Doktryny polityczne.
Czasy dawne-Starożytność.
Sposoby podejścia do państwa zmieniały się w czasie.
Klasyczne ujęcie polityki.
Grecja:
Oddzielenie myśli o państwie i społeczeństwie od religii.
Problem wcześniejszych - religia - polityka nie rozróżniano ich, były dla nich elementem wierzeń, była myśl religijna.
Grecy- oddzielili religie od polityki -dokonali tego sofiści.
Sofiści- (V w.p.n.e), ruch głównie edukacyjny, nazwą pochodzi od słowa „sofia”(z gr. Mądrość). Platon pisał o nich wyłącznie źle.
III zasady:
-laicyzm- zeświecczenie, dokonali laicyzacji pojęć społeczno-politycznych, co oznacza, że zagadnienia społeczno-polityczne rozpatrywali w oderwaniu od dogmatów religijnych.
-racjonalizm- kierowanie się rozumem, człowiek za pomocą rozumu sam może rozwiązywać problemu społeczno-polityczne(wymyślali właściwe rozwiązania ustrojowe).
a) związany był z przemianami społecznymi-sofiści.
b) „Jak dojść do wniosku?” -odpowiada na pytanie.
-relatywizm- względność, utożsamia coś do czego, powinny być oceniane. Coś do czegoś. Ocena taka nie ma charakteru bezwzględnego.
a) ocena rozwiązań społeczno-politycznych zależy od skutków jakie wywołują.
b) będzie brali jakiś miernik i w stosunku do niego będziemy oceniać.
Protagoras z Abdery-ojciec sofistyki, za kryterium oceny uznał dobro człowieka i „człowiek jest miarą wszechrzeczy”.
Polityka- sposób zapewnienia właściwego mechanizmu-stąd się wzięło państwo.
Sofizm- nie jest jeszcze tym, czym my nazywamy doktrynę polityczną. To sposób patrzenia na politykę, potrafią wyciągać skrajnie odmienne wnioski.
a) „Państwo jest efektem umowy ludzi”- najlepszy element ustroju arystokratyczny.
b) 2 natury ludzkie nie mogą być sobie równe.
Platon- 427 p.n.e -347 p.n.e
Filozofia- idealizm obiektywny
-świat w którym żyjemy stanowi odwzorowanie świata doskonałego.
-filozof dzięki instytucji i spekulacjom myślowym może poznać ów świat doskonały.
-świat można poznać dzięki intuicji i przemyśleniom-rozumowi.
-świat doskonały zawiera pierwowzory wszystkiego co występuje w naszym świecie-istot, bytów, rozwiązań.
-z tym, że w świecie doskonałym występują w idealnej postaci- w naszym świecie są one zdegenerowane.
-w świecie doskonałym możemy odnaleźć np. idealnego człowieka.
-idealne rozwiązanie społeczne i idealna państwo.
Platon przedstawia nam swoją wizję takich doskonałych rozwiązań pod nazwą idealne polis-idealne państwo Platona.
Społeczeństwo stanowi coś w rodzaju organizmu doskonałego. Każdy w nim spełnia odpowiednią funkcję.
Ludzie podzieleni są na III kategorie:
-tych którzy pracują
-tych którzy wojują - za czasów Platona każda z tych warstw jest konieczna
-tych którzy rządzą
Podział ten zdeterminowany jest charakterem jednostki!
a) pracujący- kierują się potrzebami i namiętnościami.
b) wojujący- kierują się odwagą i dumą.
c) rządzący- kierują się mądrością.
Charakter człowieka zależy od jego duszy:
-dusza żelazna-nastawia nas ku zaspokajaniu potrzeb.
-dusza srebrna(impulsywna)- kieruje się odwagą i dumą.
-dusza złota(inteligencja)-warunkuje mądrość.
Podział ludzi jest zupełnie naturalny, każda klasa jest potrzebna dla właściwego funkcjonowania społeczeństwa(konieczna jest harmonia tych elementów). Osoby, które pracują- dusza żelazna- za pomocą swojej pracy utrzymują społeczną elitę- tych którzy wojują i tych którzy rządzą. W zamian za to mają zapewnione bezpieczeństwo i sprawiedliwy porządek społeczny.
Elita przechodzi staranny proces wychowawczy mający ją przygotować do sprawowania władzy.
Nauka trwa od 17 do 50 roku życia.
17-20 ćwiczenia fizyczne
20-30 studia ogólne
30-35 studia filozoficzne
35-50 praktyka polityczna
Dopiero po 50-tce człowiek staje się mędrcem i jest dopuszczany do sprawowania władzy.
Koncepcja komunizmu elit:
Elity muszą się całkowicie poświęcać dla dobra państwa:
-nie mogą zakładać rodziny
-nie mogą posiadać dóbr materialnych
Platon konstruuje ten system by odebrać władzy jej przywileje. Ma to zapewnić stabilność rządów). Największym niebezpieczeństwem dla państwa są bowiem ludzkie namiętności- rządza posiadania. Władza jest dla dobra społeczeństwa.
-Kościół Katolicki na idei Platona.
Arystoteles
(384 r.p.n.e - 327 p.n.e), najwybitniejszy uczeń Platona, inaczej niż Platon patrzy na świat. Odrzucił Idealizm Platona, badał rzeczywistość poszukując doskonałości w istniejącym świecie(w funkcjonujących rozwiązaniach społeczno-politycznych).
Wnioski:
- w świecie panuje odwieczny porządek(harmonia), powszechny ład w którym rzeczy i ludzie mają swoje miejsce. Arystoteles określił to mianem prawa natury.
-mędrzec powinien badać prawa naturalne oraz badać i odkrywać jego prawidła -według Arystotelesa należy to czynić poprzez wyciąganie ogólnych wniosków z otaczającej go rzeczywistości.
-człowiek jest z natury istotą społeczną - ludzie z natury swej nie żyją samotnie, jesteśmy istotami społecznymi.
-Państwo jest naturalnym tworem najlepiej zaspokajającym materialne i duchowe potrzeby człowieka.
-społeczeństwo powinno być zorganizowane hierarchicznie
-każdy powinien realizować przynależne jego naturze funkcje społeczne - Arystoteles popierał niewolnictwo - wyciągał wnioski o charakterze ogólnym poprzez obserwację rzeczywistości.
Obserwujemy świat jaki widzimy i uznajemy go za doskonały i przedstawiamy to światu - rozumowanie indukcyjne.
-władza powinna być sprawowana w sposób umiarkowany
-rządzący powinni rządzić w interesie ogółu
-realizacja zasad prawa natury w państwie stanowi gwarancję sprawiedliwości.
W ten sposób Arystoteles dokonał identyfikacji prawa natury z doskonałością - człowiek będzie mógł w pełni realizować się w państwie rządzonym prawami natury
Klasyczna myśli polityczna dąży zatem do wypracowania koncepcji doskonałego ustroju.
Myśliciele tego okresu są przekonani, że jest to możliwe do urzeczywistnienia-można na ziemi stworzyć doskonałe państwa.
Można stworzyć państwo szczęśliwe(terra felix).
Terra- ziemia, państwo
Felix- szczęście
Jak można to zrobić? Można polepszyć charakter człowieka-mądrość, dobro, sprawiedliwość muszą zatriumfować nad przemocą, niezgodą, żądzą władzy.
Myśl chrześcijańska:
Św. Augustyn(Aurelian) identyfikuje doskonałość z Bogiem. Tworzy wizję państwa Bożego- Civitas Dei.
Św. Augustyn opiera swoją doktrynę na koncepcjach Platońskich.
Św. Tomasz z Akwinu uznaje, że prawo natury-Prawo Boże władcy(politycy) powinni je realizować.
Opera on swoją doktrynę na koncepcjach Arystotelesa.
A zatem polityka ma do spełnienia cele moralne: szerzyć sprawiedliwość.
Klasyczny ideał polityki: (tak na politykę patrzono co najmniej do wieku XV).
-Państwem rządzi władca będący jednocześnie mędrcem traktującym rządy jako posłannictwo.
-Ideą przewodnią rządów jest czynienie sprawiedliwości, czyli realizacja zasad naturalnego porządku.
-Społeczeństwo jest zorganizowane hierarchicznie. Każdy zajmuje w nim miejsce do którego został przez naturę powołany.
-Człowiek(jednostka w społeczeństwie) dąży do doskonałości - zbawienia, mądrości.
Ergo: W zorganizowanym zgodnie z prawami natury państwie, pod sprawiedliwymi rządami władcy, w harmonijnym społeczeństwie człowiek może wieść życie do którego został powołany przez naturę(przez Boga).
Cecha doktryny: idealizm.
Liberalizm
(najważniejsza doktryna)
I. Geneza liberalizmu
Liberalizm wyrasta z odrzucenia klasycznych założeń polityki.
Niccolo Machiavelli (1469-1527); Włoch, Floreńczyk, filozof, pisarz społeczny, polityczny, historyk i dyplomata florencki. Wyznaje realizm polityczny, uważa, że należy zarzucić pytania o to jak być powinno i stawiać pytania jak jest.
a) właściwe pytanie o człowieka brzmi-jacy ludzie są?
Jak wygląda natura człowieka, czy jesteśmy bardziej skłonni do dobrego czy złego.
b) pytanie o naturę człowieka brzmi-jaki człowiek jest naprawdę?
Tezy: Człowiek jest z gruntu zepsuty, bardziej skłonny do złego niż Dorego. Polityka musi uwzględniać ten fakt.
c) właściwe pytanie o państwo- to nie pytanie jaki ustrój jest doskonały, ale jaki najskuteczniej pozwoli realizować zamierzone cele?
Machiavelli wybiera ustrój rzymski, gdyż zapewniał stabilność rządów, bezpieczeństwo, porządek, gwarantuje swobody obywatelskie.
Celem polityki nie jest realizacja ideału(doskonałego człowieka i państwa) ale dążenie do realizacji interesów, stworzenie państwa, najlepiej zaspokajającego potrzeby, zapewniającego ład, porządek, bezpieczeństwo).
Machiavelli oddziela politykę od filozofii i religii, polityka nie służy dłużej do osiągania celów moralnych.
Kryterium oceny polityki jest skuteczność, a nie sprawiedliwość.
Konsekwencja: Machiavelli, koncentruje się na technikach rządzenia. Jak w danej sytuacji politycznej osiągnąć zamierzone cele? Jak rządzić ludźmi?
Machiavelli jest autorytetem słynnego i kontrowersyjnego traktatu o sprawowaniu władzy pod tytułem El Principe(Książe).
