UNIWERSYTET OPOLSKI

WYDZIAŁ NAUK SPOŁECZNYCH

Instytut Studiów Edukacyjnych

Studia Podyplomowe

Terapii Pedagogicznej z Oligofrenopedagogiką

Ewelina Lach-Langer

Praca terapeutyczna z uczniem

z lekką niepełnosprawnością intelektualną

w kształceniu włączającym

Praca dyplomowa wykonana

pod kierunkiem

dr Beaty Górnickiej

Opole 2017

2

3

SPIS TREŚCI

WSTĘP .......................................................................................................................... 5

Rozdział I.
CHARAKTERYSTYKA UPOŚLEDZENIA UMYSŁOWEGO W ŚWIETLE
LITERATURY .............................................................................................................. 7

1. Definicje niepełnosprawności intelektualnej .............................................................. 7

2. Etiologia i klasyfikacja .............................................................................................. 10

3. Charakterystyka poszczególnych stopni upośledzenia .............................................. 15
4. Kształcenie dzieci i młodzieży z niepełnosprawnością intelektualną

w stopniu lekkim ....................................................................................................... 18

Rozdział II.
UCZEŃ LEKKĄ NIEPEŁNOSPRAWNOŚCIĄ INTELEKTUALNĄ
W SZKOLE – CHARAKTERYSTYKA PRZYPADKU MIKOŁAJA ................... 20

1. Dane ogólne o dziecku i jego rodzinie ....................................................................... 20
2. Mikołaj jako uczeń ..................................................................................................... 22
3. Relacje z rówieśnikami .............................................................................................. 24

Rozdział III.
PRZYKŁAD INDYWIDUALNEGO PROGRAMU EDUKACYJNO –
TERAPEUTYCZNEGO ............................................................................................. 26

Rozdział IV.
PRACA Z UCZNIEM Z LEKKĄ NIEPEŁNOSPRAWNOŚCIĄ
INTELEKTUALNĄ NA LEKCJACH HISTORII ................................................... 34

1. Wnioski i zalecania do pracy z Mikołajem ................................................................ 34
2. Scenariusze zajęć lekcji historii z dostosowaniem do możliwości Mikołaja ............ 39

3. Scenariusze zajęć rewalidacyjnych z Mikołajem ...................................................... 58

PODSUMOWANIE ..................................................................................................... 53

BIBLIOGRAFIA ......................................................................................................... 55

4

5

WSTĘP

W swojej pracy zawodowej coraz częściej spotykam się z dziećmi

niepełnosprawnymi i ich problemami edukacyjnymi, a także społecznymi. Są to

najczęściej uczniowie z orzeczeniami z poradni psychologiczno–pedagogicznej o

upośledzeniu umysłowym w stopniu lekkim. Trzeba znaleźć takie sposoby, metody i

techniki pracy, które umożliwią aktywne włączenie tych dzieci do procesu

dydaktycznego

na

lekcjach.

Temat

mojej

pracy

dyplomowej

dotyczy

niepełnosprawności intelektualnej w stopniu lekkim. Zagadnienie to postanowiłam

omówić w oparciu o indywidualny przypadek jednego z moich uczniów – Mikołaja.

Niniejsza praca wyjaśnia pojęcie „upośledzenia umysłowego”, zawiera również

analizę przypadku, program edukacyjno – terapeutyczny oraz wnioski do pracy na

lekcjach.

Swoją pracę rozpocznę od definicji niepełnosprawności intelektualnej, jej

etiologię i klasyfikację, charakterystykę poszczególnych stopni upośledzenia, a także

zasady kształcenia dzieci i młodzieży upośledzonych umysłowo w stopniu lekkim.

Przybliżam również charakterystykę dzieci niepełnosprawnych intelektualnie w stopniu

lekkim oraz formy organizacji ich kształcenia. Próbuję odpowiedzieć na pytania: „Jak

pomóc dziecku z orzeczonym upośledzeniem umysłowym w stopniu lekkim?”, „Jak

przygotować się do pracy z takim uczniem?”, „Jakie podjąć kroki, aby kształcenie było

dostosowane do indywidualnych możliwości rozwojowych?”.

Rozdział drugi to indywidualna analiza przypadku, w której zawarte będą dane

ogólne o dziecku i jego rodzinie, możliwości edukacyjne chłopca jak i jego relacje z

rówieśnikami. W trakcie swoich badań będę się posługiwać analizą dokumentacji

medyczno-psychologiczną, wywiadem z babcią oraz wychowawcą ucznia a także

własną obserwacją.

Kolejna część pracy to próba opracowania indywidualnego programu

edukacyjno-terapeutycznego, w którym zawarty będzie zakres dostosowań wymagań

edukacyjnych z poszczególnych przedmiotów, rodzaj i zakres zintegrowanych działań

nauczycieli i specjalistów prowadzących zajęcia z uczniem o charakterze

rewalidacyjnym, jak również formy i metody pracy wykorzystywane podczas zajęć z

Mikołajem, a także formy realizacji pomocy psychologiczno - pedagogicznej.

6

Rozdział czwarty zawierał będzie wnioski do dalszej pracy na lekcjach historii

metody pracy, przykłady zadań oraz konspekty lekcji z dostosowaniem do możliwości

Mikołaja, a także scenariusze zajęć rewalidacyjnych. Zadania w nich zawarte pomogą w

usprawnianiu koordynacji ruchowo-słuchowo-wzrokowej, doskonaleniu umiejętności

zapamiętywania jak również ćwiczenia słuchu fonematycznego.

Pracę kończy podsumowanie i spis wykorzystanej literatury.

7

Rozdział I.

CHARAKTERYSTYKA UPOŚLEDZENIA UMYSŁOWEGO

W ŚWIETLE LITERATURY

1. Definicje niepełnosprawności intelektualnej

Zdefiniowanie pojęcia niepełnosprawności intelektualnej jest trudne, gdyż jest to

zjawisko bardzo skomplikowane zarówno pod względem objawów jak i dynamizmu.

Mały leksykon pedagoga specjalnego definiuje niepełnosprawność intelektualną jako

„istotnie niższą od przeciętnej, o co najmniej dwa odchylenia standardowe, ogólna

sprawność intelektualna, związana z zaburzeniami w zakresie: dojrzewania, uczenia się

i społecznego przystosowania. Iloraz inteligencji (poniżej 70) nie stanowi jedynego

kryterium diagnostycznego niepełnosprawności intelektualnej. W diagnozie bierze się

także pod uwagę tempo i jakość procesu dojrzewania dziecka we wszystkich sferach

rozwoju jego rozwoju, zdolności nabywania umiejętności warunkujących ogólną

zaradność życiową oraz zdolności edukacyjne i dojrzałość społeczną.”

1

Często termin

upośledzenie umysłowe bywa stosowany zamiennie z pojęciem niedorozwoju

umysłowego albo niepełnosprawności intelektualnej. Już w 1915 roku Kraepelin

zdefiniował termin oligofrenia jako „grupę anomalii rozwojowych złożona pod

względem obrazu klinicznego, etiologii i zmian morfologicznych, która posiada

wspólną podstawę patogenetyczną, a mianowicie totalne opóźnienie rozwoju

psychicznego. Lewicki natomiast oligofrenię określa jako zahamowanie lub

upośledzenie rozwoju psychicznego, wrodzone albo bardzo wcześnie nabyte

prowadzące często do zaburzeń w przystosowaniu społecznym.”

2

Amerykańskie Towarzystwo do Badań nad Upośledzeniem Umysłowym

zaproponowało w 1959 roku definicję: „upośledzenie umysłowe oznacza ogólne

funkcjonowanie intelektu na poziomie niższym od przeciętnego, który to stan bierze

początek w okresie rozwoju i jest związany z upośledzeniem jednej (lub więcej) z

następujących dziedzin:

1

A. Maciarz, Mały leksykon pedagoga specjalnego, Kraków 2005, s. 82.

2

Cyt. za J. Wyczesany, Pedagogika upośledzonych umysłowo, Kraków 2002, s.18

8

- dojrzewanie;

- uczenie się;

- przystosowane społeczne;

3

Zdaniem Kostrzewskiego upośledzenie umysłowe to „istotnie niższy od

przeciętnego ogólny poziom funkcjonowania intelektualnego, występujący łącznie z

upośledzeniem w zakresie przystosowania się ze zmianami w ośrodkowym układzie

nerwowym”

4

Kirejczyk natomiast niepełnosprawność intelektualną definiuje jako „istotnie

niższy od przeciętnego w danym środowisku globalny rozwój jednostki, nasilonymi

równocześnie trudnościami w zakresie uczenia się i przystosowania, spowodowany we

wczesnym okresie rozwojowym przez czynniki dziedziczne, wrodzone i nabyte po

urodzeniu, wywołujące trwałe zmiany w funkcjonowaniu ośrodkowego układu

nerwowego.”

5

Grzegorzewska wyróżnia dwa terminy, które dotyczą upośledzenia

umysłowego, są to: oligofrenia i otępienie. „Oligofrenią nazywa niedorozwój umysłowy

od urodzenia dziecka lub najwcześniejszego dzieciństwa, występuje tu zawsze

wstrzymanie rozwoju mózgu oraz wyższych czynności nerwowych. Otępienie

natomiast występuje później jako osłabienie, rozpad procesów korowych, uszkodzenie

czynności umysłowych dotychczas pełnowartościowych.”

6

Pojęcie niepełnosprawności

umysłowej łączy się z uwarunkowaniami psychologicznymi, społecznymi,

biologicznymi. Edgar Doll wyróżnia 6 założeń podczas orzekania o niedorozwoju

umysłowym. Są to:

1.

Niedojrzałość społeczna,

2.

która jest spowodowana niską sprawnością umysłową

3.

o charakterze rozwojowym,

4.

nieprzemijającą w miarę dojrzewania,

5.

pochodzenia konstytucjonalnego,

6.

nieodwracalną.

Definicję tę wyjaśnia następującą

Ad. 1. Brak umiejętności utrzymania siebie bez uciekania się do pomocy środowiska.

Ad. 2. Niski stopień rozwoju umysłowego.

3

Cyt. za Metody pedagogiki specjalnej, pod red. N.G. Haringa, R.L. Schiefelbuscha, Warszawa 1973,

s.107.

4

J. Kostrzewski, Z zagadnień psychologii dziecka upośledzonego, Warszawa 1978, s. 15.

5

K. Kirejczyk, Upośledzenie umysłowe – pedagogika, Warszawa 1981, s. 45.

6

Cyt. za J. Wyczesany, dzieł. cyt., s. 22.

9

Ad. 3. Zahamowanie sprawności intelektualnych trwałe i będące konsekwencją choroby

lub urazu.

Ad. 4. Niedorozwój umysłowy nie ulega zmianie, chociaż organizm dojrzewa pod

względem fizycznym.

Ad. 5. Ujawnia dziedziny, stan zahamowania rozwoju.

Ad. 6. Stan ten jest nieodwracalny.

Testowanie inteligencji dziecka nie jest wystarczające do postawienia diagnozy

o niepełnosprawności intelektualnej. Należy poznać zachowanie przystosowawcze,

czyli stopień w jakim dziecko realizuje wymogi niezależności osobistej i

odpowiedzialności społecznej właściwej do wieku badanego oraz środowiska

społecznego. W przedszkolu odchylenia mogą się ukazywać w postaci braku

zaradności, zmniejszonej zdolności nawiązywania nowych kontaktów. W okresie

szkolnym natomiast w trudnościach w uczeniu się.

Amerykańskie Towarzystwo do Spraw Upośledzenia Umysłowego definiuje

obecnie niepełnosprawność intelektualną jako stan ujawniający się przed 18 rokiem

życia, charakteryzujący się:

- funkcjonowaniem intelektualnym znacznie poniżej przeciętnej;

- istotnym ograniczeniem niektórych osobistych umiejętności i sprawności w

zakresie jednej lub większej liczby wymienionych poniżej zdolności:



umiejętność porozumiewania się,



sprawność w zakresie samoobsługi,



radzenie sobie z czynnościami dnia codziennego,



sprawności interpersonalnych,



umiejętności podejmowania decyzji (kierowanie sobą),



dbania o własne zdrowie i bezpieczeństwo,



radzenie sobie w szkole,



organizowanie czasu wolnego,



radzenie sobie w pracy.

7

7

https://pl.wikipedia.org/wiki/Niepe%C5%82nosprawno%C5%9B%C4%87_intelektualna, [data dostępu:

21.09.2016]

10

2. Etiologia i klasyfikacja

Klasyfikacje przyczyn upośledzenia umysłowego są różne. Najczęściej dzieli się

je na okres, w którym powstały, czyli przed urodzeniem, w okresie prenatalnym,

okołoporodowe oraz po urodzeniu. Podobny podział możemy spotkać w pracy

Clarke`ów, gdzie wymienione zostają czynniki genetyczne i egzogenne. Genetyczne

powstają przed zapłodnieniem natomiast egzogenne w okresie po urodzeniu.

