I.1. Podaj cechy wskazujące, że człowiek jest istotą społeczna. Wyjaśnij, na czym polega proces socjalizacji i omów jego fazy.

Człowiek jest istotą społeczną, ponieważ:

1. Jego rozwój jest nierozerwalnie związany ze społeczeństwem ( do prawidłowego rozwoju niezbędni są ludzie)

2. Realizuje swoje potrzeby, żyjąc w społeczeństwie;

3. Kształtuje swoja wiedzę o świecie dzięki innym ludziom, którzy przekazują mu tradycję, reguły zachowania. Wiadomości o życiu

4. może realizować swoje potrzeby, funkcjonując w społeczeństwie;

5. w dzięki swojemu działaniu może wpływać na otaczającą go rzeczywistość

Socjalizacja to proces rozwoju społecznego człowieka, kształtowania

jego osobowości, przekazywania systemu wartości, norm, wzorców

zachowań obowiązujących w społeczeństwie oraz umiejętności

niezbędnych dorosłemu człowiekowi w odgrywaniu przez niego równych ˝-

ról społecznych. Dokonuje się to poprzez oddziaływanie środowiska - społecznego, na przykład rodziny, grupy rówieśniczej na jednostkę

,

Wyróżnia się dwa etapy socjalizacji;

-pierwotną,- która odbywa się w dzieciństwie, głównie pod wpływem rodziny,

a później grupy rówieśniczej,

- wtórną, która trwa całe dorosłe życie dokonuje się pod wpływem instytucji społecznych. Na tym etapie jednostka ma duży wpływ na kształtowanie samego siebie

I.2. Wyjaśnij pojęcie grupa społeczna i omów typologię (klasyfikację) grup społecznych

Grupa społeczna to przynajmniej dwie, trzy osoby, które Łączą rozmaite więzi i które

mają świadomość wspólnych wartości, zbliżone poglądy, cele przekonania. Więzi te mają

wpływ na wzajemne kontakty członków tej grupy oraz na ich kontakty z innymi członkami innych - grup, wobec których mają poczucie odrębności

I.3. Odnosząc się do klasyfikacji (piramida) Abrahama Maslowa omów potrzeby człowieka i ich hierarchię.

. Potrzeby człowieka

Potrzeba to poczucie braku czegoś. Wprowadza ono organizm w nieposiadany stan i stanowi motywację dziabania zmierzającego do wypełnienia tego braku. Może to być odczuwany brak warunków do utrzymania - organizmu przy życiu, na przykład brak jedzenia, wody, powietrza, czy też poczucie braku akceptacji, - bezpieczeństwa, miłości. Większość z tych potrzeb człowiek może zaspokoić tylko w relacji z innymi ludźmi.

Amerykański psycholog Abraham Maslow zaproponował następujący podział potrzeb:

Od góry

5- samorealizacji- na przykład tworzenia, poznawania, zdobywania

umiejętności, wiedzy, piękna

4- szacunku - na przykład potrzeba uznania przez otoczenie, podziwu,

poczucie, że jest się potrzebnym

3- przynależności - na przykład potrzeba przyjaźni,

miłości, akceptacji, odmienności

2- bezpieczeństwa - na przykład opieki, stabilizacji warunków życia,

potrzeba ładu i porządku

1-fizjologiczne - na przykład potrzeba zaspokajania głodu,

pragnienia, wypoczynku, snu

I.4. Wyjaśnij na przykładach pojęcie struktura społeczna

Struktura społeczna to elementy, z których składa się społeczeństwo

na przykład grupy, zbiorowości - warstwy, klasy, zawody, instytucje społeczne -

oraz występujące między nimi zależności. Najważniejszą cechą struktury społecznej jest jej hierarchiczne* uporządkowanie, które wynika ze zróżnicowanego dostępu różnych grup społecznych do takich dóbr jak bogactwo, władza czy edukacja.

1) Struktura demograficzna - podział społeczeństwa ze wzglądu na wiek, płeć i miejsce za mieszkania -. Biorąc pod uwagę kryterium wieku

mówimy o jednostkach w wieku przedprodukcyjnym - do 17 roku życia, produkcyjnym

- od 18 do 59 lat w przypadku kobiet oraz od 18 do 64 lat w przypadku mężczyzn i poprodukcyjnym - powyżej 60 - 65 roku życia).