Tomasz Hobbes (1588-1679)- angielski filozof, autor traktatu pt. Lewiatan, w którym dowodzi, że jedynym sposobem uniknięcia zła, jakie spotyka ludzi żyjących w tzw. stanie natury, jest zawarcie umowy przekazującej. Nieograniczoną, absolutną władzę w ręce suwerena. Mówi o polityce w służbie natury człowieka.
a) Naturę człowieka tworzą jego potrzeby i namiętności. Wizja człowieka pragnącego, namiętnego, zachłannego(gorącego).
b) Rozum podpowiada jak te pragnienia i namiętności osiągnąć(zaspokoić).
Cele państwa(polityki): poprzez zgłębienie ludzkiej natury- odkrycie prawdziwych, ponadczasowych pragnień człowieka i ich zaspokojenie. Prawo ma być tak skonstruowane, by jak najlepiej odpowiadać na potrzeby człowieka. Ma służyć jego interesom.
Taką prawdziwą potrzebą człowieka dla realizacji, której stworzył państwo jest poczucie bezpieczeństwa.
Państwo powinno być tak zorganizowane by zabezpieczyć człowieka przed innymi ludźmi, pozwolić mu w spokoju realizować jego interesy.
Hobbes jest zwolennikiem autorytaryzmu.
II. Liberalizm Klasyczny
John Locke (1632-1704)-ojciec liberalizmu. Locke za Machiavellim i Hobbesem uznaje, że polityka ma służyć osiąganiu celów realnych.
Jaka jest natura człowieka?
Człowiek rodzi się z pewnymi właściwościami(skłonnościami). Prawem jego natury jest strach o własne życie, chęć bycia wolnym i dążenie do posiadania mienia. W sposób naturalny będzie powyższych praw bronił.
Stąd Locke wywodzi naturalne prawa człowieka:
-prawo do życia
-prawo do wolności
-prawo do własności
-prawo od obrony powyższych praw
Stan natury: wszyscy jesteśmy:
-wolni(możemy robić co chcemy)
-równi(każdy ma do tego prawo)
Jak żyć podpowiada rozum:
-nie szkodź innym
-respektuj ich naturalne prawa
Efekt: stan natury winien być, zasadniczo jest stanem wolności i pomyślności
Ale: ten stan rzeczy jest niebezpieczny, gdyż nie możemy być pewni swych praw
Wniosek: życie w stanie natury choć zasadniczo szczęśliwe, jest życiem w „ustawicznym niebezpieczeństwie”.
Naturalne ludzkie skłonności będące podstawą ludzkiej egzystencji mogą dla człowieka być niebezpieczne.
Rozum podpowiada:
-lepiej precyzyjnie określić co komu wolno
-lepiej by ktoś obiektywnie wymieniał sprawiedliwość
Ludzie zatem organizują się tworząc tym samym społeczeństwo. Społeczeństwo z kolei wytwarza władz, czyli zadaniem władzy(państwa) jest ochrona praw natury.
Wnioski:
-człowiek i jego natura są pierwotne-państwo jest wtórne(w stosunku do człowieka)
-człowiek posiada prawa. Z natury nie są one nadawane przez państwo
-państwo powstało, bo jest to dla ludzi korzystne(ludzie uznali za rozsądne by tworzyć państwo)
-państwo służy do zabezpieczenia naturalnych praw człowieka.
Zakres uprawnień władzy(wg. Locke):
-wydawanie ustaw z sankcjami za naruszenie praw naturalnych, w tym i kary śmierci-władza ustawodawcza.
-użycie siły społeczności do wykonywania tych praw-władza wykonawcza
-używanie siły przeciwko zagrożeniu z zewnątrz-władza federacyjna
Ważne: władza polityczna jest tylko jedną z użytecznych instytucji wytworzonych i funkcjonujących dla dobra ludzi w wolnym społeczeństwie
-są też inne(np. gminy religijne, korporacje uniwersyteckie, spółki handlowe).
-mają one inne cele niż władza i są od władzy niezależne
Uwaga! Władza Polityczna jest niebezpieczna-dysponuje wszak siłą, środkami przymusu.
Stąd pomysł: władze należy odpowiednio podzielić. Najważniejsze jest oddzielenie funkcji prawodawczej od wykonawczej- „tylko ten podział zapewni obywatelom wolność, państwu praworządność, a organom skuteczność działania”.
John Locke stał się ojcem koncepcji podziału władzy.
Adam Smith (1723-1790) Szkot, liberalizm ekonomiczny.
Wizja człowieka:
Homo Economicus- człowiek to istota kierująca się interesem, indywidualnym poczuciem własnego interesu znajdującego się w świecie.
Wizja gospodarki:
-bogactwo narodu powstaje na wolnym rynku
-zapewnienie wolności gospodarczej jest aksjomatem dobrobytu
-sprzeczności między interesem jednostki a interesem ogółu rozwiązuje „niewidzialna ręka rynku”.
Wizja państwa i władzy:
-stanowią one konsekwencje spontanicznego rozwoju stosunków międzyludzkich
-państwo miało usankcjonować porządek społeczny(chronić własność i stosunki między ludźmi, gwarantować bezpieczeństwo).
Państwo a gospodarka:
-zadaniem państwa jest ochrona wolnego rynku
Interwencja w gospodarkę:
-jedynie utrzymywanie urządzeń i instytucji publicznych, prowadzenie robót publicznych w dziedzinach, w których zbyt małe dochody powodują, że zaangażowanie prywatnych przedsiębiorców jest nieopłacalne
-państwo ma być „tanie”- wielkość rządu winna być dostosowana do zamożności obywateli- „najlepszy podatek, to ten którego w ogóle nie pobrano”.
III. Liberalizm tryumfujący(wolność i demokracja).
Jeremy Bentham (1748-1832) twórca utylitaryzmu. Charakterystyczny dla niego jest skrajny indywidualizm: realnie istnieją tylko jednostki(ludzi), społeczeństwo to jedynie agregat jednostek, twór sztuczny. Zatem realnie istnieją tylko interesy jednostek-interes społeczny, tu suma interesów składających się na nie jednostki.
Wizja człowieka:
-człowiek jest rządzony dwoma bodźcami: przyjemnością i przykrością
-utylitaryzm-dobrem, wartością jest to, co jest pożyteczne, to co nam pomaga osiągnąć przyjemność i unikać przykrości
Utylitarna Etyka Benthama- „jak najwięcej szczęścia dla jak największej liczby ludzi”. W ujęciu egoistycznym: dąż do osobistego szczęścia, działaj zgodnie z własnym interesem, w ten sposób powiększasz ilość dobra w świecie.
Wizja państwa:
-poprzez racjonalne ukształtowanie stosunków społecznych państwo ma zapewnić obywatelom jak najwięcej szczęścia. Jak? Państwo chroni indywidualną przedsiębiorczość, gwarantuje pewność egzystencji i poszanowanie własności(zatem funkcja ochronna).
Wizja ustroju demokratycznego: twórcą był James Mill. „Rządzący zawsze są skłonni nadużywać swej władzy”. -w imię własnego interesu w demokracji rządzący maja te same interesy w rządzeniu. Zatem: demokracja jest ustrojem gwarantującym realizację interesów rządząnych.
Bentham: znieśmy pozostałości ustroju feudalnego(monarchię, Izbę Lordów), liberalizujmy prawo wyborcze.
Rządy reprezentacyjne najlepszą gwarancją wolności.
Twórca: James Mile
Rozpowszechnił je: Bentham
Na czym polega błąd Benthama? Nie widzi on sprzeczności interesów w społeczeństwie tego, że nie wszyscy korzystają z dobrodziejstw liberalizmu.
IV. Liberalizm demokratyczny
John Stuart Mill (1806-1873)- Geneza liberalnej nauki o wolności
Trzy wymiary wolności:
a) tzw. „wolność wewnętrzna”: „wolność od”- (sfery, gdzie nie wolno jednostce niczego narzucać), wolność sumienia, myśli, uczuć, wyrażanie uczuć. Państwo nie ingeruje w sfery człowieka.
b) tzw. „wolność zewnętrzna”: „wolność do”- (możność czynienia czegoś samodzielnie), wolność swobodnego działania - wyboru, podjęcie aktywności, itd.
c) wolność zrzeszenia się (jako prawo aktywnego uczestnictwa w życiu politycznym.
Wizja społeczeństwa: wizja podzielonego społeczeństwa, pełnego sprzecznych interesów. Dwie wielkie klasy: pracujący i żyjący z owoców pracy (tych pierwszych jest więcej i zagrażają wolności jednostki).
Wizja człowieka: „jednostka zagubiona w tłumie”.
Podstawowy dylemat- jak zabezpieczyć prawa jednostki w społeczeństwie masowym? Poprzez odpowiednie ukształtowanie zasad ładu społecznego: „Należy przemyśleć mechanizmy społeczne określające pozycje jednostki w społeczeństwie”.
W praktyce oznacza to zmianę podejścia, przesunięcia akcentów: z rozważań o istocie i pożytkach, wolności na rozważanie o dopuszczalnych jej graniach( „krzywda innych, dobro ogółu”), ale najważniejsze antidotum na sprzeczność interesów społecznych ma stanowić „prawdziwa demokracja”. Mechanizm demokratyczny może rozładować napięcia społeczne.
Jak ma to działać? Należy stworzyć społeczną formę uzgadniania interesów. Forum ma stanowić parlament, tam w drodze uzgodnień pomiędzy interesami ma dochodzić do zawierania kompromisów społecznych.
W dziedzinie politycznej oznacza to:
Maksymalnie zdemokratyzować prawa wyborcze. Tak by wszystkie interesy znalazły się w parlamencie i uczestniczyły w kompromisie społecznym. Jest to warunek prawidłowego działania systemu.
Ale demokracje trzeba wspierać(wizja państwa aktywnego). Powinno ono podejmować inicjatywy społeczne zmierzające do zapewnienia powszechnej oświaty i minimum godziwej egzystencji. Jednie bowiem jednostka wyedukowana i niecierpiąca głodu może być czynnym obywatelem.
Powinno ono ingerować w życie gospodarcze wspierając słabszych i przedsiębiorczość(chodzi o ochronę wolnego rynku, wsparcia ducha przedsiębiorczości, rozładowania napięć społecznych).
Cel: Krzewienie postaw obywatelskich
Sposób: liberalizm po raz pierwszy godzi się na ograniczenie wolności( w tym gospodarczej) na rzecz ideałów społecznych. W krótkim czasie powstaje nurt tworzący ideologiczną podbudowę tego zwrotu: liberalizm socjalny.
Liberalizm Socjalny
-teza o nowej kategorii wolności - „wolność od niedostatku”.
-teza o stopniowej ewolucji form życia społecznego(postępie społecznym).
Leonard Hobhouse (1861-1929) -społeczny wymiar własności, społeczny wymiar wolności, wolność nie oznacza prawa czynienia tego co chce. To prawo do wolności takiej samej jaką posiadają wszyscy inny członkowie społeczeństwa.
