Grocjusz / Holender/ ojciec teorii praw natury -doktryna stanowi novum .Próbuje prawa naturalne zlaicyzować ,odseparować od źródła jakim jest Bóg, różnica od starożytności i średniowiecza. Wiek XVIII odkrycia geograficzne -wnioski na podstawie obserwacji ,

przemiany gospodarcze ,powstanie warstw burżuazyjnych ,które próbują się emancypować ,

formułuje postulaty:

-stan natury

-prawo natury 3 terminy na które będą się wypowiadać myśliciele XVIII wieku

-umowa społeczna

Stan natury -stan przed państwowy , w którym żyją ludzie w wspólnotach ,nie ma porządku prawnego.

Umowa społeczna-monent kiedy ludzie zdecydują się do powołania stanu państwowego /struktura państwa ,organizacja/

Prawo natury -związane z losem i życiem człowieka , uznają ,że to prawo jest najważniejsze.

Wiek XVII powstają szkoły prawa natury. Cechą charakterystyczną dla tego wieku są: poszerzone horyzonty myślowe - przez odkrycia geograficzne, autorytet papieża leci na pysk, pojawiają się inne religie. Państwa próbują się uniezależnić od katolicyzmu. System feudalny zaczyna być wypierany wczesnokapitalistycznymi formami. Religię wyprze matematyka, bo należy odwoływać się do czynników, które są pewne. Wszystko to ma wpływ na zmianę światopoglądu społeczeństwa. Człowiek przy pomocy rozumu jest w stanie panować nad przyrodą. Wiek XVII ukształtował osoby, które stworzą nowożytną szkołę natury. Prawo natury ma charakter racjonalny, źródeł poszukuje się w rozumnej naturze człowieka.

Hugo Grocjusz o prawie.

Grocjusz był pierwszym prawnikiem, który dokonał klasyfikacji praw podmiotowych. Prawa dzielił na:

*te, które dają władzę w stosunku do siebie (tzw. wolność),

*te, które są władzą w stosunku do innych ludzi,

*te, które sprowadzają się do władztwa nad rzeczami.

Wg Grocjusza prawo stanowione powinno być zgodne z prawem natury. Podkreślał, iż wszystkim państwom przysługuje równe prawo korzystania z morza. Zajmował się też prawem wojny. Uważał, że nikt ni ma prawa odebrać komuś życia - może co najwyżej sprawować nad nim pieczę. Odróżniał wojny sprawiedliwe od niesprawiedliwych. Twierdził, iż wojnę można sprawiedliwie prowadzić tylko w obronie zagrożonych praw natury. Opowiadał się za humanizacją wojny: głosił obowiązek ludzkiego traktowania przeciwników, oszczędzania kobiet i dzieci. Równocześnie godził się z istnieniem niewolnictwa i kategorycznie protestował przeciwko zasadzie równouprawnienia w społeczności międzynarodowej. Widział w państwie dzieło kontraktu. Dowodził, że jeżeli ludzie w umowie tworzącej państwo przekazali jednostce pełnię władzy, to absolutyzm jest formą legalną, a społeczeństwo jest zobowiązane dotrzymać warunków umowy, nawet gdyby żałowało, że zrzekło się suwerenności. Gorcjusz sympatyzował z władzą absolutną.

Znaczenie Grocjusza dla rozwoju pojęcia „prawo natury”.

Grocjusz uważał, że prawo natury jest zracjonalizowane i autonomiczne, wolne od teologii i religijnego mistycyzmu. Był to pogląd nowy, gdyż do tej pory prawo natury zwykle utożsamiano z prawem boskim i nie wiązano go z rozumem. Prawo natury jest związane z niezmienną naturą człowieka (ona jest jego matką) i istniałoby nawet wtedy, gdybyśmy założyli, że Boga nie ma. Sam Bóg bowiem nie może zmienić prawa naturalnego, które nie ma nic wspólnego z prawem ludzkim i prawem boskim pozytywnym.

Zasady prawa natury według Grocjusza.

Wśród fundamentalnych zasad prawa natury Grocjusz wymieniał:

*obowiązek nienaruszania cudzej własności (podział na „moje” i „twoje”),

*obowiązek wynagradzania szkód,

*obowiązek dotrzymywania umów (pacta sunt servanda), ponieważ brak tej zasady uniemożliwiłby życie w społeczeństwie,

*obowiązek ponoszenia kary za popełnione przestępstwa.

Uważał, że są one wartościami samoistnymi i uniwersalnymi. Są one nierozerwalnie związane z naturą człowieka, są prawami podmiotowymi, rodzącymi roszczenia, których można dochodzić na drodze sądowej.

GROCJUSZ (HUGO DE GROT): przedstawiciel szkoły prawa natury z XVII wieku. Autor: "O prawie wojny i pokoju", "Wolność mórz". Jego doktryna faworyzowała warstwę, z której się wywodził (mieszczaństwo). Był zwolennikiem absolutyzmu monarszego. Ludzie żyjący w stanie natury będą dążyć do społeczeństwa, a potem państwa, bo w ludziach istnieje popęd społeczny. Są 2 metody stwierdzające:

1) apriori (metoda wprost, bez doświadczenia, ludzie z rozumu wiedzą, że ich prawa i popęd społeczny istnieją, więc apriori dążą do życia w pokoju z innymi ludźmi)

2) aposteriori (metoda na podstawie doświadczenia i obserwacji, zauważamy, że w ludziach jest popęd społeczny, który pcha ludzi do zawarcia umowy społecznej).

Koncepcja prawa natury:

Twierdził, że jest ono prawem powszechnym, uniwersalnym, niezmiennym, świeckim. Źródłem prawa natury jest ludzka rozumna natura. Używa sformuowania, że Bóg nie jest w stanie wpłynąć na charakter prawa natury, które jest nakazem prawego rozumu. Zwraca uwagę na 4 zasady prawa naturalnego:

1) umów należy dotrzymywać (pacta sund serwanda) - z tego prawa wynikają kolejne:

2) obowiązek nienaruszania cudzej własności

3) za naruszenie należy dokonać zadośćuczynienia (naprawić szkodę)

4) poniesienie kary dla naruszyciela.

zasady te powinny też obowiązywać w prawie międzynarodowym. W prawie narodów dostrzegamy element prawa pozytywnego i naturalnego. Po zawarciu umowy, gdy państwo już jest, to suwerenem jest naród. Umowa nie jest dana na zawsze społeczeństwu, a naród może zrzec się suwerenności dla grupy lub jednostki. Naród przekazując suwerenność może wpisać różnego rodzaju zastrzeżenia. Obie strony muszą dotrzymywać umowy - społeczeństwo nie stawia oporu wobec władzy, a jeśli był opór to dlatego, że suweren nie przestrzegał warunków umowy. Państwo mogło powstać na podstawie dobrowolnej umowy społecznej, ale zdobycie suwerenności może odbywać się na zasadzie podboju i tak samo można podbić państwo.

Grocjusz stworzył teorię wojny sprawiedliwej, gdy obywatele innego państwa są terroryzowani, to można najechać, aby pomóc tamtemu społeczeństwu i teorię wojny niesprawiedliwej. Wymieniał zasady humanitarne podczas wojny: nie narażanie życia kobiet i dzieci, oszczędzanie ludzi cywilnych. Wojna to słuszny środek do rozstrzygania konfliktów międzynarodowych.

Grocjusz jest twórcą nowożytnych praw podmiotowych. Traktuje je jako subiektywne uprawnienia jednostki, dzieli je na 3 grupy:

1) władztwo wobec samego siebie

2) władztwo nad innymi ludźmi (ojca nad synem, pana nad chłopem)

3) władztwo nad rzeczami (prawo rzeczowe, ograniczone prawo rzeczowe).

GROCJUSZ - „Wolność mórz” „O prawie wojny i pokoju”; pr. nat.; związane z niezmiennymi cechami ludzkiej natury; bóg nie może go zmienić; oddzielone od treści religijnych, są dobre lub złe same przez się,a nie dlatego że je takimi Bóg ogłosił; źródłem pn jest badanie społecznej natury człowieka; bezpieczeństwo własności i handlu dla burżuazji a nie postulat władzy dla niej; Ustrój polityczny - nie ma idealnego; akceptował ideę suwerenności ludu, wybór ustroju należy do narodu; wolność ludzi i narodów może być przedmiotem obrotu; monarcha może zdobyć pełnię wł. przez podbój; lud może wystąpić przeciw wł. który łamie zastrzeżenia i warunki; podstawowe pr. natury - 1)obowiązek nienaruszania cudzej własności 2)obowiązek wynagradzania szkód 3)obow. dotrzymywania umów 4)obow. ponoszenia kary za popełnione przestepstwa; tylko w obronie pr.nat. wojna jest usprawiedliwona;

GROCJUSZ -uznał ,że prawo natury należy zlaicyzować ,jest prawem ponadczasowym ,

czyli uniwersalne i niezmienne. Od początku istnienia w stanie natury kiedy nie było prawem,

kiedy był chaos ,kiedy nie było współpracy .W związku z tym ludzie kierują się prawem naturalnym ,ludzie dochodzą do wniosku ,że należy powołać stan państwowy na mocy umów społecznych .Kierując się prawem naturalnym poznają go prze to ,że są istotami rozumnymi .Źródłem prawa natury jest ludzka natura -społeczna. Źródłem prawa natury nie będzie Bóg tylko niezmienna społeczna ludzka natura .Natura ludzka z jedne strony jest cielesna kieruje się instynktem ,samo zachowaniem , nie wyznacza granic zachowań.

Uzupełnieniem jest rozumność ,to rozum wyznacza granice zachowania człowieka zgodnego z instynktem samozachowawczym. W związku z tym człowiek odkrywa poprzez rozum tą naturę ludzką .Sterując się świadom jest ,że tkwi w nim pęd społeczny a zatem będzie dążyć do stworzenia zorganizowanej wspólnoty. Bo instynkt samozachowawczy i społeczny natury każą mu stworzyć taką wspólnotę ,która mu zapewni życie w pokoju i poczuciu bezpieczeństwa. Dlatego też prawem natury zdefiniował :jest to nakaz prawego rozumu. Ponieważ każdy człowiek jest istotą rozumną ,każdy odkrywa te prawa sterującego jego życiem ,dlatego te prawa są takie same dla wszystkich.

Zasady prawa natury - zasady ,które są nie tylko w stosunkach między jednostkami ,ale powinny być stosowane w relacjach między narodami ale i państwami. 4 Zasady -1 jest priorytetem :pacta sun serwanta tzn. 1/ obowiązek dotrzymywania umów.

2/obowiązek nienaruszania cudzej własności

3/a jeśli cudzą własność naruszyłeś obowiązek naprawienia szkody

4/obowiązek poniesienia kary za uczynienie szkody

Stan natury ,potem zawarcie umowy społecznej -istnieje państwo.

Grocjusz uważał ,że suwerenność w państwie może należeć do narodu ,co nie oznacza ,że suwerenność naród będzie posiadał na wieczność. Może on 2 sposobami przekazać suwerenność komu innemu ,albo monarsze /rządy jedynowładztwa/ bądź przekazać władze w grupie osób /rządy arystokracji -ustrój republikański/ .Na drodze dobrowolnej lud przekazuje władzę nad sobą albo na drodze podboju ,następnie przejęcie władzy. Przy przekazaniu tej władzy zawiera się umowę społeczną ,która może zawierać warunki , której ma przestrzegać jedna i druga strona- zgodnie z zasadą umów należy dotrzymywać.

Wg Grocjusza to kwestia praw podmiotu-twórca nowożytnej teorii praw podmiotowych ,

dokonał rozdziału między prawem przedmiotowym a podmiotowym. W myśl prawa przedmiotowego każda rzecz, człowiek., instytucja ma ściśle określone miejsce w organizmie państwa ,przypadkowe zadania. W przypadku prawa podmiotowego nadaje się ludziom określone uprawnienia /nawet to właściwość moralna/

Wizja -koncepcja w przypadku podmiotu:

-władztwa nad samym sobą,

-władztwa nad innymi osobami /władza ojca nad dzieckiem ,pana nad chłopem/

-władztwo nad rzeczami /prawo własności, zastawu ,najmu/.

Grocjusz był wyrazicielem teorii wolności morza ,był dzieckiem swojej epoki i klasy z której się wywodził / w tym czasie Holandia nie miała dostępu do morza/ mówił o dostępie wszystkich, równości tego dostępu do mórz ,a jeśli chodzi o równości narodów ,to jest hierachizacja ,czyli sa takie które powinny rządzić ,zwolennik humanitarnej wojny ,żeby było jak najmniej ofiar ,najmniej w zapleczu wojny /kobiety ,dzieci/

Grocjusz / Holender/ ojciec teorii praw natury -doktryna stanowi novum .Próbuje prawa naturalne zlaicyzować ,odseparować od źródła jakim jest Bóg, różnica od starożytności i średniowiecza. Wiek XVIII odkrycia geograficzne -wnioski na podstawie obserwacji ,przemiany gospodarcze ,powstanie warstw burżuazyjnych ,które próbują się emancypować , formułuje postulaty: stan natury, prawo natury, umowa społeczna

Stan natury -stan przed państwowy , w którym żyją ludzie w wspólnotach ,nie ma porządku prawnego. Umowa społeczna- moment, kiedy ludzie zdecydują się do powołania stanu państwowego /struktura państwa ,organizacja/

Prawo natury -związane z losem i życiem człowieka , uznają ,że to prawo jest najważniejsze.

GROCJUSZ -uznał ,że prawo natury należy zlaicyzować ,jest prawem ponadczasowym ,

czyli uniwersalne i niezmienne. Od początku istnienia w stanie natury kiedy nie było prawem,

kiedy był chaos ,kiedy nie było współpracy .W związku z tym ludzie kierują się prawem naturalnym ,ludzie dochodzą do wniosku ,że należy powołać stan państwowy na mocy umów społecznych .Kierując się prawem naturalnym poznają go prze to ,że są istotami rozumnymi .Źródłem prawa natury jest ludzka natura -społeczna. Źródłem prawa natury nie będzie Bóg tylko niezmienna społeczna ludzka natura .Natura ludzka z jedne strony jest cielesna kieruje się instynktem ,samo zachowaniem , nie wyznacza granic zachowań. Uzupełnieniem jest rozumność ,to rozum wyznacza granice zachowania człowieka zgodnego z instynktem samozachowawczym. W związku z tym człowiek odkrywa poprzez rozum tą naturę ludzką .Sterując się świadom jest ,że tkwi w nim pęd społeczny a zatem będzie dążyć do stworzenia zorganizowanej wspólnoty. Bo instynkt samozachowawczy i społeczny natury każą mu stworzyć taką wspólnotę ,która mu zapewni życie w pokoju i poczuciu bezpieczeństwa. Dlatego też prawem natury zdefiniował :jest to nakaz prawego rozumu. Ponieważ każdy człowiek jest istotą rozumną ,każdy odkrywa te prawa sterującego jego życiem ,dlatego te prawa są takie same dla wszystkich.

Zasady prawa natury - zasady ,które są nie tylko w stosunkach między jednostkami ,ale powinny być stosowane w relacjach między narodami ale i państwami. 4 Zasady -1 jest priorytetem :pacta sun serwanta tzn. 1/ obowiązek dotrzymywania umów., 2/obowiązek nienaruszania cudzej własności 3/a jeśli cudzą własność naruszyłeś obowiązek naprawienia szkody, 4/obowiązek poniesienia kary za uczynienie szkody

Stan natury ,potem zawarcie umowy społecznej -istnieje państwo. Grocjusz uważał ,że suwerenność w państwie może należeć do narodu ,co nie oznacza ,że suwerenność naród będzie posiadał na wieczność. Może on 2 sposobami przekazać suwerenność komu innemu ,albo monarsze /rządy jedynowładztwa/ bądź przekazać władze w grupie osób /rządy arystokracji -ustrój republikański/ .Na drodze dobrowolnej lud przekazuje władzę nad sobą albo na drodze podboju ,następnie przejęcie władzy. Przy przekazaniu tej władzy zawiera się umowę społeczną ,która może zawierać warunki , której ma przestrzegać jedna i druga strona- zgodnie z zasadą umów należy dotrzymywać.

Wg Grocjusza to kwestia praw podmiotu-twórca nowożytnej teorii praw podmiotowych ,

dokonał rozdziału między prawem przedmiotowym a podmiotowym. W myśl prawa przedmiotowego każda rzecz, człowiek., instytucja ma ściśle określone miejsce w organizmie państwa ,przypadkowe zadania. W przypadku prawa podmiotowego nadaje się ludziom określone uprawnienia /nawet to właściwość moralna/

Wizja -koncepcja w przypadku podmiotu:

-władztwa nad samym sobą,

-władztwa nad innymi osobami /władza ojca nad dzieckiem ,pana nad chłopem/

-władztwo nad rzeczami /prawo własności, zastawu ,najmu/.

Grocjusz był wyrazicielem teorii wolności morza ,był dzieckiem swojej epoki i klasy z której się wywodził / w tym czasie Holandia nie miała dostępu do morza/ mówił o dostępie wszystkich, równości tego dostępu do mórz ,a jeśli chodzi o równości narodów ,to jest hierarchizacja ,czyli są takie które powinny rządzić ,zwolennik humanitarnej wojny ,żeby było jak najmniej ofiar ,najmniej w zapleczu wojny /kobiety ,dzieci/

Umowa społeczna według Thomasa Hobbesa: przyczyny jej zawarcia, treść i skutki.

Przyczyny:

*zachowanie życia i bezpieczeństwa (ta chęć wynika z rozumu) - cel utylitarny,

*zakończenie walki wewnętrznej, wyjście z chaosu,

*wyjście z walk wszystkich ze wszystkimi i zapewnienie ochrony,

*osiągnięcie równości, harmonii.

Treść:

*ma postać jednego aktu,

*zawierana na korzyść trzeciego (suwerena),

*umowa każdego człowieka z każdym o to, że oddają się pod władzę osoby trzeciej - suwerena, nie będącej podmiotem umowy i mającej postać zbiorowości (zgromadzenia) bądź jednostki (za czym optował Hobbes).

Skutki:

*umowa jest niezrywalna,

*oddanie się władcy jest całkowite,

*umowa zapewnia ład i bezpieczeństwo,

*silna władza państwowa zapewnia życie w zgodzie z prawem natury,

*„jak nie ma władzy, to nie ma społeczeństwa”.

Stan natury w ujęciu Hobbesa

Hobbes:

*ludzie kierują się namiętnościami (dążą do bogactwa),

*z natury ludzie są równi,

*ludzie niechętnie przestrzegają jednego prawa, nie szanują się nawzajem,

*stan natury jest stanem chaosu, stanem ciągłego zagrożenia wojną, otwartym konfliktem,

*ponieważ nie ma państwa, nie ma też społeczności - jest tylko zbiorowość.

TOMASZ HOBBES: stan natury, prawo natury i umowa społeczna. Obserwował ludy tubylcze i wyszedł z założenia, że przed państwem istniał stan natury, gdzie ludzie żyli niezależnie , nie znali obowiązków. Granicą naturalnej wolności była siła rozumu ludzkiego. Ludzie kierowali się swoimi instynktami., ideą posiadania władzy i majętności, stan ten był stanem wiecznej wojny. Ciągle było niebezpiecznie. Hobbes zauważył, że w człowieku tkwi instynkt samozachowawczy. Jednostki zawiązują kontrakt, czyli umowę społeczną, na podstawie której przekazują zakres swojej wolności na rzecz jednej jednostki. Każda jednostka zrzeka się dobrowolnie swojej wolności pod warunkiem, że tak uczyni każda inna jednostka. Tak powstanie społeczeństwo i państwo, które Hobbes nazwał lewiatan (stwór bibilijny), gdzie bóg śmiertelny panuje i podporządkowany jest Bogu nieśmiertelnemu. Pojawia się państwo, na czele którego stoi lewiatan, ma on nieograniczoną i niepodzielną władzę. Faworyzuje monarchię absolutną. Legiatan sprawował najwyższą władzę w polityce i religii. Władca decydował jak ma wyglądać życie społeczeństwa. Nie ma pośrednich instytucji. Społeczeństwo jest mu podporządkowane i nie ma prawa zastosować oporu wobec niego. Lewiatan ma prawo do tworzenie prawa pozytywnego i jego interpretacji. Prawo natury istniało jeszcze w stanie natury, obowiązywało wszystkich ludzi, ale oni nie postępowali zgodnie z nim, bo groziłoby to utratą zdrowia, mienia. Wg. Habbesa prawo jest zespołem reguł, które zakazują człowiekowi czynić to, co jest szkodliwe dla ich zdrowia. Jest ono powszechnie znane, ale ludzie boją się go przestrzegać, np:. unikania konfliktów.