2) Struktura zawodowa - podział społeczeństwa ze względu na wykonywane zawody

3) Struktura warstwowa - podział społeczeństwa ze względu na warstwy społeczne,

obejmujące - osoby o podobnym stylu życia, wykształceniu, wpływie na władzy czy prestiżu*. Przykładem takiej warstwy jest inteligencja, którą charakteryzuje wyższe wykształcenie, zainteresowanie kulturą wysoką

4) Struktura klasowa - podział społeczeństwa

ze względu na status majątkowy. Najczęściej wyróżnia się trzy klasy społeczne:

w klasa wyższa - obejmuje właścicieli dużych przedsiębiorstw oraz wysokie kadry kierownicze;

w klasa średnia - obejmuje średnich i drobnych przedsiębiorców, kierownictwo niższego i średniego

szczebla, specjalistów, ludzi wolnych zawodów oraz wykwalifikowanych robotników

w klasa niższa - obejmuje osoby słabo wykształcone, wykonujące prace niewymagające specjalistycznych kwalifikacji

I.5. Wyjaśnij, co oznacza pojęcie społeczeństwo, naród, świadomość narodowa. Wskaż różnice w znaczeniu pojęć patriotyzm, nacjonalizm, internacjonalizm.

Społeczeństwo to historycznie ukształtowana forma życia zbiorowego ludzi, połączonych przez wspólne terytorium, instytucje, formy działania i wartości kulturowe. Charakterystyczne dla takiego społeczeństwa jest poczucie odrębności w stosunku do innych zbiorowości

Naród to duża, niesformalizowana grupa społeczna, którą łączy tradycja, kultura, historia oraz tożsamość, czyli poczucie odrębności od innych narodów.

Członkowie narodu mają świadomość narodowa, czyli poczucie przynależności do narodu i poczucie więzi z jego członkami.

Patriotyzm - to postawa społeczno-polityczna oparta na miłości

do swego kraju i jego tradycji przy równoczesnym poszanowaniu innych tradycji narodowych i kultur. Patriota czuje się odpowiedzialny za swój kraj i jest przywiązany do jego tradycji, ale jego uczucia nie wynikają z poczucia wyższości wobec innych narodów

Nacjonalizm - postawa społeczno-polityczna uznająca dobro narodu za najwyższą wartość łączącą się często z poczuciem wyższości swojego narodu wobec innych. Zdaniem nacjonalistów tożsamość narodowa jest najważniejszym elementem tożsamości

jednostki, a obowiązki jednostki wobec narodu są ważniejsze

od zobowiązań wobec innych grup społecznych.

Internacjonalizm - sposób postrzegania świata, według którego prawa człowieka, ludzkie życie i godność są ważniejsze od podziałów narodowych. Internacjonalizm zakłada, że nie ma żadnych zasadniczych różnic między narodami. Konsekwencją tego podejścia jest zwalczanie nacjonalizmu, rasizmu, faszyzmu, nazizmu, antysemityzmu i innych form nietolerancji, w tym patriotyzmu, który (według widzenia socjalistów oraz anarchistów) jest jedynie zawracaniem głowy zwykłemu człowiekowi, ma on jak najbardziej podporządkować i zniewolić człowieka, poprzez wpajanie człowiekowi "miłości i wierności wobec kraju", lojalności wobec władzy, nacjonalizmu, kultu państwa, itd. - tak aby całkowicie podporządkować człowieka władzy oraz jej aparatowi - policji, rządowi, elitom itd. Stał się on również na przestrzeni ostatnich 150 lat swoistym manipulatorem dla klas rządzących, które wykorzystują go jako płaszcz ochronny dla własnych, niecnych interesów. (wojny, interwencje...)

I.6. Które ze zjawisk społecznych jest Twoim zdaniem, największym zagrożeniem dla społeczeństwa polskiego?

Patologie społeczne - zjawiska szkodliwe i negatywne - występują w każdej społeczności. Oczywiście, dotyczą zdecydowanej mniejszości, jednakże mają silny wpływ na postawy społeczne funkcjonujące w danym środowisku. Samobójstwo (także myśli samobójcze) jest najrzadziej rozpoznawalnym zachowaniem dewiacyjnym, a także stosunkowo częstym zjawiskiem społecznym - w 2005 roku w wyniku udanej próby samobójczej zginęło w Polsce ponad cztery i pół tysiąca osób (ponad 70% samobójców to mężczyźni). Boimy się mówić o samobójstwie głośno, zostawiamy bliskich samobójców samym sobie. Dlaczego? Postawy społeczne wobec samobójstwa zmieniają się na przestrzeni dziejów, zależą od kultury, a jakiej żyjemy. W cywilizacyjnym kręgu chrześcijaństwa samobójstwo jest uznawane za grzech śmiertelny (w średniowieczu nieudaną próbę samobójczą karano śmiercią na mękach), ale nie zawsze - nie, jeżeli czyn ten jest wynikiem działania diabła, depresji, stresu, innych zaburzeń psychicznych lub poświęcenia (patrz: niektórzy męczennicy i asceci). Zarówno judaizm, islam, jak i prawosławie zgodnie potępiają samobójstwo; według największych religii świata życie człowieka może zakończyć tylko sam Bóg. Pojmowane we współczesnych, polskich kategoriach prawnych, samobójstwo (próba) nie jest czynem zabronionym; przestępstwem natomiast jest nakłanianie do samobójstwa lub pomoc w popełnieniu samobójstwa oraz nie udzielenie pomocy osobie próbującej je popełnić.

