metody badań socjologicznych, Metody badań socjologicznych


Metody badań socjologicznych - ćwiczenia mgr. K. Jakubczak

Temat 1: Badania naukowe: rodzaje badań, historia badań społecznych, funkcje badań społecznych.

WIEDZA POTOCZNA

WIEDZA NAUKOWA

(socjalizacja itd.) - wiedza zindywidualizowana, subiektywna, różna, zależna od doświadczeń życiowych.

Jednolita, systematyczna. Sądy należące do tzw. korpusu wiedzy w danym momencie, uznawane są za prawdziwe, zmierzające do obiektywizacji. Ma charakter ogólny, zmierza do obiektywizacji

Ma charakter konkretny i praktyczny, związana z miejscem i czasem. Ludzie posługują się nią w życiu społecznym. Zawiera (na ogół) sądy jednostkowe, uogólnienia sprowadzane są do pewnych klas zachowań człowieka, stosowane do określonych sytuacji.

Ma charakter abstrakcyjny; sądy zawarte w niej nie są jednostkowe, lecz ogólne.- bez ograniczeń czasowo przestrzennych. Odnoszą się do zbiorów ludzi i mają charakter generalizacji historycznych lub praw naukowych.

Język - wiedza potoczna operuje językiem potocznym. Jest to język mało precyzyjny (niejednoznaczny), nie jest wolny od ocen, posiada komponenty emocjonalne.

Język nauki jest wolny od ocen. Jest, jak mówi Ossowski, „językiem treści pojęciowych”. jest jednoznaczna, precyzyjna nie zawiera ocen, nie odwołuje się do emocji

Nie jest systematyczna. Wiedza pełna wewnętrznych sprzeczności, mało spójna; a w związku z tym sądy jej są wewnętrznie sprzeczne i niespójne

Immanentną cechą nauki jest systematyczność jej wiedzy. Jest uporządkowana, w sposób świadomy dąży do eliminacji sprzeczności weń się pojawiających.

Nie troszczymy się o jej uzasadnienie - działa ona na zasadzie pewnej oczywistości. Jest to produkt naszych doświadczeń, życia, naszych bliskich.

Empiryczne uzasadnienia sądów są sprawą zasadniczą. Uzasadnienie musi być uzasadnieniem intersubiektywnym, procedura badawcza jawna, określony stopień pewności i generalizacji sądów.

Przez społeczno - kulturowe funkcje badań rozumiemy ich oddziaływanie za pośrednictwem wyników na inne społeczno - kulturowe zjawiska w ramach wyodrębnionych ich układów.

Funkcja badań jest związana z wpływem wyników badań na zjawiska społeczne:

Funkcja naukowa: wyniki badań pełnią tę funkcję wówczas, gdy przyczyniają się do rozwoju socjologii jako dyscypliny naukowej; gdy wnoszą wkład w rozwój dyscypliny; dostarczają uzasadnionych twierdzeń. Badanie może zwracać uwagę na nowe zagadnienia, dotąd niedostrzegane; wnoszą wkład w aparaturę pojęciową, a także w rozwój metod i technik. Wkład badań w dziedzinę socjologii oceniany jest przez grono naukowe, realizowany w układzie nauki

Funkcja humanistyczno - obywatelska: Wpływ wyników badań na tzw. „czytającą publiczność”. Uświadamiają nam one nasze miejsce w życiu społecznym w stosunku do innych. Dzięki wynikom badań możemy poznać obszary życia społecznego, których jeszcze nie znamy. Mogą one ułatwić nam ocenę tego, co dzieje się w świecie i zająć określone stanowisko. Są impulsem do dyskusji społecznych.

.Funkcja praktyczno - użytkowa: Funkcjonuje w układzie badacz - praktyk życia społecznego. Wyniki badań pełnią tę funkcję, jeżeli są one wykorzystywane jako przesłanki, które prowadzą praktyka życia społecznego do podejmowania praktycznych decyzji. Funkcjonuje także w układzie ekspert - praktyk życia społecznego. Ekspert potrafi podjąć decyzję bez odwoływania się do badań.

