SZTUKA 

STAROŻYTNEGO

EGIPT

U

Dzieje starożytnego Egiptu mają swoje początki w 
czwartym  tysiącleciu  p.n.e.  i  dzielą  się  na  trzy 
okresy:  Stare  Państwo,  Średnie  Państwo  i  Nowe 
Państwo.  Życie  społeczeństwa  było  związane  z 
regularnymi  wylewami  Nilu,  płynącego  wśród 
pustyń.  Wody  rzeki  nanosiły  na  przyległe  do  niej 
pola żyzny muł, co pozwalało uprawiać ziemię.

Egipcjanie zamieszkiwali osady rozrzucone wzdłuż 
brzegów  Nilu.  Terytorium  państwa  początkowo 
miało  bardzo  oryginalny  kształt:  długość  około 
1000  km  i  szerokość  15  km.  Tylko  nad  Morzem 
Śródziemnym, do którego wpada Nil, terytorium to 
poszerzało  się  do  około  200  km.  Ten  szerszy 
obszar  Egipcjanie  nazywali  Egiptem  Dolnym,  a 
pozostałą część państwa – Egiptem Górnym.

Władcą  państwa  był  faraon  (staroegipski  król), 
któremu  oddawano  boską  cześć.  W  sprawowaniu 
rządów  pomagali  mu  dostojnicy  dworu  i  wysocy 
urzędnicy.  Dużą  rolę  w  życiu  Egiptu  odgrywali 
kapłani,  w  rękach  których  spoczywały  sprawy 
związane  z  religią,  ponadto  zajmowali  się  oni 
nauką. Kapłani wywierali znaczny wpływ na rządy 
faraona.

Z czasów świetności Egiptu zachowały się zabytki 
sztuki  i  kultury:  budzące  podziw  piramidy, 
grobowce,  ruiny  wielkich  świątyń,  rzeźby  i 
malowidła. 

Dzięki 

niestrudzonej 

pracy 

archeologów  i  historyków  nasza  wiedza  o  tych 
świadectwach  starożytnego  państwa  jest  dość 
rozbudowana.

Życie starożytnych Egipcjan toczyło się nad Nilem 

– terytorium ich państwa miało oryginalny, podłużny kształt

 

 

Do  najbardziej  znanych  zabytków  starożytnego 
Egiptu  należą  piramidy.  Tylko  nieliczne  z  nich 
dotrwały do naszych czasów. Piramida to budowla 
w  kształcie  ostrosłupa  o  kwadratowej  podstawie, 
ustawiona  bokami  w  kierunku  czterech  stron 
świata,  będąca  grobowcem  faraona.  Piramidy 
budowano  z  wielkich  bloków  kamiennych, 
dokładnie  wypolerowanych  i  wygładzonych.  Bloki 
te  układano  bez  żadnego  spoiwa  –  Egipcjanie  nie 
stosowali bowiem zaprawy murarskiej.

Grobowiec  faraona  to  największa  i  najważniejsza 
budowla  zespołu  grobowego,  w  skład  którego 
wchodzą  między  innymi  świątynie,  a  także  małe 
piramidy.  Według  uczonych,  te  małe  piramidy 
mogły  być  grobami  żon  władcy  albo  modelami, 
według  których  stawiano  główną  budowlę. 
Wznoszenie 

piramidy 

wymagało 

kilkudziesięcioletniej 

pracy 

wielu 

tysięcy 

robotników.  Byli  nimi  w  przeważającej  części 
chłopi, którzy w porze wylewu Nilu, gdy nie można 
było  pracować  na  roli,  na  rozkaz  faraona 
przybywali  na  plac  budowy.  Kiedy  wody  rzeki 
opadały, chłopi powracali do swoich zajęć.

Najsłynniejsze  piramidy  starożytnego  Egiptu  to 
trzy  grobowce  faraonów:  Cheopsa,  Chefrena  i 
Mykerinosa,  znajdujące  się  w  Gizie,  w  pobliżu 
dzisiejszej stolicy Egiptu – Kairu. Zbudowano je w 
epoce  Starego  Państwa,  w  latach  2550–2470 
p.n.e.