Lewiatan tworzy prawo pozytywne wyrażające wolę suwerena, nakazuje ludziom to, co jest słuszne i sprawiedliwe. Jest to rozkaz suwerena, prawo obowiązuje od momentu jego ogłoszenia przez pracodawcę. Suweren ma stworzyć warunki pokoju i bezpieczeństwa. Obydwa prawa wzajemnie się uzupełniają. Prawo natury staje się w pewnym sensie prawem pozytywnym, bo zyskało statut prawa obowiązującego w państwie. Prawo pozytywne dzieli się na: prawo ludzkie i prawo boskie (uznane przez ludzi kościoła). Prawo wg. Hobbesa podzielone jest na: fundamentalne i niefundamentalne.

TOMASZ HOBBES - A) Stan Natury - Człowiek z nat. jest egoistą; każdy chce mieć dla siebie więcej; to popycha do konfliktów; w okresie pierwotnym: wojna wszystkich ze wszystkimi; subiektywna wolność daje każdemu pr. do każdej rzeczy; pn rozwija się, gdy ludzie zrezygnują z części swych pr. i wybiorą pokój nad wojnę; B) Umowa Społeczna - umowa każdego z każdym; z zawarciem umowy znika wolność naturalna; pojawia się życie społ., pr, wł. chroniona pr.; p. tworzy wolna decyzja ludzi; nikt nie może być zwolniony z umowy, pod pretekstem, że suweren jej nie zachował; suweren nie jest stroną umowy; C) Absolutyzm Państwa - suweren nie podlega kontroli, władzę otrzymał w darze od ludzi; pr. suwerena są niepodzielne; nie może ich delegować, ani utracić; p. zwierzchnictwo nad kościołem; s. jedyny reprezentant poddanych; wolności obywateli otrzymane i gwarantowane przez p.; tylko absol. władca może skutecznie rządzić ludzmi; mądry władca nigdy nie będzie tyranem; państwo absol. miało zapewnić ład i bezpiecz.;

Tomasz Hobbes /czyt.Hobs/ Anglik

Doktryna pesymistyczna pod względem antropologicznym .Na podstawie lektur i opowieści z

Związanych z odkryciami geograficznymi .stwierdził , że w stanie natury ludzie funkcjonują w totalnym chaosie i anarchii. Bo człowiek z natury jest istota złą ,między ludźmi nie widać różnic pod względem naturalnym ,co każdy kieruje się swoimi egoistycznymi dążeniami posiadania majętności ,władzy zaszczytów . Skoro każdy kieruje się tym i dąży do tego ,nie ma nad sobą żadnej władzy dlatego dochodzi do naruszeń ,jest to wojna wszystkich ze wszystkimi :granica tu jest tylko siła i rozum.

Każdy kierując się tym ,dążąc do osiągnięcia swoich potrzeb może zawładnąć czegoś, kogoś i życia -jest tu strata ,utrata majątku i życia .W związku z tym ludzka zła natura pcha do walki ,a z drugiej strony w ludzkiej naturze odzywa się instynkt samozachowawczy /utrata życia/ i ten instynkt jest silny ,że staje się podstawą egzystencji ludzkiej. W związku z tym człowiek ,za pośrednictwem rozumu wie ,że trzeba ograniczyć tą naturalną wolność i zorganizować taki twór ,który da poczucie pokoju i bezpieczeństwa i stworzyć państwo. Ludzie jak dążą do tego przekonania zawrą umowę społeczną ,jest to umowa każdego z każdym tzn. że każda jednostka zobowiązuje się pozbawić tego naturalnego uprawnienia pod warunkiem ,że uczynią to inni w takim samym stopniu zakresie .W ten sposób powstanie państwo ,które Hobbes utożsamia ze społeczeństwem i powstaje w ten sposób państwo. Lewiatan który jest biblijnym potworem ,który będzie sprawował władzę śmiertelną celem zabezpieczenia pokoju i dania bezpieczeństwa ludziom ,a czynić to będzie pod nadzorem Boga nieśmiertelnego . W ten sposób powstało państwo składające się z jednostek ludzkich ,które uprawnienia przekazały suwerenowi .Suweren posiada władze na podstawie umowy społecznej skoro władze przekazano . Władza suwerena ma dać bezpieczeństwo i pokój i nie można go pozbawić władzy choć będzie tyranem. Suweren jest panem życia i śmierci swoich poddanych.

Sprawuje władzę w pełni :ustawodawczą i jest interpretatorem tego prawa , sprawuje władze wykonawczą i sądowniczą .Nie dopuszcza do władzy organizacji innych i jakichkolwiek jednostek. Suweren jest przedstawiony -to wielki potwór w którym znajdują się małe istoty ludzkie .W jednej ręce dzierży miecz /władza świecka/ w drugiej brewiarz -symbol władzy duchownej. Podporządkowany jest kościół ,ustala światopogląd za to że dostają ludzie od niego pokój i bezpieczeństwo. Zakres wolności jednostek sprowadzany jest do tego ,że mogą zawierać umowy kupna /kupna art.spożywczych .wybierać miejsce zamieszkania. Zwolennik rządów jednostki monarchicznej ,dopuszcza władze grupy osób .Ważne jest to żeby władza była niepodzielna i nieograniczona. Dlatego , że w innych przypadkach istnieją :zamach stanu , zabójstwa władcy ,wtedy konsekwencją jest powrót do chaosu ,stanu natury dlatego muszą ludzie się godzić nawet na władzę tyrańską . Koncepcja prawa natury : Wg Hobbesa prawo natury jest jeszcze w stanie natury ,niemniej ludzie nie przestrzegają go w stanie natury. Prawa natury są to ogólne reguły nie spisane ,nie sformułowane , które powszechnie obowiązują bo ludzie swoim rozumem je odkrywają w niezmiennej naturze. A skoro je odkrywają tzn. że jest takie samo dla wszystkich .Definicja prawa natury /treść/ : „masz unikać tego co szkodzi twojemu życiu”

Prawo natury wzmocnieniu ulega w stanie państwowym bo wtedy jest możliwość wyegzekwowania od ludzi przestrzegania tego prawa .Oprócz prawa natury musi być zdefiniowane prawa pozytywne .Wg Hobbesa jest to rozkaz suwerena usankcjonowany tzn.pochodzi od suwerena ,jego wola, decyzja a dlatego może stać się prawem usankcjonowanym bo posiada środki przymusu , że może wyegzekwować posłuszeństwo wobec prawa poddanych ,wobec swojego rozkazu .Prawo obowiązuje wszystkich w momencie kiedy jest sformułowane w ten sposób ,że jest jasne ,wyraźne i musi być wskazany twórca tego prawa oraz musi być ogłoszone . Od tego momentu jest to prawo powszechnie obowiązujące. Relacje między prawem natury a prawem pozytywnym -nie są przeciwne oba stanowią jeden wielki system prawa w ramach którego się uzupełniają .Prawo naturalne staje się prawem pozytywnym o ile swoją moc uzyska dzięki poparciu prawa pozytywnego. Natomiast prawo pozytywne staje się prawem naturalnym o ile postulaty prawa naturalnego stają się postulatami prawa pozytywnego. Prawo natury może ale nie musi stanowić źródła dla prawa pozytywnego ,nie obowiązuje suwerena który stoi ponad prawem.

Kolejny podział : prawo natury które Hobbes utożsamia z moralnością .Prawo pozytywne ludzkie i boskie /ludzie które stanowią prawo kościelne/

Kolejny podział:

1.prawo fundamentalne

2.prawo niefundamentalne

Ad.1 takie reguły prawne bez których państwo nie może istnieć

Ad.2 te zasady prawne ,które nie mają wpływu na istnienie i rozwój państwa

Prawo pozytywne nie musi być systemem idealnym ,słusznym i sprawiedliwym ,nie jest poddane ocenie pod względem aksjologicznym /ocennym/ . Istotą tego prawa jest by utrzymać panujący porządek publiczny ,bezpieczeństwo i pokój. Suweren dokonuje na podstawie prawa pozytywnego ,wskazuje co jest dobre, słuszne a co nie ,wg suwerena należy się kierować zasadami .Suweren w imię interesu publicznego może dopuszczać się do zabójstwa swoich poddanych .W tym jest sprzeczność ,ponieważ w uzasadnieniu władzy suwerena jest ,że ludzie mogą chronić życie pod jego władzą ,z drugiej strony może pozbawić jednostkę życia .

POZYTYWIZM PRAWNY pod presją rozwoju nauk przyrodniczych; musiał odrzucić pr.nat., bo stało na drodze do kapitalizmu (pr. wrodzone, idee dem. burż.); negacja szkoły historycznej w prawoznawstwie; Cechy: Dogmatyzm (programowa apolityczność, metafizyczny ahistorycyzm), Formalizm (idealistyczne traktowanie pojęć pr. i systemu pr.); Prawo - tylko system norm ustanowionych przez suwerenną wł,;

LIBERAŁOWIE: wychodzili z założenia, że państwo jest tworem sztucznym, złą koniecznością. Jedyną naturalną strukturą jest społeczeństwo, które składa się z sumy jednostek. Każdą jednostkę należy uszanować. Jednostka jest pierwotna wobec państwa i społeczeństwu można zapewnić odpowiednie prawo. Charakterystyczne cechy liberałów:

1) indywidualizm: jednostka jest najważniejsza; z indywidualizmem wiąże się pojęcie leseferyzm, czyli pozwolenie realizować się jednostce, nie ingeruje się w sferę gospodarczą, jednostka podejmuje działanie,

2) szeroki zakres wolności jednostki: myśli, poglądów, wyznania, postulaty wolności ekonomiczne i polityczne, dostęp do wiedzy dla wszystkich. Najważniejsze jest prawo posiadania własności, człowiek może posiadać własność indywidualną.

3) ograniczony aparat państwowy: liberałowie są przeciwnikami wszechobecności państwa we wszystkie sfery życia. Aparat państwowy musi być podzielony, aby był odpowiedni

4) ograniczenie zadań państwowych: zadania państwa wg. liberałów to wewnętrzny porządek i bezpieczeństwo w państwie, oraz bezpieczeństwo zewnętrzne.

Liberałowie zwracali uwagę, że to nie państwo ma się bogacić, a obywatele i dlatego państwo nie ingeruje w sferę gospodarczą. Idea takiego rządu - aby był najmniej uciążliwy (małe wydatki, niskie podatki). Instytucje użytku publicznego to: mosty, ulice, szkoły publiczne. W XIX wieku pojawili się dwaj przedstawiciele liberalizmu sceptycznego (krytycznego): A de Tocgoeville i J. S. Mill. Uważali, że obok inicjatywy powinna pojawić się interwencja państwa w sferę gospodarczą.

Liberalizm - elementy charakterystyczne dla doktryn liberalnych.

Rozmaicie rozumiana niechęć do królewskiego absolutyzmu

Wielkie rewolucje: angielska, amerykańska i francuska sprawiły, że liberalizm stał się ideologią mieszczaństwa jako siły panującej politycznie

Doktryna najbardziej typowa dla kapitalizmu w jego stadium wolnokonkurencyjnym

Zasada leseferyzmu - gospodarka rozwija się najlepiej przy pełnej swobodzie gospodarczej jednostek, bez ingerencji państwa

Człowiek to jednostka gospodarująca (homo oeconomicus), która dąży do maksymalnego zysku lub zmniejszenia strat

Człowiek produkujący działa w idealnych warunkach: nieograniczonej własności prywatnej, całkowitej wolności umów, doskonałej znajomości sytuacji na rynku, całkowicie racjonalnego postępowania w stosunkach społecznych

Skrajny indywidualizm, utylitaryzm

Państwo to stróż nocny, chroniący własność prywatną, czuwający nad przestrzeganiem zasad porządku publicznego

Podkreślanie praw politycznych jednostki, autonomii myśli i sumienia, wolności słowa i druku, prawa jednostki do zrzeszania się i do wyboru zawodu

Podejmowanie problemu równości praw politycznych

Wspieranie konstrukcji demokracji politycznej (liberalizm demokratyczny = demoliberalizm)

LIBERALIZM POLITYCZNY - Liberalizm ukształtował się w wyniku zwycięstwa rewolucji burżuazyjnej. Dał wyraz dążeniom burżuazji do woln. gosp. i polit., uzasadniał racjonalność kapitalist. spos. prod. Idea woln. opierała się na rozwoju wolnego czł. Państwo miało nie ingerować w życie społ. i gosp., wyzwalać maks. aktywność czł. Beniamin Constant - własność - podstawowe pr. człow.; ochrona własn. to podstawowe zadanie p.; udział we wł. przez własność i wykształcenie; wolność - wyzwolenie od przymusu i bezprawia (ściśle sprecyzowane pr. pod., przysługujące jednostce - obywatelowi p.); większość ma pr. zmusić mniejszość do poszanowania porządku; to co nie zakłuca porządku nie podlega wł.; jednostka jest suwerenem; granicę wł. wyznacza sprawiedliwość i pr. jednostek; odrzucił ideę suwerenności ludu; 6 władz: 1. reprezentacyjna trwała, 2. wł. rep. opinii, 3. wł. królewska, 4. wł. wyk., 5. wł. sądowa, 6. wł. municypalna (gdzie dotyczy coś części, tam decyduje część); król panuje nie rządzi; Jeremy Bentham - odrzucił kompromis z tradycją feudalną; Utylitaryzm - człowiek aprobuje to co jest dla niego pożyteczne (co sprawia mu przyjemność); system moralny na podstawie 3 pojęć: interes, przykrość, przyjemność; potrzebne są pr, bo nie wszyscy kalkulują poprawnie; równość wszystkich ludzi i podobieństwo ich natury; Społeczeństwo - luźny agregat jednostek (skupisko atomów); Postępowanie moralne, gdy prowadzi w danych okolicznościach do największego szczęścia największej ilości ludzi (to powinna być też zasada p. ze środkiem - socjalnego ustawodawstwa); Prawo - racjonalne, gdy użyteczne, gdy potrafi zapewnić bezpieczeństwo, posiadanie, równość; tylko w demokracji interes rządzących i rządzonych jest identyczny; pełna wolna konkurencja; bogactwo przedsiębiorstwa - droga do dobrobytu powszechnego; John Stuart Mill - (lib. scept.); dopuszczał odejście od nieingerencji p.; przyjemności nie są równe; wolność - indywidualna odrębność jednostki; konflikt między interesem jednostki i ogółu; pr. tkwiące w naturze człow. - wolność sumienia, głoszenia poglądów; nie należy ich pozbawiać, chyba, że przez działalność naruszają przekonania innych; społ. kapitalistyczne; pracujący, żyjący z owocu pracy; człowiek ogranicza swą wolność tylko w takim stopniu, w jakim ona przeszkadza innym; obrona interesów ekonomicznych warstw posiadających; powszechne pr. wyb.; równouprawnienie kobiet; Tocqueville - prorok społ. masowego; demokracja - nie tylko forma rządów, wpływa też na idee, uczucia; d. musi istnieć w świadomości politycznej i pr. społecz.; p. musi stworzyć organizację scentralizowaną, równolegle do demokracji; demokracja - formalna równość wobec pr., wpływ mas na rządzenie; ingerencja p. jest procesem nieuchronnym; te same instytucje pr. mogą służyć równym celom i różnym klasom społ.; Ochrona przed tyranią: decentralizacja administracji na rzecz samorządu; nowa elita zawodowa i intelektualna w miejsce arystokr.; podniesienie wartości moralnych ponad politykę; Religia spaja społ. i stabilizuje p.;

Umowa społeczna według Johna Locke'a: przyczyny jej zawarcia, treść i skutki.

Przyczyny:

*brak obiektywności w ocenianiu swoich praw,

*brak gwarancji praw,

*brak władzy podtrzymującej słuszne wyroki i wykonującej je,

*egzekucja praw naturalnych,

*stan natury jest niepewny, a nadużywanie prawa natury grozi zamętem i nieładem.

Treść:

*umowa jest dwufazowa: I faza - powstanie społeczeństwa (civil society), pactum unionis - zjednoczenie; II faza - społeczeństwo poddaje się rządowi, pactum subiectionis,

*powstała z mocy umowy władza powinna być podzielona na prawodawczą (społeczeństwo), wykonawczo-administracyjno-sądowniczą (z monarchą na czele) i federacyjną (polityka zagraniczna, za którą odpowiadał monarcha).

Skutki:

*istnieje możliwość oporu wobec władzy ale jest on złem ostatecznym,

*uzyskanie prawa do skutecznej ochrony własności, a także umocnienie innych praw,

*zerwanie pactum subiectionis nie powoduje zerwania pactum unionis,

*możliwe są zmiany ustrojowe

John Locke jako prekursor liberalizmu.

Liberalizm Locke'a zbudowany był na analizie stanu przedpaństwowego, w którym to (wg niego) ludzie żyli w wolności i równości. Utylitaryzm, objawiający się w zrzeczeniu się przez ludzi tych praw naturalnych na rzecz powstania państwa zapewniającego skuteczniejszą ich ochronę, zaprowadził Locke'a do sformułowania zasady indywidualizmu i leseferyzmu, czyli wolności jednostki od państwa. Ograniczał on bo wiem funkcję państwa do zabezpieczenia życia i własności obywateli; zakazywał władzy wkraczać do sfery produkcji, do życia religijnego, kulturalnego i społecznego. Opowiadał się za autonomią partii politycznych, stowarzyszeń, spółek, przedsiębiorstw i korporacji.

Indywidualizm, a więc jedna z podstawowych idei liberalizmu, objawia się również w poglądach Locke'a na temat władzy ustawodawczej, która nie była dla niego suwerenna w stosunku do jednostki, wyposażonej w niezbywalne prawa naturalne.

Stan natury w ujęciu Locke'a.

Locke:

*ludzie nie są niewolnikami własnych namiętności,

*obowiązuje prawo natury,

*ludzie są wolni i równi, co wynika z tego, że prawa te zostały im nadane przez Boga,

*nie można popełniać samobójstw ani oddawać się w niewolę,

*każdy człowiek ma prawo do własności i wolności sumienia,

*sami sobie musimy być sędziami.

JOHN LUCKE: prezentuje bardziej optymistyczną doktrynę w zakresie prawa natury. Wg. niego w stanie natury panuje względna szczęśliwość. Każdy zna podstawowe zasady naturalne. Człowiek jest rozsądny i racjonalny, nie ma miejsca na wojnę. Mogą się pojawić jednostki, które mogą naruszać prawo natury, dlatego ludzie mają prawo do osądzania i karania takich osób. Zakaz odbierania sobie i komuś życia. Jest tu względna szczęśliwość, bo ludzie osądzając i karając mogą kierować się miłością własną i stosować nierównomierne kary. Aby było państwo musi być zawarta umowa społeczna, ale jest to zło konieczne, najważniejsze jest dobro jednostki, ludzie nie zrzekną się naturalnych uprawnień. Umowa społeczna składa się z 2 etapów:

1) ludzie łączą się i tworzą społeczeństwo

2) jest to pakt o rządzie, władzę ma określony rząd.

W myśl prawa pozytywnego ludzie nie są sobie równi. Państwo stanowi i egzekwuje prawo stanowione, funkcje legistyczną i wykonawczą. Sfera gospodarcza pozostawiona jest obywatelom. Jest trójpodział władzy:

1) władza legistacyjna i ustawodawcza (izba panów i lordów)

2) władza wykonawcza (król i ministrowie oraz wymiar sprawiedliwości)

3) władza federacyjna, zajmowała się polityką zagraniczną.

Prawo do oporu: rozróżnia 2 sytuacje:

1) wobec idei państwa (Locke nie przewiduje takiej możliwości),

2) wobec określonej formy rządów (ludzie mogą okazać niezadowolenie za pośrednictwem wyborów).

