W1 Geologia regionalna świata - 02.03.2009

Kratony

Platformy stare

Platformy młode

Podręczniki: W.Mizerski „Geologia regionalna świata”

1. Ulokowanie kratonów - zajmują potężne masy i obszary na kuli ziemskiej. Pasma orogeniczne „doklejane” do kratonów.

Archaik - szybki rozrost skorupy kontynentalnej przez amalgamacje łuków wulkanicznych - jądra dzisiejszych kontynentów. Z końcem archaiku 85% współczesnej skorupy kontynentalnej.

Pierwotna skorupa oceaniczna zbudowana była z komatytów (pierwotny bazalt z upłynnionego płaszcza Ziemi) wiek: 3,5 - 4 Ga. Cechą charakterystyczną komatytów jest wysoki stosunek Ca/Al., Ca/Al. = 1,1; Ca>Al.

Wczesny proterozoik - powstanie kratonów i ich amalgamacja. Późny proterozoik - akrecja na krawędziach kratonów. Akrecja ta trwa również przez cały fanerozoik.

Kraton europejski

• tarcza skandynawska (bałtycka)

• tarcza ukraińska

• platforma wschodnio-europejska

Trzy etapy rozwoju:

1. archaiczny

2. svekokarelski - proterozoik (powstanie większej części tarczy bałtyckiej)

3. svekonorweski - usztywnienie tarczy

Terrany wieku: 1100 - 550 Ma

Obszar z cienką skorupą kontynentalną

Terrany arachaiczne i paleozoiczne

• Półwysep Kola (Saamidy): 3 Ga

• Biełomoridy: 2,8 Ga

• Karelidy: 2,2 - 2,1 Ga

• Svekofenidy: 1,9 - 1,85 Ga

• Gotydy - 1,5 - 1,52 Ga

• Svekonorwegidy - 1,2 - 0,9 Ga

• Rów Oslo: paleozoik

Katarchaik (3,8 - 3,3 Ga)

• w zbiornikach sedymentacyjnych w obniżeniu skorupy formowały się grube formacje skał wulkanicznych i osadowych

• intensywne sfałdowanie, a następnie zmteamorfizowanie. Powstanie intruzji: diorytów, granodiorytów.

• Powstanie zrębów i jąder tarczy

Saamidy (ok. 3 Ga)

• masyw kolski

• masyw karelski

Masyw Kolski

• metabzayty (pasy zieleńscowe) 3,5 - 3,0 Ga

• formacja kolska (2,9 - 3,0 Ga): gnejsy, granitognejsy, czarnokity, granulity, amfibolity

• postoorgeniczne piaskowce i zlepieńce neoproterozoiku oraz intruzje skał magmowych

• wulkanity (bazalty, gabra, sjenity)

• złoże w Chibinach (złoża fosforytów)

Masyw karelski:

• gnejsy, migmatyty, granity

• wiek: 2,8 Ga

Białomoridy (strefa lapońsko-białomorska)

• niekidy łączona strefa z saamidami

• pas silnie zmteamorfizowanych i zmigmatyzowanych skał

• granulity lapońskie

• postooregniczne granitoidy

Svekofenidy + Karelidy = Svekokarelidy

W2 16.03.2009

Karelidy - nasunięcie na E na archaiczne podłoże masywu karelskiego. Tworzą je mało zmienione osady pogrążającego się szelfu. W Karelii - wczesnokarelski basen z osadami piaskowcowo-ilastymi z dolomitami oraz z wulkanitami (zarówno kwaśnymi jak i zasadowymi). Wiek kompleksu: 2,2 - 2,1 Ga

Młodsze skały karelidów tworzą trzy kompleksy przykrywające basen wczesnokarelski lub transgresywnie na krystalicznym podłożu:

1. Sarolian - arkozy, zlepieńce rzeczne, tillity - osady lądu o niskim reliefie

2. Jatulian- utwory szelfowe - drobnoziarniste piaskowce, łupki, dolomity, wapienie z wulkanitami

3. Karelian - flisz z wulkanitami serpentynity i inne intruzje zasadowe, dolomity, warstwowane krzemionkowe rudy magnetytowe = jaspility; łupki grafitowe, węgiel (szungit)

Svekofenidy (1,9 - 1,85 Ga) - zmetamorfizowane eugeosynklinalne serie osadowe.

• silnie zmetamorfizowane i zmigmatyzowane skały osadowe o charakterze fliszu + intruzje andezytów, riolitów i dacytów

• typowe są facje leptytowe (Na=K skały metamorfizmu regionalnego) z piaskowcami i łupkami

• po fałdowaniach svekofeńskich została uformowana górna część kratonu

• 1,85 - 1,79 - kolizja typu kontynent-kontynent

• w svekofenidach zaznacza się silny plutonizm postoorogeniczny (granity rapakiwi), riolity, sjenity porfiry, anortozyty.

Porfiry Dala (Szwecja)

Rejon Kiruny (pozdrowienia dla Wajhy i Hudego) - rudy żelaza

Gotydy- (1,5 - 1,42 Ga) - cykl III

• w gnejsach nieustalonego wieku - skały wulkaniczne i osadowe, kwarcyty, zlepieńce, piaskowce, łupki zieleńcowe, wapienie, porfiry, skały zasadowe, tufity - generalnie cały inwentarz skał magmowych

• pod koniec cyklu - aktywacja magmowa i metamorfizm regionalny = gnejsy, łupki krystaliczne, kwarcyty, mułowce (?)