Piramidy

w Gizie

Piramidy w Gizie, powstałe w latach 2550–2470 p.n.e., 

należą do największych kamiennych budowli na świecie

S

  

Z

  

T

  

U

  

K

  

A

    

S

  

T

  

A

  

R

  

O

  

Ż

  

Y

  

T

  

N

  

E

  

G

  

O

    

E

  

G

  

I

  

P

  

T

  

U

 

 

Piramida

Cheopsa

Spośród  trzech  piramid  w  Gizie  największa  jest 
piramida  Cheopsa,  zwana  także  Wielką  Piramidą. 
W  czasach  starożytnych  wznosiła  się  ona  na 
wysokość 147 m, a bok jej podstawy liczył 230 m. 
Na  budowę  tego  grobowca  zużyto  ponad  dwa 
miliony bloków kamiennych, z których każdy waży 
średnio  około  2,5  tony.  Ściany  piramidy  były 
obłożone  białymi  płytami  z  wapienia,  a  jej 
wierzchołek 

pokryto 

złotem. 

Niestety, 

w 

średniowieczu  piramidy  służyły  Egipcjanom  do 
pozyskiwania  materiału  na  budowę  domów.  Dziś 
piramida  Cheopsa,  odarta  z  białych  płyt,  ma  137 
m wysokości, a bok jej podstawy – 227 m.

We  wnętrzu  piramidy  Cheopsa  znajdują  się  dwie 
komory  grobowe:  komora  faraona  i  komora 
królowej.  Pod  piramidą  jest  jeszcze  jedno 
pomieszczenie.  W  komorze  faraona  stoi  pusty 
sarkofag  (kamienna  trumna  w  kształcie  skrzyni; 
sarkofagi wykonywano także z drewna, nadawano 
im  kształt  ludzkiego  ciała  i  bogato  zdobiono). 
Miała 

być 

w 

nim 

umieszczona 

mumia 

(zabalsamowane 

ciało 

zmarłego) 

władcy. 

Przypuszcza  się,  że  starożytni  budowniczy 
obawiali  się  zawalenia  stropu  komory  faraona  i 
postanowili pochować władcę w bezpieczniejszym 
pomieszczeniu, wykutym pod piramidą. Do komór 
prowadzą specjalne korytarze, do których wejście 
znajduje się w północnej ścianie piramidy. Jeden z 
nich,  zwany  Wielkim  Korytarzem  lub  Wielką 
Galerią,  o  ścianach  z  wygładzonych  bloków 
wapiennych, ma długość 47 m i wysokość 8,5 m.

Piramida Cheopsa dzisiaj mierzy 137 m wysokości. 

W czasach starożytnych była o 10 m wyższa

S

  

Z

  

T

  

U

  

K

  

A

    

S

  

T

  

A

  

R

  

O

  

Ż

  

Y

  

T

  

N

  

E

  

G

  

O

    

E

  

G

  

I

  

P

  

T

  

U

 

 

Sfinks

w Gizie

Przed  piramidą  Chefrena,  drugą  pod  względem 
wielkości  piramidą  w  Gizie,  znajduje  się  olbrzymi 
sfinks  –  wyobrażenie  leżącego  lwa  z  głową 
mężczyzny,  przykrytą  królewską  chustą.  Posąg 
przedstawia  najprawdopodobniej  rysy  twarzy 
faraona  Chefrena.  Rzeźba  zwrócona  jest przodem 
w kierunku Nilu.

Sfinks  w  Gizie  nie  został  wybudowany  z 
kamiennych  bloków,  jak  piramidy,  ale  wykuty 
przez egipskich robotników w skale, pozostałej po 
kamieniołomie,  około  2500  roku  p.n.e.  Wysokość 
posągu sięga 20 m, a długość 73 m.

