WPROWADZENIE DO TEORII FIRMY

Zagadnienia te poświęcone są kształtowaniu wiedzy i praktycznych umiejętności podejmowania decyzji przez producentów. Wyjaśniają one główne motywy i kryteria decyzji optymalizacyjnych w zakresie:

• technologicznego optimum produkcji, tj. wyboru w zakresie substytucji czynników wytwórczych i wyboru najefektywniejszej technologii wytwarzania przy zastosowaniu technologii opartych na nakładach kapitału i pracy;

• kalkulacji przychodów, kosztów i zysków;

• optymalizacji kosztowej produkcji, tj. wyznaczania poziomów produkcji zapewniających minimum przeciętnych kosztów wytwarzania;

• wyznaczania tzw. progu rentowności, tj. poziomu produkcji zapewniającego pokrycie ekonomicznych kosztów produkcji;

• wyznaczania ekonomicznego optimum produkcji, tj. takiego poziomu produkcji, dla której zysk ekonomiczny jest maksymalny.

Czynniki produkcji:

• Praca

• Ziemia

• Kapitał

• Przedsiębiorczość - jest to chęć i zdolność do dostrzegania okazji osiągnięcia korzystnych wyników ekonomicznych przez przedsiębiorstwo (do uruchomienia i prawidłowego wykorzystania tych czynników potrzebny jest przedsiębiorca).

Przedsiębiorca - organizuje działalność firmy, najważniejsze jego funkcje to:

• Inicjowanie i uruchamianie działalności gospodarczej oraz różnego typu innowacji techniczno-organizacyjnych;

• Podejmowanie kluczowych decyzji związanych z funkcjonowaniem przedsiębiorstwa;

• Podejmowanie ryzyka związanego z prowadzeniem działalności gospodarczej oraz wprowadzaniem innowacji.

FIRMA (PRZEDSIĘBIORSTWO) - wyodrębniona organizacyjnie, ekonomicznie i prawnie jednostka gospodarcza, wytwarzająca dobra i usługi w procesie produkcyjnym, polegającym na efektywnym wykorzystaniu czynników wytwórczych w celu uzyskania zysku ekonomicznego.

RODZAJE PRZEDSIĘBIORSTW

We współczesnej gospodarce produkty i usługi dostarczane są przez przedsiębiorstwa zróżnicowane pod względem:

• Rozmiarów

• Form własności

• Struktury organizacyjnej

Rodzaj przedsiębiorstwa ze względu na liczbę zatrudnionych:

• Małe - zatrudnienie mniej niż 50 pracowników

• Średnie - od 51 do 250 pracowników

• Duże - ponad 250 zatrudnionych pracowników

Z punktu widzenia form własności wyodrębnia się przedsiębiorstwa:

• Prywatne (w tym przedsiębiorstwa stanowiące własność pojedynczych osób lub rodzin oraz spółki),

• Państwowe,

• Spółdzielcze,

• Komunalne

• Przedsiębiorstwa będące własnością pracowników.

Cechy przedsiębiorstwa prywatnego stanowiącego własność pojedynczej osoby lub rodziny:

• W małych przedsiębiorstwach właściciel jest często równocześnie kierownikiem;

• Część małych przedsiębiorstw opiera się często wyłącznie na pracy właściciela i jego rodziny, wiele małych przedsiębiorstw zatrudnia od kilku do kilkudziesięciu pracowników, a tylko nieliczne należą do przedsiębiorstw naprawdę dużych;

• Warunkiem uruchomienia działalności jest zgromadzenie kapitału początkowego;

• Zdolność do tworzenia silnej motywacji nakierowanej na realizowanie celów firmy;

• Elastyczne działanie i szybkie dostosowywanie się do zmian popytu;

• Nikła możliwość gromadzenia dużego kapitału, będącego w niektórych dziedzinach niezbędnym warunkiem ekspansji.

SPÓŁKI

Spółka - jest umową, na mocy której wspólnicy podejmują wspólną działalność gospodarczą i dążą do osiągnięcia wspólnego celu.