Należy odróżniać funkcje założone badań od funkcji zrealizowanych, gdyż one nie muszą się pokrywać. Badanie może spełniać jednocześnie wiele funkcji, w tych sytuacjach na plan pierwszy wysuwa się funkcja założona.

Rodzaje badań naukowych:

Temat 2: Pojęcie wskaźników w badaniach socjologicznych: definicja wskaźnika, rodzaje wskaźników, dobór wskaźników, wnioskowanie o indicatum ze wskaźników.

Wskaźnikowanie - forma rozumowania, przy czym rozumowanie ma szerszy zakres niż wskaźnikowanie.

Wg Stefana Nowaka rozumienie jest szczególnym przypadkiem procedury wnioskowania o indicatum na podstawie wskaźników - jest to wnioskowanie na podstawie wskaźników o pewnego typu indicatum, a mianowicie o świadomych stanach psychicznych ludzi.

Rozumowanie może być:

Indicatum - zjawisko, objawy, wskazywanie, określanie danego wskaźnika. Indicatum może być zarówno własnością dostępną bezpośredniej obserwacji jak i własnością niepodlegającą takiej obserwacji.

Wskaźnikiem - jest zawsze jakieś zjawisko cecha lub własność np. pocenie się rąk, łamiący się głos (zdenerwowanie). Cecha bycia wskaźnikiem jest cechą relatywną, - jeżeli własność A jest wskaźnikiem własności B to własność B jest indicatum własności A. Stwierdzenie, że własność A jest wskaźnikiem własności B polega na stwierdzeniu jakiegoś stałego związku pomiędzy tymi własnościami.

Wskaźnik - pioruny, deszcz Indicatum - burza

Wskaźnik jest zawsze podporządkowany jakiemuś indicatum. Ma zawsze jakiś odnośnik. Zawsze jest relacja lub związek między wskaźnikiem a indicatum. Indicatum i wskaźnik to dwa różne zjawiska.

Definiens - to określenie nazwy.

patriota - definiendum osoba kochająca ojczyznę - definiens

Wskaźnik może być składnikiem definiensa indicatum.

Podział wskaźników:

Podział wskaźników wg Stefana Nowaka obejmuje wskaźnik definicyjny empiryczny i inferencyjny.

0x08 graphic
Wskaźniki

0x08 graphic
0x08 graphic
0x08 graphic

rzeczowe definicyjne

0x08 graphic
uda się zaobserwować np. piorun mówimy, gdy definiujemy

0x08 graphic
0x08 graphic
0x08 graphic
indicatum np. stan ducha

empiryczne inferencyjne

zjawisko dające się indicatum jest nieobserwowalne

zaobserwować bezpośrednio np. stan ducha, piorun

np. student

Wskaźniki empiryczne charakteryzują się tym, że związek między wskaźnikami a indicatum jest związkiem rzeczowym, a indicatum jest związkiem rzeczowym, a więc zdanie wprowadzające wskaźnik jest zdaniem empirycznym, indicatum jest własnością podlegającą bezpośredniej obserwacji.

Ze wskaźnikiem inferencyjnym mamy doczynienia wówczas, gdy indicatum jest nieobserwowalne a więź pomiędzy wskaźnikiem i indicatum jest więzią rzeczową.

Procedura doboru wskaźników: składa się z dwóch etapów. Etap pierwszy można by określić jako wprowadzanie wskaźników, drugi zaś selekcją wskaźników. Wprowadzanie wskaźników odnosi się do operacji polegającej na porządkowaniu własności ze względu na relacje, jaka zachodzi pomiędzy wskaźnikiem i odpowiadającym mu indicatum. Tak, więc wprowadzanie wskaźników jest szczególnym przypadkiem szeroko rozumianego definiowania, bądź stwierdzenia zależności empirycznej. Selekcja wskaźników wybór spośród wprowadzonych wskaźników tych, którymi w danym badaniu będziemy się posługiwać, a więc problem pominięcia jednych, uwzględnienia innych. Kryteria wyboru bywają rozmaite i nie zawsze dają się wzajemnie pogodzić. Wchodzą tu w grę z jednej strony względy merytoryczne, a z drugiej techniczne. Do indicatum szukamy wskaźników, wprowadzamy je definicją, stwierdzeniem lub selekcją wskaźników.