Niestety,  upływ  czasu  pozostawił  swoje  ślady  – 
dziś  twarz  sfinksa  w  Gizie  pozbawiona  jest  nosa. 
Do  naszych  czasów  nie  zachowały  się  także 
bogate  zdobienia  jego  głowy.  Rola  sfinksa  wciąż 
pozostaje  zagadką.  Jego  zadaniem  było,  być 
może,  pełnienie  straży  przy  grobie  faraona 
Chefrena.  Z  biegiem  czasu  posąg  zasypywały 
piaski pustyni, tak że w końcu widoczna była tylko 
głowa.  W  XV  w.  p.n.e.  na  rozkaz  jednego  z 
faraonów, 

Totmesa 

IV, 

sfinksa 

odkopano, 

wybudowano  niewielką  świątynię  między  jego 
łapami  i  próbowano  go  chronić  przed  ponownym 
zasypaniem,  co  jednak  się  nie  udawało  (w 
późniejszych  czasach  posąg  był  odkopywany 
kilkakrotnie).  Na  powierzchni  rzeźby  pozostały 
śladowe ilości farby. Wskazuje to, że kiedyś sfinks 
był pomalowany.

Przed piramidą Chefrena znajduje się olbrzymi sfinks, 

zwrócony przodem na wschód, w kierunku Nilu

S

  

Z

  

T

  

U

  

K

  

A

    

S

  

T

  

A

  

R

  

O

  

Ż

  

Y

  

T

  

N

  

E

  

G

  

O

    

E

  

G

  

I

  

P

  

T

  

U

 

 

Mastaba – 

grobowiec 

dostojnika

Dla  dostojników  egipskich  wielkim  zaszczytem 
była  możliwość  wybudowania  swojej  mastaby  w 
sąsiedztwie  piramidy  faraona.  Mastaba  to 
grobowiec  dostojnika,  składający  się  z  dwóch 
części:  nadziemnej  i  podziemnej.  W  części 
nadziemnej,  zbudowanej  z  cegieł  lub  kamieni, 
mieściła  się  kaplica,  gdzie  odbywały  się 
ceremonie ku czci zmarłego. W części podziemnej 
znajdowała  się  komora  grobowa,  w  której 
składano  zwłoki  po  pogrzebie.  Wejście  do  niej 
zasypywano  piaskiem  lub  blokowano  kamieniami. 
Mastaby  bardziej  rozbudowane,  przeznaczone  dla 
najzamożniejszych  dostojników,  składały  się  z 
wielu 

bogato 

zdobionych 

pomieszczeń, 

dziedzińców  i  kaplic.  Stawiano  w  nich  posągi 
zmarłego i jego rodziny.

W ścianie kaplicy umieszczano ślepe wrota – była 
to 

kamienna 

płyta 

wyobrażająca 

drzwi, 

oddzielająca  część  nadziemną  mastaby  od 
właściwego grobu. Uważano, że przez ślepe wrota 
dusza  zmarłego  mogła  przechodzić  swobodnie  z 
komory  grobowej  na  zewnątrz.  Przed  ślepymi 
wrotami  ustawiano  stół  ofiarny,  na  który 
potomkowie zmarłego składali potrawy ofiarne.

S

  

Z

  

T

  

U

  

K

  

A

    

S

  

T

  

A

  

R

  

O

  

Ż

  

Y

  

T

  

N

  

E

  

G

  

O

    

E

  

G

  

I

  

P

  

T

  

U

Grobowcami dostojników starożytnego Egiptu były mastaby 

– budowano je przy każdym królewskim zespole grobowym

 

 

Dolina Królów

w pobliżu Teb

Oprócz  piramid  i  mastab  starożytni  Egipcjanie 
budowali  także  grobowce  skalne,  zarówno  dla 
władców,  jak  i  dostojników.  Wykuwano  je  w 
skałach  gór  między  Nilem  a  Pustynią  Libijską  –  w 
Dolinie  Królów,  w  pobliżu  miasta  Teby.  W  Dolinie 
Królów  odkryto  ponad  sześćdziesiąt  takich 
grobowców. Były one tak starannie zamaskowane, 
że niektóre z nich odkryto dopiero na początku XX 
wieku (największy mierzył ponad 100 m długości).