Międzynarodowa klasyfikacja wskazuje na poniższe przyczyny niedorozwoju

umysłowego:

- wskutek wcześniactwa

- wskutek urazu lub działania czynników fizycznych;

- po zakażeniu i zatruciach;

- wskutek braku podniet psychosocjalnych (kulturowych);

- wskutek anomalii chromosomalnych;

- z powodu zaburzeń przemiany materii, wzrostu lub odżywiania;

- wskutek chorób i zespołów wywołanych przez (nieznane) czynniki działające w

życiu płodowym;

- w wyniku ciężkiej choroby mózgu występującej po urodzeniu, np. dziecięce

stwardnienie rozległe;

- inne bliżej nieznane, np.: idiopatyczny, o nieznanej przyczynie.

Klasyfikacja Spionek dzieli czynniki uszkadzające na czas, w którym powstały

oraz na co oddziaływały:

- komórkę rozrodczą – przewlekły alkoholizm lub upojenie alkoholowe w czasie

poczęcia. Jednak nie ma całkowitej zgodności badaczy co do tego czynnika;

- zarodek i płód – są to embriopatie wirusowe (spowodowane chorobami matki:

różyczka, grypa, żółtaczka zakaźna, świnka), toksoplazmozę wrodzoną, zakażenia

płodu, embriopatie aktyniczne (związane są z energią promienistą: wywołane są

szkodliwymi promieniami, napromieniowaniem, energią atomową, promieniami

Rentgena, izotopami promieniowymi, naświetlaniem płodu), embriopatie toksyczne

(zaburzenia rozwoju wywołane szkodliwymi warunkami pracy rodziców, alkoholem,

narkotykami,

środkami

psychotropowymi,

środkami

spędzającymi

płód,

niedożywieniem kobiety w czasie ciąży; brakiem witaminy A i B2, trudnościami w

przyswajaniu niektórych substancji pokarmowych, przeżyciami kobiet w czasie ciąży

(trudna sytuacja psychologiczna), niezgodnością immunologiczną - konflikt

11

serologiczny pomiędzy organizmem matki (Rh+), a organizmem dziecka (Rh-), który

ma miejsce w okresie płodowym

8

);

- dziecko w chwili porodu – bezpośrednie urazy czaszki, wylewy śródczaszkowe

spowodowane urazem, zaburzenia w krążeniu płodowym w chwili porodu;

- dziecko po urodzeniu – infekcje, urazy, zaburzenia przemiany materii, inne

schorzenia somatyczne, które mają wpływ na rozwój układu nerwowego dziecka;

9

Nowe technologie preimplantacyjnego testowania genetycznego pozwalają

postawić diagnozę jeszcze przed urodzeniem dziecka. Dotyczy to chorób, których

nosicielami są rodzice bądź rodzeństwo. Do tego typu zaburzeń metabolizmu należą:

1.

Choroby spowodowane przez szkodliwe geny. Do grupy tej należy:

- fenyloketonuria, która polega na zaburzeniach przemiany białkowej w

organizmie matki w czasie ciąży. Nadmiar fenyloalaniny, który nie jest przetworzony

powoduje uszkodzenie mózgu płodu.

- „choroba syropu klonowego” – możliwa do leczenia. Z diety dziecka należy

wykluczyć aminokwas – leucynę;

- nietolerancja cukrów – wątroba nie produkuje enzymu zamieniającego galaktozę

w glukozę. Nagromadzenie galaktozy powoduje uszkodzenie mózgu, wątroby, nerek

oraz do zaćmy .

2. Choroby spowodowane przez zaburzenia chromosomalne

- do tej grupy chorób zalicza się zespół Downa, czyli trisomia 21. Jego typowe

objawy to: niski wzrost, mniejsze wymiary czaszki, skośne oczy, mały nos i uszy. Na

dłoniach występuje bruzda poprzeczna. W Polsce ryzyko urodzenia dziecka z zespołem

Downa wynosi 1:700. Podaje się również, że im starsza matka, tym większe

prawdopodobieństwo urodzenia dziecka z tym zespołem. Nieprawidłowości tych nie da

się obecnie leczyć ale możliwe jest ich wykrycie. Dzieci z zespołem Downa mają trzy

kopie 21 chromosomu dlatego wykazują różne stopnie upośledzenia umysłowego.

10

Przyczyny upośledzenia umysłowego na 3 grupy dzieli Suchariewa. Grupa

pierwsza jest pochodzenia endogennego (uszkodzenie komórek rozrodczych rodziców).

Zalicza tutaj choroby takie jak: zespół Downa, fenyloketonurię, mikrocefalię

prawdziwą. Grupa druga to embriopatie i fetopatie, czyli upośledzenie wywołane przez

choroby matki: różyczkę, grypę, toksoplazmę, kiłę wrodzona oraz czynniki toksyczne.

8

J. Doroszewska, Pedagogika specjalna, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk 1989, t. II, s. 48-49.

9

J. Wyczesany, dzieł. cyt., s. 35-36.

10

Tamże, s. 37 – 38.

12

Natomiast grupa trzecia dotyczy czynników szkodliwych działających w czasie porodu

i we wczesnym dzieciństwie, tj.: zamartwica, urazy porodowe, zapalenie mózgu i opon

mózgowych. Suchariewa zestawiła ze sobą czynniki przyczynowe oraz ewentualne

możliwości zapobiegania głębszemu upośledzeniu umysłowemu. Przedstawia się to

następująco

11

:

Czynniki

Możliwości zapobiegania

Czynniki działające przed poczęciem:
- genetyczne:

 Monogeniczne
 Strukturalne
 Metaboliczne

- wieloczynnikowe
- chromosomalne

- poradnictwo genetyczne
- diagnostyka prenatalna
- wczesne leczenie

Czynniki działające w czasie życia
płodowego:
zakażenie bakteryjne, wirusowe, inwazje
pasożytnicze, wady żywienia, czynniki
chemiczne, czynniki fizyczne, czynniki
immunologiczne,

zaburzenia

łożyska,

hipoksja wewnątrzmaciczna

- szczepienia ochronne
- leczenie matki
- właściwe odżywianie
- postępowanie środowiskowe
- postępowanie odczulające
- transfuzja wymienna
- właściwa opieka położnicza

Czynniki związane z porodem:
- zamartwica
- uraz porodowy
- wcześniactwo

-

właściwa

opieka

położnicza

i

pediatryczna

Czynniki działające po urodzeniu się
dziecka:
- zakażenia
- urazy
- czynniki chemiczne
- czynniki żywieniowe
- czynniki izolacji zmysłowej i kulturalnej

- szczepienia ochronne
- właściwe leczenie
- postepowanie środowiskowe
- właściwe odżywianie
- właściwa stymulacja

Źródło: J. Wyczesany, dz. cyt., s. 40.

Klasyfikacja upośledzenia umysłowego jest bardzo złożona, gdyż istnieje wiele

kryteriów, które wpływają na jej różnorodność. Janina Doroszewska klasyfikuje

upośledzenie umysłowe wg dziewięciu grup.

1. Klasyfikacja biomedyczna oparta jest na czynnikach etiologicznych i dzieli się

na związane:

- ze schorzeniem zakaźnym;

- z chorobami i czynnikami intoksycznymi;

11

Tabela zaczerpnięta z J. Wyczesany, dzieł. cyt., s. 40

13

- ze schorzeniami pourazowymi lub czynnikami fizycznymi;

- ze schorzeniami wskutek zaburzeń metabolizmu wzrastania lub odżywiania;

- z nowotworami;

- ze schorzeniami i czynnikami działającymi w okresie przedporodowym;

- ze schorzeniami o nieznanej lub niepewnej etiologii z objawami strukturalnymi;

- z niejasnymi lub też psychologicznymi czynnikami i reakcjami jedynie

funkcjonalnymi, opóźnienie umysłowe na tle rodzinno – kulturowym związane z

zaniedbaniem środowiskowym.

12

2. Klasyfikacja psychopedagogiczna oparta jest na klasyfikacjach medycznych.

Wyróżnia się tutaj podział upośledzenia wg jego ciężkości. Tradycyjna klasyfikacja

wyróżnia trzy stopnie upośledzenia umysłowego. Są to:

- debilizm – stopień najlżejszy – iloraz inteligencji 50 – 69

- imbecylizm – średni stopień – iloraz 20 – 49

- idiotyzm – postać najcięższa – iloraz 0 – 19.

Ta trzystopniowa klasyfikacja niesie ze sobą wiele niekorzystnych postaw w

stosunku do dziecka. Zastąpiono ją więc klasyfikacją czterostopniową.

- pogranicze upośledzenia umysłowego – II/ 68-83

- upośledzenie umysłowe lekkie – II/ 52-67

- upośledzenie umysłowe umiarkowane – II/ 36-51

- upośledzenie umysłowe znaczne – II/ 20-35

- upośledzenie umysłowe głębokie – II/ 0-19

13

3. Klasyfikacja według kryterium wyuczalności i wychowalności dzieli dzieci na

cztery grupy:

- dzieci niewychowalne;

- dzieci prawie niewychowalne;

- dzieci wychowalne, ale niewyuczalne;

- dzieci wyuczalne

14

4. Klasyfikacja wg kryteriów tzw. psychologicznych – dzielimy ją na:

- zaburzenia uwagi;

- zaburzeniu mowy;

12

J. Doroszewska, dzieł. cyt., s. 28.

13

J. Wyczesany, dzieł. cyt., s.23 – 24.

14

Tamże, s. 23.

14

5. Klasyfikacja wg kryterium ewolucyjnego: wiek chronologiczny i wiek

umysłowy. Opiera się na porównaniu umysłowości dziecka upośledzonego i zdrowego

oraz na stwierdzeniu podobieństw, np.: można porównać poziom umysłowy dziecka z

niepełnosprawnością intelektualną w stopniu lekkim z dzieckiem w wieku 7 – 12 lat lub

dziecka z niepełnosprawnością umysłową umiarkowaną z dzieckiem od 3 do 7 lat.

Porównywanie takie jest jednak niebezpieczne, gdyż stwarza niewłaściwy stosunek

osoby badającej do dziecka badanego. Rewalidator nastawiony jest na wyszukiwanie

odchyleń, nieprawidłowości a nie na dobre, aktywne strony.

15

6. Klasyfikacja wg kryterium społecznego polega na rozróżnieniu przystosowania

społecznego, do chronienia siebie i zaspakajania swoich potrzeb. Za najbardziej

upośledzone uważa się dzieci, które nie są zdolne do wystrzegania się prostych

niebezpieczeństw, np.: ognia. Osoba upośledzona umiarkowanie jest zdolna do

wystrzegania się niebezpieczeństw, ale niezdolna do zaspakajania swoich potrzeb.

Człowiek lekko upośledzony jest zaradny życiowo, potrafi o siebie zadbać, ale ma

problem z rozsądnym pokierowaniem swoimi sprawami.

7. Klasyfikacja według kryterium osobowościowo – społecznego opracowana

została przez R. Hebera. Proponuje on odniesienie się do inteligencji i zachowania

przystosowawczego. Uważa on, że „ przystosowanie do środowiska jest uzależnione nie

tylko od funkcji intelektualnych, ale także od czynników osobowościowo – społecznych

i zmysłowo-ruchowych”

16

.Wyróżnia on:

-

czynniki

osobowościowo-społeczne,

czyli

zakłócenie

związków

interpersonalnych, dostosowania kulturowego i zdolności do reagowania na bodźce

społeczne

- czynniki zmysłowo-ruchowe, tj. zaburzenia sprawności ruchowych, słuchowych,

wzrokowych i sprawności z zakresu mowy.

8. Klasyfikacja według kryterium typów układu nerwowego polega na podziale

dzieci na rodzaje uszkodzenia, które wywołały upośledzenie umysłowe. Jest to jednak

trudne do zbadania, ponieważ nie wiadomo , jak wyglądałaby układ nerwowy dziecka,

gdyby nie zadziałał czynnik uszkadzający.

9. Klasyfikacja według kryterium patopsychologicznego – definiuje oligofrenię

jako kliniczną postać, którą charakteryzuje niedorozwój działalności poznawczej,

15

J. Doroszewska, dzieł. cyt., s. 33.

16

Cyt. za J. Doroszewska, dzieł. cyt., s. 36.

15

zwłaszcza myślenia, u którego podstaw znajduje się określony biologiczny defekt

ośrodkowego układu nerwowego.

3. Charakterystyka poszczególnych stopni upośledzenia

Lekkie upośledzenie umysłowe charakteryzuje się przede wszystkim

upośledzeniem zdolności myślenia abstrakcyjnego oraz nieudolnością syntetycznego

ujmowania zdobytych wiadomości i wiązania ich w logiczną całość. Poza tym brak

takim dzieciom samodzielności w myśleniu. Mogą wykonywać proste prace i z

mniejszym bądź większym sukcesem przystosować się do życia społecznego. Umysł

nastawiony jest raczej na odtworzenie niż kreowanie pojęć. Wyobraźnia twórcza jest

uboga, sądy i wnioski nieskładne.

17

Uczeń z upośledzeniem umysłowym w stopniu

lekkim szczególnie nie wyróżnia się spośród rówieśników. Wymaga jedynie więcej

czasu na opanowanie poszczególnych umiejętności, wiedzy. Zainteresowania,

upodobania i potrzeby takiej osoby nie różnią się niczym szczególnym od pozostałych.

