SPOSOBY POSTRZEGANIA I BADANIA PAŃSTWA
1. Państwo poboczne - państwo bywa czasami spersonalizowane

2. Prawnicze postrzeganie państwa

-normatywne uregulowanie jego w stosunkach międzynarodowych, normatywnie określonych relacjach między państwem a innymi organizacjami politycznymi

-badania będą opierać się na wykładni prawa i metodach socjologiczno-prawnych

-państwo i prawo to jedność

3.Nauki historyczne

-powszechna historia państwa-geneza określonych państw, przekształcenia ustrojowe państw, rola państwa w różnych epokach historycznych

-historia Polski

4. Socjologiczne spojrzenie na państwo

-przez prymat ról społecznych, interakcji społecznych

-pewna grupa społeczna sformalizowana mająca daną strukture

-cechuje realizm w postrzeganiu prawa

5. Płaszczyzna filozoficzna

-państw było przedmiotem namysłu już od czasów starożytności

-filozofowie zajmowali się państwem

*Dialog Platona

6. Ujęcie politologiczne

-politologia miała zbliżoną koncepcję do nauk prawnych do czasu powstania nowych

-system polityczny- zespól ról i interakcji społecznych poprzez, które realizują się stosunki i interesy władztwa publicznego

CHARAKTERYSTYKA PAŃSTWA PRZEZ PODANIE CECH TYPOWYCH DLA PAŃSTWA

Państwo - organizacja społeczna.

Naród - wspólnota silniejsza niż zamieszkiwanie na danym terytorium. Istnieją miedzy nimi więzi narodowe:

• Trwała wspólnota losów - ludzie od pokoleń zamieszkują na danym terytorium, które są połączone pewnymi przeżyciami zbiorowymi (wojna, okupacja, stan wojenny, powstania narodowe)

• Więź gospodarcza - całokształt okoliczności wpływających na warunki bytowe życia obywateli (możliwość zarabiania, korzystanie ze środków publicznych)

• Język i kultura - np. narody mówiące kilkoma językami, kultura narodowa dobra o charakterze niematerialnym, duchowym, która są wspólne

• Świadomość polityczna - świadomość bycia narodem, świadomość, że jako naród ma się prawo do własnego państwa, do własnej autonomii

Naród ze względu na kwestie etniczne - pochodzenie rasowe, volk jako lud wspólnota etniczna i the people, czyli obywatele

Naród ze względu na kwestie religijne - naród jako wspólnota jedno rasowa

Naród ze względu na kwestie polityczne - obywatele

W obecnej teorii państwa dominuje koncepcja narodów politycznego

Suwerenność narodu - łączy się z prawem każdego narodu do samostanowienia, do zorganizowania się w samodzielne państwo. Prawo do autonomii kulturowej, językowej.

Warstwy społeczne - grupa ludzi, którą cechuje podobny poziom wykształcenia, pozycji społecznej. Społeczeństwo jest zróżnicowane, np. dyskusja o podatku, progresji podatkowej, kwestie podatku dla najbogatszych

Władza publiczna - władza w znaczeniu podmiotowym jest utożsamiana z tym podmiotem, który może wydawać polecenia innym podmiotom. Istnieje w państwie taki podmiot, który na mocy norm prawnych albo w sposób poza prawny, ale skuteczny reguluje zachowania w grupie społecznej. Charakterystyczna dla dużych grup społecznych. Więzi między ludźmi mają charakter formalny, czyli bezosobowy. Jest konieczna, bo wyznacza sformalizowany proces podejmowania decyzji, np. co do podziału dóbr, nakładania ciężarów. Zasób dóbr materialnych jest ograniczony. Musi dokonywać dystrybucji, podziału. Fakt jej istnienia powoduje, że powstają dwie kategorie podmiotów: rządzących i rządzonych
Władza w znaczeniu relacjonalnym dotyczy jednego pomiotu, który zachowuje suwerenność względem drugiego.
Władza procesualna - władcze decyzje.

Władza polityczna - stanowi pewien rodzaj władzy publicznej, który obejmuje stosunki i procesy rozstrzygania o interesach dużych grup społecznych.

Władza państwowa - szczególny rodzaj władzy publicznej, która ma zdolność do kierowania społeczeństwem znajdującym się w granicach terytorium, w ostateczności przez zastosowania przymusu

Legitymizacja władzy - społeczna akceptacja władzy. W ramach tej akceptacji władza może formułować wiele warunków, argumentów, które mają służyć zyskaniu akceptacji w oczach społeczeństwa.

• Władza jest lepsza niż w państwach sąsiednich niż poprzednia

• Władza jest odwieczna - legitymizm prawo monarchii, dynastii do sprawowania władzy

• Dana władza jest skuteczna i można zaleźć potwierdzenie w faktach

• Władza jest moralnie godna aprobaty, ponieważ kieruje się ideami, które chronią wartości powszechnie uznawalne

• Władza jest legalna - jest powoływana i wykonywana zgodnie z obowiązującymi normami prawnymi

Legitymizacja demokratyczna - uzasadnienie sprawowania władzy względem osób, które jej podlegają

Mark Weber wyróżnił 3 idealne typy legitymizacji:

• Tradycyjna - opiera się na powszechnym przekonaniu o słuszności władzy wynikającym z utrwalonego zwyczaju, wierzeń albo odwiecznych reguł. Dominowała w epoce przednowoczesnej

• Leg elana - opiera się na autorytecie norm prawnych, umiejętności przywódcze mają znaczenie drugorzędne

• Charyzmatyczna - wynika z powszechnego przekonania o szczególnych przymiotach sprawujących władzę. Najczęściej nie podlega sukcesji, dziedziczeniu

Terytorium państwa - obejmuje obszar lądowy, morski i powietrzny oraz w głąb ziemi do możliwości wierceń.

Granica państwowa - linia na, której kończy się władza państwowa albo linia, która oddziela dwa terytoria. Granice są najczęściej kształtowane na drodze umów międzynarodowych. W granicach lądowych uwzględniany jest czynnik etniczny, geograficzny, gospodarczy.

Terytorium lądowe obejmuje obszar ziemi wraz z rzekami i jeziorami. Wyróżnia się rzeki:

• narodowe - w całym swym biegu nie wykraczają poza obszar jednego państwa i są przez nie administrowane

• wspólne - płyną przez wiele państw i na odcinkach międzynarodowych są przez nie administrowane

• międzynarodowe - przedzielają wiele państw, ale są administrowane przez organizacje międzynarodowe

Obszar państwa obejmuje także morskie wody wewnętrzne. Wody między granicą wód państwowych i początkiem granicy morza terytorialnego.

Morze terytorialne

Przestrzeń powietrzna nad terytorium wodnym i lądowym - suwerenność powietrzna(decyduje o otwarciu i zamknięciu przestrzeni dla lotów oraz warunkach w jakich się te loty odbywają)

Ludność - ogół osób fizycznych podlegających zwierzchnictwu państwa. Są to obywatele, cudzoziemcy i bezpaństwowcy.

Obywatelstwo - stosunek prawny, który łączy jednostkę z państwem. Z tego, że jest się obywatelem wynikają następstwa w prawie wewnętrznym państwa i w prawie międzynarodowym, a także prawa i obowiązki nakładane na obywateli. Obywatele mają uprawnienia i obowiązki.

Poddany - ma tylko obowiązki
Obywatele - mają prawa i obowiązki wobec państwa

Nabycie obywatelstwa - jest regulowane przez prawo wewnętrzne państwa. To chroni konwencja haska z 1948 roku. Istnieje wiele trybów nabycia obywatelstwa

• nabycie obywatelstwa przez urodzenie

^ius soli - prawo ziemi - dziecko nabywa obywatelstwo kraju, na którego terenie się urodziło, bez względu na obywatelstwo rodziców

^ius sanguinis - prawo krwi - dziecko nabywa obywatelstwo rodziców, bez względu na to na jakim terytorium się urodziło

• wybór obywatelstwa - opcja. Poprzez zawarcie związku małżeńskiego z obcokrajowcem otrzymuje się obywatelstwo małżonka nie tracąc swojego

• naturalizacja - na wniosek zainteresowanego

Utrata obywatelstwa

• na mocy decyzji rezygnacji z obywatelstwa, a skutki są wiążące dla państw

• ze strony organów państwowych

Pozbawienie obywatelstwa

• przez samego zainteresowanego

• na mocy decyzji państwa

• pojęcie przez jednostkę albo organ państwowy po spełnieniu warunków opisanych w prawie państwa

Cudzoziemcy - przebywają na terytorium każdego państwa. Osoby fizyczne nie posiadające obywatelstwa państwa, na którym przebywają. Są „nieobywatelami państwa”.

Reżimy traktowania cudzoziemców

• klauzula narodowa - zrównanie z własnymi obywatelami

• klauzula specjalnego traktowania - przyznanie tylko niektórych z praw przysługujących obywatelom przy spełnieniu warunków określonych w prawie wewnętrznym państwa

• klauzula największego uprzywilejowania - przyznanie praw jakie mają w państwie trzecim lub swoim

Cudzoziemiec musi posiadać paszport lub wizę, żeby wjechać na terytorium państwa

• paszport - potwierdza tożsamość, wydawane przez państwo

• wiza - zgoda na przebywanie obywatela w państwie, wydawane przez państwo na terytorium, którego się wjeżdża

Apatrydzi - osoby nie posiadające obywatelstwa żadnego państwa, podlegają prawu państwa na terenie, którego się znajdują, ale nie podlegają, nie mogą korzystać z placówek dyplomatycznych i konsularnych żadnego państwa. Stosuje się wobec nich deportacje. Staję się apatrydom w wyniku zmian terytorialnych, politycznych, wojen, upadków państwa, negatywny zbieg ustaw o obywatelstwie - nie nabywa się obywatelstwa żadnego państwa

Konwencja dotycząca uchodźców, która gwarantuje uzyskanie pomocy przez uchodźcę

GENEZA PAŃSTWA

Geneza państwa jako realnie istniejącego bytu społecznego, np. historia państwa polskiego

Państwo je podstawowym pojęciem polityczno prawnym za pomocą, którego opisywany jest model życia pewnej wspólnoty.

Pojęcie państwa ulegało na przestrzeni dziejów licznym transformacjom.
w okresie starożytności państwo było odróżniane przez zasadę sprawiedliwości - państwo społecznością opierającą się o sprawiedliwość, tą zasadą powinna się kierować władza, dzięki czemu społeczeństwo miało wykazywać troskę o dobro wspólne.
Najstarsza definicja państwa została przedstawione przez Arystotelesa - państwo wspólnotą równych, która ma na celu możliwe doskonałe życie.

Św. Augustyn - państwo to gromada pozostająca pozostającą w sprawiedliwości, co odróżnia ją od band - klasyczne państwo - kładziono nacisk na wartości etyczne w funkcjonowaniu państwa - wychowawca obywatel w cnocie, czyli trwałej skłonności do czynienia dobra

W okresie renesansu Jean Bodin 1530 -1596 - myśliciel polityczny, który jest autorem podstawowego dzieła „6 ksiąg o Rzeczypospolitej”. Zwrócił uwagę na pewne aspekty polityczne i prawne jako najistotniejsze. Państwo to sprawiedliwy rząd nad wieloma rodzinami i nad tym co jest dla nich wspólne z władza suwerenną na czele. Rodzi się koncepcja suwerenności, idea suwerennego państwa

1648 - pokój westfalski - Europa powestfalska, pokój nowożytny

1806 - upadek autorytetu cesarza, granica

Pojawiają się nowe koncepcje państwa, które odcinają się od przeszłości.

Definicja marksistowska - państwo jako forma [panowania klasowego

Liberalizm i pozytywizm.
Liberalizm Georg Jellinek - państwo to pewien twór polityczny, na które się składają terytorium, ludność i władza suwerenna - trój elementowa definicja, państwo zaczyna być traktowane jako pewien mechanizm. Państwo zaczyna być wyodrębnione od społeczeństwa

Po II WŚ nastąpiło pewne odbicie - uwidacznia się proces odwrotu separacji państwa od pojęć etycznych. Stara się uwikłać etycznie definicję państwa. Następuje rozwój koncepcji praw człowieka - trafiają jako prawa podmiotowe do praw międzynarodowych, następuje ich umiędzynarodowienie w Europie ok. 1950r

W latach 1966 - dwa pakty praw cywilno-politycznych i socjalno-kulturalnych

Soft law - nie wiąże państw, ale ma ogromną faktyczną siłę oddziaływania

Def. Jellinka - uważa się, że jeśli organizm posiada terytorium, ludność i władzę to można go uznać za państwo. Ale istnieją podmioty, które mają te 3 pojęcia, ale nie mają atrybutu suwerenności i w związku z tym nie są państwami. W związku z tym do jego definicji trzeba dodać aspekt suwerenności

Suwerenność - absolutna niezależność państwa, ma ona aspekt wewnętrzny i zewnętrzny, to znaczy prawna niemożność narzucenia państwu woli.

• Aspekt wewnętrzny suwerenności - państwo decyduje o wszystkich kwestach prowadzonej przez siebie polityki wewnętrznej i zagranicznej. Jeśli nie ma żadnych innych podmiotów, jakiś wpływowych korporacji

• Aspekt zewnętrzny suwerenności - władza państwa nie jest w żaden sposób ograniczona na rzecz państwa ościennego

Jean Bodin powiedział, że albo państwo jest suwerenne albo nie.

Takie ujęcie państwa jest aspektem historycznym.

HISTORIA PAŃSTWA

Państwo jest pojęciem historycznym. Nie jest więc bytem, który istniał zawsze i wszędzie, a przynajmniej nie istniał w takiej postaci jak się ją dzisiaj definiuje, np. def Jellinka.

Świat starożytny poznał instytucje państwa dość późno, dopiero w okresie Aten i Grecji, czyli ok. VI w p .n .e. W przypadku Rzymu można mówić o wykształceniu instytucji państwa dopiero po VI w. Podstawową jednostką polityczną świata starożytnego była organizacja plemienna albo państwo - miasto polis grecka.

476 - rozpada się instytucja państwa. Mówimy o powstawaniu państwa wandalów, gotów czy franków, ale nie są to państwa w rozumieniu współczesnym - są to państwa feudalne, a feudalizm odrzucał suwerenność. W feudalizmie króla miał władzę tylko nad kilkoma wasalami, a inne osoby, które się pojawiały nie miały tej władzy. Każdy feudał prowadził własną politykę wewnętrzną i zagraniczną nad suzerenem - największy zwierzchnik feudalny. Suzeren mógł być lennikiem osoby, która była jego wasalem w innej części kraju.

Monarchia patrymonialna - dzielenie państwa między synów po śmierci władcy. Państwo było traktowane jako własność prywatna monarchy, ziemia była dziedziczna zapisana w testamencie. Wola króla była wolą państwa. Państwo nie było suwerenne również dlatego, że cesarz i papież mieli prawo do obalenia monarchy. Państwo to pewne terytoria w ramach których były skomplikowane powiązania.

Dopiero pod koniec średniowiecza wyłania się państwo w nowoczesnym znaczeniu. Wtedy powstaje pojęcie korony i monarchii stanowej. Korona jest wielkim krokiem naprzód. Korona - rozumienie państwa jako instytucji oddzielnej od władcy. Upadek idei uniwersalistycznej. Upadek instytucji papiestwa i cesarstwa w sferze politycznej. Poszczególni monarchowie zaczynają ogłaszać swoją niezależność od papieża i cesarza - król jest cesarzem we własnym kraju.

Reformacja - podważa uniwersalizm papieski i cesarski. Zniknęło christianitas - wspólnota o charakterze duchowym i politycznym. Pojawili się inny wyznawcy - innowiercy. Mniejsze jednostki stawały się suwerenami. Wtedy pojawiły się pojęcia suwerenności i państwa.

Ważna postać dla rozumienia współczesnej idei państwa był Machiavelli - sformował szereg rad dla swojego księcia - jak książę powinien postępować w polityce wewnętrznej i zagranicznej, te pojęcia były czysto pragmatycznymi wskazówkami - jak likwidować opozycję, jak lawirować między innymi państwami. Postawa cyniczna. Chodziło o sprawny mechanizm - państwo mechanizmem.

Państwo po XVI wieku, głownie w XVII się emancypuje od systemów normatywnych o charakterze uniwersalnym

W oświeceniu - absolutyzm oświecony - państwo jest ponownie połączone z osobą władcy - „Państwo to ja” - emancypuje się całkowicie od tradycyjnych hamulców władz.

Państwo suwerenne rozwija się w wieku XVII i XVIII - władca w stosunkach wewnętrznych i zewnętrznych cieszy się władzą absolutną, która dotyczy tylko sfery politycznej. Władca mógł swobodnie decydować tylko w sferze politycznej

Absolutyzm to nie totalitaryzm

Od roku 1789 - czas kiedy doszło do ważnych przewartościowań, zaczęła się zacierać granica między państwem a społeczeństwem. Nie mówi się o suwerenności państwa tylko o suwerenności ludu - państwo zaczyna przenikać i kontrolować życie społeczne.
Kulminacją tych wydarzeń jest wiek XX - wtedy tworzą się systemy totalitarne. W okresie totalitaryzmu państwo staje się wszechmocnym, nieśmiertelnym Bogiem. Zaciera się granica między społeczeństwem, a sferą prywatną. Państwo przekształca się w monstrualne narzędzie zbrodni. Totalitaryzm budzi niechęć do państwa. Wszystkie totalitaryzmy dążyły do stworzenia uniwersalnej struktury, wyjścia poza ramy społeczeństwa narodowego.

GENEZA IDEI PAŃSTWA

Współcześnie wyróżnia się teorie

• Teistyczne - powiązanie powstania państwa z działaniem istoty nadprzyrodzonej. Władza państwowa albo państwo jako takie pochodzi od Boga, np. jeśli mówimy o królu z bożej łaski. *Jedna z najstarszych koncepcji - państwo jest tworem bogów, jest obecna w mitologii grackiej i rzymskiej, ułatwiała rządzenie, stwarzała postrach u ludzi, którzy obawiali się, że występując przeciw władcy narażają się bogu

*Teologia chrześcijańska - władzy stawia się cele etyczne. Nie ma władzy, która nie pochodziłaby od Boga, kto sprzeciwia się władzy sprzeciwia się porządkowi bożemu. Władza ma być narzędziem prowadzącym ku dobremu

• Patriarchalne - wywodzi władze państwową od władzy ojca nad rodziną, nad dziećmi. Patriarcha rozumiany jak ojciec ojców, ktoś kto stoi na czele wielkiej rodziny. Państwo wywodzi się z organizacji rodowej. Władza osobista i autorytety. Ojcostwo jaka zasada władzy. Jest obecna w końcu XIX i na początku XX wieku

• Patrymonialne - Karl Ludwik von Haller - uważał, że państwo wywodzi się z władztwa ziemskiego, tzn. władanie ziemią, posiadanie ziemi łączyło się z prawem karania/osądzania tego co się dzieje na tej ziemi. Z tym dominium łączy się imperium, władza publiczna.