Państwo nie ingeruje w sferę gospodarczą, prawo do własności indywidualnej jest nienaruszane, a jego źródłem jest praca ludzka. Ile posiada człowiek zależy od jego przedsiębiorczości. Źródłem własności może być dziedziczenie oraz przekazanie jakiejś majętności. W doktrynie Lockea można znaleźć część doktryny liberalnej. Państwo liberalne nie ingeruje w sferę gospodarczą, podział władzy. Jest możliwość tworzenia organizacji społecznych, handlowych, politycznych.

W "Liście o tolerancji" stwierdził, że należy uszanować każdą religię i przynależność do danego kościoła. Jego główne dzieło "Dwa traktaty o rządzie" jest liberalizmem artystycznym, bo w prawie pozytywnym występuje zróżnicowanie w społeczeństwie, zwłaszcza przez majątek. Ludzie przedsiębiorczy są bogatsi (arystokracja, szlachta, bogatsze ziemiaństwo).

JOHN LOCKE - „List o tolerancji” „Dwa traktaty o rządzie”; A) Stan Natury - stan wolności i względnej pomyślności; zupełna równość; o treści pn decyduje rozum; każdy ma pr. karać naruszycieli swego pr. pod.; ludzie ustanowili rząd, gdyz sn był niepewny; B) Umowa Społeczna - Dwa akty umowy: umowa między jednostkami (powołuje społeczeństwo), umowa społ. z władzą (powołuje p.); obalenie wł. nie niszczy całego porządku społ. - bo jest starszy niż p.; Liberalne Państwo - priorytet jednostki przed p.; p. jest tworem sztucznym; wszelkie pr. nat. są zachowane, na p. przekazano tylko pr. represjonowania gwałcicieli tych pr.; Funkcje p.: tworzenie pr. poz., egzekwowanie ich, obrona na zewnątrz; własność jako podst. pr.nat. jest święta, nietykalna, oparta na pracy; C) Rząd - inne instytucje społ. nie są zależne od p., które też jest instytucją społ.; można normalnie zmienić rząd, ale może to doprowadzić do anarchii; zmiana będzie zmianą umowy społ.; D) Podział Władzy - powinny istnieć 3 wł. prawodawcza, wyk. (rządzenie, wym. sprawiedliwości) i federacyjna (pol. zagraniczna); ostatnia to prawie to samo co wyk.; nie należy łączyć wyk i ust; ust. to wł.najw.; kto na obszarze p. korzysta z jego ochrony, daje milczącą zgodę na zasady umowy społ.;

Przedstawiciel szkoły prawa natury Locke /czyt.Lok/

Teoria bardziej optymistyczna ,prekursor myśli liberalnej ,koncepcja stanu natury w przeciwieństwie do Hobbesa .W stanie natury wszyscy są równi .wolni ,panuje tu względna błogość ,wszyscy przestrzegają podstawowych zasad prawa natury ,którymi są : prawo do życia, wolności, własności .Są to fundamentalne uprawnienia ludzkie ,których ani sam człowiek nie może siebie pozbawić ani żadna inna istota ludzka ,prawa niezbywalne. Człowiek odkrywa je za pośrednictwem swojego rozumu ,pośrednio pochodzą od natury ludzkiej niezmiennej .

Twórcą wszechświata i natury człowieka jest Bóg i człowiek tylko swoim rozumem odkrywa te prawa . Bóg stworzył świat i w związku z tym naturę aby dały człowiekowi szczęście . W związku z tym celem człowieka jest bycie szczęśliwym. A skoro się tak dzieje człowiek nie może się życia pozbawić /zakaz samobójstwa/ .Względna błogość i szczęśliwość dlatego ,że nie ma wartości między złym czynem a konsekwencją tego czynu. Zawrą umowę społeczną ,umowa społeczna nie pozbawi ich tych naturalnych uprawnień tylko ma je wzmocnić -sankcja ze strony władzy państwowej .

Umowa składa się z dwóch etapów :

1.jednostki między sobą się umawiają i tworzą społeczeństwo

2.społeczeństwo na zasadzie zaufania ,powierza władze nad sobą rządowi obywatelskiemu

Konsekwencje :

Nie ma przekazania wszelkich praw na władzę -dotyczy tylko wąskiego zakresu .Problem prawa oporu generalnego ,prawo do oporu pozbawienia władzy nie powoduje powrotu do stanu natury ale społeczeństwo zostaje bez władzy /I etap umowy/ i dokonują wyboru innej władzy.

Kiedy powołane jest już państwo występuje trójpodział władzy :

1/władza ustawodawcza -sprawuje Izba Lordów i Izba Gmin ,skład Izby Lordów -na drodze dziedziczenia ,Izba gmin -ziemiaństwo i inna społeczność pochodzi z wyboru .Władza ustawodawcza ma za zadanie tworzyć prawo.

2/władza wykonawcza ,król wraz z rządem /egzekutywa/ egzekwowanie prawa stanowione przez legislatywę

3/władza federacyjna ,która zajmuje się polityką zagraniczną .Wg Locke istnieje możliwość łączenia władzy egzekutywnej i federacyjnej ,bo obie zajmują się egzekwowaniem prawa. Niedopuszczalne jest łączenie legislatywy i egzekutywy niebezpieczeństwem jest to dla praw jednostki ,sytuacja gdy ci sami tworzą prawo i jednocześnie wcielają w życie .W związku z tym rola rządu w państwie do tworzenia prawa, egzekwowania prawa ,prawa do osądzania i karania wszystkich tych którzy naruszają obowiązujące w państwie prawo. Mają z związku z tym czuwać nad pokojem zewnętrznym i bezpieczeństwem wewnętrznym kraju. W pozostałych sferach życia gospodarczego i społecznego duża swoboda dla jednostki, maja prawo organizować się w spółki ,stowarzyszenia o charakterze kulturalnym. W sferze gospodarczej pozostawia się inicjatywę po stronie obywateli.

Struktura społeczeństwa wg Locke : w społeczeństwie w państwie nie ma równości wobec prawa pozytywnego ,obowiązuje cenzus urodzenia czy majątku. Prawo naturalne w państwie zamienia się na prawo pozytywne. Stosunek do własności :własność jest prawem świętym i nienaruszalnym, prawem naturalnym przysługującym każdemu człowiekowi ,prawem przyrodzonym Źródłem i granicą własności jest praca ,człowiek jest biedny czy bogaty jest związany z cechami naturalnymi człowieka. Kolejne źródła własności na drodze dziedziczenia ,kolejne do dobroczynność. Przeciwieństwem własności jest marnotrawstwo ,gdy ktoś wytwarza jakieś dobro /posiada/ i ich nadmiar niewłaściwie spożytkuje /odda ,czy sprzeda/

Alexis de Tocqueville o wolności i demokracji.

Swoje poglądy na temat wolności i demokracji zawarł w traktacie „O demokracji w Ameryce” (dwa tomy). Uważał, że:

*demokracja prowadzi do uniformizacji (zjawiska upodobniania się zachowań członków społeczeństwa globalnego, zachodzącego pod wpływem różnych procesów społecznych) społeczeństwa, nie można jej zatrzymać;

*ratunku należy szukać w społeczeństwie amerykańskim, które jest zaangażowane, ma swój cel; w Ameryce demokracja ma szansę przetrwać, bo tam ludzie od młodości kreują się na liderów;

*gdy istnieje carat, nie ma możliwości rozwoju liderów.

A DE TOCQUEVILLE: żył w XIX wieku, napisał "O dobrym ustroju i rewolucji", "O demokracji w Ameryce" - pisząc ją w połowie XIX wieku przewidział konsekwencje działania mechanizmu demokracji. Dlatego uważano go za człowieka wybitnego.

Analiza rewolucji francuskiej:

Twierdził, że hasła wolności i bohaterstwa były szczytne, ale społeczeństwo nie mogło się nimi cieszyć, bowiem nie zostały zrealizowane. Zauważył, że społeczeństwo i porządek gospodarczy nie uległy zmianie. Rewolucja zlikwidowała hierarchiczne społeczeństwo ludzi równych. Zlikwidowano elitę tworzoną przez arystokrację, która narzucała innym swoje zwyczaje. Została ona bez rządu dusz. Objęli ją literaci (intelektualiści) po rewolucji. Nie wiedzieli oni jak się sprawuje władzę, tworzyli nowe wizje życia w państwie, stworzyli fikcyjne społeczeństwo. Nie wiedzieli jak wyglądają mechanizmy sprawowania władzy. Rewolucjoniści chcieli zlikwidować arbitralną władzę monarszą, ale jej miejsce zajęła scentralizowana władza, która chce podporządkować sobie społeczeństwo w sposób bezwzględny. Próbowali oni atakować inne instytucje m.in. kościół (odwołał się on do wartości wyższych, a nie do rozumu i empiryzmu, chciał utrzymać tradycję, a nowa władza chciała z tym zerwać). Chcieli zlikwidować kościół, ale nie miał on wpływu na życie społeczeństwa. W ten sposób powstała bezkształtna masa (tłum). Stworzyła ludzi równych, a nie wolnych. Nie wiedzieli, jak sprawować władzę.

Tę pustkę zaczęła wypełniać władza polityczna, która przejęła władzę nad społeczeństwem, tzn. w sposób arbitralny rozciągła władzę nad społeczeństwem. A de Tocqueville zauważył, że stworzone społeczeństwo ludzi równych i wolnych jest zjawiskiem negatywnym. To nie tylko struktura władzy, ale pewien typ społeczny, który wszyscy mają równocześnie, i ten system to spełnia: nie ma istnieć ani tradycji, ani obyczajów, ani religii, bo to ma wpływ na demokrację. Konsekwencje:

1) nie ma autorytetu, bo ludzie są równi, występuje skrajne zapatrzenie w siebie i wystąpi autorytet zapatrzony, czyli masa, która tworzy tyranię większościową

2) pojawia się społeczeństwo, w którym brak elity, która mogłaby pracować

3) pojawia się skrajny indywidualizm, który doprowadza ludzi do tego, że zaczęli koncentrować się na swoich dobrach

4) zaczynają rezygnować z życia publicznego i zamykają się w kręgu rodziny

5) nie interesują ich sprawy ogółu, stają się egoistami, nie interesują ich sprawy społeczeństwa. Brakuje elity, która ma przewodzić, nikt nie wyraża zainteresowania sprawami społeczeństwa, ludzie koncentrują się na bogaceniu się.

Wg. niego poprzez skrajny indywidualizm pojawił się despotyzm. Władzę będą sprawować ludzie z przypadku, będą robić, co chcą. W kraju pustkę będzie wypełniać władza arbitralna. Państwo nie chce dojrzałości i odpowiedzialności od swoich obywateli. zastanawia się jak zrobić, aby nie doprowadzić do tyranii. Czynniki, które odpierają tyranię:

1) prawo wyborcze (potrzeba uczestnictwa w wyborach powszechnych: czynnych i biernych)

2) potrzeba tworzenia zrzeszeń i stowarzyszeń (należy nauczyć się kompromisu, bo są sprawy ważniejsze od spraw indywidualnych, czyli sprawy państwowe

3) pogłębienie świadomości przez prasę (media)

4) władza w państwie musi mieć wyznaczone kompetencje poprzez określony porządek prawny

5) decentralizacja

6) przez prasę należy wygłaszać swoje poglądy

7) wola wolności (świadomość, że jestem wolny powinna charakteryzować obywateli)

8) nie można się oderwać od tradycji, obyczajów, religii (te czynniki są wolne)

9) potrzeba stworzenia pewnej elity w społeczeństwie

10) niezależność sądownictwa (nie może być uzależnień od partii itp., bo wtedy nie będzie prawa i równości szans uczestników gry wolnorynkowej i niezawisłości sądów).

A Tocqueville /Francuz/

Dzieło Dawny ustrój i rewolucja /do rewolucji 1779 r we Francji /

W tym dziele poddał analizie założenia twórców rewolucji jak ich późniejsze realizacje

Wg Toc. Hasła które głosiły rewolucja są jak najbardziej szczytnymi hasłami ,niemniej jednak w trakcie tworzenia rewolucji -rewolucjoniści przestali być wierni tym hasłom .rewolucja która miała zmienić stosunku społeczne i gospodarcze ,polityczne zmieniła tylko stosunku społeczne. Zauważył ,że despotyczne rządy monarchiczne .które zostały obalone w wyniku rewolucji zostały zastąpione rządami bardziej absolutostycznymi ,zcentralizowanymi gdzie rozbudowano aparat administracyjny ,gdzie ludowi zabrano zdolność rządzenia sobą ,

pozbawiono go wolności w zakresie myślenia ,mówienia i pisania. Rewolucja obalając arystokrację czyli elitę sprawującą władzę nad ludem , która mimo wszystko kieruje się zasadami ,że lud stał się bezbronny ,pozbawiony autorytetu i tak zwany rząd dusz / rząd który kieruje sposoby myślenia/ przejęli nad nimi literaci. Literaci , którzy spowodowali ,że zaczęto tworzyć fikcyjną rzeczywistość i wydawało się im ,że mechanizm sprawowania władzy jest prosty , w rzeczywistości nie mieli pojęcia o mechanizmach i środkach przy pomocy których można sprawować władzę. Nie brali oni nigdy czynnego udziału w życiu politycznym .W związku z tym nie potrafili właściwie kierować życiem politycznym i społecznym .Najmocniej zaatakowali kościół przede wszystkim ze względu na to ,że kościół odwołując się do wartości płynących spraw objawionych , oni natomiast odwoływali się do panującej hegemonii rozumu. Ponadto kościół głosił zasady hierarchiczności oni natomiast głosili hasło równości i ujednolicenia społeczeństwa. Ponadto kościół odwoływał się do tradycji oni zaś do przeszłości ,mieli w pogardzie , w takiej rzeczywistości społeczeństwo zostało pozbawione jakichkolwiek autorytetów ,zagubiło się w swej wolności i w ten sposób i w ten sposób powstało społeczeństwo bez hierarchii ,bez podziału na klasy złożone z jednostek podobnych i całkowicie równych .Stało się tym samym bezkształtną ,nieokreśloną masą ,uznaną za jedynego władcę ale pozbawioną jakichkolwiek środków umożliwiających rządzeniem ,kontrolowaniem własnego rządu .I tak powstało zatomizowane społeczeństwo gdzie równość utożsamiona jest z polityczna niemotą .

Wg T. demokracja jest zjawiskiem nieuniknionym do którego będą dążyć narody świata z tym ,że w demokracji musi mieć miejsce nie tylko umiłowanie wolności ,równości wobec prawa ale tez poszanowanie moralności , religii i porządku prawnego. Demokracja to nie tylko system władzy politycznej ale przede wszystkim jest to typ społeczeństwa egalitarnego /rządy równych/ , przeciwieństwem jest elitaryzm/ rządy elity/ Skoro jest to społeczeństwo egalitarne ,czyli ludzie są równi i wolni to zaczynają dostrzegać jedynie autorytet tylko w samych sobie , co raz bardziej zaczynają być zapatrzeni w masę która zyskuje autorytet .Równość czyni ludzi niezależnych od siebie ale równocześnie bezbronnych wobec masy .W takim społeczeństwie coraz bardziej do głosu dochodzi indywidualizm ,zrywają co raz bardziej z tradycją ,ograniczają się do kręgu spraw tylko najbliższych osób ,żyją tylko chwilą ,zanika potrzeba walki o szersze ideały . Głównym celem życia staje się dążenie do dobrobytu i to dążenie do dobrobytu doprowadza do wyrzeczenia się dbania ożycie społeczne i w tej sytuacji , jest niebezpieczeństwo pojawienia się nowego typu despotyzmu ,który jest jeszcze bardziej niebezpieczny. Bo ta niezależność wobec bliźnich zaczyna przeradzać się w poddaństwo wobec władzy a to z kolei prowadzi demokrację w kierunku centralizacji. I tak zwany samotny tłum poddaje się temu i w tym momencie staje się to niebezpieczne , że po władze sięgną ludzie pozbawieni odpowiedzialności politycznej i skrupułów moralnych. W takiej sytuacji ludzie dobrowolnie zrzekają się swojej wolności ,trudno im będzie potem ją odzyskać .Wg T musi być równość między jednostkami wobec prawa i równość szans wszystkich obywateli ale ważne jest by w takim państwie pojawiły się różnego rodzaju organizacje o różnym podłożu gospodarczym ,kulturalnym i intelektualnym .Bo głos jednostki w ramach tych zrzeszeń jest wzmocniony .Jednostka jest chroniona przez taką organizację i zmusza się jednostkę do udziału w życiu społecznym .Stowarzyszenia mają powstawać dobrowolnie ,być niezależne ,silne i tworzyć coś na wzór nowej arystokracji ,

która funkcjonuje wg systemu wartości /myśli o interesie ogółu/ Ważny czynnik ma wpływ ma demokrację :wolność prasy .Kolejny czynnik musi istnieć system prawny , który wyznacza granicę kompetencji władzy państwowej. Dalej potrzeba niezawisłego od polityki sądownictwa .kolejna to decentralizacja administracji z tym się wiąże prawo wyborcze. Wiąże to się z tym żeby brać udział w życiu społecznym i być odpowiedzialnym za sprawy ogółu. Uważał ,że po władze powinny sięgać jednostki ambitne ,te czynniki są istotne i muszą zaistnieć by w państwie nie było centralizmu ,by nie było to państwo opiekuńcze.

John Stuart Mill o zasadach utylitaryzmu.

Mill w 1827 r. założył w Londynie Towarzystwo Utylitarystyczne. Jego liberalizm był sceptyczny i krytyczny, dopuszczał już odejście od zasady nieingerencji państwa. Mill odrzucił tezę, że wszystkie przyjemności są równe i wprowadził rozróżnienie przyjemności wyższego i niższego rodzaju. Uważał użyteczność „za ostatnią instancję we wszystkich etycznych kwestiach; ale musi to być użyteczność w najszerszym znaczeniu tego słowa, ugruntowana na niezmiennych interesach człowieka jako istoty postępowej”. Rozwinął on własną teorię utylitaryzmu, związaną z egoizmem i altruizmem jako dwoma czynnikami kierującymi ludzkim postępowaniem. „Nie ma motywów postępowania, których by utylitaryzm nie mógł wykorzystać.”

John Stuart Mill o „rządzie reprezentatywnym”.

Mill widział krystalizujący się już podział współczesnego społeczeństwa kapitalistycznego na dwie przeciwstawne grupy: pracujących i żyjących z owocu pracy. Stwierdzał, że posiadacze nie są już członkami klas średnich. Wierzył, że państwo i jego rząd reprezentacyjny, czyli ustrój liberalny to najlepsza ochrona interesów większości klas i większości jednostek. Istnieje kolizja interesów między zbiorowością, społeczeństwem, a jednostką. Trzeba więc wytyczyć granicę dla zabezpieczenia interesów jednostek, która by ją chroniła zarówno przed despotyzmem, jak i przed tyranią większości. Taką rolę miał spełniać właśnie rząd reprezentatywny.

Stosunek J. S. Milla do powszechnego prawa wyborczego i demokracji.

Mill popierał mieszczańsko-demokratyczny model ustroju państwa. Droga do wolności prowadzi nieuniknienie do wolności sumienia i wolności opinii. Prawa do tych wolności należą do praw tkwiących w naturze człowieka i nie można go ich pozbawić. Człowiek wolny powinien ograniczać swą wolność tylko w takim stopniu, w jakim ona przeszkadza innym. Państwo to stróż interesów jednostek, władza może ingerować tylko tam, gdzie dzieje się krzywda innych. W nowych okolicznościach państwo nie może być siłą bierną. Państwo musi być organizacją silną i prężną, a także bardziej aktywną w stosunku do swych obywateli.

Mill miał na uwadze interes posiadających. Był szczerym demokratą - walczył o powszechne prawo wyborcze, domagał się zniesienia dyskryminacji kobiet, itp.

