Śri Bhakti-rasamrita-sindhu-bindu

Kropla Oceanu Nektaru

Smaków Oddania

Napisana przez

koronny klejnot duchowych nauczycieli

i strażnika Śri Gaudija sampradaji

Śrila Viśvanatha Cakravartiego Thakura

Tłumaczenie i komentarze

Śri Śrimad Bhaktivedanta Narayana Maharadż

Vrindavana, Uttar Pradesh, Indie

Werset 1 - Uttama-bhakti 3

Symptomy Uttama-bhakti 4

(A) Svarupa-lakszana - Nieodłączne cechy 5

Anusilanam 5

Krysznanusilana (diagram) 9

Kryszna 10

Anukulyena 10

(B) Tatastha-lakszana - Marginalne cechy 14

Anyabhilasita-śunyam 14 Dźniana-karmady-anavritam 15

Trzy typy dźniany:

(1) Tat-padartha-dźniana 15

(2) Tvam-padartha-dźniana 16

(3) Dżiwa-brahma-aikya-dźniana 17

Trzy typy bhakti:

(1) Aropa-siddha-bhakti 18

(2) Sanga-siddha-bhakti 19

(3) Svarupa-siddha-bhakti 20

Karma 20

Adi 21

Anavrita 21

Werset 1 - Uttama-bhakti

anyabhilasita-śunyam

jnana-karmady-anavritam

anukulyena krsnanu-

silanam bhaktir uttama

Bhakti-rasamrita-sindhu (1.1.11)

asyarthah - anyabhilasa jnana-karmadi-rahita śri-krsnam

uddiśyanukulyena kaya-van-manobhir yavati kriya sa bhaktih.

„Kultywowanie czynności, których celem jest jedynie zadowolenie Śri Kryszny, czyli innymi słowy, nieprzerwany strumień służenia Śri Krysznie, wytwarzany za pomocą wszystkich wysiłków ciała, umysłu i mowy, jak i wyrażany różnymi duchowymi uczuciami (bhavami), który nie jest wypaczony przez dźnianę, rozumianą jako wiedzę ukierunkowaną na bezosobowe wyzwolenie, jak i karmę, czyli czynności wykonywane z myślą osiągnięcia ich rezultatów, i który pozbawiony jest wszelkich pragnień za wyjątkiem aspiracji uczynienia Śri Kryszny szczęśliwym, nazywany jest uttama-bhakti, czyli czystą służbą oddania.”

Śri Bindu-vikasini-vritti

Jasność znaczenia

Śri Bhakti-rasamrita-sindhu-bindu

Na początku chcę przede wszystkim ofiarować wielokrotne pokłony u lotosowych stóp mojego mistrza duchowego nitya-lila-praviszta om visznupada asztotara-śata Śri Śrimad Bhakti Pradźniana Kesiawy Goswamiego, Śri Rupy Goswamiego, który jest wiecznym towarzyszem Pana Gaurangi, wszystkich mistrzów duchowych podążających za naukami Śri Rupy Goswamiego, Śri Śri Gauranga Gandarviki Giridhari i Śri Śri Radha-Vinoda-bihari. Modląc się o ich bezprzyczynową łaskę i błogosławieństwa, ta nieznaczna osoba rozpoczyna tłumaczenie i komentarz, zwany Śri Bindu-vikasini-vritti, do świętej książki Śri Bhakti-rasamrita-sindhu-bindu napisanej przez najlepszego nauczyciela spośród zwolenników Śri Rupy Goswamiego (rupanugów), Śri Viśvanatha Cakravartiego Thakurę.

Symptomy Uttama-bhakti

Rozpoczynamy od wymienienia symptomów uttama-bhakti, które, jak opisano w wersecie pierwszym, są dwóch rodzajów: (A) svarupa-lakszana (nieodłączne cechy) i (B) tatasztha-lakszana (marginalne cechy).

Svarupa-lakszana, czyli nieodłączne cechy, są opisane w drugiej linijce wersetu: „anukulyena krsnanusilanam bhaktir uttama - uttama-bhakti obejmuje kultywację czynności sprzyjających Śri Krysznie.” Cechy uttama-bhakti, zwane svarupa-lakszana, objawiają nam wewnętrzną naturę, czyli svarupę, bhakti.

Cechy marginalne, czyli tatasztha-lakszana, są opisane w pierwszej linijce wersetu: „anyabhilasita-śunyam dźniana-karmady-anavritam - uttama-bhakti nie jest wypaczona przez dźnianę i karmę, jak również pozbawiona jest wszystkich pragnień za wyjątkiem tych, które zadowalają Śri Krysznę.” Cechy tatasztha-lakszana określają to, co nie należy do natury bhakti.