Efekt: nie ma wolności bez ograniczenia przez prawo. Prawo i wolności są ze sobą nierozłącznie powiązane. Z jednej strony prawo ogranicza tez innych „w postępowaniu z nią wedle ich woli”.
Wizja społeczeństwa: społeczeństwa nie jest agregatem autonomicznych jednostek, stanowi wspólnotę. Człowiek jest jej częścią i to co ma oraz kim jest zawdzięcza tej wspólnocie.
Społeczny wymiar własności: własność jest dobrem społecznym. Nie uzyskalibyśmy jej, nie moglibyśmy się nią cieszyć, gdyby nie dorobek innych ludzi i ochrona ich ze strony instytucji społecznych.
W konsekwencji: Społeczeństwo ma prawo domagać się zapłaty za spełnienie funkcji. Ten kto się wzbogacił powinien spłacać dług zaciągnięty wobec społeczeństwa.
Społeczna funkcja państwa: państwo jest traktowane jako reprezentant wspólnoty. Powinien zapewnić sprawiedliwe korzystanie z dorobku wspólnego(sprawiedliwy podział dóbr).
Funkcja redystrybucyjna państwa
John Maynard Keynes (1883-1946), kapitalizm sterowany.
Pytania:
-dlaczego gospodarka kapitalistyczna nie zlikwidowała bezrobocia i ubóstwa.
-dlaczego następują kryzysy gospodarcze?
Odpowiedź: jest to efekt naturalnych, wewnętrznych sprzeczności tkwiących w gospodarce wolnorynkowej.
Można je przezwyciężyć odpowiednio ingerując w życie gospodarcze - wizja tzw. kapitalizmu społecznego. Należy stymulować popyt. To „nakręca gospodarkę”. Stały wzrost konsumpcji powinien doprowadzić do stałego wzrostu gospodarczego. Jak?
Mechanizm: Państwo sztuczne pobudza inwestycję. To doprowadza do zwiększenia zatrudnienia i płac, a w konsekwencji konsumpcji. Pojawia się popy, na który przedsiębiorcy odpowiadają zwiększeniem produkcji: gospodarka zaczyna się rozwijać.
Instrumenty inwestycyjne:
-pośrednie (kredyty, polityka stóp procentowych, polityka podatkowa).
-bezpośrednie (inwestycje własne, np. roboty publiczne).
Skąd pieniądze:
-z przychodów państwa (podatki, cła, akcyzy, itd.)
-z deficytu budżetowego (zadłużenie państwa).
Państwo może inwestować z kredytu, który będzie spłacać następne pokolenie.
Dogmat:
Odpowiednie sterowanie parametrami gospodarczymi przynosi korzyści:
-gospodarcze (stały wzrost gospodarczy)
-społeczne (likwidacja bezrobocia i ubóstwa oraz rozładowanie napięć społecznych).
V. Doktryna państwa dobrobytu
Podstawa polityczna: zagrożenie totalitaryzmem
Podstawa ekonomiczna: keynesizm
Podstawowy cel: zapewnienie powszechnego dobrobytu.
Dobrobyt rozumie się szeroko i indywidualistycznie
1. Zapewnienie bezpieczeństwa socjalnego-pełne zatrudnienie, minimum socjalne, ubezpieczenia rentowe, emerytalne i zdrowotne, pomoc dla rodzin niepełnych, kobiet w ciąży, itd.
2. Uznanie pełni podmiotowości obywatelskiej i społecznej-nie tylko pełnia wolności, ale też zniesienie wszelkich barier społecznych i zakaz jakiejkolwiek dyskryminacji(ze względu na narodowość, rasę, pochodzenie, wyznanie, majątek, płeć, wiek niepełnosprawność, itd.)
3. Prawo do uczestnictwa w dorobku cywilizacyjnym-edukacja, korzystanie z dóbr kultury, bezpieczeństwo i higiena pracy, materialny standard życia.
Taki dobrobyt uznany zostaje za cel polityki państwa, a więc działalność państwa powinna być nakierowana na jego ustawiczną realizację.
Jednocześnie obywatel uzyskuje indywidualne prawo(roszczenie) do realizacji na jego rzecz zdobyczy państwa dobrobytu.
Obywatel ma prawo żądać pieniędzy, a państwa ma obowiązek jego żądania spełnić. -roszczenie obywatela.
Konsekwencja społeczno-polityczna:
Przyjęcie przez państwo kierownictwa w zakresie planowania rozwoju społeczno-ekonomicznego społeczeństwa.
Gunnar Myrdal i John Kenneth Galbraith- ekonomiści, laureaci nagrody Nobla “człowiek pod czułą opieką państwa od narodzin do śmierci”.
Konsekwencje gospodarcze:
Omnipotencja państwa w dziedzinie zarządzania gospodarką.
Uzasadnienie stanowi keynesizm.
Cele: utrzymanie koniunktury, stałe podnoszenie płac, polityka pełnego zatrudnienia, ale też wyrównywanie szans i urzeczywistnienia sprawiedliwości społecznej.
Środki: planowanie gospodarcze, zamówienia publiczne, kredyty, polityka podatkowa, ale też roboty publiczne i racjonalizacja(lub państwowa kontrola) podstawowych gałęzi przemysłu i usług socjalnych.
Przykłady działania państwa dobrobytu:
Duńczycy wprowadzi zasadę, że jeżeli ktoś straci pracę, to dostanie przez rok tyle samo ile zarabiał.
VI. Neoliberalizm
Równolegle z rozwojem doktryny socjal-liberalnej i koncepcji państwa dobrobytu rozwija się koncepcja do niej przeciwna.
1936- Walter Lipmpmann wydaje książkę „Dobro społeczeństwa” w której przedstawił krytykę założeń liberalizmu socjalnego.
(zaprzeczenie dogmatów socjal-liberałów)Punktem wyjścia tej krytyki jest niewiara w postęp ludzkości. Lippmann podkreślał, że społeczeństwo nie kieruje się rozsądkiem, nie dąży ku postępowi, społeczeństwo kieruje się stereotypami.
Przykładem jest pojęcie tzw. opinii publicznej.
Efekt: Lippmann żąda powrotu do starego rozumowania wolności i zaprzecza wizji jednostki jako elementu kolektywu.
„Mrówki żyją życiem kolektywnym, człowiek żyje życiem indywidualnym”.
1938r. - w Paryżu spotykają się zwolennicy Lippmanna, Collogne Lippmann- powstanie Międzynarodowe Centrum Badań dla Odnowy Liberalizmu oraz Stowarzyszenie Mont Pelenin.
Myśliciele neoliberalizmu:
Ludwig von Mises (urodził się we Lwowie, był Żydem) prezentuje krytykę gospodarki planowanej. Jedynym regulatorem rynku może być mechanizm cenowy.
Mechanizm cenowy-określa relację między środkami a celami; potrzebami a możliwościami, kapitałem a siłą roboczą. Interwencja państwa może go jedynie rozregulować doprowadzając do załamania gospodarczego.
To interwencjonizm państwa w okresie Wielkiej Wojny (I wojna światowa) i zaraz po jej zakończeniu. Oraz rozdmuchany powojenny konsumpcjonizm(kredyty bez pokrycia stymulujące popyt), czyli załamanie mechanizmu równowagi cenowej doprowadziły do wielkiego kryzysu.
Friedrich August von Hayek (1899-1992) swoje wywody rozpoczyna od krytyki pojęcia sprawiedliwość społeczna. Sprawiedliwość społeczna to nonsens-jest pojęciem podobnym do pojęcia „moralny kamień”(zatem nie jest pojęciem błędnym-jest pojęciem nonsensownym).
Krytyka założeń państwa dobrobytu:
Hayek jest przeciwny wszelkim reformom społecznym ulepszającym istniejący stan rzeczy. Powód? Brak wiary w potęgę ludzkiego rozumu-człowiek nie jest w stanie racjonalnie zaprogramować i kierować procesami społecznymi, gdyż nie jest w stanie ogarnąć wszystkich konsekwencji.
Odwrotne założenie socjal-liberałów określa mianem: „błędu myślenia kartezjańskiego”.
Postęp to wolność- postęp dokonuje się przez przypadek, jest efektem naturalnych procesów, nie należy więc im przeszkadzać(ingerować w procesy gospodarcze).
Przykładem rozwoju nowych technologii:
Żadne państwo nie wymyśliłoby komputerów osobistych, Internetu, telefonów komórkowych itd. To wolność gospodarcza nam je daje.
A zatem:
Wizja państwa prawa-państwo i stanowione przez nie prawo nie powinno mieć jakiegokolwiek celu do realizacji.
Powinny jedynie wyznaczać prawne normy działania jednostki; czyli zapewniać możliwość realizacji tych celów, które ludzie sami uznają za istotne dla siebie.
Jednocześnie Hayek wyraża nieufność w tym względzie w stosunku do polityków(demokracji). „Pozostawić prawo w rękach wybranych reprezentantów, to jak pozostawić pod opieką kota słoik śmietany”.
Lepsze byłyby rządy gerontokracji(rządy starców).
Milton Friedman (1912-2006) wybitny ekonomista, laureat nagrody Nobla, publicysta. Mówił o liberalizmie ekonomicznym ab novum(od nowa).
Uważa, iż wszystkie procesy społeczne można opisać w kategoriach ekonomicznych (prawo popytu i podaży).
Konsekwencja: Należy zostawić ludziom pełną swobodę-niech we wszystkich sferach naszego życia zatriumfuje wolny rynek!
Wniosek: Każda ingerencja w życiu społeczne i gospodarkę ze strony państwa zawsze obraca się przeciwko ludziom. Uwolnienie rynku w każdej dziedzinie przynosi korzyści całemu społeczeństwu- najlepszym regulatorem procesów społecznych jest niewidzialna ręka rynku.
Praktyczne urzeczywistnienie idei:
1979-Margaret Thatcher
1980-Ronald Reagan.
Socjalizm -druga po liberalizmie doktryna XX wieku.
1. Nazwa doktryny:
Nazwa socjalizm wywodzi się od łacińskiego słowa sociare co oznacza łączenie się ludzi, stąd rzeczownik socialis odnoszący się do związku między ludźmi, w końcu societas czyli społeczeństwo.
Sama nazwa socjalizm pojawia się w I poł XIX w. na określenie doktryny reprezentującej interesy rolników i zmierzającej do urzeczywistnienia „sprawiedliwości społecznej”.
2. Prehistoria socjalizmu:
Prapoczątków socjalizmu można się dopatrywać już w starożytności i wtedy to obserwujemy(jeszcze osobno) dwa elementy, które później połączone będą stanowić zasadniczy zrąb doktryny socjalistycznej.
a) idea solidaryzmu Wspólnoty-jej źródłem jest myśl wszecznochrześcijańska- a dokładnie założenia doktrynalne i organizacyjne, na których oparły się pierwszy gminy chrześcijańskie. Oparte one były na idei braterstwa wszystkich jej członków; odpowiedzialność całej wspólnoty za losy wiernych, w tym na obowiązek pomocy ubogim, upośledzonym przez los.