Upośledzenie w stopniu lekkim ujawnia się poniżej 18-go roku życia. Trudno jest

skoncentrować uwagę dzieci lekko upośledzonych, zwłaszcza, gdy rozwiązanie zadań

sprawia im trudność. Mają dobra pamięć mechaniczną, natomiast pamięć logiczna jest u

nich w dużym stopniu zaburzona. Jeśli chodzi o rozwój mowy również jest opóźniony.

Trudności sprawiają dziecku dłuższe wypowiedzi podczas których musi sformułować

własne myśli. Ma ograniczony zasób słownictwa oraz często można spotkać wady

wymowy. Opóźniony jest również rozwój motoryki, uczeń jest zdolny do wyższych

uczuć ale ma osłabioną kontrolę nad nimi.

18

U osób upośledzonych w stopniu lekkim

występuje także zubożenie w możliwościach wejścia w życie społeczne. W złożonych

sytuacjach życiowych pojawia się utrudniona orientacja oraz trudności zastosowania w

takich sytuacjach zdobytych wiadomości. Kontakt z otoczeniem utrudniają również

nieprawidłowości rozwoju mowy i mały zasób słownictwa. Dzieci lekko upośledzone

często poddają się wpływowi otoczenia, są podatne do naśladowania i

podporządkowania się silniejszym. Osoby z niepełnosprawnością intelektualna w

stopniu lekkim są zdolne do pracy zarobkowej, jednak musi być to praca dostosowana

do ich możliwości, nie wymagająca podejmowania decyzji oraz myślenia

17

J. Wyczesany, dzieł. cyt., s. 29.

18

T. Czupajło, M. Dudek, Razem i osobno. Edukacja wczesnoszkolna. Dzieci ze specjalnymi potrzebami

edukacyjnymi. Poradnik dla nauczycieli, s. 31.

16

abstrakcyjnego. Rozpoznanie upośledzenia umysłowego w stopniu lekkim jest trudne,

ponieważ podobne objawy wykazują również dzieci zaniedbane. Warunki

środowiskowe, z których pochodzi dziecko mogą wpłynąć niekorzystnie na jego

rozwój. Wśród osób upośledzonych umysłowo ok 75% stanowią lekko upośledzeni.

Wśród osób lekko upośledzonych możemy wyróżnić dwie grupy:

- eretyczne – niestabilne, z przewagą pobudzenia. Są to dzieci nadmiernie

ruchliwe, skłonne do wybuchów, z trudnościami w koncentracji uwagi i oznakami

nadmiernego zmęczenia.

- apatyczne – wyhamowane, ze zwolnioną reakcją, płaczliwością, nieśmiałością

oraz biernością.

19

Upośledzenie umiarkowane charakteryzuje się niedokładnym, wolnym

spostrzeganiem u dzieci. Występuje niski poziom koncentracji uwagi. Pamięć

niedokładna a myślenie głównie konkretno-obrazowe. Osoby upośledzone w stopniu

umiarkowanym wykazują brak zdolności dokonywania logicznych operacji myślowych,

mają trudności w tworzeniu abstrakcyjnych pojęć i posługiwaniu się nimi. Słownictwo

jest ubogie a komunikację często zaburzają dodatkowo wady wymowy. Pojedyncze

wyrazy występują około 5 roku życia, zdania około 7 roku życia. Jednostka posługuje

się prostymi zdaniami i występują liczne agramatyzmy. Wymowa jest niewyraźna,

wadliwa, wypowiedzi mają ograniczony zasób słownictwa, nie zawierają pojęć

abstrakcyjnych. W procesach emocjonalno-motywacyjnych widoczna słaba kontrola

nad popędami, uczucia moralne raczej intuicyjne. W dziedzinie społecznej osoby te są

na ogół samodzielne w samoobsłudze, mogą wykonywać proste prace domowe oraz

zarobkowe. Na ogół potrafią wyrazić swoje potrzeby, porozumiewać się oraz

współpracować z innymi.

20

Maksymalny poziom rozwoju umysłowego : w wieku 15 lat

życia osiąga wiek inteligencji 7 – 8 latka. Poważnie zaburzony i opóźniony jest rozwój

ruchowy : siadanie w 2 roku życia, chodzenie w 3 roku życia.

21

Upośledzenie intelektualne w stopniu znacznym charakteryzuje się uwagą

skupioną jedynie na silnych bodźcach, pamięć jest bardzo nietrwała i ograniczona. W

sferze emocjonalnej występują zaburzenia zachowania, intuicyjne uczucia moralne oraz

oznaki przywiązania do osób i rzeczy. Osoby te są często samodzielne w załatwianiu

potrzeb fizjologicznych, poruszaniu się po bliskiej, znanej sobie okolicy. Potrafią

19

J. Wyczesany, dzieł. cyt., s. 30-31.

20

Pedagogika specjalna, pod red. W. Dykcika, Poznań 2006, s. 150.

21

http://www.szkolnictwo.pl/index.php?id=PU4059, [data dostępu 26.09.2016r.]

17

samodzielnie wykonać proste prace domowe i zarobkowe. Są w stanie porozumieć się

w prostych sprawach.

22

Osoby z upośledzeniem w stopniu znacznym nie kontrolują

emocji i popędów, są mało samodzielne, realizują proste potrzeby oraz dbają o higienę

osobistą. Maksymalny poziom dojrzałości społecznej to : 7 – 8 lat. Głęboko opóźniony

jest rozwój mowy. Pojedyncze wyrazy pojawiają się dopiero w wieku szkolnym.

Wypowiedzi są raczej monosylabami lub jednym wyrazem. Niekiedy używa prostych

zdań, nie odmienia przez przypadki, mowa jest bełkotliwa a zasób słownictwa

minimalny. Myślenie wyłącznie sensoryczno – motoryczne, bardzo słabo rozwinięte w

działaniu. Głęboko upośledzone jest myślenie pojęciowo – słowne. Maksymalny

poziom rozwoju umysłowego w wieku 8 – 10 lat osiąga wiek inteligencji równy 3 lat.

Osoby dorosłe nie przekraczają poziomu intelektualnego dziecka w wieku 5 – 6 lat.

Znacznie opóźniony jest rozwój ruchowy, czynności takie jak siadanie i chodzenie

opanowuje dopiero w wieku przedszkolnym. Osoby ze znacznym upośledzeniem

umysłowym charakteryzują się tak niskim poziomem rozwoju umysłowego, że nauka

czytania, pisania, czy liczenia jest całkowicie niemożliwa. Mogą funkcjonować w

szkołach życia. Tam potrafią opanować wiele prostych czynności życia codziennego

oraz proste prace wchodzące w skład nieskomplikowanych zawodów. Jednostki z takim

upośledzeniem nie są zdolne do samodzielnego życia i wymagają opieki osoby

drugiej.

23

Głębokie upośledzenie umysłowe jest bardzo zróżnicowane: od braku percepcji,

uwagi mimowolnej i pamięci do częściowego występowania. Osoby te na ogół nie

rozumieją mowy i same nie mówią. Czasem rozumienie prostych słów i poleceń.

Emocje proste wyrażające zadowolenie i niezadowolenie. Niekiedy emocje wyrażane

gestami, np. uśmiechu. Widoczne jest przywiązanie do osób. Nie potrafią samodzielnie

dbać o bezpieczeństwo. Mogą nauczyć się prostych nawyków, wymagają jednak stałej

opieki. Osoby z umiarkowanym, znacznym i głębokim upośledzeniem znacznie różnią

się od siebie co spowodowane jest specyficznymi postaciami klinicznymi upośledzenia.

Postacie kliniczne upośledzenia umysłowego spowodowane na poziomie

nieprawidłowości genowych dotyczą zaburzeń ośrodkowego układu nerwowego.

Zespoły kliniczne są następstwem działania czynników egzogennych i mogą być

wywołane różnymi przyczynami, które uszkadzają ośrodkowy układ nerwowy dziecka

w okresie jego życia płodowego, w okresie okołoporodowym lub po urodzeniu. Osoby

22

Pedagogika…, dzieł. cyt., s. 150.

23

http://www.szkolnictwo.pl/index.php?id=PU4059,[data dostępu 26.09.2016r.]

18

z tymi trzema postaciami upośledzenia umysłowego są grupą, gdzie zaobserwować

można bardzo różne postacie upośledzenia umysłowego. Specyficznych metod

nauczania wymagają osoby z zespołem Downa, z mózgowym porażeniem dziecięcym

czy też z autyzmem. Znacznemu i głębokiemu upośledzeniu towarzyszą często

zaburzenia zachowania z nimi sprzężone.

24

Pojawienie się w rodzinie dziecka głębiej upośledzonego stawia przed rodzicami

trudne zadania począwszy od pogodzenia się z pojawieniem dziecka, poprzez jego

zaakceptowanie aż po wybór celów, metod wychowania, sposobów. Stany napięć,

stresów jakie dotykają rodzinę wpływają na wszystkich jej członków. Dodatkowo

sytuację utrudnia nerwicowe zachowanie rodziców, zwłaszcza matek. Rodzinie z

dzieckiem niepełnosprawnym umysłowo towarzyszą często takie uczucia jak lęk,

bezradność w rozwiązywaniu problemów opieki specjalnej, wychowania dziecka,

rehabilitacji, obowiązków rodzinnych. Okresy załamania, rozterek związanych z

niepewną sytuacją swojego dziecka towarzyszą często rodzicom przez całe życie.

25

4. Kształcenie dzieci i młodzieży z niepełnosprawnością intelektualną

w stopniu lekkim

Obowiązujące przepisy prawa oświatowego umożliwiają kształcenie uczniów

niepełnosprawnych w szkołach specjalnych, ogólnodostępnych i integracyjnych.

Kształcenie specjalne stanowi integralną część systemu oświaty w Polsce. Minister

Edukacji Narodowej jest zobowiązany do ustalenia zasad zorganizowania opieki nad

uczniami niepełnosprawnymi w ogólnodostępnych, integracyjnych szkołach i

placówkach oraz organizacji kształcenia specjalnego. Uczniowie upośledzeni umysłowo

w stopniu lekkim mają obowiązek odbywać naukę w szkołach podstawowych lub w

szkołach specjalnych. Nauka prowadzona jest w następujących formach:

- oddziały klas specjalnych w szkołach podstawowych;

- oddziały klas integracyjnych w szkołach podstawowych i zawodowych;

- indywidualne włączanie uczniów do klas w szkołach podstawowych;

- szkoły integracyjne i specjalne.

26

W Polsce dominuje ciągle kształcenie specjalne, czyli w szkołach

przeznaczonych dla dzieci i młodzieży z niepełnosprawnością. W Europie taki model

24

Pedagogika…dzieł. cyt., s.150-151.

25

Tamże., s. 154-155.

26

Pedagogika …, dzieł. cyt., s. 145.

19

uznawany jest za segregacyjny, czyli oddzielający dzieci pełnosprawne od

niepełnosprawnych. Typ ten uznawany jest powszechnie za zły, gdyż dzieci i młodzież

niepełnosprawne nie mają szans na rywalizowanie i rozwijanie się wraz z rówieśnikami.

Powoduje to obniżenie umiejętności społecznych. Dodatkowo model ten przynosi straty

w postaci niskiej świadomości społeczeństwa co do funkcjonowania tych osób. Dzieci

nie mają kontaktu z osobami niepełnosprawnymi. Pewną alternatywą stały się oddziały

integracyjne. Osoby niepełnosprawne intelektualnie mają opracowane specjalne

indywidualne programy edukacyjno- terapeutyczne. Programy te określają zakres

wymagań edukacyjnych wynikający z programu nauczania do indywidualnych potrzeb

ucznia. Trzecia inicjatywa to model edukacji włączającej. Najnowsze kierunki w

nauczaniu dzieci niepełnosprawnych preferują ten typ edukacji. W klasach

integracyjnych uczy się zwykle 15-20 dzieci, w tym troje do pięciorga dzieci

niepełnosprawnych; w przypadku szczególnie poważnych dysfunkcji czy też

niepełnosprawności sprzężonej dzieci w klasie jest na ogół mniej. Nauka w klasie

(szkole) integracyjnej opiera się na zasadach tolerancji i empatii wobec siebie; znaczy

to, że ta społeczność jest otwarta na potrzeby innych. Uczniowie w klasie integracyjnej

realizują wspólne treści programowe, ale wobec niepełnosprawnych stosowane są inne

formy i metody pracy. Muszą one uwzględniać zarówno rodzaj dysfunkcji konkretnego

dziecka, jak i specyfikę jego rozwoju. Istotne jest to, że wszystkie dzieci uczą się i

przebywają razem – nie w oddzielnych miejscach klasy, ale siedząc obok siebie i

współpracując ze sobą.

27

27

http://www.eid.edu.pl/archiwum/2005,103/wrzesien,211/edukacja_wlaczajaca_uczniow_niepelnospraw

nych,1812.html [data dostępu: 08.12.2016]

20

Rozdział II.