Grobowce  skalne  składały  się  z  labiryntów 
korytarzy  prowadzących  do  komór  i  kaplic. 
Pomieszczenia  te  zdobione  były  reliefami  i 
malowidłami.  Relief  to  kompozycja  rzeźbiarska 
wyciosana  lub  wyryta,  np.  na  płycie  kamiennej,  z 
pozostawieniem 

tła. 

Najważniejszym 

pomieszczeniem  grobowca  była  komora  z 
sarkofagiem  władcy.  Z  obawy  przed  rabusiami 
wejście  do  niej  starannie  zamurowywano,  a 
prowadzącą  do  niej  drogę  maskowano  piaskiem  i 
okruchami  skalnymi.  Nie  uchroniło  to  jednak 
większości  grobowców  przed  splądrowaniem.  W 
roku 1922 sensacją było dotarcie archeologów do 
nienaruszonego  grobowca  Tutenchamona,  władcy 
panującego w Egipcie w XIV wieku p.n.e. W środku 
znajdowała się niezwykła kolekcja biżuterii, sztuki 
ozdobnej  i  różnych  wyrobów,  a  głowę  mumii 
faraona zdobiła wspaniała maska pośmiertna, cała 
wykonana  ze  złota  i  ozdobiona  niebieskim 
lazurytem.

S

  

Z

  

T

  

U

  

K

  

A

    

S

  

T

  

A

  

R

  

O

  

Ż

  

Y

  

T

  

N

  

E

  

G

  

O

    

E

  

G

  

I

  

P

  

T

  

U

W Dolinie Królów, w pobliżu miasta Teby, 

archeologowie odkryli ponad sześćdziesiąt grobowców wykutych 

w skale

 

 

Świątynia Horusa

w Edfu

W 

starożytnym 

Egipcie 

bardzo 

ważnymi 

budowlami  były  świątynie.  Sławiły  one  faraona  i 
wyrażały  potęgę  bóstw.  Charakterystycznymi 
elementami tych budowli były pylony, czyli wieże 
o 

prostokątnych 

podstawach 

i 

ściętych 

wierzchołkach,  wznoszące  się  po  obu  stronach 
wejścia  do  świątyni.  Ściany  pylonów  zdobiono 
reliefami  przedstawiającymi  czyny  faraonów 
zwyciężających wroga i oddających cześć bogom. 
Przed pylonami ustawiano maszty z flagami.

Jedną z najbardziej znanych i dobrze zachowanych 
świątyń  egipskich  jest  świątynia  w  Edfu,  która 
powstała  w  III  wieku  p.n.e.  ku  czci  Horusa,  boga 
światła  i  strażnika  władzy  faraonów.  Jej  olbrzymie 
pylony  ozdobione  są  reliefem  przedstawiającym 
faraona  Ptolemeusza  XIII  zabijającego  wrogów 
Egiptu  w  ofierze  Horusowi  i  Hathor,  bogini  nieba. 
Egipcjanie wyobrażali sobie Horusa jako sokoła lub 
postać  ludzką  z  głową  sokoła  i  tarczą  słońca, 
dlatego wejścia do świątyni bronią dwa granitowe 
sokoły.

S

  

Z

  

T

  

U

  

K

  

A

    

S

  

T

  

A

  

R

  

O

  

Ż

  

Y

  

T

  

N

  

E

  

G

  

O

    

E

  

G

  

I

  

P

  

T

  

U

Po obu stronach wejścia do egipskiej świątyni wznoszą się pylony, 

ozdobione reliefami przedstawiającymi m.in. faraona

 

 

Aleja Sfinksów 

w Karnaku

Od  czasów  Nowego  Państwa  świątyni  egipskiej 
towarzyszyła  aleja  sfinksów  –  droga  procesyjna  z 
rzędami sfinksów po obu stronach, prowadząca do 
wejścia między pylonami świątyni.