Wyróżnia się:

• Spółki cywilne, unormowane przepisami prawa cywilnego

• Spółki handlowe, których działanie reguluje kodeks handlowy

Spółka cywilna

• za zobowiązania spółki wspólnicy odpowiadają solidarnie całym swoim majątkiem osobistym, co oznacza, że w przypadku bankructwa spółki wspólnicy mogą stracić nie tylko wniesione udziały, ale także swój prywatny majątek, np. domy w których mieszkają;

• spółka cywilna nie posiada osobowości prawnej;

• spółka cywilna ma ograniczone możliwości powiększenia kapitału i zaciągnięcia kredytów na ekspansję firmy (ograniczenia te wynikają z dochodów firmy oraz majątku wspólników);

Spółki prawa handlowego

• spółki osobowe - jawne i komandytowe

• spółki kapitałowe - z ograniczoną odpowiedzialnością i akcyjne

Spółka osobowa - jest własnością co najmniej dwóch partnerów, którzy wnoszą odpowiedni kapitał, wspólnie prowadzą działalność gospodarczą, ponoszą ryzyko związane z tą działalnością, dzielą się osiągniętymi zyskami i odpowiadają za powstałe zobowiązania:

• spółka jawna - jest umownym zrzeszeniem dwóch lub więcej osób mających na celu wspólne prowadzenie przedsiębiorstwa zarobkowego we wspólnym imieniu wspólników, na zasadzie pełnej i solidarnej odpowiedzialności wszystkich wspólników.

• Spółka komandytowa - istotą jest występowanie dwóch rodzajów wspólników:

• komplementariuszy - odpowiadających za zobowiązania prawne i finansowe spółki całym swym majątkiem,

• komandytariuszy (wspólnicy bierni) - odpowiadają za zobowiązania spółki tylko do wysokości wniesionych udziałów, czyli do tzw. sumy komandytowej.

Spółki kapitałowe:

• spółka z ograniczoną odpowiedzialnością:

• wszyscy wspólnicy odpowiadają za zobowiązanie spółki tylko do wysokości wniesionych przez nich udziałów (pieniężnych lub rzeczowych);

• do powstania spółki niezbędne jest zawarcie umowy spółki w formie aktu notarialnego, wniesienie kapitału zakładowego, ustanowienie władz spółki, wpis do rejestru handlowego (KRS);

• władzami spółki są: zgromadzenie wspólników, rada nadzorcza lub komisja rewizyjna oraz zarząd;

• posiada osobowość prawną

• Spółka akcyjna:

• podstawą finansową spółki jest wniesiony przez wspólników kapitał w formie akcji;

• wszyscy wspólnicy odpowiadają za zobowiązanie spółki tylko do wysokości zakupionych akcji;

• spółka akcyjna posiada osobowość prawną;

• za bieżącą działalność spółki odpowiada zarząd na czele z prezesem;

• do władz spółki zalicza się również: radę nadzorczą

Przedsiębiorstwo spółdzielcze - powstaje jako dobrowolne zrzeszenie osób prowadzących wspólną działalność w imieniu swoich członków:

• członkowie spółdzielni mogą wnosić do niej udziały zarówno w postaci środków pieniężnych, jak również środków produkcji, np. ziemi;

• zarządzanie spółdzielnią odbywa się na zasadach samorządowych (zebranie członków spółdzielni jest najwyższą władzą, wybiera zarząd spółdzielni;

Przedsiębiorstwa państwowe:

• stanowią własność państwa;

• w niektórych krajach stanowią istotną część gospodarki, pomimo starań prywatyzacyjnych;

Spółki pracownicze:

• w całości lub w części mogą stanowić własność pracowników;

• akcje pracownicze, są akcjami preferencyjnymi, przyznawanymi pracownikom na dogodnych warunkach;

• ta forma własności początkowo została wprowadzona w Stanach Zjednoczonych i w Europie Zachodniej po II wojnie światowej;

• w Polsce pracownicy stają się współwłaścicielami prywatyzowanych przedsiębiorstw uzyskując część akcji na preferencyjnych warunkach (w latach 1990-1994 mogli nabywać do 20% akcji za połowę ich ceny rynkowej obowiązującej w pierwszym dniu emisji, a od 1995r. uzyskali prawo do bezpłatnego przejęcia 15% akcji) lub poprzez tworzenie spółek pracowniczych (przejmowanie przedsiębiorstw państwowych przez pracowników i zarząd w formie tzw. leasingu)

Zróżnicowanie przedsiębiorstw pod względem struktur organizacyjnych:

• małe firmy są z reguły zorganizowane w formie przedsiębiorstw jednozakładowych;