1. Svarupa-lakszana - Nieodłączne cechy

Anusilanam - Nieustanna kultywacja

Opis cech uttama-bhakti, zwanych svarupa-lakszana, rozpoczyna się wraz ze słowem „krysznanusilanam”. Tak jak różne znaczenia odczasownikowych rdzeni (dhatus), czy też innymi słowy, składowe części słów mogą zostać zrozumiane dzięki znaczeniom, które wyrażają będąc użyte jako czasowniki (kriya), podobnie wszystkie znaczenia odczasownikowego rdzenia sil, „robić” lub „praktykować”, mogą zostać zrozumiane dzięki słowu „anusilana” - „nieustannie praktykować”, bądź też „kultywować”.

Istnieją dwa znaczenia każdego odczasownikowego rdzenia lub dhatu: czesta-rupa (każdy odczasownikowy rdzeń oznacza jakąś czynność) i bhava-rupa (każdej czynności towarzyszy jakieś szczególne uczucie, które jest z nią nierozerwalnie związane). Istnieją także dwa znaczenia słowa „czesta-rupa”: (1) sadhana-rupa - wysiłki na etapie sadhany prowadzące do manifestacji bhavy (zawierające zarówno vaidhi- , jak i raganuga-sadhanę) i (2) karya-rupa - wysiłki będące jednocześnie skutkami osiągnięcia etapu bhavy, zwane anubhavami bhava-bhakti. Do tej kategorii zalicza się osiem sattvika-bhav; takich jak płacz, czy też jeżenie się włosów na ciele, jak również anubhavy, takie jak śpiewanie i tańczenie. Wszystkie te efekty (anubhavy) są wyrazami umysłu usytuowanego w viśuddha-sattvie.

Sadhana-rupa jest podzielona dalej na dwie części: pravritti-mulaka, czyli to, czego podstawą są pozytywne działania, i nivritti-mulaka, czyli unikanie działań negatywnych.

Aspekt czasownikowego rdzenia mający na względzie wykonywanie pozytywnych działań odnosi się do przychylnych wysiłków wykonywanych ciałem (kayika), umysłem (manasika) i mową (vacika). Natomiast aspekt czasownikowego rdzenia dotyczący unikania działań negatywnych jest znaczeniowo odmienny od tego, który wynika z zaangażowania w pozytywne czynności. Innymi słowy, nivritti-atmaka-cesta-rupa obejmuje unikanie wszystkich czynności, również tych, wykonywanych ciałem umysłem i mową, które skutkują w popełnianiu obraz odnoszących się do służenia (sevaparadha), świętego imienia (namaparadha) i świętych miejsc (dhamaparadha).

Dwóch rodzajów jest również znaczenie słowa „bhava-rupa”: priti, miłość, i viszada, przygnębienie. Priti odnosi się do manifestacji sthayibhavy, a viszada do sańcari-bhav (znanych także jako vyabhicari-bhavy). Śrila Viśvanatha Cakravarti Thakur wyjaśnił to w swym komentarzu do Bhakti-rasamrita-sindhu (1.3.1). Mówi on, że bhava-rupa ma dwa aspekty: (1) sthayibhava-rupa - trwałe uczucie w jednym z pięciu podstawowych związków: śanta, dasya, sakhya, vatsalya, madhurya, i (2) sańcari-bhava-rupa - wewnętrzne, krótkotrwałe uczucia powstające niczym fale na oceanie sthaybhavy, które na początku są widoczne, a z czasem ponowanie pogrążają się w sthayibhavie.

Istnieją trzydzieści trzy sańcari-bhavy, takie jak viszada (przygnębienie), dainya (depresja) i nirveda (potępienie siebie).

Sthaybhava-rupa występuje dalej w dwóch formach: (1) premankura-rupa - kiełek premy, czyli rati bądź też bhava; (2) prema-rupa - prema rozwijana w etapach, takich jak: sneha, mana, pranaya, raga, anuraga, bhava i mahabhava. Wszystkie wymienione powyżej etapy nie mają nic wspólnego ze zwykłymi, ziemskimi uczuciami. Są transcendentalne i w pełni dotyczą jedynie czystej dobroci, viśuddha-sattvy, co zostanie opisane dalej.

Komentarz

Z sześćdziesięciu czterech członów (ang) bhakti opisanych w Bhakti-rasamrita-sindhu, dziesięć pierwszych, rozpoczynających się od śri-guru-padaśraya, czyli przyjęcia schronienia u lotosowych stóp mistrza duchowego, dotyczy kultywacji bhakti poprzez pozytywne wysiłki (cesta-rupa) , czyli pravritti-mulaka. Tych dziesięć członów są początkowymi formami bhajanu. Następne dziesięć opisują czynności, które winny być odrzucone. Zawiera to porzucenie towarzystwa niewielbicieli (avaisnava-sanga-tyaga), unikanie sevaparadha i namaparadha, itd. Powstrzymywanie się od takich czynności oznacza kultywację bhakti za pomocą wysiłków unikania działań negatywnych, nivritti-mulaka. Powinno się zatem działać w taki sposób, by wykluczać negatywne czynności.