Założenia te wywodzono z nauki i życia Jezusa, nakazywał on miłość wszystkich bliźnich nauczał, że zbawienie nie zależy od majątku. Przemawiał do najuboższych i wiódł życie pozbawione dóbr materialnych. Taka podstawa Jezusa, jak i pierwszych Chrześcijan jaskrawo kontrastowała z realiami społeczno-politycznymi w państwach chrześcijańskich, które ukształtowałby się po upadku Rzymu. Stąd idee te w okresie średniowiecza i renesansu stanowiły podstawę ideologii buntu przeciw zastanemu ustrojowi społeczno-politycznemu(przeciw możnym).
Głosiły je radykalne ruchu ludowe buntujące się przeciw feudalizmowi(głosiły one powrót do prawdziwych założeń wynikających z pisma świętego).
Ruchu Heretyczne:
~X w. Bogumiłowie w Bułgarii
~XI w. Pateria w Północnych Włoszech(ruch ?)
~XIII w. Waldensi we Francji(mieli te same założenia co Pateria).
~XV w. Husyci w Czechach
~XVI w. powstanie chłopskie w Niemczech
~XVI w. Diggerzy w Anglii
Ich cechami wspólnymi były:
-nastawienie religijne(oparcie ideologii na religii chrześcijańskiej).
-oskarżenie feudałów i Kościoła o odejście od ideałów chrześcijaństwa.
-hasło powrotu do życia zgodnego z naukami Jezusa.
W ten sposób pod hasłami religijnymi pojawiły się idee o charakterze socjalnym.
b) wizja doskonałego społeczeństwa-koncepcja miała charakter elitarny(w przeciwieństwie do idei solidaryzmu wspólnoty)-chodziło o charakterystyczne dla klasycznej myśli politycznej poszukiwania doskonałego ustroju.
Początków tej idei można dopatrywać się już u Platona w jego koncepcji idealnego Polis.
Przypomnijmy: Platon uważał istniejące rozwiązania ustrojowe(te, które rozwinęły się naturalnie w społeczeństwie za złe. Jednocześnie sam obmyślił rozwiązania lepsze, tworząc wizje ustroju doskonałego.
W doktrynach politycznych powyższą ideę nazywa się Utopizmem.
Nazwa ta wywodzi się do greckiego u topos czyli „miejsce którego nie ma”.
Tę właśnie nazwę-utopia-renesansowy myśliciel Tomasz Morus nadał wymyślonej przez siebie wyspie, której ustrój wymyślił.
W okresie renesansu aż po wiek XIX tworzenie utopi było bardzo popularne, np. Państwo słońca Campanelli czy Nowa Atlantyda Bacona.
Ich cechami wspólnymi były:
-odrzucenie istniejących rozwiązań ustrojowych
-zastąpienie ich rządami rozumu
-odrzucenie hierarchii społecznych
-idea równości ludzi, której towarzyszyła wspólna praca i brak zróżnicowana majątkowego
-idea solidaryzmu wspólnoty
-wizja doskonałego społeczeństwa
Szczególnie istotną rolę w rozwoju idei utopizmu odegrał oświecony racjonalizm
Myśliciele tacy jak Rousseau, Claude Helweciusz, czy Holbach uznali, że człowiek rodząc się jest „tabula rasa”- niezapisaną kartą. Jego zachowanie i poglądy kształtuje dopiero środowisko społeczne, w którym żyje
Stąd wniosek: „człowiek jest produktem środowiska”.
Jeśli człowiek jest zły, zepsuty, nieszczęśliwy to jest to efekt niewłaściwych rozwiązań społecznych, w ramach których żyje. Zwłaszcza istnienie władzy(przymusu), hierarchii społecznych i własności wypaczają naturę człowieka. Jeśli natomiast wprowadzi się właściwe rozwiązania społecznie stanie się dobry, szczęśliwy i życzliwy dla innych.
Stąd utopie oświeceniowe nabierają wyraźnie charakteru komunistycznego(Meslier, Morelly).
Socjalizm utopijny
Dokonał on syntezy dwóch powyższych nurtów(pod koniec XVIII w. i pierwszej połowie XIX w.). Jednocześnie zawierał elementy nowe związane z powstaniem kapitalizmu, migracją chłopów do miast i powstania klasy robotniczej.
Myśliciele:
-Claude Henri Saint-Simon
-Charles Fourier
-Robert Owen.
Cechy charakterystyczne:
-Utopie tych myślicieli nie są już nakierowane na stworzenie doskonałego państwa tylko na poprawę społecznej sytuacji robotników.
-Brak już tutaj odwołań do chrześcijaństwa-zostają one zastąpione ideałami sprawiedliwości społecznej.
-Istotnym elementem jest nacisk na efektywność nowych ustrojów
(mają one zlikwidować wady i niesprawiedliwość kapitalizmu, a jednocześnie być efektywne ekonomiczne).
Socjalizm naukowy
Myśliciele:
-Karol Marks
-Fryderyk Engels
Założenie:
Rozwój ludzkości podlega prawom, które można zbadać i opisać metodami naukowymi.
Marks był przekonany, że poznał mechanizmy tych przemian i dzięki temu może określić kierunki rozwoju historycznego.
Podstawową rolę w zakresie rozwoju odgrywają STOSUNKI PRODUKCJI. Te zaś stanowią wzajemne relacje pomiędzy siłami wytwórczymi, środkami produkcji i właścicielami środków produkcji.
Środki produkcji = to co jest potrzebne do wytwarzania dóbr (ziemia, narzędzia, maszyny).
Siły wytwórcze = ci, którzy wytwarzają dobra (chłopi, rzemieślnicy, robotnicy).
Właściciele środków produkcji =feudałowie, kapitaliści, ale też rzemieślnicy.
Nie są to elementy stałe - środki produkcji ulegają ciągłej zmianie, co powoduje zmianę w siłach wytwórczych i sytuacji właścicieli środków produkcji, a w konsekwencji zmienia to obraz całego społeczeństwa.
Marks zakładał, że państwo i istniejące w nim prawo zostały stworzone przez właścicieli środków produkcji dla ochrony ich interesów. Zmianę w stosunkach produkcji zmieniają zatem również państwo.
Przy czym:
-proces rozwoju społecznego dokonuje się w drodze przechodzenia zmian ilościowych w jakościowe
-przejścia te odbywają się skokowo.
Przykład:
W ustroju feudalnym właścicielami środków produkcji byli feudałowie, siły wytwórcze to chłopi, a podstawowe środki produkcji to ziemia i narzędzia rolnicze.
Ale w tym ustroju tkwią już zalążki nowego ustroju-kapitalizmu- Istnieje burżuazja produkująca dobra materialne w manufakturach dzięki pracy robotników.
Zmiany w środkach produkcji powodują, że taka produkcja staje się coraz bardziej dochodowa - wzrasta zatem bogactwo i znaczenie burżuazji, zwiększa się liczba robotników kosztem chłopstwa - coraz więcej kapitalizmu w feudalizmie
Gdy ilość elementów kapitalistycznych przekracza pewną wartość krytyczną następuje zmiana ustroju z feudalnego na kapitalistyczny.
Przy czym zmiana ma charakter rewolucyjny(skok)- władze w państwie przejmuje burżuazja wprowadzając nowe dobre dla siebie prawa.
Opierając się na powyższym schemacie Marks i Engels ułożyli fazy rozwoju ludzkości w kolejno następujące po sobie formacje ustrojowe.
a) wspólnota pierwotna
b) państwo niewolnicze
c) państwo feudalne
d) państwo kapitalistyczne
e) państwo socjalistyczne
Z politycznego punktu widzenia najważniejsza była konstatacja, że rozwój kapitalizmu prowadzi do narastania sprzeczności pomiędzy interesami kapitalistów i robotników, a to z kolei prowadzi nieuchronnie do rewolucji socjalistycznej. Jej skutkiem będzie przejęcie środków produkcji przez robotników w ten sposób nastąpi „koniec historii” - siły wytwórcze staną się właścicielami środków produkcji.
Ideologia marksistowska w połowie XIX w. staje się główną ideologią powstającego wówczas ruchu robotniczego.
Dwa nurty w ruchu socjalistycznym w drugiej połowie XIX w.
Rozwój gospodarczy w drugiej połowie XIX w. przynosi polepszenie bytu robotników w najbogatszych państwach kapitalistycznych
Nauka Marksa nie sprawdza się.
Dwa modele reakcji ruchu socjalistycznego na to wyzwanie:
a) Część działaczy proponuje osiągnięcie celów ruchu socjalistycznego nowymi metodami
-poprzez reformę państwa kapitalistycznego. Za pomocą metod politycznych (uczestnictwo w wyborach i sprawowanie władzy) chcą podwyższać pensje robotników, wprowadzać osłony socjalne, upowszechniać oświatę itd.
b) Inni nadal stoją na gruncie nauki marksistowskiej - chcą obalić państwo kapitalistyczne metodami rewolucyjnymi. Modyfikują jedynie metody działania politycznego.
Ad 1).
Najznamienitszym przedstawicielem pierwszej grupy był Edmund Bernstein.
Rewizja marksizmu:
-Rozwój kapitalizmu przynosi wzrost zamożności robotników. Oznacza to, że coraz większa część pracy robotnika trafia do niego w postaci płacy.
-Polityczne przywileje burżuazji kurczą się - demokratyzacja pozwala poprzez zmiany w prawie na realizację w państwie interesów robotników (ustawodawstwo pracy, ubezpieczenia społeczne).
Wniosek: Nie ma zatem zapowiadanego przez Marksa nasilenia konfliktu kapitaliści-robotnicy.
Walka klasowa ulega złagodzeniu.
Reformizm:
-Przemiany powyższe mogą doprowadzić do stopniowego przekształcenia się państwa kapitalistycznego w socjalistyczne.
-Klasa robotnicza powinna odstąpić od ideałów rewolucyjnych
-Powinna zorganizować się w partie polityczne i na drodze parlamentarnej dążyć do reform socjalnych.
Ad 2).
Drugie podejście prezentuje Włodzimierz Lenin.
Rewizjonizm osłabia rewolucyjne nastawienie klasy robotniczej
Tymczasem rewolucja jest jedyną metodą obalenia kapitalizmu.
Koncepcja „najsłabszego ogniwa” - odpowiadała na pytanie gdzie przeprowadzić rewolucję
Lenin twierdził, że Marks mylił się co do tego, że rewolucja rozpocznie się w najbardziej rozwiniętym państwie kapitalistycznym(np. USA, Niemcy) - uważał, że rewolucję należy rozpocząć w państwie będącym „najsłabszym ogniwem łańcucha państw kapitalistycznych”. Takim państwem jest Rosja.