UCZEŃ LEKKĄ NIEPEŁNOSPRAWNOŚCIĄ INTELEKTUALNĄ

W SZKOLE – CHARAKTERYSTYKA PRZYPADKU MIKOŁAJA

1. Dane ogólne o dziecku i jego rodzinie

Mikołaj jest uczniem klasy piątej szkoły podstawowej. Orzeczono u niego

upośledzenie umysłowe w stopniu lekkim. Ubrany jest skromnie ale czysto. Jest bardzo

miłym, grzecznym, uśmiechniętym i przyjaznym chłopcem. Mikołaj to najstarsze

dziecko swoich rodziców. Ma o rok młodszego brata, z którym chodzi do klasy.

Chłopcy wychowywani są przez dziadków, ponieważ rodzice wyjechali, w celach

zarobkowych, do Holandii i tam spędzają większość czasu. Chłopcy odwiedzają

rodziców w wakacje a czasami w ferie zimowe. W okresie świąt rodzice przyjeżdżają

do Polski. Dziadkowie starają się zapewnić dzieciom jak najlepsze warunki do rozwoju

oraz nauki.

Babcia Mikołaja jest bardzo zaangażowana w jego sprawy. Regularnie odwiedza

szkolę oraz utrzymuje stały kontakt z nauczycielami. Dzieci łączy z nią bardzo silna

więź. Mikołaj jest grzeczny, zawsze wykonuje polecenia w czasie lekcji, żeby nie

sprawić przykrości babci. Chłopcy są bardzo zżyci ze sobą. W czasie zajęć siedzą razem

w ławce i pomagają sobie wzajemnie. Kuba – młodszy brat Mikołaja – jest dla niego

wzorem. Mikołaj bardzo go kocha i często zdarza się tak, że jest smutny gdy dostanie

lepszą ocenę od brata. Szczęście Kuby jest dla niego bardzo ważne a nawet ważniejsze

od swojego.

Z dokumentacji chłopca wynika, że przebieg ciąży był prawidłowy. Jego wczesny

rozwój nie budził zastrzeżeń. Był dzieckiem spokojnym, rozwój ruchowy także był

prawidłowy. Trudne sytuacje powodują, że się wycofuje, woli przyglądać się z boku niż

uczestniczyć. Czuje się nieswojo i jest skrępowany.

W przedszkolu zwrócono uwagę na występujące u chłopca problemy w uczeniu

się. Dziecko zostało przebadane w poradni psychologiczno-pedagogicznej, gdzie

zauważono liczne przeciwskazania do podjęcia nauki w pierwszej klasie. Kontakt z

chłopcem był utrudniony, ponieważ miał problemy ze zrozumieniem poleceń. Nie

21

potrafił się skupić na zadaniu, szybko się nudził. Miał znaczne braki w ogólnych

wiadomościach, nie opanował informacji niezbędnych do nauki matematyki, ponadto

kontakt z otoczeniem utrudniała mu wada wymowy. Obniżona była również sprawność

manualna, poziom prac graficznych był bardzo niski. Mikołaj rozpoczął naukę w szkole

rok później, wspólnie ze swoim młodszym bratem. Trudno było mu odnaleźć się w

nowej sytuacji, wśród nieznanych sobie osób. Został objęty opieką logopedyczną,

zaczął uczęszczać na zajęcia wyrównawcze w celu rozwoju funkcji motorycznych i

percepcyjnych. Zgodnie z zaleceniami poradni praca podczas zajęć rewalidacyjnych

opierała się na usprawnianiu funkcji grafomotorycznych, manualnych oraz

percepcyjnych. Zajęcia dydaktyczne w miarę możliwości opierano o konkretny

materiał, wzbogacano słownictwo, wdrażano do wypowiadania się pełnymi zdaniami.

W ostatnim badaniu przeprowadzonym przez poradnię psychologiczno-

pedagogiczną możemy przeczytać, że: „Ogólny rozwój intelektualny dziecka utrzymuje

się w granicach upośledzenia umysłowego w stopniu lekkim. Rozwój chłopca jest

bardzo nieharmonijny, bardzo słabe rozumienie słowne, myślenie logiczne na materiale

słowno-pojęciowym. Ubogi zasób słów, ma również trudności z rozumieniem

złożonych poleceń.” Ponadto ma dość silną wadę wzroku, która jest korygowana

okularami.

Mikołaj mieszka razem z dziadkami i bratem. Dziadkowie dużo czasu pracują z

nim w domu. Czasami nie chce mu się podjąć nauki, trzeba go motywować. Pokój

dzieli z bratem, często wspólnie się uczą i odrabiają lekcje. Mają bardzo dobre relacje.

Za starannie odrobioną pracę domową i przygotowanie się do lekcji w nagrodę chłopcy

mogą zagrać w gry komputerowe lub na konsoli. Ulubioną grą Mikołaja jest Minecraft.

Ideą tej gry jest budowanie i niszczenie konstrukcji składających się z bloków. Świat

gry zbudowany jest z obiektów 3D, głównie sześcianów, ułożonych w stałej strukturze

siatki reprezentujących różne bloki: trawę, ziemię, kamień, drewno, lawę czy wodę.

Gracz może rozbijać bloki, a następnie tworzyć z nich inne bloki lub przedmioty.

Gracze mogą stworzyć wszystko, a ogranicza ich tylko wyobraźnia.

]28

W wolnych

chwilach, podczas zajęć na świetlicy szkolnej rysuje, koloruje i wycina postacie z tej

właśnie gry. Chłopiec ćwiczy sprawność manualną układając klocki lego, które bardzo

lubi. Układa je szybko i sprawnie konstruując z nich wspaniałe budowle.

Realizacja procesu dydaktycznego przebiega w stałym kontakcie babci ze szkołą.

28

https://pl.wikipedia.org/wiki/Minecraft [data dostępu: 16.08.2016]

22

2. Mikołaj jako uczeń

Mikołaj poszedł do szkoły jako 8-latek. Trudnością dla niego był początek klasy

czwartej. Doszły nowe przedmioty, więcej materiału do opanowania oraz słabo znani

nauczyciele, co wywołało u niego niechęć, zdenerwowanie oraz lekkie wycofanie.

Pojawiła się niechęć do odrabiania zadań domowych. Został ponownie przebadany

przez poradnię psychologiczno-pedagogiczną, która wystawiła opinię o potrzebie

kształcenia specjalnego. Sprawność intelektualna utrzymuje się na poziomie

upośledzenia umysłowego w stopniu lekkim (dolna granica). Strefa percepcji

wzrokowo-przestrzennej poniżej normy wiekowej. W wyniku kontrolnych badań

pedagogicznych stwierdza się, że analiza słuchowa w dalszym ciągu utrzymuje się na

poziomie poniżej normy wiekowej, synteza słuchowa i różnicowanie głosek są

zaburzone.

Technika czytania opanowana słabo, oparta na głoskowaniu, liczne błędy, tempo

czytania wolne. Jednak stara się czytać bardzo starannie i dokładnie. Mikołaj

popełniając błędy denerwuje się i zniechęca do pracy. Rozumienie tekstu wiązanego

czytanego cicho jest dość dobre, jednak bardzo często powraca do treści, wyszukując

odpowiedzi na pytania testowe. Tempo pracy Mikołaja jest wolniejsze. Wypowiedzi

ustne poprawne, wymagają jednak ukierunkowania toku myślenia. W pisaniu ze słuchu

występuje duże natężenie błędów ortograficznych oraz opuszczanie, przestawianie liter,

mylenie liter – odpowiedników głosek zbliżonych fonetycznie (np.: b-p; d-t, r-l; sz-rz),

utrata dźwięczności, błędna realizacja ę, ą, głoski te często myli z om, em, en,

opuszczanie lub zniekształcanie całych wyrazów. Ma trudności w zapamiętaniu

dyktowanego zdania. Mimo znajomości wybranych reguł ortograficznych nie zawsze

potrafi je zastosować. W pracy samodzielnej ilość wymienionych błędów jest dużo

mniejsza. Grafika pisma obniżona, jednak w miarę czytelna..

W zakresie matematyki opanował dość dobrze rachunek pamięciowy i działania

pisemne, dodaje i odejmuje wyrażenia dwumianowane, potrafi dość sprawnie mnożyć

w pamięci do 50. Większe trudności ma z dzieleniem liczb.

Uczeń stara się koncentrować uwagę w czasie lekcji, lubi inicjować rozmowę na

różne tematy, które go interesują, a nie są związane z tematyką zajęć. W czasie prac

klasowych prosi o pomoc, gdy nie rozumie polecenia, upewnia się czy właściwie

rozwiązuje zadania. Gdy czegoś nie wie, nie potrafi udzielić odpowiedzi denerwuje się,

reaguje impulsywnie, odmawia współpracy. Dopiero zachęta, pochwała za podjęty trud

23

wywołuje u niego uśmiech na twarzy i podejmuje dalsze próby pracy. Z reguły sam nie

zgłasza się do odpowiedzi. Mikołaj jest staranny i sumienny, pamięta o swoich

obowiązkach, przygotowuje się do prac klasowych, testów. Zdarza się, że po lekcji

podchodzi do nauczyciela i dopytuje, czy dobrze zapisał termin sprawdzianu, pracę

domową oraz co trzeba przygotować na następną lekcję. Chłopiec często spędza czas w

świetlicy szkolnej, zwłaszcza, gdy zajęcia odbywają się na boisku. Lubi grać w piłkę i

bawić się w chowanego. Korzysta wtedy również z pomocy nauczycieli i wraz z nimi

odrabia prace domowe, by mieć więcej czasu w domu na zabawy i spotkania z

kolegami. Dziadkowie przykładają bardzo dużo uwagi do tego by był na bieżąco z

wymaganym materiałem. Mikołaj lubi bliskość, często się przytula. Do pracy

motywują go pochwały i wyróżnienia na tle grupy. Do nowo poznanych osób

podchodzi z dystansem. Gdy zaczęłam prowadzić lekcje historii w jego klasie był

bardzo zdystansowany. Niechętnie mówił, nie chciał rozmawiać na żaden temat, nie

chciał podjąć pracy i bardzo szybko się zniechęcał. Nowa nauczycielka zachwiała jego

poczucie bezpieczeństwa, był nieco zdezorientowany nową sytuacją. Po bliższym

poznaniu zaczął współpracować. Bardzo chętnie pracuje na materiale, który go

interesuje. W klasie czwartej zainteresował się tematyką bogów greckich, o których

zdobył znaczną wiedzę. Czerpał ją nie tylko z podręcznika, ale również z filmów i bajek

o tej tematyce, które oglądał w domu. W klasie piątej jego uwagę przykuły tematy

związane ze średniowiecznymi zamkami oraz rycerstwem. Mimo tego, że nie lubi

rysować na narzucony temat, stworzył bardzo ładny plakat przedstawiający rycerza w

pełnym uzbrojeniu. Mikołaj zawsze ma odrobioną pracę domową oraz jest

przygotowany do sprawdzianów. Jest to ogromna zasługa babci, która bardzo dba o

rozwój chłopca.

Zgodnie z zaleceniami poradni wymagania edukacyjne z poszczególnych

przedmiotów dostosowane są do możliwości ucznia. Ocenia się przede wszystkim

wkład pracy, możliwości i ograniczenia, zaangażowanie, samodzielność

podejmowanych działań, postępy w pracy, systematyczność, motywację i poziom

umiejętności.

24

3. Relacje z rówieśnikami

Mikołaj jest zawsze zadbany, schludny i czysto ubrany. Pierwsze miesiące w

szkole (w klasie pierwszej) były dla niego trudne. Nie potrafił odnaleźć się w nowym,

nieznanym środowisku. W nawiązaniu relacji z kolegami i koleżankami z klasy pomógł

mu brat, do którego ma ogromne zaufanie. Dzisiaj Mikołaj jest otwartym chłopcem,

mówi o swoich problemach i niepokojach. Martwi się o kolegów, gdy są chorzy oraz

chętnie ich odwiedza. W czasie przerw pomaga kolegom z klasy pierwszej, szybko

nawiązuje kontakty z młodszymi.

Początkowo wstydził się występów na uroczystościach szkolnych, wywoływało to

u niego strach, bał się publiczności. Dopiero w klasie czwartej przełamał się i wystąpił

wraz z kolegami po raz pierwszy. Ich scenka kabaretowa zaprezentowana na akademii z

okazji Dnia Kobiet została nagrodzona przez publiczność ogromnymi brawami co

zachęciło Mikołaja do kolejnych „popisów” scenicznych. Aprobata oraz liczne

pochwały zgromadzonych wywołały u niego wielkie zadowolenie oraz dumę z

własnego osiągnięcia. Później wielokrotnie wracał wspomnieniami do tego wydarzenia.

Pochwały zmotywowały go do dalszej pracy i spowodowały, że odkrył, iż występy

publiczne wcale nie są straszne.

Chłopiec jest bardzo kulturalny, zawsze mówi „dzień dobry”, „do widzenia”,

„proszę” i „przepraszam” co wyróżnia go spośród swoich rówieśników. Babcia

przykłada do tego dużą uwagę. Dzięki temu Mikołaj ma dobre relacje z pracownikami

szkoły, którzy bardzo go lubią.