II. Demokracja

II.1.Wyjaśnij, co oznacza pojęcie prawa człowieka.
Omów ich genezę i podział na generacje. Scharakteryzuj katalog najważniejszych indywidualnych praw człowieka i wskaż, w jaki sposób możesz dochodzić w Polsce respektowania swoich praw.

1. Pojęcie i uzasadnienie praw człowieka

Mówiąc o prawach człowieka, mówimy o określonych uprawnieniach, które są należne człowiekowi. W ogólnej dyskusji na temat praw człowieka, powszechnie przyjmuje się, że pojęcie „prawo” używane jest nie dla oznaczenia prawa przedmiotowego, przez które rozumie się rozporządzenie wydane przez prawowitą władzę dla dobra społecznego, ale dla oznaczenia prawa podmiotowego, przez które najogólniej na terenie filozofii prawa rozumie się opartą o prawo normę , możność podejmowania decyzji, ich realizacji oraz możliwość domagania się odpowiednich świadczeń ze strony innych przedmiotów. W najogólniejszym ujęciu prawa człowieka definiowane są jako prawa podmiotowe, które przysługują człowiekowi na płaszczyźnie publiczno-prawnej. Prawa człowieka nie ograniczają się do sfery prawa państwowego, nie dotyczą jedynie udziału w życiu politycznym państwa. Do praw publicznych należą także prawa ekonomiczne, społeczne, kulturowe.

2. Podstawa i kategorie praw człowieka

Cechy charakterystyczne praw człowieka wskazują, że podstawa tych praw „tkwi” w samym człowieku, w jego człowieczeństwie, posiadającym element cielesny i duchowy. Godność osoby jest wyznacznikiem absolutnej i integralnej koncepcji praw człowieka. Pojęcie absolutności oznacza, że przysługujące jednostce uprawnienia są nienaruszalne i niezbywalne i przysługują wszystkim bez wyjątku ludziom. Integralność oznacza, że mimo różnych generacji praw wszystkie one stanowią nierozerwalną jedność i całość, a tym samym wszystkie one w jednakowym stopniu należne są osobie.

Wymienia się trzy generacje praw człowieka: wolnościowe, społeczne i solidarnościowe.

W pierwszych chodzi o płaszczyznę kulturową (np. wolność poszukiwania prawdy, wyrażania opinii), społeczno-gospodarczą (np. twórczości społecznej), polityczną (np. wolność do zapatrywań politycznych), małżeńsko-rodzinną (np. wychowania dzieci), religijną (np. wyrażania wiary, sprawowania kultu).

W drugich chodzi o cały zespół szczegółowych uprawnień np. do pracy, własności, udziału w dochodzie, wyżywienia, mieszkania korzystania dorobku kulturowego.

W kategorii praw solidarnościowych chodzi o prawa, które wymagają solidarnej współpracy społeczeństwa. Dzięki współpracy mogą być one zagwarantowane społeczeństwu (prawo do życia, pokoju, czystego środowiska, powszechnego używania dóbr…).

3. Powszechna Deklaracja Praw Człowieka

II.2. Wyjaśnij pojęcie demokracja. Wskaż zasady, na jakich opiera się współczesna demokracja. Wymień główne cechy państwa demokratycznego oraz wymień wartości (cnoty obywatelskie), którymi powinien kierować się obywatel państwa demokratycznego.

Demokracja jest to forma ustroju państwa , w którym uznaje się wolę większości obywateli, jako źródło władzy przyznaje się wszystkim obywatelom kłopoty i prawa polityczne zapewniające im udział w sprawowaniu władzy. Najprościej mówiąc jest to władza ludu. Demokratyczne państwo jest państwem prawa, które realizuje zasady suwerenności i narodu i podziału władzy. Oczywiście prawidłowe funkcjonowanie państwa demokratycznego nie mogło by się odbyć oczywistych zasad obyczajowych tj. racjonalność, tolerancja dla innych, poglądów, obyczajów, gustu i wszelkich humanistycznych elementów.