Rewolucja i partia komunistyczna:
-Robotnicy żyjący w państwie kapitalistycznym nie wytworzą sami z siebie świadomości rewolucyjnej.
-Rewolucję musza przeprowadzić socjaliści-rewolucjoniści w imieniu klasy robotniczej. W tym celu należy zorganizować partię rewolucyjną, która wszelkimi środkami będzie dążyć do przeprowadzenia rewolucji.
-Świadomość rewolucyjna robotników zostanie wytworzona po zwycięstwie rewolucji.
Dyktatura proletariatu:
-Państwo zawsze ma charakter represyjny - klasa panująca rządzi we własnym interesie.
-Po rewolucji taki charakter musi też mieć państwo robotników, dążące do likwidacji pozostałości poprzednich ustrojów.
-Takie państwo Lenin nazwał państwem dyktatury proletariatu. Przy czym dyktaturę w imieniu proletariatu musi sprawować partia rewolucyjna.
Nurty rewizjonistyczny i rewolucyjny współistnieją ze sobą aż do końca I wojny światowej.
1918 rok: ostateczny rozłam
Rewolucjoniści, którzy przyjęli nazwę komuniści opuszczają Międzynarodówkę Socjalistyczną(tzw. II Międzynarodówkę) tworzą własna III Międzynarodówkę tzw. KOMINTERM).
Partie antyrewolucyjne pozostają w II Międzynarodówce realizując idee reformizmu.
Rozwój komunizmu w ZSRR i bloku wschodnim.
W listopadzie 1917 r. komuniści dokonują zamachu stanu w Rosji - przejmują władzę ideową bazą tego postępowania jest leninowska koncepcja rewolucji dokonanej przez partię socjalistów-rewolucjonistów.
Następnie wprowadzają terror w celu likwidacji przeciwników politycznych. Ideową bazą tego postępowania jest leninowska koncepcja dyktatury proletariatu.
Do śmierci Lenina w 1924 r. partia komunistyczna ugruntowuje swą władzę w ZSRR. Powstały totalitarny system rządów opiera się formalnie na ideologii marksizmu-leninizmu. W praktyce z ideami Marksa ta formuła rządów nie ma nic wspólnego.
Kontynuatorem dzieła Lenina jest Józef Stalin. Utrwala on swoje władze twórczo rozwijając idee Lenina. Doktryna przybiera miano marksizmu-leninizmu-stalinizmu.
Stalin dodaje do ideologii Lenina dwa elementy:
-Teza o możliwości zbudowania socjalizmu w jednym kraju. Pozwoliło to Stalinowi skoncentrować się na konsolidacji władzy wewnątrz ZSRR.
-Teza iż w miarę postępów w budowie socjalizmu następuje zaostrzenie walki klasowej. Co pozwalało eliminować przeciwników wewnątrz partii komunistycznej.
W praktyce Stalin koncentruje się na konsolidacji swej władzy uciekając się nierzadko do terroru.
Należy podkreślić, że w latach 2-tych i częściowo 30-tych -realizowano politykę społeczno-gospodarczą ideowo zgodną z założeniami doktryny(nacjonalizacja, kolektywizacji, edukacja socjalistyczna, itd.).
Liczono, że przyniesie ona „naukowo” dowiedzione skutki społeczne - stworzy społeczeństwo komunistyczne. Dopiero od połowy lat 30-tych :budowy komunizmu” w polityce Stalina staje się propagandowym sloganem usprawiedliwiającym terror.
Realny socjalizm
Termin ten powstał w 1977, w ramach oficjalnej doktryny marksistowskiej, gdy przywódcy ZSRR ogłosili, że w ZSRR zbudowano zręby komunizmu.
Ustrój w pozostałych państwach Bloku Wschodniego zaczęto określać wtedy mianem „realnego socjalizmu”.
Nazwa ta -realny socjalizm- została przyjęta także na Zachodzie. Ale w nauce Zachodniej określenia tego używa się dla opisania praktyki politycznej wszystkich państw Bloku Wschodniego już od roku 1956 r. (czyli po odejściu od stalinizmu).
Cechy charakterystyczne:
a) W aspekcie ideologicznym- realny socjalizm nadal głosił hasło „budowy socjalizmu” - każda zmiana była uzasadniana dalszym urzeczywistnianiem ideałów socjalizmu.
Praktyka był jednak zupełnie inna:
Partie w poszczególnych „krajach demokracji ludowej” koncentrowały się jedynie na utrzymaniu monopolu władzy- utraciły jakiekolwiek aspirację ideologiczne.
Tolerowane zjawiska patologiczne (korupcję, prostytucję, pijaństwo), akceptowano bierność polityczną, godzono się na kompromisy z kapitalizmem (zwłaszcza w dziedzinie ekonomii).
b) W zakresie społeczno-ekonomicznym. Koncentrowano się na zapewnieniu względnego dobrobytu. Gwarantowano wszystkim prace, wypoczynek, mieszkanie zabezpieczenia socjalne, itd. W sklepach były podstawowe produkty po zaniżonych cenach. Jednocześnie bardzo obniżono wymagania co do standardów pracy. Wszystko to zapewniało spokój społeczny. Zwalczano natomiast każdy przejaw postaw opozycyjnych łącznie z próbami jakichkolwiek dyskusji ideologicznych(w tym w ramach marksizmu).
Uzupełnienie tej doktryny stanowiła: tzw. „doktryna Breżniewa”. Zakładająca interwencję zbrojną armii ZSRR, gdy w jakimkolwiek kraju Bloku Wschodniego monopol partii komunistycznej zostanie zagrożony.
Rozwój idei socjalistycznych na zachodzie.
W okresie międzywojennym partie reformistyczne nadal realizowały założenia Bernsteina-budowa socjalizmu metodami demokratycznymi.
Stopniowo wzrastała jednak w nich akceptacja dla założeń „demokracji burżuazyjnej”.
Przełom następuje po II wojnie światowej jako odpowiedź na dwa totalitaryzmy -hitlerowski i sowiecki.
Ruch socjalistyczny ostatecznie odcina się od metod niedemokratycznych przejmując istotne elementy doktryn liberalnych.
1951 kongres we Frankfurcie reaktywuje się II Międzynarodówka Socjalistyczna przyjmuje ona deklaracje: „O celach i zadaniach socjalizmu demokratycznego”.
- stąd nowa nazwa ruchu -
SOCJALDEMOKRACJA
Idee przewodnie socjaldemokracji:
Idea demokracji politycznej: pełna akceptacja liberalnych założeń demokracji: gwarancje indywidualnych wolności człowieka i praw mniejszości; powszechne wybory jako źródło władzy; akceptacja dla idei pluralistycznego społeczeństwa i istnienia opozycji.
Idea demokracji gospodarczej
- akceptacja założeń liberalizmu socjalnego i koncepcji państwa dobrobytu
- akceptacja dla własności prywatnej jako jednej z form własności przemysłowej
- „gospodarka nastawiona na realizację dobra ogółu, a nie indywidualnego zysku”,
- państwo jako instytucja kontrolująca i planująca.
C. Idea demokracji społecznej
Nastawienie na realizację praw socjalnych. Likwidacji wszelkich form dyskryminacji i nierówności społecznych.
Idea demokracji międzynarodowej.
Uznanie prawa narodów do samostanowienia. Likwidacji kolonializmu. Pacyfizm i współpraca między narodami.
Kierunki ewolucji socjaldemokracji:
Zlanie się ideologii socjaldemokratycznej z doktryną „państwa dobrobytu”. Najpierw Partia Pracy w Wielkiej Brytanii, a potem socjaldemokracji w Szwecji ogłaszają, że „osiągnęli socjalizm”.
Stopniowe odchodzenie od frazeologii marksistowskiej (w 1959 niemiecka SPD odrzuca marksizm jako postawę ideologiczną), budowę państwa socjalistycznego zastępuje idea poszukiwania „trzeciej drogi”.
Stopniowe odchodzenie od dogmatu uspołecznienia własności od postulatów nacjonalizacji przemysłu poprzez ideę „gospodarki mieszanej i współdecydowania robotników w fabrykach do pełnej akceptacji własności prywatnej w przemyśle.
Stopniowa zmiana wizji państwa (od idei budowy państwa socjalistycznego do „państwa arbitra”).
Stopniowe zastępowanie haseł antykapitalistycznych hasłami prosocjalnymi i antydyskryminacyjnymi.
Zwieńczeniem tej ewolucji jest: „Manifest socjaldemokratyczny”.
Tony Blair polityka „trzeciej drogi”. Gerhard Schroeder polityka „nowego środka”.
Założenia:
Rząd powinien wspomagać przedsiębiorczość, a nie zastępować inicjatywę prywatną.
Środki:
stymulowanie zwiększenia wydajności pracy
obniżenie podatków tak dla pracowników jak i pracodawców, jako zachęta do inwestycji.
uzupełnienie polityki propotytowej propodażową (głównie cięcia kosztów pracy)
postulat elastyczności (usług, rynku pracy, zmniejszanie biurokracji, rozwój innowacyjności). TO MA GWARANTOWAĆ POSTĘP.
Reforma finansów publicznych (walka z deficytem budżetowym).
Zadania państwa:
Inwestycja w „kapitał ludzki” (nacisk na edukację i rozwój nauki (nowe technologie)),
Inwestycje w infrastrukturę.
Wsparcie dla społeczeństwa.
Wsparcie dla małych i średnich przedsiębiorstw(likwidacja barier biurokratycznych, łatwy dostęp do źródeł finansowania, itd.)
Pomoc socjalna dla najuboższych głównie poprzez wspierania aktywizacji zawodowej.
W ten sposób ruch socjalistyczny na Zachodzie przeszedł ewolucję upodabniającą go pod względem programowo-ideologicznym do partii „burżuazyjnych”.
W dziedzinie społeczno-gospodarczej ewentualne odrębności pomiędzy socjaldemokratami, a partiami liberalnymi, chadeckimi, ludowymi, czy nawet umiarkowanie prawicowymi sprowadzają się do nieco innego rozłożenia akcentów.
Kontrkultura i nowa lewica
Powstanie.
Powstanie. Początek lat 60-tych w USA. Związany z walką o zniesienie segregacji rasowej na Południu. Następnie, coraz silniejsze nastawienie antywojenne(w USA: przeciw wojnie w Wietnamie, Francja: w Algerii, RFN i Włochy nastawienie antyfaszystowskie). Generalnie: sprzeciw przeciwko istniejącemu systemowi politycznemu w Państwach Zachodnich.
Herbert Marcuse (1898-1979)
Punkty wyjścia:
Za Z. Freudem: Rozwój cywilizacji łączy się nieuchronnie ze zniewoleniem człowieka, czyli postepuje dzięki stałemu ujarzmianiu ludzkich popędów(zwłaszcza seksualnego).