Wnioskowanie ze wskaźników o indicatum odnosi się do rozumowania, w którym na podstawie tego, że jakiś przedmiot i posiada jakąś obserwowalną własność A oraz tego, że pomiędzy tą własnością a jakąś własnością B istnieje pewien stały związek, dochodzimy do wniosku, że przedmiot i posiada ewentualnie, prawdopodobnie posiada własność B. rozumienie w interpretacji Stefana Nowaka to po prostu wnioskowanie z faktu zajścia pewnego typu własności obserwowalnych o zajściu pewnego typu własności nieobserwowalnych, mianowicie stanów ludzkiej świadomości.

Bateria wskaźników: większa liczba wskaźników niż jeden.

Temat 3: Proces badawczy - planowanie badania oraz jego przebieg: etapy procesu badawczego, koncepcja badawcza - problematyka badań, aparat pojęciowy, przedmiot badań, podstawa źródłowa badań, techniki otrzymywania materiałów, inne techniki badawcze, metoda badawcza i jej ocena, ocena wniosków sposób prezentacji wniosków.

Projekt badań - pojęcie szersze od koncepcji badań. Projekt zawiera jeszcze - harmonogram oraz kosztorys.

Etapy procesu badawczego. - Badanie jest procesem złożonym z etapów

  1. Przygotowanie koncepcji badania

  2. Przygotowanie technik badawczych

  3. Dobór zjawisk, z którymi badacz wchodzi w kontakt przy zbieraniu materiałów

  4. Zbieranie materiałów

  5. Krytyka, selekcja, wstępne opracowanie materiałów

  6. Właściwe opracowanie materiałów i otrzymanie wyników łącznie z ich interpretacjami

  7. Przygotowanie elaboratu zawierającego opis przebiegu badania oraz udokumentowane wyniki.

1+2+3 - faza przygotowania

4 - faza terenowa

5+6+7 - faza opracowywania wyników

Koncepcja badawcza - ogół zjawisk oznaczonych przez termin objętych badaniem, na które rozciąga się wnioski. Koncepcja badawcza jest to ogół ustaleń dotyczących celu głównych faz i aspektów procesu badań z wykorzystaniem wyników włącznie. Ustalenia maja postać twierdzeń, dyrektyw lub pytań zależnie od tego, jakiej fazy czy aspektu badań dotyczą. Znajdują w nich wyraz decyzje dotyczące poszczególnych zadań badawczych. Ustalenia powinny tworzyć zwartą całość. Koncepcja stanowi główną część projektu badań. Nie istnieją utarte sposoby przygotowania koncepcji gwarantującej powodzenie. W badaniach socjologicznych koncepcja badawcza rzadko jest z góry w pełni opracowana i bardzo rzadko nie zmienia się w toku badań.

Koncepcja badawcza powinna zawierać: (5W z angielskiego)

Składniki koncepcji badań:

  1. Problematyka badań

Problematyka badań - ogół pytań problemowych, które sobie badacz stawia i na które chce dostarczyć jak najlepiej uzasadnionych odpowiedzi. Udzielenie takich odpowiedzi jest celem działalności badawczej. Stanowią one główne wnioski i zarazem rezultaty badań.

Pytania źle postawione to takie, na które każda odpowiedź jest prawdziwa, bądź każda jest fałszywa. Możliwość pojawienia się pytań źle postawionych wiąże się z tym, że założeń pytania bezpośrednio nie sprawdza się w badaniu, zaś ich akceptacja może być wywołana różnymi względami poza poznawczymi.