Państwo demokr. jako szkielet swojego funkcjonowania stawia 4 podstawowe wartości są to: sprawiedliwość,

Wolność, równość, porządek.

Wartości te są bardzo ważne dla tego typu działania systemu demokratycznego. Demokracja to ustrój polityczny, w którym władza państwowa spoczywa w rękach wszystkich obywateli.

.

II.3. Omów rolę opinii publicznej i środków masowego przekazu w państwie demokratycznym

Przez opinię publiczną rozumie się zwykle publicznie wyrażane poglądy przez obywateli dotyczące istotnych problemów społecznych i politycznych. Najczęściej za głos opinii publicznej uznajemy stanowisko zajmowane przez większość obywateli. Jeśli znaczące grupy obywateli mają odmienne poglądy w tej samej sprawie, mówimy, że opinia publiczna jest podzielona.

Najczęściej dla określania opinii społecznej w jakiejś sprawie, sięga się do badań sondażowych. Polegają one na tym, że losowo dobrana grupa reprezentatywna dla regionu, kraju, zawodu, odpowiada na zestaw pytań. Metody statystyczne pozwalają nie tylko stwierdza z dużą dozą prawdopodobieństwa, co się sądzi w danej sprawie, ale również analizować związki między pochodzeniem społecznym, wiekiem czy politycznymi sympatiami a opinią badanego. „Próbka” w badaniu sondażowym powinna być reprezentatywna ale i stosunkowo duża. Zakłada się, że im większa, tym mniejsze prawdopodobieństwo błędu pomiaru.

W kształtowaniu opinii publicznej dużą rolę odgrywa telewizja. W krajach europejskich od dwóch do ponad czterech godzin telewizji dziennie. Opinia publiczna przeżywa czasami nagłe zwroty w skutek spektakularnych wydarzeń, niekiedy aranżowanych czy prowokowanych przez polityków.

Bezpośrednio na nasze przekonania mają wpływ liderzy opinii, osoby cieszące się zaufaniem i zainteresowane sprawami publicznymi. Istotne znaczenie mają także postawy środowiska społecznego, z którym jesteśmy związani.

Największymi ośrodkami badania opinii publicznej są Centrum Badania Opinii Publicznej (CBOP), Ośrodek Badania Opinii Społecznej (CBOS), Pracownia Badań Społecznych (PBS), Instytut Badania Rynku i Opinii Publicznej (SMG/KRC), Ipsos-Demoskop. Ośrodki stosują różne techniki badawcze. Najpopularniejsze to wywiad kwestionariuszowy (przeprowadza go ankieter, zadając te same pytania wszystkim badanym) i ankieta (rozsyłana, rozdawana itp. - odpowiedzi wypisuje sam badany). Chcąc poznać nie tylko statystyczny rozkład opinii, ale także dowiedzieć się czegoś więcej o poglądach obywateli, przeprowadza się badania jakościowe - wywiady pogłębione (rozmowa z badanym na określone tematy , bez ścisłego kwestionariusza) i wywiady fokusowe (grupowe, skupione na jednym problemie)

II.4. Scharakteryzuj ustroje polityczne współczesnych państw dokonując podziału państw ze względu na reżim polityczny oraz system partyjny

II.5.Wyjaśnij, na czym polegała demokratyzacja ustroju Polski dokonana po 1989 roku.

. Przywrócono tradycyjna nazwę państwa- rzeczpospolita Polska. Uchwalono 23. kwietnie 1992r. ustawy konstytucyjne o trybie przygotowania uchwalenia Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej. Dawna inteligencja straciła elitarność, ponieważ pojawiła się wielka grupa nowej tzw. Inteligencji panującej.
Nastąpiła masowa migracja ludności wiejskiej do miast, wzrosła liczebnie klasa robotnicza Nastąpiło przejścia
od zasady jednolitej władzy państwowej do podziału władzy
- od monopolu partii komunistycznej do konstytucyjnych gwarancji dla pluralizmu politycznego
- od państwa prerogatywnego z obowiązującą zasadą praworządności socjalistycznej do państwa prawa

II.6. Wyjaśnij pojęcie polityka, myśl polityczna, ideologia polityczna, doktryna polityczna, program polityczny

Polityka definiuje się ogół działań , które są związane z dążeniem do zdobycia i utrzymania władzy państwowej, jej wykonywaniem, a także z wytyczeniem kierunku rozwoju państwa polityczna

MYŚL POLITYCZNA - całokształt historycznie wyrażanych poglądów i przekonań dotyczących wszystkich przejawów aktywności ludzi w ich związkach z państwem, polityką i interesami różnych grup społecznych