Za K. Marksem: Alienacja(wyobcowanie) we wrogim świecie jako podstawowy problem psychologiczny każdej istoty ludzkiej.
H. Marcuse: Ograniczenie wolności jest koniecznością w „okresie nędzy i głodu”- w „okresie obfitości” traci swe uzasadnienie.
Dlaczego zatem istnieje? Bo jest to wygodne dla elity politycznej i ekonomicznej(establishmentu).
Tworzy ona „system represyjny”- zbiór narzuconych arbitralnie norm i zasad postępowania.
„System represyjny” służy do manipulowania ludzką świadomością, potrzebami, aspiracjami. Słowem: do zniewolenia jednostek.
Przykład:
Aspiracje:
-ważne jest zarabianie pieniędzy
-powinieneś robić karierę
-masz ładnie wyglądać
-status społeczny wymaga nowego samochodu, domu, telewizora, itd…
-Standardy wyznaczają media(zwłaszcza telewizja). (to co ważne jest w telewizji, to co trzeba mieć pokazują reklamy, itd…).
Ukształtowany przez „system represyjny” człowiek traci możliwość dokonywania obiektywnych ocen-staje się „JEDNOSTKĄ JEDNOWYMARIOWĄ”.
Konsekwencje społeczne:
Powstaje społeczeństwo ludzi jednakowo myślących, posiadających identyczne potrzeby i aspiracje, dążących do posiadania tych samych dóbr, itd… Establishment może nim łatwo manipulować.
Konsekwencje indywidualne:
Ponieważ propagowane aspiracje są nienaturalne dla człowieka i ciągle podnoszone jednostka nie jest w stanie im sprostać. Rodzi się frustracja, stres, kompleks niższości. To powoduje załamanie nerwowe lub agresję… Słowem: jednostka jest nieszczęśliwa.
Jak przeciwdziałać?
Trzeba uformować nowy typ człowieka-zdolnego samodzielnie kształtować swoje potrzeby i aspiracje, wyzwolić się z więzów „systemu represyjnego”.
Klasa robotnicza została całkowicie spętana przez „system represyjny”.
Siłą rewolucyjna w społeczeństwach obfitości stanowią elity intelektualne(zwłaszcza uniwersyteckie oraz młodzież a zwłaszcza studenci).
Idee przewodnie nowej lewicy.
bądź sobą
Każdy powinien odnaleźć swe prawdziwe „ja”. Wyzwolić się z przypisanej przez społeczeństwo roli. Poszukiwać formy życia zgodnej z jego prawdziwa naturą. Nastawienie na spontaniczność, swobodne wyrażenie siebie, niczym nie skrępowaną realizację pragnień.
odrzucenie schematów społecznych.
Społeczeństwo i jego instytucje są pojmowane jako krępujące, zniewalające, tłamszące jednostkę.
Krytyka:
-mieszczańskiej moralności
-modelu małżeństwa i rodziny
-systemu edukacyjnego opartego na autorytatywnym przekazie
-konsumpcjonizmu i kultu industrializacji.
Zamiast tego:
Oparcie relacji międzyludzkich na tolerancji, miłości, pacyfizmie. Odrzucenie wszelkich autorytetów i wskazówek moralnych.
krytyka państwa i polityki
Państwo jest pojmowane jako synonim represji-to władza w rękach establishmentu.
Polityka sprowadza się do realizacji interesów establishmentu.
wizja
Ludzie- wyzwoleni z wszelkich schematów myślowych i ograniczeń społecznych. Żyją zgodnie z wartościami, które wpływają z ich natury(miłość, tolerancja, pacyfizm).
Społeczność ludzka- składa się z wolnych wspólnot(komun) żyjących zgodnie z następującymi zasadami:
-wszyscy członkowi wspólnoty są sobie równi
-dobra materialne są wypracowane przez wszystkich i należą do wszystkich.
-wspólnota szanuje wolności i indywidualność każdej osoby.
-relacje grupowe opierają się na zasadzie miłości międzyludzkiej.
Ekologizm
Nazwa: Ekologizm, ruch „zielonych” greenizm, environmentalizm.
Punkt wyjścia: Ingerencja człowieka w świat przyrody przekroczyła granice bezpieczeństwa. Dalsza eksploatacja przyrody doprowadzi do jej nieodwracalnego unicestwienia. A to doprowadzi do zniszczenia środowiska naturalnego i cywilizacji ludzkiej. Odwrócenie tego procesu powinno stanowić priorytet działalności politycznej.
Ekologizm to nowa polityka zmierzająca do prawidłowego ułożenia relacji między człowiekiem, a przyrodą.
Cechy:
Jednostkowość-dotyczy każdego człowieka
holizm- odnosi się do całej ziemi i wszystkich zachodzących na niej procesów.
naturalizm-stanowi bunt przeciw cywilizacji przemysłowej
apokaliptyzm- wieszczy katastrofę.
Idee ekologizmu:
idea przyrody.
Teoria Gaji- ziemia stanowi kompleksowy organizm złożony z powiązanych ze sobą i uzależnionych od siebie wzajemnie elementów(ziemi, powietrza, wody, roślin, zwierząt).
Człowiek stanowi jeden z tych elementów-odrzucenie koncepcji dominacji człowieka nad przyrodą.
idea człowieka
Homo ecologicus- człowiek o świadomości ekologicznej, uznający się za część przyrody, świadomy swej odpowiedzialności za losy otoczenia i planety, żyjący w zgodzie z naturą, preferujący prosty styl życia.
c) społeczeństwo
zbudowanie na bazie naturalnej organizacji przyrody. Jak ona: różnorodne, współzależne, otwarte, tolerancyjne.
„Społeczeństwo zdolne do przetrwania”, czyli szanujące środowisko naturalne w którym egzystuje, gwarantujące uniknięcie katastrofy ekologicznej.
d) gospodarka
„Nowa ekonomia”- oparta na odtwarzalnych źródłach energii, przyjazna środowisku i człowiekowi. Nowa ekonomia odrzuca ideę prymatu przemysłu nad rolnictwem. Nastawiona jest na zaspokojenie naturalnych potrzeb człowieka(czytaj: życie w naturalnym środowisku). Nastawienie na podnoszenie jakości produktów dzięki zastosowaniu naturalnych metod upraw.
państwo
Decentralizacja- Państwo powinno być podzielone na regiony oparte na podziałach środowiskowych- samowystarczalne gospodarcze ekosystemy(tzw. bioregiony).
W bioregionach realizowano by ideały demokracji uczestniczącej(podejmowanie decyzji przez wszystkich członków danej wspólnoty lokalnej, wszystkich zainteresowanych), z zachowaniem troski o prawidłowy rozwój spraw lokalnych(tzw. „demokracja wyrosła z trawy”).
Minimalizacja funkcji
Państwo jako takie dba o jedynie właściwe współdziałanie ekoregionów. Na arenie międzynarodowej kieruje się pacyfizmem i odpowiedzialnością za stan środowiska w ujęciu globalnym.
Alterglobalizm
Geneza: najnowsza faza rozwoju ideologii kontrkultury,
Zwany początkowo: antyglobalizmem.
Powstał jako reakcja na rozpowszechnienie się ideologii neoliberalnej i procesy globalizacji ekonomii, a zwłaszcza działalność wielkich międzynarodowych korporacji i wspierających ich politykę banku światowego i międzynarodowego funduszu walutowego.
W powiązaniu z elitami ekonomicznymi państw wysokorozwiniętych tworzą one nowy międzynarodowy establishment kierujący procesami ekonomicznymi świata dla własnych korzyści.
Kierując procesami gospodarczymi na skalę globalną doprowadzają do rujnowania gospodarek lokalnych i zachwiania podstaw egzystencji milionów ludzi na całym świecie.
Dzięki globalizacji dysponują niespotykanymi dotychczas możliwościami działania: posiadają środki finansowe przekraczające możliwości całych państw.
Minimalizują ryzyko inwestycyjne dzięki możliwości swobodnego przerzucania kapitału z kraju do kraju. Mają możliwość przenoszenia produkcji do państw o niższych kosztach pracy, cenach surowców, itd.
To z kolei daje im możliwość wpływania na władzę polityczną:
-wymuszają odpowiadającą im politykę obietnicami inwestycyjnymi
-długotrwale uzależniają państwa poprzez politykę kredytową
-stosują szantaż grożąc wycofaniem kapitału i produkcji.
Jednocześnie rujnują gospodarkę i wyzyskują społeczeństwa państw niskorozwiniętych:
Mechanizm: wykupują bądź doprowadzają do upadku konkurencyjne przedsiębiorstwa lokalne, a potem:
-monopolizują rynek zalewając go własną często importowaną produkcją
-jako dominujący pracodawcy bezprzykładnie wyzyskują siłę roboczą.
Feminizm
Początki i rozwój:
Tzw. „kwestia kobieca”- pojęcie to obejmuje wszelkie piśmiennictwo poruszające zagadnienie statusu i praw kobiet(poczynając już od starożytności).
Ruch sufrażystek- (od ang. Suffrage -prawo do głosowania) ruch domagający się od praw politycznych(zwłaszcza wyborczych) dla kobiet(od końca XVIII do połowy XX wieku).
Feminizm właściwy- ruch domagający się zrównania kobiet i mężczyzn we wszystkich aspektach życia(od lat 60-tych XX wieku).
Podstawowe pojęcia:
-seks i płeć.
-patriarchalizm-
Cecha aktualnego systemu społecznego zakładająca dominację mężczyzn nad kobietami-władzę zawsze sprawują mężczyźni(w różnych przejawach życia społecznego), np. jako ojcowi, mężowie, nauczyciele, szefowie, rządzący, kobiety zawsze są podporządkowane.
-matrirchat- mityczny system społeczny polegający na sprawowaniu władzy przez kobiety(matrony).
-maskulinizm, szowinizm, seksizm-
Określenie na poglądy, postawy, ideologie zakładające wyższość płci męskiej nad żeńską.
Istota feminizmu:
Przekonanie, że kobiety są dyskryminowane, ponieważ traktowane są gorzej, nierówno, a więc niesprawiedliwie, w porównaniu z mężczyznami jedynie z powodu swojej płci.
Dyskryminacja objawia się na różnych płaszczyznach.
Płaszczyzna socjalizacyjna
Socjalizacja to trwający przez całe życie człowieka proces kształtowania jego osobowości przez społeczeństwo(dostosowywania się do oczekiwań społecznych).
Socjalizacja kobiet polega na narzuceniu kobietom oczekiwanych ról społecznych(„grzeczna dziewczynka”, „dobra uczennica”, „dobrze wychowana panna”, „troskliwa matka”, „kochająca żona”, „pani domu”, itd…).
