Sztuka starożytnego Egiptu

1. Chronologia

Okres przeddynastyczny	IV tysiąclecie p.n.e.
Okres wczesnodynastyczny	2960p.n.e. - 2640 p.n.e.
Stare Państwo	2640 p.n.e. - 2134 p.n.e.
Średnie Państwo	2134 p.n.e. - 1785 p.n.e.
Nowe Państwo	1785 p.n.e. - 1085 p.n.e.
Epoka Późna	1085 p.n.e. - 305 p.n.e.
Sztuka Ptolemejska	305 p.n.e. - 30 p.n.e.
Sztuka okresu rzymskiego	30 p.n.e. - 395 n.e.
Sztuka koptyjska	IV w. - VII w.

2. Malarstwo

funkcja:

- ideologiczna (przekazanie informacji lub utrwalenie wiadomości); zdobnicza; perspektywa odrzutowana; umownie przekazana przestrzeń; kompozycja podzielona na poziome pasy; proporcje postaci zachowane dzięki pokratkowanym wzornikom z kamienia lub gipsu; znaki pisarskie (hieroglify, pismo hieratyczne, pismo demotyczne)

Układy kompozycyjne

- układy pasowe

- silnie zrytmizowane (zasada rytmu jednostajnego i zmiennego, urozmaiconego obecna w całej sztuce Egiptu)

- kompozycja otwarta w dwóch kierunkach (dążenie elementów do rozprzestrzeniania się na boki)

- płaska plama barwna

- cienki, barwny kontur

- ciepła gama barw o przewadze brązów, żółci, czerwieni

- urozmaicona gama o biele, czernie, zielenie i błękity

- barwy rozłożone płasko na przedmiocie

- wyraźnie odgraniczone od siebie

- spokojna, pogodna kolorystyka

- charakter dekorujący







Gęsi z Meidum malowidło przedstawiające malowidło przedstawiające muzykantki z grobowca

płaczki córki Echnatona Nachta w Tebach










portrety fajumskie

3. Architektura

- sepulkralna (grobowcowa)

- świątynna (sakralna)

- mastaby - kopiec w kształcie nasypu ziemnego o ukośnych ścianach, z kamienia lub cegły, zawierająca sarkofag z mumią zmarłego

- w okresie Nowego Państwa zaczęto kuć grobowce w skałach (np. Dolina Królów)

świątynie:

- tworzywem architektonicznym był kamień (twardy, ciężki w obróbce determinował wygląd bryły)

- zasadą konstruowania jest najprostsze prawo przeciwstawnych sił ciążenia i podpierania

- bryły statyczne - nie mają prześwitów, są osiadłe, ciężkie, nieruchome

- monumentalizm

- formy wielkie, zwarte, silnie uproszczone

- filar - podstawowy element konstrukcyjny (o przekroju czworoboku, później koła), z kapitelem i bazą (by zwiększyć powierzchnię odbierania ciężaru stropu i ciśnienia na podłoże, potem cele dekoracyjne)

- filar dekorowano kształtami liści palmowych lub pąka lotosu

- półkolumna - połówka kolumny rozcięta wzdłuż osi pionowej, zrośnięta z trzonem muru

- krajnik (gzyms) - poziomy występ muru naśladujący zwój maty

- fryz - pas dekorujący, o motywach kwitnących trzcin





Piramida faraona Dżesera w Sakkara świątynia królowej Hatszepsut w Deir el-Bahari świątynia Ramzesa II w Abu Simbel






piramidy Cheopsa, Chefrena i Mykerinosa w Gizie Świątynia Horusa w Edfu III-I w. p.n.e. Sfinks w Gizie
4. Rzeźba

- monumentalna

- wykonywana w granicie / bazalcie (większe rzeźby)

- drewno, wapień, czasem nawet muł nilowy (mniejsze rzeźby)

- relief i rzeźbę pełną malowano (polichromia)

Kompozycja:

- poza umowna, konwencjonalna

- stojąca, siedząca lub krocząca postać

- surowa, dostojna, oficjalna, pełna godności, hieratyczna postać

- układ frontalny

- twarz i ciało przedstawione w ponadczasowej młodości, wolne od wad anatomicznych

- portret syntetyczny

- “portret pesymistyczny” (wyjątek - portret Sezostrisa III z okresu średniego Państwa)

- portrety książąt i wyższych urzędników przedstawione jako zwykli śmiertelnicy, często z wadami anatomicznymi, realistycznie

- ukazana hierarchia społeczeństwa wielkością rzeźb

- dominujące kierunki to pion i poziom - doskonale zrównoważone

- czytelna, duża siła wyrazu







Triada króla Mykerinosa posągi pary książęcej Rahotepa i Nofret Skryba z Sakkary Posąg Sezostrisa I






Złota maska Tutenchamona Kolosy Memnona (posągi Amenhotepa III) głowa królowej Nefretete






Mykerinos z żoną paleta Narmera płaskorzeżba Echnaton z rodziną

Kanon

W okresie Starego Państwa utrwalił się kanon obowiązujący, z małymi wyjątkami, przez cały okres rozwoju architektury i sztuki starożytnego Egiptu. Ścisłe przestrzeganie wymogów kanonu wymusiło wysoki i wyrównany poziom artystyczny w starożytnym Egipcie.

Kanon dotyczył:

• kompozycji i sposobu przedstawiania w rzeźbie postaci:

• królowie przedstawiani byli jako osoby młode, w pozycji siedzącej lub kroczącej, były to postacie o najwyższym wzroście. Prezentowane obok żona, córka, to osoby znacznie niższe niż wymagałoby pokazanie naturalnej różnicy; urzędnicy - przedstawiani byli bardziej swobodnie, w scenach stanowiących wizytówkę wykonywanego przez nich zawodu; lud - zawsze w ruchu, przy pracy;

• w płaskorzeźbie, malarstwie i w rysunku postać przedstawiana była zgodnie ze stałymi zasadami:

głowa i kończyny z profilu, barki i oko en face (frontalnie), biodra w ujęciu 3/4 - była to metoda ujmowania człowieka z kilku perspektyw jednocześnie, w przekonaniu, że żaden ważny szczegół nie ujdzie w ten sposób uwagi patrzącego. Egipcjanie potrafili przedstawić postać człowieka w dowolnym oglądzie, ale odstępstwa od obowiązującej zasady czyniono tylko wyjątkowo, w odniesieniu do obcokrajowców lub ludzi niższego stanu;

• kompozycji w układach pasowych

• układu świątyni poświęconej, służącej kultowi władcy i bogom

• kolumny i filary stylizowane na kształt pni i łodyg roślin, o głowicach naśladujących formę kwiatu lotosu lub liści palmowych.

---