Pytania problemowe - badacz stawia w stosunku do obiektów problemowych (badania)

Rodzaje pytań problemowych (podział):

  1. Kryterium logiczne odnosi się do pytań i odpowiedzi językowych i odpowiedzi, jakie możemy udzielić

Pytania otwarte - nie wyznaczają zakresu możliwych odpowiedzi, pozwalają odpowiadać własnymi słowami np. Co sądzi Pan(i) o obsłudze klienta w Baku WBK?

Pytania zamknięte (skategoryzowane) - podają zakres możliwych odpowiedzi

Kafeteria - zbiór odpowiedzi do wyboru

Czy na pytanie czy brała pani udział w wyborach?

Odp.: nigdy nie biorę udziału - odpowiedź trafna, niewłaściwa

Odpowiedź właściwa - to taka, która dotyczy pytania

Trafne odpowiedzi - to te, które niosą ze sobą informacje.

Hipoteza robocza - próbne odpowiedzi badacza na pytania problemowe, są one obarczone dużym stopniem asercji (błędu)

Weryfikacja to sprawdzenie, działanie zmierzające do rozstrzygnięcia prawdziwości lub fałszywości zdania:

Hipoteza pozytywna - konfirmacja - potwierdzenie hipotezy

Hipoteza negatywna - falsyfikacja - obalenie hipotezy

Pytania problemowe i hipotezy mogą dotyczyć wszystkich rodzajów związków przy czym rodzaj ten nie należy tylko od typu obiektu:

ale i od preferencji badacza.

  1. Kryterium stopnia ogólności

  1. Zdania ściśle ogólne (dotyczą badań reprezentacyjnych) - Sprawdzają się zawsze i wszędzie mają charakter nomotetyczny np. prawo Pascala zazwyczaj są to prawa naukowe nie posiadają własnych nazw.

  2. Generalizacja historyczna - ma charakter ograniczenia czasowe przestrzenne i posiadają własne terminy.

  1. Kryterium stopnia bogactwa treściowego.

Czy ludzi należy karać za kradzież?

Generalizacja historyczna, kryterium bogactwo treściowe

Bogate treściowo - o wielu wątkach, motywach np. czy polityka w ciągu 10 lat się zmieniła

Ubogie treściowo - dokładnie się tego trzyma, ubogie terminy.

  1. Kryterium przedmiotu - zawsze bezpośrednio lub pośrednio odnoszą się do zjawisk społecznych.

  1. Kryterium zakresu

  1. Aparatura pojęciowa - aparat ten charakteryzują przede wszystkim odpowiedzi na następujące pytania:, w jakim języku wyrażone są problemy badań? Jak można sprecyzować terminy tego języka teorii, jak je odnieść do doświadczenia.

Aparatura pojęciowa - procedury:

  1. Przedmiot badań

Przedmiot badań - rzecz, którą chcemy badać i to, o czym chcemy opowiadać. Ogół konkretnych zjawisk oznaczonych przez terminy, które występują w pytaniach problemowych i których ostatecznie dotyczą wnioski badacza stanowi przedmiot badań. Jest, więc on różny od problemu. Przedmiot badań trzeba określić jak najdokładniej a nie ogólnikowo. Wykorzystujemy przy tym elementy konkretyzacji pojęć. Przedmiot badań może pokrywać się zakresowo z jakimś społecznym obiektem, a więc systemem czy zbiorowością. Należy dokładnie określić gdzie i kiedy robimy badanie - lokalizacja czasowo - przestrzenna. Wskazanie (określenie) ramy czasowej przedmiotu badań jest konieczne zawsze, gdy badacz formułuje przewidywania dotyczące przyszłości: w praktyce jest niezbędne także w odniesieniu do przeszłości.

  1. Techniki otrzymywania materiałów

Źródła informacji - respondenci, czasami badane są zjawiska, badania innych osób. Zjawiska, z którymi badacz wchodzi w bezpośredni kontakt i skąd czerpie informację o badanym zjawisku.