IDEOLOGIA - zbiór wartości, zasad i dyrektyw postępowania, będących podstawą i uzasadnieniem dla zbiorowych (grupowych) działań politycznych

PROGRAM  POLITYCZNY - całokształt innowacyjnych propozycji i projektów stanowiących podstawę dla aktywności partii politycznych i stowarzyszeń obywatelskich w celu przebudowy różnych segmentów rzeczywistości społecznej (taktyka)

DOKTRYNA  POLITYCZNA - jest teoretycznym zbiorem sądów, twierdzeń i przekonań dotyczących zasadniczo problemów państwa, polityki i prawa, uporządkowanym celowościowo (strategia)

III. Ustrój polityczny Rzeczypospolitej Polskiej

III.1. Wyjaśnij pojęcie konstytucja. Wymień polskie (historyczne) konstytucje i wskaż te, które można uznać za demokratyczne. Na podstawie Konstytucji RP z 2 kwietnia 1997 r. dokonaj ogólnej charakterystyki ustroju Naszego państwa (budowa konstytucji, zasady ustroju zawarte w konstytucji, źródła ustrojowe zaczerpnięte z innych systemów)

konstytucja - akt prawny, o najwyższej mocy prawnej w państwie, co wyraża się w szczególnym trybie jej uchwalania i zmiany oraz w nazwie,
określający zasady ustroju państwa, suwerena i sposoby wykonywania przezeń władzy, podstawowe prawa, wolności i obowiązki jednostki oraz zawierający postanowienia dotyczące trybu zmiany swoich norm. (ta definicja konstytucji eliminuje konstytucje niepełne i elastyczne)

Konstytucja RP z 2 kwietnia 1997 r. (fragmenty)

Art. 96.

1. Sejm składa się z 460 posłów.

2. Wybory do Sejmu są powszechne, równe, bezpośrednie i proporcjonalne oraz odbywają się w głosowa-

niu tajnym.

Art. 97.

1. Senat składa się ze 100 senatorów.

2. Wybory do Senatu są powszechne, bezpośrednie i odbywają się w głosowaniu tajnym. […]

Art. 127.

1. Prezydent Rzeczypospolitej jest wybierany przez Naród w wyborach powszechnych, równych, bezpo-

średnich i w głosowaniu tajnym.

2. Prezydent Rzeczypospolitej jest wybierany na pięcioletnią kadencję i może być ponownie wybrany tylko

raz.

3. Na Prezydenta Rzeczypospolitej może być wybrany obywatel polski, który najpóźniej w dniu wyborów

kończy 35 lat i korzysta z pełni praw wyborczych do Sejmu. Kandydata zgłasza co najmniej 100 000 oby-

wateli mających prawo wybierania do Sejmu.

4. Na Prezydenta Rzeczypospolitej wybrany zostaje kandydat, który otrzymał więcej niż połowę waż-

nie oddanych głosów. Jeżeli żaden z kandydatów nie uzyska wymaganej większości, czternastego dnia

po pierwszym głosowaniu przeprowadza się ponowne głosowanie.

5. W ponownym głosowaniu wyboru dokonuje się spośród dwóch kandydatów, którzy w pierwszym gło-

sowaniu otrzymali kolejno największą liczbę głosów. Jeżeli którykolwiek z tych dwóch kandydatów wycofa

zgodę na kandydowanie, utraci prawo wyborcze lub umrze, w jego miejsce do wyborów w ponownym

głosowaniu dopuszcza się kandydata, który otrzymał kolejno największą liczbę głosów w pierwszym gło-

sowaniu. W takim przypadku datę ponownego głosowania odracza się o dalszych 14 dni.

6. Na Prezydenta Rzeczypospolitej wybrany zostaje kandydat, który w ponownym głosowaniu otrzymał

więcej głosów. […]

III.2. Wymień organy władzy ustawodawczej w Polsce, omów rolę, organizację i funkcjonowanie sejmu i senatu.

III.3. Wymień organy władzy ustawodawczej w Polsce oraz omów funkcje parlamentu.

III.4. Omów podstawowe zasady prawa wyborczego obowiązującego w Polsce.

III.5. Wyjaśnij pojęcie partia polityczna i system partyjny. Przedstaw typologię partii politycznych dokonując ich podziału ze względu na strukturę i charakter działania.

III.6. Wyjaśnij pojęcie partia polityczna i system partyjny. Przedstaw partie polityczne współczesnej Polski dokonując ich typologii (podziału) ze względu na program polityczny

---