Model socjalizacji kobiet jest obliczony na zawężenie aspiracji życiowych kobiet i wywołanie poczucia niższości(kompleksu) w stosunku do mężczyzn.
Płaszczyzna zwyczajowa
Polega na przyjęciu przez społeczeństwo schematów myślowych uzasadniających ograniczenie swobody decydowania przez kobiety o własnym postępowaniu i cele w porównaniu z mężczyznami.
Płaszczyzna religijna:
Wszystkie religie mają charakter patriarchalny
-kreują i utrwalają patriarchalne schematy myślowe.
-promują wizję kobiety jako żony i matki.
Płaszczyzna zawodowa
-kobiety wykonują mniej prestiżowe i gorzej płatne zawody
-zarabiają mniej nawet na tych samych stanowiskach
-maja utrudnioną drogę awansu(koncepcje szklanego sufitu).
Płaszczyzna komercyjna
Polega na zaakceptowaniu przez społeczeństwo „handlu” kobiecym wizerunkiem(marketing, reklama, pornografia), naruszającym w istocie godność kobiety.
Płaszczyzna językowa
Język, jako produkt kultury utrwala społeczne schematy degradujące kobiety.
Idee feminizmu:
idea równości
żądanie zagwarantowania takiego samego statusu kobietom i mężczyznom we wszystkich dziedzinach życia(politycznego, ekonomicznego, społecznego, rodzinnego, itd.)
Metoda:
-zniesienie wszelkich form dyskryminacji kobiet
-tzw. „pozytywna dyskryminacja” mężczyzn.
idea wolności
żądanie pełnej swobody decydowania o własnym ciele i kształtowaniu własnego życia. (zwłaszcza w zakresie świadomego macierzyństwa, regulacji urodzeń, sztucznego zapłodnienia, zastępczego macierzyństwa, prawa do aborcji, swobody seksualnej).
Populizm
Nazwa od łacińskiego słowa populus- lud. Przymiotnik popularis -dotyczący ludu, dla ludu, przychylny ludowi.
Populizm to zatem doktryna „skierowana” do ludu, „podobająca” się ludowi, „oparta” na ludzie.
Znaczenie pojęcia lud:
jako synonim narodu
jako ogól ludności utrzymującej się z własnej pracy(przeciwstawienie warstwom uprzywilejowanym)
jako ludność wiejska(przeciwieństwo ludności miejskiej).
Populizm wybiera drugie znaczenie pojęcia lud.
Dwa znaczenia słowa populizm:
jako ocena charakteru wypowiedzi:
wypowiedź ma za zadanie zdobycie poklasku ludu(niesie ze sobą nośne treści, odpowiada poglądom, pragnieniom, potrzebom słuchaczy, choć jest pozbawiona merytorycznego uzasadnienia, nie uwzględnia konsekwencji realizacji zamierzonych działań.
jako doktryna polityczna.
Cechy populizmu jako doktryny politycznej.
-eklektyzm:
Jest złożony z elementów zapożyczonych z różnych innych doktryn.
-brak spójności ideologicznej:
Głoszone poglądy często nie przystają do siebie.
-brak stabilności głoszonych haseł:
Poglądy są dostosowywane do aktualnych wydarzeń(do potrzeby chwili) i zmieniane w zależności od sytuacji.
-charakter emocjonalny:
Odwołuje się bardziej do resentymentów, obaw, pragnień, nadziei niż do rozsądku, wiedzy, inteligencji człowieka i społeczeństwa.
-prymitywizm:
Proponuje proste rozwiązania skomplikowanych problemów.
-charakter propagandowy:
jest skonstruowany z atrakcyjnych propagandowo haseł.
Warunki sprzyjające rozwojowi populizmu:
-Bieda, zacofanie oraz rozwarstwienie społeczne(istnienie dużych grup społecznych żyjących w ubóstwie, nie mających szans awansu społecznego, przeświadczonych o tym, że są wyzyskiwane.
-Wystąpienie poważnych zaburzeń ekonomicznych(kryzysu gospodarczego).
-Pojawienie się silnego, charyzmatycznego przywódcy.
IDEE POPOLIZMU
ideał człowieka
gloryfikacja „prostego” człowieka(człowieka z ludu).
Ideał: zwykły człowiek, żyjący zgodnie z prostymi moralnymi zasadami, kierujący się zdrowym rozsądkiem, mający proste pragnienia i wiodący prosty tryb życia
Przeciwieństwa: polityk, biznesmen, intelektualista.
idea ludu
lud jak ogół „zwykłych ludzi”- nie czerpiących profitów z aktualnej sytuacji politycznej(uciskanych politycznie i skrzywdzonych ekonomicznie).
Populizm dokonuje mitologizacji ludu: jest on źródłem wszelkich cnót i nosicielem wartości ogólnospołecznych, depozytariuszem tradycji i kultury narodowej
Przeciwieństwa: władza, elity oraz „obcy” (pod względem etnicznym, religijnym, rasowym, itd.).
Przywódca narodu
Jednostka obdarzona charyzmatem- wyczuwająca i wyrażająca wolę ludu dąży do przejęcia władzy, a następnie ją sprawuje w celu likwidacji niesprawiedliwości społecznych i przywrócenia praw należnych ludowi.
Faktycznie: jest to zręczny demagog, żerujący na niewiedz ludzkiej, umiejętnie rozbudzający nadzieje i pragnienia.
Wykorzystując techniki retorsyjne(tzw. psychologia tłumu) rozbudza emocje kierując złość ludu na swoich przeciwników politycznych.
rola państwa
w momencie walki o władzę: synonim zła i represji przeciw ludowi(instrument czerpania korzyści przez elity).
Po zdobyciu władzy: instrument przywracania sprawiedliwych rozwiązań społecznych.
Faktycznie: instrument sprawowania władzy przez przywódcę.
założenia społeczne i gospodarcze
-egalitaryzm
(zapewnienie równości w życiu społecznych, likwidacja przywilejów).
-justycjalizm
(zapewnienie sprawiedliwości, zwłaszcza sprawiedliwego podziału dóbr materialnych).
MIEJSCE POPULIZMU NA SCENIE POLITYCZNEJ
Nie mieści się w typowym podziale politycznym nie jest ani LEWICOWY, ani PRAWICOWY.
Zazwyczaj: lewicowe hasła społeczne prawicowa retoryka polityczna.
Rozwój i nurty populizmu
Początki:
Wraz z powstanie idei demokratycznej starożytne Ateny doby Peryklesa
Potem:
Rzym od rządów braci Grakchów-od 133 p.n.e.-powstaje stronnictwo „popularów”.
Populizm nowożytny: od XIX w. wraz z powrotem idei demokratycznych.
Na przełomie XIX i XX w. szczególnie silny w Rosji(ruch narodników) i USA (People's Party), potem w krajach Europy Środkowej.
Rozkwit: państwa tzw. trzeciego świata(populiści dochodzą do władzy)
-kraje Ameryki Łacińskiej(Brazylia, Argentyna, Peru).
-państwa azjatyckie i afrykańskie(zwłaszcza: Indie, Egipt).
Ostatnio: powrót populizmu w krajach Europy Środkowo-Wschodniej
Nowe zjawisko: populizm w wysokorozwiniętych krajach europejskich(Francja, Holandia, Austria).
AGRARYZM
Nazwa- d łacińskiego słowa ager- ziemia, rola, pole,
Stąd: agrariusz- dotyczy roli, uprawy ziemi, ale też rolnik
Zatem agraryzm to doktryna podkreślająca znaczenie rolnictwa i rolnika(chłopa).
Czasem używa się też określenia „Ruch Ludowy”.
(gdzie przez „lud” rozumie się ludność wiejską- trzecie znaczenie ludu).
Powstanie i rozwój
Praźródła agraryzmu:
Tkwią w religiach(ideologiach) starożytnych i doby feudalnej zakładających, że ziemia i płody rolne są darami Bożymi(nadprzyrodzonymi), a praca na roli ma przez to wyjątkowy(mistyczny) charakter.
Poprzednik: Fizjokratyzm- XVIII-to wieczna doktryna ekonomiczna zakładająca pierwszoplanową rolę rolnictwa w życiu gospodarczym państwa.
Ale była to ideologia „panów”- (feudałów).
Agraryzm właściwy- jako ideologia chłopska- rozwija się pod koniec XIX w. wraz z pojawieniem się u chłopów świadomości społecznej.
Apogeum- lata dwudzieste XX w. -1924 r. powstaje w Pradze Międzynarodowe Biuro Agrarne(tzw. Zielona Międzynarodówka), a partie agrarne współuczestniczą w rządach w krajach Europy Środkowej i w Skandynawii.
Po II Wojnie Światowej:
Europa Wschodnia: delegalizacja
Europa Zachodnia: stopniowa marginalizacja lub wchłonięcie przez ugrupowania chrześcijańsko-demokratyczne.
Po 1989 r. powrót do pewnego znaczenia w krajach Europy Środkowej.
Piramida wartości agrarnych Milana Hodży
IV. Ludzkość
III. Naród, ojczyzna, państwo
II. Rodzina, gmina, samorząd
Ziemia, człowiek, praca.
IDEE AGRARYZMU
ziemia i rolnictwo.
Ziemia jest opisywana w kategoriach mistycznych jako „matka i żywicielka”, „naturalna podstawa bogactwa narodu”, w końcu „ziemia ojców-ojczyzna”.
(„naród wiąże swój byt z tym terytorium, na którym chłopi zaczynają uprawiać ziemię).
Agraryzm zakłada prywatną własność ziemi- powinna ona należeć do tych, którzy na niej pracują-do chłopów (stąd postulat uwłaszczenia chłopów).
Rolnictwo jest najistotniejszą dziedziną gospodarki narodowej.
Ze względu na swój strategiczny z punktu widzenia żywotnych interesów Narodu charakter powinno podlegać ochronie i wsparciu ze strony państwa.
chłop i Naród.
Mitologizacja chłopa:
-tężyzna fizyczna jako efekt ciężkiej pracy
-nieskazitelność moralna jako efekt prostoty życia
-tzw. „chłopski rozum”- naturalny u chłopa pragmatyzm, realizm, zdrowy rozsądek wynikający z doświadczeń życia codziennego.
Chłop(rolnik) jako najbardziej wartościowy element Narodu.
Hasło „ŻYWIĄ I BRONIĄ”- szczególne posłannictwo chłopa wynikające z funkcji społecznej(daje Narodowi chleb i oddaje Ojczyźnie krew).
gospodarka
koncepcja „trzeciej drogi” miedzy gospodarką planowaną a wolnorynkową, między socjalizmem a liberalizmem.
Zachowania prywatnej własności w rolnictwie, usługach i zasadniczo w przemyśle, ale zgoda na nacjonalizację podstawowych dziedzin przemysłu(przemysł ciężko, zbrojeniowy, transportowy, wydobywczy).