Wyróżniamy źródła:

Materiały - wszelkiego rodzaju zapisy odnoszące się do badanych zjawisk znajdujące się w dyspozycji badacza np. wywiad spisany na taśmie magnetofonowej, do której ma dostęp badacz.

Techniki otrzymywania materiałów - ogół czynności i środków badawczych ujętych w reguły. Jeżeli czynności i środki badawcze, jakie stosujemy w kontakcie z innymi osobami są takie same (zbieżne) to mówimy o tzw. technice standaryzowanej (standaryzacja - ujednolicenie czynności w oparciu o przyjęty wcześniej wzorzec) Kryterium standaryzacji stanowi fakt posługiwania się lub nie w badaniach różnego rodzaju pisemnymi formularzami. Ostateczny cel standaryzacji to umożliwienie liczenia zjawisk. Standaryzacja jest stopniowalna.

Techniki oparte na obserwacji to takie, w których informacje potrzebne do rozwiązania danego problemu uzyskuje się przez dokonywanie spostrzeżeń: celowych, systematycznych, krytycznych.

Techniki oparte na komunikowaniu to takie, w których informacje potrzebne do rozwiązania danego problemu uzyskuje się poprzez porozumiewanie się z innymi ludźmi (sposób bezpośredni lub pośredni) i zdobywanie przez nich wiedzy.

Techniki otrzymywania materiałów

techniki

oparte na obserwacji

oparte na komunikacji

bezpośredniej

pośredniej

wysoki stopień standaryzacji

obserwacja kontrolowana

rozmowa, wywiad kwestionariuszowy, respondent tego nie widzi

kwestionariusz, ankiety, ankietę respondent wypełnia sam

niski stopień standaryzacji

obserwacja niekontrolowana

wywiad swobodny dla rozróżnienia od wywiadu kwestionariuszowego

czysta kartka lub kartka z jednym pytaniem, techniki otrzymywania niestandaryzowanych odpowiedzi pisemnych

  1. Inne techniki badawcze

Inne techniki badawcze - utrwalone ujęte w zapisanych dyrektywach wzory czynności potrzebnych do realizacji zadań badawczych lub ich części. Np. techniki doboru próby, statystyczne, kodowania, skalowania itp.

Sposób badawczy - to wzory czynności potrzebnych do realizacji zadań badawczych nie ujęte w zapisanych dyrektywach.

.

  1. Metoda badawcza jej oceny i uzasadnienia

Metoda badań jej uzasadnienie i ocena - ogół zastosowanych w badaniu techniki i sposobów badawczych.

Uzasadnienie odpowiedzi - wykazanie, że to, o czym mówimy jest prawdą

Uzasadnienie metody - wykazanie, że w stosunku do danego przedmiotu badań na podstawie danych źródeł i materiałów dobranych, otrzymanych i opracowanych przy pomocy takich a nie innych technik i sposobów badawczych, można udzielić na pytania problemowe takich odpowiedzi, które będą uzasadnione w odpowiednim stopniu, wystarczającym ze względu na złożony cel i funkcję badań. Wymaga więc uzasadnienia i oceny wielu elementów koncepcji badawczej. Miedzy tymi elementami musi występować zgodność i powiązanie.

  1. Sposób prezentacji wyników

Sposób prezentacji wyników i ich rola - o sposobie i zakresie upowszechniania wyników decyduje rodzaj badań ich waga i funkcja społeczeństwa.

Temat 4: Charakterystyka technik obserwacyjnych: podział i rodzaje obserwacji, reguły obowiązujące przy przygotowaniu i realizacji różnych technik obserwacyjnych.