Znaczenie słowa „anusilanam” zostało zatem zdefiniowane w kategoriach dwóch rodzajów wysiłków, czesta-rupa: pravrittyatmaka i nivrittyatmaka, i w kategoriach uczuć powstających w związku z tymi wysiłkami, bhava-rupa. Kiedy taka kultywacja (anusilana) ma związek ze Śri Kryszną, czyli jest wykonywana dla Jego zadowolenia, wtedy nazywana jest bhakti.

Słowo „krsnanusilana” oznacza dwa rodzaje wysiłków, cesta - całą różnorodność anusilana mającą związek ze Śri Kryszną i wszelką różnorodność anusilana wykonywaną bezpośrednio dla Śri Kryszny. Odnosi się to do takich członów bhakti, jak śri-guru-padaśraya, czyli przyjęcie diksza (inicjacji) i siksza (duchowych instrukcji) od Śri Gurudeva, viśrambha-bhava-guru-seva (służenie guru z wielką zażyłością), itd. We wszystkich członach bhakti nie ma możliwości popełnienia błędu avyapti, czyli zbytniego zawężenia zakresu definicji. Innymi słowy, nie ma takiej możliwości, by definicja krsnanusilana nie zawierała tychże członów bhakti.

Podobnie sthaybhava (zawierająca rati, prema, sneha itd.) i vyabhicari-bhavy, będące razem bhava-rupą, zawierają się w znaczeniu słowa „krsnanusilana”. Zatem w ich przypadku nie ma także możliwości popełnienia błędu avyapti.

Z tego też powodu wykonanie anusilana dla Kryszny, zarówno jako cesta-rupa (wysiłki) i bhava-rupa (sthaybhava- i vyabhicari-bhava-rupa), możliwe jest jedynie dzięki łasce Śri Kryszny i wielbicieli Kryszny. Śri Gurudeva jest parama-bhagavad-bhaktą, dlatego takie człony bhakti, jak śri-guru-padaśraya, itd., zawarte są również wewnątrz krsnanusilana.

Krsnanusilana, bądź też bhakti, jest szczególną funkcją (vritti) svarupa-śakti, czyli wewnętrznej energii Śri Kryszny. Ciało, umysł i zmysły uwarunkowanych dusz (baddha-dżiv) są nieświadome. Funkcja svarupa-śakti nie może zamanifestować się w nieświadomym ciele, umyśle i mowie uwarunkowanych dusz. Z powodu bezprzyczynowej łaski oceanu miłosierdzia, jakim jest Śri Kryszna, bądź też parama-bhagavad-bhaktów, funkcja svarupa-śakti osiąga tożsamość (tadatmya) z ciałem, umysłem i słowami (nawet chociaż są materialne) wielbicieli, którzy przyjęli schronienie lotosowych stóp Śri Gurudeva, manifestując się w nich. Zostanie to jeszcze opisane dalej.

Znaczenie słowa „tadatmya” może zostać zrozumiane na podstawie następującego przykładu. Rozgrzany do czerwoności żelazny pręt pali inne obiekty, czego nie jest w stanie uczynić sam żelazny pręt. Możemy zatem powiedzieć, iż ogień osiągnął tożsamość z żelaznym prętem (tadatmya). Podobnie, dzięki łasce Pana, bhakti-vritti svarupa-śakti osiąga tadatmya z ciałem, umysłem i słowami wielbicieli, i w ten sposób działa poprzez nie.

Kryszna

Biorąc pod uwagę dyskutowny powyżej werset, słowo

”Krsna„ zostało użyte w znaczeniu Svayam Bhagavana Wradżendra-nandana Śri Kryszny i Jego wszystkich inkarnacji (avatarów). Istnieje jednakże gradacja w kultywowaniu bhakti stosowna do jej objektu - inna w przypadku samego svayam avatari Kryszny, źródła wszystkich inkarnacji i inna w przypadku tychże inkarnacji. Zostanie to opisane w dalszej części książki.

Anukulyena

Svarupa-lakszana bhakti została zdefiniowana jako kultywacja czynności powiązanych ze Śri Kryszną (krsnanusilana). Dalsze jednak sprecyzowanie tejże definicji wymaga wyjaśnienia słowa „anukulyena”. Dla ustanowienia svarupy, czyli wewnętrznej natury, czy też istoty bhakti, został użyty przymiotnik anukulyena (przychylnie usposobiony), ponieważ bhakti nie może być spełniana z wrogim nastawieniem.