• Podboju i przemocy - łączy elementy walk pomiędzy zbiorowościami etnicznymi w bardzo odległych czasach, kiedy nie mieliśmy do czynienia z państwami, tylko hordami, które zajmowały się, np. łowiectwem, uprawą. Kiedyś doszło do momentu, że jedna horda napadała na 2 hordę i powstawało niewolnictwo. Teoria Gumplowicza - pierwszy program powstania państwa - bez dominacji nie ma państwa, musiała powstać nierówność żeby państwo mogło się rozwijać. Państwo jest efektem plemiennym, jest efektem walki i podbojów. Utrwalenie pierwotnej nierówności. Bez przemocy i podboju nie doszłoby do powstania państwa. Konflikt jest siłą która napędza powstanie państwa

• Umowy społecznej - nazywana również kontraktualizmem. Genezy państwa należy szukać jako wyniku kontraktu pomiędzy jednostkami. Ta doktryna o państwie powstającym z umowy jest obecna już u sofistów (V - VI w p. n. e.). Miała uzasadniać tezę o prawnych kompetencjach człowieka. Negowali pochodzenia państwa z woli bogów. Narodziny radykalnej demokracji przeciwstawiającej się tradycyjnej władzy arystokracji. Rządzy wszystkich, wola człowieka, grupy ludzi.
  *W starożytności była przedmiotem krytyki ze strony Platona i Arystotelesa, którzy uważali, że wszystko wynika z natury człowieka. Sofiści uważali, że wszyscy jest zależne od naszej woli.
  *W czasach późnego średniowiecza doprowadziła do walki z papiestwem - Marsyliusz z Padwy - władza ludu nas władzą papieską.
  *Później była obecna w czasach reformacji - rozwój koncepcji umowy społecznej - myśliciele angielscy XVII - John Locke, Thomas Hobbes - pojawia się wola ludu jako legitymizacja władzy, radykalnej przebudowy świata. Zbudowanie silnego ośrodka władzy. Szukano legitymizacji władzy królewskiej
  Lock - uważał, że państwo pochodzi z umowy społecznej. Dwustopniowa umowa społeczna - najpierw ludność żyjąca w spokoju, harmonii postanawia, że stworzy społeczeństwo, a następnie zawiera umowę z władcą i stawia pewne warunki, jeśli zostaną one spełnione to władca zostaje przy władzy. Na tej koncepcji powstał parlamentaryzm, czyli rządy przedstawicieli ludu - chronione są prawa jednostki szczególnie własność

Hobbes - uznawany za zwolennika silnej władzy królewskiej, absolutyzmu monarszego. Władca absolutny daje pewną stabilność. Autor „Lewiatana”. Uważa, że natura człowieka jest zła, że czas przed powstaniem państwa to nie czas pokoju. Człowiek człowiekowi wilkiem. Umowa społeczna jest zawarta przez każdego człowieka z każdym innym człowiekiem - powstaje wielki lewiatan, który jest sztucznym człowiekiem, który ma służyć opiece i obronie. Nie jest możliwe wycofanie się z tej umowy. Umowa jako realna jedność wszystkich w jednej i tej samej osobie, ugoda każdego człowieka z każdym innym. Z tego wynikają bardzo szerokie uprawnienia suwerena. Suweren nie może naruszyć tej umowy, bo nie jest stroną umowy. Doktryna władzy absolutnej
Rousseau - 1712- 1788 - uznawał absolutną i nieograniczoną suwerenność ludu. Był radykalnym integralnym demokratą. Istotą umowy społecznej było oddanie radykalne. Lud ma prawo zakwestionować wszystko co zostało w danej dziedzinie powiedziane. Zwolennik bezpośredniej demokracji - uważa, że każde inne ciało przedstawicielskie jest tyranią. Lud decyduje nawet o najdrobniejszych sprawach państwa

• Marksowska teoria klasowego podziału społeczeństwa - struktura rodowa się rozpada na klasy społeczne ze względu na powstanie prywatnej własności na środki produkcji. Ukształtowały się klasy posiadaczy narzędzi środków produkcji i klasa uzależnionych od tych osób, wykonawcy produkcji. Państwo jest organizacją klasową, która służy realizacji grup społecznych dominujących - feudałów w kapitalizmie a klasy robotniczej i chłopskiej w socjaliźmie

Można te teorie podzielić na teorie

• Autonomiczne - patriarchalna, patrymonialna, umowy społecznej, teoria klasowego podziału społeczeństwa - dane społeczeństwo wytworzyło państwo, na skutek czynników wewnętrznych

• Heteronomiczne - zewnętrzne, odmienne - uznają, że instytucja państwa nie istniała od zawsze, a państwo powstało w związku z działalnością ludzi - teorie teistyczne i podboju i przemocy

WŁADZA

Władza jest zjawiskiem ogólnoludzkim i ogólno dziejowym. Jest zjawiskiem wieloznacznym przejawiającym się w różnych formach. Władza jest to relacja o charakterze wertykalnym (istnieje w pewnej hierarchii) i symetrycznym (podmioty mają różną siłę w tej relacji - podmioty rządzące i rządzone)

Stosunki władzy towarzyszą kulturze, nauce. Nie da się uniknąć zakorzenienia w stosunkach władzy.

Z pojęciem władzy wiążą się pojęcia - autorytet, suwerenność, legitymizacja - uprawnienie do rządzenia, źródła władzy

Kwestionowanie władzy jest skazane na klęskę

Władza utrzymuje się do chwili, w której jest wstanie sprzeciwić się opozycji.

Def. władzy
Max Webber - posiadanie władzy oznacza szansę w ramach stosunków społecznych uzyskania dla swoich zamierzeń posłuchu w grupie nawet wbrew woli członków tej grupy

Roger Scruto - władza to zdolność do osiągania wszelkich możliwych skutków nawet wśród opozycji. Zdolność do narzucania swojej woli i realizowania jej wbrew opozycji

Władzę można definiować

• Sposób substancjalny - władza jako pewien instrument, zbiór środków, przez które dany podmiot narzuca i egzystuje swoją władzę. Wśród tych środków znajduje się przymus. Traktowana jako przedmiot własności

• Sposób relacjonalny - specyficzny stosunek społeczny między nierównorzędnymi. podmiotami. Stosunek, który jest uregulowany różnymi rodzajami norm (prawne, moralne, obyczajowe, polityczne, religijne). Służy wykonywaniu, respektowaniu norm. Normy określają relacje nadrzędności(stała kompetencja regulowania stosunków międzyludzkich) i podrzędności

• Władza w sensie podmiotowym - władze państwa. W tym sensie można mówić o systemie politycznym

• Władza jako proces decyzyjny - władza sprawowana w sposób ciągły. Działania są poddawane kontroli. Są różne środki odwoławcze w ramach procedur. Proces kończy się władczą decyzją, od której nie ma odwołania. Nie każdy proces decyzyjny ma charakter władczy, bo podejmujemy szereg decyzji, które dotyczą tylko naszego zachowania

Dodatkowo

• Władza celowościowa

• Władza strukturalna

• Władza wpływu - jakie wpływy są najbardziej odczuwalne

• Władza ukryta - ktoś inny jest nominalnie u władzy, a kto inny realizacje swoją politykę poprzez swoje wpływy

Władza w swojej istocie jest jednością, ale może być różny zakres, stopień władzy. Władza może być:

• Stopniowalna

• Nadana

• Delegowana

• Dzielona - trójpodział władzy. Rozdzielanie kompetencji poszczególnych instytucji. Hamowanie się, organicznie się poszczególnych władz

• Ograniczana

Władza może opierać się na zgodzie lub przymusie.
Tylko władza prymitywna opiera się tylko na przymusie!

Środki posłuchu - wzbudzanie respektu do władzy. Autorytet osobisty rządzących elementy do wzbudzania posłuchu: perswazja, namowa, manipulacja, korupcja, zastraszanie, otwarta przemoc względem pozycji.

Max Webber uważał, że monopol na środki przymusu pozwala odróżnić państwo on innych instytucji

WŁADZA POLITYCZNA - pojęcie władzy politycznej zmieniało się na przestrzeni czasów.

W rozumieniu klasycznym polityka dotyczyła zajmowanie się ściśle określonymi sprawami wspólnymi obywateli

Znaczeniu współczesnym pojęcie polityki jest pojęciem niedookreślonym znaczeniowo, np. warunki życia i utrzymania pracy i płacy

Funkcje polityczne mogą być wypełnianie przez wyodrębnione w aparacie państwowym podmioty albo przez różnego rodzaju struktury tradycyjne. Współcześnie natomiast mamy władzę w postaci sztucznego Pomiłowu, które monopolizuje różne funkcje władcze.

Legitymizacja władzy - upoważnienie do działania. Uprawnienie rządzących do podejmowania wiążących decyzji przy aprobacie rządzonych. Władza legitymowana wyklucza terror, oszustwo, zastraszanie. Legitymizacja rozgrywa się na 3 poziomach:

1. Reguły nabycia i sprawowania władzy

2. Przekonanie rządzących i rządzonych, że dany system polityczny jest godziwy, że funkcjonuje w sposób prawidłowy

3. Czynna aprobata i przyzwolenie rządzących, np. wyrażający się w udziale w wyborach, poparcia dla partii

Co może zapewnić aprobatę i przyzwolenie rządzonych:

1. Kwestie moralne

2. Kwestie antropologiczne - ludzka potrzeba zapewnienia ładu, porządku dla władzy

3. Kwestie ekonomiczne - należy stworzyć takie warunki pracy by władza mogła funkcjonować

3 typy idealne legitymizacji według Maxa Webbera

1. Charyzmatyczna - wypływa z uczuciowego oddania osobie która sprawuje rządy, uznanie jego charyzmy

2. Tradycyjna - uznanie świętość istniejących porządków; opiera się na zwyczaju

3. Legalna - przeświadczenie, że posłuszeństwo wynika z faktu istnienia prawa, zgodnie z którym funkcjonuje ta władza i została obrana

Aprobata ideologiczna dla władzy - uznajemy wartości leżące u podstaw władzy, np. tylko demokracja, monarchia jest w stanie zapewnić sprawiedliwe rządy

Aprobata strukturalna dla władzy - pojawia się u osób bardziej zorientowanych w funkcjonowaniu systemu. Akceptacja dla reguł proceduralnych

Aprobata personalna - wyrażająca szacunek dla konkretnej osoby sprawującej rządy

Źródła władzy

Władza ma charakter nadprzyrodzony(teoria teistyczna) i prawno-naturalny (prawo ponadczasowe, nie zmienia się).

Teoria kontrakutalna - istnienie władzy i usprawiedliwienie dla władzy wyprowadza z umowy jednostek

Arystoteles, stoicy powoływali się na wrodzony wszystkim jednostkom pęd do życia we wspólnocie

Uwarunkowanie biologiczne władzy - czy władza jest zjawiskiem biologicznym czy też zjawiskiem, które występuje tylko w świecie ludzi(charakter czysto społeczny)

Władza jest zjawiskiem kulturowym

Funkcjonowanie władzy jest zakorzenione w społecznym charakterze życia człowieka

Faktyczny i normatywny aspekt władzy:
Władzę można sprawować faktycznie - posiada się władzę; chodzi o to kto sprawuje władzę, kto ją posiada, a także władzę można stosować w oparciu o normy społeczne, swoje źródło czerpie z norm moralnych

4 różne władze:

1. Władza w ogóle - w najszerszym znaczeniu

2. Władza polityczna - realizowania w wielkich grupach społecznych. Może mieć charakter faktyczny, albo charakter oparty na normach (religijnych, organizacyjnych czy prawnych)

3. Władza publiczna - władza oparta jest na normach prawnych. Nie zawsze musi być realizowana przez państwo i jego organy, może to być samorząd(terytorialny, zawodowy)

4. Władza państwowa - realizowana na podstawie norm prawnych jedynie przez organy państwowe

FUNCKJE WŁADZY PUBLICZNEJ - jakie istnieją rezultaty danego zjawiska dla otoczenia, w którym to zjawisko występuje, czyli dla władzy publicznej

• Rozdział dóbr i ciężarów, o które w grupach społecznych toczą się spory. Dobra to są takie obiekty, przedmioty, które są pożądane przez wszystkich lub przez większość. Udostępnianie dóbr jest także środkiem, który może służyć do sprawowania władzy. Władza manipuluje dobrami, bo używa je jako środka do sprawowania władzy

• Władza prowadzi do pewnego rozwarstwienia społecznego. Funkcja stratyfikacyjna władzy. Istnienie władzy będzie prowadziło do podziału społeczeństwa - na sprawujących władzę i na podlegających tej władzy. Uczestnictwo w sprawowaniu władzy może być różne, np. głosowanie, minister, klasy rządzące, elity władzy. Społeczeństwo dzieli się na rządzących i rządzonych. Konsekwencją istnienia władzy jest stworzenie wielowarstwowego społeczeństwa

• Zapewnienie bezpieczeństwa - władza wytwarza parasol bezpieczeństwa, którym osłania te podmioty znajdujące się w ramach władczych oddziaływań ośrodków decyzyjnych

• Wprowadzenie ładu, porządku, pewnych zasad

• Przewidzialność władzy - reguły zachowań władczych - można określić współpartnerów w sprawowaniu władzy

Rozrost funkcji władzy - zwiększa się ilość funkcji, które państwo zaczyna sprawować. Ewolucja od państwa Stróżna nocnego, który pilnuje tylko bezpieczeństwa w państwie; dochodzi do rozwoju funkcji państwa w zakresie gospodarki - państwo zaczyna wpływać na gospodarkę czy to przez nacjonalizację pewnych gałęzi przemysłu czy to przez rozwój polityki, rozrost przyjmujący postać państwa totalitarnego - otacza wszystkie dziedziny życia

Statolatria - kult państwa

KLASYFIKACJA USTROJÓW POLITYCZNYCH

Arystoteles wprowadził systematyzację ustrojów, w której różniąc się od Platona zastanawiał się w jaki sposób organizacja życia społecznego się od siebie różni:

• Kto rządzi - albo jedna osoba, albo grupa osób, albo ogół.

• Jak rządzi - rządzi dobrze w taki sposób , że realizuje dobro wspólne, albo rządzi źle. Ustroje dobre, rozsądne, rozumne, stawiające sobie dobro powszechne -monarchia, arystokracja, politea (do niej Arystoteles żywił największą sympatię; politea to forma która powstała z wymieszania demokracji, arystokracji i elementów monarchicznych).

• Ustroje zdegenerowane dla Arystotelesa, czyli takie, gdzie odchodzi się od celu jakim jest powszechna pomyślność to tyrania , oligarchia, demokracja (rządy ogółu, które niekoniecznie realizują dobro powszechne, ale częściej egoistyczne cele ).

• Arystoteles przeciwstawia monarchię tyrani - monarcha może odegrać istotną rolę w rozwoju państwa, państwa miasta.

• Tyrania natomiast jest przeciwna naturze człowieka; Arystoteles uważa tyranię za najgorszy ustrój, gdyż władca może posiadać przejawy najbardziej sprzeczne z naturą człowieka.

• Arystokracja - są to rządy grup i wybitnych obywateli wyróżniających się nie majątkiem czy urodzeniem, ale wykształceniem i gotowością poświęcenia się dla spraw publicznych. Jest to forma rządów, która odpowiada rozsądkowi i naturze człowieka.

• Oligarchia - negatywne. Powstaje kiedy przewagę uzyskują najbogatsi. Starają się oni używać swojej władzy, żeby się bogacić, a przestają dbać o dobro wspólne. Takie rządy są brakiem rozsądku, są nietrwałe, bo same sobie kopią grób, gdyż wykorzystują lud, i tym samym doprowadzając ich do chęci powalenia ustroju i zastąpienia go ustrojem demokratycznym.

• Demokracja - jest to ustrój gdzie władza rzeczywiście należy do ludu, ale nie zawsze prowadzi do rezultatów, które służą temu ludowi. Arystoteles sam wywodząc się z kręgów demokratycznych obawiał się tego ludu i przekazaniu władzy większości, bo obawiał się że taka większość ludu czuje swoją moc i przez to może łamać prawo. Uważał , że demokracja prowadzi do tyrani.

KLASYCZNA KLASYFIKACJA USTROJÓW

1. Monarchia jest najstarszą znaną formą .Mono - jedyny, archia - władza- jest to pewna forma ustroju i typ państwa, w którym suwerenna władza zwierzchnia sprawowana jest przez piastującą swą funkcję dożywotnio i dziedzicznie najczęściej głowę państwa noszącą tytuł króla, cesarza , księcia , bądź jakiś tytuł analogiczny.

Podstawowy czynnik który pozwala na klasyfikację monarchii to:

• Monarchie dziedziczne - gdzie władza przekazywana jest w obrębie monarchii, dziedzicznie. Jest mniej zróżnicowana mamy co najwyżej różne odmiany reguł dziedziczenia. Szczególnie dotyczy to wypuszczenia, albo dopuszczenia członków płci żeńskiej. Czy decyduje płeć i starszeństwo czy decyduje, które z dzieci urodziło się pierwsze.

• Monarchie elekcyjne - monarcha jest wybierany. Objęcie władzy gwarantuje wybór. Inaczej dochodziło do wyboru cesarza, a inaczej do np. króla polskiego, litewskiego i różny był tryb wybieralności. Często dochodziło do elekcji w obrębie dynastii, albo z kolei tylko z obcej dynastii wchodzili w grę - były różne założenia.

Kolejne rozróżnienie monarchii :

• Monarchie czyste:

Formy historyczne monarchii :

• Starożytne monarchie despotyczne, czyste jednowładztwo

• Bliskiego wschodu

• Orientalne imperia -np. japońskie

• Późnorzymski dominat - zrównoważenie cesarza z bogiem - cesarstwo bizantyjskie.

• Wczesnośredniowieczna monarchii patrymonialnej

• Nowożytna monarchia absolutna - nieskrępowana całkowita; dochodziło do eliminacji ciał -pośredniczących sprawowaniu władzy. Ograniczono prawa naturalne. Monopol w tworzeniu prawa. Obecnie - emiraty arabskie, królestwa arabskie.

• Monarchie mieszane (zmieszane) - mamy do czynienia ze współudziałem rządzenia nie tylko monarchy , ale także społeczeństwa. Mamy pierwiastki jednowładztwa elementami demokracji i arystokracji.

Złoty środek - powszechne przekonanie , że lepszą formą będzie model mieszany. Każda z tych form ustrojowych ma swoje do dobre i złe strony, dlatego jest przekonanie , żeby je łączyć i rozważać , które z nich można wykorzystać.

Przykłady:

• Królestwa greckie

• pierwsza faza imperium rzymskiego

• monarchia stanowa (ograniczona przez stany duchowne, mieszczańskie)

• monarchia republikańska w Polsce od XVI do XVIII w.

• monarchia konstytucyjna - np. monarchia lipcowa, habsburska itd. Tutaj władca dzielił się z przedstawicielami np. prowincji

• monarchia parlamentarna

Arystoteles podkreślał znaczenia prawa , gdzie królestwo jest oparte na prawie.

Znaczenie monarchii w sensie praktycznym w dzisiejszej Europie jest już niewielki, ale nadal dostarcza pewnej wiedzy, pewnego pierwiastka, gdzie przenika do konstytucji w państwach republikańskich. Prezydent - jego pozycja konstytucyjna, jest nawiązaniem do pozycji konstytucyjnej monarchii w Wielkiej Brytanii. Powołuje rząd, uosabia autorytet. Prezydent jest uosobieniem monarchy w monarchii parlamentarnej.

2. Demokracja również odegrała ważną rolę , występowała w Grecji starożytnej , potem jej długo nie było i pojawiła się dopiero około XIX wieku. Taka forma, która Arystoteles określił jako rządu ogółu. Samo pojęcie zostało wprowadzone przez sofistów. Demokracją jest każdy ustrój polityczny opartym na założeniu iż źródłem i podmiotem władzy zwierzchniej jest lud. W konsekwencji takiego założenia istnieją kraje , gdzie faktycznie szerokie rzesze społeczne uczestniczą w sprawowaniu władzy i te rządy będziemy nazywali demokracjami. W zależności od konkretnych historycznych okoliczności pojęcie `rządzący lud' odnosiło się do różnej odsetkowo ilości ludności; nie zawsze było to samo, bo lud składał się różnych części ogółu ludności. Były takie czasy , że mianem ludu określano klasy niższe (zwłaszcza podczas rewolucji Francuskiej, bolszewickiej tak określano lud). Wyższe klasy nie mogą zaliczać się do ludu, bo są wrogie. Obecnie zlikwidowano większość cenzusów (ograniczeń). Od demokracji należy odróżnić demokratyzm - ideologia społeczna , która postuluje i uzasadnia demokratyczny typ ustroju; pojmowanie demokracji liberalnej, jedynego ustroju , który jest uprawniony, reszta ustrojów nie jest uprawniona, jest zdegradowana. W dzisiejszych czasach dochodzą elementy, które nie mając czysto demokratycznego zabarwienia, bo demokracje łączy się często z prawami człowieka. Dlatego do demokracji dodaje się pewne postulaty liberalizmu np. państwo prawa, ochrona mniejszości. Demo latria - kult demokratyczny.

Demokracja w dwóch pojęciach:

• Pojęcia proceduralne - nazywane też formalnym, które uznaje , że wybory są jedyną uprawnioną metodą wyboru przywódców politycznych.

• Pojęcie aksjologiczne, albo materialne - dany kraj nie będzie uznany za demokratyczny, jeżeli obok zorganizowania wolnych wyborów nie będą tam spełnione np., warunki związane z prawami człowieka, czy z państwem prawa, czy z trójpodziałem władzy. Platon uważał , że w demokracji nie ma miejsca na poszukiwaniu prawdy.

Poglądy Arystotelesa podzielili np. Cyceron.

Odmienne poglądy na demokracje, czyli powrót do niej zawdzięcza się Marsyliuszowi z Padwy (XIV w.)- był zwolennikiem koncepcji suwerenności ludu.

W nowożytności natomiast nastąpiło powstawanie monarchii absolutnej.

Rewolucja angielska w XVII - rozwój trendów demokratycznych.

Wówczas to pojęcie suwerenności zostało odniesione do całości ludu.

3. Liberalizm -John Lock - który był doktryną postulującą ochronę jednostki przez rządami absolutystycznymi. Liberałowie nie lubi demokratów, bo była daleka posunięta nieufność. Zwolennicy liberalizmu i zwolennicy demokracji aż do XIX wieku pozostawali w sporze politycznym - odrzucali parlamentaryzm i podział władzy. Z drugiej strony demokratami byli wszyscy liberałowie w tamtym czasie.

W połowie XIX w. doszło do połączenia doktryn liberalnej i demokratycznej ; do ich zbliżenia. John Stewart Mil , który jest twórcą demokratycznego liberalizmu; liberalnej demokracji. Mówił o demokracji przedstawicielskiej w, której jednostka będzie mogła się czuć wolno, w oparciu tej demokracji na prawie. Czyli dąży do tego żeby połączy cc zasadę suwerenności ludu i dążenia do równości z systemem przedstawicielskim i żadami większości przy ochronie mniejszości.

Ta synteza ideowa stała się wzorem dla wielu konkretnych ustrojów państwowych. Największy rozwój wpływów nastąpił po II WŚ - np. rozwój społeczeństwa obywatelskiego, powstanie Rzeczpospolitej polskiej.

Demokracje zaczyna się rozumieć jako sposób sprawowania władzy - rozumiemy to jako reżim polityczny. Demokracja będzie się sprzeciwiała autorytaryzmowi i totalitaryzmowi. Niedemokratyczne republiki - Białoruś, Chiny. Były rządy większości, ale nie były spełnione te wymogi jak podział władzy.

Demoliberalizm - do dzisiaj dominujący, był prze wiele lat krytykowany przez marksistów, przez zwolenników demokracji rewolucyjnej. Marks i Engels - uważali, że demokracja nie jest prawdziwą demokracją ponieważ służy panowaniu klasy kapitalistów. Socjaliści uważali, że prawdziwa demokracja to socjalizm.

Dla nazistów prawdziwa demokracja to demokracja narodowa.

Po okresie wiosny ludów w połowie XIX wieku nastąpił gwałtowny rozwój konstytucjonalizmu - powstanie konstytucji pisanych. Towarzyszyło temu reformowanie wyborów. Coraz mniej trzeba mieć, żeby można było uczestniczyć. Dochodzi do egalitaryzmu - włączenia kobiet. W konstytucjach zapisany został postulat ochrony obywatela przed ingerencją państwa. W konstytucjach po wojnie pojawiło się pojęcie - Demokratyczne państwo prawne. Demokracja miała ograniczony wpływ - skutki istnienia 2 bloków politycznych - Związku Radzieckiego i państw zachodnich - żelazna kurtyna.

Od czasów zakończenia zimnej wojny kwestia demokracji znalazła zainteresowanie dla m.in. organizacji narodowych.

Dzisiejsze rozumienie demokracji :

1. Rząd powinien spełnić - wolność słowa, sumienia i wyznania towarzyszy

2. Wolność komunikowania się za pośrednictwem dowolnych mediów

3. Rządy prawa , ochrona praw obywateli ich interesów i bezpieczeństwa osobistego , bezstronność wymiaru sprawiedliwości, niezależność sądownictwa.

4. Powszechne i równe prawo wyborcze, uczciwe procedury wyborcze, cykliczne i wolne wybory

5. Prawo do politycznej partycypacji, a więc równość biernego prawa wyborczego (możliwość bycia wybieranym)

6. Przejrzyste i przewidywalne instytucje rządowe

7. Prawa obywateli do wybierania systemu rządów środkami konstytucyjnymi

8. Prawo równego dostępu obywateli do usług publicznych we własnym państwie.

Większość postulatów to postulaty liberalne poza 4,5,8.

Fale demokratyzacji - upowszechnienie się równych praw wyborczych w znaczeniu również geograficznym :

1. Pierwsza Fala - Reforma wprowadzona przez prezydenta USA Andrew Jackson obejmowała lata 1828 - 1926. Andrew wprowadził zasadę suwerenności ludu, która promieniowała na państwa europejskie.

2. Druga Fala - 1943 - 1962 - upadek III Rzeszy; zmiany demokratyczne w Europie po II WŚ; dekolonizacja.

3. Trzecia fala - lata 70 zapoczątkowana przemianami w Hiszpanii i Portugalii - zakończenie rządów Salazara . 1989 - zmiany w Europie wschodniej w RPA, Rosji, Jugosławii, obecnie mamy Ukrainę i Gruzję.

4. Arystokracja - historycznie nie odegrała największej roli . rządy najlepszych , aristos - najlepszy. To pojęcie występuje w 2 znaczeniach. 1 znaczenia - najwyższa warstwa społeczeństwa w społeczeństwie hierarchicznym, najczęściej z urodzeniem. 2 znaczenie - nazwa z trzech typów ustroju opartego na wyłączności w reprezentacji i egzystencjalnej, lub przynajmniej dominacji niewielkiej i homogenicznej grupy rządzącej -czyli rządy niewielu. Czysta arystokracja bez domieszki innych ustrojów występowała rzadko. Najczęściej występowała w VI i VII p.n.e. w Grecji starożytnej, w późno renesansowej republice włoskiej - najjaśniejsza Rzeczpospolita Wenecka.

Bywały takie ustroje, gdzie pierwiastek arystokratyczny był dominujący, albo obok niego pojawiały się pierwiastki : demokratyczny i monarchiczny.

Ustrój mieszany Republiki rzymskiej -senat górował nad konsulami, którzy stanowili element monarchiczny i Zgromadzeniami Narodowymi. Była republiką arystokratyczną.

Jeśli chodzi o średniowieczną Europę - nowożytna monarchia absolutna - co zrobi monarcha , żeby osłabić tą monarchię arystokratyczną. Przechodzi się od feudalizmu do nowożytności - władca przestaje być suzerenem , a staje się suwerenem, władcą panującym na danym terytorium.

Ustrój arystokratyczny nie cieszył się powodzeniem ,jako projekt polityczny, ale zyskał uznanie u filozofów. Sofokracja - specyficzna forma arystokracji ; rządy mędrców.

Św. Tomasz z Akwinu- tomizm - oficjalna doktryna kościoła katolickiego. Uważał , że arystokracja to ważny czynnik do zachowania pokoju.

XX wiek - coraz większe triumfy demokracji; arystokracja traci na znaczeniu.

Ustrój - coś zapisane w konstytucji, coś formalnego

Reżim - coś co jest namacalne

Nie tylko demokracja jest reżimem politycznym. Układ relacji między centralnymi organami władzy, a społeczeństwem występował reżim w dwóch historycznych formach: autokratyzmu i totalitaryzmu

• Autorytaryzm - z łacińskiego auctoritas - powaga. Forma ukształtowała się w I poł XX wieku jako następstwo kryzysu ustrojów demokratycznych i parlamentarnych w państwach europejskich - szczególnie po I WŚ nasiliły się te kryzysy.

Próba zaradzenia sytuacji upadku państwa, rozrywania p[państwa przez różne organizacje. Przywrócenie autorytetu państwa i władzy.
Autorytaryzm opiera się na przeświadczeniu, że istnieje pewien ład, który zawiera pewne elementy niezależne od miejsca i czasu, które najczęściej mają charakter długotrwały. W celu zagwarantowania trwania tych pierwiastków należy wprowadzić autorytet, czyli silną i suwerenną władzę przywódcy politycznego, który zazwyczaj jest też dowódcą sił zbrojnych.

To co odróżnia autorytaryzm od form totalitaryzmu to wyraźne ograniczenie władzy suwerennej pewnymi zasadami zwierzchnimi, np. prawem naturalnym. W formach autorytarnych szef państwa i dowódca sił zbrojnych nie uzurpował sobie prawa do ingerencji we wszystkie formy życia.

Republika Weimarska - niestabilność

Anarchia - sytuacja, gdzie upada autorytet władzy

Pierwszym państwem, w którym zaczęły funkcjonować rządy autorytarne to Węgry od 1920 - 1943. Wtedy obrano regentem królestwa Cortiego

Następnie Turcja Kemal Pasza Atatűrk od 1923. Te rządy ukształtowane ideologicznie trwają w sumie do dziś. Laicyzacja państwa - oddzielenie państwa od religii.
Bułgaria 1923, Grecja 1925, Albania, Polska od 1926-1939, Litwa 1926, Hiszpania 1936-1975, Rumunia, Słowacja 1939-1944, Francja 1940-1944

JAK DOCHODZIŁO DO POWSTANIA RZĄDÓW AUTORYTARNYCH?

• Najczęściej drogą zamachu stanu (Polska, kraje nadbałtyckie, Grecja). Jednostka jest w stanie przejąć władzę w sposób nielegalny.

• W innych przypadkach dochodziło do porozumienia z koronowaną głową państwa.

• A niekiedy sam monarcha przejmował władzę (Jugosławia, Bułgaria, Rumunia)

• W drodze wojny domowej (Węgry, Hiszpania)

• Niekiedy jednorazowo

• Niekiedy stopniowo

Źródłem władzy w autorytaryzmie jest autorytet osobisty władzy przywódcy

• Nie jest on tradycyjny. Zbawca ojczyzny, pacyfikator wojny domowej

• Dyktator cieszył się poparciem społeczeństwa. Cieszył się wielkim uwielbieniem. Niektórzy godzą się z władzą na zasadzie oportunizmu.

• Autorytaryzm nie żądał histerycznego entuzjazmu.

• Władca żądał posłuchu dla władzy i stanowionego prawa.

• Tylko aktywni przeciwnicy byli represjonowani. Autorytaryzm tolerował opozycję bierną, ale nie tolerował opozycji czynnej, zawziętej.

• Najczęściej szef państwa zezwalał na tworzenie szerokich obozów politycznych wokół swojej osoby ( W Polsce BBWR)

• W autorytaryzmie są nakazy i zakazy, a za ich przekroczenie można ponieść karę, ale one nie wkraczają w sferę prywatną, zawierają się z sferze polityczności.

• W tym systemie, którzy dąży do konserwacji czy restauracji rozpadającego się państwa niewielką rolę odgrywa ideologia. Najczęściej jeżeli jest to jest zespół luźno powiązanych haseł ogniskujących w obrębie władzy, które pozwalają na autoidentyfikację władcy. Pewna niechęć do ideologii wynikała z tego że autorytaryzm powstawał przeciw partiom działającym w państwie mającym niechęć do komunistów.

Salazar - portugalski autokrata, intelektualista, filozof na tronie.

Trudno było zebrać jedną doktrynę autorytaryzmu - to potwierdza fakt wielości jego ideowych odmian.

Reżimy totalitarne można sklasyfikować według wielu kryteriów:

1. Autorytaryzmy monarchistyczne (Hiszpania, Węgry, kraje bałkańskie) i republikańskie (Turcja, kraje nadbałtyckie, latynoamerykańskie)

2. Dyktatury cywilne (Austria, Portugalia) i wojskowe (Turcja, Grecja, Rumunia, Argentyna)

Stosunek do religii

Antyreligijny reżim - Turcja, Argentyna
Czysto religijny - Hiszpania
Religia nie odgrywa żadnej roli - Jugosławia, Rumunia

Poprawne stosunku z kościołem - Polska

Autorytaryzmy nacjonalistyczne - kraje iberyjskie, Grecja, Rumunia, Węgry, Turcja, Argentyna, kraje nadbałtyckie

Autorytaryzmy czysto państwowe - skonfliktowane z nacjonalistycznymi - Polska, Austria, Jugosławia

Najniższy wspólny mianownik, coś co łączyło wszystkie reżimy autorytarne to antyparlamentaryzm.

Autorytaryzm to jest taki ustrój, która przyznaje władzę naczelną składnikowi, który jest ponad parlamentem. Jest to system pozaparlamentarny lub ponadparlamentarny. Jest antydemokratyczny.

CECHY REŻIMÓW AUTORYTARNYCH:

• Uznanie niezawisłości i niezależności własnego kraju za najwyższe dobro zarówno w deklaracjach ideowych jak i w konstytucjach

• Odnosił politykę w sferze deklaracji ideowych do tradycyjnie pojmowanej moralności

• Akceptacja prymatu silnej władzy państwowej skupionej w rękach innego organu niż parlament i ta władza była opiekunem interesu całej zbiorowości

• Przekonanie, że społeczeństwo jest pewnym bytem solidarystycznym ważniejszym od jego klasy

• Poszanowanie własności prywatnej jak i uznanie jej nienaruszalności, uznanie gospodarki rynkowej jako fundamentu życia gospodarczego i społecznego

Nie było wątków rasistowskich.

Autorytaryzm należy do tradycji świata starego porządku. Jest z zasady konserwatywny

• Totalitaryzm - w największym stopniu odchodzi od tradycyjnych struktur społecznych. Ustrój, których w historii dojrzewał poprzez różne wydarzenia o charakterze rewolucyjnym. Cechuje się totalnym podporządkowaniem wyalienowanych od tradycyjnych korporacji w ramach, których funkcjonował / zindywidualizowanych jednostek podporządkowanych woli powszechnej wyrażanej przez państwo. Źródła totalitaryzmu tkwią przede wszystkim w czasach jednaj z faz rewolucji francuskiej i łączą się z integralnym podejściem do demokracji reprezentowanym przez Rousseau. Radykalnym nurt, który na gruncie rewolucji francuskiej, antyabsolutystycznej charakteryzował się tym, że życie człowieka miało być całkowicie podporządkowane woli powszechnej i nie liczyły się żadne tradycyjne uprawnienia, które ta jednostka miałaby z innych źródeł, np. z racji tego, że jest człowiekiem. Prawem jest tylko to, co postanowi lud i wszystko co on postanowi jest prawem.

Totalitaryzm stał się możliwy kiedy nastąpił rozpad tradycyjnego, zhierarchizowanego społeczeństwa, czyli koniecznym etapem do powstania totalitaryzmu było powstanie państwa nowożytnego.

Masy społeczne zaczęły poszukiwać samoidentyfikacji, poczucia bezpieczeństwa w poczuciu zagrożenia liberalizmem. Są to grupy osób, które nie mają opieki, które wcześniej uzyskiwały w różnego rodzaju instytucjach korporacyjnych (gildie, cechy),. Które zajmowały się ochroną, zabezpieczeniem, np. pracowników, robotników - zniknęły wraz z rozwojem liberalizmu.

Totalitaryzm to system, który jest systemem będącym efektem dążeń politycznych mas wkraczających na scenę polityczną i te masy muszą się same identyfikować, znaleźć ideologię, która byłaby dla nich wspólna, np. samo identyfikowanie się w idei ras

Wspólnota klasowa - taki sam stosunek do środków produkcji. Wszyscy jesteśmy siłą roboczą, która jest wykorzystywane do produkcji, korzyści tej pracy przypadają kapitalistom.

Druga ideologia, która była atrakcyjna wśród ludzi niezamożnych, która próbowała uzasadnić odstępstwa od tradycyjnych norm moralnych.

Do ideologii o charakterze totalitarnym zalicza się

• Faszyzm

• Faszyzm typu włoskiego

• Nazizm

• Komunizm

• Leninizm

• Stalinizm

• Maoizm

• Kmeryzm w Kambodży

• Opierają się na formule pozwalającej rozbić struktury zastane i tworzenie czegoś na nowo

• Totalitaryzm prowadzi do zatomizowania wszystkich stosunków społecznych - mamy się poczuć jak wyizolowane, wyalienowane jednostki, które nie mają żadnych związków, wspólnot. Później z tego tłumu jednostek zostanie wydana nowa struktura podlegająca kontroli państwa

Wszystkie grupy, które nie odpowiadają homogenicznemu systemowi muszą zostać zlikwidowane. W przypadku komunizmu to klasy posiadające (właściciele ziemscy i kapitaliści), w nazizmie elementy rasowo obce.

Model społeczeństwa różnych odmianach totalitaryzmu się praktycznie nie różni. Różnice mają charakter zewnętrzny. Ale społeczeństwa w normalnym życiu nie odczuwają różnic.

CECHY CHARAKTERYSTYCZNE TOTALITARYZMU:

• W każdym totalitaryzmie ideologia stoi ponad realnymi problemami społecznymi. Ta oficjalna ideologia jest nadrzędna nad działaniami państwa i daje uzasadnienie dla tych działań

• Państwo istnieje po to by być narzędziem wcielenia danego światopoglądu

• Element wroga. Charakterystyczne w przypadku komunizmu, gdzie zawsze była mobilizacja do walki i w przypadku nazizmu podobnie (wróg który się kamufluje, ukrywa, działa znienacka). Musi istnieć jakiś wróg, który mobilizuje ludzie do aktywnego popierania władzy

• W polityce zagranicznej są pragmatyczne - są w stanie w krótkim czasie na skutek rozbudowanej propagandy mogą dokonać różnych przewartościowań ideologicznych

• Kontrola nad ośrodkami informacji, nad ich przepływem, nad mediami

• Totalitaryzm chce unicestwienia starego społeczeństwa i powstania nowych struktur, w których jednostka będzie poddana kontroli. Wymiana elit po dojściu do władzy. Nowe elity wkraczają w miejsce tradycyjnych elit

• Rewolucyjna legitymizacja - władza pochodzi od ludu i jest sprawowana w jego imieniu

• Charyzmatyczny przywódca - Niemcy -> FŰHRER, Włochy -> DUCE. Przywódca nie musiał być tak bardzo eksponowany. Przywódca był trybunem ludowym, był również demagogiem, który realizował postulaty ludu z ominięciem instytucji parlamentarnych

• Egalitarne skłonności niższych klas społecznych - wypiera się wspólnoty mieszczańskie. Możesz być nisko urodzony, ale dzięki temu, że oddasz się partii i będziesz wykonywał to co będziemy od Ciebie oczekiwać, możesz uzyskać najwyższe stanowiska.
  Ideologia zastępuje religię - tworzy własny system normatywny

• Totalna mobilizacja mas - nie istnienie poza państwowa, prywatna sfera życia. Nowa ideologia musi być aktywnie akceptowana, trzeba uczestniczyć w dziele rewolucji narodowej albo proletariackiej.

• Ideologiczna czujność - czy nikt nie występuje od tej ideologii

• Spontaniczna praca na rzecz ideologii - uczestnictwo w pochodach

• Wymaga podporządkowania wewnętrznego - służy temu masowa indoktrynacja i propaganda przenikająca całe życie społeczne i zawodowe. Totalitaryzm wymaga gorącego uczucia do władz. Trzeba głośno manifestować zachwyt nad ideologią i przywódcą

• Masowy terror o charakterze prewencyjnym skierowany wobec prawdziwych i urojonych wróg narodu, rasy, klasy - wywołanie strachu w społeczeństwie, ludzie mają się bać

• Rozbudowany system kontroli społecznej przy użyciu donosicielstwa, konfidentów (byli nawet instalowani w rodzinach)

• Wódz przestaje być tylko politykiem i przyjmuje funkcje kapłańskie, boskie. Następuje deifikacja i kult wodza, który ma zawsze racje

• Monopartia - nie dopuszcza się istnienia więcej partii politycznych. Dochodzi do syntezy instytucji partyjnych i państwowych

• Etatyzm, czyli interwencjonizm państwa. Państwo wnika we wszystkie sfery życia. Totalna kontrola nad gospodarką, kulturą, likwidacja instrumentów rynkowych. Państwo jest jedynym właścicielem wszystkich środków produkcji

USTRÓJ TERYTORIALNY PAŃSTWA

• Państwa unitarne - nie musi być państwem scentralizowanym i nie musi być tworem o charakterze niedemokratycznym. Unitarność oznacza, że żadna z części terytorium nie jest wyposażona w atrybut suwerenności tak jak ma to miejsce w przypadku federacji. Nie ma możliwości samodzielnego tworzenia przepisów prawnych. W państwie unitarną mogą być sytuacje, że może istnieć obszar z jakąś autonomią - to nie oznacza, że państwo nie jest unitarne, np. Hiszpania, WB, autonomia Śląska w II RP - konstytucja była nadana przez władze centralne.

Autonomia - nadanie kompetencji daleko posuniętych. Oznacza to możliwość stanowienia norm dla samego siebie w granicach wyznaczonych przez konstytucję państwa. Normy te podlegają wykonaniu (jednostki muszą posiadać organy egzekutywy). Od autonomii należy odróżnić samorząd terytorialny.

Państwa unitarne mogą mieć postać mniej lub bardziej scentralizowaną.
Państwo unitarne o znacznym stopniu centralizacji - Francja, zakres uprawnień rady gmin jest bardzo wąski, samorząd terytorialny ma bardzo mało kompetencji; wiąże się to z historią Francji. Francja jest wytworem rozumu człowieka opracowanego w czasie rewolucji francuskiej. Koncepcja zakładała, że Francja ma być państwem modelowo jednolitym i niepodzielnym. Po obaleniu monarchii tendencje centralistyczne się umocniły, szczególnie za czasów Jakobinów - prowincje utraciły silne pozycje jednostek politycznych. Z tym łączy się ruch zwany nacjonalitaryzmem - początek postrzegania państwa jako organizacji politycznego narodu. Kraj został podzielony na jednostki administracyjne wyodrębnione ahistorycznie, bo nie nawiązywały do tradycyjnych granic prowincji. Chodziło o to aby zrobić dany układ, wszystkie powiązania międzyludzkie. Nazwy departamentów miały zatrzeć wspomnienia z przeszłości.

Zgodnie z aktualną konstytucją Polska jest państwem jednolitym Art.3 konstytucji. Taki zapis nie przeszkadza w rozwoju regionów czy ustrojów samorządów terytorialnych. To oznacza, że Polska nie stanie się państwem federalnym.

To że państwo jest unitarne nie oznacza, że jest podzielona na obszary. W większości państw mamy do czynienia z jednostkami podziału terytorialnego lub administracją terytorialną.

Administracja terytorialna może być:

• typu rządowego - zdekoncentrowana

• dekoncentracja - przekazanie pewnych uprawnień jednostkom organizacyjnym niższego rządu, a organ, który przekazuje te uprawnienia może w każdej chwili je cofnąć, a sprawę może przejść do własnej decyzji, np. w dużych urzędach - wojewoda, który ma pod sobą około 3mln ludzi, nie jest w stanie rozpatrzeć wszystkich spraw samodzielnie i powołuje organy do pomocy, oni zawsze podejmują decyzję z upoważnienia wojewody. Jest nietrwała. Może być w każdym momencie cofnięta.

• typu samorządowego - zdecentralizowana

• decentralizacja - uprawnienia do podejmowania decyzji przez jakąś instytucję są trwałe i są ustawowo chronione przed odebraniem lub ograniczeniem przez jednostki wyższe w hierarchii. Istnieje tutaj również możliwość ochrony sądowej przed naruszeniem przez jednostki. jest trwała. następuje wtedy, kiedy mamy do czynienia z przekazaniem kompetencji samorządom.

Ilość szczebli w państwach unitarnych może być różna. Możemy wyróżnić :

• Płaską strukturę organizacyjną - ilość szczebli jest niewielka. Dwa szczeble

• Wysmukła struktura organizacyjna - istnieje wiele szczebli pośrednich między ogniwami najniżej położonymi, a najwyższymi w hierarchii. Ponad dwa szczeble. Dłużej trwają sprawy rozstrzygane w tej strukturze

Podział terytorialny, może być podziałem:

• Sztucznym - dokonanym arbitralnie, czysto techniczny

• Podziały często nawiązują do naturalnych przestrzennych więzi społecznych, które się w toku dziejów samodzielnie wytworzyły na danym obszarze. Te podziały terytorialne mają charakter więzi terytorialnych, są to pewne więzi kulturowe, komunikacyjne

• Naturalne - przebiegi pasm górskich, wysp, rzek, mórz

• Religijne

• Historyczne

Podział w państwie sprzyja regulowaniu pewnych napięć w państwie. W podziale rozprzestrzenia się polityka, kształtuje się.

Poza Francją i Polską państwami unitarnymi są WB, Holandia, Szwecja, Finlandia, Bułgaria, Rumunia, Grecja i Portugalia.

• Klasycznie uznaje się, że Hiszpania i Włochy są państwami unitarnymi.

• Ale Hiszpanie mówią, że żyją w państwie międzynarodowościowym, wielowyznaniowym.

• Hiszpania jest na pograniczu systemu unitarnego i federalnego - jest w stanie przejściowym.

• Przed przemianami w Hiszpanii za rządów generała Franco jedność państwa była hasłem politycznym bardzo ważnym - twardy stosunek do mniejszości etnicznych.

• Natomiast po upadku systemu komunistycznego w Jugosławii doszło do upadku państwa.

• W okresie reżimu liberalnego mamy do czynienia z daleko posuniętymi koncesjami - tendencje odśrodkowe zostały wprowadzone do konstytucji.

• Konstytucja Włoch z 1947 gwarantuje regionom autonomię, która była wprowadzana stopniowo do 1970 roku i od tego momentu jest silne ciągnięcie w stronę federalizacji.

• Znacznymi siłami, które uważają, że trzeba odłączyć władzy Północne od reszty kraju jest LIGA PÓŁNOCNA

1. Państwa federalne / związkowe - kraje związkowe przekazują atrybuty suwerenności do centrum .

Pewne atrybuty suwerenności są przyznane jednostkom terytorialnym.
Niemcy, Rosja, Austria - typowe państwa federalne

Powody, że państwo jest federalne :

• Efekt historii politycznej państwa - może tłumaczyć wiele rzeczy związanych ze strukturą polityczną państwa

• Austria jest federacją, bo jest to tradycja federalizacyjna Niemiec, ponieważ kiedyś ten kraj był częścią Niemiec.

• Niemcy zjednoczyły się w II połowie XIX wieku. Istniał daleko posunięty pluralizm polityczny. Przez wieki w Niemczech dochodziło do nasilającego się rozdrobnienia. Obszar zróżnicowany po względem politycznym, społecznym, ekonomicznym, kulturowym, co było powodem walk - Rzesza osłabła przez to. Istniały różne formy prób ujednolicania Państwa - powstał Związek Reński, później Związek Niemiecki. Rozdrobnienie zostało zakończone przez króla Wilhelma I. Kiedy upadło cesarstwo w 1918 upadła monarchia, Republika Weimarska pozostała federacją. Niemcy nie były federacją tylko za czasów hitleryzmu. Reżim totalitarny jest trudny do pogodzenia z federacją. Po II WŚ ze współczesnych landów Republiki Federalnej Niemiec każdy jest samodzielnym państwem. Te landy mają własne konstytucje, własne władze ustawodawcze, wykonawcze, sądownicze, mają symbole państwowości, ale nie mają pewnych atrybutów suwerenności, bo zgodziły się jej przekazać federacji. W Niemczech władze centralne mają tylko władzy ile im przekażą landy.

• Związek Radziecki formalnie był federacją, ale pozorną. Najpotężniejszym czynnikiem centralizacji była rządząca Partia Komunistyczna. Mając sowieckie republiki Związek Radziecki miał najwięcej głosów na zgromadzeniu ogólnym ONZ.

• Państwa federalnych zakres samodzielności członów federacji jest rozmaity, ale nie może przekraczać pewnej dolnej granicy, tych kompetencji nie może być zbyt mało, bo stałoby się państwem unitarnym.

• Wielką tradycją federalizmu są USA - powstały na skutek połączenia się 13 kolonii brytyjskich w walce z kolonią, metropolią brytyjską. Od momenty, kiedy zjednoczone kolonie zdobyły niepodległość toczyły się spory o stopnień centralizacji bytu społecznego.

• Współcześnie w Europie rywalizują ze sobą stanowiska zwolennicze eurosceptyzmu i europopieralizmu.

• Ze względu na czynniki społeczno ekonomiczne antagonizm pomiędzy zwolennikami decentralizacji i centralizacji uprawnień doprowadził do wojny secesyjnej. Dopiero ta wojna przypieczętowała to, że powstało państwo, bo pierwotnie miały powstać dwa państwa. Po wojnie secesyjnej stany spełniały ważną rolę, którą nadal pełnią.

• Każdy ze stanów ma swoją konstytucję i swoje ustawodawstwa, władze stanowe, legislaturę najczęściej dwuizbową, ma gubernatora, administrację centralną (sekretarze przy boku gubernatora), policję stanową, system sądownictwa, odrębne symbole (flaga, herb, totemy stanu), swoją stolicę, swoją dewizę - można powiedzieć, że to są państwa.

• Poczucie patriotyzmu i lokalizmu jest bardzo duże. Nowoczesny , bardzo wysoki i rozwinięty system samorządu lokalnego, w każdym stanie zbudowany inaczej, w sposób rozmaity. Na szczeblu ogólnopaństwowym mamy władze federalne - kongres, prezydent, administracja federalna, sąd najwyższych.

Jest pewien typowy katalog zadań, kompetencji powierzony władzom centralnym:

• Prowadzenie polityki zagranicznej i obronnej

• Polityka monetarna

• Polityka bezpieczeństwa

• Podejmowanie działań w zakresie gospodarki, transportu o wymiarze ponadstanowym

• Stopień partykularyzmów jest też bardzo duży (kara śmierci i jej brak)

• Federalną organizację państwa mają państwa wielkie, o dużych obszarach lub o bardzo dużej ilości ludności, wyjątek: Chińska Republika Ludowa i Japonia.

• Znaczna część obszarowo wielkościowych państw jest federacjami: Kanada, Meksyk, Brazylia, Argentyna, Rosja, Australia, Indie, Pakistan.

• Trudno jest realizować jakieś cele scentralizowanie dla kilku milionów ludzi. Jest to trudne i często niemożliwe.

• Odrębności kulturowe, religijne itd. nakazują zastosowanie systemu federalnego w państwach.

• Państwa federalne nie chcą ujednolicać swojej ludności, chce zachowania różnorodności, tylko koncentruje się na pewnych obszarach co do których ma ambicje żeby działać.

• Zasada, że wielkie państwo jest państwem federalnym nie działa w drugą stronę, bo małe państwo też może być federacją: Szwajcaria, Belgia, Australia, Austria.

2. Konfederacja - struktura, w której mamy do czynienia nie z jednym państwem, a pewnym zbiorem państw, które zachowują swoje kompetencje organizacji suwerennej ale w kilku dziedzinach są związane z innymi państwa dla wspólnego działania, np. wspólnej polityki obronnej.

• W dzisiejszych czasach występują bardzo rzadko.
  Konfederacje w dawnych czasach przyjmowały postać unii personalnych - dwa państwa posiadały jednego monarchę i to zapewniało dłuższą trwałość związku państw, bo panowała jedna dynastia, np. unia Polski z Litwą. Dla wzmocnienia siły dynastii, dynastii zabiegały by obsadzać na tronach innych państw swoich przedstawicieli dynastycznych.

• Od unii personalnej należy odróżnić unię realną - państwa oprócz wspólnego monarchy mają też wspólny skarb, wspólne wojsko i upodabniają swoje ustroje. Unia realna jest bliska federacji, zacierają się granice między unią realną a federacją.
  Unia personalna to był też związek Norwegii i Szwecji 1814-1905, związek Danii i Islandii 1918-1944, od unii lubelskiej mamy unię realną z Litwą

OCENA FEDERALNEGO I UNITARNEGO CHARAKTERU PAŃSTWA - państwa te są wyróżniane ze względu na różne czynniki językowe, religijne itd. Nie ma jednej odpowiedzi, który charakter państwa jest lepszy, bo zależy to od państwa. Pozorna federacja nie ma większych szans na przetrwanie i z tych państw wyłoniły się państwa o charakterze unitarnym. Jeśli w państwie ludność jest zróżnicowana i w pewnych obszarach chce być razem, to w takim kraju federacja będzie najlepszym rozwiązaniem.

Oddzielnym tematem dla rozważań jest problem UE - czy UE zmierza w kierunku federacji ? Jak pokazują wyniki referendum wydaje się, że jednak nie! Ona łączy w sobie elementy państwa, federacji, konfederacji - efemeryda. Tworzy największy kompleks PKB na świecie. Połączone państwa europejskie są znacznie większe od USA.

FUNKCJE PAŃSTWA :
Czy państwo można nazwać organizacją celową ? Czy jest to struktura społeczna, która ma jakiś cel do osiągnięcia, czyli świadomie wskazany stan rzeczy pożądany przez dany podmiot, godny starań do których to państwo dąży?

Podstawowa funkcja/cel państwa:
Celem nowych państw było przede wszystkim umożliwienie samorealizacji jednostkom, ludziom. Mówi się, że XIX wiek był wiekiem liberalizmu, leserem. Państwo w tym momencie minimalizowało swoje funkcje w obrębie polityki społecznej. Państwo zmierzało do stworzenia bezpiecznych warunku dla rozwoju człowieka, nie ingerowało w ochronę zdrowia, gospodarkę, szkolnictwo. Pojawienie się kryzysów gospodarce rynkowej państwo ze Stróżna nocnego zaczęło zmierzać do państwa, które chciało wyeliminować pewne patologie dla prawidłowego funkcjonowania gospodarki rynkowej. Polegało na tym, że wprowadzono ograniczenia dla autonomii woli ze względu ochrony interesu innych, pracowników. Prawo pracy nie zakłada różności stron, ale zakłada, że pracownik jest słabszą stroną. Rozwinął się interwencjonizm państwowy - państwo zaczęło być aktywnym graczem na arenie gospodarczej. Zaczęło dochodzić do nacjonalizacji, rozwój niektórych gałęzi przemysłu. Obok własności prywatnej trzeba było postawić własność państwową. W trakcie i po II WŚ mieliśmy do czynienia z państwem totalitarnym - państwo zaczęło obejmować wszystkie dziedziny życia człowieka. Obecnie postępująca jurydyzacja - regulowanie przez prawo coraz więcej sfer życia zaczyna przypominać państwo, które chce być wszędzie. Po II WŚ mieliśmy do czynienia z państwem dobrobytu - państwo, które łączy socjalizm z demokracją, stara się zapewnić możliwość dostatniego życia wszystkich obywateli nie rezygnując z koncepcji demokratycznych, czyli państwo, które np. stawia na daleko posuniętą redystrybucję PKB (państwa Skandynawskie). Państwo ma zagwarantować wysokie usługi publiczne, edukacja, pomoc społeczna jest na wysokim poziomie. Taki system prędzej czy później zaczął pogrążać się w kryzysie, bo on nie skłaniał do pracy, tylko do korzystania ze świadczeń socjalnych. Nastało zadłużenie państwa. Państwo zaczęło mieć trudności z zaspokojeniem społecznych potrzeb społeczeństwa.
Kolejny ruch jeśli chodzi o zmianę do funkcji państwa nastąpił wraz z rozwojem neoliberalizmu - zakładał prywatyzację, dążył do wycofania państwa z wielu obszarów, w których do tej pory państwo funkcjonowało - zamykanie nierentownych przedsiębiorstw, prywatyzacja kolei, służby zdrowia. Funkcje państwa postulowane są też dzisiaj obiektem sporów różnych sił politycznych. Lewicowe ugrupowania dążą do ingerencji państwa w sferę rodzinną, a z drugiej strony w sferę gospodarczą. Liberałowie będą dożyli by jak najwięcej obszarów wyłączyć spod państwa, wolność jednostki ma być najważniejszym dobrem. Większość państw europejskich realizacje społeczny model gospodarki - wolny rynek, demokracja i pewne elementy państwa socjalnego. W zależności czy socjaliści czy liberałowie rządzą państwem to jest większe lub mniejsze zbliżenie do jednej czy drugiej koncepcji.

TRZY ZASADANICZE ODMIANY SYSTEMÓW POLITYCZNYCH:

1. SYSTEM PARLAMENTARNO-GABINETOWY

Anglia - początki XVIII w. - powstanie gabinetu jako pewnego organu zaufania monarchy, który stopniowo przekształcał się w komitet wykonawczy parlamentu

Cechy:

• dualizm egzekutywy - obok głowy państwa istnieje rząd, który jest drugim, odrębnym organem władzy wykonawczej. Na czele rządu stoi premier

• neutralizacja polityczna głowy państwa - król nie może czynić źle, czyli formalnie uznajemy autorytet władzy królewskiej, ale obudowane jest to specyficznymi uwarunkowaniami.

Prezydent, monarcha nie ponosi odpowiedzialności politycznej przed parlamentem, nie może być przez parlament odwołany

Instytucja kontrasygnaty - każdy akt urzędowy głowy państwa wymaga współpodpisu premiera i odpowiedniego członka rządu, który bierze za to odpowiedzialność polityczną przed parlamentem

• parlamentarna inwestytura rządu - skład i program nowej egzekutywy, nowego rządu, musi być wyrażony większością głosów w parlamencie, czyli rząd, aby działać musi zdobyć wotum zaufania w parlamencie

• odpowiedzialność polityczna rządu przed parlamentem - odpowiedzialność polityczna, to odpowiedzialność za skuteczność, kierunki i styl prowadzenia polityki (nie musi wiązać się z naruszeniem norm prawnych czy moralnych)
  odpowiedzialność solidarna - gdy jednego ministra pociągnie się do odpowiedzialności to wszyscy ministrowie zrezygnują

• odpowiedzialność konstytucyjna - odpowiedzialność osób pełniących najwyższe funkcje w państwie za naruszenie prawa, wymierzana przed specjalnymi trybunałami (np. Trybunałem Stanu)

• istnienie zinstytucjonalizowanej opozycji

Przy systemie parlamentarno - gabinetowym mogą występować różnice w systemie partyjnym:

• dwupartyjny

• wielopartyjny - rząd ma koalicyjny charakter; wielopartyjność ustabilizowana lub nieustabilizowana (częste zmiany koalicyjne, upadki rządów itd., np. we Włoszech

rządy mniejszościowe

III Republika Francuska przejęła wzorce angielskie.

Odmiany systemu parlamentarno - gabinetowego:

• system kanclerski - silną pozycję nadaje się kanclerzowi, czyni się go szefem rządu, można określić go `pierwszym wśród równych'; parlament ma wyłączne uprawnienia do powoływania i odwoływania kanclerza, kanclerz natomiast ma swobodę w powoływaniu i odwoływaniu ministrów; istnieje konstruktywne wotum nieufności; odwołanie kanclerza następuje tylko wtedy, gdy parlament powoła nowego kanclerza; w systemach kanclerskich mogą długo utrzymywać się rządy mniejszościowe; ograniczenie możliwości rozwiązania parlamentu przez egzekutywę

2. SYSTEM PREZYDENCKI

Szczególny układ stosunków między prezydentem a parlamentem polegający raczej na separacji i kontroli, a nie na współdziałaniu. Bardzo konsekwentny trójpodział władzy. System ten ukształtował się w USA po roku 1873r.

`kontrola i równoważenie'

Cechy:

• monizm władzy wykonawczej - połączenie funkcji głowy państwa z funkcją premiera

• ministrowie są w pełni podporządkowani prezydentowi, ale nie tworzą organu kolegialnego

• prezydent jest naczelnym dowódcą armii, twórcą polityki zagranicznej oraz szefem partii z którą kandydował w wyborach

• prezydent realizuje bezpośrednie funkcje codziennego rządzenia

• separacja władzy wykonawczej - prezydent powoływany jest w wyborach powszechnych

• prezydent może reprezentować inną partię niż większość parlamentarna

• koagitacja, czyli współrządzenie

• prezydent nie posiada prawa inicjatywy ustawodawczej

• parlament nie może zdymisjonować żadnego ministra ani prezydenta

• prezydent nie może być członkiem parlamentu oraz minister nie może być posłem

• mechanizmy pozwalające na wzajemną kontrole i równoważenie się organów władzy centralnej:

• prezydent ma prawo weta zawieszania ustaw

• niektóre nominacje prezydenckie oraz ratyfikacja ważniejszych umów międzynarodowych wymagają zgody senatu

• prezydent i ministrowie ponoszą odpowiedzialność konstytucyjną przed parlamentem (oskarża Izba Reprezentantów, sądzi Senat)

• brak instytucji kontrasygnaty

• istnienie silnej opozycji

3. SYSTEM PARLAMENTARNO-KOMITETOWY (SYSTEM RZĄDÓW KONWENTU)

• pierwszoplanowa rola parlamentu - organ centralny, najwyższy; pod jego zwierzchnictwem znajduje się rząd i głowa państwa

• rząd jest komitetem wykonawczym parlamentu

• zależność ma charakter kreacyjny

• funkcjonalna zależność rządu od parlamentu - parlament poprzez linie polityki państwa wyznacza pracę rządu

• znikomy wpływ rządu na funkcjonowanie parlamentu, parlament zawsze dominuje nad rządem

• odpowiedzialność głowy państwa przed parlamentem

• system ten może funkcjonować niezależnie od systemu partyjnego

• np. Szwajcaria - hegemonia demokracji jest równoważona przez głęboko zdecentralizowaną strukturę państwa + demokracja bezpośrednia

• w skład rządu wchodzą przedstawiciele wszystkich sił politycznych

• daleko posunięty consensus, ugodowość

Odmiana:

• wzmocnienie roli prezydenta, np. we Francji (system semi-prezydencki, prezydencjalny) prezydent jest powoływany w wyborach powszechnych, co legitymizuje jego pozycję. Prezydent wyposażony jest w prerogatywy (decyzje nie wymagające kontrasygnaty). Prezydent pełni również rolę neutralnego arbitra. Prezydent może rozwiązać ciało ustawodawcze i zarządzić wybory czy referendum. Rząd odpowiada politycznie przed parlamentem i przed głową państwa.

System w Polsce:

• system polityczny wynikający z Konstytucji to system parlamentarno-gabinetowy

• umocnienie władzy szefa rządu

• prezydent wybierany jest przez ogół obywateli, za czym powinna iść jego silna pozycja, ale jego prerogatywy są praktycznie takie same jak w klasycznym systemie parlamentarno-gabinetowy

STATUS JEDNOSTKI W PAŃSTWIE

Ważnym osiągnięciem doktryny prawa było skodyfikowania statusu obywatelstwa, przynależności państwowej jednostki.

Obywatelstwo - specyficzny stosunek prawny łączący jednostkę z państwem. Treścią tego stosunku prawnego są prawa i obowiązki jednostki względem państwa i państwa względem jednostki.

Koncepcja obywatelstwa wiąże się z koncepcją umowy społecznej.

Konwencja z 1939r. - przynależność państwową określa każde państwo wg swojego prawa, inne państwa powinny uznawać to prawo.

Poziom regulacji obywatelstwa w prawie wewnętrznym - najczęściej regulacje tego typu zawarte są już w Konstytucji, później w aktach ustawowych.

Sposób nabycia obywatelstwa:

1. przez urodzenie:

• prawo ziemi - każde dziecko urodzone na terytorium danego państwa nabywa jego obywatelstwo, niezależnie od tego jakiej narodowości są rodzice, np. Kolumbia, Brazylia

• prawo krwi - dziecko nabywa obywatelstwo rodziców, niezależnie od tego, gdzie się urodziło, np. kraje europejskie

2. przez naturalizację - odpowiedni organ państwa uznaje dana osobę za obywatela - najczęściej na wniosek danej osoby i po spełnieniu określonych warunków obowiązujących w państwie. Przebywanie osoby na terytorium danego państwa np. Belgia 5 lat. ; ma ona charakter indywidualny, nie jest to sytuacja automatyczna

3. przez małżeństwo - każdy z małżonków może zachować swoje dotychczasowe obywatelstwo albo może wystąpić o przyznanie mu obywatelstwa małżonka [różne kombinacje]

4. przez opcję - osoba ma możliwość wyboru obywatelstwa (np. dzieci z małżeństwa mieszanego)

5. przez reintegrację - sytuacja dość rzadka, np. w Szwajcarii - możliwość odzyskania wcześniejszego obywatelstwa, utraconego, np. przez małżeństwo

Utrata obywatelstwa:

1. jednostka ma prawo podjęcia decyzji w sprawie utraty obywatelstwa bez spełnienia jakichkolwiek warunków - jest to wiążące dla państwa

2. państwo ma swobodę w pozbawianiu obywatelstwa

3. jednostka i państwo współdziałają w celu rozwiązaniu związku opartego na obywatelstwie - inicjatywa jednostki + zgoda organu państwowego

Inne niż państwo formy organizacji społeczeństwa:

1. W czasach III Rzeszy - państwo totalitarne; indoktrynacja

2. Relacje między państwem a kościołem - pewna autonomia i niezależność obu tych organizacji w różnych dziedzinach

3. Kontakty transnarodowe, ponad granicami - korporacje jako organizacja, gdzie podstawą są członkowie z różnych krajów, którzy wspólnie realizują ponadnarodowe cele

• Państwo jest globalną organizacją społeczeństwa.

• Państwo często nie jest najważniejszą formą organizacyjną; pod względem emocjonalnym bliższe nam są takie organizacje jak rodzina, ród, plemię, naród.

• Państwo jest jedną z grup sformalizowanych. Najważniejsze z grup sformalizowanych oprócz państwa to kościoły i związki wyznaniowe, organizacje społeczne, partie polityczne i samorządy. Przeważają tam stosunki formalne nad stosunkami nieformalnymi. Obowiązują tam dość sztywne, trudne do zmienienia, pochodzące z zewnątrz reguły.

1. Państwo i związki wyznaniowe:

Organizacje państwowe i kościelne były rozwijane równocześnie, czasem jednak kościół musiał przystosować się do państwa, czasem odwrotnie. [Dagome iudex - Mieszko I oddal państwo pod opiekę kościoła] Stosunek kościoła i państwa jest determinowany przez takie czynniki jak: religia, czasy historyczne, reżim polityczny. Każda religia się rożni nie tylko treścią dogmatów, ale też organizacją swoich instytucji [Stolica Apostolska jest podmiotem prawa międzynarodowego; konkordat nie jest zawierany z Watykanem, lecz ze Stolicą Apostolską]. Istnieją religie, gdzie poziom zorganizowania instytucjonalnego jest bardzo niski, np. islam. Jest to nie tylko religia, lecz fundament życia społecznego, szariat - prawo w islamie.

Zarówno katolicyzm jak i islam musi sprostać tendencji laicyzacji stosunków społecznych - dochodzi do rozdzielenia instytucji państwowych i instytucji kościelnych. W rożnych krajach ta tendencja postępuje w różny sposób, czasem bardziej lub mniej gwałtownie.

W Europie mieliśmy do czynienia z monarchiami chrześcijańskimi, władca i państwo wspierało prawdziwą religie i zwalczało fałszywą. Po reformacji wyłoniły się religie protestanckie. Koncepcja społecznego królowania Chrystusa, wszystkie władze publiczne, państwowe powinny wspierać panowanie Chrystusa oraz ludzi krzewiących wiarę. Gwałtowne starcie pomiędzy kościołem i państwem miało miejsce wraz z Rewolucją Francuską; pojawiła się republikańska forma ustroju. Nowe państwa często były zabarwione antyklerykalnie, np. Włochy na początku swojego istnienia. II pol. XIX w. - doszło do pewnej akceptacji nowych instytucji, Rerum Novarum - otwarcie się kościoła na nowe rzeczy, zbliżenie się państwa i kościoła, choć Stolica Apostolska nadal nieufnie patrzyła na republikanizm, laicyzm. Sobór Watykański, lata 60 - uznanie nowych zasad, nie można nikomu narzucić formy religii.

W reżimach autorytarnych mamy do czynienia z rożnymi formami:

1. reżimy autorytarne prokościelne, działanie zgodne z naukami kościoła

2. reżimy autorytarne niechętne, bądź wrogie religii, np. Turcja

Reżimy totalitarne:

Misja kościoła trudna do pogodzenia z warunkami, jakie stworzyło państwo totalitarne; Związek Radziecki - likwidacja cerkwi, wielu działaczy kościoła wymordowano

Podobnie w Chinach Ludowych, Albanii - całkowite podporządkowanie kościoła państwu, kościół miał przede wszystkim wspierać państwo; państwo nie znosi konkurencji, nie zgadza się na żadne zastrzeżenia ze strony kościoła

Współczesne stosunki państw europejskich z kościołami:

Dwa ogólne systemy:

1. system powiązania państwa i kościoła

• system historycznie starszy, dotyczył już stosunków państwa i religii przed chrześcijaństwem;

• w 380r. doszło do uznania chrześcijaństwa za religię państwową, ukształtował się system cezaropapizmu - cesarze byli zwierzchnikami kościoła, cesarze organizowali doktryny, prawo kościelne, organizacje kościelne; duchowieństwo, biskupi często zajmowali wysokie miejsca w organizacji państwowej; system supremacji państwa nad kościołem, kościół jest otoczony szczególną opieką, jest częścią organizacji państwowej, nierozerwalnie związany z życiem społecznym;

• supremacja państwa nad kościołem pojawiła się w państwach protestanckich, np. w Anglii, Szwecji, Danii; po rewolucji we Francji wprowadzono konstytucję cywilną kleru - zmuszono duchownych katolickich do złożenia przysięgi na wierność republice, do podporządkowania państwu rewolucyjnemu niechętnemu religii, mogło to doprowadzić do schizmy

• teokratyzm - polega na skupieniu władzy państwowej w rekach osób duchownych, dominacja kościoła nad państwem; przez wiele stuleci Państwo Kościelne, wiele niemieckich biskupstw w XVIII, XIX w.

• papocezaryzm - doktryna 2 mieczy, św. Piotr 1 przekazał państwu, żeby chronił wspólnotę chrześcijańską

System rozdziału państwa i kościoła

• Wypracowany przez myślicieli liberalnych, o zabarwieniu ateistycznym

• Miał gwarantować równość religii, wolność religijną, tolerancję wyznaniowa, laickość, świeckość państw

• Na tej zasadzie oparte stosunki w Stanach Zjednoczonych - Kongres nie może Stanowić religii bądź zabraniać praktyk religijnych [wielu imigrantów o rożnych religiach, ciężko było ustalić religię dominującą]

• Tolerancja religijna była w USA najdalej posunięta

• I Republika Francuska proklamowała rozdział, powróciła do tego III Republika; podobnie Włochy, Meksyk, Republika Weimarska, Portugalia

• Radykalny rozdział ustalała konstytucja Rosji Radzieckiej i innych państw bloku socjalistycznego oraz Japonii i Słowenii; było to w rzeczywistości narzucanie obywatelom ateizmu; kościół był ściśle kontrolowany, duchowni prześladowani

• Istnieją państwa neutralne ale gwarantujące autonomię i współpracujące z kościołem, np. Niemcy

• W przypadku systemu rozdziału wspólne jest to, że: nie ma religii państwowej, związki wyznaniowe są równouprawnione i państwo nie finansuje ich działalności, przyjecie lub odrzucenie religii jest sprawą prywatną obywatela, każdy może swobodnie praktykować swoją religię, kościoły i związki wyznaniowe mają pełną autonomię organizacji życia wewnętrznego, ustalenia doktryny, nie uczestniczą bezpośrednio w sprawowaniu władzy politycznej, nikt nie powinien być dyskryminowany ze względu na przekonania religijne lub ich brak.

Wszystkie religie znacznie wpływają na państwo, gdyż mają wpływ na obywateli, a obywatele w państwach demokratycznych mają wpływ na władzę.

Kościoły mogą być postrzegane jako grupy nacisku, interesu, które pośrednio uczestniczą w sprawowaniu władzy, różnymi metodami wpływają na różne decyzje władz państwowych.

Zrzeszenia są na różnym stopniu organizacji, instytucjonalizacji. Niektóre mogą mieć podobna formę do spotkań towarzyskich. Są one tworzone dobrowolnie przez ludzi w celu zaspokojenia ich interesów.

Wiele organizacji społecznych, np. stowarzyszenia, związki stanowi rodzaj ciała pośredniczącego, pośredniczą pomiędzy obywatelem a władzą publiczną. Zasada demokratycznego państwa - wola wyborców może wpływać na działania władz, wytyczać kierunki tych działań nie tylko w dniu wyborów, lecz także w codziennym życiu. Ciała pośredniczące są istotną przesłanką powstania społeczeństwa obywatelskiego. Jego przeciwieństwem jest społeczeństwo upaństwowione.

Zasada subsydiarności - pierwszeństwo działań wykonywanych przez mniejsze struktury ponad działaniami większych struktur. Całość funkcjonowania państwa w PRL była centralnie zarządzana.

Dążenie do samoorganizacji było wspólne ludziom we wszystkich czasach, np. gildie, bractwa, cechy w średniowieczu, związki miast, hanzy - miały one w sposób dobrowolny budować pewien lad społeczny; miały charakter korporacyjny, pełniły funkcje wychowawcze i kontrolne; doprowadziły do pewnego ograniczenia konkurencji i rozwoju technik wytwarzania pewnych rzeczy, miały charakter mało innowacyjny; cechy miały również znaczenie obronne.

Od XVII w. do dzisiaj rozwija się koncepcja bardziej indywidualistyczna, liberalna, załamała się idea korporacjonizmu, subsydiarności; zaczął się rodzić indywidualizm, zaczęło brakować ciał pośredniczących miedzy państwem a jednostką. W połowie XIX i XX w. idea samorządności nabiera na znaczeniu, państwo nie może zapewnić wszystkiego.

Obecnie ruch stowarzyszeniowy uzyskał formy prawne, nie jest już to działanie spontaniczne, jest poddany kontroli. Mamy do czynienia z ustawami regulującymi kwestie zakładania i funkcjonowania stowarzyszeń. Mamy formę prawną dla pozycji związków zawodowych, związków pracodawców reprezentujących interesy tych, którzy tworzą miejsca pracy.

Mamy fundacje, które są osobami prawnymi - zorganizowana masa majątkowa plus organy decydujące na co będziemy ta masę przeznaczać. Pełnią one istotną rolę, umożliwiają finansowanie inicjatyw, które są pewnymi próbami działań dokonywanych przez samych obywateli.

Organizacje mogą być grupami nacisku, aparat państwowy jest poddawany presji przez organizacje. Środki presji są rożne, np. demonstracje, pertraktacje gabinetowe, korupcja, próby zastraszania. Z działaniem organizacji społecznych wiąże się lobbing - słowo pochodzi od lobby, czyli miejsca w parlamencie gdzie dochodzi do spotkań parlamentarzystów z gośćmi, interesantami;

lobbing ma dwa oblicza: aktywność zasługująca na uznanie, gdyż wzbogaca informacyjnie parlamentarzystów; lobbyści dostarczają informacji, są one jednak stronnicze; z drugiej strony każdy parlamentarzysta musi brać poprawkę na to, ze lobbyści reprezentują interesy partykularne, niekoniecznie wspólne; lobbing jest poddawany regulacjom, lobbyści musza wpisywać się do specjalnego rejestru lobbystów. Lobbing rozwinął się w USA, został przeniesiony po 1989r. do Europy Wschodniej - pojawiły się pewne problemy, kulminacja były słynne afery rozstrzygane przez komisje śledcze, które doprowadziły do uregulowania lobbingu.

Instytucje reprezentujące interesy zbiorowe, sektorowe (ze względu na zawod, Plec itp.) - w Polsce Komisja Trójstronna, reprezentuje związki zawodowe, pracodawców i rząd; rożne rady gospodarcze - mają służyć pomocą i radą organom państwowym;

neokorporacjonizm - próba porozumienia się pracodawców i pracowników, grup zantagonizowanych dla wspólnego dobra; ta idea ma służyć wspieraniu pluralizmu, wolności zrzeszeń, swobody negocjacji, dobrowolności jako podstawy funkcjonowania państwa i relacji państwo - społeczeństwo, oparcie relacji na dialogu niż narzucaniu pewnych stanowisk.

PARTIE POLITYCZNE:

Historia powstawania partii jest różnorodna.

• Partie są głównym rodzajem zrzeszeń, które umożliwiają obywatelom sprawowanie władzy w państwie. Główną cechą partii jest ich związanie z mechanizmem władzy publicznych. Walka o władze jest głównym celem partii politycznych, mogą one być postrzegane jako pewne środki prowadzone do celu, jakim jest zrealizowanie w ramach państwa pewnych koncepcji politycznych, ustrojowych. Mamy także pewne koncepcje ekonomiczne - (prywatyzacja, nacjonalizacja) etyczne - walka z korupcja, z biernością obywateli.

• Program partii może być odzwierciedleniem interesów pewnych grup społecznych, np. partie kadrowe reprezentujące interesy pewnych grup - starają się przedstawić interesy danej grupy jako interes całego narodu. Niektóre partie są pozbawione znaczenia politycznego, trwają jednak i działają lokalnie- takich partii jest jednak niewiele, w PL praktycznie wcale nie istnieją.

Partie w XIX i XX wieku poza swoją aktywnością w utrzymaniu i sprawowaniu władzy miały swoją funkcje w działaniu oświatowym, opiekuńczym, kulturalny czy też sportowym.

• Instytucją partii związana jest z pojęciem parlamentaryzmu.

• Początek masowych partii politycznych, związek z urbanizacją, upowszechnieniem się oświaty, prasy łączy się to z pewnym rozwojem cywilizacyjnym.

• Rozwój partii politycznych szczególnie widoczny był w krajach Europy Zachodniej (W. Brytania, Francja, Niemcy) w Wielkiej Brytanii do XIX w. Istniały koterie parlamentarne.

Kwestia robotnicza - w XIX wieku odegrała istotną rolę. Z industrializacją łączyło się powstanie rzeszy ludzi pracujących w fabrykach- pojawiały się napięcia między właścicielami fabryk, surowców i pracownikami. Płaca, którą uzyskuje robotnik jest niewspółmierne niższa od zysku jaki uzyskuje właściciel. Wysoka śmiertelność, wypadki przy pracy, opieka socjalna praktycznie nie staniały. Rynek był całkowicie wolny, nie istniały regulacje dotyczące relacji między pracownikiem, a właścicielem fabryki.

II połowa XIX wieku to ogromny skok demograficzny - nastąpił rozwój medycyny, była mniejsza śmiertelność to wszystko spowodowało, że te osoby chciały walczyć o poprawę własnego losu; silną pozycję zaczęły uzyskiwać masowe partie robotnicze; te stronnictwa zaczęły wchodzić do parlamentów, stały się mniej radykalne.; nastroje rewolucyjne w Europie Zachodniej stopniowo były tłumione za sprawą poprawy warunków pracy.

W krajach europejskich narastały tendencje narodowowyzwoleńcze (np. w carskiej Rosji, Austro- Węgrach, W. Brytania, Francja) II poł. XIX w. to okres budzenia się świadomości narodowej. Polacy mieli ta świadomość dużo wcześniej (powstania) często te ruchy narodowowyzwoleńcze miały charakter zbrojny (powstania przeciwko państwom) często pojawiały się partie bądź reprezentacje polityczne (np. posłowie polscy w Dumie rosyjskiej)

Jakie formy organizacyjne przybierają partie polityczne ?

1. Partia masowa - ma rozwiniętą strukturę (lokalną) , działa stale, np. PSL one działają niezależnie od rynku kampanii wyborczych do parlamentu, partia działa non stop

2. Partie kadrowe - nie mają masowej rekrutacji członków, opierając się na niewielkiej grupie zawodowych polityków i pewnej liczbie akwizystów, bazują na wolontariuszach, np. USA, one nie działają non stop - działają tylko przed wyborami.

Struktura wewnętrzna partii:

1. Partie słabe

2. Partie zmilitaryzowane, scentralizowane

3. Oparte na zasadzie jednoosobowego przywództwa (np. partia nazistowska, partia komunistyczna) w tych partiach czekano na rozkaz

Stosunki panujące w danej partii rzutują na reżim polityczny, formę rządów z którą mamy do czynienia w danym państwie, a także na terytorialny ustrój państw. Centralizm w obrębie partii tzn. powierza podejmowania decyzji jednej osobie, zasada przywództwa, wodzostwa rzutował na to, że w III Rzeszy i później w okresie komunizmu część wschodnich Niemiec, a wcześniej całe Niemcy przestały być federacją- państwem scentralizowanym. Partia rządząca zawłaszcza lub dubluje instytucje państwa

Stosunek do partii politycznych ze strony różnych myślicieli - najczęściej partie polityczne były krytykowane, uważano, że partie starają się dublować instytucję państwa rozsądzają państwo, niszczą jedność państwa. Po II wojnie św. Uznano rolę państwa. Dzisiaj partie nie są kontestowane, liberalno- demokratyczny reżim potrafi współistnieć z partiami, które nie zawłaszczają już państwa. Pojawiają się dziś negatywne oceny partii politycznych (np. myślenie partyjne) ?

Jurydyzacja partii politycznych - partie polityczne zostały uznane za element ustroju demokracji liberalnej i parlamentaryzmu, ogniwo konstytucyjnej struktury państwa- bez partii państwo nie mogłoby funkcjonować, instytucja partii trafi do konstytucji wielu państw. Powstają ustawy o partiach, które określają prawne położenie partii w państwie. Często istnieją regulacje negatywne, tzn. określające jakie partie mogą w państwie legalnie funkcjonować są prawną podstawą do delegalizacjii takich partii

System finansowania partii politycznych- Szwecja, Włochy, Francja, PL -> partie są finansowane z budżetu państwa, partie uzyskują refundacje całości lub część kosztów poniesionych na działanie kampanii wyborczych czy działalność parlamentarną

Partie są finansowane z budżetu gdyż nadają ruch wszystkim instytucjom parlamentarnym.[ jeżeli uzyskacie poparcie społeczne to państwo zwróci wam koszty kampanii] oraz dlatego, że ma to wyeliminować zagrożenie korupcji ze strony bogatych grup interesu ( partie nie muszą opierać się na datkach ze strony różnych podmiotów prawnych, które chcą w jakiś sposób uzależnić od siebie daną partie będąc jej sponsorem)

Zasada wolnego mandatu przedstawicielskiego w parlamencie - mandat to upoważnienie dane przez wyborców posłowi, nie można go odwołać. Posłowi nie można dawać bieżących instytucji, uzyskanie mandatu jest niemożliwe bez poparcia partii politycznej często obowiązuje dyscyplina w głosowaniu za jakąś kwestia; istnieje obawa, że mandat wolny przekształca się w mandat partyjny

Systemy partyjne:

1. System jednopartyjny - państwa totalitarne, autorytarne, mamy 1 partie polityczną, bliskie mu są systemy kilku partii, zwane systemami partii hegemonicznej (formalnie istnieje kilka partii ale rządzi jedna partia hegemoniczna) nie istniała rywalizacja o władzę, nie ma żadnej przemienności sprawowania władzy, wynik wyborów był z góry ustalony, były one fikcją, a demokracja była pewną fasadą)

2. Dwupartyjny- m.in. Anglia i USA ; jest związany z określonym systemem wyborczym, sposobem funkcjonowania państwa w czasie wyborów- system większościowy i jednomandatowe okręgi wyborcze, które sprzyjają tworzeniu się dwu blokowego systemu partyjnego. Niekiedy mogą powstać 3 partie

3. Wielopartyjny - związany z funkcjonowaniem większościowej ordynacji wyborczej, np. w PL - zlicza się wszystkie oddane głosy i mandaty są następnie dzielone, zapewnia stabilną jedność parlamentarną, odzwierciedla poglądy polityczne społeczeństwa

Państwo, a samorządy

• Pozapaństwowe formy: kościoły, związki zawodowe, wyznaniowe, organizacje społeczne, partie polityczne

• Państwowe formy: organy służby, straże - mają prawo stosowania przymusu ( jest to limitowane przez prawo)

Samorządy nie są tworami o suwerennym charakterze, mogą powstawać wtedy, gdy pozwoli na to państwo; na mocy dysponują pewnymi kompetencjami władczymi. Umożliwiają sprawowanie w pewnych sferach ściśle określonych, udział we władzy publicznej ludzi

Samorząd

to forma organizowania się ludzi, gdzie mogą na podstawie i granicach prawa samodzielnie metodami demokratycznymi rozstrzygać władczo w istotnych dla siebie kwestiach. Zespół ludzi który są objętych działaniem samorządu tworzy wspólnotę samorządową-> jest ona czymś podobnym do wspólnoty państwowej choć nie zawsze ma charakter terytorialny, jest ona względem państwa wspólnotą zarówno mniejsza jak i niższą, ma to znaczenie z punktu widzenia subsydiarności - państwo jako wspólnota wyższa i szersza nie ingeruje w działalność wspólnot niższych, chyba ze dochodzi do aktów niesprawiedliwości lub samorządy nie dają sobie rady; państwo pozostawia samorządom pewną autonomię, swobodę działania, autonomia samorządów jest zagwarantowana w konstytucji.

Samorządu nie można utożsamiać z organami wspólnoty; w wielu przypadkach wspólnota samorządowa podejmuje działania w formie demokracji bezpośredniej np. referendum gminne, lokalne

Samorząd to pewna właściwość wspólnoty ludzkiej, która przejawia się w jej specyficznym zorganizowaniu, specyficznych relacjach

Najważniejsze formy:

1. Samorząd Terytorialny

2. Zawodowy- który gromadzi, łączy osoby które wykonują wolne zawody (pielęgniarki, położne, adwokaci, radcy prawni, notariusze -> przedstawicieli wolnych zawodów)

3. Gospodarczy - izby branżowe, rzemieślnicze; członkami są osoby prawne (spółki) jak i fizyczne

4. Akademicki - dba o zaspokajanie potrzeb studentów, zakwaterowanie, zapewnienie rozrywki podczas juwenaliów np.

5. Kulturalny

6. Wyznaniowy

7. Pracowniczy

Przynależność do wspólnoty samorządowej- nie jest kwestią wolnego wyboru, ale tez nie jest kwestią przymusową, jest to przynależność z mocy samego prawa; członkowstwo w terytorialnej wspólnocie otrzymuje z faktu zamieszkania na terenie danej gminy. Zmieniając miejsce zamieszkania zmieniamy przynależność do tej wspólnoty; jeśli chodzi o samorządy zawodowe i gospodarcze to stajemy się członkiem jeśli wykonujemy dany zawód lub podejmujemy działalność gospodarcza.

Czemu służą samorządy ?

- zaspokajaniu potrzeb danej wspólnoty; samorządy mogą być obarczone obowiązkiem utrzymywania służb publicznych, zakładów opieki zdrowotnej, dróg publicznych, budownictwa, lokali socjalnych itp.

Samorządy zawodowe - maja dbać o wysoki poziom fachowy i moralny swoich członków, o warunki pracy, o należyte funkcjonowanie instytucji, które temu służą, np. komisji odpowiedzialności zawodowej. Maja rozstrzygać spory, skargi

Samorząd musi dysponować pewnym majątkiem, pewnymi dochodami ( pewne części danin publicznych, które będą, są przeznaczone na potrzeby samorządu

Decyzje władcze mogą dotyczyć nie tylko członków wspólnoty ale i inne osoby np. decyzje samorządu lekarskiego mogą obowiązywać pacjentów, samorządu terytorialnego - przyjezdnych

Samorząd jest formą decentralizacji organizacji publicznej. Jest pewną formą organizowania się ludzi, są wspólnotami pośredniczącymi między jednostką, rodziną, grupą sąsiedzką, samorządy, a państwem

Geneza samorządu :

- bliskość przestrzenna, sąsiedztwo było podstawą do zorganizowania się ludzi - mieli oni wspólnie działania, np. uprawa ziemi, pomoc przy klęskach żywiołowych, obrona. Powstawały tzw. Wolne gminy, wg niektórych teorii państwo powstało w skutek łączenia się gmin w szersze organizacje. Jeśli chodzi o PL samorząd zawodowy i terytorialny odżył w roku 1990, od 1 stycznia powstały powiaty i gminy samorządowe.

UE promuje samorząd, odgrywają one w niej duża rolę

Kwestia funkcji państw otoczenia zewnętrznego:

Obok państwa istnieją także inne systemy, które mają swoją dynamikę rozwoju (rozwój techniki, rozwój gospodarczy, handel międzynarodowy, masowe związki społeczne, partie polityczne)

Państwo wobec tych procesów/ zjawisk musiało zająć pewne stanowisko.

Wyróżniamy 3 funkcje państwa o charakterze:

1. adapcyjnym :

• adaptacja, polega na tym, że system reaguje na oddziałowywanie otoczenia technicznego, gospodarczego, politycznego poprzez plastyczne dostosowanie struktur, celów, sposobów funkcjonowania;

• adaptacja pozwala w granicach przypisanych danemu systemu elastyczności- przetrwać w otaczających warunkach;

• państwo ma pewne granice adopcyjne, które nie mogą być przekroczone gdyż wtedy następuje zachwianie równowagi -> co doprowadza do załamania się danego systemu;

• każde państwo ma pewną ograniczoną możliwość dostosowania się do systemów gospodarczych, politycznych;

• państwo stara się zachować równowagę.

• Grecja, Islandia, kraje Bałtyckie- adaptacja jest wynikiem o biernym charakterze- państwo się dostosowuje bo nie jest w stanie się przeciwstawić, brak mu jest sił, środków, pomysłów, często jest wypadkową przyjętej przez państwo strategii;

• może być konsekwencją liberalnego reżimu państwa (koncepcja leseferyzmu, wolności rynkowej)

• Państwo zachowuje równowagę wobec swojego otoczenia.

2. regulacyjnym :

• polega na tym, że państwo przestaje się biernie poddawać oddziaływaniu otoczenia, stara się na nie wpływać, jest aktywne ale nie jest nadmiernie aktywne, najczęściej samo nie wychodzi z inicjatywą (aby wprowadzać nowe pomysły) próbuje natomiast współkształtować otoczenie o którym mówimy

• głównymi czynnikami są te siły, które występują w otoczeniu, współkształtuje ta rzeczywistość, stara się nie być całkowicie bierne, (może przeciwdziałać obcym wpływom we własnym otoczeniu?)

• wyjście poza adaptację, jest uwarunkowane przez państwo różnymi środkami (państwo chce zachować równowagę wobec otoczenia ale także modelować to otoczenie) tego rodzaju podejście do tej sfery regulacyjnej w dzisiejszych czasach dominuje, podejście te jest promowane przez siły polityczne ( np. socjaldemokraci i chrześcijańsko demokraci ) pozostaje to w zgodzie z koncepcją subsydiarności

3. innowacyjnym :

• innowacyjność jest to działanie wyprzedzające, które prowadzi do kreowania zupełnie nowych stanów rzeczy, nowych jakości, które nie było by wstanie wytworzyć bez oddziaływania państwa;

• mobilizuje ta funkcja większy wysiłek państwa;

• wymaga pewnej wizji, celów możliwych do realizacji przez to oddziaływanie na otoczenie oraz określenia środków, które mogą do tych celów prowadzić (musi powstać tu pewien zalążek planowania, polityki gospodarczej, społecznej itp.)