J. S. MILL: stwierdził, że ludność dąży do dobra ogółu, a pod pojęciem dobra ogółu kierował szczęście.

Utylitaryzm: polegał na tym, że dobre działanie to takie, które daje przyjemność, a unika przykrości i nienawiści. Złe działania to te, które sprzyjają cierpieniu. Uważał, że postępowanie utylitarne jest dalekie od przymusu i ucisku. Podkreślał, że między utylitaryzmem, a równością występuje różnica. Nie każde działanie utylitarne jest moralne i dobre. Utylitaryzmu nie można utożsamiać ze sprawiedliwością. Trzeba dokonać rozróżnienia między utylitaryzmem, a moralnością. Mogą być między nimi rozbieżności

Wolność: aby osiągnąć ten cel ostateczny (szczęście ogółu) każdy człowiek musi cieszyć się wolnością. Zaczyna się od szczęścia. Każdy człowiek czując szczęście wewnętrzne powinien dalej je uzewnętrzniać. Zauważył, że są narody predyspowane do życia w wolności, ale są narody, które nie są do tego zdolne. niektórzy ludzie są niewolnikami, bo nie potrafią wyrazić tej swojej wolności.

Obowiązki ciążące na państwie:

1) musi być zniesiona zasada patronatu, bo obywatele powinni mieć swobodę i realizację swojej inicjatywy

2) jednostka sama może wyzwolić w sobie moralność, a państwo nie może jej naruszać

3) wolność prasy, każda jednostka musi być przekonana do poglądów przez siebie wyrażonych.

Postulował typ tzw. prawdziwej demokracji (nie wszyscy obywatele uczestniczą w sprawowaniu władzy, a do władzy muszą być dopuszczeni ludzie o wysokiej świadomości politycznej). Cały naród jest suwerenem. Zarówno czynne jak i bierne prawo posiadają wszystkie warstwy społeczne, ale muszą one być proporcjonalne do ilości reprezentowanej władzy. Prawo wyborcze mają ludzie, którzy umieją czytać i pisać oraz ci, co pracują. Analfabeci i bezrobotni nie mają prawa wyborczego . Analfabeci nie mają świadomości politycznej, a bezrobotni nie potrafią nawet kierować swoim życiem, a co dopiero ogółem.

Aby uniknąć swobody politycznej uważał, że każda warstwa społeczna powinna mieć wpływ na wybory. Wysoko wykwalifikowani powinni mieć po 2 głosy. Podporządkował państwu określone zadania, obowiązkowe są m.in.:

1) zajmowanie się inicjatywą pożytku publicznego

2) za zgodą społeczeństwa tworzyć publiczne szkolnictwo, służby zdrowia - obok prywatnej może istnieć publiczna

3) prawo bicia monety

4) zajmowanie się polityką zagraniczną

5) czuwanie nad bezpieczeństwem.

SMITH, ADAM (liber. gosp.)- Społeczeństwo - zespół luźno powiązanych jednostek, jego analiza powinna się opierać na badaniu natury i interesów jednostek; ustrój społ. i p. rodzż się spontanicznie za przyczyną rozwoju stos. społ; gospodarką rządzą pr. ekonomiczne, obiektywne; praca źródłem bogactwa; najlepszą obroną pr. jednostki jest wolna konkurencja; interwencja p. jedyniena prośbę jednostki lub gdy zakłócenie porządku;
J.J.ROUSSEAU (radykalizm mieszcz. dem.) - A) Stan Natury - stan pokoju, szczęścia bezpowrotnie utraconego przez ludzi; bez potrzeby życia społ.; rozum i namiętność nie były jeszcze rozwinięte; człowiek ani dobry ani zły, bo brak stosunków społ.; izolacja jednostki; wojny są możliwe tylko między społeczeństwami; B) Społecz. - opatrzność sprawiła, że jednostki zaczęły się łączyć (brak żywności, wylewy rzek...); pierwszy przewrót - powstanie rodziny; C) Państwo - powstanie własności - pierwotna epoka nierówności; walka, zamęt, z inicjatywy bogatych powstała społeczność polityczną; podziały na bogatych/ biednych; potężnych/ słabych; panów/ niewolników; D) środki naprawy - usunąć żądze, ucisk, nierówność, nieszczęścia; prawowity rząd republikański - wolność w granicach pr.; E) Umowa Społ. - ideał nie fakt historyczny; potępienie szkoły pn za możliwość umowy oddającej lud lub jednostki w niewolę; treścią US jest całkowite oddanie się człowieka ze wszystkimi uprawnieniami społeczeństwu, przez wszystkich na równych warunkach; posłuch woli powszechnej; F) Suwerenność Ludu - niezbywalna, niepodzielna; realizacja polega na częstym zwoływaniu zgromadzeń lud.; wola powszechna w praktyce większość; Podstawowym uprawnieniem jest ustawodawstwo, bo każdy słucha samego siebie; też kontrola nad rządem; wł. wyk. to tylko urzędnicy; G) Ekonomika - p. wyrównuje stan posiadania, interwencjonizm państwowy; upowszechnienie wł.; ograniczenie pr. spadkowych do najbliższych krewnych; Wychowanie - gwarancja rządów woli powszechnej; patriotyzm, religia, równość praw i obowiązków obywateli;

Socjalizm utopijny i jego przedstawiciele.

Socjaliści utopijni krytykowali kapitalizm, odkrywali jego wady i sprzeczności. Pełni byli wiary w lepszą przyszłość ludzkości. Głosili idee demokracji politycznej i społecznej. Poglądy ich przepajały elementy fantazji i utopii, nie potrafili stworzyć ani precyzyjnego obrazu przyszłego społeczeństwa, ani tym bardziej wskazać dróg, które by do niego zaprowadziły. Ze swymi apelami zwracali się do wszystkich klas mając nadzieję, że staną się one promotorami socjalistycznych przemian. Najwybitniejszymi przedstawicielami byli:

SOCJALIZM UTOPIJNY Saint - Simon - ostra krytyka kapitalizmu; pogarda dla filozofów i prawników; zwolennik historycyzmu - przemiany społ. wykazują sprawdzalną prawidłowość; nauka i technika może uporządkować sprawy społ.; prawo 3 stadiów rozwoju ludzkiego; Industrializm - ustrój w którym nastąpi likwidacja przywilejów feudalnych; praca - podstawą bytu; wtedy prawdziwa wolność; cała polityka podporządkowana produkcji; zasada równości hamuje postęp; wprowadzenie hierrarchi pracy, zdolności i wiedzy; rewolucja szkodliwa dla rozwoju produkcji; wprowadzenie systemu industrialn. przez przekonanie warstw oświeconych i posiadających; Saint- simonizm - nowa hierarchia społ., centalistyczna organizacja pracy, społ. wł. środków produkcji, każdemu równe szanse rozwoju; Charles Fourier - zło - rozdrobnienie wności i pasożytnictwo w handlu; uspołecznienie środków produkcji ratuje przezd anarchią kapitalizmu; sprzeczność między hasi burżuazji (równość, wolność, sprawiedliwość) a rzaczywistością (nędza mas); Ustrój - idealny oparty na falandze (podstawowa komurka zrzeszenia się - asocjacji); rodzaj zrzeszenia wytwórców i organizacja konsumentów; organizacja państwowa i jej przymus niepotrzebne; genialna jednostka może budować system; Robert Owen - człowiek jest wytworem środowiska, można go zmienić zmieniając otoczenie; ustrój winien popełnianiu przestępstw; środowisko społ. powoduje, że walka o szczęście odbywa się kosztem innych; trzeba wpoić, że szczęście każdego wzrasta, jeśli wzrasta szczęście innych; spol. własność środków produkcji; wychowanie i kształcenie w ręku p.; Bazy sprawiedliwej wymiany - jednostki społ.; środkiem do celu - dobry przykład, przekonywanie;

socjalizm utopijny

Socjalizm utopijny ,który pojawił się w XIX w ,słowo po raz pierwszy pojawiło się w francuskim piśmie ,należy wymienić 3 nazwiska:

1.Saint-Simon

2.C.Faurier Francuzi

3.E.Owen -Anglik

Myśl socjalizmu utopijnego pojawia się w wieku XIX ,wraz z krytyką życia ,pojawia się ta myśl ,zgodnie z nią zakładana ,że będzie lepiej. W wieku XIX rewolucja przemysłowa , w rzeczywistości właściciele fabryk i klasa najuboższa ,źle opłacana .Przedstawiciele tego socjalizmu utopijnego krytykują rzeczywistość i proponują zmiany na polepszenie warunków bytowych najuboższych

Claude Henri Saint-Simon: przeprowadził ostrą krytykę ustroju kapitalistycznego. Źródła współczesnego zła upatrywał w braku oświecenia ludu. Podkreślał wielką rolę nauki i techniki, gardził prawnikami i filozofami. Uważał, że przyszłość społeczeństwa ukształtują ci, którzy tworzą realia gospodarcze: uczeni-technicy i przemysłowcy. Był zwolennikiem historyzmu w ujmowaniu przemian społecznych. Sformułował słynne prawo trzech stadiów rozwoju umysłu ludzkiego (teologicznego, metafizycznego i pozytywnego). Chciał przebudować ustrój społeczny - usunąć wady systemu kapitalistycznego przez wprowadzenie racjonalnej organizacji produkcji i stworzenie społeczeństwa industrialnego. Występował przeciwko koncepcji rewolucyjnych przeobrażeń społecznych, które są szkodliwe dla rozwoju produkcji. Uważał, że przekona warstwy oświecone i posiadające o swojej słuszności. System industrialny powinien być urzeczywistniony w interesie ludu, ale bez jego udziału. Los ludu ulegnie zasadniczej poprawie, gdy władzę przejmą robotnicy i bankierzy.

Saint-Simon

Człowiek pragmatyczny ,najpierw miał poglądy liberalne , prekursor myśli powołania Parlamentu Europejskiego /powołać Parlament Europejski z przedstawicieli państw / ,który opracować ma poglądy polityczne dla Europy .Te poglądy porzucił i zajął się socjalizmem utopijnym. Twierdził ,że ludzie dzieła się na : próżniaków i ludzi pożytecznych .

Próżniacy -to ludzie bogaci ,właściciele ziemscy, właściciele środków produkcji ,którzy nie świadczą pracy a czerpią korzyści z cudzej pracy. Taką klasę społeczną najlepiej zlikwidować nie przynosi korzyści a doprowadza do ubóstwa ludzi pożytecznych. W związku z tym nowy typ państwa powinien być oparty na wzór zakładu czyli industrii uprzemysłowionej i tak jak w zakładzie produkcyjnym .I tak jak w zakładzie produkcyjnym każda maszyna ,każdy człowiek ma ściśle określone miejsce ,zadania ,tak na ten obraz powinno funkcjonować społeczeństwo. W związku z tym przedstawił nową hierarchię społeczeństwa. Nie jest społeczeństwem egalitarnym tylko takim , w którym występuje pewna hierarchia a ona uzależniona jest od kryteriów :wkład pracy, kompetencje, wiedza ,umiejętności .W związku z tym na czele idustrii znajdować się będą :przemysłowcy ,bankierzy ,uczeni i artyści.

Poniżej zaś ludzie świadczący pracę :robotnicy ,chłopi i rzemieślnicy. Zależało mu na zmianie mentalności dlatego na czele powinni stać naukowcy , bo prawa nauki mogą przenieść na życie społeczne. Bankierzy bo dysponują środkami finansowymi , przemysłowcy bo kierują idustriami. Kolejna rzecz ,która odróżnia te społeczeństwo od istniejącego to musi być zniesione dziedziczenie bo próżniacy będą dobra przekazywać swoim następcom. Własność indywidualna nie będzie zniesiona ale zmieni swój charakter ,bo nie ma prawa dziedziczenia .Prawo do własności będą mieli tylko ci ,którzy potrafią właściwie wykorzystać tą własność /ziemię bo potrafi ją uprawiać / ale nie w sposób odwieczny .Społeczeństwo zróżnicowane dlatego podział dóbr będzie według wkładu :pracy, umiejętności , będzie hierarchia społeczna. Przywiązuje dużą wagę do życia rodzinnego ,ponieważ za pośrednictwem rodziny można zmienić mentalność ludzką . Kolejna zmiana to system polityczny : punkt ciężkości z rządzenia ludźmi przerzucony na to jak eksploatować dobra naturalne i jak je wykorzystać i dzielić wytwory jakie zostały wytworzone .Państwo będzie zarządzać centralnie gospodarką ,administrować gospodarką ,uspołecznione środki produkcji. Kolejna rzecz przejście do nowego społeczeństwa na drodze pokojowej ,ewolucyjnej., nie można na drodze rewolucyjnej Zmiany należy przeprowadzić poprzez oświecenie elity przy władzy i przekonać ich do pomysłu tej zmiany ,a jak nie odniesie skutku do zmiany należy przekonać najniższe warstwy -konieczna jest przemiana mentalna.

Charles Fourier: krytykował anarchię produkcji - źródło kryzysów ekonomicznych, społecznych i politycznych. Przyczyną zła jest rozdrobnienie własności oraz pasożytnictwo handlu. Chciał wprowadzić ustrój oparty na uspołecznieniu środków produkcji. Był autorem swoistej filozofii historii. Całe dzieje ludzkości przedstawił jako ciągły ruch postępowy. Stwierdzał, że kapitalizm to ustrój występny. Stworzył koncepcję idealnego ustroju pozbawionego wszelkiego przymusu. Każdy miałby w nim prawo do pracy a zarazem wolność jej wyboru. Podział dochodów dokonywałby się stosownie do wkładu pracy i talentu. Droga do urzeczywistnienia tego ustroju prowadziła przez propagandę i perswazję. Fourier nie uwzględniał jednak antagonizmów we współczesnym społeczeństwie i nie wyodrębniał proletariatu jako podstawowej siły społeczeństwa kapitalistycznego.

C.Faurier

człowiek o wybujałej wyobraźni ,z aptekarską precyzją widzi wizję przyszłego społeczeństwa w nowym ustroju harmonii. Zaatakował dwie kwestie :rozdrobnienie feudalne, które jest dokuczliwe na wsi ,bo chłopi popadają w długi i kłopoty ,bo długi doprowadzają do upadłości. Druga kwestia to tzw. Pośrednictwo handlowe -tworzy się anarchia ,przyczyną jest np.wartość towaru tego samego jest inna/ .Ten co wykonuje główne zadanie przy tworzeniu dobra ma najmniejszy udział w zyskach. Przyczyną nieszczęść ludzkich jest nieznajomość ludzkiej natury , a więc namiętności ludzkie. Problem jest taki ,że te namiętności są niewłaściwie wykorzystywane ,trzeba stworzyć tak żeby te namiętności pozytywne i negatywne wykorzystać. W każdym człowieku występuje 12 namiętności :5 zmysłowych , 4 uczuciowe, 3 dystrybutywne. Trzeba skonstruować takie typy charakterologiczne ,żeby stworzyć człowieka o odpowiednim charakterze i choć będzie występować zróżnicowanie ludzkiej natury. Podstawową jednostką społeczeństwa jest falanga -mieści około 1620 typów charakterologicznych ,w tym kobiety , mężczyźni ,dzieci. Falangi maja falanster -pałac , określony teren ,w tym falansterze wszyscy będą żyć i wspólnie pracować. Wszyscy pracują bo praca jest przyjemnością ,każdy człowiek musi pojąc, nauczyć się około 40 zawodów ,w ciągu jednego dnia zmieniają różne prace , wykonują różne zawody . Ze względu na te namiętności ludzie będą dzieli się na serie. Wspólnoty jednostkowe mają charakter rolniczo- przemysłowy. Miał fobie na gruncie ogrodnictwa i kwiatów .Ale uważał ,że wyższe jest rolnictwo. Układ falansteru :w centrum jest jadalnia ,pomieszczenie dla zabawy ,w osobnej części prawa hałaśliwa, w osobnej sypialnie. Nie ma życia rodzinnego /też w przyrównaniu do życia małżeńskiego w społeczeństwie -obłuda ,kłamstwo/ ,potrzeba emancypacji kobiet ,kto chce żyć w związku monogamicznym ,ale może też w poligamii, nie ma wychowywania własnych dzieci przez rodziny ,wychowują je przygotowane do tego niańki. Jedną z najważniejszych instytucji w państwie są burdele /ludzie mają różne potrzeby wolności/

Sposób wychowywania dzieci;

-zdrowe podejście do życia i to trzeba pielęgnować ,dzieci są w seriach, bandach .Na początek przykłada się wagę do tężyzny fizycznej i na rozwój intelektualny .Od 6 roku życia pracują za środki finansowe. Dzieci wykonują ta pracę ,którą brzydzą się dorośli /czyszczenie kloak/ . Dzieci nie są skażone ,nie zdemoralizowane ,dlatego będą rezygnować z wynagrodzenia bo robią to z przyjemnością , potrafią świadczyć pracę bez dochodów. Centralne zarządzanie gospodarką ,uspołecznienie środków produkcji tak jak u Saint-Simona .Własność indywidualna i prawo do dziedziczenia. Zróżnicowanie ze względu na wkład pracy ,kompetencje, umiejętności ,tez będzie tu miał wpływ kapitał włożony do uspołecznienia środków produkcji. Osoby ,które są członkami tych falang ,z tytułu świadczeń pracy będą uzyskiwać dochody. Będą zachowane tytuły / z próżności ,namiętności/ ordery ,godności ,system władzy. Falangi powstają oddolnie ,mają być samowystarczalne ,ale jeśli któraś poprosi o pomoc inną falangę to ta musi jej pomóc. Na czele falangi stoi unarcha ,na czele wszystkich falang onarcha . Naczelny organ władzy będzie areopapak -na czele z onarchą . Przedstawiciel władzy z wyboru ,władza zmienia swój charakter ,nie zarządzanie ludźmi a zarządzanie rzeczami .planowanie gospodarką . Zmiany na drodze pokojowej ,

chciał znaleźć sponsora ,który sfinansuje budowę falansteru .Jak inni zobaczą to powadzenie to będą budować .Konieczna zmiana przemiana mentalna. Zaplanował co będą jeść /np.nie chleb/ nie będzie pająków. Barwna wizja społeczeństwa w ustroju harmonii ,nie ma sprzeczności interesów jednostki z interesem społecznym.

Robert Owen: uważał, że człowiek jest wytworem środowiska, że można go zmienić zmieniając jednocześnie otoczenie. Jeżeli ludzie są źli i popełniają przestępstwa, to winien jest temu ustrój społeczny, w którym żyją i działają. Należy tak przebudować środowisko, wychowanie i życie ludzi, aby wpoić im przeświadczenie, że szczęście każdego może być zapewnione tylko w takim stopniu, w jakim wzrasta szczęście innych (nowa koncepcja utylitaryzmu). Należy dążyć do zniesienia podziałów klasowych między ludźmi.

Owen opowiadał się za stworzeniem ustroju komunistycznego. Społeczne władanie środkami produkcji zapewni najlepszą organizację społeczeństwa, w którym zapanuje wolność i sprawiedliwość. Sprawa wychowania i kształcenia powinna się znaleźć w ręku państwa. Proces przeobrażenia stosunków społecznych w kierunku komunistycznym ma być dokonany drogą przekonywania i dobrego przykładu (eksperymentu). Owen pokładał nadzieje głównie w inicjatywie klas posiadających i oświeconych.

Robert Owen

Przedstawiciel socjalizmu utopijnego w Wielkiej Brytanii -bliższy do komunizmu utopijnego.

Najpierw chciał swoje wizje zrealizować w praktyce ,zrealizować swoje pomysły ,a później teoretycznie. Zaczynał jako robotnik po zdobyciu wykształcenia stał się dyrektorem zakładu pracy, próbował go reformować ,żeby zwiększyć wydajność pracy , zlikwidował kradzieże, pijaństwo .Dokonał zmian : powołał przy swoim zakładzie do życia ochronkę dla dzieci pracujących u niego kobiet ,wprowadził kasy zapomogowo-pożyczkowe ,system nagradzania i kar ,zakazał pracy dzieciom poniżej 10 roku życia.

Zastosował zmiany które przyniosły efekty ,zwiększyły wydajność pracy .Stwierdził ,że trzeba dokonać zmian stosunków społeczno-gospodarczych ,ulegnie zmianie anarchia , w wytwarzanej produkcji zlikwiduje się wyzysk .Źródłem kryzysów społeczno-gospodarczych jest niewiedza o ludzkiej naturze .trzeba poznać ludzkie namiętności ,które trzeba wykorzystać .Pojawił się konflikt z kościołem ,uważał ,że religia ,kościół utrzymuje społeczeństwo w niewiedzy .Człowiek jest jaki jest ,kieruje się swoją wolą /biedny złodziej/ .