Bardzo dobrze odnajduje się w klasie. Jego relacje z kolegami są dobre. Ma grono

znajomych, z którymi chętnie bawi się w szkole. W szkole jest raczej spokojny, a jeśli

komuś dokuczy, to na pewno nierozmyślnie, choć zdarzają się sytuacje kiedy wybucha

gwałtowną odmową na coś czego nie chce robić. Szuka wtedy wsparcia u brata. Na

przerwach chętnie bawi się z kolegami, pomaga młodszym dzieciom. W klasie jest w

pełni akceptowany oraz bardzo lubiany, inne dzieci traktują go jako przyjaciela, kolegę,

z którym można miło spędzić czas. Klasa, do której uczęszcza jest bardzo zgrana i

ambitna. Pozostali uczniowie pomagają chłopcu w zadaniach, których nie rozumie i

cieszą się z jego postępów. Mikołaj angażuje się w sprawy klasowe, chętnie wraz z

kolegami i koleżankami z klasy wykonywał dekoracje oraz ozdabiał salę na „Szkolny

Konkurs Najładniej Udekorowanej Świątecznie Sali”. Wyjeżdża na wycieczki szkolne

25

również te wielodniowe i bardzo się cieszy po powrocie, gdy może opowiedzieć gdzie

był i co widział.

Mikołaj poza szkołą spotyka się z kolegami, wspólnie się bawią. Umawiają się na

wycieczki rowerowe oraz grają wspólnie w piłkę i gry komputerowe. Mikołaj wraz z

bratem są często zapraszani na urodziny do kolegów, co świadczy o tym, że są bardzo

lubiani.. Chłopiec bardzo dużo zyskał na tym, że chodzi do klasy razem z bratem.

Pomaga mu on w nawiązywaniu i podtrzymywaniu kontaktów. Mikołaj jest bardzo

lubiany w klasie. Koledzy oraz koleżanki wypowiadają się o nim bardzo dobrze. Jest

zawsze chętny do pomocy i pomaga innym.

26

Rozdział III.

PRZYKŁAD INDYWIDUALNEGO PROGRAMU

EDUKACYJNO-TERAPEUTYCZNEGO

Indywidualny program edukacyjno-terapeutyczny

Opracowany przez Zespół w składzie:

Koordynator zespołu:

……………………………………………………….

………………………………………..

………………………………………..

………………………………………..

………………………………………..

………………………………………..

………………………………………..

………………………………………..

………………………………………..

………………………………………..

………………………………………..

………………………………………..

………………………………………..

Metryczka ucznia:
Imię i nazwisko:
Data urodzenia:
Opiekunowie:
Klasa:
Wychowawca:
Kontakt z opiekunami:
Adres:
Pesel:

Mikołaj


V

Uczeń posiada orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego wydane przez Powiatową
Poradnię Psychologiczno – Pedagogiczną w Oleśnie z uwagi na niepełnosprawność
intelektualną – upośledzenie umysłowe w stopniu lekkim.
Stan zdrowia:

dobry

Poziom sprawności intelektualnej:

Niepełnosprawność intelektualna-
upośledzenie umysłowe w stopniu lekkim

Funkcje rozwojowe:

Mocne strony: łatwo nawiązuje kontakt,
spostrzegawczość wzrokowa i słuchowa,
dobra technika czytania.
Przejawiane trudności: słaba koncentracja
uwagi, słabe rozumienie czytanego tekstu,
słaba operatywność myślenia
matematycznego, mała podzielność uwagi,

27

Zakres dostosowań:

- pisanie:

- samodzielnie przepisuje z tablicy, pisząc
ze słuchu popełnia liczne błędy

- czytanie:

- tempo czytania wolne, dość dobre
rozumienie czytanego tekstu

- umiejętności matematyczne:

-

opanował dość dobrze rachunek

pamięciowy, mnoży w zakresie 50.

- samodzielna nauka:

- wymaga kontroli, poinstruowania oraz
dodatkowych wyjaśnień

- kompetencje społeczne:

- sprawnie nawiązuje kontakty

- rozwój mowy:

- wypowiedzi poprawne z błędami
gramatycznymi, fleksyjnymi

- poziom komunikacji:

- dobry

Środowisko wychowawcze:

- dobre warunki bytowe, wychowywany
głównie przez dziadków

Zakres dostosowania wymagań edukacyjnych wynikających z programu
nauczania

- warunki zewnętrzne

- usadzenie ucznia w pierwszej ławce,
które

umożliwia

kontrolę

stopnia

zrozumienia poleceń, zadań, opanowania
podawanego materiału

- organizacja pracy na zajęciach

Dostosowane

teksty,

ćwiczenia,

indywidualne

karty

pracy.

Dzielenie

materiału na części, pracy na etapy.
Sprawdzanie znajomości i zrozumienia

28

poleceń. W razie potrzeby wydłużanie
czasu pracy. Konkretne polecenia, zadania,
dłuższe bardziej skomplikowane dzielimy
na

etapy

ich

wykonania.

Pracę

samodzielną

poprzedzamy

dokładną

instrukcją. Należy bazować na materiale
poglądowym,

pokazie,

przykładzie,

obrazach, eksponatach. Należy umożliwić
korzystanie w czasie zajęć z pomocy
dydaktycznych:

plansz,

kalkulatora,

słowników, map. Pracować na konkretach
uwzględniając

krótkotrwały

okres

koncentracji, atrakcyjny wizualnie materiał
podawać etapami, krótkimi porcjami.
Wszystkie

formy

i

metody

pracy

nakierowane na wsparcie indywidualnego
potencjału rozwojowego uczennicy oraz
uczenie jej umiejętności współdziałania i
współpracy w zespole.

- prace domowe

Ilość i stopień trudności zadań i ćwiczeń
powinna być zgodna ze sferą rozwoju.

- egzekwowanie wiedzy

Każdorazowo dostosowana powinna być
ilość

czasu

do

specyfiki

zadania

(zwiększenie ilości czasu na samodzielne
wykonanie pracy lub taka sama ilość czasu
jaki mają inni uczniowie, ale mniej zadań).

- treści edukacyjne

Indywidualizowanie pracy z uczniem w
toku prowadzonych zajęć lekcyjnych ze
wszystkich przedmiotów. Dostosowanie
wymagań

edukacyjnych

do

indywidualnych

możliwości

psychofizycznych.

29

- ocenianie

Ocenianie

opanowania

koniecznych

wymagań programowych ze wszystkich
przedmiotów.

Zgodne

z

zasadami

obowiązującymi

w

szkole

z

uwzględnieniem

specyfiki

niepełnosprawności intelektualnej. Ocena
wysiłku

włożonego

w

pracę,

zaangażowanie, przygotowanie do lekcji.

Język polski
Trudności w:
- w rozumieniu czytanych treści;
- w czytaniu i pisaniu (trudności z kojarzeniem określonych dźwięków (głosek) z
odpowiadającymi im symbolami (literami);
- w samodzielnym wypowiadaniu się, formułowaniu wniosków i sądów na określony
temat;
- mały zasób słownictwa oceniającego
- z selekcją myśli przewodniej
- z zastosowanie zasad gramatycznych, ortograficznych, interpunkcyjnych.
Warunki
- zmniejszenie ilości słówek do zapamiętania;
- więcej czasu na opanowanie materiału;
- odpytywanie po wcześniejszym uprzedzeniu i ustaleniu terminu;
- dłuższe wypowiedzi ograniczyć do kilku zdań o nieskomplikowanej strukturze;
- sprawdziany oraz testy zawierające na ogół zadania zamknięte np. zadania krótkiej
odpowiedzi (uczeń podaje rozwiązanie w formie pojedynczego słowa), uzupełnianie
zdań podanymi słowami, zadania typu prawda- fałsz, dopasowywanie wyrazów itp.)
Sprzęt i środki dydaktyczne
- wprowadzanie dodatkowych pomocy naukowych, np.: plansze graficzne, kolorowe
ilustracje itp.
- indywidualne karty pracy, sprawdziany, testy

30

Język angielski
Trudności w:
- problemy z gramatyką;
- z zapamiętaniem słówek;
- w wypowiadaniu się na określony temat;
Warunki
- zmniejszenie ilości słówek do zapamiętania;
- więcej czasu na opanowanie materiału;
- odpytywanie po wcześniejszym uprzedzeniu i ustaleniu terminu;
- dłuższe wypowiedzi ograniczyć do kilku zdań o nieskomplikowanej strukturze;
- sprawdziany oraz testy zawierające na ogół zadania zamknięte np. zadania krótkiej
odpowiedzi (uczeń podaje rozwiązanie w formie pojedynczego słowa), uzupełnianie
zdań podanymi słowami, zadania typu prawda- fałsz, dopasowywanie wyrazów itp.)
Sprzęt i środki dydaktyczne
- w nauczaniu gramatyki można stosować algorytmy w postaci graficznej (wykresów,
tabeli, rysunków),
- słownik polsko-angielski
- korzystanie z tablic, schematów
- umożliwić korzystanie z dyktafonu

Matematyka
Trudności:
- z wykonaniem złożonych zadań;
-z pamięciowym przyswajaniem odtwarzaniem z pamięci wyuczonych treści, np.:
tabliczka mnożenia, wzory;
- problem z rozumieniem treści zadań;
Warunki
- odwoływanie się do konkretu, np.: figur przestrzennych, rysunków graficznych;
- podział materiału na mniejsze partie;
- dzielenie złożonych poleceń, treści zadań na mniejsze, łatwiejsze do przyswojenia;
- wydłużanie czasu na rozwiązanie zadań;
- omawianie niewielkich partii materiału i o mniejszym stopniu trudności ( pamiętając,
że obniżenie wymagań nie może zejść poniżej podstawy programowej )
- podawanie poleceń w prostszej formie (dzielenie złożonych treści na proste, bardziej
zrozumiałe części),
- naukę tabliczki mnożenia, definicji, reguł wzorów rozłożyć w czasie, często
przypominać i utrwalać
- większa ilości czasu i powtórzeń dla przyswojenia danej partii materiału,
- w trakcie rozwiązywania zadań tekstowych sprawdzać, czy uczeń przeczytał treść
zadania i czy prawidłowo ją zrozumiał, w razie potrzeby udzielać dodatkowych
wskazówek
- oceniać tok rozumowania, nawet gdyby ostateczny wynik zadania był błędny ( co
wynikać może z pomyłek rachunkowych).

31

Środki dydaktyczne
- bryły figur;
- kalkulator;
- tablice ze wzorami

Historia
Trudności w:
- selekcji najważniejszych treści;
- zapamiętaniu dat, nazwisk;
- powiązaniu przyczyn ze skutkiem zdarzenia;
Warunki
- podanie w formie punktów/pytań najważniejszych treści z danej lekcji;
- wydłużenie czasu pisania sprawdzianów;
- dzielenie materiału na mniejsze partie;
- uwzględniać trudności z zapamiętywaniem nazw, nazwisk, dat
- podczas uczenia stosować techniki skojarzeniowe ułatwiające zapamiętywanie
Środki dydaktyczne
- praca na konkretnym materiale: film edukacyjny, mapa itp.;

Przyroda
Trudności w:
- selekcji najważniejszych treści;
- zapamiętaniu definicji, nazw geograficznych, miejscowości
Warunki
- zwiększenie czasu na udzielenie odpowiedzi, podczas prac klasowych;
- omawianie niewielkich partii materiału i o mniejszym stopniu trudności
- podawanie poleceń w prostszej formie (dzielenie złożonych treści na proste, bardziej
zrozumiałe części)
Środki dydaktyczne
- pokaz lub prowadzenie doświadczeń, obserwacji i eksperymentów.

Wychowanie fizyczne
Trudności w:
- wykonaniu niektórych ćwiczeń;
- rozumieniu zasad i reguł gier
Warunki
- zapewnienie większej ilości ćwiczeń, aby uczeń opanował daną sprawność ( w razie
potrzeby zwolnienie z wykonania ćwiczeń przerastających możliwości ruchowe)
- w ocenianiu zwracanie większej uwagi na wysiłek włożony w wykonanie zadania, niż
ostateczny efekt prac
- dłuższy czas na trening danego ćwiczenia;
- powtarzanie zasad gier;

32

Plastyka, muzyka technika
Trudności w:
- zapisywaniu i odczytywaniu nut;
- obniżony poziom prac plastycznych;
- słabsza własna inwencja i wyobraźnia;
Warunki
- ocenianie ze względu na zaangażowanie i wkład pracy;
- pozwalanie na korzystanie ze śpiewników, zapisu nutowego podczas gry na
instrumencie;

Rodzaj, zakres zintegrowanych działań
nauczycieli i specjalistów prowadzących
zajęcia z uczniem o charakterze
rewalidacyjnym ( cele terapeutyczne).




