Kryteria doboru zjawisk z którymi badacz wchodzi w kontakt:

Łączy się to z wyborem:

Badanie przyrodnicze:

Badanie społeczne:

Do badania dobiera się jednostki, którymi nie możemy manipulować;

Jednostki zobligowane badaniem podlegają manipulacji;

Jednostki do badania pochodzą „z życia” - są brane bezpośrednio ze środowiska'

Jednostek do badania nie dobiera się „z życia”, tylko z operatów losowania;

Jednostki dobrane do badania same są przedmiotem badań - one to bezpośrednio są przedmiotem zainteresowania;

Jednostki dobrane do badania generalizatorami źródeł. Same rzadko są badanymi obiektami;

Obiekt badań jest stały;

Obiekt badań jest bardzo często płynny i wyróżnienie jednostek do badania jest bardzo trudne;

0x08 graphic
0x08 graphic

Dobory racjonalne

  1. dobór losowy (probalistyczny), próba losowa, ma uzasadnienie w rachunku prawdopodobieństwa i statystyce. Badacz nie ma wpływu na to, jakie jednostki dostaną się do próby. Jednostki do badania są losowane. Wybór jednostek do próby odbywa się wg pewnego automatycznego planu opartego na zasadach losowych. Dobór losowy polega na tym, że każda jednostka ma jednakowe większe od 0 szanse dostać się do próby. Operat losowania, czyli kartoteki losowania dokonuje się z kartotek, spisów, czyli tzw. operatów losowania, czasami socjolog sam takie operaty stworzyć. Dobry operat musi spełniać następujące warunki:

  1. Adekwatność - odpowiada całej populacji, którą chcemy badać.

  2. Kompletność - operat losowania musi zawierać wszystkie jednostki wchodzące w skład populacji

  3. Brak powtórzeń - każda jednostka w operacie występuje tylko raz

  4. Dokładności - nie może zawierać jednostek nieistniejących lub nienależących do populacji

  5. Techniczny - łatwość skorzystania z operatu

Podstawowe metody doboru próby losowej:

  1. prosty dobór losowy

  2. warstwowy dobór losowy

  3. zespołowy dobór losowy

  4. wielowarstwowy dobór losowy

Zaletą doboru losowego jest to, że przy przenoszeniu wniosków próby na populacją jesteśmy w stanie oszacować błąd i jego prawdopodobieństwo oraz to, w jakich granicach mieści się wynik prawdziwy, czyli taki, który by się uzyskało przy badaniu całej populacji.

Dla danej liczebności przedział ufności jest tym węższy im niższy jest przyjęty przez badacza poziom ufności (istotności). Przedział ufności, czyli błąd standardowy próby (+-) jest od do.

Poziom ufności = poziom istotności - prawdopodobieństwo wystąpienia błędu losowego.

Podstawowym problem doboru losowego jest to, iż próba realizowana różni się od próby zamierzonej (problem odmów). W sytuacji, gdy istnieją duże rozbieżności między próbą założoną a zrealizowaną badacze stosują tzw. próby rezerwowe (nie akceptowane przez statystyków, ponieważ niezgodne z zasadą prawdopodobieństwa jest rezerwacja 1 osoba z 1). Wielkość próby nie zależy od stosunku liczebności grupy do liczebności populacji. Istnieją wzory pozwalające obliczyć niezbędną wielkość próby oczywiście przy danym przedziale i poziomie ufności.

Np. Badacz zastanawia się jaka jest przeciętna waga Polaków. Aby się o tym dowiedzieć nie musi ważyć wszystkich Polaków. Wystarczy że dobierze taka próbę która będzie charakterystyczna dla całej populacji. Stosuje dobór losowy zakładając, że ślepy traf zarządzi tum kto znajdzie się próbie. Struktura próby jest prawdopodobnie taka ja struktura populacji.

  1. dobór celowy - badacz ma wpływ na to, jakie jednostki dostaną się do próby

  1. dobór jednostek przeciętnych (uśrednione cechy, wniosków uogólniania się nie na podstawie prawdopodobieństwa, ale poprzez przyjęcie założenia, że badana grupa jest typowa dla społeczeństwa)

  2. dobór jednostek o cechach krańcowych - zakłada się, że cechy krańcowe są cechami różnicującymi

  3. dobór lawinowy - każdy kolejny respondent jest źródłem informacji o adekwatnym respondencie

  4. dobór ekspertów - dobór jednostek najlepiej poinformowanych

  5. dobór jednostek parami- odbywa się w warunkach eksperymentalnych, dobiera się jednostki parami, cechy, które będą badane.