Człowiek jest wytworem zewnętrznego otoczenia ,o nim decyduje rodzina ,otoczenie . Podaje przykład złodzieja , sędziego. Dlatego potrzebna jest zmiana mentalności. Należy zacząć od edukacji najmłodszych -szkoła ma nie tylko nauczyć pisać i czytać ale promować ,utwierdzać zasady postępowania ,bo jak nasiąknie nawykami ,to potem będzie tak myśleć np.miłość do bliźniego. W dorosłych trzeba krzewić ,oświecać ,żeby nauczyli się zasad moralnych ,nabyli nawyków. Następnym elementem reformy to :ludzie powinni się zrzeszać w wspólnoty rolniczo-przemysłowe nazywane gminami lub wspólnotami., większą wagę przykłada do rolnictwa. Praca rolnicza jest najbardziej efektywna ,powrót do czasów pierwotnych i daje człowiekowi najwięcej satysfakcji . Uspołecznione środki produkcji ,centralne zarządzanie gospodarką ,nie ma miejsca na własność indywidualną ,nie ma podziału na pracowników fizycznych i umysłowych . Podział ze względu na wykonywanie pracy ,umiejętności .Wszystko należy do wspólnoty :żywność ,ubranie -jednakowe, domy ,nie ma środków płatniczych /bo to przyczyny nędzy / ,po dobra do magazynu .Wszyscy świadczą pracę ,a ci co nie pracują będą utrzymywani przez wspólnotę ,nie musi być środków przymusu. Zmiana na drodze pokojowej .Wyemigrował do Stanów Zjednoczonych ,gdzie założył gminę ale się nie udało . Władza polityczna - nie zarządzanie ludźmi ,ale administrowanie potrzebami gospodarczymi.

Reformizm, socjalizm państwowy - twórca i reprezentant Ferdynand Lassalle - urodził się i zmarł / zginął w pojedynku/ we Wrocławiu - Żyd wrocławski, pochowany we Wrocławiu. Sam stwierdził, że nienawidzi zarówno Żydów jak i pisarzy. Sam był jednym i drugim. Życie burzliwe - był prekursorem utworzenia pierwszego związku zawodowego.

W przeciwieństwie do marksistów /Marksa i Lenina/ uważał, że nie na drodze rewolucji, ale na drodze reform można doprowadzić do przejścia od kapitalizmu do socjalizmu. W pewnych kwestiach był zbieżny z poglądami Bismarcka. Uważał, że państwo powinno być silne, zjednoczone. Przeciwnik federalizmu. Państwo najwyższą formą zjednoczenia ludzi. Najlepszą formą ustroju dla ludzi - republika. Państwo musi być państwem narodowym. Jako Niemiec uważał, najlepszym narodem naród niemiecki. Inne nacje powinny naśladować naród niemiecki i …

Reformy w polityce.

W polityce trzeba doprowadzić do zmiany ordynacji wyborczej. Wybory powinny być powszechne, bezpośrednie, tajne i równe. / powszechne - tzn. mężczyźni po 21 roku życia umiejący pisac i czytać/

Państwo - podział na równe okręgi wyborcze, równa ilość deputowanych, wybory aby się odbywały w dzień wolny od pracy, aby wszyscy mogli w nich uczestniczyć.

Jeżeli chodzi o konstytucję - to trzeba ją rozpatrywać na dwóch płaszczyznach.

Konstytucja pisana - podstawowe postulaty funkcjonowania państwa i jego organów, często pozostaje kartką papieru, nic nie znacząca.

Konstytucja rzeczywista - aktualny układ sił panujących w państwie.

Wg Lassalla konstytucja rzeczywista powinna być tożsama z konstytucja pisaną, żeby odzwierciedlała aktualny układ sił politycznych. Tzw. współczesny kształt konstytucji zależy od tego kto ma władze w państwie i ..

Wówczas zapisy konstytucji miały odzwierciedlenie …

Ludzie za pośrednictwem swojej woli wpływają na porządek prawny i rzeczywistość, która go otacza.

Teoria praw nabytych. -trzeba trzymać się w granicach porządku prawnego. Fundamentalna zasada - prawo nie powinno działać wstecz. Wg Lassalla w pewnych sytuacjach prawo będzie działało wstecz.

Pewne klasy społeczne cieszyły się pewnymi uprawnieniami, wyższymi od innych klas, pewną uprzywilejowaną pozycją. Lassall twierdził, że pewne uprawnienia obywatelskie obywatele posiadają w granicach panującego porządku prawnego. Jeżeli ten porządek się zmienia, nie można się powoływać na prawa nabyte, tylko wtedy kiedy mają umocowanie w obecnym porządku prawnym. /np. obecnie ulgi remontowe obowiązują tylko w panującym porządku prawnym/.

Zmiana w sferze gospodarki - krytykuje to, że właściciele środków produkcji czerpią nieograniczone korzyści z posiadanych dóbr, a pracownicy nie tylko otrzymują niskie wynagrodzenie, ale nie mogą nabywać wytworzonych przez siebie dóbr.

Spiżowe prawo pracy - robotnik zawsze bez względu na popyt i podaż uzyskuje tylko takie dochody, które pozwalają mu zaspokajać podstawowe potrzeby społeczne, a czasem mniejsze.

Koło zamknięte - robotnicy, których jest więcej, niż miejsc pracy uzyskują dochody mniejsze, nie zawierają związków małżeńskich, nie powiększają rodzin, dochodzi do sytuacji, że robotników jest mniej niż miejsc pracy, dochody nieznacznie wzrosną, bo pracodawcy z góry ustalają fundusz płacy i ustalają wynagrodzenie. Ich praca nie jest proporcjonalnie wynagradzana do ich wkładu pracy. Kiedy sytuacja poprawia się, zaczyna się prokreacja, znów nadmiar robotników w stosunku do miejsc pracy itd.

Cały zysk z ich pracy czerpią pracodawcy. Istnieją dwa rodzaje podatku:

Dochodowy, który jest słuszny,

Pośredni, który przynosi również zyski pracodawcy /obecny VAT/ - powinny być zniesione gdyż jeszcze bardziej zubożają robotników.

Trzeba doprowadzić do tego, aby powstały kooperatywy wytwórcze, gdzie właścicielem będzie indywidualny pracodawca, nastąpi uspołecznienie środków produkcji, gdzie robotnicy będą świadczyli pracę, przy zespołowej pracy można zwiększyć efektywność. Robotnicy będą uczestniczyć w zarządzaniu, zysk przechodzi na robotników. Kredyt nieoprocentowany na kooperatywy wytwórcze musi dać państwo, dlatego że dzięki powszechnemu prawu wyborczemu dostali się do … Wszyscy mają wpływ na ..

Prawo wyborcze jest nie tylko uprawnieniem, ale i obowiązkiem. Państwo tylko wtedy będzie dawało kredyty.

Kooperatywy muszą być samowystarczalne, mogą się zrzeszać, tworzyć towarzystwa ubezpieczeniowe, będą posiadać wysokokwalifikowane organy, uprawnione do kontroli kooperatyw i wskazywania co trzeba robic, aby było dochodowe.

Podatek pośredni tez ma być zniesiony.

Przy podziale zysków w kooperatywach uwzględniac się będzie:

wkład pracy,

dodatkowe dochody, dywidendy,

Część zysku będzie przeznaczona na spłatę kredytu, którego udzieliło państwo.

Poprzez reformy polityczne i gospodarcze dojdzie do socjalizmu państwowego. Państwo będzie dbać o potrzeby w systemie gospodarczym, który jest scentralizowany, sterowany przez władze państwową.

Eduard Bernstein: krytyka rewolucji i dyktatury proletariatu.

Bernstein krytykował rewolucję. Stwierdzał, że dla niego „stałe posuwanie się naprzód jest lepszą rękojmią trwałego powodzenia niż nieprzewidziane wypadki, jakie przewrót pociągnie za sobą”. Stopniowa likwidacja kapitalistycznego wyzysku w połączeniu z rozbudową pierwiastków socjalistycznych doprowadzi do przekształcenia kapitalizmu w socjalizm bez konieczności gwałtownego przewrotu. Absolutyzując doraźne cele proletariatu stwierdzał: „To co nazywamy pospolicie ostatecznym celem, jest dla mnie niczym, ruch jest wszystkim”.

Eduard Bernstein i jego krytyka założeń Karola Marksa.

*Marksistowska prognoza rozwoju społecznego okazała się niesłuszna w ocenie czasu niezbędnego dla osiągnięcia ustroju socjalistycznego - potrzebne są inne formy jego urzeczywistnienia. Opowiedział się przeciwko rewolucji, to ewolucja jest gwarantem trwałego powodzenia.

*Rozwój formacji kapitalistycznej przynosi wzrost zamożności społeczeństwa. Rozwój masowej produkcji kapitalistycznej pociąga za sobą także wzrost standardu życiowego mas robotniczych. Mogą więc zaistnieć warunki, kiedy wzrost płacy roboczej doprowadzi do wydatnego ograniczenia, a nawet do całkowitej eliminacji kapitalistycznego wyzysku jeszcze w ramach ustroju kapitalistycznego

*Demokratyzacja burżuazyjnego systemu politycznego prowadzi do złagodzenia walki klasowej

*Negował marksistowskie określenie klasy, odrzucając stosunek do środków produkcji jako decydujące kryterium rozwarstwienia społecznego, przyjmując w zamian wysokość osiągniętego dochodu (zakwestionowanie teorii walki klasowej)

*Odrzucał marksowską dialektykę, którą uważał za przeżytek heglizmu

*Usiłował pogodzić marksizm z neokantyzmem, co w istocie odzierało marksizm z jego rewolucyjnych treści.

Rewizjonizm - Bernstein -żył na przełomie XIX i XX wieku. Rewizjonistami byli ci, którzy początkowo byli zwolennikami i wyznawcami podstawowej doktryny marksizmu. Z czasem uznali, że w nowych realiach należy te poglądy zrewidować, ponieważ są już nieaktualne i nie dadzą się realizować.

Bernstein jest ojcem rewizjonizmu, ale również traktuje się go jako ojca socjaldemokracji.

Zrewidował ….. w drodze rewolucji krwawej od kapitalizmu do socjalizmu, ani tez nie trzeba doprowadzić do dyktatury proletariatu. Kolejna prawidłowością - wg Marksa i Engelsa, Dor ewolucji dojdzie jeżeli spiętrzy się antagonizm w stosunku do ludzi pracy. Produkcja osiągnie już takie wyżyny, że doprowadzi do totalnego kryzysu, będącego przyczyna rewolucji. Nastąpi bardzo duża kumulacja kapitału w rękach nielicznych. W związku z tym warstwa chłopów zaniknie, a robotnicy będą żyli w totalnym ubóstwie.

Bernstein zauważył, że zjawiska te nigdy nie nastąpią. Nigdy nie dojdzie do kryzysu. Gospodarka kapitalistyczna wykształci mechanizmy, które będą minimalizować negatywne konsekwencje takiej gospodarki.

Kumulacja kapitału następuje, ale nie doprowadza to do totalnego ubóstwa robotników i chłopów, ponieważ widoczne jest pojawienie się i rozwój tzw. klasy średniej, drobnych posiadaczy, drobnych wytwórców.

Kolejna rzecz - nigdy nie dojdzie do rewolucji, bo antagonizmy między bogatymi a biednymi minimalizują się, a ten wniosek Bernstein wyprowadził na podstawie obserwacji działań ruchu robotniczego w Wlk. Brytanii. Arystokraci uznali, że trzeba iść na pewien kompromis z ruchem robotniczym, poprawić warunki pracy i płacy, a poprawią się warunki bytowe. Spowoduje, że robotnicy nie będą chcieli dążyć do rewolucji, może dojść do porozumienia .. reform.

„Cel jest niczym, ruch jest wszystkim”

Wg Bernsteina celem ostatecznym miała być rewolucja i doprowadzenie do dyktatury proletariatu. Trudna do przewidzenia sytuacja polityczna zaczyna się zmieniać „po kawałku” więcej demokratyzacji w życiu politycznym, społecznym i gospodarczym. W ten sposób na drodze tych przemian nastąpi przejście od kapitalizmu do socjalizmu.

Zmiany w życiu politycznym - powszechne prawo wyborcze - aby każda klasa społeczna miała swoich reprezentantów we władzy. Potrzebna jest współpraca z innymi klasami, a nie antagonizmy. Siłą rzeczy będą miały wpływ na kształtowanie ustawodawstwa, w tym ustawodawstwa socjalnego. Struktura społeczna też ulegnie zmianom, dotychczasowy podział klasowy zostanie zastąpiony podziałem wg dochodu. Dzięki temu jest możliwe dokonanie zmian w życiu gospodarczym. Obok własności prywatnej pojawią się uspołecznione środki produkcji. Zniesienie pieniądza i użyczanie przedmiotów, jak też wymiana dóbr w formie naturalnej bez pośrednictwa pieniądza. Możliwość powoływania do życia związków zawodowych, organizacji handlowych, kulturalnych, politycznych, społecznych. Prawna możliwość funkcjonowania ludzi, za pośrednictwem których maja wpływ na politykę i gospodarkę. W ten sposób poprawią się warunki systemowe, zaniknie potrzeba rewolucji, ludzie na drodze pokojowej doprowadzą do zmian.

Polityka kolonialna - stosunek Bernsteina - uznawał równość wszystkich narodów i potrzebę dbania o silne prawo narodowe. Krytykował „proletariusze wszystkich krajów łączcie się”. Skoro jesteśmy narodem określonym terytorialnie, ważne jest abyśmy czuli przynależność do narodu. Chwali politykę kolonialną, SA narody które nie potrafią właściwie użytkować i wykorzystywać dobra jakie dała mu natura i to że zamieszkuje określone terytorium. W związku z tym istnieją narody bardziej cywilizowane, narody które pokazują jak właściwie wykorzystywać posiadane dobra i pokazywać innym narodom jak z nich korzystać. Ojcem socjaldemokracji - odłam, który zyskiwał coraz więcej zwolenników.

ANARCHIZM
źródłem wyzysku społ. jest istnienie p.; najlepszy jest ustrój bezpaństwowy, bez przymusu, oparty na związkach producentów i konsumentów; P.J. Proudhon (anarchizm indywidualistyczny) - istniejące współcześnie stosunki własności nie dają się pogodzić z zasadami sprawiedliwości i wolności; własność - jako funkcja pracy; system przewidujący wzajemne świadczenia usług na zasadzie wolnej umowy; Bank wymiany - towar zastąpi pieniądz; przymus p. zastąpią stosunki umowne równych obywateli; Michaił Bakunin - (anarchizm kolektywistyczny) - odrzucenie własności pr.; uspołecznienie środków produkcji; zniesienie praw dziedziczenia; zniesienie p. i aparatu przemocy; Rewolucja i terror; Piotr Kropotkin - (anarchokomunizm) - wspólna własność środków produkcji i dóbr konsumpcyjnych; społeczeństwo - związek wolnych stowarzyszeń produkcyjnych; rewolucja przygotowana agitacjom wśród mas, bez terroru;
Max Webber - 3 typy legitymacji wł. politycznej: tradycyjny (historyczny); charyzmatyczny; na mocy legalności; Leonard Hobhouse - (lib. socjalny) - wolność ma wymiar społ.; oznacza pr. do wolności takiej jaką mają inni ludzie; nie ma wolności, bez ograniczenia jej przez pr.; warunkiem wolności w pr. jest równość wobec pr.; Własność - nadawana przez naturę, nikt nie mógłby zostać właścicielem, gdyby nie instytucje społ.; społ. utrzymuje i gwarantuje majątki; to tłumaczy aktywną politykę p. (podatki); Wilson - należy likwidować monopole; Keynes - bezrobocie nie jest związane z istnieniem pryw. własn. środków produkcji; p. przez inwestycje pobudza wzrost gospodarczy - 1)roboty publ; lub 2) pobudzanie inwestycji prywatn.;

Anarchia - bezrząd, bezwładza, bezkrólewie

W poprzednich epokach anarchia miała inne pejoratywne znaczenie, negatywne.

Obecnie XIX wieczni przedstawiciele twierdzą, że dopóki istnieje państwo, władza, dopóty będzie się ludziom źle działo. Anarchiści wychodzili z założenia, że ludzie z natury są dobrzy. Uważali, że stosunki miedzy ludźmi są podobne do stosunków panujących w przyrodzie. Ludzie dopóki nie zostali skażeni cywilizacją , wiedzieli co jest moralne. Postęp cywilizacyjny sprzyjał demoralizacji człowieka, aberracji /odchylenie od normalnego stanu/ , ludzie stali się źli. Jeżeli zlikwiduje się państwo i jego konsekwencje, ludzie posiadając rozumną naturę, potrafią obejść się bez państwa. Najbardziej skuteczna będzie samokontrola, niepotrzebna jest siła zewnętrzna, aby człowieka do czegoś zmusić.

Trzy zasadnicze nurty, których kryterium jest stosunek do systemu władzy:

Anarchoindywidualizm /anarchizm indywidualny/ - przedstawiciel P. Proudhon,

Anarchokolektywizm - Bakunin,

Anarchokomunizm /anarchizm komunistyczny/ - Piotr Kropotkin.

Każdy kolejny nurt rozwijał się na bazie poprzedniego. Nie podoba im się:

Zastana rzeczywistość,

Porządek prawny.

Panujące stosunki gospodarcze / które trzeba znieść, prowadzą do antagonizmów, podziału na biednych i bogatych/

Anarchizm:

Pierre Joseph Proudhon: uważał, iż istniejące współcześnie stosunki własnościowe nie dają się pogodzić z zasadami sprawiedliwości i wolności. Własność może istnieć sensownie tylko jako funkcja efektywnej pracy, a tak nie jest. Proudhon pragnął zastąpić istniejący system systemem mutualistycznym, przewidującym świadczenie wzajemnych usług na podstawie wolnej umowy autonomicznych jednostek. Chciał programu stopniowych reform, głownie zniesienia pieniądza i zreorganizowania sfery obiegu i podziału dóbr (chciał stworzyć bank wymiany). Reformy należałoby przeprowadzić stopniowo, w drodze pokojowej. Walka proletariatu o władzę nie ma sensu. Instytucja przymusu jest uosabiana przez państwo. Wolność i sprawiedliwość będą przywrócone, kiedy przymus państwowy ustąpi miejsca stosunkom umownym w społeczeństwie równych obywateli. Proudhon protestował przeciwko postępowi technicznemu, sądził, iż można wstrzymać i cofnąć proces koncentracji kapitału. Prezentował interesy drobnomieszczaństwa.

Proudhon uważał, że ludzie bogaci, czerpiący dochody nie ze swojej pracy, są to pasożyci. Uważał, że własność to kradzież. Jeżeli chodzi np. o dochody z czynszu, procent od kredytu.

Źródłem i granicą własności jest własna praca. Musi być ekwiwalent za ekwiwalent /płaca za pracę/.

Uważał, że trzeba stworzyć nowy system, zmiana ma nastąpić na drodze rewolucji. Jest to długotrwały proces, który następuje od dołu ku górze, gdzie stosunki kapitalistyczne zanikną w nowym systemie społeczeństwa bezpaństwowego.

Uważał, że to nowe społeczeństwo, gdzie nie będzie władzy, prawa przymusu, będzie społeczeństwem drobnych wytwórców, gdzie nastąpi upowszechnienie własności indywidualnej, gdzie źródłem własności będzie praca. Warunkiem koniecznym jest istnienie własności, która warunkuje wolność człowieka.

Oprócz tego przewidywał, że jest ….. demokracji, gdzie pracownicy będą zarówno świadczyć pracę jak i zarządzać i być właścicielami owych jednostek produkcyjnych.

W tym społeczeństwie zaniknie również pieniądz. Zamiast pieniędzy wprowadzone zostaną tzw. Bony pracy. Przy ich pomocy będzie można w banku pracy wymieniać dobra lub usługi przez siebie wytworzone na potrzebne im dobra. Te banki będą udzielały kredytów, ale bez procentów.