Niektórzy liberalnie usposobieni filozofowie określili znaczenie słowa „anukulyena” jako zadowalające zachowanie. Innymi słowy mówią oni, iż bhakti, czy też kultywowanie czynności w związku ze Śri Kryszną, powinna Go zadowalać. Taki rodzaj zaangażowania nazywany jest anukulya-visiszta-bhakti, czyli oddaniem mającym na celu sprawienie przyjemności Krysznie. Przez zaakceptowanie jednak tego rodzaju znaczenia może pojawić się w definicji bhakti błąd ativyapti, zbytniego poszerzenia zakresu, lub avyapti, czyli nadmiernego zawężenia znaczenia. Ativyapti pojawia się wtedy, kiedy mamy do czynienia ze zbytnim rozszerzeniem znaczenia powodującym zawieranie się w definicji tego, co nie powinno znaleźć się w jej opisie.

Kiedy asury [osoby demoniczne], jak Czanura i Musztika uderzali w ciało Śri Kryszny podczas zawodów zapaśniczych, sprawiało to Mu wielkie szczęście. Smakował wtedy vira-rasę (heroizm) z wielką pasją. Czynność uderzania Pana przez asury wydawała się być wtedy zadowalająca dla Kryszny. Rodzi się jednak wątpliwość na temat tego, jak działanie asurów może sprawiać przyjemność Krysznie. Odpowiedzią na to jest fragment wersetu ze Śrimad-Bhagavatam (1.13.30): „manasvinam iva sampraharah - chociaż dla zwykłych ludzi zagorzała walka jest przyczyną ogromnego zmartwienia, dla wielkich bohaterów jest bardzo przyjemna.”

Jeśli zatem silne uderzanie Pana w trakcie zawodów zapaśniczych, będąc zadowalające dla Kryszny, jest uznawane za bhakti, wtedy do jej definicji wkrada się błąd ativyapti, czyli nadmiernego poszerzenia jej znaczenia. Innymi słowy, działanie asurów polegające na złośliwym uderzaniu Pana jest całkowicie przeciwne bhakti, ale dlatego, że sprawia przyjemność Krysznie, wydaje się być zawarte w jej opisie.

Innym przykładem jest ten, kiedy matka Jasioda posadziła Śri Krysznę na swych kolanach i zaczęłą karmić Go piersią. W tym samym czasie gotujące się na piecu mleku zaczęło kipieć spływając do ognia. Jasioda-maija odłożyła Krysznę i poszła uratować mleko, co nie zadowoliło Go. Jego małe usteczka zadrżały ze złości - sandżatakopah sphuritarunadharam (Śrimad-Bhagavatam (10.9.6)). Z tego powodu, iż działanie matki Jasiody nie zadowoliło Śri Kryszny, przykład ten wydaje się być wyłączony z definicji bhakti. Jednakże właśnie tutaj pojawia się błąd avyapti, czyli zbytniego zawężenia znaczenia w definicji bhakti.

Odpowiednio, błędy ativyapti i avyapti wydają się występować w powyższych przykładach działań asurów i Jasioda-maij. By zapobiec występowaniu tego rodzaju błędów w definicji bhakti zostało użyte słowo anukulya. Prawdziwe znaczenia tego słowa, to „bycie całkowicie wolnym od jakiegokolwiek nieprzychylnego, czy też wręcz wrogiego nastawienia w stosunku do Pana”.

Bez całkowitej nieobecności jakiegokolwiek nieprzychylnego nastawienia wobec Pana nie można ustanowić bhakti. Odpowiednio do tejże definicji, błąd ativyapti nie może dotyczyć zatem asurów (innymi słowy, definicja bhakti nie rozciąga się na nich), ponieważ ciągle posiadają złośliwe nastawienie wobec Pana. W konsekwencji, dlatego że nie są pozbawieni wrogiego nastawienia, działań ich nie zalicza się do bhakti.

Z drugiej strony, z zewnętrznego punktu widzenia, czynność Jasioda-maij jawi się jako działanie nieprzychylne, gdyż wydaje się nie zadowalać Kryszny. Jednakże Jasioda-maija nie posiada jakiegokolwiek nieprzychylnego nastawienia wobec Kryszny. Jest zawsze przesiąknięta całkowitą przychylnością ciągle wychowując Go i troszcząc się o Jego dobro. Z tego też powodu definicja bhakti nie zawiera błędu avyapti (innymi słowy, definicja bhakti nie wyłącza jej przykładu).

Wielbiciele okazują naturalnie jeszcze większą miłość do rzeczy korzystnych w służeniu Krysznie, niż do samego Kryszny. Kryszna miał być karmiony mlekiem gotującym się na piecu. Jasioda-maija odłożyła Go, by zająć się mlekiem, jedynie z zamiarem przyszłej korzyści dla Kryszny; z tego względu jej działanie to również bhakti.