Sławna  Aleja  Sfinksów  znajduje  się  przed  wielką 
świątynią  Amona  (boga  niewidzialnych  sił  natury: 
powietrza i wiatru, opiekuna faraonów) w Karnaku. 
Sfinksy  te,  ustawione  na  wysokich  piedestałach, 
są połączeniem ciała lwa i głowy barana, świętego 
zwierzęcia  Amona.  Między  łapami  sfinksów 
umieszczona  jest  figurka  faraona.  Aleja  Sfinksów 
łączy  świątynię  Amona  z  brzegiem  Nilu  i  innymi 
świątyniami,  znajdującymi  się  w  pobliżu.  Sama 
budowla  otoczona  została  potężnym  murem  o 
grubości  aż  8  m,  zbudowanym  z  cegły,  którą 
starożytni  Egipcjanie  wytworzyli  z  mułu  nilowego. 
Do  jej  wnętrza  prowadzi,  największa  w  Egipcie 
czasów faraonów, brama.

Karnak,  religijne  centrum  starożytnego  państwa, 
dziś  jest  stanowiskiem  archeologicznym  z  wielką 
liczbą  zabytków.  Od  czasów  Średniego  Państwa 
wielcy faraonowie przez ponad 2000 lat budowali, 
odnawiali i przebudowywali tu świątynie, kaplice i 
posągi  tak,  że  powstały  trzy  ogromne  zespoły 
świątynne,  z  czego  świątynia  Amona  jest 
największa  i  znajduje  się  w  samym  centrum  tego 
świętego miasta.

S

  

Z

  

T

  

U

  

K

  

A

    

S

  

T

  

A

  

R

  

O

  

Ż

  

Y

  

T

  

N

  

E

  

G

  

O

    

E

  

G

  

I

  

P

  

T

  

U

Aleja Sfinksów w Karnaku łączy świątynię Amona z brzegiem Nilu 

i innymi świątyniami, znajdującymi się w pobliżu

 

 

Świątynia

królowej 

Hatszepsut

w Deir el-Bahari

Wśród  zachowanych  budowli  starożytnego  Egiptu 
świątynie  stanowią  większość.  Świątynia  egipska 
to  budowla,  do  której  prowadziła  aleja  sfinksów 
kończąca  się  przy  wejściu  między  pylonami,  za 
nimi  znajdował  się  czworoboczny  dziedziniec,  na 
którym  odbywały  się  ceremonie  religijne,  dalej 
była  sala  kolumnowa,  sala  stołu  ofiarnego  (tu 
składano  ofiary)  i  sala  pojawień  (ukazywał  się  w 
niej  posąg  bóstwa).  Na  końcu  znajdowało  się 
sanktuarium  –  pomieszczenie  z  kaplicą,  w  której 
przechowywano posąg bóstwa.

Jedną  z  najwspanialszych  świątyń  starożytnego 
Egiptu  jest  wzniesiona  w  1460  roku  p.n.e. 
świątynia  królowej  Hatszepsut.  Budowla  powstała 
u stóp wyniosłej skały i zwrócona jest na wschód. 
Olbrzymie  tarasy,  wsparte  na  długich  rzędach 
kolumn,  połączone  są  rampami  (wznoszącymi  się 
drogami).  Pomieszczenia  świątynne  wybudowano 
na  najwyższym  tarasie;  najważniejsze  z  nich, 
sanktuarium,  wykuto  w  zboczu  skały.  Niegdyś  do 
dziedzińca  znajdującego  się  na  dolnym  poziomie 
prowadziła  szeroka  aleja  sfinksów.  Sfinksy  i  inne 
rzeźby  znajdowały  się  także  na  pozostałych 
tarasach.  Warto  zapamiętać,  że  wielu  odkryć  na 
terenie 

tej 

świątyni 

dokonali 

polscy 

archeologowie.

W 1460 roku p.n.e. w Górnym Egipcie 

wzniesiono świątynię królowej Hatszepsut na trzech wielkich 

tarasach

S

  

Z

  

T

  

U

  

K

  

A

    

S

  

T

  

A

  

R

  

O

  

Ż

  

Y

  

T

  

N

  

E

  

G

  

O

    

E

  

G

  

I

  

P

  

T

  

U