Liczenie wartości wytworzonych dóbr będzie się mierzyć wg wkładu pracy, który mierzył ilością godzin pracy. W innym miejscu pisał, że pożyteczność pracy i też że wartość tego wkładu będzie mierzona czynnikami ekonomicznymi /kapitał, ziemia, praca/ -suma trzech czynników.

Zniesiony zostaje podział ludzi wg przynależności do klas na podział wg wykonywanego zawodu. /przemysłowcy, rolnicy itp./.

Przywiązywał uwagę do życia rodzinnego, za jej pośrednictwem krzewione są wartości moralne, może nastąpić ewolucyjne przejście z systemu państwowego do bezpaństwowego.

Ludzie na zasadzie dobrowolności i świadomie będą się zrzeszać we wspólnoty, komuny, zrzeszenia - będą się łączyć, powstanie „drabinka”, system federacyjny. Władzy nie ma, tylko organy doradcze, które nie są wyposażone w instrumenty władzy.

Społeczeństwo …..utualistyczne? - czyli społeczeństwo wzajemnej pomocy. Stosunki te miały zastąpić prawo. Zasada funkcjonowania tego społeczeństwa - skoro człowiek na zasadach dobrowolności dokonuje wymiany lub przekazania dobra, powstaje przymus zobowiązania /system moralny nakazuje wywiązać się z tego zobowiązania/. Ekwiwalent za ekwiwalent - nikt nic nie ma za darmo.

Piotr A. Kropotkin: był twórcą tzw. anarchokomunizmu. Wyobrażał sobie przyszłe społeczeństwo jako związek wolnych, samorzutnie zrodzonych stowarzyszeń produkcyjnych, w których miała się urzeczywistnić zasada zgodności interesów jednostki z interesami społecznymi. Podstawowymi zasadami współżycia społecznego w komunizmie miały być kolektywna praca oraz wzajemna pomoc. Kropotkin wierzył w instynkt społeczny mas i ich zdolność do zorganizowania komunistycznego społeczeństwa. Protestował przeciwko akcjom terrorystycznym i twierdził, że rewolucja społeczna musi być wpierw przygotowana przez propagandę i agitację wśród mas.

Kropotkin - Książe z pochodzenia, przyrodnik. Uważał, że trzeba zlikwidować państwo i jego prerogatywy, aby człowiek mógł postępować wg wartości moralnych, zgodnych z prawem natury. Walka o byt tak naprawdę jest …..

Trzeba znieść prawo, własność, władzę na drodze:

wychodził z założenia, że rewolucja od dołu ku górze, która jest zjawiskiem długotrwałym, nie powinno dojść do rewolucji krwawej, ale w drodze drobnych zrywów.

Z czasem twierdził, że krwawa rewolucja jest nieunikniona, bez względu na to jaki ma charakter musi być dobrze przygotowana i właściwie przeprowadzona. Że rewolucja przejdzie jak burza, że najpierw wyładowania, a później automatycznie doprowadzi do harmonii i pokoju.

Rewolucja musi mieć ściśle określony cel,

Jeden system władzy nie może być zastąpiony innym,

Trzeba tak przeprowadzić rewolucję, aby przyniosła jak najmniej strat, a jak najwięcej korzyści, poczucie, że życie ludzi uległo poprawie - tzw. zdobycie chleba.

Społeczeństwo bezpaństwowe będzie na zasadzie dobrowolności tworzyło zrzeszenia, komuny, w których będzie żyło.

Nie ma własności : indywidualnej, grupowej, społecznej, tylko komunistyczna.

Będzie się różniła od kolektywnej Bakunina. /gdzie środki produkcji należały do kolektywu/. Tu zarówno środki produkcji jak i konsumpcji należą do ogółu, całego społeczeństwa /Kibuz w Izraelu u nas - zakony/. Oni też tworzą wspólnoty, które zużytkowują środki produkcji, dobra, ale należą one do ogółu.

Różnica kolejna - brak podziału na pracę fizyczna i umysłową .Równość ekonomiczna.

Nie da się ustalić wkładu pracy. Podział dochodu ze wspólnie wytworzonych dóbr. „od każdego wg zdolności, każdemu wg potrzeb.” Potrzeb dostosowanych do ówczesnego poziomu życia społeczeństwa. / do magazynu - każdy będzie mógł wziąć ile potrzebuje/.

Istnieje wzajemna współpraca, nie ma konfliktów. Praca 5 godzin dziennie od 25-50 roku życia.

Nie ma prawa, sądów, policji, tylko presja ogółu. Jednostki aspołeczne, które nie chca pracować muszą mieć zabezpieczone minimum. Tak samo ludzie starzy. Ostracyzm, presja społeczna - wychowują na porządnego członka społeczeństwa.

Kropotkin uważał, że państwo, prawo, własność zniewala człowieka. Po rewolucji człowiek odzyskuje wolność. Człowiek najpierw musi wywiązać się z zasady solidaryzmu, spełnic zadania wobec ogółu. Wg niego to się nie kłóci z realizacja wolności osobistej.

Doktryna :

Dobra, rozumna natura człowieka,

Człowiek jest istotą społeczną, nie ma kolizji między …….

Podstawą relacji między jednostkami jest umowa między producentem, a konsumentem,

Potrzeba rewolucji oddolnej i stworzenia społeczeństwa bezpaństwowego.

Kropotkin Anarchokomunizm /anarchizm komunistyczny/ - Książe z pochodzenia, przyrodnik. Uważał, że trzeba zlikwidować państwo i jego prerogatywy, aby człowiek mógł postępować wg wartości moralnych, zgodnych z prawem natury. Walka o byt tak naprawdę nie istnieje. Trzeba znieść prawo, własność, władzę na drodze: wychodził z założenia, że rewolucja od dołu ku górze, która jest zjawiskiem długotrwałym, nie powinno dojść do rewolucji krwawej, ale w drodze drobnych zrywów.

Z czasem twierdził, że krwawa rewolucja jest nieunikniona, bez względu na to jaki ma charakter musi być dobrze przygotowana i właściwie przeprowadzona. Że rewolucja przejdzie jak burza, że najpierw wyładowania, a później automatycznie doprowadzi do harmonii i pokoju.

Rewolucja musi mieć ściśle określony cel,

Jeden system władzy nie może być zastąpiony innym,

Trzeba tak przeprowadzić rewolucję, aby przyniosła jak najmniej strat, a jak najwięcej korzyści, poczucie, że życie ludzi uległo poprawie - tzw. zdobycie chleba.

Społeczeństwo bezpaństwowe będzie na zasadzie dobrowolności tworzyło zrzeszenia, komuny, w których będzie żyło. Nie ma własności : indywidualnej, grupowej, społecznej, tylko komunistyczna. Będzie się różniła od kolektywnej Bakunina. /gdzie środki produkcji należały do kolektywu/. Tu zarówno środki produkcji jak i konsumpcji należą do ogółu, całego społeczeństwa /Kibuz w Izraelu u nas - zakony/. Oni też tworzą wspólnoty, które zużytkowują środki produkcji, dobra, ale należą one do ogółu.

Różnica kolejna - brak podziału na pracę fizyczna i umysłową .Równość ekonomiczna.

Nie da się ustalić wkładu pracy. Podział dochodu ze wspólnie wytworzonych dóbr. „od każdego wg zdolności, każdemu wg potrzeb.” Potrzeb dostosowanych do ówczesnego poziomu życia społeczeństwa. / do magazynu - każdy będzie mógł wziąć ile potrzebuje/. Istnieje wzajemna współpraca, nie ma konfliktów. Praca 5 godzin dziennie od 25-50 roku życia. Nie ma prawa, sądów, policji, tylko presja ogółu. Jednostki aspołeczne, które nie chcą pracować muszą mieć zabezpieczone minimum. Tak samo ludzie starzy. Ostracyzm, presja społeczna - wychowują na porządnego członka społeczeństwa.

Kropotkin uważał, że państwo, prawo, własność zniewala człowieka. Po rewolucji człowiek odzyskuje wolność. Człowiek najpierw musi wywiązać się z zasady solidaryzmu, spełnić zadania wobec ogółu. Wg niego to się nie kłóci z realizacja wolności osobistej.

Doktryna :

Dobra, rozumna natura człowieka,

Człowiek jest istotą społeczną, nie ma kolizji między …….

Podstawą relacji między jednostkami jest umowa między producentem, a konsumentem,

Potrzeba rewolucji oddolnej i stworzenia społeczeństwa bezpaństwowego.

Kacper Szpr.. - skrajny pogląd anarchistyczny, najważniejsza jest wolność indywidualna, bez skrępowania zewnętrznymi więzami /państwem, rodziną/.Każdy proponuje życie we wspólnocie, systemie federacyjnym.

Doktryna ta znajdowała zwolenników w XIX w. ale również obecnie. Współcześni anarchiści nie znają swoich korzeni, często mają sprzeczne ze sobą poglądy.

Do tej koncepcji nawiąże Bakunin - zmodyfikował ją, uznając konieczność zmian. Nie wierzy w dobra naturę człowieka. Ale z racji tego, że rodzi się w społeczeństwie, to społeczeństwo go uczłowiecza i humanizuje. Potrafi bezkonfliktowo funkcjonować w społeczeństwie. Wolność musi być całkowita, niepodzielna i powszechna.

Uważa wbrew poglądom Kościoła, że człowiek prawdziwie wolny, podejmuje działania zgodnie ze swoja wolą i kieruje się prawami natury. / to, że Adam zachował się zgodnie ze swoją wolą, zachował się jak człowiek wolny/.

Wolność całkowita i powszechna. W każdym prawie własnościowym mieści się cała wolność. Jeżeli pozbawią części, zabierają całość. W każdym uprawnieniu mieści się cała wolność. Nie ma wolnego społeczeństwa bez wolności jednego człowieka. Dopóki istnieją środki przymusu, nie ma prawdziwej wolności.

Będzie krytykował zarówno władzę duchową, jak i świecką, państwową. Władza stanowi autorytet zewnętrzny, który ogranicz człowieka wolność.

Popierał dokonywanie zamachów przeciwko władzy /np. Cesarz Wilhelm, prezydent USA/.

Podobnie jak Proudhon nie akceptuje:

Rewolucji ….

Dyktatury proletariatu.

Proletariat, kiedy zwycięży zacznie w sposób subiektywny, kierując się przymusem ograniczać wolność jednostki. Twierdzi, że rządy komunistyczne, że władza państwowa staje się właścicielem nie tylko środków produkcji, rzeczy, ale również ludzi.

Większość podejmuje decyzje, zasada suwerenności. Będzie dążył do likwidacji instytucji państwowych, bo istnieje nadzieja odrodzenia całego systemu władzy w wyniku krwawej rewolucji / destruktywny zryw/ , której dokonać ma / rożnie się wypowiadał/ :

Uważał, że jeśli chodzi o państwa rolnicze, to rewolucji tej dokonają chłopi, /szczególnie chłop pańszczyźniany w Rosji, pozbawiony jakiejkolwiek wolności/ doprowadzeni zostali do takiego stanu, że nie mają nic do stracenia. Istnieje potrzeba utworzenia tajnej organizacji, która nie pobudzi ich do walki, ale do uświadomienia sobie konieczności zmian.

Lufenproletariat - rewolucja robotników, którzy nie mają pracy, będą gotowi do walki, bo nie mają nic do stracenia.

Instynkt walki będzie duży:

w zdeklasowanej inteligencji

w młodzieży /która łatwo kierować/.

Po tej rewolucji, która ma wszystko zmienić pojawi się społeczeństwo bezpaństwowe, które samorzutnie, spontanicznie będzie tworzyć wspólnoty przemysłowe, rolnicze, w których nastąpi uspołecznienie środków produkcji.

Uważał, że ziemia należy do wszystkich, trudno ją podzielić, można ją tylko użytkować.

Nie ma własności indywidualnej, nie ma prawa dziedziczenia.

O ile jest uspołecznienie środków produkcji, środki konsumpcyjne każdy posiada na własność, nie ma uspołecznienia. Doprowadzenie do rowności ekonomicznej.

Podział dóbr wg kryterium:

pracy,

umiejętności,

wiedzy.

Trudno zachować równość, jeżeli chodzi o dochody, ale dojdzie do zrównania.

„od każdego wg zdolności, każdemu wg pracy.”

Gminy działaja na zasadzie pomocy, tworza federacje - organy tylko mające charakter doradczy.

Jednostki, które nie chcą żyć we wspólnotach /kłóci się to z ich poglądem/ siłą rzeczy będą musiały przystąpić do jakiejś grupy, ale SA pozbawione wszelkich praw, którymi cieszy się wspólnota.

Powszechna edukacja - wg światopoglądu ateistycznego. Kłóci się to z wolnością jednostek, które wierzą w Boga.

Idea rewolucji, a wolność jednostki. Co z tymi którzy zginą, a nie chcą uczestniczyć w rewolucji. Anarchiści narzucają swoje idee. Byli na tyle charyzmatyczni, że nie dopuszczali do istnienia innych poglądów.

Nauczanie społeczne Kościoła katolickiego w I poł. XIX wieku.

Kościół trwał na pozycjach wrogich kapitalizmowi i stanowczo odmawiał swej aprobaty dla ustroju liberalno-burżuazyjnego.

Solidaryzm społeczny według Leona XIII.

Solidaryzm klas społecznych to idea głosząca negację walki tych klas. Wyrastała na gruncie wspólnoty religijnej. Program solidaryzmu oparty na religijnej jedności oraz na zasadzie prywatnej własności może liczyć na skuteczną realizację tylko wtedy, jeżeli nie pozostawi się go wysiłkom samego kościoła. Kwestia społeczna będzie mogła być rozwiązana tylko za cenę wyrównania występujących w społeczeństwie kapitalistycznym dysproporcji majątkowych. Wysokość tej ceny wyznaczał program uwłaszczenia proletariatu, czyli upowszechnienia własności w masach. Miało ono połączyć zasadę powściągania procesu koncentracji kapitału z procesami wzmagania produkcji, zatamować falę emigracji a także przez zniesienie lub ograniczenie skrajnych form wyzysku i nędzy prowadzić do łagodzenia form konfliktów społecznych i odwodzić robotnicze masy od walki rewolucyjnej. Ideałem nowoczesnego, zreformowanego społeczeństwa kapitalistycznego będzie społeczeństwo drobnych właścicieli.

Krytyka socjalizmu w encyklikach Leona XIII.

Leon XIII uznał za zgodne z naturą społeczną nierówność i hierarchię. Utożsamiał społeczny podział pracy z podziałem klasowym w społeczeństwie. Skoro podział czynności w społeczeństwie jest koniecznością, to również nieodzowne jest utrzymywanie podziału społeczeństwa na klasy. Papież identyfikował podział klasowy z naturalnymi różnicami w uzdolnieniach ludzkich, ich zdrowiu i zainteresowaniach. Posiadacze dlatego są posiadaczami, że są lepsi i rozumniejsi; ubóstwo jest rezultatem niedostatków moralnych. Likwidacja klas jest z natury niemożliwa, tym samym fatalnie błądzą socjaliści, którzy chcą zmieniać świat. Nie można przecież podejmować walki z bożą naturą. Dążenie do radykalnej zmiany stosunków społecznych stanowi nie tylko gwałt na naturze, ale także grozi zniweczeniem ludzkiego szczęścia.

Leon XIII o demokracji i laicyzacji państw.

Państwo powinno być sine, prężne; tylko takie może bowiem nieść wydatniejszą pomoc kościołowi. Za ideał organizacji społeczeństwa uznana została demokracja chrześcijańska, która „winna oprzeć się na zasadach ustanowionych przez wiarę boską (...) nie ma dla niej nic świętszego nad sprawiedliwość; prawu nabywania i posiadania musi ona przyznać nietykalność; musi bronić nierówności stanów (...) nie ma żadnej łączności między demokracją socjalną a chrześcijańską” (encyklika Graves de communi z 1901 r.).

Zadaniem państwa jest strzeżenie elementarnych zasad porządku społeczno-gospodarczego. Program chrześcijańskiej demokracji uznawał prawo państwa do ograniczania swobody właściciela w przypadkach koniecznych encyklika udzielała swego poparcia dla tej działalności aparatu państwowego, która była wymierzona przeciwko organizacjom niezgodnym z uczciwością, sprawiedliwością i dobrem powszechnym. Wyrażała tym aprobatę dla aktywnej polityki państwa wobec organizacji demokratycznych oraz zachęcała je do zwalczania socjalizmu i komunizmu. Udzieliła też błogosławieństwa działalności filantropijnej państwa. Leon XIII przypominał, że „władza pochodzi od Boga i jest uczestniczeniem w jego najwyższej władzy monarszej”.

Leon XIII

Papież Leon XIII rozpoczął swój długi pontyfikat w XIX w., jednak jego końcówka przypada na wiek XX. Poza tym uważany jest za pierwszego nowoczesnego papieża w tym sensie, iż prowadził dialog ze współczesnym mu światem. I już w tym momencie przychodzą na myśl owe rzeczy nowe, które pojawiły się za jego pontyfikatu. Nomen omen - taki bowiem właśnie był tytuł jego najsłynniejszej encykliki - "O rzeczach nowych" - czyli "Rerum Novarum", którą ogłosił w dniu 15 V 1891 r. To właśnie ona uważana jest za początek nauki społecznej Kościoła katolickiego - w węższym, niejako "zinstytucjonalizowanym" rozumieniu. W znaczeniu szerszym bowiem Kościół od początku swego istnienia wypowiadał się na temat kwestii społecznych, np. ustami i piórem św. Pawła Apostoła. Jednak skonkretyzowaną doktrynę, która zainspirowała chadeków, zaczął tworzyć dopiero Leon XIII.

Leon XIII w encyklice "Rerum Novarum" poddał krytyce ideologię komunizmu, wskazując fałszywe jej oparcie - zakwestionował istnienie walki klas. Zasadzie uspołecznienia środków produkcji przeciwstawił poszanowanie własności prywatnej, zaś postulatowi społeczeństwa bezklasowego - stwierdzenie naturalności nierówności społecznych. Leon XIII jednocześnie określił zadania państwa, zarówno względem robotników, jak i pracodawców. Z jednej strony stwierdził konieczność ochrony własności zakładów pracy, z drugiej zaś - ochrony praw pracowniczych. W tej drugiej kategorii m.in. pisał o słusznej pracy, określeniu długości dnia pracy, o pracy kobiet i młodocianych, o prawie do odpoczynku świątecznego, o ochronie zdrowia i życia pracowników, o odpowiedniej polityce ekonomicznej państwa. Ponadto poparł tworzenie stowarzyszeń robotniczych o charakterze katolickim - gdzie religia byłaby podstawą wszystkich praw. Dzięki szczegółowemu poruszeniu kwestii robotniczej, Leona XIII nazywano "papieżem robotników".

Ponadto w swych naukach Leon XIII potępiał inne, obok komunizmu, niepokojące go zjawiska - np. moralny nihilizm czy masonerię - tę ostatnią w encyklice "Humanus Genus", pisząc m.in. tak: "Sekta masońska powstała wbrew prawu ludzkiemu i Bożemu, jest zgubna nie tylko dla chrześcijaństwa, ale i dla państwa świeckiego i dlatego pod najcięższymi karami, jakie Kościół zwykł wymierzać przeciwko winowajcom, zakazał wstępować do tego towarzystwa." Był prekursorem ekumenizmu - jako pierwszy następca św. Piotra nazwał chrześcijan innych wyznań "braćmi odłączonymi". Nauczając o teologii, wiele miejsca poświęcił Najświętszej Maryi Pannie. Zapoczątkował też neotomizm - encykliką Aeterni Patris z 1879 r. Był to jeden z głównych nurtów neoscholastyki, która na nowo inspirowała się myślą św. Tomasza z Akwinu. Neotomizm zakładał konkretność i jednostkowość w teorii bytu, zaś w teorii poznania - realizm. Papież Leon XIII zmarł w wieku 93 lat i pochowano go na Lateranie.