Jeśli przychylne nastawienie (anukulya), czy też innymi słowy nieobecność jakiegokolwiek wrogiego nastawienia (pratikulya), zostanie zdefiniowane jako bhakti i jeśli bhakti zawiera w sobie czynności przychylne, czy sprawiające przyjemność Krysznie, wtedy można zakwestionować potrzebę dalszego precyzowania znaczenia bhakti poprzez użycie słowa „anusilana” (uważna nauka, bądź też praktyka). Dlaczego zostało ono zatem użyte? Otóż użyto go, by odpowiedzieć na powyższą wątpliwość.

Prawdziwej natury bhakti nie określa jedynie nieobecność nieprzychylnego nastawienia, gdyż nawet gliniany garnek nie ma wrogości. A zatem, czy można powiedzieć, iż posiada bhakti? Nigdy! Prawdą jest, że nie ma w nim wrogości, jednakże dlatego, że nie wykazuje czynności przypisanej słowu „anusilana”, nie można stwierdzić w nim obecności bhakti. Nie jest dlatego bez znaczenia użycie tutaj słowa anusilana.

2. Tatasztha-lakszana - Marginalne (drugorzędne) cechy

Po opisaniu cech svarupa-lakszana przyszedł czas na określenie tatasztha-lakszana, czyli cech marginalnych, by ostatecznie ustanowić wyłączność uttama-bhakti. Cechy tatasztha-lakszana występują w wersecie pod postacią dwóch zwrotów: anyabhilasita-śunyam i dźniana-karmady-anavritam.

Anyabhilasita-śunyam

W jaki sposób należy kultywować działania przychylne dla Kryszny? Powinno się działać tak, by zwiększać bhakti porzucając laukika-abhilasza (światowe pragnienia), paralaukika-abhilasza (inne światowe dążenie, takie, jak wzniesienie się na niebiańskie planety i osiąganie doskonałości mistycznych za pomocą yogi) i wszelkie inne aspiracje. Zostało to wyrażone w Śrimad-Bhagavatam (11.3.31) słowami: „bhaktya sanjataya bhaktya - przyczyną bhakti jest jedynie bhakti.” Zgodnie z tym oznajmieniem, bhakti (śravana, kirtana i inne formy sadhany) powinna być wykonywana jedynie z powodu bhakti. Znaczenie tego jest takie, że zarówno sadhana-, jak i bhava-bhakti winny być spełniane jedynie w celu osiągnięcia prema-bhakti. Z tego też względu bycie pozbawionym jakichkolwiek pragnień innych, niż bhakti, jest stanem uttama-bhakti.

Szczególnie godnym uwagi jest rozważenie, dlaczego użyto tutaj terminu anyabhilaszita-śunyam zamiast anyabhilasza-śunyam. W stwierdzeniu tym została ukryta bardzo głęboka i poufna myśl Śrila Rupy Goswamipada, który użył tegoż terminu dopiero po głębokim namyśle. Termin anyabhilasza oznacza pragnienie innych objektów. Do słowa tego został dodany najpierw przyrostek „-in”, który wskazuje na naturalny, bądź też nabyty sposób życia lub działania. Kiedy użyty w połączeniu ze słowem anyabhilasza, oznacza wrodzoną skłonność do działania pod wpływem niespodziewanych okoliczności. Do tego dodany jest przyrostek „ta”, który oznacza cechę, bądź też stan bycia czymkolwiek. Oznacza to, że w naturalnych warunkach sadhaka nie powinien mieć żadnych pragnień oprócz pragnienia spełniania bhakti. Jednakże w przypadku pojawienia się nieoczekiwanego nieszczęścia (w nienaturalnych dla sadhaki warunkach) sadhaka modli się: „O Boże, jestem Twym wielbicielem. Proszę ochroń mnie od tego nieszczęścia”. W takim przypadku, mimo takiego pragnienia, jego bhakti nie doznaje żadnego uszczerbku. Jako że zakłócenie jego naturalnego stanu następuje jedynie z powodu jakiejś katastrofy, zostaje zmuszony przez okoliczności do modlenia się w nienaturalny dla siebie sposób. Należy więc rozumieć to w ten sposób, że taki rodzaj pragnienia nie jest jego naturalnym stanem.

Dźniana-karmady-anavritam

Teraz zostanie wyjaśniona druga marginalna cecha. Zwrot dźniana-karmady-anavritam oznacza, iż kultywowanie bhakti powinno być wolne od wypaczenia wynikającego z dźniany, karmy itp. Istnieją trzy typy dźniany: (1) tat-padartha-dźniana, (2) tvam-padartha-dźniana i (3) dżiwa-brahma-aikya-dźniana.