- sprzęt i środki dydaktyczne



Historia
Trudności w:

- korelacja wewnątrzprzedmiotowa i
międzyprzedmiotowa;,
- działania o charakterze profilaktycznym
i terapeutycznym nakierowane na
niwelowanie trudności rozwojowych i
edukacyjnych(np. uczenie pracy we
współdziałaniu);
-korelacja programu rewalidacji z
programami nauczania z poszczególnych
przedmiotów.
Szczególne zwrócenie uwagi na:
- wydłużanie koncentracji uwagi na
zadaniu,
- uczenie nawiązywania i podtrzymywania
kontaktów społecznych,
- wdrażanie do autokontroli swoich
zachowań,
Formy współpracy (katalog do wyboru)
-konsultacje,
-instruktaż
-wymiana informacji i doświadczeń
- porady,
- samokształcenie,

Formy i metody pracy

Formy pracy z uczniem:
- grupowa
- indywidualna (dostosowanie do
możliwości ucznia)
Metody:
Aktywizujące, praktycznego działania,
podające, czynnościowe: działanie,
przeżywanie, odkrywanie i poznawanie.
Oglądowe oparte na obserwacji. Metody
oparte na słowie (opowiadanie, opisy,
pogadanki, praca z książką), Metoda
zabawy: manipulacyjne, ruchowe,
konstrukcyjne.

33

Realizacja pomocy psychologiczno – pedagogicznej wobec ucznia:

Formy i sposoby

Zajęcia korekcyjno – kompensacyjne –
indywidualne, 2 godziny tygodniowo (2x
60 minut)
Zajęcia dydaktyczno – wyrównawcze z
języka polskiego i matematyki - po 1
godzinie (2x 45 minut)
Zajęcia z logopedą

Okres

Cały rok szkolny



Cały rok szkolny

Cały rok szkolny

Działania wspierające rodziców

- porady
- konsultacje – zbiorowe, indywidualne,
- warsztaty



szkolenia -zgodnie z ofertą PPP-P oraz
lub innych placówek,

Zakres współdziałania z rodzicami w
realizacji zaleceń z orzeczenia

- wyjaśnienie istoty upośledzenia
umysłowego,
- wsparcie dziecka w odrabianiu prac
domowych
- porady,
- konsultacje

Zakres współdziałania z poradniami
psychologiczno – pedagogicznymi, z
placówkami doskonalenia nauczycieli,
organizacjami pozarządowymi, z
innymi instytucjami.

- współpraca z przedstawicielem poradni w
ramach zespołu;
- organizowanie szkoleń przez placówki
doskonalenia w zakresie niezbędnym do
udzielenia uczniowi adekwatnych form
wsparcia,
- korzystanie z porad, konsultacji
zewnętrznych

Data opracowania:

Podpisy:

34

Rozdział IV.

PRACA Z UCZNIEM Z LEKKĄ NIEPEŁNOSPRAWNOŚCIĄ

INTELEKTUALNĄ NA LEKCJACH HISTORII

1. Wnioski i zalecania do pracy z Mikołajem

Nauczyciel musi być kreatywny, powinien dostosować wymagania edukacyjne do

potrzeb psychicznych, fizycznych oraz edukacyjnych ucznia. Każde dziecko z

odchyleniem rozwojowym musi być traktowane indywidualnie zarówno pod względem

dydaktycznym jak i rozwojowym. Praca z uczniem niepełnosprawnym umysłowo w

szkole ogólnodostępnej wymaga od nauczycieli zaangażowania, pomysłowości oraz

elastyczności. Niezbędna jest również dobra znajomość wychowanka.

Metody nauczania wykorzystywane na lekcjach historii możemy podzielić na

podające, w których najważniejszą rolę odgrywa nauczyciel i poszukujące, gdzie

zakłada się maksymalną aktywność ucznia. W każdej z tych metod posługujemy się

środkami dydaktycznymi tj.: obraz, mapa, słuchowisko, film, tekst itp. Do najczęściej

stosowanych metod podających w nauczaniu dzieci z lekkim upośledzeniem

umysłowym należy opowiadanie i opis. W opowiadaniu istotne jest, aby dany temat

przedstawić ciekawie, barwnie, można również zaprezentować go w formie bajki, która

zapadnie w pamięć ucznia. Dobrze, gdy opowiadaniu towarzyszy obraz, ilustracja. W

taki sposób temat staje się ciekawszy, bardziej fascynujący i bliższy dziecku. Jednak

stosując nawet bardzo interesującą formę opowiadania, nauczyciel powinien mieć

zawsze na uwadze męczliwość dzieci niepełnosprawnych umysłowo, przemęczenie

analizatora słuchowego, trudności w skupieniu uwagi i myślenia przez dłuższy czas.

Dlatego opowiadania powinny być krótkie. Dłuższe należy przerywać np. w celu

obejrzenia ilustracji, zrobienia rysunku lub zapisania ważnych informacji. Metody

poszukujące natomiast uczą samodzielnego myślenia, doskonali umiejętności

wypowiedzi ustnych i pisemnych oraz pracy w zespole, zdyscyplinowania,

poszanowania wysiłku własnego i innych. Zarówno w metodach podających jak i

poszukujących pamiętać należy o zasadach:

35

- poglądowości – dostarczenie uczniowi warunków do aktywnego poznania

przeszłości przez dostarczone środki poglądowe;

- przystępności – treści nauczania należy dostosować tak, aby były możliwe do

opanowania przez uczniów, zrozumiałe oraz interesujące;

- świadomego i aktywnego udziału w procesie nauczania/uczenia się – nauczyciel

powinien z jednej strony respektować prawo do sukcesu uczniów z

niepełnosprawnością intelektualną, z drugiej zaś stawiać wymagania uzależnione od

indywidualnych możliwości;

- systematyczności – przygotowanie przez uczniów prac i zadań na lekcji oraz w

domu, a także kontroli ich wykonania;

- trwałości wiedzy – nabywanie umiejętności i nawyków w zdobywaniu

wiadomości;

- operatywności wiedzy – budzenie zainteresowania przedmiotem, potrzeby

twórczych, samodzielnych rozwiązań określonych problemów;

- wiązania teorii z praktyką – jest to np.: opieka nad pamiątkami z przeszłości,

pomnikami pamięci, aktywny udział w przygotowaniu apeli i uroczystości z okazji

rocznic;

29

Jednak nawet najlepiej przygotowana i przeprowadzona lekcja nie daje gwarancji

sukcesu. Istotną rolę odgrywa pamięć, która nie jest dobrze rozwinięta u uczniów z

lekkim upośledzeniem. W procesie zapamiętywania wiadomości historycznych

największą rolę odgrywa pamięć rozumowa lub inaczej słowno – logiczna. Uczniowie

odtwarzają dany materiał swobodnie, nie trzymając się ściśle określonych schematów

werbalnych zapamiętanych z wykładu nauczyciela czy z podręcznika. Dosłowna

reprodukcja dotyczy jedynie odtworzenia dat, pojęć, nazwisk oraz nazw miejscowości.

Samo rozwinięcie tematu odbywa się „ własnymi słowami”, czyli samodzielnie.

30

Zapamiętywanie rozumowe i odtwarzanie logiczne jest trudne dla uczniów z

upośledzeniem lekkim dlatego tak ważne jest powtarzanie i utrwalanie omówionego

materiału. Możemy stosować powtarzanie bieżące, czyli w trakcie omawiania lekcji,

podsumowujące, tzw. lekcje powtórzeniowe oraz systematyzowanie klasyfikowanie

metodą zestawienia, porównania faktów, obrazów czy wydarzeń. W opanowaniu

materiału istotną rolę odgrywają również prace domowe, które należy formułować jasno

29

W. Chłapowski, E. Smirnow, Nauczanie historii w szkole podstawowej specjalnej, Warszawa 1983, s.

19-21.

30

T. Słowikowski, Metodyka nauczania historii, Warszawa 1975, s. 122.

36

i konkretnie. Pytanie powinno być krótkie, zapisane na tablicy. Każde zadanie domowe

musi być wyjaśnione i omówione w czasie trwania lekcji. Ciekawą formą utrwalenia

wiedzy są gry dydaktyczne, np. loteryjki, rozsypanki, środki dydaktyczne ułatwiające

zapamiętywanie dat, nazwisk i związanych z nimi wydarzeń. Dla przykładu ciekawą

formą utrwalania zasług królów Polski jest loteryjka „Odgadnij o jakiej postaci jest

mowa”. Uczniowie otrzymują kartkę z wypisanymi osiągnięciami królów oraz kartoniki

z podpisanym portretem władcy. Zadaniem uczniów jest odpowiednie

przyporządkowanie kartoników.

Wprowadził chrześcijaństwo w Polsce. Zwyciężył pod Cedynią

Koronował się na króla Polski w 1025 roku w Gnieźnie

Budował miasta, zamki obronne, założył Akademię Krakowską
w 1364 roku

Ożenił się z królową Jadwigą, połączył Polskę z Litwą, pokonał
Krzyżaków pod Grunwaldem w 1410 roku.

Mieszko I

31

Władysław Jagiełło

32

Kazimierz Wielki

33

Bolesław Chrobry

34

Kontrola i ocena wyników nauczania dziecka niepełnosprawnego umysłowo

wymaga wielkiego taktu. Ocena powinna przede wszystkim motywować ucznia do

dalszej pracy i aktywności. Należy docenić każdy postęp. Stwierdzenia nauczyciela

31

Portret Mieszka I zaczerpnięty z http://www.wiw.pl/historia/poczet/termin.asp?et=mieszko_i [data

dostępu: 18.09. 2016]

32

Portret zaczerpnięty z http://www.wiw.pl/historia/poczet/termin.asp?et=wladyslaw_jagiello [data

dostępu: 18.09.2016]

33

Portret zaczerpnięty z http://www.wiw.pl/historia/poczet/termin.asp?et=kazimierz_wielki [data

dostępu: 18.09.2016]

34

Portret zaczerpnięty z http://www.wiw.pl/historia/poczet/termin.asp?et=boleslaw_chrobry [data

dostępu: 18.09.2016]

37

„Jesteś zdolny- na pewno to potrafisz” lub „zrobiłeś to wspaniale” są ogromne ważne

dla wzbudzenia wiary we własne siły ucznia.

35

Obok lekcji, inną forma organizowania nauczania historii jest wycieczka. Mogą

one być bliższe (zwiedzanie regionu, lokalnych muzeów, wystaw) oraz dalsze

(podróżowanie po kraju). Wycieczki można organizować do zabytkowych budowli,

zamków, pałaców, skansenów, muzeów, miejsc pamięci narodowej, cmentarzów, kina,

teatru. Można również zorganizować spotkanie z ważną osobą, np. uczestnikiem walk,

osobą pamiętającą wydarzenia II wojny światowej. Omówienie odbytej wycieczki

można przeprowadzić w formie wspomnień, rysunków czy opracowania gazetki

klasowej. Należy także pamiętać o organizowaniu uroczystości i apeli o tematyce

historycznej związanych z różnymi wydarzeniami, rocznicami. Warto, aby angażować

do udziału i przygotowywania takich uroczystości również uczniów niepełnosprawnych

intelektualnie.

36

Pracę z Mikołajem w klasie 4 rozpoczęłam od zapoznania się z jego opinią z

poradni psychologiczno – pedagogicznej. Początkowo nawiązanie kontaktu było trudne,

gdyż chłopiec nie chciał podjąć współpracy. Dopiero po kilku rozmowach dotyczących

jego zainteresowań, ulubionych czynności itp. stał się bardziej otwarty. Mikołaj

realizuje program nauczania oparty na podstawie programowej szkoły podstawowej

ogólnodostępnej, z dostosowaniem treści do jego możliwości. Poprzez obserwację jego

pracy na lekcji dowiedziałam się jakiego typu zadania lubi, a jakie wzbudzają u niego

niechęć. Należy mówić do niego prostym językiem, powtarzać istotne informacje tak,

by sam mógł wyodrębnić najważniejsze treści. Uczniowie z upośledzeniem umysłowym

w stopniu lekkim mają problem z zapamiętaniem faktów historycznych oraz

określeniem związków przyczynowo – skutkowych. Należy więc ograniczyć się do

najważniejszych treści omawianego zagadnienia historycznego, dzielenia dłuższych

treści na mniejsze partie oraz wizualizowania omawianych treści. Proces nauczania

Mikołaja wymaga stosowania aktywizujących metod pracy. Ważne jest także

stosowanie środków, które pomagają w skoncentrowaniu uwagi ucznia, która szybko

się rozprasza. Należy odejść od werbalnego omawiania tematu a zwrócić się bardziej w

stronę aktywnego działania, poszukiwania czy rozwiązywania wszelkiego rodzaju

quizów, rebusów, które powodują powrót uwagi. Mikołaj dużo lepiej zapamiętuje

rzeczy, które sam „odkrył”, przeżył, to co go wzruszyło, zasmuciło. Tego typu

35

W. Chłapowski, E. Smirnow, dzieł. cyt., s. 46-60.

36

Tamże, s. 67-71.

38

aktywność na lekcjach przyczyniła się do rozwijania jego pamięci. Chłopiec bardzo lubi

oglądać na lekcjach edukacyjne filmy historyczne przedstawiające np. początki Polski,

życie ludzi w zamkach średniowiecznych itp. Częste pochwały i docenianie na tle grupy

powodują u niego motywację do działania oraz podnoszą jego samoocenę. Zajęcia w

szkole masowej umożliwiają chłopcu kontakt z rówieśnikami oraz ich obserwację,

wspólne zabawy. Postawy kolegów wobec chłopca są w pełni akceptujące, wspólnie się

bawią i spotykają po szkole.