• duże i średnie przedsiębiorstwa mogą składać się z kilku zakładów lub oddziałów, czyli jednostek wyodrębnionych pod względem technologicznym, organizacyjnym i terytorialnym. Poszczególne zakłady mogę mieć niewielki stopień samodzielności ekonomicznej (zarządzane w sposób scentralizowany) lub też mogą działać jako względnie samodzielne podmioty gospodarcze (decentralizacja zarządzania)

FUNKCJA PRODUKCJI

Produkcyjność firmy - jest to zdolność do wytworzenia określonej wielkości produkcji przy wykorzystaniu określonych czynników wytwórczych, wyróżniamy:

• Produkcyjność krótkookresową - reakcja producenta na zmianę popytu rynkowego na oferowane przez firmę dobro poprzez zmianę czynnika pracy, w krótkim okresie nakłady niektórych czynników produkcji są stałe. Nie jest bowiem możliwe bardzo szybkie zwiększenie stanu wyposażenia firmy w budynki, budowle, maszyny i urządzenia produkcyjne. W krótkim okresie przedsiębiorstwo w celu zwiększenia produkcji może wprowadzić pracę w godzinach nadliczbowych lub na trzecią zmianę. W krótkim okresie czynnikiem zmiennym jest praca (L). Pojęcie czasu krótkiego nie jest pojęciem kalendarzowym.

• Produkcyjność długookresowa - uwarunkowana jest wykorzystaniem wszystkich czynników wytwórczych - poszukiwanie efektywnych metod wytwarzania. Wszystkie czynniki produkcji są zmienne. Długi okres dotyczy sytuacji, w których firmy dokonują istotnych zmian w skali działania (np. rozbudowa zakładu) lub wprowadzają nowe produkty.

FUNKCJA PRODUKCJI - wyraża techniczną zależność między rozmiarami produkcji a nakładami czynników wytwórczych (kapitał, praca).

• Prosta funkcja produkcji:

Q = f(K,L) (K≥0, L≥0)

gdzie:

Q = wielkość produkcji

K = wielkość nakładów kapitału (wartość zaangażowanego kapitału)

L = wielkość nakładów pracy (liczba zatrudnionych lub godziny pracy)

• Klasyczna funkcja produkcji (funkcja Cobba - Douglasa):

Q = AK^α L^β

gdzie:

A, α, β = parametry szacowane na podstawie próby statystycznej

Q, K, L = jak wcześniej

• Wieloczynnikowa funkcja produkcji:

Q = f(X₁, X₂, X₃, .... X_n)

gdzie:

X₁, X₂, X₃, .... X_n - kolejne zmienne przedstawiające nakłady różnych czynników produkcji, np. kapitał, praca, technologia, kultura organizacyjna, innowacyjność, know - how, itp.

PRODUKCYJNOŚC FIRMY W KRÓTKIM OKRESIE

AP = TP / L

PRODUKT PRZECIĘTNY (AP) - miara średniej wielkości produkcji przypadającej na jednostkę zaangażowanego czynnika produkcji.

MP = ΔTP / ΔL

PRODUKT KRAŃCOWY (MP) - miara przyrostu produkcji całkowitej z tytułu wzrostu nakładów danego czynnika produkcji.

Przykład:

L	TP	AP=TP/L	MP=ΔTP/ΔL
1	6	6	6
2	30	15	24
3	66	22	36
4	114	28,5	48
5	150	30	36
6	186	31	36
7	210	30	24
8	210	27	0
9	198	22	-12
10	150	15	-48

TP_max

TP ↑ ⇒ MP > 0

TP ↓ ⇒ MP < 0

TP max ⇒ MP = 0

PRAWO MALEJĄCEJ PRODUKCYJNOŚCI KRAŃCOWEJ - w warunkach zmienności tylko jednego czynnika produkcji, produkcja całkowita wzrasta w coraz słabszym tempie, tzn. produkcyjność krańcowa spada. Zwiększenie nakładów zmiennego czynnika wytwórczego (pracy) nie powoduje proporcjonalnego przyrostu produkcji

Prawo to zakłada, że wraz ze wzrostem nakładów danego czynnika produkcji (pozostałe bez zmian) maleje jego wydajność.