1. Tat-padartha-dźniana

Wiedza na temat konstytucjonalnej tożsamości Bhagavana

Śri Kryszna jest absolutną prawdą, parama-tattvą. Jest niedualnym Parabrahmanem. Jest źródłem wszystkiego, sam nie mając początku. Jest przyczyną wszystkich przyczyn. Stanowi najwyższą skarbnicę wszelkich cech aiśvaryi (majestatu) i madhuryi (słodyczy). Jest całkowicie pozbawiony niższych, materialnych cech (prakrita-guna). Jest pełen wszelkich transcendaentalnych cech (aprakrita-guna). Jest sac-cid-anandamaya-vigraha, ucieleśnieniem istnienia, wiedzy i szczęścia. Jest acintya-sarva-śaktiman, niepojętym posiadaczem wszelkich mocy. Jest jednocześnie samą rasą, jak i rasikiem. Innymi słowy, jest siedzibą wszystkich ras będąc zarazem mistrzem cieszenia się nimi w towarzystwie Swoich wielbicieli. Jest Svayam Bhagavanem, ostatecznym celem poznania Wed i wszystkich siastr. On jest jedyną osobą, której można przypisać miano Svayam Bhagavana. Ten rodzaj wiedzy nazywany jest tat-padartha-dźniana.

2. Tvam-padartha-dźniana

Wiedza na temat konstytucjonalnej tożsamości dżiwy i jej relacji z Bhagavanem

Jako atomowe, czyli maleńkie cząstki żyjącego ducha (cit-paramanu-svarupa), dżiwy nie są niczym innym, jak jedynie nieskończenie małymi promykami najwyższego, istniejącego ducha, Śri Kryszny. Chociaż nieróżne od Pana Hari, są jednocześnie wiecznie odrębne od Niego. Dżiwy posiadają znikomą świadomość (anu-caitanya), podczas gdy świadomość Pana przenika wszystko (vibhu-caitanya). Dżiwy są podległe mayi, podczas gdy Pan jest jej kontrolerem. Będąc nawet w wyzwolonym stanie, dżiwa, zgodnie ze swoją naturą, jako graniczna energia (tatastha-śakti), posiada skłonność do bycia zdominowaną przez materialną naturę (maya-prakriti). Jest zarówno wiedzą (dźniana-svarupa), jak poznającym (dźniata-svarupa). Chociaż istnieje w niej zdolność do działania (kartritva), pozostaje jednakże nieskończenie maleńkim, atomowym duchem (anucit).

Posiada znikomą niezależność, dlatego też z natury jest wiecznym sługą najwyższej absolutnej prawdy, Śri Kryszny. Jest obdarzona również wieczną i odrębną egzystencją. Innymi słowy, jest jednocześnie niezależna i zależna. Z powodu bycia produktem tatastha-śakti Śri Kryszny i będąc zarazem jedną z Nim i od Niego odmienną, jej relacja z Nim jest niepojęta (acintya-bheda-abheda). Ponadto, ponieważ jest cząstką Pana i istnieje w niej naturalna skłonność do służenia Mu, jej związek ze Śri Kryszną jest w kategorii sługi i obsługiwanego. Ten rodzaj wiedzy nazywany jest tvam-padartha-dźniana.

3. Dżiwa-brahma-aikya-dźniana

Wiedza na temat jedności dżiwy i Brahmana

Nie ma różnicy między dżiwą, a Brahmanem. Kiedy zostanie rozproszona ignorancja dżiwa staje się identyczna ze svarupą Brahmana. Wówczas nie ma swej oddzielnej egzystencji. Ten rodzaj wiedzy nazywany jest dżiwa-brahma-aikya-dźniana.

Słowo „dźniana”, użyte w dyskutowanym wersecie, odnosi się jedynie do wiedzy dotyczącej jedności dżiw z Brahmanem. Ten rodzaj wiedzy nazywany jest nirvisiesza-dźnianą, wiedzą na temat braku różnicy, czyli impersonalizmem. Nirvisiesza-dźniana stoi w opozycji do bhakti. Kiedy przyjmujemy ścieżkę bhakti istotne są dla nas dwa pierwsze rodzaje wiedzy. Lecz po wejściu już na ścieżkę bhakti, oddanie zmieszane z empiryczną wiedzą spekulacyjną (dźniana-miśra-bhakti) uważane jest za powierzchowne. Ten rodzaj wiedzy powinien być zatem odrzucony.

Nie ma takiej możliwości, by naturalna relacja dżiwy z Najwyższym Panem, jako sługi i obsługiwanego, mogła kiedykolwiek zaistnieć w przypadku dżiwa-brahma-aikya-dźniany. Relacja sługi i obsługiwanego, sevya-sevaka-bhava, jest sednem życia bhakti.