Jotnian (1,4 - 1,3 Ga)

• peneplenizacja łańcuchów fałdowych

• w obniżeniach serie detrytyczne (do 1000 m)

• intruzje diabazowe

• w rowach tektonicznych zachowane czerwone piaskowce

Svekonorwegidy (1,2 - 0,9/0,8 Ga)

• elementy powstałe w różnych okresach i przetworzone (sładowane i zmetamorfizowane) w okresie 1,1 - 0,9 Ga.

• Relikty karelskie i archaiczne

• Nalezą do systemów pasów mobilnych - na obrzeżeniach ówczesnych kontynentów

• Sveokonrwegidy poprzez trójzłącze łączyły się z pasami mobilnymi pasa grenwilskiego i caralinidian (wschodnia Grenlandia)

Szew Protogine - struktura tektoniczna - strefa uskoków przesuwczych i nasunięć na E

• segment wschodni (ES) - głównie granitognejsy ze svekofeńskich i karelskich plutonów (tzw. gnejsy protogotyjskie) 1050 - 950 Ma

• strefa mylonitowa - segment środkowy (MS) gnejsy pregotyjskie lub bardziej granodiorytowe (1,7 Ga)

• Grupa Dal - słabo zmetamorfizowane skały zasadowe, wulkanity (1,5 Ga), piaskowce i skały węglanowe, leżą niezgodnie na pregotyjskich gnejsach. Całość zdeformowana i nasunięta na E na Gotydy

• Graniczy uskok daslandzki

• Allochtoniczy płat Őstfoldu - gnejsy ze skorupy kontynentalnej (do 1,7 Ga) nasunięte na E (na element środkowy), piaskowiec, łupki ilaste, metasedymenty intrudowane granitami i tonalitami.

Rów Oslo ( 50 na 200 km), zrzut do 2-3 km. Dolny paleozoik a na którym leży lądowy perm (czerwone piaskowce, zlepieńce, bazalty wulkaniczne). Permskie granitoidy, monzonity, sjenity.

Elelmnt Konsberg-Bamble (K) - ekwiwalent Őstfoldu - strefa uskokowa Kristiansandbang. Nasunięcie na W. Kopalnie srebra w Kongsberg

Prowincja zachodnia (wsp, daslandydy) - liczne plutony granitowe i granitoidowe (1020 - 850 Ma; anortozyty). Dwie płaszczowiny nasunięte na W (wiek nasunięcia: 1100 - 1000 Ma). Skały zmetamorfizowane

Seria Tellemark - seria postorogeniczna (4000 m); czerwone kwarcyty, metawulkanity 1225 - 1000 Ma. Odpowiednik serii Dal.

1. Segmenty E - strefa subdukcji zapadająca na E

2. pozostała część - seria łuków wulkanicznych przy rawędzi kontynentu svekokarelskiego

3. po fazie svekokarelskiej intensywny rifting (granity alkaiczne i roje żył w SW Szwecji i SE Norwegii). Na szelfie sedymentacja serii Tellemark a później serii Dal

4. Główne deformacje (1,1 Ga) - kolizja

Interpretacja tektoniczna prowincji sveko-grenvillskiej

1. wczesnoproterozoiczne kratony - jeden superkontynent - pas grenwilsko-svekonorweski (południowe obrzeżenie owego superkontynentu)

2. faza riftingu - ekstensyjne baseny prowincji grenwillskiej i jednostki Őstfoldu

3. oderwanie się E końca superkontynentu i jego rotacja (1,2 - 1,0 Ga)

4. zamknięcie się powstałego oceanu i kolizja bloków wzdłuż pasa grenwilskiego

5. prowincja W zbudowana ze skał płaszcza - blok wsunięty międzu pas greenwilski i sektor szwedzki

Daslandydy 900 Ma - prowincja zachodnia

Ryfeidy 1020 Ma - prowincja centralna

Gotydy - 1420 Ma

• 1520 Ma

Na zachodzie półwyspu skandynawskiego są kalenoidy a na przedpolu nasunięcia kaledonidów na ugiętej skorupie mamy tzw. grupę sparagmitową (pas skał neoproterozoicznych) ma 5 - 6 km miąższości, w Finlandii już tylko 3,8 km. Występują tam kwarcyty, łupki ilaste, zlepience z tyllitami (zlodowacenie Vrasgelien 0,635 Ga). Typowy obszar okolice jeziora Mjolsza.

Na tarczy można spotkać także ostańcie paleozoiczne głownie na krawędzi W i E tarczy bałtyckiej.

• Kambr - zlepieńce podstawowe, piaskowce skolitusowe, łupki ałunowe

• Ordowik - czarne łupki graptolitowe

• Sylur - łupki, piaskowce, zlepieńce. Piękny sylur na Gotlnadii i Olandii - 2 km górnego syluru; łupki graptolitowe + utwory lądowe. Na Olandii rafy

• Perm - w rowie Oslo

• Mezozoik - w Skanii i na Borholmie

• Trias - utwory pstre

• Jura - tylko dolna

• Kreda - margle

Skandynawia cały czas jest wynoszona - ruchy izostatyczne

Czwartorzęd - niewiele tego. Iły warwowe obok Uppsali. Utwory żwirowe.

---