Leon XIII - Za pontyfikatem Leona XIII ukazuje się szereg encyklik, w których zostały zaaprobowane podstawowe formy kapitalistycznego ładu społecznego i wytyczony program walki z rewolucyjnym ruchem robotniczym. Stanowczo nawoływał do społecznej zgody , otworzył papiestwo na problemy współczesności, bogatym przypominał, że nie godzi się wykorzystywać biedy i nędzy a biednym nakazywał szacunek do pracy i sumienne wykonywanie obowiązków. W encyklikach tych uświęcone zostały m.in. własność prywatna, nierówność społeczna, podporządkowanie władzy państwowej kościołowi, działalność chrześcijańskich związków zawodowych. Doktryna tzw. Chrześcijańskiej demokracji była ważną platformą walki o utrzymanie systemu kapitalistycznego i ważnym narzędziem odciągania proletariatu od ideologii rewolucyjnego marksizmu.

Był to pierwszy papież czasów nowożytnych (1878-1903) Doprowadził on do zakończenia Kulturkampf w Niemczech, zawarł konkordat z Rosja, wznowił stosunki dyplomatyczne z Belgią, rozbudował i usprawnił administrację kościelną. Leon XIII stanął po stronie systemu kapitalistycznego. Doktrynę polityczną Kościoła rozwijały liczne encykliki papieski, w których zaznaczało się odejście od tradycyjnej doktryny. W swoich encyklikach zawarł nowe uzasadnienie boskego pochodzenia nierówności społecznych, rozwijał zasadę boskich źródeł władzy państwowej, poddawał krytyce ruch socjalistyczny. Najważniejsza encyklika Rerum NOVARUM, w której sformułowano papieskie stanowisko w sprawach własności oraz program w dziele rozwiązania palących kwestii społecznych.

Kościół wobec komunizmu, faszyzmu i nazizmu w okresie międzywojennym.

Wg Piusa XI i jego encykliki z 1929r. ideologia faszystowska stawia państwo na miejscu Boga. Również ideologia nazizmu została poddana krytyce i uznana za niezgodną z religią katolicką. W 1937 r. papież wyraźnie uznał za niezgodne z chrześcijańską wiarą wiązanie religii z rasą i tworzenie obrazu „Boga narodowego”. Wzywając niemieckich katolików do wytrwania w wierze Pius XI podkreślił: „Kto wynosi ponad skalę wartości ziemskich rasę, albo naród, albo państwo, albo ustrój państwa, przedstawicieli władzy państwowej, albo inne podstawowe wartości ludzkiej społeczności, (...) ten przewraca i fałszuje porządek rzeczy stworzony i ustanowiony przez Boga - Człowieka, i daleki jest od prawdziwej wiary w Boga...”.

Pius XI -W swoich encyklikach potwierdzą, że rozważając ustrój sprawiedliwości społecznej należy wyrzekać się zarówno indywidualizmu jak i kolektywizmu. Poddał krytyce nie tylko socjalistyczne żądania upaństwowienia lub socjalizacji dóbr ale także żądania przekazywania robotnikom zysków, pozostałych po odtworzeniu i odświeżeniu kapitału. Podkreślał zasadę słusznej płacy, której wysokość powinna być jednak wyważona, tak by nie rujnowała przedsiębiorstwa i nie zwiększyła bezrobocia. Uznając za obowiązek Państwa organizowanie sprawiedliwego Państwa porządku społecznego Pius XI formułował zarazem zasadę subsydiarnej (pomocniczej ) roli organizowania się społeczeństwa są wg niego korporacje, stany zawodowe łączące ludzi nie na zasadach klasowych, ale przez fakt że wykonują wspólnie pewne usługi, czy wytwarzają pewne dobra. Najważniejsze jednak było przeciwstawienie się wszystkim ideom socjalistycznym, nawet najbardziej reformistycznym. Kładł on największy nacisk na chrześcijańską moralność, której upowszechnienie miało stanowiąc gwarancję urzeczywistnienia sprawiedliwego ustroju społecznego.

Pius XI, właściwie Achille Ratti (1857-1939), papież od 1922 do 1939. W 1879 otrzymał święcenia kapłańskie. Studia uniwersyteckie w Rzymie zakończył trzema doktoratami.
W sierpniu 1920 jako jedyny przedstawiciel korpusu dyplomatycznego pozostał w Warszawie w obliczu ofensywy Armii Czerwonej. W 1921 został arcybiskupem Mediolanu, a następnie kardynałem. W 1922 wybrany na papieża. W 1929 doprowadził do zawarcia porozumienia z rządem włoskim (tzw. traktaty laterańskie).
Zawarł także liczne porozumienia (w liczbie 45) z rządami innych państw - w formie konkordatów i umów międzynarodowych: z Polską 1925, Austrią 1933, Rzeszą Niemiecką 1933. Szczególny nacisk kładł na problematykę misyjną w Afryce i Azji. Poświęcał wiele uwagi Akcji Katolickiej - ruchowi świeckich. Zreformował programy nauczania w seminariach duchownych i funkcjonowanie kurii rzymskiej.
Był twórcą radia watykańskiego (1931). Zorganizował w 1936 Papieską Akademię Nauk kształcącą kadry watykańskiej dyplomacji. Ogłosił w sumie 22 encykliki.
W encyklice Divini Redemptoris, wydanej w 1937, potępił komunizm nazywając go "bezbożnym". W 1931 w Quadragesimo anno dał zarys odnowy ustroju społecznego w postaci korporacjonizmu, w Mit brennender Sorge z 1937 potępił antykościelną politykę nazistów w Niemczech. Był ogromnie pracowity.

Quadragesimo anno, encyklika papieża Piusa XI, ogłoszona w 1931, w 40. rocznicę encykliki Leona XIII Rerum novarum, poświęcona społecznej roli Kościoła.
Wobec nasilającego się kryzysu światowego papież wysunął w niej postulat reform systemu kapitalistycznego, sprowadzających się do polepszenia sytuacji materialnej ludzi pracy oraz "uzdrowienia" kapitalizmu poprzez wprowadzenie ustroju społeczno-zawodowego, czyli zorganizowanie całego społeczeństwa w korporacje jednoczące robotników i pracodawców, tak by tworzyli oni atmosferę jedności i harmonii społecznej, która pozwoliłaby uniknąć konfliktów i walk klasowych.
Papież potwierdził znaczenie prywatnej własności jako podstawy wolności człowieka, zastrzegł jednak, że prawo używania tej własności powinno być rozważane w kategoriach "sprawiedliwości społecznej", co należy do obowiązków państwa. Quadragesimo anno poświęcała wiele uwagi odpowiedniemu wynagradzaniu za pracę, tak by płaca zapewniała zaspokojenie potrzeb rodziny.
Papież poruszył też w encyklice kwestię obyczajów i moralności, uznając, że demoralizacja społeczeństwa, a nie prywatna własność środków produkcji, jest źródłem bezrobocia, podziału na biednych i bogatych, kryzysów ekonomicznych i walki klas. Potępiał komunizm i socjalizm. Żądał, aby państwo nie było antychrześcijańskie oraz by Kościół mógł zachować wpływ na politykę władz przez swoje oddziaływanie na wiernych. Szczególnie podkreślał potrzebę zwiększenia roli Kościoła w procesie wychowania młodzieży, w życiu rodzinnym, a także w chrześcijańskich partiach politycznych i związkach zawodowych.

Paweł VI - Papież , który najbardziej potraktował problem pomocy narodom rozwijającym się. Już w czasie soboru watykańskiego II bardzo realistycznie stwierdzono, że wiele przyczyn konfliktów wojennych pochodzi ze zbytnich nierówności gospodarczych oraz opieszałości w stosowaniu koniecznych środków zaradczych dlatego tez za obowiązek Państw rozwiniętych uznał pomoc narodom rozwijającym się. Paweł VI w swojej encyklice (o popieraniu rozwoju ludów) z 1967 roku wspominając swoje podróże papież wezwał do realizacji zasad soboru. Papież domagał się pomocy w rozwoju gospodarczym poprzez stosowanie specjalnych taryf w traktatach handlowych, pomoc techniczną, w reszcie przygotowanie długofalowych programów gospodarczych. Jednocześnie ostrzega, że postęp i rozwój niekoniecznie musi oznaczać upodobnienie się i zanik różnorodności kultur i tradycji narodowych a także przestrzega przed niebezpieczeństwem konsupcjonizmu i niepohamowanej eksploatacji środowiska naturalnego w pogoni za większa ilością dóbr.

Paweł VI, właściwie Giovanni Battista Montini (1897-1978), papież w latach 1963-1978. Święcenia kapłańskie otrzymał w 1920 po ukończeniu seminarium duchownego w Brescii. Po studiach w Rzymie (filozofia, prawo, literatura, języki) pracował w dyplomacji watykańskiej. W 1958 został kardynałem. Był głównym doradcą papieża Jana XXIII, uczestniczył aktywnie w pracach II soboru watykańskiego. 21 czerwca 1963 wybrany został na papieża i przybrał imię Pawła VI. Doprowadził do końca prace II soboru watykańskiego i zamknął jego obrady 8 grudnia 1965. Wprowadził szereg reform. W 1964 utworzył Sekretariat do spraw Religii Niechrześcijańskich, rok później Sekretariat dla Niewierzących i w miejsce Świętego Oficjum - Kongregację Doktryny Wiary. W 1966 zlikwidował Indeks ksiąg zakazanych, przeprowadził głęboką reformę funkcjonowania kurii rzymskiej.
W 1972 wydał bullę Episcoporum Poloniae coetus, na mocy której zostały znormalizowane stosunki kościelne na polskich Ziemiach Odzyskanych. Był pierwszym w XX w. papieżem, który zaczął składać wizyty duszpasterskie za granicą, odwiedził m.in. Australię, Izrael, Jordanię, Indie, Turcję, Kolumbię, Portugalię, Szwajcarię, Ugandę i kraje Dalekiego Wschodu.
W 1965 przemawiał na sesji Zgromadzenia Ogólnego ONZ. Rozpoczął proces normalizacji stosunków z państwami komunistycznymi. Jego najsłynniejsze encykliki to Populorum progressio (1967) i Humanae vitae (1968). Populorum progressio, encyklika papieża Pawła VI ogłoszona w 1967 (polski przekład Encyklika o popieraniu rozwoju ludów, Znak, 1982, nr 7-9). Papież rozwinął w niej dwa wątki:
1) religijny, którego motywem przewodnim jest myśl, że najważniejszym obowiązkiem człowieka jest służyć Bogu i żyć w zgodzie z wolą Bożą.
2) "doczesny", w którym stara się udzielić odpowiedzi na pytanie, jakie należy stwarzać warunki, aby zaistniał sprawiedliwy ustrój społeczny. Zdaniem papieża, życie gospodarcze jest środkiem "do piękniejszego człowieczeństwa". Encyklika potępia wszelkie "nadużycie posiadania", własność prywatna ma wg niej służebny charakter wobec dobra ogółu, a zadaniem państwa jest czuwanie nad realizacją tej zasady. Państwo ma również prawo ingerowania w życie gospodarcze przez programowanie oraz kształtowanie polityki socjalnej, fiskalnej itp.
Papież poddaje krytyce "liberalny kapitalizm", który czyni zysk istotnym motorem postępu gospodarczego bez względu na konsekwencje społeczne. Rozwijając teorię o porządku naturalnym, uznaje, że został on ustanowiony przez Boga, ale nie jest niezmienny, lecz dynamiczny i zakłada ciągły rozwój, stąd powołaniem człowieka jest dążenie do stałego doskonalenia otaczającej go "rzeczywistości stworzonej" - zarówno świata materii, jak i stosunków międzyludzkich.
Na czoło wysuwa potrzebę doskonalenia instytucji społecznych i gospodarczych w celu zapewnienia warunków do "harmonijnego rozwoju osobowości człowieka". Szczególnie dużo uwagi poświęca problemom społecznym ludności "trzeciego świata". Wskazuje na suwerenność Kościoła i państwa w zakresach ich działania, podkreślając, że Kościół nie został stworzony po to, "aby zdobyć władzę ziemską".

Jan Paweł II o pracy ludzkiej.

Punktem wyjścia dla papieża jest stwierdzenia, że praca jest powołaniem człowieka. „Praca wyróżnia go wśród reszty stworzeń”. Praca jest najistotniejszym kluczem do rozwiązania kwestii socjalnej. Nie zgadzał się z poglądami liberalizmu i materializmu dialektycznego dotyczących pracy. Uważał, że jej wartość polega i opiera się przede wszystkim na fakcie, że jej podmiotem jest człowiek i że właśnie jego godność i wolność decyduje o wartości pracy ludzkiej. Przypomina zasadę pierwszeństwa pracy przed kapitałem (kapitał jest owocem pracy, ma służyć właśnie jej). Praca jest powołaniem i zarazem obowiązkiem człowieka. Papież akcentuje prawo człowieka do pracy. Państwo ujmuje jako „pośredniego pracodawcę”, który kształtuje warunki zatrudnienia. Faktyczny pracodawcą jest pracodawca bezpośredni, który winien zapewnić pracę wszystkim chętnym i nie dopuszczać do bezrobocia. Wspomina o pracy niepełnosprawnych, która daje im poczucie godności i przydatności. Popiera związki zawodowe i strajki pracownicze. Istotnym elementem pracy jest godziwa płaca, która winna umożliwić godne życie, odpoczynek, utrzymanie rodziny, także w sytuacji kiedy kobieta nie pracuje. Obowiązkiem państwa jest zagwarantować „płacę rodzinną dla ojca z możliwością wynagradzania pracy domowej matki”. Kościół popiera zawieranie umów o pracę, w których winna być określona płaca. Przeciwstawia się traktowaniu pracowników najemnych jako części składowych procesu produkcyjnego, podkreśla iż godność pracy wymaga traktowania ludzi jako podmiotu pracy i wskazuje na prawo pracowników do udziału i współdecydowania o zakładach pracy.

Jan Paweł II o stosunku Kościoła wobec demokracji i liberalizmu gospodarczego.

Papież popierał model demokratyczny gwarantujący równość praw obywatelskich i ochronę praw człowieka, a także zasadę podziału władzy i zasadę państwa prawnego. W encyklice pisał, iż „Kościół docenia demokrację jako system, który zapewnia udział obywateli w decyzjach politycznych i rządzonym gwarantuje możliwość wyboru oraz kontrolowania własnych rządów”. Kościół uczy, że władza musi działać dla dobra wspólnego. Żadna władza, nawet demokratycznie wybrana, nie ma prawa naruszać praw człowieka, które wywodzą się z natury ludzkiej, stworzonej przez Boga. Głosił wyższość prawa Bożego nad stanowionym. Kościół nie utożsamia się ze wspólnotą polityczną, gdyż są one od siebie niezależne i autonomiczne, natomiast gotów jest do współpracy dla dobra ludzi.

Jan Paweł II (16.10. 1978 - 2.04. 2005r.)

Twórca wielu encyklik szczególnie rozbudowanych o analizy filozoficzne podejmujące różnorakie ważne tematyki społeczne. Najważniejszym i najbardziej obszernym dokumentem zawierającym naukę Kościoła dotyczącą pracy ludzkiej jest jego encyklika ogłoszona w 1981r. „O pracy ludzkiej” w 90-tą rocznicę Rerum Novarum. Zawiera ona bardzo rozbudowaną warstwę analizy filozoficznej i antropologicznej podejmującą zagadnienie sensu pracy ludzkiej i jej znaczenia. Punktem wyjścia dla Papieża jest stwierdzenie, że praca jest powołaniem człowieka. Papież uważa też i podkreśla, że kwestia pracy jest najistotniejszym kluczem do rozwiązania całej kwestii socjalnej. Uważał, że najważniejszym dobrem jest gotowość osoby ludzkiej, papież krytykuje zarówno koncepcje liberalne w myśl których praca jest towarem jak kazdy inny a jej wartość określa rynek, prace traktuje na równi z innymi czynnikami wytwórczymi. Jan Paweł II wielokrotnie przypomina, iż wartość pracy polega i opiera się przede wszystkim na fakcie, że jej podmiotem jest człowiek i że jego godność i wolność decyduje o wartości pracy ludzkiej. Dlatego przypomina zasadę pierwszeństwa pracy przed kapitałem rozumianą w dwojakim sensie po pierwsze sam kapitał jest owocem pracy po drugie winien on służyć właśnie pracy. Ponieważ praca jest powołaniem i zarazem obowiązkiem człowieka papież akcentuje prawo człowieka do pracy i szczególne obowiązki spoczywające na pracodawcy pośrednim tj. przede wszystkim na państwie które kształtuje warunki zatrudnienia przez bezpośrednich pracodawców. Pracodawca pośredni powinien pamiętać i nie dopuszczać do bezrobocia a pamiętać o niepełnosprawnych gdyż praca w ich przypadku daje im poczucie godności i przydatności. Za równie ważne uważa zorganizowanie się pracujących w związki zawodowe, uznał strajki pracownicze jeśli nie mają charakteru politycznego i zmierzają do obrony praw pracowniczych.

Encyklika „Centesimus Annus” zawiera natomiast wskazówki kościoła dotyczące nowej sytuacji społecznej i politycznej związanej z wyborem modelu gospodarczego po upadku komunizmu. Przestrzega przed bezkrytycznym spojrzeniem na gospodarkę wolnorynkową. Pisze że nie wszystkie ludzkie potrzeby mogą być zaspokojone za pomocą rynku i że ważniejsze niż różne formy sprawiedliwości które się z tym wiążą jest to co należy się człowiekowi ponieważ jest człowiekiem ze względu na jego wzniosłą godność. Uznając wskaźnik zysku i jego rolę jako miernika dobrego funkcjonowania przedsiębiorstwa papież przypomina, że nie jest to wskaźnik jedyny gdyż może się zdarzyć, że mimo poprawnego rachunku ekonomicznego ludzie którzy stanowią najcenniejszy majątek przedsiębiorstwa są poniżani i obraża się ich godność. Popierając rozwój inicjatywy jednostek i doceniając funkcję własności prywatnej, papież domaga się ujęcia ich w normy prawne i wprzęgnięcia ich w służbę integralnej wolności ludzkiej, traktujące go jako szczególny wymiar tejże wolności, która ma przede wszystkim charakter etyczny i religijny. Przypominając zasadę pomocniczości i zasadę powszechnego przeznaczenia dóbr ziemskich papież formułuje wyraźne ostrzeżenie wobec społeczeństwa konsumpcyjnego i wolnorynkowego. Nauczanie społeczne Kościoła odmawia zatem aprobaty dla takich modeli społeczno-gospodarczych, które rezygnują z prób stworzenia sprawiedliwego systemu społecznego. Podkreślił, że jest wskazane by każda władza była równoważona przez inne władze które by ją utrzymywały we właściwych granicach. Zawarł wyraźne poparcie dla demokracji pomimo braku bezwzględnej aprobaty dla każdej treści tego porządku. Kościół uczy, że władza musi działać dla dobra wspólnego żadna też władza państwowa nawet demokratycznie wybrana nie ma prawa naruszać praw człowieka, które wywodzą się z natury ludzkiej stworzonej przez Boga. Chrześcijanin nie jest obowiązany do posłuszeństwa prawu i władzy która by nie pozostawała w zgodzie z prawem Bożym. Kościół współczesny uważa bowiem, że władza polityczna i związane z nią stanowienie prawa nie mogą dobrze funkcjonować jeżeli odrzuci się zasadę że istnieje jakaś nadrzędna prawda. W ten sposób Kościół włączył się w dyskusję nad istota prawnego państwa i istotą demokracji która jest jednym z podstawowych problemów politycznych XX wieku.

Jan XXIII

Mater et Magistra (1961)

Popierając nadrzędność prywatnej inicjatywy jednostek: "Trzeba na samym początku postawić zasadę, że w dziedzinie życia gospodarczego należy uznać pierwszeństwo prywatnej inicjatywy poszczególnych ludzi" (51), opowiada się jednocześnie papież za znaczącą ingerencją państwa w celu "pobudzania, koordynacji, pomocy i uzupełnienia", wynikającą z zasady pomocniczości. Pisał: "należy jak najusilniej domagać się od władz państwowych, których obowiązkiem jest troska o dobro wspólne, by rozwijały wielostronną, szeroko zakrojoną i lepiej niż dotychczas zorganizowaną działalność interwencyjną w dziedzinie gospodarczej, a także by dla wypełnienia tego zadania dostosowały doń odpowiednie instytucje i urzędy oraz środki i metody działania" (54). Rozbudowana interwencja państwowa miała wpływać na ożywienie inicjatyw prywatnych. Potępiony został system zupełnie swobodnej konkurencji [_25_]. Koncepcje te są częściowo zbieżne z socliberalizmem. Jednakże wizja roli państwa u Jana XXIII była nieco bardziej planistyczna niż w tym nurcie liberalizmu. Postulował np. zlikwidowanie lub ograniczenie dysproporcji między sektorami rolnictwa, przemysłu i usług (79), oczywiście dostrzegał występujący odpływ ludzi z rolnictwa do przemysłu w rozwiniętych gospodarkach, jednak przyczynę tego stanu rzeczy upatrywał nie tylko w braku perspektyw rozwoju gospodarstwa, ale i w "szukaniu nowości i przygód" (sic!) (124), przewidywał regulację cen w rolnictwie (137-140). Dopuszczał nadto możliwość nacjonalizacji pewnych dziedzin gospodarki w razie gdy zajdzie "oczywista i prawdziwa konieczność", ale bez "zbytniego uszczuplenia własności prywatnej" [_26_].

Podobnie jak w odniesieniu do Quadragesimo anno, Leszek Kołakowski bardzo krytycznie i sarkastycznie podsumował ten dokument społecznej nauki Kościoła (z pozycji socjalisty oczywiście). Wnioski jednak zachowują swoją wartość do dziś. Pisał wówczas w Argumentach [_27_]: "Najbardziej charakterystyczna jest jego [dokumentu - przyp.] kompletna nicość treściowa. Mamy przed sobą zbiór nieobowiązujących frazesów, na które w znacznej części zgodzić się może niemal każdy, kto rozważa świat kapitalistyczny nie z perspektywy rewolucji socjalistycznej, ale z perspektywy zachowania jego podstawowej struktury (...) wolno nam dowoli przebierać w formułkach, aby usprawiedliwić jakikolwiek program polityczny. Papież jest zdania, że należy w ogólności podnosić kulturę rolną, stosować nawozy i maszyny, budować drogi i koleje. I któż się nie podpisze pod tymi radami? Od kiedy wynaleziono nawozy sztuczne i skonstruowano maszyny rolnicze, nikt nie wątpił w to, iż w ogólności warto te urządzenia stosować. Jak jednak sprawić, aby dobrodziejstwa techniki, z których korzystają amerykańscy farmerzy, zostały również udostępnione chłopom indyjskim? I na to jest rada: państwa lepiej rozwinięte technicznie powinny bezinteresownie, szczerze i bez myśli o jakichkolwiek korzyściach politycznych pomagać ludom gospodarczo opóźnionym. I ta rada z całą pewnością nie spotka się ze sprzeciwem. Któż na świecie nie opowiada się za programem bezinteresownej pomocy dla krajów zacofanych? Jak jednak sprawić, aby pomoc taka, bez politycznych warunków, była udzielana istotnie? Do tego potrzebne jest zaufanie wzajemne. Znakomicie! Któż się ośmieli sprzeciwić ideałom wzajemnego zaufania w stosunkach międzynarodowych? Skąd wszakże pochodzi brak zaufania, utrudniający życie i porozumienia? Z przeciwieństw światopoglądowych, odpowiada papież, a w szczególności stąd, że przekonania niektórych przywódców państw odrzucają transcendentny i uniwersalny ład moralny. W ten sposób analiza sytuacji osiąga należytą jasność. Państwa, których przywódcy kwestionują istnienie uniwersalnego i transcendentnego ładu moralnego, winne są atmosferze nieufności w stosunkach międzynarodowych. Nieufność ta z kolei utrudnia szerokie stosowanie bezinteresownej pomocy dla społeczeństw zacofanych. Tym samym społeczeństwa te nie mogą się dostatecznie rozwijać i podnosić swojej kultury upraw rolnych. W tym oto duchu skonstruowana jest cała encyklika. (...) Mamy przed sobą dokument, który powstał z presji tylu sił rozmaitych, do tylu sprzecznych stanowisk próbował się dostosować, że w ostateczności musiał zostać zredukowany do beztreściwej frazeologii. Wiemy o tym, że program, który zbyt wiele tendencji niezgodnych usiłuje zadowolić, osiąga to tylko w ten sposób, że nie zadowala nikogo w szczególności, natomiast sam pozostaje jałową retoryką. Skrupulatnie wyważone, troskliwie zredagowane formuły encykliki musiały być, jak się okazuje, takie, aby każdy mógł na ich podstawie uprawiać poprzednią politykę (...) Główna przewaga encykliki Mater et Magistra w stosunku do Quadragessimo anno polega na zwiększonej znacznie sumie dwuznaczników i niekoherencji. (...) Mamy najwyraźniej do czynienia z dokumentem, który stanowi manewr uniku w obliczu zbyt wielu niezgodnych sił politycznych i zbyt wielu zawiłych sytuacji, z którymi liczyć się musi Watykan." Drwił ponadto z mglistego uregulowania możliwości nacjonalizacji części gospodarki: "Wyobraźmy sobie spór między grupą katolicką, która popiera jakieś projekty nacjonalizacji w jakimś państwie, a jej przeciwnikami w katolickim obozie: wzajemne obrzucanie się cytatami encykliki ('ryzyko nadmiernego uszczuplenia', 'oczywista i prawdziwa konieczność') może się ciągnąć bez końca. Realny spór zaczyna się dopiero poza encykliką. Sprawa domaga się tedy egzegety. Różne gałęzie przemysłu bywają nacjonalizowane tu i ówdzie na świecie. Co robić? Odpowiedź jest jasna: poczekać na następną encyklikę. Po trzydziestu latach..." [_28_]

Pontyfikat Jana XXIII (1958-1963) stanowi dla dziejów Kościoła katolickiego niezwykle ważną cezurę, z uwagi na doniosłość zwołanego przezeń Soboru powszechnego, Vaticanum Secundum. Zmiany jakie zaszły za jego sprawą w kościele katolickim określane są terminem aggiornamento, czyli uwspółcześnienie. Miało ono polegać przede wszystkim na dostosowaniu zasad nauki kościoła do czasów współczesnych. Zewnętrznym przejawem owych zmian miała być na przykład gotowość kościoła do dialogu w sprawach dotyczących urządzania doczesnego świata ze wszystkimi ludźmi dobrej woli, także tymi z poza religii katolickiej. Encyklika Pacem in Teris autorstwa Jana XXIII była adresowana nie tylko do braci biskupów i wiernych, ale do wszystkich chrześcijan i wszystkich ludzi dobrej woli. Sobór miał znaczenie nie tylko w kwestiach dotyczących rozwijania nauki społecznej kościoła , zajął się również sprawami wewnętrznymi kościoła. Określał między innymi stosunek Kościoła do innych wyznań, także wobec religii żydowskiej, wprowadził zasadę ekumenizmu między wyznaniami chrześcijańskimi, wprowadzał liturgię w językach narodowych, wyznaczał nowy podział ról i relacji między klerem i świeckimi. Stanowisko papieża pozostawało niezmienione, pozostał on głową kościoła katolickiego, zreorganizował jednak kurie i kongregację.
Zniesiono obowiązującą dotychczas przysięgę antymodernistyczną, którą musieli dotąd składać wszyscy księża ,była ona skierowana przeciw wszystkim nowym prądom badawczym i poznawczym. Gruntownej zmianie poddano też Św. Oficjum, przekształcając je w Kongregację Do Spraw Doktryny Wiary. Sobór wezwał też papieża do wydania nowego katechizmu, który w zupełnie nowej formie ogłoszono dopiero w 1992 roku. Okres po 1965 roku jest okresem realizacji założeń Soboru. Jan XXIII - odrzucił zasadę suwerenności ludu (lud nie jest źródłem władzy); wł. pochodzi od Boga; ludzie określają ustrój p.; za demokracją, odział wł., p. prawne; Chrześcijanin nie jest zmuszony do posłuszeństwa pr. sprzecznego z pr. bożym;

I tak papież Jan XXIII w wydanej encyklice Pacem in Terris rozpoczął od przypomnienia, iż : " Wszelkie współżycie ludzi, jeżeli chcemy, aby było dobrze zorganizowane i rozwijało się pomyślnie, musi się opierać na podstawowej zasadzie, że człowiek jest osobą, to znaczy istotą obdarzoną rozumem i wolną wolą, wskutek czego ma prawa i obowiązki, wypływające bezpośrednio i równocześnie z jego własnej natury. A ponieważ są one powszechne i nienaruszalne , dlatego nie można się ich w żaden sposób wyrzec. " W tej encyklice papież wymieniał takie nienaruszalne prawa jak prawo do życia oraz do godnego każdego człowieka poziomu życia, prawo do oddawania czci Bogu zgodnie z wymaganiami prawego sumienia, do wolnego wyboru stanu i swobody życia rodzinnego, zrzeszania się , do emigracji i imigracji, do udziału w życiu publicznym, do ochrony tych praw, a także prawa w dziedzinie gospodarczej , wśród nich prawo do pracy do działalności gospodarczej i do własności. W ten sposób rozważania nad kwestiami społeczno-politycznymi zostały podporządkowane celowi nadrzędnemu jakim jest godność i rozwój osobie ludzkiej.

FASZYZM
organizacje nie reprezentujące żadnej grupy, tylko powszechny interes; hierarchiczne, uznanie charyzmatycznego wodza; nacjonalizm, rasizm, darwin. społ.; ANTY: pacyfistyczny, liberalny, marksistowski, komunistyczny, demokratyczny, racjonalistyczny, indywidualistyczny; pochwała elit; wojna jedyny obiektywny sprawdzian racji; zniesienie podziałów klasowych; jedyny miernik - praca; państwo wszechobecne, totalne, wł. - uważający się za specjalnych; likwidowanie partii szkodliwych; sędzia nie rozumiejący pr. nie może pełnić swej funkcji

Artur Gobineau: uważał, że rozwój społeczeństwa zależy od czystości rasy i jego wrodzonych zdolności. W zamierzchłej przeszłości nastąpił podział ludzkości na trzy rasy: białą, żółtą i czarną.

Rasa biała (aryjska) to rasa panów, urodzonych rządców, twórców i moderatorów politycznego porządku. Odznacza się małą zmysłowością, wysokim stopniem inteligencji, poczuciem honoru, bezinteresownością, odwagą, zmysłem ładu i harmonii; głównie wysocy blondyni o niebieskich oczach.

Rasa żółta to rasa męska - urodzonych kupców. Odznacza się średnim wzrostem i ciemnymi oczami, wytrwałością, trzeźwością, praktycznością, brakiem fantazji i przeciętną inteligencją.

Rasa czarna to rasa kobieca. Odznacza się zmysłowością, fantazją i wybitnymi uzdolnieniami estetycznymi, niezdolnością do organizowania procesów wewnętrznych i zewnętrznych, małą twórczością i słabą wolą.

Tylko rasa biała uczestniczyła w przeszłości jako czynnik tworzący wysokie formy kultury i politycznej dojrzałości.

Historia jest historią mieszania się ras. Jedynie Chiny i Indie zachowały ludność rasowo nieskazitelną. Germanie tworzyli niegdyś czystą rasę aryjską, ale potem zmieszali się z Finami (w Anglii i Skandynawii) i ze Słowianami (na Wschodzie) - ludami zdegenerowanymi, najbardziej wymieszanymi rasowo.

Mieszając się na przestrzeni dziejów z rasami niższymi, rasa biała zatracała stopniowo swoje uzdolnienia i naturalne predyspozycje. Efektem tego jest szerząca się demokracja (głównie Żydzi), która powoduje zastój w kulturze. Tylko restauracja rządów arystokratycznych może ratować zachodnią cywilizację.

Georges Vacher de Lapouge: podzielił ludność Europy na rasy: aryjską (nordycką), alpejską i śródziemnomorską. Uważał, że wszystkie osiągnięcia związane z kulturą i doskonaleniem organizacji państwowej są dziełem rasy aryjskiej. Historyczny rozwój przynosi zanikanie rasy najwyższej kosztem rozszerzania się elementów ras niższych. Triumf miernoty, kariera haseł socjalistycznych, wzrost politycznej demagogii, zanik twórczego rozmachu, marazm - oto symptomy rozpoczynającego się kryzysu kultury zachodniej. Życiem społeczeństw ludzkich kieruje prawo szybszego niszczenia i zanikania elementów rasowo doskonalszych.

Houston Stewart Chamberlain: uważał, że rasa jest „upostaciowionym człowieczeństwem”. Większość ludzi w ogóle nie ma rasy i żyje w chaosie, gdyż pozbawiona jest świadomości więzów rasowych. Cywilizacja powstała z dorobku Greków (filozofia, poezja, sztuka), Rzymian (imperium, ład społeczny i harmonia, kodyfikacja praw), Żydów (judaizm i chrześcijaństwo) i Teutonów, którzy na tej podstawie zbudowali cywilizację doskonałą.

Germanie są duszą naszej kultury. Pojęcie Germanów w szerszym znaczeniu obejmowało też Celtów i Słowian, w węższym stało się tożsame z Niemcami. W Niemczech rasa teutońska zachowała się w najczystszej postaci. Kształtowanie się wielkości Niemców szło w parze z rozwojem antysemityzmu. Głównym wrogiem rasy niemieckiej jest rasa żydowska, odpowiedzialna za wszystkie klęski i katastrofy w dziejach. Jest ona co prawda uzdolniona, ale niezmiennie działa w sposób destrukcyjny. O sukcesie powodzenia rasy niemieckiej, którym było utrzymanie czystej rasy, zadecyduje skuteczność środków, które zostaną zastosowane w śmiertelnym starciu z Żydami.

Carl Schmitt uważał, że myślenie pozytywistyczne, zakładające oddzielenie prawa od polityki, jest nonsensem i ideologicznym usprawiedliwieniem dla demokracji. Państwo miało być wyrazem jedności społeczeństwa, zorganizowanego przeciw wrogom. Państwo ma za zadanie ochronę społeczeństwa i w tym działaniu nie może być niczym krępowane. Wywody Schmitta negowały takie pojęcia, jak legalizm i legitymizm: władza jest porządkiem faktycznym a nie prawnym. Schmitt krytykował wszelkie myślenie o prawie, jeżeli nie dotyczyło ono „konkretnego porządku prawnego”, a ustawowych abstrakcji. Konkretny porządek prawny w gruncie rzeczy jest "życiem narodu”. Jeżeli ustawa nie przewiduje karalności danego czynu, ale w odczuciu narodu jest on zbrodnią, to nie może pozostać bez kary (nullum crimen sine poena). Głoszony program „nowej nauki prawa” miał zrywać z formalizmem i liberalizmem, a także z prymatem praw i wolności jednostki. Nie ma praw, które przysługiwałyby jednostce ze względu na nią samą. Koncepcja prawa jako decyzji politycznej: kto ma władzę, ten tworzy prawo. Władzę ma ten, kto uosabia naród, całość i jedność społeczeństwa. Wola wodza była prawem, której skodyfikowanie nie było możliwe.

Roman Dmowski

Główny teoretyk obozu endeckiego widział rację polskie w sferze wierności zasadom narodowym, a nie państwowym. Stworzył system poglądów równie nacjonalistyczne, co antydemokratyczne. Nawiązywał do pozytywistycznej koncepcji narodu, który utożsamiał z rodzajem przedsiębiorstwa, w którego działalności alfą i omegą jest zysk. Naród jest fundamentem państwa; samo powstanie państwa może być co najwyżej sygnałem, że jest tam już naród, który swój byt utrwala i doskonali właśnie przy pomocy organizacji państwowej. Nie gloryfikował powstań narodowych XIX w. Widział narodowe odrodzenie w doskonaleniu polityki współpracy z caratem, za głównego wroga uważał Prusy. Elementem spajającym naród jest więź rasowa. Grupy rasowe obce nie nadają się włączenia w naród i wymagają starannej odeń izolacji. Tylko część narodu jest rzeczywiście narodowa i tylko ona powinna decydować o losach narodu. Tylko prawdziwie narodowi mogą ustanawiać cele i zadania przed narodem i państwem. O przynależności do grupy prawdziwych narodowych rozstrzyga swobodne uznanie przez rzeczywiście czujących narodowo. Kierownicza siła narodu miała się uzupełniać w drodze uznania przez wchodzących w jej skład członków. Dmowski obawiał się ujemnych następstw asymilacji Żydów, uważał ich za żywioł silniejszy od polskiego. Nacjonalizm Dmowskiego miał charakter skrajnie antydemokratyczny. Lud był u niego tylko przedmiotem opieki. Po odzyskaniu niepodległości endecja stała się skrajnie prawicowa, by w latach 30-tych znaleźć wyraz w zerwaniu „z iluzjami parlamentarnymi” oraz w nieskrywanych sympatiach do faszyzmu. Popierana była przez bogate elity i drobne mieszczaństwo.

POZYTYWIZM
unikanie założeń metafizycznych; opisanie cech pr. dających się stwierdzić empirycznie; zbliżenie do nauk przyrodniczych; unikanie ocen i wartościowania; co jest prawem, a nie jakie pr. powinno być; John Austin (gb) pr. poz.- rozkaz suwerena poparty sankcją; jeśli jest zwyczaj słuchania X i X nie ma zwyczaju słuchania nikogo, to X jest suwerenem; racjonalizm ustawodawcy; opinia publiczna ogranicza ustawodawcę; (niem) gdy 3 cechy empiryczne to ppr. poz.: pr. jest tworem ludzkim; normy pochodzące od autorytetu społ., który wymusił posłuch; dlatego są inne od norm moralnych; nie ma filozofii prawa; Prawo - rozkaz poparty przymusem; jedynym źródłem pr. jest ustawa; wszystko co zostało poprawnie uchwalone jest pr.; pewność pr. poz.; Rudolf von Ihering - praca prawnika = praca chemika; analiza pojęć dokonywana metodami logiki; krytyka formalizmu pr.; pojęcia pr. nie mają waloru ponadczasowego i ahistorycznego; dla rozumienia pr. pytanie o cel normy, który zmienia się wraz z sytuacją społ.; Prawo - reguły stworzone przez przymus p. w celu zabezpieczenia warunków życiowych społ.; kierunek socjologiczny (nie sprowadzanie norm do treści ustaw); Georg Jelinek - należy uznać normatywną siłę faktów, że pr. pochodzi od p.;
P. Prawne - p. i jego organa działają na podstawie prawa;

Nazizm, narodowy socjalizm, oficjalna ideologia NSDAP (Nationalsozialistische Deutsche Arbeiterpartei, w skrócie Nazionalsozialisten). Jedna z odmian
Twórcą nazizmu był A. Hitler, który główne zasady swojej ideologii wyłożył w książce Mein Kampf (Moja walka). Podstawy nazizmu w sensie doktrynalnym stworzył A. Rosenberg, natomiast jego ustrojową teorię opracował K. Schmidt. Nazizm wysuwał tezy o nadrzędności rasy aryjskiej (Niemców), stanowiącej rasę panów, oraz hasła likwidacji Żydów (ostateczne rozwiązanie). Żydom przypisywał Hitler antyniemieckie działania w czasie konferencji wersalskiej i opracowanie głównych założeń traktatu wersalskiego. Według nazistów Żydzi byli przyczyną trudności w utrzymywaniu czystości rasy nordyckiej. Zgodnie z ideologią nazistowską Niemcy, jako naród panów, musiały posiadać należną sobie przestrzeń życiową (Lebensraum). Idea Lebensraumu miała uzasadniać prowadzoną przez Hitlera politykę podbojów, szczególnie krajów słowiańskich, i eksterminacji miejscowej ludności. 1933-1945 nazizm stanowił podstawę polityki państwowej . NSDAP została ściśle włączona w działalność aparatu państwowego. Stojący na czele partii wódz (Führer) był równocześnie przywódcą państwa i sił zbrojnych. Partyjna zasada przywództwa (Führerprinzip) obowiązywała na każdym szczeblu organizacji partyjnej i administracji państwowej. Nazizm doprowadził do zniewolenia zarówno narodu niemieckiego, jak i narodów krajów podbitych oraz zbrodni ludobójstwa. Należał do najokrutniejszych systemów politycznych w dziejach ludzkości.

---