Trzy rodzaje bhakti

Należy również pamiętać, że istnieją trzy rodzaje bhakti:

(1) aropa-siddha (czynności, które chociaż nie tworzą czystej bhakti, to z powodu ich ofiarowania Najwyższemu Panu, uznawane są za bhakti); (2) sanga-siddha (wysiłki, które towarzyszą lub są przychylne rozwojowi bhakti same nie będąc bhakti); i (3) svarupa-siddha (wysiłki ukonstytuowane całkowicie z uttama-bhakti).

1. Aropa-siddha-bhakti

Wysiłki, którym pośrednio przypisuje się cechę bhakti

Wysiłki, które z natury nie tworzą bhakti - to jest, anukulya-krsnanusilanam - ale w których wykonujący je, dla osiągnięcia własnego celu ofiarowuje je, jak i ich rezultaty, Panu, by On był zadowolony, nazywane są aropa-siddha-bhakti. Innymi słowy, jako że czynności te przeznaczone są (aropa) dla Najwyższego Pana, przypisuje się (aropita) im cechę bhakti.

Bhakti, która zmieszana jest z karmą, czyli pragnieniami materialnej przyjemności, nazywana jest sakama-bhakti, bądź też saguna-bhakti. Bez bhakti, sama karma nie jest w stanie przynieść żadnego rezultatu. Wiedząc o tym, wiele osób ofiarowuje swoje przypisane obowiązki dla zadowolenia Pana, by On spełnił ich pragnienia. Czynności takich osób nie są svarupa-siddha-bhakti. Z tego jednak powodu, iż ofiarowują owoce swojej pracy Panu, uważa się je za pewien rodzaj bhakti. Chociaż czynności ofiarowane są dla zadowolenia Pana, ich motywacją jest zaspokojenie własnych pragnień. W tym właśnie sensie przypisuje się im miano bhakti. Takie wysiłki nazywane są aropa-siddha-bhakti.

2. Sanga-siddha-bhakti

Wysiłki, które towarzyszą lub też są przychylne kultywowaniu bhakti

Istnieją inne czynności, które same nie będąc bhakti (np. anukulya-krsnanusilana), przypominają bhakti z powodu ich cechy towarzyszenia jej. Takie wysiłki nazywane są sanga-siddha-bhakti. Przykład takich czynności znajdujemy w Śrimad-Bhagavatam (11.3.23-5), w oznajmieniu Śri Prabuddhy Muniego, skierowanym do Maharadża Nimi: „Winno się kultywować współczucie w stosunku do innych, życzliwość, ofiarowanie szacunku starszym, czystość, wyrzeczenie, tolerancję, milczenie, studiowanie Wed, prostotę, celibat, niestosowanie przemocy, itd. Należy uważać za jedno gorąco i zimno, jak i szczęście i nieszczęście. Powinno się wszędzie dostrzegać obecność Pana. Należy żyć w odosobnionym miejscu, wyrzekając się przywiązania do rodziny i pozostając zadowolonym z czegokolwiek, co przychodzi bez własnego wysiłku”.

Chociaż czynności, czy praktyka bhagavata-dharmy opisana w tym wersecie nie jest sama w sobie czystą bhakti, to jednak towarzyszy jej. Stąd też czynności te uważane są za podobne do towarzyszy lub parikarów bhakti. Jeśli usunelibyśmy bhagavad-bhakti z dwudziestu sześciu cech wymienionych powyżej przez Prabuddhę Muniego, wtedy nie miałyby one żadnego związku z Bhagavanem. Jedynie wtedy, gdy cechy te towarzyszą bhakti, ich podobieństwo do bhakti ma jakiś sens. Z tego też względu nazywa się je sanga-siddha-bhakti.

3. Svarupa-siddha-bhakti

Wysiłki ukonstytuowane całkowicie z uttama-bhakti

Wszystkie przychylne wysiłki (czeszta), takie jak śravana, kirtana, smarana itd., jak również przejawy duchowych uczuć, które występują począwszy od etapu bhavy, pozbawione całkowicie wszelkich pragnień oddzielonych od Śri Kryszny i wolne od wypaczenia dźnianą i karmą, nazywane są svarupa-siddha-bhakti. Innymi słowy, wszelkie wysiłki ciała, umysłu i słów, które odnoszą się do Śri Kryszny i są spełniane bez przerwy, wyłącznie i bezpośrednio dla Jego zadowolenia, nazywane są svarupa-siddha-bhakti.

Z tego też względu, w ramananda-samvada, rozmowie między Śri Ćaitanją Mahaprabhu, a Rajem Ramanandą, którą znaleźć można w Śri Ćaitanji-czaritamricie, zarówno aropa-siddha-, jak i sanga-siddha-bhakti, opisane zostały jako powierzchowne.