  6. dobór kwotowy - jednostki dobierane przez badacza. Badacz musi dysponować pewną wiedzą o populacji tzn. musi znać jej strukturę ze względu na wybrane do badania cechy. Nie zawsze można uzyskać wiedzę dotyczącą populacji, gdyż dane mogą być nieaktualne, każdy ankieter otrzymuje kwotę, czyli liczbę wywiadów, które musi przeprowadzić ( z osobami odznaczającymi się cechami istotnymi dla badania). Ankieter szuka respondentów na chybił trafił, ale powinien wyjść poza własne środowisko społeczne. Przy realizacji próby losowej nie występuje problem odmów, które nie podlegają rejestracji. Przy jej pomocy można badać specyficzne grupy ludzi. Można też ją zastosować w przypadku braku kartotek lub ich niedostępności oraz gdy próby terenowe są niepraktyczne. Kwota wywiadów zleconych ankieterowi musi być ograniczona - max 15. Kwota powinna być tak sformułowana, aby ankieter nie za łatwo znalazł wymiennych respondentów. Przeważająca część wywiadów powinna być przeprowadzana w domu (80 - 90%). Organizacja ankieterska musi działać przez dłuższy okres na tych samych zasadach.

3. dobór losowo - kwotowy - Jest to dobór wielostopniowy; można na pierwszym etapie zastosować dobór losowy albo dobór kwotowy. Na przykład na początku dobiera się losowo okręgi wyborcze. Wybiera się jakieś cechy, a następnie opracowuje według metody postępowania j.w.

Dobory nieracjonalne:

Obserwacja - to proces dokonywania spostrzeżeń, który jest celowy, krytyczny, planowy, systematyczny. Spostrzeżeń dokonuje się w celu odpowiedzi na dane pytanie. w/w cechy obserwacji pozwalają uniknąć błędów, jakie powstają na drodze przypadkowych spostrzeżeń. Do obserwacji potrzebna jest obserwatorowi: spostrzegawczość, ciekawość i koncentracja. Wymaga się od badacza także umiejętności selekcji spostrzeżeń, czyli zestawienia wyników obserwacji z interesującymi go zagadnieniami.

Osoba, która dokonuje obserwacji to obserwator, podmiot obserwacji, bądź badacz - obserwator. Obserwatorzy to podmiot spostrzeżeń. Zjawiska cechy to tzw. przedmioty spostrzeżeń, obiekty.

  1. Celowość obserwacji - ma nam dostarczyć informacji, które są nam potrzebne do rozwiązywania problemów.

  2. Planowość obserwacji - są z góry określone zjawiska, które należy postrzegać, a także czas i okoliczności, w których obserwowane zjawisko zachodzi.

  3. Krytyczność obserwacji - jej rezultaty powinny poddane być krytyce albo ścisłej kontroli.

Te trzy cechy obserwacji pozwalają uniknąć błędów, które powstają na drodze przypadkowych spostrzeżeń.

2 typy obserwatora:

Analitycy - postrzegający szczegóły a mający z problemy z wiązaniem ich w całość.

Syntetycy - dostrzegający problemy ogólne przy jednoczesnym nie dostrzega szczegółu.

Przedmiot spostrzeżeń - obiekty, zjawiska ludzkie zachowania i ich wytwory. O przeżyciach można wnioskować pośrednio na podstawie introspekcji zeznań jednostki. Obserwowane zachowania są symboliczne i dlatego od obserwatora wymaga się wiedzy o danej kulturze by móc lepiej zrozumieć sens zachowań i symboli. Większa początkowa wiedza o badanych zjawiskach ułatwia ich obserwację.