Na lekcjach należy wspierać Mikołaja w podejmowaniu inicjatywy w działaniu.

Powinien zajmować takie miejsce w klasie, by możliwa była bieżąca kontrola stopnia

rozumienia poleceń, opanowania poszczególnych treści omawianego materiału. Ważne

jest również, aby koło ucznia posadzić kolegę bądź koleżankę, którzy udzielą pomocy.

Wszelkiego rodzaju indywidualne teksty, ćwiczenia, karty pracy muszą zostać

dostosowane do możliwości ucznia. W razie potrzeby należy również wydłużyć czas

pracy. Bazować powinno się na materiale poglądowym, pokazie, przykładzie, obrazach,

eksponatach, filmach. Również ilość i stopień trudności zadawanych prac domowych

powinna być dostosowana do możliwości. W kwestii oceniania powinien być

uwzględniony wysiłek włożony w pracę, zaangażowanie, stopień przygotowania do

lekcji. Nauczyciel powinien zadbać, aby uczeń miał szansę osiągnąć sukces, a wtedy

zastosować wzmocnienie pozytywne, które stworzy poczucie życzliwości i

bezpieczeństwa.

Na lekcjach historii Mikołaj ma problem z selekcją i wyborem najważniejszych

informacji z danego tematu dlatego można wypisać kilka podstawowych pytań, na które

znajduje odpowiedź czytając dany materiał. Podobnie można postąpić podczas

odpytywania, czy przy powtórkach przed sprawdzianem, prosimy wtedy o odpowiedź

na te konkretne zagadnienia. Należy również uwzględnić trudności z zapamiętywaniem

nazw, pojęć, nazwisk i dat. Podczas uczenia stosować techniki skojarzeniowe

ułatwiające zapamiętywanie. W czasie odpowiedzi ustnych powinno się dać więcej

czasu na przypomnienie, wspomagać dyskretnie, naprowadzać. Samodzielna praca z

testem źródłowym powinna dotyczyć tylko jego fragmentów lub jego uproszczonej

wersji. Przy zapamiętaniu najważniejszych dat, definicji, zdarzeń pomóc mogą

ćwiczenia z lukami, łączenie obrazków, fragmentów tekstu, tworzenie zeszytów lub

teczek przeznaczonych tylko do jednego działu lub jednej epoki.

39

2. Scenariusze zajęć lekcji historii z dostosowaniem do możliwości Mikołaja

37

Scenariusz nr 1

Temat: Mieszkamy w Polsce

Szkoła ogólnodostępna (scenariusz dostosowany do ucznia z upośledzeniem

umysłowym w stopniu lekkim)

Cel główny:

Uczeń zna symbole narodowe swojego kraju oraz ich historię

Cele operacyjne:

Uczeń:

- poprawnie posługuje się terminami: naród, Rzecz-pospolita Polska, dziedzictwo

narodowe, symbole narodowe, godło, flaga, hymn, miejsca pamięci narodowej,

mniejszość etniczna, mniejszość narodowa, Polonia,

- podaje przykłady elementów tworzących polskie dziedzictwo narodowe,

- tłumaczy, dlaczego należy dbać o dziedzictwo narodowe,

- wymienia i opisuje polskie symbole narodowe,

- wymienia największe skupiska Polonii na świecie.

- wie, jak należy się zachować wobec ojczystych symboli narodowych;

- kształtuje swoja tożsamość narodową.

Metody:

- Słowna: praca z tekstem, miniwykład

- Oglądowa: obserwacja, pokaz

- Działania praktycznego

Formy pracy:

- Indywidualna

- Zbiorowa

Środki dydaktyczne:

- Godło państwowe

- Flaga

- Nagranie hymnu narodowego

- Mapa Polski – ścienna

- Mapa Polski – puzzle

37

Scenariusze opracowane na podstawie podręcznika do historii Wczoraj i dziś autorstwa Grzegorza

Wojciechowskiego oraz Książki nauczyciela z tej samej serii.

40

- Film edukacyjny

- Karty pracy

Przebieg lekcji:

1. Powitanie uczniów i sprawdzenie listy obecności.

2. Przypomnienie wiadomości z poprzedniej lekcji.

3. Zapisanie najważniejszych treści, które będą omawiane podczas lekcji.

1. Jakie mamy symbole narodowe oraz skąd się wzięły?

2. O czym mówi legenda o Lechu, Czechu i Rusie?

3. Jak należy zachować się podczas słuchania hymnu narodowego?

4. Co łączy ludzi tworzących jeden naród?

5. Z jakich regionów składa się nasza ojczyzna?

4. Zawieszenie w klasie ściennej mapy Polski.

- Uczniowie układają z elementów mapę Polski (ilość elementów dostosowana do

możliwości uczniów), ułożony obrazek wklejają do zeszytów.

- Uczniowie zapisują nazwę stolicy oraz nazwy poszczególnych regionów Polski, na

mapkach, które ułożyli.

5. Zapisanie tematu lekcji: Mieszkamy w Polsce

6. Miniwykład na temat Polski, symboli narodowych, ich pochodzenia oraz wyglądu

– wklejenie notatki do zeszytu i poprawne jej uzupełnienie.

NOTATKA

Nasza Ojczyzna to ……………………………………… (Polska).

Oficjalna nazwa naszego państwa to ……………………(Rzeczpospolita

Polska).

Pierwszą stolicą Polski było ……………………………(Gniezno).

Na początku XI wieku stał się nią……………………… (Kraków).

Pod koniec XVI wieku król Zygmunt III Waza przeniósł stolicę

do ………………………………………………………(Warszawy).

Obecnie stolicą Polski jest…………………………… (Warszawa).

Polaków łączą:

 język

 historia

 kultura

 tradycja

41

7. Prezentacja i omówienie filmu edukacyjnego „Początki państwa Polskie

8. Uczniowie otrzymują rysunki do pokolorowania: flaga i godło

9. Wspólne wysłuchanie hymnu narodowego. Zasady zachowania się podczas

słuchania hymnu oraz w stosunku do pozostałych symboli narodowych.

10. Polonia na świecie – dlaczego ludzie emigrują? - dyskusja

11. Ewealuacja–quiz.

Zabawa quizowa

Zadaniem uczniów jest zadecydować, czy dane zdanie jest prawdziwe, czy

fałszywe.

1. Polska flaga jest niebiesko – żółta

2. Zwierzę, które występuje na Godle Polski to biały orzeł

3. Orła białego za znak swojego państwa wybrał Lech.

4. Polskim hymnem jest „Rota”

5. Mieszkacie na niemieckiej ziemi

6. Trzech braci Lech, Czech i Rus poszukiwało miejsca do zamieszkania.

7. Lech odpoczywał pod parasolem

8. Pierwsza stolica Polski to Warszawa.

9. Polski hymn, flaga, godło są prezentowane podczas np. zawodów

sportowych.

10. 2 maja świętujemy Święto Flagi

11. Trzy stolice Polski to Gniezno, Kraków, Warszawa

12. Flagę państwową wywieszamy podczas ważnych uroczystości.

13. W czasie słuchania lub śpiewania hymnu państwowego siedzimy.

42

14. Godło Polski to biały orzeł na niebieskim tle

15. Jesteśmy Francuzami.

12. Omówienie pracy domowej

Karta pracy

1. Uzupełnij zdania korzystając z wyrazów pomocniczych zamieszczonych w

ramce.

Naszą Ojczyzną jest …………………………………………

Stolicą Polski jest …………………………………………

My jesteśmy ……………………………..

Polacy mówią językiem ……………………………………

Hymnem naszego kraju jest ……………………………………

Biały Orzeł na czerwonym tle to ………………………………

………………………… ………………………… to biel i czerwień.

Rzeczpospolita Polska, Warszawa, Polakami, polskim, Mazurek

Dąbrowskiego, Godło Polski, Barwy narodowe

13. Pożegnanie.

43

Scenariusz nr 2

Temat: Życie pierwszych ludzi

Szkoła ogólnodostępna (scenariusz dostosowany do ucznia z upośledzeniem

umysłowym w stopniu lekkim)

Cel główny:

Uczeń wie, jak wyglądało życie pierwszych ludzi

Cele operacyjne:

Uczeń:

- posługuje się terminami: praludzie, pięściak, koczowniczy tryb życia,

osiadły tryb życia, epoka kamienia, epoka brązu, epoka żelaza,

- opisuje jak zmieniał się wygląd człowieka,

- zna korzyści wynikające z nabycia umiejętności rozpalania ognia i wytopu

metali,

- wyjaśnia, dlaczego praludzie żyli w grupach,

- wymienia cechy koczowniczego i osiadłego trybu życia,

- opisuje korzyści związane z rolnictwem i hodowlą zwierząt,

- aktywnie uczestniczy w pracy w grupie

- potrafi wymienić różnice między dawnymi a współczesnymi sposobami

wytopu żelaza.

Metody:

- rozmowa nauczająca (pogadanka),

- praca z tekstem podręcznika,

- praca z mapą.

Formy pracy:

- indywidualna, grupowa, zbiorowa

Środki dydaktyczne:

- podręcznik „Wczoraj i dziś ” (s. 72–77),

- zadania przygotowane przez nauczyciela

Przebieg lekcji:

1. Powitanie uczniów i sprawdzenie listy obecności.

2. Przedstawienie podstawowego celu lekcji: omówienie pochodzenia

przodków człowieka oraz wskazanie umiejętności, które przyczyniły się

do rozwoju ludzkości.

44

3. Przypomnienie wiadomości z poprzedniej lekcji

4. Zapisanie najważniejszych treści jakie będą omawiane na lekcji

1. Jak zmieniał się wygląd pierwszych ludzi? Skąd pochodzili?

2. Na czym polegał koczowniczy tryb życia?

3. Jak wyglądał osiadły tryb życia?

4. Jak wytapiano żelazo kiedyś i dziś?

5. Nauczyciel przedstawia informacje na temat pochodzenia pierwszych

ludzi, ich wyglądu oraz korzyści jakie przyniosła im umiejętność

porozumiewania się i rozpalania ognia.

6. Rozwiązania zadania (otrzymanego przez nauczyciela) na podstawie

wiadomości przekazanych przez nauczyciela oraz informacji zawartych

w podręczniku

określ, jakie korzyści przyniosły ludziom podane

umiejętności.

POROZUMIEWANIE SIĘ ZA

POMOCĄ MOWY

ROZPALANIE OGNIA

7. Omówienie sposobów zdobywania pożywienia przez praczłowieka.

Podział klasy na dwie grupy. Na podstawie infografiki ze stron 74-75

podręcznika grupa I uzupełnia tabelkę informacjami o koczowniczym

trybie życia, grupa II o osiadłym.

Koczowniczy tryb życia

Osiadły tryb życia

mieszkanie

ubranie

pożywienie

zajęcia

.

.

45

8. Nauczyciel tłumaczy, że najstarsze narzędzia wykonane były z materiałów

naturalnych: drewna, kamienia i kości. Opowiada także, jak z upływem czasu

człowiek nauczył się wytapiać metale: miedź, cynę, brąz i żelazo.

9. Jak wytapiano żelazo dawniej i dziś? – Praca z ilustracją

10. Zadanie i omówienie pracy domowej

Wymień 3 korzyści jakie przyniosło ludziom udomowienie zwierząt.

11.

Pożegnanie

46

Scenariusz nr 3

Temat: Epoka rycerzy

Szkoła ogólnodostępna (scenariusz dostosowany do ucznia z upośledzeniem

umysłowym w stopniu lekkim)

Cel główny:

Uczeń wie, jak żyli rycerze oraz co należało zrobić by nim zostać

Cele operacyjne:

Uczeń:

- poprawnie posługuje się terminami: paź, giermek, rycerz, pasowanie na rycerza,

zamek, fosa, turniej, kodeks rycerski,

- wyjaśnia etapy jakie musiał przejść chłopiec, by stać się rycerzem,

- zna poszczególne elementy rycerskiego stroju

- wie, czym był turniej rycerski,

- wymienia cechy charakteru idealnego rycerza,

- opisuje rolę zamków

Metody:

- mapa myśli,

- praca z podręcznikiem,

- praca z ilustracją,

- praca z infografiką.

Formy pracy:

indywidualna, grupowa, zbiorowa.

Środki dydaktyczne:

- podręcznik „Wczoraj i dziś ” (s. 36–41),

- karta pracy „Epoka rycerzy”.

Przebieg lekcji:

Wprowadzenie do tematu lekcji

1. Przedstawienie celu lekcji, którym jest poznanie roli rycerstwa w średniowieczu.

2. Przypomnienie wiadomości z poprzedniej lekcji.

3. Zapisanie w punktach najważniejszych treści, które będą omawiane na lekcji

1. Rola rycerza w średniowieczu;

2. Kariera rycerza;

3. Cechy idealnego rycerza;

47

4. Uzbrojenie;

5. Budowa zamku

4. Nauczyciel omawia rolę rycerza w średniowiecznym społeczeństwie.

5. Omówienie ilustracji dotyczącej wyglądu rycerza i jego broni.

6. Praca w grupach na podstawie informacji zawartych w podręczniku. Podział

klasy na 4 grupy. Każda grupa losuje zagadnienie, które ma opracować.

Grupa 1 – Etapy kariery rycerza

Grupa 2 – Siedziba rycerza

Grupa 3 – Zajęcia rycerza

Grupa 4 – Cechy idealnego rycerza

Każda grupa zapisuje swoje odpowiedzi w formie słoneczka, np.:

Następnie wszystkie słoneczka łączymy w „mapę myśli”.

Grupy zapisując swoje zadanie opowiadają również kolegom i koleżankom o

zagadnieniu, które opracowywały.

7.

Podsumowanie w formie krzyżówki. (Mikołaj nie lubi rozwiązywać

krzyżówek dlatego dostaje do rozwiązania uzupełniankę).

Kariera

Zamek

RYCERZ

Zajęcia

Cechy

48

odwaga, najazdem obcych wojsk, rycerstwo, obronnymi, kodeks honorowy

Średniowieczne zamki były budowlami…………………….Często wznoszono je

przy

granicy

państwa,

by

mogły

strzec

kraju

przed

…………………………………………Ważną

grupą

społeczeństwa

średniowiecznego było ………………………..Rycerzy obowiązywał tak zwany

………………. ……………….., w którym na pierwszym miejscu stawiana była

………………….., szlachetne postępowanie również wobec wrogów, otaczanie

opieką kobiet, dzieci oraz osób starszych.

8. Zadanie oraz omówienie pracy domowej

1. Czy w dzisiejszym świecie możemy spotkać rycerza? (praca dla klasy)

2. Zrób w zeszycie rysunek rycerza i opisz elementy jego uzbrojenia

(Mikołaj)

9. Pożegnanie

3. Scenariusze zajęć rewalidacyjnych z Mikołajem

Scenariusz nr 1

Temat:

Usprawnianie

koordynacji

ruchowo-słuchowo-wzrokowej

oraz

doskonalenie umiejętności zapamiętywania

Cele ogólne:

- utrwalanie koordynacji ręka-oko;

- doskonalenie koncentracji uwagi;

- doskonalenie spostrzegawczości wzrokowo-słuchowej;

- rozwijanie logicznego myślenia oraz wzbogacanie słownictwa;

- doskonalenie spostrzegawczości, koncentracji i pamięci;

Cele szczegółowe:

Uczeń potrafi:

-skupić uwagę na wykonywanym zadaniu;

- ułożyć wyrazy z rozsypanki literowej;

- podzielić wyraz na sylaby

- wyszukać różnice miedzy obrazkami;

49

Pomoce dydaktyczne:

-szary papier

- mazaki, kredki,

- gra „Pamięć”

- płyta z odgłosami zwierząt

- rozsypanka literowa

- obrazki do wyszukiwania różnic

Przebieg zajęć:

1. Leniwe ósemki – ćwiczenie ma za zadanie poprawić płynność czytania,

zapamiętywania i myślenia.

Kreślenie płynnym ruchem „leniwych ósemek” (kciukiem najpierw jednej ręki,

potem drugiej, obiema splecionymi rękami, w powietrzu oraz mazakiem na szarym

papierze).

2. Gra „Pamięć” – usprawnianie koordynacji wzrokowo – ruchowej, pamięci

wzrokowej i myślenia

- rozpoznawanie zwierząt na obrazkach, ich cech charakterystycznych

- wysłuchanie nagranych odgłosów zwierząt oraz odnajdywanie

odpowiedniej ilustracji związanej z danym dźwiękiem

- odkrywanie kart z obrazkami i łączenie je w pary

- wybranie odpowiedniej ilości obrazków ze zwierzętami do możliwości

ucznia. Nauczyciel chowa jeden obrazek, zadaniem ucznia jest odgadnąć,

którego brakuje.

- dopasowanie odpowiednich napisów z nazwami zwierząt do ilustracji.

Głośne odczytywanie nazw.

3. Uczeń otrzymuje kopertę z rozsypanką literową. Jego zadaniem jest ułożenie

nazw zwierząt.

4. Uczeń otrzymuje obrazki przedstawiające zwierzątka. Jego zadaniem jest

wyszukanie różnic.

5. Moje ulubione zwierzątko – uczeń charakteryzuje wybrane zwierzę. Następnie je

rysuje i koloruje.

6. Podsumowanie zajęć. Pochwała ustna.

50

Scenariusz nr 2

Temat: Ćwiczenia słuchu fonematycznego-podział wyrazów na sylaby.

Cele ogólne:

- rozwój percepcji słuchowej

- doskonalenie spostrzegania wzrokowego oraz sprawności manualnej

- usprawnianie funkcji słuchowych poprzez analizę i syntezę wyrazów,

- rozpoznawanie i wyodrębnianie głosek i sylab z wyrazów.

Cele szczegółowe:

- ćwiczenia słuchu fonematycznego

- ćwiczenie spostrzegania wzrokowego

- ćwiczenie funkcji wzrokowo – słuchowej i analizy dźwiękowej

- doskonalenie podziału wyrazów na głoski i sylaby

- doskonalenie wydzielania sylab w mowie

- bogacenie słownictwa

Pomoce dydaktyczne:

- kamyki, klucze, guziki, moneta,

- zestaw głosek

Przebieg zajęć:

1. Ćwiczenie „Kapturek myśliciela"

Pozycja siedząca lub stojąca. Za uszami kładziemy kciuki skierowane ku

górze, resztą dłoni wywijamy ucho na zewnątrz. Ćwiczenie to pobudza

cały mechanizm słuchu i wspomaga pamięć.

2. Nauczyciel wystukuje rytm i prosi ucznia o jego powtórzenie

3. Rozróżnianie dźwięków. Nauczyciel rzuca na powierzchnię stołu

kamyki, monetę, klucze, guziki itp. Uczeń przysłuchuje się tym

dźwiękom następnie dziecko z zamkniętymi oczami odgaduje jaki

przedmiot został upuszczony.

4. Liczenie i czytanie słuchem. Nauczyciel wypowiada wyraz mówiąc

każdą głoskę osobno, wolno, stosując przerwy ( k-o-t-e-k ). Uczeń

odgaduje wyraz i podaje liczbę usłyszanych głosek – od wyrazów

prostych do trudniejszych.

51

5. Uczeń losuje głoskę. Jego zadaniem jest wymienienie jak największej

liczby wyrazów zaczynających się oraz kończących na tą głoskę.

Wymienić również można wyrazy z daną głoską w śródgłosie.

6. Nauczyciel podaje słowo, zadaniem ucznia jest znalezienie wyrazu

zaczynającego się na ostatnią literę podanego przez nauczyciela słowa.

7. Kończenie i zaczynanie wyrazów dwusylabowych. Nauczyciel podaje

dziecku pierwszą sylabę, dziecko podaje dowolnie drugą sylabę, tak, aby

powstał wyraz, np. ko-ty, ko-zy, ko–szyk, ko-niec. Dziecko dobiera

odpowiednie pierwsze sylaby do podanej drugiej sylaby, np. nu-da, bu-

da, cu-da, ru- da, itp.

52

53

PODSUMOWANIE

Celem mojej pracy było ukazanie funkcjonowania ucznia z

niepełnosprawnością intelektualną w stopniu lekkim, w kształceniu włączającym.

Obecny system oświaty postawił przed współczesną szkołą wiele zadań

dotyczących integracji uczniów niepełnosprawnych w ramach działania szkół

masowych. Nauczyciel jest bardzo ważną osobą w życiu tych osób. Praca z

upośledzonymi intelektualnie wymaga od nauczyciela wiedzy teoretycznej jak i

praktycznej dlatego też podjęłam studia podyplomowe z zakresu terapii

pedagogicznej i oligofrenopedagogiki. Nauczanie dzieci niepełnosprawnych jest

procesem bardzo złożonym. Wymaga nie tylko współpracy nauczycieli ale również

rodziców, opiekunów, pedagogów oraz lekarzy. W pracy z dzieckiem

upośledzonym powinniśmy koncentrować się nie tyle na jego brakach, co na

obszarach mniej zaburzonych. Aby praca była bardziej efektywna należy stosować

rozmaite środki oraz pomoce dydaktyczne by pobudzać do działania, poznawania

oraz wzbudzać u dziecka zainteresowanie danym zagadnieniem.

W rozdziale pierwszym omówiłam pokrótce wybrane definicje

niepełnosprawności intelektualnej. Podanie jednego, konkretnego terminu jest

trudne, gdyż jest to zjawisko bardzo skomplikowane zarówno pod względem

objawów jak i dynamizmu. Następnie przeszłam do etiologii i klasyfikacji.

Podobnie jak z definicjami jest również wiele klasyfikacji. Najczęściej jednak

przyczyny upośledzenia dzielimy na te powstające przed urodzeniem, w trakcie

porodu oraz działające po urodzeniu. Podczas charakteryzowania poszczególnych

stopni upośledzenia skoncentrowałam się w szczególności na niepełnosprawności

intelektualnej w stopniu lekkim, gdyż w głównej mierze tego zagadnienia dotyczy

prezentowana praca. Kończąc rozdział pierwszy nakreśliłam schemat kształcenia

dzieci i młodzieży upośledzonych w stopniu lekkim.

Kolejny rozdział to indywidualna analiza przypadku. Skupiłam się głównie na

przedstawieniu Mikołaja, jego sytuacji rodzinnej, relacji szkolnych oraz przyjaźni.

W pisaniu tego rozdziału znacznie pomogła mi obserwacja chłopca na lekcjach

historii, w czasie zajęć na świetlicy oraz podczas przerw.

54

W rozdziale trzecim zaproponowałam przykład indywidualnego programu

terapeutyczno edukacyjnego dostosowanego do Mikołaja. Zawarłam w nim

charakterystykę jego funkcji rozwojowych, mocnych i słabych stron, zakresy

dostosowań edukacyjnych, warunki zewnętrzne oraz organizację pracy na lekcjach.

Ponadto nakreśliłam jaki powinien być zakres działań nauczycieli i specjalistów

prowadzących zajęcia z uczniem. Ważne są również formy i sposoby realizacji

zaleceń poradni psychologiczno-pedagogicznej.

Ostatni rozdział – czwarty to praca Mikołaja na lekcjach historii. Zawarłam

tutaj moje przemyślenia i wnioski do dalszej pracy oraz zamieściłam przykładowe

konspekty lekcji oraz zajęć rewalidacyjnych dostosowanych do możliwości ucznia

z upośledzeniem intelektualnym w stopniu lekkim.

Znajomość podstawowych zagadnień związanych z wyżej wymienionym

upośledzeniem stanie się czynnikiem inspirującym do dalszego samokształcenia

poprzez studiowanie fachowej literatury – w celu znajdowania trafnych metod,

form i środków, które pozwolą Mikołajowi i innym uczniom, z którymi będę

pracować na optymalną stymulację rozwoju.

55

BIBLIOGRAFIA

Chłapowski W., Smirnow E., Nauczanie historii w szkole podstawowej specjalnej,

Warszawa 1983, ISBN: 83-02-01976-3

Czupajło T., Dudek M., Razem i osobno. Edukacja wczesnoszkolna. Dzieci ze

specjalnymi potrzebami edukacyjnymi. Poradnik dla nauczycieli. Dostęp
online
http://snep.edu.pl/razem_i_osobno/pliki/Edukacja_wczesnoszkolna.Dzieci_ze
_specjalnymi_potrzebami_edukacyjnymi.Poradnik_dla_nauczycieli.pdf

Doroszewska J., Pedagogika specjalna, Warszawa-Kraków-Wrocław-Gdańsk 1989,

t. II, ISBN: 83-04-00318-X

Dykcik W., Pedagogika specjalna, Poznań 2006, ISBN: 83-232-1103-5

Haring N.G., Schiefelbusch R.L., Metody pedagogiki specjalnej, Warszawa 1973,

ISBN: 83-01-02358-9

Kirejczyk K., Upośledzenie umysłowe - pedagogika, Warszawa 1981, ISBN: 83-01-

02253-1

Kostrzewski J., Z zagadnień psychologii dziecka upośledzonego, Warszawa 1978,

ISBN: 83-01-11742-7

Maciarz A., Mały leksykon pedagoga specjalnego, Kraków 2005, ISBN: ISBN 83-

7308-438-X

Słowikowski T., Metodyka nauczania historii, Warszawa 1975, ISBN: brak

Wojciechowski G., Wczoraj i dziś. Podręcznik, Warszawa 2014, ISBN: 978-83-

267-2485-5

Wojciechowski G., Wczoraj i dziś. Książka nauczyciela, Warszawa 2014, ISBN:

978-83-267-1888-5

Wyczesany J., Pedagogika upośledzonych umysłowo, Kraków 2002, ISBN: 978-83-

7587-2

Strony WWW:

www.szkolnictwo.pl

www.wikipedia.org

www.wiw.pl

www.edi.edu.pl