• może być przeprowadzona zazwyczaj przez silne organizmy państwowe, np. powołanie do życia struktur, podejmowanie akcji zbrojnych, np. USA (podejmuje akcje zbrojne przeciwko państwom, które uważają za ich przeciwników) ;

• próby wprowadzenia liberalnego ustroju, np. w Iraku czy w Afganistanie;

• aktywne zdobywanie wpływów ekonomicznych i politycznych na obcych terytoriach;

• na zewnątrz- imperialna polityka zagraniczna często jest ona agresywna;

• we wewnętrznym- etatyzm- dotyczące funkcjonowania, ekonomii (państwowe teatry) jeżeli nie upaństwowienie to kontrola i daleko posunięty interwencjonizm państwowy ( państwo chce ingerować w te sfery) ;

• występuje w ramach państw, które siłą zdobyły w znaczeniu reformatorskim; aparat władzy państwowej sprawuje tu ważną rolę ( w przypadku wszystkich rewolucji mamy do czynienia z tą funkcją)

[Można prowadzić funkcję adopcyjną wewnątrz i funkcję innowacyjną na zewnątrz] Innowacyjność łączy się z reżimem totalitarnym.

Przeobrażenia w instytucji państwa od XIX do XXI w.

• Gigantyczne przeobrażenia cywilizacyjne od 1901r., pojawiły się całkowicie nowe doktryny (które wcześniej istniały ale nie miały takiego ważnego znaczenia dla państwa - najważniejszy był socjalizm); państwo pozostało organizacją terytorialną, organizacją globalnego społeczeństwa na danym terytorium, ogarniającą wszystkich członków społeczeństwa

• Większa ilość społeczeństw ma własną państwowość, odchodzi się od państw wielonarodowościowych

• Lista państw narodowych w 1901 r. nie była jeszcze bardzo długa; najistotniejszym czynnikiem wpływającym na rozwój wydarzeń na arenie międzynarodowej był „koncert mocarstw” - najważniejsze państwa, które decydowały o losach świata, te państwa obejmowały wiele narodów

• Na pocz. XX w. ważne było przywiązanie do monarchy, osoba króla była czynnikiem łączącym przedstawicieli narodów

• I WŚ spowodowała eksplozję ruchów narodowowyzwoleńczych, II WŚ natomiast zamroziła te dążenia, zostały one udaremnione poprzez oddanie terytoriów państw pod rządy imperializmu radzieckiego, proces tworzenia się nowych państw został zahamowany

• 20 lat po wojnie nastąpiła fala dekolonizacyjna, przede wszystkim w Azji i Afryce, powstały nowe państwa na gruzach imperiów

• Po upadku komunizmu powstał szereg państw

• W Europie Zachodniej zmiany są mniej dramatyczne

• Pojawienie się szeregu państw słabych uzależnionych od zewnętrznego wsparcia, pomocy od państw międzynarodowych; dot. to państw pokolonialnych Czarnej Afryki; różnice kulturowe i ogromna presja od silniejszych państw powoduje niestabilność tychże państw

• XX w. - stulecie nacjonalizmów, kulminacja w postaci udziału nacjonalizmów

• w rozumieniu wojny i postawienie pod znakiem zapytania samej idei państwa jednolitego narodowo

Integracja europejska - UE stwarza nową jakość prowadzenia polityki społecznej, gospodarczej, kulturalnej. UE stara się decentralizować zadania, przekazywać je wspólnotom lokalnym; negatywna strona to rozwój biurokracji i obawa przed rozpłynięciem się narodowych charakterów, wartości, narodowej tożsamości

• w XIX w. tylko 3 państwa były republikami - Francja, San Marino i ???, inne państwa były monarchiami; obecnie większość państw to republiki, a monarchia jest raczej traktowana jako zabytek, symboliczny łącznik scalający naród niż ustrój odgrywający faktyczną, aktywną rolę

• nowinki ustrojowe: sądownictwo konstytucyjne - sądy nad prawem

• Działalność organizatorska państwa- państwo chce zwalczyć analfabetyzm, są to działania nie władcze

• Państwa podejmują różne funkcje w różnych okresach, przeżywają okresy schyłkowe i okresy rozkwitu.

• Obecnie państwa rozszerzają zakres swoich zainteresowań na coraz to nowe dziedziny.

• Nie jest tak, że funkcje są rozdzielone pomiędzy organy państwa czy organy władzy publicznej. Są one realizowane łącznie przez organy ustawodawcze, wykonawcze i sądownicze.

• Każda z tych funkcji ma charakter stopniowalny - od funkcji adaptacyjnej jako najbardziej biernej do coraz bardziej aktywnych form.

Rzecznik Praw Obywatelskich - osoba, która troszczy się o przestrzeganie praw obywatelskich zagwarantowanych w konstytucji

Katalog wolności i Praw Człowieka i Obywatela

Fale demokratyzacji - 1. po zakończeniu I WŚ, później po obaleniu dyktatur państw autorytarnych w Grecji, Hiszpanii i Portugali, 3 fala po 1989 - RPA, niektóre kraje azjatyckie, Europa Wschodnia

Państwo jako podmiot współczesnych stosunków międzynarodowych

• Należy odróżnić państwo w rozumieniu prawa międzynarodowego od innych definicji państwa. W tym rozumieniu państwami nie będą landy niemieckie lub stany w USA. Z punktu widzenia prawa międzynarodowego, te jednostki są odpowiednikami naszych województw, nie są uczestnikami stosunków międzynarodowych.

• Państwem jest suwerenna jednostka geopolityczna (nie jest podporządkowana innym państwom, decyduje samodzielnie o prawach obowiązujących na jej terytorium). Musi posiadać zdolność utrzymywania stosunków z innymi państwami (prawo legacji) oraz efektywnie działający rząd.

• Współczesne stosunki międzynarodowe zaczęły się kształtować po pokoju westfalskim, który został podpisany w 1648r. i był ostatecznym ukoronowaniem rozpadu koncepcji uniwersalistycznej, średniowiecznej, zwierzchności cesarza. Stosunki międzynarodowe można określić jako interakcje miedzy pojedynczymi lub zbiorowymi uczestnikami społeczności międzynarodowej lub relacje miedzy różnymi grupami interesów wychodzących zasięgiem działań poza granice jednego państwa.

• Istotą stosunków międzynarodowych jest wyrażanie na zewnątrz potrzeb i dążeń społeczności wewnątrzpaństwowych, są one przejawem współdziałania, współzawodnictwa czy wręcz walki tych grup w społecznościach międzynarodowych.

• Uczestnicy stosunków międzynarodowych (oprócz państw) to organizacje międzyrządowe, grupy społeczne, partie polityczne, organizacje pozarządowe, korporacje transnarodowe oraz osoby fizyczne, których działania wykraczają poza granice kraju i które podejmują decyzje i realizują politykę zagraniczną jako samodzielny czynnik.

• Szerszy jest krąg podmiotów stosunków międzynarodowych niż prawa międzynarodowego. Nie każdy uczestnik stosunków międzynarodowych jest podmiotem prawa międzynarodowego. Taki podmiot musi się legitymować zdolnością do czynności prawnych oraz możliwością do występowania w stosunkach międzynarodowych. Podmiotami prawa międzynarodowego są tylko państwa, rządowe organizacje międzynarodowe oraz Stolica Apostolska (nazwę Watykan stosuje się najczęściej do spraw doczesnych, a Stolica Apostolska do spraw duchowych), Zakon Kawalerów Maltańskich

• Węższą grupą jest grupa podmiotów prawa międzynarodowego publicznego. Prawo międzynarodowe nazywano dawniej prawem narodów. Z racji suwerenności i równości podmiotów prawa międzynarodowego, treść tego prawa nie może być narzucona odgórnie (odróżnia to prawo międzynarodowe od wewnętrznego). Należy raczej mówić o umowie jako podstawie źródeł prawa międzynarodowego, jest to niejako również zwyczaj. Ogólne zasady prawa uznawane przez narody cywilizowane a także orzecznictwo sądów międzynarodowych.

• Zgodnie z Konwencją wiedeńską umowa międzynarodowa to porozumienie zawarte w formie pisemnej między państwami i regulowane prawem międzynarodowym, ujęte w jednym dokumencie lub w kilku związanych ze sobą dokumentach. Nie ma znaczenia nazwa, pod jaką porozumienie zostało zawarte (traktat, układ, konwencja, pakt, porozumienie, deklaracja, konkordat).

• Państwo zajmuje bardzo szczególną pozycję w stosunkach międzynarodowych: państwa podlegają prawu międzynarodowemu, z drugiej strony państwa same to prawo międzynarodowe tworzą, same określają, gdzie się kończy moc prawa międzynarodowego, a zaczyna suwerenność narodowa, gdzie jest granica, za która nikt nie może wkraczać.

• Inni uczestnicy stosunków międzynarodowych są w stosunku do państwa wtórni (w szczególności dotyczy to ludzi).

• Powodami, dla którego tak jest, jest po pierwsze: każdy człowiek podlega prawu jakiegoś państwa, państwo decyduje w jakim zakresie obywatel może działać na arenie międzynarodowej (np. państwo może nie wydać paszportu). Państwa azjatyckie i afrykańskie częściej korzystają z takich ograniczeń.

• Często obywatele uczestniczą w kontaktach międzynarodowych nie osobiście, lecz w ramach rożnych komisji międzynarodowych itp.

Sposoby powstawania państwa:

1. zjednoczenie dwóch lub więcej państw (Włochy, Niemcy)

2. podział na dwa lub więcej państw (po rozpadzie ZSRR)

3. secesja części terytorium, część państwa się od niego odrywa (Kosowo)

Sposób w jaki państwo powstało nie ma znaczenia w stosunkach międzynarodowych. Istotna jest data powstania państwa.

Prawo państwa do prowadzenia wojny

Prawo legacji czynnej i biernej - możliwość wysyłania przedstawicieli za granicę i przyjmowania zagranicznych delegacji. Poprzez wysyłanie przedstawicieli i uczestnictwo w konferencjach spotkaniach, państwo realizuje funkcje innowacyjną.

Kwestia uznawania jednych państw przez inne:

Ma to wpływ na realizowanie prawa legacji. Uznanie danego państwa nie jest obowiązkowe, nie ma charakteru konsultywnego - jeśli dane państwo nie jest uznawane przez inne państwo, to nadal pozostaje państwem z pełną suwerennością, jedynie ma utrudnione poruszanie się na arenie międzynarodowej. Uznawanie państw nie jest regulowane, należy jedynie do zwyczaju międzynarodowego (chyba, że jest to uznanie prowizoryczne, warunkowe) - problem Kosowa lub obszarów na terenie Gruzji.

Państwa są równe i suwerenne, mają takie same możliwości działania na arenie międzynarodowej. Niektóre państwa mają ograniczone możliwości wykonywania czynności prawnych - tzw. państwa zależne. Utrzymywanie stosunków z innymi państwami jest ograniczone na rzecz innych podmiotów - protektoraty i państwa wasalne (Andora płaci lenno Francji, San Marino, Monako, Czad - państwa karłowate).

Państwa neutralne - ich neutralność została zagwarantowana przez inne państwa; nie mogą uczestniczyć w sojuszach wojskowych, mogą wykorzystywać armię tylko do samoobrony.

Koncepcje postrzegania państw:

1. teoria realistyczna - państwa dbają tylko o własny interes, z innymi państwami współpracują tylko w takim zakresie, jaki jest potrzebny do zapewnienia sobie bezpieczeństwa;

2. idealistyczna - liczy się wspólnota interesów i dobro wspólnoty międzynarodowej, a nie dobro poszczególnego państwa; ta koncepcja stała się podstawą do integracji, także integracji europejskiej; dopuszcza do działania na szeroką skalę pozapaństwowych uczestników stosunków międzynarodowych

Podział na 2 typy państw:

1. państwa zdolne do samodzielnego zapewnienia interesów ekonomicznych i militarnych, które mają ukształtowaną świadomość narodową (niepodatną na wpływy zewnętrzne)

2. państwa o ograniczonych możliwościach zapewnienia sobie bezpieczeństwa oraz świadomości narodowej w fazie kształtowania się (zwykle istnieją tam pokaźne mniejszości narodowe, co wpływa na niedookreśloną tożsamość narodową)

Wiele państw dla osiągnięcia swoich celów potrzebuje pomocy i współpracy ze strony innych państw. W tym celu państwa powołują różne organizacje międzynarodowe (muszą liczyć minimum 3 państwa; jest to celowy i wielostronny związek państw utworzony na podstawie zawartego między nimi porozumienia i wyposażony w system stałych organów). Cele organizacji międzynarodowych mogą być różnorodne: współpraca gospodarcza, w zakresie kultury, sztuki, pakty militarne, mające na celu ochronę praw jednostki. Obecnie ilość org. międzynarodowych znacznie przekracza liczbę państw (ok. 1200). Niektóre są bardziej aktywne i skuteczne (NATO, NAFTA), inne mniej (np. Unia Afrykańska).

Sposoby zaspokajania przez państwo potrzeb ludności:

1. metody dyplomatyczne - opierają się na rozmowach, negocjacjach w celu osiągnięcia satysfakcjonującego wszystkich kompromisu; obecnie sposób najbardziej pożądany, pociąga najmniej negatywnych konsekwencji

2. metody niedyplomatyczne - metody negatywne, m.in. wymuszenie, szantaż, groźba użycia siły, rzeczywiste użycie siły; są formalnie zakazane, najczęściej skutkują dezaprobatą ze strony społeczności międzynarodowej; najczęściej prowadzą do retorsji - odpowiedzenie takimi samymi środkami, jakie zostały zastosowane; represalia - odpowiedź na nieprzyjazne działania innego państwa, ale nie musza przybierać identycznej formy, są również niezgodne z prawem międzynarodowym i powinno się ich unikać

Środki rozwiązywania konfliktów:

1. dyplomatyczne

1. arbitraż (strony oddaja spór do rozstrzygnięcia arbitrowi, może nim być inne państwo, osoba cywilna lub grupa osób; arbiter zapoznaje się ze sprawą i wydaje wyrok, do którego stronom nie przysługuje odwołanie i który strony powinny wykonać w dobrej wierze),

2. koncyliacje (sytuacja, kiedy wyrok komisji koncyliacyjnej nie jest wiążący, jest tylko pewną propozycją), powołuje się komisje, które ustalają stan faktyczny w jakiejś sprawie; państwa mogą powoływać pewne sądy międzynarodowe o charakterze stałym - najważniejszy jest Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości, jako strony mogą występować tylko i wyłącznie państwa; MTS będzie rozstrzygał w stosunku do danego państwa w sposób obowiązkowy

państwo ma nie tylko przywileje, ale też obowiązki; najważniejszym jest przestrzeganie prawa międzynarodowego i zwyczajów; jeśli nie przestrzega prawa międzynarodowego, musi się liczyć z poniesieniem odpowiedzialności przed innymi państwami albo sądem międzynarodowym

Demokracja

Często w konstytucjach pojawia się zasada suwerenności narodu. Konstytucje uznają istnienie twórcy państwowości i zbiorowego podmiotu władzy w państwie. Zbiorowy podmiot suwerenności sprawuje władzę albo bezpośrednio albo za pomocą swoich przedstawicieli. Konstytucje przewidują sposób powoływania organów i sprawowania przez nich władzy, stanowią legitymizację dla tej władzy. W konstytucji podkreśla się niepodległość, nienaruszalność terytorium, bezpieczeństwo obywateli.

Demokratyczne sposoby podejmowania decyzji:

1. losowanie - wynika to z tradycji państw-miast greckich; najstarsza i najtańsza z demokratycznych technik podejmowania decyzji. Jeśli losowanie jest przeprowadzone uczciwie, to każdy ma równe szanse (jedna z głównych zasad demokracji - równość szans). Chęć zachowania neutralności procedury decyzyjnej. Obecnie występuje bardzo rzadko, ale nie zanika całkowicie. Losowanie występuje w niektórych stanach w USA i Kanadzie przy powoływaniu sędziów przysięgłych.

2. głosowanie - najbardziej popularna i rozpowszechniona metoda; wyrażenie stanowiska w określonej sprawie, zgody, sprzeciwu, poparcia za pomocą jakiegoś znaku umownego (karta do glosowania, podniesienie reki, okrzyk itp.). Może mieć charakter jawny lub tajny. Bierze się pod uwagę jedynie glosy ważne, gdyż tyko one wywołują prawne skutki.

3 podstawowe rodzaje głosowania:

• jednomyślność - potrzebna zgoda wszystkich biorących udział w glosowaniu aby można było podjąć decyzję. W pełni realizuje zasadę równości. Ma też negatywne konsekwencje, każdy członek decydentów dysponuje prawem weta, jeden głos ma bardzo dużą władzę. Obecnie ta metoda zanika gdyż okazuje się mało praktyczna (polskie liberum veto, XVII w., sejmy były sparaliżowane, nie mogły podjąć decyzji). Stosowana wciąż w państwach federalnych.

• większość - uznanie za rozstrzygającą wolę większości, wola suwerena czy też organu przedstawicielskiego powstaje w pewnym otwartym procesie, jest wynikiem zawieranych kompromisów. Demokracja odchodzi od zasady równości i uznaje, że wartością jest pewien kompromis. Większość: zwykła (więcej głosów „za” niż „przeciw”, nie liczy się głosów, które się wstrzymują), bezwzględna (więcej „za” niż łącznie „przeciw” i wstrzymujących się), kwalifikowana (wyrażona ułamkiem większość, np. 2/3).

• zasada proporcjonalności - w podejmowaniu decyzji biorą udział na zasadzie odpowiednich proporcji wszystkie grupy, które zostały wyodrębnione na podstawie prawnie określonych kryteriów, np. grupy wyborców, językowe, narodowościowe. Nie decyduje większość głosów, ale np. w Belgii przy powoływaniu rządu udział biorą wyodrębnione grupy społeczne, mniejszości.

Pojęcia określające zdolność do skutecznego działania:

1. frekwencja - absolutna, matematycznie określona liczba członków zbiorowego podmiotu suwerenności, których udział w głosowaniu jest konieczny. Najczęściej występuje w przypadku referendum, np. żeby było wiążące, musi wziąć w nim udział ponad 50%.

2. quorum - matematycznie określona liczba członków składu kolegialnego, która jest do glosowania konieczna, aby glosowanie było ważne. Bierze się pod uwagę również glosy nieważne. Wszyscy, którzy brali udział w glosowaniu są brani pod uwagę.

Demokracja bezpośrednia - udział w pełnieniu funkcji publicznych.

Instytucje:

I Zgromadzenie ludowe - odbywało się okresowo w Atenach w V-VI w. p.n.e, społeczność była zobowiązana do przestrzegania ich rozstrzygnięć, jednocześnie społeczność była liczniejsza niż zgromadzenie. Współcześnie zgromadzeń należy szukać w Szwajcarii w XV i XVI w., były to gminy krajowe, wiejskie, które były na tyle nieliczne, że można było zgromadzić wszystkich mężczyzn zdolnych do noszenia broni z danego kantonu, którzy mogli podejmować decyzje w sprawach publicznych. Obecnie zgromadzeniem ludowym będzie zgromadzenie ogółu uprawnionego do podejmowania decyzji. Współcześnie jest rzadkością, jest niepraktyczną instytucją. Występuje w 5 małych kantonach szwajcarskich, zgromadzenie podejmuje decyzje w sprawach najważniejszych da danego kantonu. Głosowania odbywają się po dyskusji, najczęściej mają jawny charakter.

II Referendum - zbiorowy podmiot suwerenności bezpośrednio podejmuje decyzje w drodze głosowania. Wykształciło się, wyewoluowało ze zgromadzenia ludowego. Znalazło zastosowanie w USA, szczególnie w pierwszym okresie istnienia. W XIX w pojawiło się w konstytucji Francji, Australii. Współcześnie ok. 60 państw przewiduje referendum.

Suwerenowi oddaje się uprawnienie do rozstrzygania o:

1. zmianie Konstytucji

2. kwestii niepodległości państwa

3. przeprowadzeniu istotnych reform ustrojowych

4. przynależności do organizacji międzynarodowych

5. ratyfikacji umów międzynarodowych

6. nowelizacji traktatu europejskiego

7. wycofaniu wojsk

8. kwestii amnestii

9. zmianach w kwestii kultury, obyczajów (np. dopuszczalność rozwodów, aborcji, problemy ekologiczne itp.)

Kontrowersje wokół referendum:

Niektórzy uważają, ze referendum jest przeciwne demokracji przedstawicielskiej, niszczy debatę publiczną, jest niezgodne z duchem liberalizmu, większość rządzi nad mniejszością. Następuje polaryzacja stanowisk, mamy do wyboru tylko „tak” i „nie”. Często wyniki referendum nie odzwierciedlają rzeczywistych przekonań obywateli, obywatele ulęgają emocjom, marketingowi politycznemu itp. W referendach próbuje się decydować o sprawach, które wymagają wiedzy specjalistycznej. Ogół jest nieprzygotowany, by rozstrzygać o sprawach, na których kompletnie się nie zna. Referendum jest kosztowne, czasochłonne. Ludzie nie interesują się głosowaniem w referendum, szczególnie jeśli nie rozumieją przedmiotu głosowania. Często było narzędziem w rekach dyktatorów, którzy starali się przy jego pomocy legitymizować swoja władzę (np. Napoleon).

Zwolennicy referendum:

Referendum stanowi samoobronę przeciw decyzjom, które się rozmijają z oczekiwaniami społecznymi. Pozwala na odwołanie się do społeczeństwa. Pozwala na tworzenie społeczeństwa obywatelskiego. Przed referendum powstają kampanie, dyskusje.

Kryterium wymagalności

(Czy referendum jest niezbędnym wymogiem dla podjęcia decyzji?)

1. referendum obligatoryjne - obowiązek jego przeprowadzenia wynika z konstytucji, określa w jakich sytuacjach i jakie decyzje musza być podjęte w drodze referendum. Nie jest możliwe zastąpienie referendum inną formą podejmowania decyzji.

2. referendum fakultatywne - przeprowadzenie zależy od woli uprawnionych organów. Konstytucje bardzo często nie określają wprost, jakich spraw ma dotyczyć referendum.

Kryterium zasięgu terytorium

• referendum ogólnokrajowe - uprawniony do glosowania jest ogół obywateli państwa. Przeprowadzane na całym terytorium państwa, dotyczy spraw szczególnie dla państwa istotnych. Forma federacyjna państwa - mogą się pojawić referenda w skali poszczególnych części składowych federacji, np. w Niemczech albo USA rzadko występują referenda ogólnokrajowe.

• referendum lokalne - przedmiotem są sprawy charakterze lokalnym, udział biorą obywatele zamieszkali na terenie jakiejś jednostki podziału terytorialnego. Przykład: referendum gminne (Szwajcaria, Niemcy, Dania, Szwecja, Kanada, Polska). Mogą mieć charakter merytoryczny, dotyczą spraw ważnych dla mieszkańców.

Kryterium materii

• referendum konstytucyjne - przedmiotem jest uchwalenie lub zmiana konstytucji

• referendum ustawodawcze - dotyczy uchwalenia ustawy. Ogół obywateli otrzymuje gotowy akt do zatwierdzenia.

• inne, niezwiązane ze zmianami w prawie

Kryterium czasu

• referendum ratyfikacyjne - występuje wtedy, kiedy akt prawny nie jest prawomocny a staje się taki dopiero po przyjęciu w drodze referendum, np. Konstytucja RP z 1997r.

• referendum opiniodawcze / konsultatywne - dany organ państwa uprawniony do wydawania aktów pragnie przed wydaniem aktu zapoznać się z opinia społeczeństwa

III Plebiscyt - rodzaj referendum, różnice dotyczą treści. Najczęściej służy wyrażaniu woli przez obywateli w kwestii zaufania dla rządów i w kwestii granic.

IV Weto ludowe - Szwajcaria, Włochy. Stosowane przeciwko uchwalonemu aktowi prawnemu, oznacza, że pewna liczba obywateli lub inne podmioty mają uprawnienie do zgłoszenia protestu w stosunku do danego aktu (referendum weto). Próbuje się uchylić dany akt przez głosowanie powszechne. Nie można wystąpić z wetem ludowym przeciwko każdej ustawie.

V Inicjatywa ludowa - Włochy, Austria, Węgry, niektóre stany USA, niektóre kantony Szwajcarii, Polska. Uprawnienie określonej prawnie liczby członków zbiorowego podmiotu suwerenności. Pozwala obywatelom żądać od przedstawicieli

• Inicjatywa konstytucyjna - dot. materii konstytucyjnych

• Inicjatywa ustawodawcza - dot. ustawodawstwa zwykłego

• inicjatywa sformułowana - przedstawiony gotowy projekt ustawy

• inicjatywa niesformułowana - wniosek o przyjęcie określonej regulacji, przygotowanie wniosku

Inicjatywa jest silne sprzężona z referendum.

VI Konsultacja ludowa - naród w drodze głosowania ma wyrazić opinię w danej sprawie. Wyniki nie mają charakteru wiążącego, mają jedynie polityczny charakter. Występuje np. we Włoszech.

Władza sądownicza

Jest rozumiana na 2 sposoby:

1. przesłanki przedmiotowe

• wymiar sprawiedliwości, powinna urzeczywistniać sprawiedliwość

• ma rozpatrywać i rozstrzygać na podstawie prawa i w imieniu państwa z inicjatywy wszczynającego postępowanie i w ramach odpowiedniej procedury prawnej, konkretne karne, cywilne i administracyjne spory w celu zapewnienia funkcjonowania praworządności w życiu społecznym

2. przesłanki podmiotowe

• kto sprawuje władzę sądowniczą (zawiera to Konstytucja)

• organy sadownicze wydaja orzeczenia, które później podlegają wykonaniu. Wykonywane są albo przez tych, których dotyczą, albo podlegają egzekucji państwowej z zastosowaniem środków przymusu

• Ustrojowa pozycja władzy sądowniczej zależy od ogólnej koncepcji ustrojowo-politycznej przyjętej w danym państwie.

• Władza sadownicza jest rozstrzyganiem konfliktów prawnych przez niezawisłe i niezależne sądy.

• Konstytucje uznają podstawową zasadę sądowego wymiaru sprawiedliwości. W drobnych sprawach kiedyś orzekały pewne jednostki, w których nie zasiadali sędziowie, tzw. kolegia. Przy uznaniu sądowego wymiaru sprawiedliwości działalność tego typu instytucji musiała zostać zakończona.

• Państwo musi stworzyć sądy i powołać sędziów.

• Przepisy dość ściśle ograniczają i określają, jakie są gwarancje sądowej kontroli nad rozstrzyganiem sporów, np. kto może być sędzią, jak mogą funkcjonować.

• W konstytucjach jest mowa o odrębności organizacyjnej sądownictwa od innych organów państwowych. Przepisy o niezawisłości sędziowskiej i podstawowych gwarancjach niezawisłości. Dotyczy to np. odpowiedzialności karnej sędziów czy możliwości ich zatrzymania.

• Władza sądownicza ma różny zakres i różną rolę do spełnienia.

• Szczególny kult sędziego istnieje w krajach anglosaskich - sądy nie tylko stosują prawo, ale także prawo tworzą (precedensy sądowe). Pozycja władzy sadowniczej w tych krajach jest jeszcze szersza. W Europie kontynentalnej większość prawa jest skodyfikowana i rola sędziego zostaje nieco umniejszona. W krajach anglosaskich mamy do czynienia z prawem sędziowskim, którego twórcą są sędziowie. Niektórzy uważają, że w ten sposób tworzy się oligarchia sędziowska, ale tradycja tych państw pokazuje, że nie ma tam tendencji do ustalania dyktatury sędziowskiej - poziom orzeczeń jest bardzo wysoki, często są wzorem dla sądów innych państw.

• Sądy są elementem systemu podziału władz i zasady wzajemnego hamowania i równowagi. Są bardzo istotnych ośrodkiem jeżeli chodzi o zapewnienie hamowania, równoważenia się (check & balance).

• Sądy mają dużą role do spełnienia przy interpretacji norm i dostosowywania norm do zmieniających się warunków społecznych. W wielu przypadkach równoważą zapędy legislatywy, która chce narzucić pewne swoje rozwiązania wbrew kulturze politycznej i prawnej danego państwa.

Zasady organizacji i funkcjonowania władzy sądowniczej: [zawarte w konstytucjach niektórych państw, w innych państwach pojawiają się w kodeksach postępowania karnego czy cywilnego]

1. Zasada niezawisłości sądowej - jest jedną z gwarancji zachowania reżimu demokratyczno - liberalnego. W Wielkiej Brytanii jest gwarantowana w prawie common law, prawie sędziowskim. Tą zasadę przewiduje konstytucja np. Polski, Austrii, Japonii. Ta zasada przejawia się w określony sposób. Treść zasady: sądy w orzekaniu są poddane jedynie ustawom i konstytucji. Sądy przy rozstrzyganiu spraw nie podlegają dyrektywom organizacyjnym, politycznym, wynikającym z podległości sadowej - inaczej niż urzędnicy. Sądy mają jedynie na uwadze treść przepisów prawnych i konstytucji. Jest szereg gwarancji niezawisłości sądowej:

1. Gwarancje organizacyjne

• organizacyjnie oddziela się sądy od organów innych władz, określa się w ustawie czy konstytucji zasięg jurysdykcji poszczególnych sądów, a także państwo dostarcza środki umożliwiające prawidłowe wykonywanie funkcji. Sądy są oddzielone od administracji wymiaru sprawiedliwości.

2. Gwarancje funkcjonalne

• zakaz ingerencji w orzecznictwo sądów ze strony organów innych władz. Wyjątek jest zagwarantowany dla: ułaskawienia (głowa państwa) i amnestii (władza ustawodawcza).

• Zakaz wydawania ustaw z mocą wsteczną.

• Wyłącznie sądowi jest pozostawiona decyzja, czy dana kwestia należy do jego jurysdykcji.

• Niepołączalność stanowiska sędziego z innymi zajęciami - realizuje się to przez zasadę „incompatybilitas”, istnieje lista stanowisk, które nie podlegają połączeniu z innymi. Najczęściej zakaz piastowania stanowisk władzy wykonawczej, ustawodawczej, należenia do partii, prowadzenia działalności publicznej itp.

• Nieusuwalność sędziego z urzędu poza wyjątkowymi sytuacjami, które są w ustawie określone.

• Immunitet sędziowski - immunitet nietykalności, sędzia nie może być bez uprzedniej zgody sądu pociągnięty do odpowiedzialności karnej ani pozbawiony wolności, zatrzymany lub aresztowany. Sędziowie nie ponoszą odpowiedzialności za swoje orzeczenia.

• Materialna niezależność sędziów - powinni mieć wynagrodzenie odpowiadające godności ich urzędów oraz zakresowi obowiązków.

• Gwarancje procesowe

• jawność postępowania

• tajność narady sędziowskiej

• kolegialność orzekania

• swobodna ocena dowodów

2. Zasada niezależności sądów - odnosi się do wszystkich organów władzy sądowniczej. Jest określona w konstytucji jako wyodrębnienie sądów od innych organów państwowych.

1. Zasada jednolitości sądów - sądy wydają wyroki w imieniu suwerena lub państwa. Struktura sądów jest jednolita, określa ją konstytucja i określają ją też ustawy rozwijające postanowienia konstytucji. Bardziej skomplikowana jest ta zasada jeśli chodzi o federacje. Dotyczy tego, że zawsze jednolitą podstawą orzecznictwa jest prawo. Sędzia może badać ważność aktu ustawowego tylko w przypadku, kiedy konstytucja mu na to zezwala, najczęściej takich uprawnień sądy nie mają, do tych celów przeznaczone są trybunały konstytucyjne. Sędzia ma obowiązek kontrolowania zgodności aktów podstawowych z ustawami.

2. Zasada dwu lub trzyinstancyjności postępowania sądowego

• strona postępowania ma możliwość żądania przeprowadzenia tego postępowania przed wyższą instancją, innym składem sędziowskim. Jest to gwarancją, że wynik sprawy jest determinowany stanem prawa, a nie uprzedzeniami sędziego itp., służy to wyeliminowaniu pomyłek, błędnej oceny dowodów itp.

• Zasada nadzoru judykacyjnego Sądu Najwyższego

• w dużej mierze jednolitość orzecznictwa kraju jest zapewniana przez sąd najwyższy, który zapoznaje środki odwoławcze od sądów niższej instancji i linie orzecznicze (pewne ustalone sposoby rozstrzygania pewnych spraw) są wyznaczane przez orzecznictwo sądu najwyższego

• Sąd najwyższy dba o wysoki poziom orzecznictwa.

• Zasada udziału obywateli w sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości

• obok sędziów zawodowych pojawiają się tendencje, aby w orzekaniu uwzględnić poglądy społeczne - ławnicy w zakresie prawa pracy i rodzinnego

• w krajach common law pojawia się instytucja sędziego przysięgłego. Orzekają oni z reguły w sprawach karnych (USA, Australia, Wielka Brytania, Kanada), niekiedy w cywilnych. Zazwyczaj wypowiadają się tylko o winie, wyjątkowo mogą się wypowiadać o karze. Sędziowie przysięgli są niezawiśli, mogą zajmować stanowisko przeciwne do stanowiska sędziego. Często są wybierani przez głosowanie, losowanie. Najczęściej funkcja honorowa, nie łączy się z wynagrodzeniem.

• Ławnicy: współcześni ławnicy mają prawa równe prawom sędziów zawodowych , w sprawach karnych rozstrzygają zarówno o winie, jak i o karze. Mogą przegłosować sędziego. Instytucja ławników ma zapewnić otwartość składu sędziowskiego na poglądy społeczne, przeciwdziałać dogmatyzacji. Najczęściej ławnicy mają nastawienie życzliwe dla osoby, która jest sądzona. Funkcja kadencyjna.

• Zasada powszechności dostępu do sądów

Wynika z norm prawa międzynarodowego. Prawo dostępu do sądu obejmuje prawo do uruchomienia procedury przed sądem, prawo do tego, żeby procedury były zgodne z wymogami sprawiedliwości, żeby można było w rozsądnym czasie uzyskać rozstrzygniecie sprawy. Oznacza możliwość zwrócenia się w każdej sytuacji do sądu.

3. Zakaz tzw. procesów inkwizycyjnych

• Zakaz takich postępowań, w których funkcje sędziego i oskarżyciela sprawuje ta sama osoba - narusza to bezstronność sędziego

• Zasada wyłączności ustawy w określeniu ustroju sądu

• Przyjmuje się, ze system wymiaru sprawiedliwości może być jedynie określany przez konstytucje i ustawy, czyli władzę ustawodawczą

Rodzaje sądów:

1. sądy konstytucyjne - kontrolują konstytucyjność prawa. W Polsce - Trybunał Konstytucyjny.

Kompetencje:

a) kontrola konstytucyjności norm na szczeblu lokalnym lub centralnym

b) rozstrzyganie sporów wynikających w federalnej struktury państwa

c) rozstrzyganie sporów miedzy naczelnymi organami państwowymi

d) rozpatrywanie skarg konstytucyjnych służących ochronie podstawowych praw jednostki

Rodzaje kontroli konstytucjonalności prawa:

a) kontrola abstrakcyjna - nie jest związana z konkretną sprawą

b) kontrola konkretna

c) kontrola uprzednia - badanie konstytucyjności przed wejściem w życie aktu

d) kontrola następcza - badanie konstytucyjności po wejściu w życie aktu

2. sądy szczególne - powołane do rozpatrywania określonego rodzaju spraw, np. sądy wojskowe, pracy

3. sądy powszechne

• występują we wszystkich państwach demokratycznych.

• domniemanie kompetencji sądu powszechnego

• sprawują wymiar sprawiedliwości we wszystkich sprawach

• Sprawy z zakresu prawa karnego i cywilnego, niekiedy np. sprawy wyborcze

• Nadzór nad sądami sprawuje Sąd Najwyższy w kwestii orzekania, w zakresie funkcjonowania - Minister Sprawiedliwości

• sądy administracyjne

• służy sądowemu nadzorowi nad wykonywaniem administracji publicznej

• tworzą odrębny system organów, który jest nierównoległy do sądownictwa powszechnego

• najczęściej występuje wieloinstancyjność

• od 2004 mamy wojewódzkie sądy administracyjne i naczelny sąd administracyjny

5. sądy wojskowe

• w niektórych krajach zakaz tworzenia takich sądów w czasie pokoju

• wymiar sprawiedliwości w siłach zbrojnych w sprawach karnych, np. zdrada ojczyzny

• obok sądów powszechnych, tworzą odrębny system organów

6. sądy polubowne

• mogą występować tylko w prawie prywatnym - cywilnym, handlowym, rodzinnym, pracy

• powołane wolą stron, które chcą poddać spór pod rozstrzygniecie określonego organu

• wyrok rodzi skutki prawne pomiędzy stronami

• nie jest sądem państwowym

• nie ma obowiązku stosować obowiązującego w danym państwie prawa materialnego, może rozstrzygać na podstawie zasad słuszności, zwyczajów handlowych - pewna autonomia w obrębie prawa prywatnego

SYLLABUS

Nauka o państwie

Prowadzący: dr K. Dobrzeniecki

1. Podręczniki:

E. Kustra „Wstęp do nauki o państwie i prawie”

P. Winczorek „Wstęp do nauki o państwie”

2. Tematyka:

Płaszczyzny badania prawa

Definicja państwa

Geneza państwa

Władza

Środki sprawowania władzy i legitymizacji władzy

Ludność, obywatele

Terytorium państwa

Typologia państw

Ustrój terytorialny

Działania i funkcje państwa. Problem celu państwa.

Podział i jedność władzy państwowej

Niepaństwowe formy organizowania się ludzi

Samorządy

Przyszłość państwa

3. Zaliczenie:

Egzamin w formie opisowej

36

---