Karma

Wszelka smarta-karma, bądź też innymi słowy wszelka nitya-naimittika-karma (codzienne i okolicznościowe obowiązki) wspomniana w smriti-śastrach, jak również wszystkie rodzaje karma-miśra i dźniana-miśra-bhakti zostały zakazane poprzez użycie w wersecie słowa „karma”. Nie została jednak zakazana karma w znaczeniu czynności podjętych jako seva-pariczarja (służenie i zajmowanie się Panem) i tych, które są pomocne dla wykonywania bhadżanu. Z tego powodu, iż wszelkie czynności seva-pariczarji powiązane z bhadżanem zawierają się w znaczeniu słowa krysznanusilanam, nie mogą być nigdy zabronione.

Adi

W zwrocie dźniana-karmadi, słowo adi (które oznacza „i tak dalej”) odnosi się do phalgu-vairagyi (wyrzeczenia, które nie sprzyja bhakti), asztanga-yogi (ośmiostopniowego systemu jogi), praktyki ahyasa-yogi (powtarzającej się często medytacji na abstrakcyjnym duchu) tak, jak jest to opisane w sankhya-siastrach, i innych praktyk. Wszystkie są zakazane.

Anavrita

Godny uwagi jest tutaj inny temat. Dlaczego jest tak, iż w związku z dźnianą, karmą itd. zostało użyte słowo anavrita (niezakryty, niewypaczony) zamiast śunya (całkowicie pozbawiony). Zrobiono tak, by podkreślić, iż jedynie dźniana i karma, które wypaczają bhakti zostały zakazane w przeciwieństwie do dźniany i karmy dających jej życiodajny bodziec. Sadhaka nie mógłby nawet utrzymać się przy życiu w przypadku całkowitej nieobecności karmy i dźniany.

Bhakti może być wypaczona na dwa sposoby: (1) strach wynikający z tego, iż jeśli nie będę spełniał nitya-karmy (codziennych obowiązków rytualnych) stosownie do nakazów siastr stanę się przyczyną grzechu; i (2) przekonanie, iż dzięki wykonywaniu nitya-naimittika-karmy

(codziennych i okazjonalnych obowiązków) wyznaczonej w smriti-siastrach, osiągnie się upragniony cel w formie bhakti. Jeśli powodowany takowym przekonaniem ktoś z wiarą wykonuje wszelką nitya-naimittika-karmę myśląc, iż bez tego niemożliwe jest osiągnięcie bhakti, to taka karma wypacza bhakti.

Jeśli jednakże zaawansowany wielbiciel spełnia czasami wedyjskie rytuały, takie jak śraddha, czyli ofiarę dla przodków, lecz robi to bez szczególnego przywiązania do nich i głównie ze względu na konwenanse społeczne, nie jest to żadnym uszczerbkiem dla jego bhakti. Z tego powodu, iż wykonuje on te czynności nie pokładając wiary w to, iż bhakti jest od nich zależna, nie ma w tym żadnego wypaczenia śuddha-bhakti.

Zwrot krysznanusilana odnosi się tutaj po prostu do kryszna-bhakti. Został on użyty w wersecie dla szczególnego podkreślenia, iż bhakti winna być skierowana wyłącznie ku Śri Krysznie.

Gdziekolwiek wspomniane jest w Śrimad Bhagawatam, Narada-pańczaratrze i wszelkich innych bhakti-siastrach, słowo bhakti, odnosi się ono jedynie do bhagavad-bhakti. Znaczenie tego jest takie, iż słowo bhakti powinno się wiązać jedynie z inkarnacjami Pana w kategoriach wisznu-tattw.

5

Sancari-bhava-rupa

(trzydzieści trzy sancari-bhavas, czyli przejściowe wewnętrzne uczucia)

Sthaibhava-rupa

(stały sentyment w jednym z pięciu podstawowych ras: santa, dasya, sakhya, vatsalya lub madhurya)

Karya-rupa

(wysiłki manifestujące się jako efekt osiągnięcia bhavy [anubhavas sattvika-bhavas i gałęzie bhakti spełniane na etapie bhavy])

Sadhana-rupa

(wysiłki na etapie sadhany prowadzące do bhavy)

Cesta-rupa

(wysiłki)

ŚRI BHAKTI-RASAMRTA-SINDHU-BINDU

Krsnanusilana

Kultywowanie czynności dla Krsny

Bhava-Rupa

(duchowe sentymenty)

Prema-rupa

(prema, która rozwija się poprzez etapy sneha, mana, pranaya, raga, anuraga, bhava i mahabhava)

Premankura-rupa

(kiełkowanie premy to znaczy rati lub bhavy)

Nivrtti

(unikanie negatywnych czynności)

Pravrtti

(spełnianie pozytywnych czynności

---