Jeżeli ilość nakładu danego czynnika rośnie (pracy), podczas gdy inne czynniki pozostają bez zmian, to zostanie osiągnięty taki punkt (MP =max), powyżej którego każda kolejna jednostka tego czynnika (kolejny zatrudniony) dawać będzie coraz mniejsze przyrosty produkcji

PRODUKCYJNOŚC FIRMY W DŁUGIM OKRESIE

Do najważniejszych długookresowych decyzji przedsiębiorstwa należą decyzje dotyczące:

• Skali prowadzenia działalności gospodarczej (rozmiarów produkcji) - zwiększenie nakładów czynników produkcji prowadzi do wzrostu rozmiarów produkcji. Jednakże podwojenie wszystkich czynników produkcji nie musi oznaczać że produkcja także wzrośnie dwukrotnie;

• Lokalizacji - w długim okresie firma może zmienić lokalizację, co w istotnym stopniu może wpływać na koszty produkcji, np. ze względu na różnice w cenie ziemi, kosztach materiałów, surowców, energii;

• Wyboru techniki (metody) wytwarzania - w długim okresie wszystkie czynniki produkcji są zmienne, firma może więc wybierać technologie, z jakich chce korzystać, jaką fabrykę wybudować, w jakie maszyny ją wyposażyć, jaki proces produkcji należy zastosować (zautomatyzowany, tradycyjny), decyzje dotyczące wyboru metod wytwarzania mają długotrwałe konsekwencje, ponieważ gdy fabryka zostanie wybudowana i maszyny zainstalowane, stają się one na wiele lat źródłem kosztów stałych.

Firma maksymalizująca zysk będzie chciała wybrać taką kombinację czynników produkcji, która pozwoli uzyskać określony poziom produkcji przy możliwie najniższych nakładach czynników produkcji. Kwestię tę można wyjaśnić wprowadzając pojęcie:

• Izokwanty - krzywej jednakowego produktu,

• Izokoszty - linii jednakowego kosztu.

IZOWKWANTA IQ (linia jednakowego produktu) - krzywa nieliniowa, skupiająca wszystkie kombinacje zaangażowania kapitału i pracy jako czynników produkcji, dające ten sam poziom produkcji.

IQ₁

Nakład kapitału -K IQ₂

IQ
₃

Nakład pracy -L

Cechy izokwant:

• Im wyżej izokwanta oddalona od początku układu współrzędnych, tym większą obrazuje produkcję;

• Izokwanty nigdy nie mogą się przecinać;

• Mają ujemne nachylenie, czyli zwiększenie nakładu jednego czynnika jest możliwe tylko przy ograniczeniu nakładu drugiego czynnika;

• Są wypukłe względem początku układu współrzędnych - zmniejszenie nakładów kapitałowych o jednostkę, wymaga zwiększenia nakładów pracy o więcej niż jednostkę (praca staje się coraz gorszym substytutem kapitału);

• Tworzą mapę izokwant;

Stosunek dodatkowych nakładów kapitałowych do uzyskanej z ich zastosowania oszczędności pracy nazywamy krańcowa stopa substytucji - MRTS

-ΔK MP_L

MRTS = ------------ = ---------------

Δ L MP_K

MRTS - mierzy relacje, w jakich jeden czynnik wytwórczy zastepuje drugi przy określonej wielkości produkcji

IZOKOSZTA (KRZYWA JEDNAKOWEGO KOSZTU - IC) - krzywa liniowa, skupiająca wszystkie kombinacje zaangażowania kapitału i pracy jako czynników produkcji, możliwe do zrealizowania przy danym poziomie kosztów całkowitych.

Nakład kapitału -K

IC₁

IC
₂

IC₃

Nakład pracy -L

OPTYMALNA KOMBINACJA CZYNNIKÓW PRODUKCJI

Miary produkcyjności:

TP = f (K,L)

AP = TP / L

MP = ΔTP / ΔL

ZYSK (Π) - nadwyżka przychodów firmy nad kosztami całkowitymi.

Π = TR - TC

PRZYCZODY CAŁKOWITE I MARGINALNE

Przychody całkowite (Total Revenue) - TR - suma przychodów uzyskanych ze sprzedaży dóbr i usług w danym okresie, czyli:

TR = P • Q

Przychody przeciętne (Average Revenue) - AR - są ceną otrzymywaną przeciętnie za wszystkie sprzedane jednostki, czyli:

AR = TR : Q = (P • Q) : Q = P

Przychody marginalne (Marginal Revenue) - MR - miara przyrostu przychodów całkowitych z tytułu wzrostu poziomu produkcji, czyli:

MR = ΔTR : ΔQ

19

Nakład Pracy (L)

Nakład Kapitału (K)

IZOKOSZTA

IZOKWANTA

AP_max

MP=0

---