Duża rola przypisywana spółdzielczości.
Wolny rynek- TAK, ale ochrona dla słabszych(zwłaszcza mieszkańców wsi)
Stąd: postulaty interwencjonizmu gospodarczego państwa i zmniejszania różnic majątkowych(zwłaszcza pomiędzy miastem, a wsią).
ideologiczny konserwatyzm
poszanowanie tradycji, rodziny i religii,
przywiązania do konserwatywnych wartości
sprzeciw przeciwko wszelkim nowym trendom moralno-obyczajowym.
państwo i polityka
pełna akceptacja demokracji politycznej(parlamentaryzm jako najlepsza forma rządów).
Nacisk na znaczenie samorządności lokalnej(zwłaszcza na szczeblu gminy)- postulat zwiększenia uprawnień samorządów.
Miejsce agraryzmu na scenie politycznej.
Agraryzm jest postrzegany jako ideologia centrowa-zdolna do kompromisu tak z prawicą jak i lewicą.
Partie agrarne zawierają koalicje tak z lewicą jak i prawicą.
Agraryzm łączy umiarkowane lewicowe postulaty społeczne z umiarkowanie prawicowymi hasłami ideologicznymi.
Za słabość agraryzmu uznaje się „klasowość”(nastawienie na realizację interesów jednej tylko grupy społecznej),
Co prowadzi do jego stopniowej marginalizacji
Stąd: często próby poszerzania zaplecza politycznego poprzez odwołanie się do haseł populistycznych lub religijnych(chadeckich).
KONSERWATYZM
Nazwa od łacińskiego conservare- zachowywać, pozostawiać bez zmian.
Znaczenie pojęcia konserwatyzm:
konserwatyzm naturalny: pewna cecha charakteru człowieka polegająca na niechęci do zmian, nieznanego, nowości, itd.
konserwatyzm sytuacyjny(formalny): chęć zachowania aktualnego porządku społeczno-politycznego bez względu na jego oblicze ideologiczne( w tym sensie możemy mówić np. o konserwatywnym komunizmie).
konserwatyzm właściwy: doktryna polityczna odwołująca się do tradycyjnego systemu wartości…(patrz dalej).
Powstanie i ewolucja konserwatyzmu
Powstanie jako reakcja na narodziny doktryny liberalnej(mniej więcej XVII w.) skupia wszystkie te poglądy, które gloryfikują przedkapitalistyczny, feudalny porządek społeczny i polityczny.
-uznanie boskiego pochodzenia władzy i porządku społecznego.
-obrona absolutyzmu politycznego
-pochwała stanowych struktur społecznych(hierarchii i nierówności społecznych).
Ugruntowanie się doktryny wraz z sukcesami Rewolucji Francuskiej jako opozycja w stosunku do niej
-sprzeciw wobec oświeceniowemu racjonalizmowi(zwłaszcza uznaniu, że człowiek jest w stanie wymyślić i wprowadzić w życie lepszy porządek społeczny).
-krytyka idei rewolucji(gradualizm-wszelkie zmiany mogą następowana jedynie stopniowo, ewolucyjnie)
-reakcjonizm i legalizm(chęć przywrócenia starego porządku-ancien regim- uznanie zmian rewolucyjnych za nieprawomocne).
-przywiązanie do tradycji, religii, kult starych dobrych czasów(zwłaszcza średniowiecza).
Od rewolucji francuskiej do I wojny światowej
-sprzeciw wszelkim zmianom społecznym i ekonomicznym(obrona feudalnego porządku: przywilejów stanowych, wielkiej własności ziemskiej, pańszczyzny, itd. Nieufność do przemian wolnorynkowych; niechęć do wszelkich idei wolnościowych i egalitarnych).
-obrona pozostałości monarchizmu(walka z ideą rządów republikańskich i parlamentarnych, obrona interesów arystokracji, zwalczanie reform demokratycznych).
„Konserwatywna rewolucja” (pojęcie przyjęte na określenie istotnej zmiany ideologii konserwatywnej polegającej na zastąpieniu haseł pofeudalnych odwołaniem się do ponadczasowych wartości, takich jak: tradycja, religia, moralność, sprawiedliwość, ład społeczny, porządek, bezpieczeństwo, silne państwo, itd…).
Czas: zasadniczo okres międzywojenny, ale pewnie regionalne odstępstwa.
Zmiany:
-konserwatyzm staje się ideologią ogólnospołeczną(nie ogranicza się już tylko do arystokratów i właścicieli ziemskich)
-sprzeciw przeciwko totalitaryzmom(tak komunizmowi jak i faszyzmowi),
Konsekwencją obydwu zmian jest stopniowe pogodzenia się z liberalizmem i demokracją.
Aktualnie konserwatyzm odwołuje się do wszystkich sprzeciwiających się nowym rozwiązaniom społecznym(zwłaszcza wszelkich nowych prądów moralno-obyczajowych).
IDEE KONSERWATYZMU:
1. Niedoskonałość natury ludzkiej. Brak zaufania do człowieka:
-konserwatyści powątpiewają w zdolności ludzkiego rozumu(człowiek nie jest w stanie przewidzieć wszystkich konsekwencji swoich działań, a więc i podejmować racjonalnych decyzji co do swego postępowania, swoboda kształtowania przez człowieka jego własnej przyszłości jest zatem tylko iluzją).
-konserwatyści nie mają złudzeń co do moralnej kondycji człowieka(egoizm, próżność, lenistwo, chciwość, itd. Stanowią część naszej natury często decydując za nas o naszym postępowaniu).
Stąd: człowiek pozostawiony sam sobie „gubi się w świecie”, łatwo schodzi na złą drogę:
-z jednej strony wpada w sidła „łatwego życia”(konsumpcjonizm, permisywizm, narkomania, przestępczość, prostytucja),
-z drugiej jest podatny na chwytliwe hasła i ideologie(komunizm, faszyzm, populizm).
2. Człowiek we wspólnocie
Należy stworzyć człowiekowi właściwe środowisko życia-nadać jego życiu sens poprzez uświadomienie mu jego roli społecznej to „środowisko” tworzą wspólnoty takie jak rodzina, wieś, parafia, gmina, korporacja zawodowa, społeczeństwo i państwo.
Człowiek „odnajduje się” uświadamiając sobie wagę pełnionych przez siebie funkcji społecznych: ojca(matki), męża(żony), gospodarza(pani) domu, wykonawcy potrzebnego społecznie zawodu(piekarza, nauczyciela, pielęgniarki), członka wspólnoty lokalnej(lub religijnej), Polaka, obywatela itd.
Mając poczucie znaczenia społecznego tego co robi i odpowiedzialności za życie własne i innych człowiek nabiera poczucia własnej wartości i godności
Jednocześnie: deprecjacja rodziny, wspólnoty lokalnej i religijnej, etyki pracy, itd. Podważa sens ludzkiej egzystencji odbierając człowiekowi poczucie własnej godności.
3. Tradycja jako skarbiec doświadczenia pokoleń
Brak zaufania do kondycji moralnej i umysłowej jednostki ludzkiej jest równoważony wielką atencją dla dorobku pokoleń „Ludzie bywają głupi, gatunek ludzki jest mądry zawsze”.
Tradycja jako wyraz mądrości grupowej jest jedną z najistotniejszych wartości konserwatyzmu. Wyraża kwintesencję rozumowego i moralnego doświadczenia pokoleń, jednostka, społeczeństwo i państwo czerpiąc z tego doświadczenia mogą w sposób prawidłowy kierować swym postępowaniem(rozwojem).
Stąd: wielka atencja dla tradycyjnych wartości(tych na których wcześniejsze pokolenia opierały swa egzystencję)- religijność, tradycyjnego poczucia sprawiedliwości, wartości moralnych i rodzinnych, itd. można się do nich odwołać torując sobie drogę w zgiełkliwym zamęcie nowoczesności.
Dlatego: zdecydowany sprzeciw konserwatyzmu przeciwko podważaniu tradycyjnych wartości jest to traktowane jako zamach na podstawy kultury i cywilizacji(nawrót do barbarzyństwa).
Odbiera człowiekowi punkt odniesienia, dzięki któremu jest w stanie prawidłowo ocenić rzeczywistość, wybrać prawdę zamiast fałszu, dobro zamiast zła.
Pozbawienie człowieka tradycji i wypływających z niej wartości czyni go bezbronnym wobec pokus jego własnej natury i „fałszywych” ideologii.
Społeczeństwo i państwo
Wizja społeczeństwa organicznego- jako naturalnej całości złożonej z powiązanych ze sobą wspólnot wykonujących przypisane im funkcje społeczne. Porządek społeczny opiera się na naturalnej hierarchii określającej miejsce jednostki w społeczeństwie.
Państwo jest naturalną formą organizacji społeczeństwa, spełnia funkcje porządkowe(zapewnienie ładu społecznego wewnątrz i bezpieczeństwa zewnętrznego)-koncepcja silnego państwa.
Jednocześnie wizja rządów umiarkowanych-państwo nie powinno ingerować w naturalne procesy społeczne, potępienie zbytniego interwencjonizmu państwa.
Gospodarka-dwa konserwatyzmy
Konserwatyzm jest przeciwny ideom gospodarki socjalistycznej.
Co do wolnego rynku wykształciły się dwa zasadniczo sprzeczne stanowiska:
kraje anglosaskie: pełna afirmacja wolnego rynku(wręcz włączenie wolności gospodarczej w obręb wartości konserwatywnych).
Europa kontynentalna-nieufność wobec przemian wolnorynkowych jako procesu niszczenia tradycyjnych więzi społecznych.
Każdy konserwatysta jest za to za własnością prywatną traktując ją jako „własność moralną”- taką z której wypływają obowiązki społeczne(filantropia, podatki).
NACJONALIZM
Patriotyzm - nacjonalizm - ksenofobia (musimy umieć odróżnić te trzy pojęcia).
Patriotyzm(od łac. Patria-ojczyzna): „umiłowanie ojczyzny” - uznanie pierwszeństwa interesów własnego narodu(ojczyzny) przez interesem prywatnym.
Nacjonalizm-uznanie pierwszeństwa interesów własnego narodu(ojczyzny) przez interesami innych narodów.
Ksenofobia-irracjonalna niechęć, wrogość do przedstawicieli innych, „obcych” narodów.
Pojęcia opozycyjne do nacjonalizmu:
Internacjonalizm i kosmopolityzm.
Internacjonalizm-ideologia podważająca znaczenie przynależności narodowej jako kryterium oceny politycznej i wzywająca do współpracy w imię innych wartości( np. komunizm, feminizm, ekologizm).
Kosmopolityzm-postawa polegająca na odrzuceniu identyfikacji narodowej i uznaniu się za „obywatela całego świata”.