pomogłam zimą. Zabrała mnie do ciepłych krajów, gdzie poznałam króla kwiatowych duszków, którego poślubiłam.

- Mój dom znajduje się na stoliku pod lustrem. Stoję obok Kominiarczyka. Jesteśmy porcelanowymi figurkami. Razem z nami stoi stary, porcelanowy Chińczyk, który twierdzi, że jest moim dziadkiem. Chciałam oddać swą rękę Kominiarczykowi, którego kocham, jestem z nim zaręczona. Jednak Chińczyk postanowił wydać mnie za mąż za dziwnego człowieka z kozimi nogami, małymi różkami i długą brodą, który jest wyrzeźbiony na drzwiach szafy. Na wieść o tym wpadłam w rozpacz i uciekłam w świat z Kominiarczykiem.

- Wyklułem się z jajka w kaczej rodzinie. Moja kacza mama była bardzo zdziwiona, że wyglądałem inaczej niż pozostałe dzieci. Byłem strasznie brzydki. Z tego powodu bardzo cierpiałem, bo wszyscy mi dokuczali. Uciekłem więc z rodzinnego podwórka. Tułałem się po świecie doznając wielu przykrości. Napotkane ptaki i zwierzęta wyśmiewały się z mojej brzydoty.

- Jestem władczynią całego zimowego świata. Mam swoją siedzibę w ogromnym lodowym pałacu. Bardzo chciałam, aby mieszkał ze mną mały chłopiec - Kay. Któregoś dnia zabrałam go z podwórka. Mogłam to zrobić, ponieważ w sercu i w oku Kaya utkwiły odłamki czarodziejskiego lustra, przez które oziębiły jego uczucia. Pocałowałam go i jego zimne serce całkiem zlodowaciało.

2. Konkurs z rekwizytami - Na podstawie wylosowanych przez jedną osobę z grupy przedmiotów dzieci odgadują tytuł baśni - nagrodą za każdą prawidłową odpowiedź jest zdobycie 1 p.

świnka - „Świniopas”

koszula bez rękawa - „Dzikie łabędzie”

orzech - „Calineczka”

lustro - „Królowa Śniegu”

poduszka - „Księżniczka na ziarnku grochu”

jajko - „Brzydkie kaczątko”

zapałki - „Dziewczynka z zapałkami”
kawałek materiału - „Nowe szaty cesarza”

muszelka - „Mała syrenka”

szkatułka - „Latający kufer”

porcelanowa figurka - „Pasterka i Kominiarczyk”

3. Konkurs znajomości treści baśni - dzieci słuchają fragmentu baśni, zapisują na kartkach tytuł baśni, z której ten fragment pochodzi - za każdą prawidłową odpowiedź grupa dostaje 1 p. - łącznie 5 p.

„ Do jego serca wpadł także taki odłamek. Za chwile to serce przemienił w grudkę lodu”

„ Wreszcie duże jajko pękło. Pip, pip! - zapiszczało pisklątko i wylazło; było bardzo duże i brzydkie”

„- O bardzo źle! - powiedziała księżniczka - całą noc oka nie mogłam zmrużyć. Nie wiadomo, co tam było w łóżku”

„ Pewnej nocy, gdy leżała w swoim ślicznym łóżeczku, przyszła wstrętna ropucha; wskoczyła przez okno, bo szyba była stłuczona”

„ Cały dzień pracował, a kiedy nadszedł wieczór, zrobił prześliczny, mały garnuszek z dzwoneczkami wokoło; kiedy w garnku gotowało się, dzwoneczki dzwoniły ślicznie i grały starą melodię”

4. Test ze znajomości baśni Andersena:

Zaznacz właściwą odpowiedź:

1. Jaki kraj jest Ojczyzną Andersena:

• Szwecja

• Dania

• Polska

2. Kto zamienił braci Elizy w łabędzie:

• córka króla błot

• ich macoch, zła czarownica

• diabeł

3. Dlaczego dziewczynka z zapałkami nie mogła wrócić do domu:

• bo pogubiła zapałki

• bo nie sprzedała ani jednej zapałki

• bo nie miała wcale domu

4. W jaki sposób Calineczka wydostała się z łapek chrabąszcza:

• poleciała na grzbiecie jaskółki

• uciekła napływającym listku

• chrabąszcz sam ją wypuścił, gdyż nie spodobała się jego rodzinie

5. Która z postaci wypowiada te słowa:

• „Żegnaj, jasne słońce!” …………………………………

• „ Podaruję ci cały świat, a na dodatek parę nowych łyżew”……………………………………………….

6. Jak brzydkie kaczątko spędziło zimę:

• musiało cały czas kręcić się po wodzie, żeby nie zamarzła

• mieszkało z mamą-kaczką i swoim przybranym rodzeństwem

• przez całą zimę opiekowali się nim ludzie

7. W każdej parze jedna z baśni nie jest autorstwa Andersena. Skreśl tytuł tej baśni:

* „Dzikie łabędzie” „Królewna Śnieżka”

* Świniopas” „Trzy małe świnki”

* „Kopciuszek” „Calineczka”

* „Brzydkie kaczątko” „Czerwony Kapturek”

* „Szewczyk Dratewka” „Dziewczynka z zapałkami”

h) W których baśniach występują te ptaki? Połącz strzałką nazwy ptaków z tytułami baśni:

kaczki „Królowa Śniegu”

wrony „Calineczka”

jaskólka „Brzydkie kaczątko”

punktacja do testu:

zadania a,b,c,d, f- po 1 punkcie

zadanie e - 2 punkty

zadanie g - 5 punktów

zadanie h - 3 punkty

razem - 15 punktów do zdobycia

5. Układanie z puzzli ilustracji do jednej z baśni Andersena - grupa, która zrobi to najszybciej i poda tytuł baśni, z której ilustracja pochodzi otrzymuje 2 p.

Jury podlicza punkty i ogłasza wyniki konkursu. Wszyscy uczestnicy konkursu otrzymują pamiątkowe dyplomy. Grupa, która zdobyła najwięcej punktów dostaje nagrody rzeczowe - najlepiej książki z baśniami.

REGULAMIN KONKURSU PLASTYCZNEGO

„Mój ulubiony bohater baśniowy”

1. CELE KONKURSU

- popularyzacja utworów baśniowych

- zachęcenie do czytania baśni

- zachęcenie do wyrażania przeżyć związanych z czytanym tekstem za pomocą pracy plastycznej

2. CZAS TRWANIA KONKURSU

- ogłoszenie konkursu - marzec

- składanie wykonanych prac do 1 kwietnia

- rozstrzygnięcie konkursu i wręczenie nagród - maj

3. WARUNKI UCZESTNICTWA

- w konkursie mogą brać udział wszyscy uczniowie klas I-III

- każdy uczeń może zaprezentować tylko jedną pracę

- prace konkursowe mogą być wykonane dowolną techniką na

formacie A4

- każda praca powinna być podpisana : imię, nazwisko autora, klasa

- prace muszą być wykonane samodzielnie przez uczestników konkursu

4. TEMATYKA

- wszystkie prace muszą być związane z treścią baśni poznawanych przez dzieci podczas realizacji projektu edukacyjnego „W świecie baśni”

5. NAGRODY

Zwycięzcy trzech pierwszych miejsc otrzymają nagrody książkowe, pozostałe wyróżnione prace zostaną nagrodzone dyplomami.

Najciekawsze prace będzie można oglądać na holu szkolnym.

SCENARIUSZ INSCENIZACJI „ W ŚWIECIE BAŚNI” NA PODSUMOWANIE PROJEKTU EDUKACYJNEGO O TYM SAMYM TYTULE

Występują : Baj, książka, sowa, Kubuś Puchatek, królowa, dzieci

(Wchodzi Baj z workiem „wypchanym bajkami”- na jego zewnętrznej stronie wypisane są tytuły najpopularniejszych bajek dla dzieci).

Wszyscy ( śpiewają )

Chodzi, chodzi Baj po świecie, żółte ma chodaki.

Niesie dzieciom złote kłosy i czerwone maki. (bis)

Baj, Baj, Baju, Baj krasny kaftan ma.

Baj, Baj, Baju, Baj na skrzypeczkach gra.

(„ Baj” - sł. K. Iłłakowiczówna, muz. L. Urbańska)

Baj

Jestem sobie Baj, tysiąc bajek znam.

Klituś- bajduś,baju, baju ...

Czy mnie dzieci posłuchają?

Dzieci

Posłuchajmy ,posłuchajmy,

Baj

Za górami, za lasami w bajecznej krainie, tam gdzie żywa woda płynie, mieszka książka bardzo stara, która chodzi w okularach.

Pewnego razu książka stara tak się zastanawiała.

Książka ( w okularach)

Kto stworzył tak radosną krainę, w której wesoło życie płynie.

No kto?- (zastanawia się)

Baj

Aż tu leci mądra sowa i książeczce szepce słowa

(nadlatuje sowa)

Sowa

Świat bajeczny, książko stara,

stworzył pisarz w okularach,

bajkopisarz mu pomagał,

poeta słowa układał,

ilustrator obrazki malował,

a drukarz ten świat wydrukował.

Książka

Jaka szkoda, jaka szkoda,

że nie mogę podziękować.

( książka chwyta się za głowę - wstaje)

Sowa

Skoro książko bardzo chcesz

zbieraj bajki i się spiesz.

Za górami, za lasami

trwa spotkanie z pisarzami.

Jak się wszyscy pośpieszycie

na czas z pewnością zdążycie.

Książka ( zwraca się do wszystkich)

Więc się spieszmy moi mili,

czasu nie ma ani chwili,

W drogę wszyscy wyruszamy

na spotkanie z pisarzami.

( Z ostatniego szeregu wychodzą dzieci z opaskami: poeta, pisarz, bajkopisarz, ilustrator, drukarz, introligator, bibliotekarz - siadają na krzesłach).

Książka

Czy panowie piszą bajki?

Razem

Tak.

Książka

Skoro tak, to zostajemy,

podziękować panom chcemy

za bajkowy dziecięcy świat

trwający tak wiele, wiele lat.

(z boku wychodzi kilkoro dzieci)

Książka

O ile mnie wzrok nie myli

na spotkanie dzieci przybyły.

Dzieci

O tak, dzieci zawsze pamiętają,

podziękowania wszystkim składają.

Dziecko I

Poetom chcemy podziękować za przeróżne wiersze,

tak słowa namalowane jak obrazy najpiękniejsze.

Dziecko II

Pisarzom dziękujemy za baśnie, za legendy wymyślone,

ułożone, z dalekich stron do Polski przyniesione

z Księżyca, zza morza, zza gór i oceanów,

a wszystkie tak pięknie w książeczki spisane.

Dziecko III

bajkopisarzom dziękujemy

( dziecko powoli wymienia postacie z bajek, które kolejno wchodzą na scenę i ustawiają się obok siebie)

• za Kopciuszka, którego kochała dobra wróżka,

• za Jasia i Małgosię, którzy w lesie zabłądzili,

• za gadającego kota w ogromnych botach,

• za Kapturka Czerwonego i za wilka żarłocznego,

• za Królową Śniegu, która serce Kaja zmieniła w bryłę lodu,

• za Kubusia Puchatka ( dziecko przebrane za Kubusia Puchatka śpiewa

pios. „Marzenia Misia Puchatka” - sł. Jadwiga Kubicka, muz. Henryk Morys).

Kubuś Puchatek ( śpiewa)

Znają z książek mnie dzieciaki,

najsławniejszym jestem misiem.

Bardzo lubię słodki miód,

gdy poczuję w brzuszku głód.

Marzę o tym, by na drzewie był wspaniały ul,

by z pszczołami zgodnie żyć, z plastrów torcik mieć.

Wszyscy ( śpiewają)

Dziś w miodowym jest humorku Miś Puchatek.

On potrafi wejść na drzewo po przysmaczek.

Czasem jednak z niego spada jak ten głaz,

gdy go gonią pszczółki wszystkie wraz.

Postacie

(postacie mówią razem)

My też chcemy podziękować tym, co bajeczny świat stworzyli

i nas w dziecięce ręce złożyli.

(każda postać osobno wypowiada słowa, kłania się nisko)

Nisko kłania się kopciuszek, Jaś, Małgosia i kapturek,

Kubuś Puchatek i kot w butach.

( królowa stoi, głowę wysoko unosi)

Postacie

Pokłoń nisko się królowo!

Królowa

Nie zwyczajnam głowę schylać

zawsze ja na tronie byłam,

to przede mną uklękano,

hołd, podarki mi składano.

A kiedy kogoś pokochałam

serce jego w bryłę lodu zamieniałam.

Postacie

Tak, królowo, tak jest w bajce,

lecz ty dzisiaj wyszłaś z bajki.

Królowa

Co, to znaczy, że poetom i pisarzom serc zamrozić dziś nie mogę?

Postacie

Nie, bo dziecięce gorące serca proszą wciąż o książki nowe.

Królowa

Skoro tak, to ja z wami dziś się kłaniam tym, co tworzą bajki nowe.

Przesyłam bukiet kwiatów i moją koronę lodową.

( Królowa ściąga koronę z głowy i kładzie z kwiatami na stoliku.

Baj ( podnosi worek, otwiera go i woła)

Chodźmy, chodźmy dalej, bo już wielka pora!

Bajeczki! Bajeczki! Wracajcie do wora!

( Postacie wychodzą za Bajem)

Wszyscy ( śpiewają II zw. pios. „ Baj”)

Chodzi, chodzi Baj po świecie, do samiutkiej zorzy,

kiedy mała córka wstanie Bajowi otworzy. (bis)

Baj, Baj, Baju, Baj krasny kaftan ma.

Baj, Baj, Baju, Baj na skrzypeczkach gra.

Dziecko I

Dziękujemy też drukarzom, którzy z trudem

i mozołem układają czcionki małe.

Dziecko II

Grafikom, ilustratorom za malowane obrazeczki.

Dziecko III

Introligatorom, za kartki składane

i książeczki pięknie oprawione.

Dziecko IV

Dla bibliotekarzy życzeń mamy sporo,

bo to oni zachęcają, zapraszają do półek z książkami.

A ten bukiet kwiatów niechaj będzie dziś zapłatą

za wierszyki, za bajeczki, za piękne kolorowe książeczki.

(Dziecko wręcza Pani Bibliotekarce bukiet kwiatów).

Dziecko V

Wielka jest wasza zasługa, wielka szlachetna praca

dzieciom niesiona na całym świecie przez całe długie lata.

Więc przyjmijcie dziś życzenia od dziecięcych naszych serc:

tyle szczęścia i słodyczy, ile liter każda książka liczy.

Niech rozbrzmiewa pieśń wesoła, niech muzyka pięknie gra

dla tych, co tworzą bajeczny świat.

Zakończenie

Rozwój nauki i cywilizacji technicznej stwarza człowiekowi różne możliwości wszechstronnego rozwoju i nęci bogactwem rozwiązań. Nic jednak nie jest w stanie zastąpić dziecku kontaktu z baśnią. „Baśń to elementarz, z którego dziecko uczy się czytać we własnym umyśle, elementarz napisany w języku obrazów. Jest to jedyny język, dzięki któremu możemy zrozumieć siebie i innych, zanim dojrzejemy intelektualnie” stwierdza znakomity znawca literatury baśniowej Bruno Bettelheim.

Baśnie pokazując uniwersalne problemy człowieka, zrazem ukazując cały cykl rozwojowy ludzkiej jednostki - najpierw bohater odkrywa, kim jest, zachodzi więc tutaj proces samoidentyfikacji, potem zaczyna dostrzegać społeczeństwo, czyli wszystko, co nie jest „nim” i co wpływa na niego, wreszcie dochodzi do sytuacji, w której bohater musi odnaleźć sposób wprowadzenia równowagi pomiędzy tym co chce, a tym co może. Dziecko utożsamiając się z bohaterami zaczyna pojmować, iż może być szczęśliwe tylko wtedy, gdy uda mu się ów stan równowagi osiągnąć i wprowadzić w życie. Ten proces nie zachodzi jednak świadomie. Zaletą baśni jest to, że nauczycielem jest samo dziecko , a cała lekcja odbywa się prawie bezboleśnie na poziomie nieświadomym.

A więc, drodzy rodzice i nauczyciele, czytajmy dzieciom baśnie, zachęcajmy, aby same sięgały po ten rodzaj jedynej w swoim rodzaju literatury. A może nawet sami zmęczeni całodzienną bieganiną i troskami codziennego życia przeniesiemy się w cudowną krainę baśni?! Spróbujmy: „ Dawno, dawno temu, za siedmioma morzami, za siedmioma górami…….”

Bibliografia

1. Andersen J. Ch.: „ Baśnie”, słowo wstępne J.Iwaszkiewicz, PIW 1969

2. „Baśń i dziecko” wybór H. Skrobiszewskiej, Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, Warszawa 1978

3. Bettelheim B.: „ Cudowne i pożyteczne. O znaczeniach i wartości baśni” PIW, Warszawa 1985

4. Cieślikowski J.: „ Literatura osobna” Nasza Księgarnia, Warszawa 1985

5. Cieślikowski J.: „ Wielka zabawa” Wrocła - Warszawa - Kraków 1967

6. Górnikiewicz J. : „ Rozwój i kształtowanie wyobraźni dziecka” Warszawa - Toruń 1992

7. Grimm J. W. : „Baśnie” Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, Warszawa 1987

8. Hartwig - Sosnowska J.: „Kubuś Puchatek: wyjście z raju dzieciństwa” w: „Wyobraźnia bez granic”, Warszawa 1987

9. Kuliczkowska K.: „Wybitni pisarze - dzieciom” Nasza Księgarnia, Warszawa 1964

10. Krzyżanowski J.: „ W świecie bajki ludowej” PIW, Warszawa 1980

11. „Kwiat paproci i inne baśnie” wybór H. Lebecka, Wydawnictwo PolskiegoTowarzystwa Wydawców Książek, Warszawa 1989

12. Lenartowska K., Świętek W.: „ Lektura w klasach I-III” WSiP, Warszawa 1987

13. „Literatura dla dzieci i młodzieży w procesie wychowania” red. A. Przecławska, Warszawa 1978

14. Ługowska J.: „Bajka w literaturze dziecięcej” MAW 1988

15. „Nowy słownik języka polskiego” PWN 2002

16. Papuzińska J.: Drukowaną ścieżką” Literatura, Łódź 2001

17. Papuzińska J.: „ Inicjacje literackie” Warszawa 1981

18. Pasternak W.: „ Organizacja procesu poznawania lektury szkolnej” WSiP, Warszawa 1974

19. Patzerowa M.: „ Lektura uczy, bawi, wychowuje” Warszawa 1978

20. Perrault Ch.: Bajki” Nasza Księgarnia, Warszawa 1971

21. Propp W.: „Morfologia bajki” Książka i Wiedza 1976

22. Skrobiszewska H.: „ Książki naszych dzieci” Wiedza Powszechna, Warszawa 1971

23. Słońska I.: „ Dzieci i książki” PZWS, Warszawa 1959

24. Słowiński M., Kostkiewiczowa T., Okopień-Sławińska A., Sławiński J.: „Słownik terminów literackich” Zakład Narodowy im. Ossolińskich Wydawnictwo Wrocław - Kraków - Warszwa - Gdańsk 1988

25. Ślusarczyk M.: „ W świecie baśni, legend, podań i mitów” Wydawnictwo Pedagogiczne ZNP spółka z oo., Kielce 1990

26. Szuman S.: „O mitologicznych źródłach i o wartości wychowawczej bajek” PZWS, Warszawa 1969

27. Tyszkowa M.: „Baśń w życiu i rozwoju dziecka”

28. Waksmund R.: „Literatura pokoju dziecinnego” Nasza Księgarnia, Warszawa 1986

29. Wortman S.: „ Baśń w literaturze i życiu dziecka” Stow. Bibliot. Polskich, Warszawa 1958

30. Wortman S.: „ W obronie baśni ludowej” w: „Beniaminek czy podrzutek”

31. Ziółkowska - Sołecka M.: „Polubić czytanie. Utwory literackie i ich autorzy na lekcjach języka polskiego w klasach I-III” Wydawnictwo Wyższej Szkoły Pedagogicznej TWP, Warszawa 2000

Słowiński M., Kostkiewiczowa T., Okopień -Sławińska A., Sławiński J., Słownik terminów literackich. Zakład Narodowy im. Ossolińskich Wydawnictwo Wrocław - Kraków - Warszawa - Gdańsk ,1988 s.57

Kwiat paproci i inne baśnie. wybór H. Lebecka, Wydawnictwo Polskiego Towarzystwa Wydawców Książek, Warszawa 1989 Wydanie II s.5

Baśń i dziecko. wybór H. Skrobiszewskiej, Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, Warszawa 1978

Ślusarczyk M., W świecie baśni,legend, podań i mitów, Wydawnictwo Pedagogiczne ZNP Spółka z oo., Kielce 1990

Baśń i dziecko.wybór H. Skrobiszewskiej, Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, Warszawa 1978

Baśń i dziecko.wybór Haliny Skrobiszewskiej, Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, Warszawa 1978

Nowy słownik języka polskiego, . PWN 2002 s.24

Krzyżanowski J.,W świecie bajki luiowej, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1980 s.91

Baśń i dziecko, . wybór H. Skrobiszewskiej, Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza ,Warszawa 1978

Propp W.,Morfologia bajki, Książka i Wiedza 1976 s. 37

Ługowska J.,Bajka w literaturze dziecięcej, MAW 1988 s.81

Kuliczkowska K.,Fantastyka i metafora, w: Baśń i dziecko wybór H. Skrobiszewska, Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, Warszawa 1978 s.51

Ziółkowska - Sołecka M., Polubić czytanie. Utwory literackie i ich autorzy na lekcjach języka polskiego w klasach I-III, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Pedagogicznej TWP, Warszawa 2000 s.144

Januszewska czytelników., Słówko do czytelników, w: Bajki, Ch. Perrault, Nasza Księgarnia, Warszawa 1971

Ługowska literaturze., Bajka w literaturze dziecięcej, MAW 1998 s.94

tamże s.98

Wortman literaturze., Baśń w literaturze i życiu dziecka, Warszawa 1958

Andersen J.Ch., Baśnie, słowo wstępne J. Iwaszkiewicz ,PIW 1969

Kuliczkowska K., Fantastyka i metafora, w: Baśń i dziecko, wybór H. Skrobiszewska, Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza ,Warszawa 1978

Bettelheim B.,Cudowne i pożyteczne. O znaczeniach i wartości baśni, PIW ,Warszawa 1985

Górnikiewicz J.,Rozwój i kształtowanie wyobraźni dziecka” Warszawa-Toruń 1992

Simonides D.,Fantastyka baśni” w: Baśń i dziecko, pod red. Haliny Skrobiszewskiej Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza ,Warszawa 1978

Literatura dla dzieci i młodzieży w procesie wychowania, red. A. Przecławskiej ,Warszawa 1978 s.73

Tyszkowa M.,Baśń i jej recepcja przez dzieci ,w: Baśń i dziecko, red. H. Skrobiszewskiej Warszawa 1978 s.150

Słońska I.,Dzieci i książki, PZWS, Warszawa1959 s.138

Szuman S., O mitologicznych źródłach i o wartości wychowawczej bajek, PZWS, Warszawa 1969

Tyszkowa M.,Baśń i jej recepcja przez dzieci ,w: Baśń i dziecko, red. H. Skrobiszewskiej, Warszawa 1978

Szuman S., O mitologicznych źródłach i o wartości wychowawczej bajek, PZWS, Warszawa 1969

Tyszkowa M.,Baśń i jej recepcja przez dzieci ,w: Baśń i dziecko, red. H. Skrobiszewskiej, Warszawa 1978 s.150

Bettelheim B.,Cudowne i pożyteczne. O znaczeniach i wartości baśni, wyd. J. Santorski 1995

Simonides D.,.Fantastyka baśni i innych tekstów folklorystycznych w życiu dziecka, w: Baśń i dziecko, wybór H. Skrobiszewskiej, Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza ,Warszawa 1978

tamże s.122

Tyszkowa M.,Baśń i jej recepcja przez dzieci ,w: Baśń i dziecko, red. H. Skrobiszewskiej ,Warszawa 1978 s.142

Słońska I.,Dzieci i książki, PZWS ,Warszawa 1959 s.53

Wortman S.,Baśń w literaturze i życiu dziecka, Stow. Bibliot. Polskich ,Warszawa 1958 s. 192

Wortman S., W obronie baśni ludowej w: Beniaminek czy podrzutek

Tyszkowa M., Baśń w życiu i rozwoju dziecka

Skrobiszewska H., Baśń i dziecko, LSW , Warszawa 1978, s. 113-114

Ziółkowska - Sołecka M., Polubić czytanie. . Utwory literackie i ich autorzy na lekcjach języka polskiego w klasach I-III, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Pedagogicznej TWP, Warszawa 2000

Ziółkowska - Sołecka M., Polubić czytanie. . Utwory literackie i ich autorzy na lekcjach języka polskiego w klasach I-III, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Pedagogicznej TWP, Warszawa 2000

Lenartowska K., Świętek W, Lektura w klasach I-III, WSiP, Warszawa 1987

Hartwig-Sosnowska J., Kubuś Puchatek:wyjście z raju dzieciństwa w: Wyobraźnia bez grani,. Warszawa 1987 s.117

Lenartowska K.,Świętek W., Lektura w klasach I-III, WSiP, Warszawa 1987

Lenartowska K.,Świętek W., Lektura w klasach I-III, WSiP, Warszawa 1987

Pasterniak W., Organizacja procesu poznawania lektury szkolne, WSiP, Warszawa 1974

Lenartowska K, Świętek W.,Lektura w klasach I-III, WSiP, Warszawa 1987

Patzerowa M.,Lektura uczy, bawi, wychowuje, Warszawa 1978

Patzerowa M., Lektura uczy, bawi, wychowue. Warszawa 1978

Papuzińska J., Inicjacje literackie, Warszawa 1981

Lenartowska K., Świętek W., Lektura w klasach I-III, WSiP, Warszawa 1987

Bettelheim B. Cudowne i pożyteczne. O znaczeniach i wartości baśni, PIW Warszawa 1985

74

---