W źródłowych badaniach społecznych bardzo rzadko stosuje się aparaturę specjalistyczną do dokonywania obserwacji; niemniej jednak, jeśli jest ona stosowana, to wzmacnia lub zastępuje zmysły, ale nie jest w stanie uchwycić tego, co zmysłom niedostępne.

W czasie jednej obserwacji przyrodniczej zdobywa się niewiele informacji, a ich charakter jest z góry określony. Dlatego jednocześnie prowadzi się wiele obserwacji w określonych interwałach czasowych.

W badaniach społecznych w ciągu jednej obserwacji zdobywa się wiele informacji, które nie zawsze są z góry określone. Obserwacje tego samego zjawiska stosunkowo rzadko są powtarzane, zwłaszcza periodycznie.

W badaniach społecznych bardzo rzadko przeprowadza się obserwacje w warunkach laboratoryjnych, zwłaszcza eksperymentalnych, co z kolei jest bardzo powszechne w badaniach przyrodniczych. W badaniach społecznych nie wywołuje się zjawisk po to, by je obserwować. Nie tylko ze względów technicznych, ale i etycznych.

Podział technik obserwacyjnych:

Standaryzowane (systematyczna) kategorie obserwacji są ściśle strukturalnie uporządkowane i dotyczą tylko określonych sekwencji i zachowań w dokładnie zdefiniowanych sytuacjach społecznych. Wszystko, co ma być przedmiotem obserwacji. Opracowanie wyników na sposób ilościowy. Na podstawie rozwiniętej teorii wyodrębnia się zmienne zachowań oraz zmienne warunkujące zachowania. Warunki początkowe określające sytuację, w jakiej pojawia się zachowanie są kontrolowane

Niestandaryzowane niesystematyczna) brak ściśle określonych kategorii obserwacji, opracowanie wyników w sposób jakościowy;

Sytuacje sztuczne, czynności wywołane - są przeprowadzane w sytuacjach sztucznych, laboratoryjnych, eksperymentalnych. Czynności wywołane przez badacza

Sytuacje naturalne, czynności nie wywołane

Ukryte badani nie wiedza, że są obserwowani

Jawne - badane osoby wiedzą, że są przedmiotem zainteresowania obserwatora przy czym nie musza być poinformowane o przedmiocie i celu badania.

  • obserwacja jawna z ukrycia;

  • obserwacja jawna nie z ukrycia;

Uczestnicząca - badacz uczestniczy w sytuacjach, które są przedmiotem badania

Quasi-uczestnicząca - badacz posiada wiedzę wstępną o badanych zjawiskach

Nieuczestnicząca - Zewnętrzna - badacz zachowuje swą „anonimowość” dla badanych

Ciągłe - obserwacja zjawisk nie dających się łatwo wyodrębnić np. proces starzenia się

Jednorazowe -obserwacja zjawisk łatwych do czasowo - przestrzennego wyodrębnienia.

Jednoosobowe - obserwacje prowadzone przez jednego obserwatora

Wieloosobowe - obserwacja prowadzona przez wielu niezależnych obserwatorów.

Metoda obserwacji zależy od zamierzeń badawczych. Mogą one być trojakie:

  1. Celem może być wyłącznie opis występujących w określonym systemie społeczno - kulturowym zachowań, zjawisk, interakcji bez próby sformułowań uogólnień teoretycznych.

  2. Celem może być analiza zależności empirycznych między określonymi sekwencjami zachowań a warunkami zewnętrznymi

  3. Celem może być próba formułowania wyjaśnień teoretycznych. Wyjaśnień teoretycznych zachowań poprzez ukazanie przesłanek tych ze zachowań oraz ich obiektywnych następstw.

Sprawozdanie z obserwacji sporządzane jest w oparciu o notatki z obserwacji. Notatki mogą być sporządzane na bieżąco lub z pamięci. Mogą być sporządzane z innych rejestracji np. kamera.

Każde sprawozdanie składa się z 3 części: