Metody badań socjologicznych - ćwiczenia mgr. K. Jakubczak

Temat 1: Badania naukowe: rodzaje badań, historia badań społecznych, funkcje badań społecznych.

WIEDZA POTOCZNA	WIEDZA NAUKOWA
(socjalizacja itd.) - wiedza zindywidualizowana, subiektywna, różna, zależna od doświadczeń życiowych.	Jednolita, systematyczna. Sądy należące do tzw. korpusu wiedzy w danym momencie, uznawane są za prawdziwe, zmierzające do obiektywizacji. Ma charakter ogólny, zmierza do obiektywizacji
Ma charakter konkretny i praktyczny, związana z miejscem i czasem. Ludzie posługują się nią w życiu społecznym. Zawiera (na ogół) sądy jednostkowe, uogólnienia sprowadzane są do pewnych klas zachowań człowieka, stosowane do określonych sytuacji.	Ma charakter abstrakcyjny; sądy zawarte w niej nie są jednostkowe, lecz ogólne.- bez ograniczeń czasowo przestrzennych. Odnoszą się do zbiorów ludzi i mają charakter generalizacji historycznych lub praw naukowych.
Język - wiedza potoczna operuje językiem potocznym. Jest to język mało precyzyjny (niejednoznaczny), nie jest wolny od ocen, posiada komponenty emocjonalne.	Język nauki jest wolny od ocen. Jest, jak mówi Ossowski, „językiem treści pojęciowych”. jest jednoznaczna, precyzyjna nie zawiera ocen, nie odwołuje się do emocji
Nie jest systematyczna. Wiedza pełna wewnętrznych sprzeczności, mało spójna; a w związku z tym sądy jej są wewnętrznie sprzeczne i niespójne	Immanentną cechą nauki jest systematyczność jej wiedzy. Jest uporządkowana, w sposób świadomy dąży do eliminacji sprzeczności weń się pojawiających.
Nie troszczymy się o jej uzasadnienie - działa ona na zasadzie pewnej oczywistości. Jest to produkt naszych doświadczeń, życia, naszych bliskich.	Empiryczne uzasadnienia sądów są sprawą zasadniczą. Uzasadnienie musi być uzasadnieniem intersubiektywnym, procedura badawcza jawna, określony stopień pewności i generalizacji sądów.

Przez społeczno - kulturowe funkcje badań rozumiemy ich oddziaływanie za pośrednictwem wyników na inne społeczno - kulturowe zjawiska w ramach wyodrębnionych ich układów.

Funkcja badań jest związana z wpływem wyników badań na zjawiska społeczne:

• Kulturowo - naukowe (nauka),

Funkcja naukowa: wyniki badań pełnią tę funkcję wówczas, gdy przyczyniają się do rozwoju socjologii jako dyscypliny naukowej; gdy wnoszą wkład w rozwój dyscypliny; dostarczają uzasadnionych twierdzeń. Badanie może zwracać uwagę na nowe zagadnienia, dotąd niedostrzegane; wnoszą wkład w aparaturę pojęciową, a także w rozwój metod i technik. Wkład badań w dziedzinę socjologii oceniany jest przez grono naukowe, realizowany w układzie nauki

• Humanistyczno - obywatelskie (społeczeństwo),

Funkcja humanistyczno - obywatelska: Wpływ wyników badań na tzw. „czytającą publiczność”. Uświadamiają nam one nasze miejsce w życiu społecznym w stosunku do innych. Dzięki wynikom badań możemy poznać obszary życia społecznego, których jeszcze nie znamy. Mogą one ułatwić nam ocenę tego, co dzieje się w świecie i zająć określone stanowisko. Są impulsem do dyskusji społecznych.

• Praktyczno - użytkowe (życie codzienne).

.Funkcja praktyczno - użytkowa: Funkcjonuje w układzie badacz - praktyk życia społecznego. Wyniki badań pełnią tę funkcję, jeżeli są one wykorzystywane jako przesłanki, które prowadzą praktyka życia społecznego do podejmowania praktycznych decyzji. Funkcjonuje także w układzie ekspert - praktyk życia społecznego. Ekspert potrafi podjąć decyzję bez odwoływania się do badań.

Należy odróżniać funkcje założone badań od funkcji zrealizowanych, gdyż one nie muszą się pokrywać. Badanie może spełniać jednocześnie wiele funkcji, w tych sytuacjach na plan pierwszy wysuwa się funkcja założona.

Rodzaje badań naukowych:

• Wszystkie badania socjologiczne są społeczne, ale nie wszystkie badania społeczne są badaniami socjologicznymi

• Badania socjologiczne są prowadzone w obrębie jednego społeczeństwa

• Badania prowadzone są na podobnych zasadach, ale w wielu społeczeństwach

• Badania oparte na wynikach innych badań

• Badania historyczno - socjologiczne

Temat 2: Pojęcie wskaźników w badaniach socjologicznych: definicja wskaźnika, rodzaje wskaźników, dobór wskaźników, wnioskowanie o indicatum ze wskaźników.

Wskaźnikowanie - forma rozumowania, przy czym rozumowanie ma szerszy zakres niż wskaźnikowanie.

Wg Stefana Nowaka rozumienie jest szczególnym przypadkiem procedury wnioskowania o indicatum na podstawie wskaźników - jest to wnioskowanie na podstawie wskaźników o pewnego typu indicatum, a mianowicie o świadomych stanach psychicznych ludzi.

Rozumowanie może być:

• Dedukcyjne, czyli od szczegółu do ogółu

• Indukcyjne, czyli od ogółu do szczegółu - jest ono zawodne.

Indicatum - zjawisko, objawy, wskazywanie, określanie danego wskaźnika. Indicatum może być zarówno własnością dostępną bezpośredniej obserwacji jak i własnością niepodlegającą takiej obserwacji.

Wskaźnikiem - jest zawsze jakieś zjawisko cecha lub własność np. pocenie się rąk, łamiący się głos (zdenerwowanie). Cecha bycia wskaźnikiem jest cechą relatywną, - jeżeli własność A jest wskaźnikiem własności B to własność B jest indicatum własności A. Stwierdzenie, że własność A jest wskaźnikiem własności B polega na stwierdzeniu jakiegoś stałego związku pomiędzy tymi własnościami.

Wskaźnik - pioruny, deszcz Indicatum - burza

Wskaźnik jest zawsze podporządkowany jakiemuś indicatum. Ma zawsze jakiś odnośnik. Zawsze jest relacja lub związek między wskaźnikiem a indicatum. Indicatum i wskaźnik to dwa różne zjawiska.

Definiens - to określenie nazwy.

patriota - definiendum osoba kochająca ojczyznę - definiens

Wskaźnik może być składnikiem definiensa indicatum.

Podział wskaźników:

• jeśli zdanie wprowadzające wskaźnik ma charakter empiryczny to relacja między wskaźnikiem a indicatum ma charakter rzeczowy (wskaźnik jest wskaźnikiem rzeczowym)

• jeśli zdanie wprowadzające wskaźnik ma charakter teoretyczny to związek między indicatum a wskaźnikiem ma charakter definicyjny (wskaźnik definicyjny)

Podział wskaźników wg Stefana Nowaka obejmuje wskaźnik definicyjny empiryczny i inferencyjny.

Wskaźniki

rzeczowe definicyjne

uda się zaobserwować np. piorun mówimy, gdy definiujemy

indicatum np. stan ducha

empiryczne inferencyjne

zjawisko dające się indicatum jest nieobserwowalne

zaobserwować bezpośrednio np. stan ducha, piorun

np. student

Wskaźniki empiryczne charakteryzują się tym, że związek między wskaźnikami a indicatum jest związkiem rzeczowym, a indicatum jest związkiem rzeczowym, a więc zdanie wprowadzające wskaźnik jest zdaniem empirycznym, indicatum jest własnością podlegającą bezpośredniej obserwacji.

Ze wskaźnikiem inferencyjnym mamy doczynienia wówczas, gdy indicatum jest nieobserwowalne a więź pomiędzy wskaźnikiem i indicatum jest więzią rzeczową.

Procedura doboru wskaźników: składa się z dwóch etapów. Etap pierwszy można by określić jako wprowadzanie wskaźników, drugi zaś selekcją wskaźników. Wprowadzanie wskaźników odnosi się do operacji polegającej na porządkowaniu własności ze względu na relacje, jaka zachodzi pomiędzy wskaźnikiem i odpowiadającym mu indicatum. Tak, więc wprowadzanie wskaźników jest szczególnym przypadkiem szeroko rozumianego definiowania, bądź stwierdzenia zależności empirycznej. Selekcja wskaźników wybór spośród wprowadzonych wskaźników tych, którymi w danym badaniu będziemy się posługiwać, a więc problem pominięcia jednych, uwzględnienia innych. Kryteria wyboru bywają rozmaite i nie zawsze dają się wzajemnie pogodzić. Wchodzą tu w grę z jednej strony względy merytoryczne, a z drugiej techniczne. Do indicatum szukamy wskaźników, wprowadzamy je definicją, stwierdzeniem lub selekcją wskaźników.

Wnioskowanie ze wskaźników o indicatum odnosi się do rozumowania, w którym na podstawie tego, że jakiś przedmiot i posiada jakąś obserwowalną własność A oraz tego, że pomiędzy tą własnością a jakąś własnością B istnieje pewien stały związek, dochodzimy do wniosku, że przedmiot i posiada ewentualnie, prawdopodobnie posiada własność B. rozumienie w interpretacji Stefana Nowaka to po prostu wnioskowanie z faktu zajścia pewnego typu własności obserwowalnych o zajściu pewnego typu własności nieobserwowalnych, mianowicie stanów ludzkiej świadomości.

Bateria wskaźników: większa liczba wskaźników niż jeden.

Temat 3: Proces badawczy - planowanie badania oraz jego przebieg: etapy procesu badawczego, koncepcja badawcza - problematyka badań, aparat pojęciowy, przedmiot badań, podstawa źródłowa badań, techniki otrzymywania materiałów, inne techniki badawcze, metoda badawcza i jej ocena, ocena wniosków sposób prezentacji wniosków.

Projekt badań - pojęcie szersze od koncepcji badań. Projekt zawiera jeszcze - harmonogram oraz kosztorys.

Etapy procesu badawczego. - Badanie jest procesem złożonym z etapów

1. Przygotowanie koncepcji badania

2. Przygotowanie technik badawczych

3. Dobór zjawisk, z którymi badacz wchodzi w kontakt przy zbieraniu materiałów

4. Zbieranie materiałów

5. Krytyka, selekcja, wstępne opracowanie materiałów

6. Właściwe opracowanie materiałów i otrzymanie wyników łącznie z ich interpretacjami

7. Przygotowanie elaboratu zawierającego opis przebiegu badania oraz udokumentowane wyniki.

1+2+3 - faza przygotowania

4 - faza terenowa

5+6+7 - faza opracowywania wyników

Koncepcja badawcza - ogół zjawisk oznaczonych przez termin objętych badaniem, na które rozciąga się wnioski. Koncepcja badawcza jest to ogół ustaleń dotyczących celu głównych faz i aspektów procesu badań z wykorzystaniem wyników włącznie. Ustalenia maja postać twierdzeń, dyrektyw lub pytań zależnie od tego, jakiej fazy czy aspektu badań dotyczą. Znajdują w nich wyraz decyzje dotyczące poszczególnych zadań badawczych. Ustalenia powinny tworzyć zwartą całość. Koncepcja stanowi główną część projektu badań. Nie istnieją utarte sposoby przygotowania koncepcji gwarantującej powodzenie. W badaniach socjologicznych koncepcja badawcza rzadko jest z góry w pełni opracowana i bardzo rzadko nie zmienia się w toku badań.

Koncepcja badawcza powinna zawierać: (5W z angielskiego)

• Ustalenia badacza, po co robić badania

• Jakimi metodami i technikami zamierza zbierać informacje

• Z jakich źródeł zamierza zbierać informacje

• Do czego zmierza wykorzystać badania

Składniki koncepcji badań:

1. Problematyka badań

Problematyka badań - ogół pytań problemowych, które sobie badacz stawia i na które chce dostarczyć jak najlepiej uzasadnionych odpowiedzi. Udzielenie takich odpowiedzi jest celem działalności badawczej. Stanowią one główne wnioski i zarazem rezultaty badań.

Pytania źle postawione to takie, na które każda odpowiedź jest prawdziwa, bądź każda jest fałszywa. Możliwość pojawienia się pytań źle postawionych wiąże się z tym, że założeń pytania bezpośrednio nie sprawdza się w badaniu, zaś ich akceptacja może być wywołana różnymi względami poza poznawczymi.

Pytania problemowe - badacz stawia w stosunku do obiektów problemowych (badania)

Rodzaje pytań problemowych (podział):

1. Kryterium logiczne odnosi się do pytań i odpowiedzi językowych i odpowiedzi, jakie możemy udzielić

Pytania otwarte - nie wyznaczają zakresu możliwych odpowiedzi, pozwalają odpowiadać własnymi słowami np. Co sądzi Pan(i) o obsłudze klienta w Baku WBK?

Pytania zamknięte (skategoryzowane) - podają zakres możliwych odpowiedzi

• Do uzupełnienia - podajemy możliwości odpowiedzi zostawiające inna możliwość niewykluczającą się. Zaczynają się od słowa „który”. Np. Który pan lubi kolor? Biały, fioletowy, żółty.

• Do rozstrzygnięcia - zaczynają się od słowa „czy”. Np. Czy brała pani udział w ostatnich wyborach parlamentarnych? Możliwe odpowiedzi: Tak, nie, nie pamiętam - rozstrzygamy raczej tak, zdecydowanie tak, raczej nie, zdecydowanie nie

Kafeteria - zbiór odpowiedzi do wyboru

Czy na pytanie czy brała pani udział w wyborach?

• Tak

• Nie

• Nie wiem

Odp.: nigdy nie biorę udziału - odpowiedź trafna, niewłaściwa

Odpowiedź właściwa - to taka, która dotyczy pytania

Trafne odpowiedzi - to te, które niosą ze sobą informacje.

Hipoteza robocza - próbne odpowiedzi badacza na pytania problemowe, są one obarczone dużym stopniem asercji (błędu)

Weryfikacja to sprawdzenie, działanie zmierzające do rozstrzygnięcia prawdziwości lub fałszywości zdania:

Hipoteza pozytywna - konfirmacja - potwierdzenie hipotezy

Hipoteza negatywna - falsyfikacja - obalenie hipotezy

Pytania problemowe i hipotezy mogą dotyczyć wszystkich rodzajów związków przy czym rodzaj ten nie należy tylko od typu obiektu:

• Obiekty typu zbiór - cechy zbioru są pochodną cech poszczególnych jednostek tego zbioru np. studenci, zwierzęta, ssaki, ryby, ptaki

• Obiekt typu system - cechy systemu zależą od relacji zachodzących między cechami obiektu np. uczelnia, społeczeństwo, przyroda, rodzina.

ale i od preferencji badacza.

2. Kryterium stopnia ogólności

1. Zdania ściśle ogólne (dotyczą badań reprezentacyjnych) - Sprawdzają się zawsze i wszędzie mają charakter nomotetyczny np. prawo Pascala zazwyczaj są to prawa naukowe nie posiadają własnych nazw.

2. Generalizacja historyczna - ma charakter ograniczenia czasowe przestrzenne i posiadają własne terminy.

3. Kryterium stopnia bogactwa treściowego.

Czy ludzi należy karać za kradzież?

Generalizacja historyczna, kryterium bogactwo treściowe

Bogate treściowo - o wielu wątkach, motywach np. czy polityka w ciągu 10 lat się zmieniła

Ubogie treściowo - dokładnie się tego trzyma, ubogie terminy.

4. Kryterium przedmiotu - zawsze bezpośrednio lub pośrednio odnoszą się do zjawisk społecznych.

• Zbiory - zbiorowości ludzkie, grupy, organizacje, instytucje itp. ich obiekty i cechy

• System - dotyczy całości powiązanych ze sobą części składowych, których nie można sprowadzić do jednostek.

• Podobieństwo i różnice - np. czym różni się kobieta od mężczyzny - pytania dotyczące obiektu zmieniającego się w czasie, którego fazy porównujemy ze sobą.

• Pytania o zależność, np. Czy eutanazja jest zgodna z nauką kościoła?

• Pytania o związki przyczynowo skutkowe - Jeżeli pytamy o zależność nie zawsze pytamy o związek przyczynowo - skutkowy. Ale zawsze związek przyczynowo - skutkowy ma związek z pytaniem o zależność. Np. Czy przyczyną niskiej frekwencji w ostatnich wyborach miała aura? - Zależność przyczynowo - skutkowa

5. Kryterium zakresu

• Pytania naczelne (nadrzędne) - ich charakter przesądza najczęściej o charakterze pytań podporządkowanych.

• Pytania podporządkowane (poboczne)

2. Aparatura pojęciowa - aparat ten charakteryzują przede wszystkim odpowiedzi na następujące pytania:, w jakim języku wyrażone są problemy badań? Jak można sprecyzować terminy tego języka teorii, jak je odnieść do doświadczenia.

Aparatura pojęciowa - procedury:

• Operacjonalizacja - nadawanie sensu empirycznego terminom teoretycznym, tłumaczenie z języka problemowego na język pytań i odpowiedzi kwestionariuszowych.

• Konkretyzacja - polega na wskazaniu zjawisk, które wyczerpują w bezpośrednim doświadczeniu ludzi, do których w rozumowaniu badacza powinien być stosowany dany termin. Konkretyzacja powinna poprzedzać operacjonalizację

3. Przedmiot badań

Przedmiot badań - rzecz, którą chcemy badać i to, o czym chcemy opowiadać. Ogół konkretnych zjawisk oznaczonych przez terminy, które występują w pytaniach problemowych i których ostatecznie dotyczą wnioski badacza stanowi przedmiot badań. Jest, więc on różny od problemu. Przedmiot badań trzeba określić jak najdokładniej a nie ogólnikowo. Wykorzystujemy przy tym elementy konkretyzacji pojęć. Przedmiot badań może pokrywać się zakresowo z jakimś społecznym obiektem, a więc systemem czy zbiorowością. Należy dokładnie określić gdzie i kiedy robimy badanie - lokalizacja czasowo - przestrzenna. Wskazanie (określenie) ramy czasowej przedmiotu badań jest konieczne zawsze, gdy badacz formułuje przewidywania dotyczące przyszłości: w praktyce jest niezbędne także w odniesieniu do przeszłości.

4. Techniki otrzymywania materiałów

Źródła informacji - respondenci, czasami badane są zjawiska, badania innych osób. Zjawiska, z którymi badacz wchodzi w bezpośredni kontakt i skąd czerpie informację o badanym zjawisku.

Wyróżniamy źródła:

• Utrwalone (materialne)

• Nieutrwalone (przekaz ustny)

• Wywołane - produkuje badacz (pytanie, rozmowa)

• Niewywołane (dane statystyczne, spisy, kartoteki)

Materiały - wszelkiego rodzaju zapisy odnoszące się do badanych zjawisk znajdujące się w dyspozycji badacza np. wywiad spisany na taśmie magnetofonowej, do której ma dostęp badacz.

Techniki otrzymywania materiałów - ogół czynności i środków badawczych ujętych w reguły. Jeżeli czynności i środki badawcze, jakie stosujemy w kontakcie z innymi osobami są takie same (zbieżne) to mówimy o tzw. technice standaryzowanej (standaryzacja - ujednolicenie czynności w oparciu o przyjęty wcześniej wzorzec) Kryterium standaryzacji stanowi fakt posługiwania się lub nie w badaniach różnego rodzaju pisemnymi formularzami. Ostateczny cel standaryzacji to umożliwienie liczenia zjawisk. Standaryzacja jest stopniowalna.

Techniki oparte na obserwacji to takie, w których informacje potrzebne do rozwiązania danego problemu uzyskuje się przez dokonywanie spostrzeżeń: celowych, systematycznych, krytycznych.

Techniki oparte na komunikowaniu to takie, w których informacje potrzebne do rozwiązania danego problemu uzyskuje się poprzez porozumiewanie się z innymi ludźmi (sposób bezpośredni lub pośredni) i zdobywanie przez nich wiedzy.

Techniki otrzymywania materiałów

• Wyższego rzędu - charakter czynności badawcze, które powinny być wykonane przy posługiwaniu się daną techniką i określa jak organizować te czynności.

• Konkretne - zastosowanie techniki wyższego rzędu dotyczy otrzymywania materiałów specyficznych dla danego badania

techniki	oparte na obserwacji	oparte na komunikacji
				bezpośredniej	pośredniej
wysoki stopień standaryzacji	obserwacja kontrolowana	rozmowa, wywiad kwestionariuszowy, respondent tego nie widzi	kwestionariusz, ankiety, ankietę respondent wypełnia sam
niski stopień standaryzacji	obserwacja niekontrolowana	wywiad swobodny dla rozróżnienia od wywiadu kwestionariuszowego	czysta kartka lub kartka z jednym pytaniem, techniki otrzymywania niestandaryzowanych odpowiedzi pisemnych

5. Inne techniki badawcze

Inne techniki badawcze - utrwalone ujęte w zapisanych dyrektywach wzory czynności potrzebnych do realizacji zadań badawczych lub ich części. Np. techniki doboru próby, statystyczne, kodowania, skalowania itp.

Sposób badawczy - to wzory czynności potrzebnych do realizacji zadań badawczych nie ujęte w zapisanych dyrektywach.

.

6. Metoda badawcza jej oceny i uzasadnienia

Metoda badań jej uzasadnienie i ocena - ogół zastosowanych w badaniu techniki i sposobów badawczych.

Uzasadnienie odpowiedzi - wykazanie, że to, o czym mówimy jest prawdą

Uzasadnienie metody - wykazanie, że w stosunku do danego przedmiotu badań na podstawie danych źródeł i materiałów dobranych, otrzymanych i opracowanych przy pomocy takich a nie innych technik i sposobów badawczych, można udzielić na pytania problemowe takich odpowiedzi, które będą uzasadnione w odpowiednim stopniu, wystarczającym ze względu na złożony cel i funkcję badań. Wymaga więc uzasadnienia i oceny wielu elementów koncepcji badawczej. Miedzy tymi elementami musi występować zgodność i powiązanie.

7. Sposób prezentacji wyników

Sposób prezentacji wyników i ich rola - o sposobie i zakresie upowszechniania wyników decyduje rodzaj badań ich waga i funkcja społeczeństwa.

Temat 4: Charakterystyka technik obserwacyjnych: podział i rodzaje obserwacji, reguły obowiązujące przy przygotowaniu i realizacji różnych technik obserwacyjnych.

Kryteria doboru zjawisk z którymi badacz wchodzi w kontakt:

Łączy się to z wyborem:

• Przedmiotu badania;

• Źródeł materiałów;

• Problem doboru źródeł pojawia się tam, gdzie okazuje się, że [badana] populacja jest wewnętrznie zróżnicowana.

Badanie przyrodnicze:	Badanie społeczne:
Do badania dobiera się jednostki, którymi nie możemy manipulować;	Jednostki zobligowane badaniem podlegają manipulacji;
Jednostki do badania pochodzą „z życia” - są brane bezpośrednio ze środowiska'	Jednostek do badania nie dobiera się „z życia”, tylko z operatów losowania;
Jednostki dobrane do badania same są przedmiotem badań - one to bezpośrednio są przedmiotem zainteresowania;	Jednostki dobrane do badania są generalizatorami źródeł. Same rzadko są badanymi obiektami;
Obiekt badań jest stały;	Obiekt badań jest bardzo często płynny i wyróżnienie jednostek do badania jest bardzo trudne;

Dobory racjonalne

1. dobór losowy (probalistyczny), próba losowa, ma uzasadnienie w rachunku prawdopodobieństwa i statystyce. Badacz nie ma wpływu na to, jakie jednostki dostaną się do próby. Jednostki do badania są losowane. Wybór jednostek do próby odbywa się wg pewnego automatycznego planu opartego na zasadach losowych. Dobór losowy polega na tym, że każda jednostka ma jednakowe większe od 0 szanse dostać się do próby. Operat losowania, czyli kartoteki losowania dokonuje się z kartotek, spisów, czyli tzw. operatów losowania, czasami socjolog sam takie operaty stworzyć. Dobry operat musi spełniać następujące warunki:

1. Adekwatność - odpowiada całej populacji, którą chcemy badać.

2. Kompletność - operat losowania musi zawierać wszystkie jednostki wchodzące w skład populacji

3. Brak powtórzeń - każda jednostka w operacie występuje tylko raz

4. Dokładności - nie może zawierać jednostek nieistniejących lub nienależących do populacji

5. Techniczny - łatwość skorzystania z operatu

Podstawowe metody doboru próby losowej:

1. prosty dobór losowy

2. warstwowy dobór losowy

3. zespołowy dobór losowy

4. wielowarstwowy dobór losowy

Zaletą doboru losowego jest to, że przy przenoszeniu wniosków próby na populacją jesteśmy w stanie oszacować błąd i jego prawdopodobieństwo oraz to, w jakich granicach mieści się wynik prawdziwy, czyli taki, który by się uzyskało przy badaniu całej populacji.

Dla danej liczebności przedział ufności jest tym węższy im niższy jest przyjęty przez badacza poziom ufności (istotności). Przedział ufności, czyli błąd standardowy próby (+-) jest od do.

Poziom ufności = poziom istotności - prawdopodobieństwo wystąpienia błędu losowego.

Podstawowym problem doboru losowego jest to, iż próba realizowana różni się od próby zamierzonej (problem odmów). W sytuacji, gdy istnieją duże rozbieżności między próbą założoną a zrealizowaną badacze stosują tzw. próby rezerwowe (nie akceptowane przez statystyków, ponieważ niezgodne z zasadą prawdopodobieństwa jest rezerwacja 1 osoba z 1). Wielkość próby nie zależy od stosunku liczebności grupy do liczebności populacji. Istnieją wzory pozwalające obliczyć niezbędną wielkość próby oczywiście przy danym przedziale i poziomie ufności.

Np. Badacz zastanawia się jaka jest przeciętna waga Polaków. Aby się o tym dowiedzieć nie musi ważyć wszystkich Polaków. Wystarczy że dobierze taka próbę która będzie charakterystyczna dla całej populacji. Stosuje dobór losowy zakładając, że ślepy traf zarządzi tum kto znajdzie się próbie. Struktura próby jest prawdopodobnie taka ja struktura populacji.

2. dobór celowy - badacz ma wpływ na to, jakie jednostki dostaną się do próby

1. dobór jednostek przeciętnych (uśrednione cechy, wniosków uogólniania się nie na podstawie prawdopodobieństwa, ale poprzez przyjęcie założenia, że badana grupa jest typowa dla społeczeństwa)

2. dobór jednostek o cechach krańcowych - zakłada się, że cechy krańcowe są cechami różnicującymi

3. dobór lawinowy - każdy kolejny respondent jest źródłem informacji o adekwatnym respondencie

4. dobór ekspertów - dobór jednostek najlepiej poinformowanych

5. dobór jednostek parami- odbywa się w warunkach eksperymentalnych, dobiera się jednostki parami, cechy, które będą badane.

6. dobór kwotowy - jednostki dobierane przez badacza. Badacz musi dysponować pewną wiedzą o populacji tzn. musi znać jej strukturę ze względu na wybrane do badania cechy. Nie zawsze można uzyskać wiedzę dotyczącą populacji, gdyż dane mogą być nieaktualne, każdy ankieter otrzymuje kwotę, czyli liczbę wywiadów, które musi przeprowadzić ( z osobami odznaczającymi się cechami istotnymi dla badania). Ankieter szuka respondentów na chybił trafił, ale powinien wyjść poza własne środowisko społeczne. Przy realizacji próby losowej nie występuje problem odmów, które nie podlegają rejestracji. Przy jej pomocy można badać specyficzne grupy ludzi. Można też ją zastosować w przypadku braku kartotek lub ich niedostępności oraz gdy próby terenowe są niepraktyczne. Kwota wywiadów zleconych ankieterowi musi być ograniczona - max 15. Kwota powinna być tak sformułowana, aby ankieter nie za łatwo znalazł wymiennych respondentów. Przeważająca część wywiadów powinna być przeprowadzana w domu (80 - 90%). Organizacja ankieterska musi działać przez dłuższy okres na tych samych zasadach.

3. dobór losowo - kwotowy - Jest to dobór wielostopniowy; można na pierwszym etapie zastosować dobór losowy albo dobór kwotowy. Na przykład na początku dobiera się losowo okręgi wyborcze. Wybiera się jakieś cechy, a następnie opracowuje według metody postępowania j.w.

Dobory nieracjonalne:

• Dobór samorzutny - jednostki same dobierają się do badania; np. ankieta prasowa. Występuje często, kiedy brak jest środków finansowych na badania.

• Dobór przypadkowy - bada się jednostki, do których badacz ma dostęp. O dostępności respondentów decyduje najczęściej przypadek.

Obserwacja - to proces dokonywania spostrzeżeń, który jest celowy, krytyczny, planowy, systematyczny. Spostrzeżeń dokonuje się w celu odpowiedzi na dane pytanie. w/w cechy obserwacji pozwalają uniknąć błędów, jakie powstają na drodze przypadkowych spostrzeżeń. Do obserwacji potrzebna jest obserwatorowi: spostrzegawczość, ciekawość i koncentracja. Wymaga się od badacza także umiejętności selekcji spostrzeżeń, czyli zestawienia wyników obserwacji z interesującymi go zagadnieniami.

Osoba, która dokonuje obserwacji to obserwator, podmiot obserwacji, bądź badacz - obserwator. Obserwatorzy to podmiot spostrzeżeń. Zjawiska cechy to tzw. przedmioty spostrzeżeń, obiekty.

1. Celowość obserwacji - ma nam dostarczyć informacji, które są nam potrzebne do rozwiązywania problemów.

2. Planowość obserwacji - są z góry określone zjawiska, które należy postrzegać, a także czas i okoliczności, w których obserwowane zjawisko zachodzi.

3. Krytyczność obserwacji - jej rezultaty powinny poddane być krytyce albo ścisłej kontroli.

Te trzy cechy obserwacji pozwalają uniknąć błędów, które powstają na drodze przypadkowych spostrzeżeń.

2 typy obserwatora:

Analitycy - postrzegający szczegóły a mający z problemy z wiązaniem ich w całość.

Syntetycy - dostrzegający problemy ogólne przy jednoczesnym nie dostrzega szczegółu.

Przedmiot spostrzeżeń - obiekty, zjawiska ludzkie zachowania i ich wytwory. O przeżyciach można wnioskować pośrednio na podstawie introspekcji zeznań jednostki. Obserwowane zachowania są symboliczne i dlatego od obserwatora wymaga się wiedzy o danej kulturze by móc lepiej zrozumieć sens zachowań i symboli. Większa początkowa wiedza o badanych zjawiskach ułatwia ich obserwację.

W źródłowych badaniach społecznych bardzo rzadko stosuje się aparaturę specjalistyczną do dokonywania obserwacji; niemniej jednak, jeśli jest ona stosowana, to wzmacnia lub zastępuje zmysły, ale nie jest w stanie uchwycić tego, co zmysłom niedostępne.

W czasie jednej obserwacji przyrodniczej zdobywa się niewiele informacji, a ich charakter jest z góry określony. Dlatego jednocześnie prowadzi się wiele obserwacji w określonych interwałach czasowych.

W badaniach społecznych w ciągu jednej obserwacji zdobywa się wiele informacji, które nie zawsze są z góry określone. Obserwacje tego samego zjawiska stosunkowo rzadko są powtarzane, zwłaszcza periodycznie.

W badaniach społecznych bardzo rzadko przeprowadza się obserwacje w warunkach laboratoryjnych, zwłaszcza eksperymentalnych, co z kolei jest bardzo powszechne w badaniach przyrodniczych. W badaniach społecznych nie wywołuje się zjawisk po to, by je obserwować. Nie tylko ze względów technicznych, ale i etycznych.

Podział technik obserwacyjnych:

Standaryzowane (systematyczna) kategorie obserwacji są ściśle strukturalnie uporządkowane i dotyczą tylko określonych sekwencji i zachowań w dokładnie zdefiniowanych sytuacjach społecznych. Wszystko, co ma być przedmiotem obserwacji. Opracowanie wyników na sposób ilościowy. Na podstawie rozwiniętej teorii wyodrębnia się zmienne zachowań oraz zmienne warunkujące zachowania. Warunki początkowe określające sytuację, w jakiej pojawia się zachowanie są kontrolowane		Niestandaryzowane niesystematyczna) brak ściśle określonych kategorii obserwacji, opracowanie wyników w sposób jakościowy;
Sytuacje sztuczne, czynności wywołane - są przeprowadzane w sytuacjach sztucznych, laboratoryjnych, eksperymentalnych. Czynności wywołane przez badacza		Sytuacje naturalne, czynności nie wywołane
Ukryte badani nie wiedza, że są obserwowani		Jawne - badane osoby wiedzą, że są przedmiotem zainteresowania obserwatora przy czym nie musza być poinformowane o przedmiocie i celu badania. obserwacja jawna z ukrycia; obserwacja jawna nie z ukrycia;
Uczestnicząca - badacz uczestniczy w sytuacjach, które są przedmiotem badania	Quasi-uczestnicząca - badacz posiada wiedzę wstępną o badanych zjawiskach			Nieuczestnicząca - Zewnętrzna - badacz zachowuje swą „anonimowość” dla badanych
Ciągłe - obserwacja zjawisk nie dających się łatwo wyodrębnić np. proces starzenia się			Jednorazowe -obserwacja zjawisk łatwych do czasowo - przestrzennego wyodrębnienia.
Jednoosobowe - obserwacje prowadzone przez jednego obserwatora			Wieloosobowe - obserwacja prowadzona przez wielu niezależnych obserwatorów.

Metoda obserwacji zależy od zamierzeń badawczych. Mogą one być trojakie:

1. Celem może być wyłącznie opis występujących w określonym systemie społeczno - kulturowym zachowań, zjawisk, interakcji bez próby sformułowań uogólnień teoretycznych.

2. Celem może być analiza zależności empirycznych między określonymi sekwencjami zachowań a warunkami zewnętrznymi

3. Celem może być próba formułowania wyjaśnień teoretycznych. Wyjaśnień teoretycznych zachowań poprzez ukazanie przesłanek tych ze zachowań oraz ich obiektywnych następstw.

Sprawozdanie z obserwacji sporządzane jest w oparciu o notatki z obserwacji. Notatki mogą być sporządzane na bieżąco lub z pamięci. Mogą być sporządzane z innych rejestracji np. kamera.

Każde sprawozdanie składa się z 3 części:

• Ewidencyjno - informacyjnej ogólny problem badawczy, cel, po co, na co i dlaczego...

1. Ogólny problem badawczy;

2. Cel i przedmiot obserwacji;

3. Dyspozycje do obserwacji;

4. Opis sytuacji, w której obserwację przeprowadzono;

5. Szkic sytuacyjny z zaznaczeniem osób, przedmiotów, osób i miejsca; miejsce, w którym znajdował się obserwator;

6. Kto był obserwatorem i kiedy sporządzono sprawozdanie, a także, kiedy obserwacja była przeprowadzona;

• Zasadniczej opis zasadniczych sytuacji w sposób chronologiczny lub wg dyspozycji, interpretacja tych zachowań, przesłanki do tych zachowań

Opis zaobserwowanych wydarzeń. Najczęściej jest to opis chronologiczny lub opis według dyspozycji; Opis dokładny, w którym posługujemy się tzw. zdaniami spostrzeżeniowymi; Interpretacje zachowań emocjonalnych badanych osób muszą zawierać gruntowne uzasadnienie w przesłankach do tych zachowań prowadzących;

• Oceniającej

- ocena merytoryczna czy udało się osiągnąć cel obserwacji

- ocena metodologiczna, czyli ocena narzędzia czy obserwacja się udała czy też nie, czy dobrze wybraliśmy czas....

Temat 5: Charakterystyka technik opartych na komunikowaniu bezpośrednim: wywiady indywidualne - swobodny nieukierunkowany, swobodny ukierunkowany, swobodny ze standaryzowana listą poszukiwanych informacji, wywiady grupowe - zogniskowany wywiad (focus)

Wywiad technika otrzymywania materiałów oparta na procesie komunikowania się bezpośredniego. Rozmowa z druga osobą (innymi osobami) w celu uzyskania informacji na interesujące nas zagadnienia, problemy.

Wywiad socjologiczny dobrowolny, jawny, nieodpłatny, indywidualny. Skupiamy się na poglądach i opiniach respondenta.

Świadome udzielenie odpowiedzi niezgodnej z przekonaniem respondenta:

1. Myśli jedno a robi drugie - wyznaje jedną opinię, ale wypowiada inną

2. Badany mógłby udzielić odpowiedzi, ale jej nie udziela

3. Badany nie ma poglądu na daną sprawę, ale mimo to udziela odpowiedzi

Metody krytyki źródeł, czyli metody wiarygodności wypowiedzi respondenta

1. Zastanawiamy się czy respondent mógł mieć w ogóle dostęp do danych faktów

2. Zastanawiamy się, w jakiej mierze obraz uzyskany z odpowiedzią jest funkcją rzeczywistości, jaką chcemy wydobyć a w jakiej mierze jest funkcją projekcji postaw i pragnień, wartości respondenta na tę rzeczywistość

3. Przeprowadzamy weryfikację zgodności wypowiedzi o faktach.

Czynniki ujemnie wpływające na odpowiedzi respondenta

• Całkiem nowa sytuacja społeczna

• Drażliwa tematyka wywiadu

• Osoby mogą nie lubić „się wysilać”

• Rozmówcy mogą podejrzewać, że udzielenie wywiadu może mieć dla nich negatywne konsekwencje

• Zasłanianie się, że nie jest się kompetentnym w danym temacie

• Badacz może być traktowany jako osoba zdolna nas potępić, pomyśleć coś złego

• Respondent chce się pokazać z jak najlepszej strony

Czynniki dodatnio wpływające na odpowiedzi respondentów

• Ciekawość poznawcza

• Ciekawość danego tematu

• Chęć udzielenia „pomocy” badaczowi

• Szansa na własną ekspresję

• Traktowanie wywiadu jako wyróżnienie własnej osoby

Przeprowadzanie wywiadu - wszelkie formy zbierania danych od respondenta w toku bezpośredniej z nim rozmowy przeprowadzanej najczęściej przez odpowiednio przygotowanego ankietera.

Miarą stopnia standaryzacji narzędzia badawczego jest stosowanie pisemnego formularza.

Kwestionariusz wszelkie uprzednio przygotowane, podporządkowane celom badania zbiory pytań bardziej lub mniej sprecyzowanych.

Podział kwestionariuszy:

1. Kwestionariusz ankiety - kwestionariusz o największym stopniu standaryzacji, interesujące nas zmienne zostały w pełni przetłumaczone na język odpowiednich pytań. Pytania te zaś zostały opracowane w ten sposób ze ich treść nie wymaga żadnych dodatkowych komentarzy ze strony badacza. Kwestionariusz ankiety został opracowany w taki sposób, że odbywa się bez pośrednictwa osoby trzeciej, bądź też rola ankietera ogranicza się jedynie do możliwie wiernego przekazywania treści pytań. Stosowany jest w technice ankiety i wywiadzie kwestionariuszowym.

2. Kwestionariusz wywiadu - zbiór pytań tak opracowany, iż zakładając konieczność pośrednictwa osoby prowadzącej wywiad zostawia się jej jednocześnie wiele pola dla inicjatywy własnej u toku rozmowy, a nawet tej inicjatywy się od niej wymaga. Stosowany w technice wywiadu swobodnego ze standaryzowaną lista poszukiwanych informacji.

3. Plan zagadnień - luźna swobodna formuła przygotowania rozmowy, w której określa się raczej kierunek i temat rozmowy, w której określa się raczej kierunek i temat rozmowy niż treść pytań (wywiad swobodny). W trakcie prowadzenia wywiadu szczerość wypowiedzi jest tym problemem, którym socjologia interesuje się szczególnie. Zakłócenia szczerości wypowiedzi mogą być spowodowane przez wadliwy sposób pytania lub świadome udzielenie odpowiedzi niezgodnej z przekonaniem badanego.

Rodzaje wywiadów:

1. Wywiad kwestionariuszowy o większym stopniu standaryzacji: ankieter posługuje się z góry przygotowaną listą pytań do respondenta, który z reguły zawiera pytania zamknięte. Musi zadać wszystkie pytania w określonym porządku i brzmieniu. Pytania są szczegółowe. Zachowania ankietera są wystandaryzowane. Zapis wywiadu jest kategoryzujący. Wymaga się rozstrzygnięcia wszystkich pytań w przypadku każdego respondenta.

2. Wywiad kwestionariuszowy o mniejszym stopniu standaryzacji: zawiera znaczną ilość pytań otwartych, ankieter aktywnie uczestniczy w prowadzeniu wywiadu, zapis odpowiedzi jest kategoryzujący lub rejestrujący.

3. Wywiad swobodny ze standaryzowaną listą informacji: lista poszukiwanych informacji musi być zamknięta (pytania zamknięte) zobowiązuje ankietera do zdobycia w przypadku każdego respondenta wszystkich tych i tylko tych informacji, które znajdują się na liście. Ankieter posługuje się zestandaryzowaną listą informacji. Ma dużą swobodę w formułowaniu pytań. Pojedyncza poszukiwana informacja powinna być przedstawiona w postaci rozłącznego i wyczerpującego zbioru alternatyw, obejmującego wszelkie interesujące badacza wartości danej zmiennej. Każda alternatywa danego zbioru musi być sformułowana w sposób jednoznaczny i konkretny. Listę poszukiwanych informacji należy sprawdzić w terenie, przeprowadzając badania pilotażowe w zbliżonym środowisku. Badacz może przygotować wzory pytań do respondentów, należy je opracować w stosunku do pojedynczych poszukiwanych informacji. Warunkiem prowadzenia tego wywiadu jest jednak indywidualizacja sposobu utrzymania informacji. Zapis może być rejestrowany lub kategoryzujący.

4. Wywiad swobodny ukierunkowany: badacz przekazuje ankieterowi dyspozycje do wywiadu. Pytania są ogólne, otwarte i nie wymaga się rozstrzygnięcia wszystkich pytań w przypadku każdego respondenta. Ankieter ma dużą swobodę w formułowaniu pytań. Tak powinien być dostosowany do respondenta. Zapis rejestrujący lub relacjonujący.

5. Wywiad swobodny mało ukierunkowany: zapotrzebowanie informacyjne badacza przekazane jest ankieterowi w formie planów zagadnień. Pytania ogólne otwarte wymagają narracji. Tak dostosowany do respondenta. Zapis rejestrujący.

Wywiad fokusowy (zogniskowany wywiad grupowy) - pierwszy wywiad socjologiczny został przeprowadzony przez Roberta Mertona w 1941 roku.

Obecny w badaniach marketingowych. W 1941 roku R. Merton i Lazarsfeld zastosowali focus group interview do oceny programów radiowych.

1. „puszczano” audycję radiową zgromadzonym w studiu słuchaczom, którzy mieli do dyspozycji dwa przyciski: zielony i czerwony. Czerwony przycisk miał być naciskany, gdy audycja radiowa wywoływała w nich negatywne reakcje, zielony - gdy pozytywne;

2. W dalszej części badania odtwarzano grupie fragmenty wywołujące dużą koncentrację reakcji;

3. W czasie II wojny światowej Merton wykorzystywał fokus do analizy wpływu filmów propagandowych na morale żołnierzy, oraz do analizy różnych metod szkolenia żołnierzy;

Zasady prowadzenia Fokusa: (FGI)

1. grupy 8-12 osobowe (Nie mniej niż 6 i nie więcej niż 12)

2. pod kierunkiem moderatora

3. zadaniem moderatora jest podtrzymywanie zainteresowania grupy zagadnieniem

4. sesja trwa zazwyczaj od 1,5 - 4 godzin

5. odbywa się w pracowniach fokusowych odpowiednio wyposażonych

• okrągły stół;

• sprzęt do nagrywania (kamery, magnetofony);

• podgląd (lustro weneckie, transmiter);

• wygodne siedzenia, dobre oświetlenie;

1. udział w dyskusjach jest odpłatny

2. udział jest odpłatny

Etapy badania z użyciem Fokusa

• ustalenie problematyki badania

• ustalenie kryteriów doboru osób do badania - dobór celowy

• ważne jest zachowanie jednorodności badanych grup

• doboru osób dokonuje badacz, który również wybiera moderatora

• moderator układa scenariusz Fokusa, prowadzi go i sporządza raport

• moderator musi być kompetentny i merytoryczny

• badacz zatrudnia łapaczy zajmujących się znajdowaniem osób do Fokusa i dopilnowaniem aby dotarły na wywiad.

• badacz i moderator przygotowują pracownię fokusową

• moderator udziela grupie wstępnych informacji odnośnie badania

Strategie Fokusowe:

1. tunel - zaczyna od szczegółu do ogółu

2. funel - zaczyna od ogółu do szczegółu

Typy osób biorących udział w wywiadzie Fokusowy:

• dominator - stara narzucić swoje zdanie

• lider - przejmuje ciężar rozmowy, wchodzi w rolę moderatora

• milczek - nie zabiera głosu

• szeptacz - szepcze

• antagonista - podsumowuje, uogólnia, zwraca uwagę na relatywność kwestii

• kompromista - zawsze chce doprowadzić do załagodzenia konfliktu

• niezaangażowany - brak zainteresowania

Właściwości Fokusa:

1. wywiad grupowy to sytuacja bliższa sytuacji rzeczywistej, ponieważ nasze opinie kształtują się pod wpływem kontaktów z innymi ludźmi

2. pozwala na obserwację ludzi podczas procesu kształtowania się opinii i postaw danych osób

3. zwraca uwagę na właściwości grupy społecznej jako narzędzia badawczego

• efekt synergii - wspólny wysiłek grupy prowadzi do generowania szerszej gamy opinii i pomysłów niż sytuacja rozmowy z pojedynczą osobą;

• efekt kuli śniegowej - komentarze jednych uczestników grupy powodują repliki innych; reakcja łańcuchowa wciągająca w rozmowę większość osób, co zwiększa otrzymywaną liczbę informacji;

• efekt stymulacji - grupa zwiększa motywację do wykonania zadania; zwiększa entuzjazm do dyskusji;

• efekt bezpieczeństwa - ma się silniejsze poczucie bezpieczeństwa, gdy jest się w grupie; przyczynia się to do śmielszego wyrażania opinii;

• efekt spontaniczności - sytuacja grupowa jest dla ludzi bardziej naturalna, co powoduje z kolei większą naturalność wypowiedzi;

Zagrożenia w Fokusie:

1. zjawisko myślenia grupowego (syndrom) - grupa przekracza pewien stopień spójności, a członkowie grupy poddają się silnej presji stając się konformistami często bezrefleksyjnymi

Wskaźniki:

** poczucie całkowitego bezpieczeństwa w grupie i tzw. hura optymizm

** przyspieszenie problemu rozwiązania podejmowania decyzji

** honorowanie moralnych konsekwencji podejmowanych decyzji

** uproszczony obraz przeciwnika lub problemu

** presja na członków grupy mających odmienne od reszty opinie

** autocenzura

2. zjawisko przesunięcia poziomu ryzyka - związane z utratą odpowiedzialności jednostkowej, bardziej radykalne poglądy i ryzykowne rozwiązania

Techniki projekcyjne - kierujemy do badanych niejasne, nieustrukturalizowane bodźce po to aby wykryć indywidualne specyficzne cechy percepcji badanego jego stosunku do rzeczywistości.

• technika kolażu badanym dostarcza się zdjęcia, wycinki prasowe itd., które mogą przybliżać badane obiekty. materiały te zawierają możliwe do interpretacji symbole;

• technika „chiński portret” badanych prosi się o przedstawienie badanego obiektu (np. człowieka, miasta, zwierzęcia) jako personifikacji; ważne jest tutaj uwzględnienie najbardziej charakterystycznych cech obiektu - np. „gdyby mleko było człowiekiem, to jakim człowiekiem byłoby?”

Analiza wywiadu Fokusowego:

• Dokonuje jej moderator, odsłuchuje nagrania, robi notatki

• Sporządzanie notatek następuje zgodnie ze scenariuszem

• W oparciu o notatki robi się opis

• W opisie wywiadu fokusowego istotne jest, aby zachowany był język badanych

• Zachowania musi być w opisie kolejność poruszanych zagadnień

• Zachowany musi być czas, jaki każdemu z tych zagadnień został poświęcony (ważność poruszanych zagadnień)

• W opisie fokusa musi znaleźć odzwierciedlenie zaangażowanie grupy w daną kwestię (interpunkcja)

• Należy wskazać, jakie zjawiska podczas dyskusji ścierały się ze sobą

• Uwagi moderatora powinny znaleźć się także w sprawozdaniu

• Wnioski mają charakter sprawozdawczy, co jest największym minusem wywiadu fokusowego.

Zastosowanie Fokusów:

1. Dla eksploracji problematyki badania

2. Dla lepszego przygotowania standaryzowanego narzędzia do badań losowych

3. Dla lepszej interpretacji wyników badań po badaniach z udziałem standaryzowanych technik badania.

Zalety Fokusów:

1. Technika szybka i tania do realizacji

2. Pozwala na kontrolowanie procesów formułowania się opinii i poglądów

3. Pokazuje istotę ich powstawania

4. Technika chroniąca przed artefaktami (nie pozwala na kreowanie rzeczywistości)

5. Technika, która może być stosowana do różnego rodzaju zagadnień i grup

6. Rezultaty takiego badania są łatwe do konsumowania dla zleceniodawcy

7. Fokus pozwala na zdobywanie informacji bliższych życiu i doświadczeniu ludzi.

Minusy Fokusów:

1. Wnioski mają charakter sprawozdawczy, trudno przenosić je na szersze populacje

2. Istnieje prawdopodobieństwo wystąpienia efektu myślenia grupowego oraz zjawiska poziomu przesunięcia ryzyka, co powoduje zniekształcenie wyników

3. Żywy i emocjonalny charakter dyskusji i interakcji może prowadzić badacza do posiadania większej wiary w wyniki fokusa niż jest to usprawiedliwione.

4. Moderator może nieświadomie wpływać na efekty i kierunek dyskusji

5. Przygotowanie raportu sporządzenie sprawozdania, interpretacja wyników nie są działaniami rutynowymi i wymagają od moderatora sporego wysiłku.

Temat 6: Wywiad kwestionariuszowy jako przykład techniki opartej na komunikowaniu bezpośrednim: struktura kwestionariusza, rodzaje pytań kwestionariuszowych i ich błędy, graficzne opracowanie kwestionariusza, instrukcja dla ankieterów, badanie pilotażowe, rodzaje weryfikacji informacji.

Wywiad kwestionariuszowy to technika o wysokim stopniu standaryzacji, czyli:

1. W wywiadzie kwestionariuszowym ujednolicenie następuje na poziomie poszukiwanych informacji tzn. o poszczególnych jednostkach badania staramy się zdobyć te same informacje

2. Respondentom zadajemy jednolite pytania

3. Bardzo często mamy doczynienia z ujednoliceniem odpowiedzi, jakie mogą być udzielone przez respondenta

4. Ujednolicone są tzw. inne zachowania ankietera tzn. wszystkie, które łączą się z interrogacją wokół pytania

Interrogacja - wszystkie zabiegi mające na celu zdobycie informacji

5. Mamy doczynienia z ujednoliceniem bodźców, które trzeba dodatkowo skierować do respondenta by otrzymać odpowiedź istotną

6. Ujednolicenie miejsca wywiadu (dom respondenta)

7. Istnieją dyrektywy mówiące o ujednoliceniu sytuacji wywiadu

8. Ujednolicane są tzw. środki techniczne (sposób rejestrowania)

Ujednolicenie w przypadku badań z wykorzystaniem wywiadu kwestionariuszowego obejmuje następujące stopnie:

• Rodzaj i zakres pytań badaczach w stosunków do jednostek badania

• Przygotowanie pytań do respondentów

• Rodzaj pytań zadawanych respondentowi

• Sposób zapisu odpowiedzi

• Inne zachowania prowadzącego wywiad

Narzędzie badawcze w badaniach wykorzystaniem wywiadu kwestionariuszowego obejmuje:

1. Kwestionariusz wywiadu

2. Instrukcję dla ankietera

3. Materiały pomocnicze

Konstrukcja kwestionariusza wywiadu obejmuje:

1. Przygotowanie koncepcji kwestionariusza

2. Przygotowanie pytań i wstępnej wersji kwestionariusza

3. Przygotowanie koncepcji instrukcji dla ankietera

4. Przygotowanie koncepcji badania pilotażowego

5. Zrealizowanie badania pilotażowego

6. Opracowanie rezultatów badania

7. Przygotowanie ostatecznej wersji kwestionariusza

Pilotaż to badanie nastawione na sprawdzenie przydatności narzędzia badawczego. To wywiad o wywiadzie z elementami obserwacji i auto obserwacji.

Pretest to badanie wstępne mające na celu sprawdzenie tematyki badań.

Badanie próbne - mini badanie, na malej próbie pobranej z badanej później populacji.

W badaniu pilotażowym ankieter występuje w podwójnej roli ankietera zwykłego i ankietera pilota. Zwykły realizuje instrukcję merytoryczną, pilot - metodologiczną.

Przygotowanie instrukcji dla ankietera:

1. Zawiera zasady doboru respondenta

2. Regułę aranżacyjną

3. Dyrektywy dotyczące sposobu zadawania pytań

4. Dyrektywy do stosowania dodatkowego sondażu (dopytywanie)

5. Dyrektywy dotyczące sposobu zapisywania odpowiedzi

6. Dyrektywy dotyczące zachowań ankietera

7. Dyrektywy dotyczące sposobu przeprowadzania wywiadu

Zwykle instrukcja dla ankietera dzieli się na dwie części:

1. Część ogólną - dotyczy całości postępowania ankietera

2. Część szczegółową - dotyczy poszczególnych pytań

Materiały pomocnicze:

1. Materiały służące aranżacji wywiadu

2. Materiały stanowiące pomoc dla respondenta w czasie wywiadu

3. Materiały kontrolujące pracę ankietera (ankieta dla ankietera)

4. Materiały służące do zbierania dodatkowych informacji.

Wywiad kwestionariuszowy jest techniką opartą na bezpośrednim procesie komunikowania







B - badacz

A - ankieter

R - respondent

K - koder

1 - badacz przekazuje ankieterowi tekst pytań i dyrektywy jak te pytania zadawać. Badacz przygotowuje warianty odpowiedzi i miejsce na ich zapis. Informuje ankietera, jaki jest cel zadawania takiego, a nie innego pytania.

2 - pytania zadawane respondentowi przez ankietera, przekaz ma najczęściej charakter ustny, choć czasem jest to tzw. karta respondenta (zmiana kanału komunikowania)

3 - reakcja respondenta na pytanie zadane przez ankietera, nie zawsze jest to odpowiedź wprost

4 - zapis odpowiedzi respondenta, jakiego w kwestionariuszu dokonał ankieter podczas wywiadu

5 - instrukcja kodowa przed stworzeniem, której badacz musi zapoznać się z zapisem w kwestionariuszu (4 - przerywana). Instrukcja kodowa zawiera zasady klasyfikowania odpowiedzi zapisywanych w kwestionariuszu oraz zasady ich numerycznego symbolizowania

6 - rezultat działalności kodera tzn. zaliczenie odpowiedzi respondentów do odpowiednich klas wyróżnionych w instrukcji kodowej. Wyróżniając klasy w instrukcji kodowej badacz kieruje się jednostkową poszukiwana informacjom.

Uwagi ogólne:

1. W wywiadzie kwestionariuszowym komunikowanie w zasadzie jest procesem ustnym.

2. Zapis odpowiedzi respondenta dokonywany jest przez ankietera

3. Zapis stanowi materiał źródłowy, który będzie poddany dalszej obróbce.

4. Komunikowanie w wywiadzie kwestionariuszowym jest bezpośrednie w tym sensie, iż występuje naoczny kontakt ankietera z respondentem, co daje możliwość obserwacji reakcji respondenta na pytanie.

5. Na skutek naocznego kontaktu na komunikację ma wpływ również otoczenie.

6. Czyli na odpowiedzi respondenta ma wpływ wiele czynników.

Pytanie kwestionariuszowe ma dwie funkcje:

1. Jest tekstem w kwestionariuszu wywiadu

2. Jest narzędziem badawczym

Pytanie to bodziec, który wywołuje u respondenta reakcję słowną. Pytanie w wywiadzie kwestionariuszowym nie musi mieć formy pytającej, może mieć formę oznajmującą czy tez równoważnika. Jest to każda wypowiedź mająca na celu wywołanie u respondenta reakcji (w postaci udzielania odpowiedzi).

Pytanie jest dobrym narzędziem, gdy:

1. Badacz wie, jakie zjawisko chce przy pomocy tego pytania zbadać

2. Badacz wie, co upoważnia go do stwierdzenia, że przy pomocy danego pytania bada dokładnie, a co inne zjawisko

3. Badacz posiada tę pewność wówczas, gdy potrafi on wyliczyć założenia, na których opiera przejście od zakwalifikowania odpowiedzi respondenta na to pytanie do sądów o badanym zjawisku (założenia te powinny mieć empiryczne potwierdzenie)

Rodzaje pytań kwestionariuszowych:

1. Otwarte - nie zawierają i nie podają gotowych odpowiedzi np. wiek... lat, Dlaczego Pan(i) tak sądzi?, Z czym Panu(i) kojarzy się określenie „matka - Polska”?

2. Zamknięte - wyznaczają zakres, warianty odpowiedzi, czasami nazywamy pytaniami skategoryzowanymi, wyboru bądź z wyborem

1. do rozstrzygnięcia - np. Czy zgadza się Pan/ Pani z opinią, że cywilizacja techniki i wynalazków kieruje ludzkość ku rozkwitowi? - tak, nie, trudno powiedzieć

2. do uzupełnienia - np., Która wokalista na polskim rynku Pana/ Panią denerwuje? Steczkowska, Doda, Tatiana

3. Kafeteryjne ( z kafeterią) wraz ze zbiorem odpowiedzi

3. Dychotomiczne Czy jest pan za lub przeciw wejściu Polski w strefę euro? - nie może być sugerujące

4. Ze skalą

1. Słowna

Proszę powiedzieć w jakim stopniu zgadza lub nie zgadza się Pan(i) z następującym stwierdzeniem:

Wolny rynek ma podstawowe znaczenie dla naszego rozwoju gospodarczego.

1. zdecydowanie się zgadzam

2. raczej się zgadzam

3. częściowo się zgadzam, częściowo się nie zgadzam

4. raczej się nie zgadzam

5. zdecydowanie się nie zgadzam

2. graficzna

3. liczbowa

5. Z listą - zbiór odpowiedzi zazębiających się z pytaniem, nie są rozłączne

Gdyby miał(a) Pan(i) powiedzieć w jakim stopniu czuje się Pan(i) odpowiedzialny (odpowiedzialna) za kłopoty, jakie Pan(i) ma, to czy powiedział(a)by Pan(i), że jest Pan(i) za nie:

1. całkowicie odpowiedzialny

2. częściowo odpowiedzialny

3. w ogóle pan za nie nie odpowiada

4. nie ma Pan kłopotów?

6. Dialogowe - dopuszcza się odpowiedzi nie istotne, niewłaściwe, nie ma ich w treści pytania

Spróbujmy porozmawiać teraz o tym jak sytuacja islamu w świecie będzie wyglądać w przyszłości, powiedzmy że za jakieś 100 lat. Który z dwóch poglądów przedstawionych na tej karcie wydaje się Panu trafniejszy, który z nich jest Pana zdaniem lepszą prognozą tego jaka będzie sytuacja na świecie? (wręczyć kartę islam)

7. Pytania półotwarte - otwarte dla respondenta, zamknięte dla ankietera, zadawane, gdy nie chcemy nic sugerować

Przypuśćmy że poproszono Pana o zaliczenie siebie do jednej wymienionych na liście klas społecznych. Do której zaliczyłby Pan siebie?

1. klasa niższa

2. klasa ludzi pracy

3. klasa średnia

4. wyższa klasa średnia

5. klasa wyższa

6. Inna (wpisać)

7. respondent odrzuca przedstawioną wizję klas

8. nie wiem

8. Zamknięte z wyborem preferencyjnym (ranga ważności)

9. Pytaniatabele na ich podstawie zadaje się wiele pytań prostych, które np. odwołują się do jednej skali.

Struktura kwestionariusza - Struktura dynamiczna kwestionariusza jest wyznaczona przez kolejność pytań, które należy zadawać respondentowi. O kolejności decyduje nie tylko numer pytania lecz także typ odpowiedzi udzielanych na poprzednie pytania.

Wskazówki do budowania kwestionariusza

• Formuła aranżacyjna musi być krótka i treściwa; jeśli wcześniej był wysłany list zapowiedni, to regułą musi się do niego odwołać;

• Ważna jest kolejność zadawania pytań - pierwsze pytanie musi korespondować z formułą aranżacyjną;

• Blok pytań nie może zawierać więcej niż 6 pytań;

• Blok tematyczny zaczyna się od pytań ogólnych, potem przechodzi się do pytań szczegółowych;

• Pytania początkowe są pytaniami trudniejszymi - wymagają więcej wysiłku; na końcu wywiadu umieszcza się pytania łatwe;

Pytanie filtrujące jest to pytanie za pomocą którego na wstępie całej serii pytań z góry wydziela się tych respondentów, którym można z sensem zadać pewne dalsze pytania. By to uzyskać, na liście odpowiedzi przy pytaniu filtrującym podaje się - przy odpowiednich punktach - reguły zadawania kolejnych pytań. Gdy reguła nakazuje zadać następne pytanie (pytanie o kolejnym numerze) jest tzw. regułą sekwencji.

Reguła przejścia zaś to reguła przeskoku czyli przepuszczenia pytania o kolejnym numerze i zadania pytania o numerze wskazanym tą regułą. Najprostsze pytanie filtrujące maja postać pytań dychotomicznych typu „tak - nie”. Funkcję filtrującą mogą pełnić również pytania bardziej rozbudowane, otwarte gdzie pojawia się specjalna instrukcja filtrująca.

Pytania które zadaje się po pytaniu filtrującym związane z nim tematycznie i logicznie to pytania konkretyzujące. Wraz z nim tworzą one tak zwane bloki pytań. Blok pytań może być także utworzony za pomocą ogólnej reguły typu zestaw pytań tylko dla.. lub za pomocą innej podobnie działającej reguły. Obszerniejsze bloki pytań są wyodrębniane za pomocą tytułów. Blok tematyczny zaczyna się zwykle od pytania wprowadzającego, po którym następują pytania rozwijające temat. Pytania łączące tematy, zapewniające płynne przejście od tematu do tematu to pytania przejściowe czyli pytania łączniki.

Struktura tematyczna jest więc określana przez związki miedzy poruszanymi tematami, które układają się zwykle w pewną hierarchie, stąd też w obrębie jednego wielkiego bloku tematycznego znaleźć się może wiele mniejszych bloków tematycznych. Bywają kwestionariusze w całości poświęcone jednemu wielkiemu tematowi oraz kwestionariusze wielotematyczne zwane omnibusami.

W większości kwestionariuszy socjologicznych wyodrębniany jest blok pytań o dane osobowe czyli o cechy społeczno - demograficzne zwany metryczką. Pytania metryczkowe mogą być jednak rozrzucone po całym kwestionariuszu i nie tworzyć bloku - ani jego początku ani jego końca. Zdaniem większości badaczy przejście przez ścieżkę w kwestionariuszu, właściwą dla danego respondenta wymaga zadania wszelkich dotyczących go pytań.

Struktura logiczna kwestionariusza wyznaczona przez związki logiczne zarówno między pytaniami leżącymi blisko siebie jak i oddalonymi. Związki logiczne miedzy tymi pytaniami to związek między odpowiednimi właściwymi (bezpośrednimi) na pytania i między ich założeniami.

Blok pytań powiązanych logicznie nosi nazwę baterii pytań. Specjalne komentarze badacza poświęcają w użyciu kwestionariusza. Zalicza się do nich między innymi pytania puste czyli pytania na które nie można odpowiedzieć prawdziwie, bo dotyczą np. nieistniejącej organizacji.

Warto pamiętać że w kwestionariuszach często pojawiają się pytania pośrednie, a wiec pytania, którymi nie dociera się wprost do interesujących badacza spraw. Pytania te odnoszą się wprost do przekonań czy zachowań innych ludzi, zakłada się jednak że wypowiadając się o innych mówi swoje zdanie.

W kwestionariuszach na początku umieszcza się tzw. pytania kontaktowe zwane też na rozgrzewkę lub przełamującymi pierwsze lody. W środku kwestionariusza umieszcza się pytania bufory mające neutralizować lub rozpraszać napięcie które zostało wywołane poprzednimi pytaniami i które może mieć wpływ na odpowiedzi na następne pytania.

Wady pytań kwestionariuszowych:

1. strukturalne

2. związane z niedostosowaniem pytania do informacyjnego zapotrzebowania badacza

3. związane ze zbytnia trudnością pytania

4. związane ze zbytnia drażliwością pytania

5. wynikające z faktu, iż pytanie sugeruje odpowiedź

Wady strukturalne odnoszą się zarówno do poszukiwanej informacji jak i do sformułowania pytania kwestionariuszowego.

Rodzaje wad strukturalnych:

1. ogólna niejasność pytania kwestionariuszowego (może być ona związana nieokreślonością lub brakiem poszukiwanej informacji)

• Jak Pan sądzi co się u Pana wydarzyło w ostatnich latach na tle zmian w całym kraju i na świecie? - pytanie ogólnikowe i niejasne

1. nieporządne sformułowanie pytania kwestionariuszowego wyrażające się np. w zredagowaniu w postaci zdania oznajmującego (zamiast zdania pytającego lub rozkazującego), niejednorodność formy gramatycznej itd.

• wiek, pochodzenie społeczne

• pytanie dotyczyło sposobów spędzania czasu wolnego od pracy zarobkowej w danym tygodniu: uczyłem się, opieka nad dzieckiem, dodatkowa praca zawodowa, był Pan w kinie, spał Pan, teatr, filharmonia, oglądałem telewizję - odpowiedzi mają różną formę gramatyczną.

1. Wszelkiego rodzaju błędy logiczne, a przede wszystkim niewyczerpalność bądź nierozłączność kafeterii.

• jaki jest Pana stan cywilny? Kawaler, wdowiec, rozwiedziony. Odp. Respondenta: jestem żonaty. - pominięcie jednej alternatywy.

4. Zdobywanie kilku informacji poprzez jedno pytanie kwestionariuszowe w tym również i poprzez tzw. tabelki.

• czy ukończył P. szkołę średnią ogólną, w którym roki i gdzie?... - pytanie składa się z trzech, którym odpowiadają trzy poszukiwane informacje.

5. Zbytnia czułość lub jednokierunkowość skal

6. Równoległe używanie w jednej odpowiedzi (alternatywnie) dwóch różnych określeń

7. Błędy tzw. multiplikacji - występują w pytaniach zamkniętych, dysjunktywnych

Wady związane ze zbytnią trudnością pytań:

a. nieprzemyślenie przez badacza poszukiwanej informacji lub całkowity jej brak

b. nieumiejętne przekształcenie informacji w pytanie przez jego autora

c. nieznajomość środowiska które się bada

d. nieumiejętność formułowania pytań w sposób zrozumiały i jasny.

• trudność wynika z języka w jakim się formułuje

• trudności wynikające z zdań jakie się stawia przed respondentem

Np. Jakie zawody reprezentują P. sąsiedzi? - nie dostosowanie języka. Powinno być Jakie zawody mają P. sąsiedzi?

Wady związane z niedostosowaniem pytania do informacyjnego zapotrzebowania badacza - niedostosowanie to wynika z nieprzystosowania pytania do informacyjnego zapotrzebowania badacza Np. W którym roku urodziła się Pana żona? Odp. Jestem kawalerem.

Wady związane ze zbytnią wrażliwością pytania

a. pytanie narusza w mniemaniu respondenta strefę jego prywatności i intymności

b. pytanie zagraża wartości własnej respondenta

c. pytanie zagraża społecznej egzystencji respondenta

Np. Z kim P. utrzymuje kontakty towarzyskie? Jakie zawody i stanowiska zajmują najbliżsi znajomi P. /P. żony/?

Wady wynikające z sugerującego charakteru odpowiedzi

a. więcej alternatyw pozytywnych niż negatywnych bądź na odwrót

b. brak drugiej części równoważącej część pierwszą

c. umieszczanie w pytaniu sugerujących sądów lub terminów

Np. Co powinno zrobić kierownictwo kraju, aby nadal polepszały się warunki życia w kraju?

Temat 7: Ankieta jako przykład techniki opartej na komunikowaniu pośrednim: rodzaje technik ankietowych, organizacja badań z zastosowaniem technik ankietowych.

Ankieta - rodzaje:

1. Ankieta ogólnodostępna najczęściej stosowana w badaniach konsumpcji kulturalnej do badania różnego typu publiczności, wyłożona w odpowiednim miejscu, w którym musi być uzupełniona i zwrócona. Musi być krótka. Musi dotyczyć spraw ważnych i interesujących. Musi zawierać bardzo jasno sformułowane pytania. Jest w pełni anonimowa. W formie aranżacyjnej musi znajdować się jasna informacja co do sposobu zwrotu tej ankiety. Zbiorowości do badania dobierane są za pomocą doboru samorzutnego. Wnioski z reguły są wnioskami sprawozdawczymi.

2. Ankieta prasowa stosowana najczęściej do oceny pism ale także produktów. Nie powinna być długa na ogół ma 30 pytań. Często wydrukowana w formie karty pocztowej lub oddzielnej wkładki. Zwykle za udział w ankiecie proponuje się nagrody. Taka ankieta zazwyczaj zawiera pytania zamknięte. Zazwyczaj na końcu znajduje się jedno lub dwa pytania otwarte. Dobór samorzutny. Ankiety te mogą wychodzić poza zawartość i ocenę pism. Często tworzy się tzw. quazireprezentacje. Dzieje się tak w przypadku bardzo dużej liczby ankiet zwrotnych.

3. Ankieta pocztowa

1. ankieta pocztowa kierowana do próby reprezentatywnej np. do gospodarstwa domowego lub konkretnej osoby (wylosowanej). Największym sukcesem jest duża liczba zwrotów ale jednocześnie jest to problem, forma graficzna ankiety powinna zachęcać. Kwestionariuszowi musi towarzyszyć list badacza, który zawiera dokładnie informacje o badaniu, sposobie kontaktu z badaczem, osobie badacza, celu badania, temacie, dlaczego zwracamy się do tego a nie innego respondenta. Do ankiety załączamy dodatkowe koperty w których prosimy o informację od respondentów. Termin odesłania nie może być zbyt długi. Muszą być dokonywane dokładnie informacje odnośnie spływania materiałów - notatki. Ankiety spływają falami. Ustalenie momentu zakończenia pewnej fali jest bardzo ważny ponieważ wtedy wysyłamy tzw. Monity przypominające o wysłaniu ankiety. Najczęściej powtarza się operację 2 - 3 razy. Na koniec trzeciej fali dokonuje się dokładnej analizy ankiet.

2. Ankieta pocztowa na adresy zgłoszone. Piszemy tzw. Apel informacyjny o tym że badanie będzie prawdopodobne. Osoby zainteresowane są proszone o podanie swoich cech społeczno - demograficznych oraz adresu. Ankieta ta jest przydatna gdy nie ma operatów badania oraz umożliwia by je stworzyć.

1. ankieta audytoryjna

1. z pisemnym przekazem badacza. Technika użyteczna do badania grup które istnieją niezależnie od skali badania np. uczestnicy jakiegoś kursu. Są to zwykle badania prowadzone w instytucjach. Trzeba mieć informację dotyczącą czy istnieje odpowiednie pomieszczenie nadające się do przeprowadzenia badania. Należy przygotować urnę lub urny do których zwraca się ankiety. W przypadku braku urn trzeba przygotować zaklejone koperty. Badacz musi dysponować dodatkowymi przyborami do pisania. Grupie należy podać wszystkie informacje dotyczące badania. Po badaniu należy napisać sprawozdanie z badania: data nr sali, atmosfera na sali itp. Ankieta ta pozwala zebrać szybko informacje od dużej liczby osób.

2. Z ustnym przekazem badacza. Jest to ankieta socjopatyczna dotycząca sposobów badania stosunków interpersonalnych w małych grupach. Stosunki można badać w grupach oznak:

• sympatia czy antypatia

• preferencje w sferze interakcji

• rzeczywiste interakcje

ankieta jest imienna a przy jej uzupełnieniu referenci posługują się imionami osób.

1. ankieta rozdawana - może być skierowana do wybranej próby. Badani zwykle uzupełniają ja sami. Rozdawana jest najczęściej w kopercie w której następuje jej zwrot.

2. ankieta dołączona do zakupionych towarów. Zwrot następuje pocztą w dołączonej kopercie ze znaczkiem.

3. ankieta telefoniczna, radiowa i telewizyjna - w przypadku ankiety telefonicznej zwrot i ankieta jest przez telefon, a radiowa i telewizyjna zwracana jest pocztą.

4. techniki autorejestracji i autorejestracja - nie jest to ankieta ale ta sama grupa techniki - służy do badania tzw. Budżetu czasu, także budżetów gospodarstw domowych, oglądania telewizji, konsumpcji kulturalnej itp. Autorejestracja jest to zapis własnych wiadomości badanego wg kategorii których dostarczył mu badacz. Jest to technika o wysokim stopniu standaryzacji. Badany jest tu rejestratorem zdarzeń. Autorejestracja odbywa się przez określony czas. Badacz musi przygotować kategorie i karty lub dzienniczki rejestracji. Badacz to tzw. TUB czyli terenowy uczestnik badań. Musi dotrzeć do badanego i kontrolować sposób prowadzenia rejestracji przez badanego. Największym problemem jest zachowanie systematyczności rejestracji. Losuje się bardzo dużą próbę do badania. Zaletą tej techniki jest to że daje dokładniejsze informacje o badanych. Technika ta jest tańsza ponieważ TUB jest tańszy od ankietera. Powinno przewidzieć się jakieś gratyfikacje dla badanych.

Temat 8: Badania surveyowe (sondażowe): historia, organizacja i kontrola badań

Badania sondażowe (surveyowe) są systematycznym zbieraniem informacji o jednostkach. Jest to jedna z podstawowych metod empirycznych spełniająca cechy:

1. dane o jednostkach badania są gromadzone albo za pomocą techniki wywiadu kwestionariuszowego albo za pomocą jakiejś techniki ankietowej.

2. bada się próbę pobraną z szerszej populacji tak aby można było przenieść wnioski z próby na populację. Każda badana jednostka traktowana jest jednakowo - społeczeństwo jest zbiorem jednostek.

3. rezultaty badania opracowywane w sposób ilościowy i statystyczny.

Krytyka badań surveyowych (sondażowych):

Nurty:

1. szkoła humanistyczna - współczynnik humanistyczny

• Zwracano uwagę na to, że survey powinien być uzupełniany metodami humanistycznymi - np. empatia, retrospekcja;

• S. Nowak postulował badanie wskaźnikowe jako procedurę rozumienia;

1. twórcy surveyów

• praktyka badawcza poddana określonym rygorom metodologicznym wyprowadzonym z teorii.

• Uniwersalny sposób badania w minimalnym stopniu zależnym od kontekstów społeczno - kulturowych.

• Praktyka badawcza w surveyach nie jest społecznie neutralna abstrahująca od systemu wartości badacza i niezakłucająca sposobu widzenia świata przez badanego.

• Pewien sposób uzyskiwania danych ilościowych dotyczących opinii i zachowań społecznych, który umożliwia na drodze przekształceń i uogólnień tworzenie teorii na różnym poziomie neutralności.

1. krytyka przedstawicieli paradygmatu imperatywnego.

• W modelu badań surveyowych zakłada się pewną jednorodność języka naturalnego;

• Zakłada się posługiwanie się rolą ankietera i rolą respondenta;

• Zakłada się standaryzację bodźców;

Krytycy twierdzą, że badanie ankietowe jest antymodelem naturalne sytuacji rozmowy, gdyż podczas rozmowy ludzie negocjują sensy znaczeń;

Socjolingwiści widzą inną rolę języka w myśleniu o świecie społecznym:

• Kwestionowanie założenia o standaryzacji kwalifikacji językowych i zdolności komunikacyjnych ankietera i respondenta;

• Kwestionowanie założenia, że ludzie dysponują mechaniczną, niezmienną i uporządkowaną zdolnością ewokowania swoich przeżyć na hasła, na żądanie;

• Kwestionowanie założenia, że wywiad jest „normalną rozmową”;

1. krytyka wynikająca z zaproponowanego przez Galtunga podejścia dialowego.

• Chodzi tu o zniesienie asymetrii kontaktu między ankieterem, a respondentem przez upodmiotowienie badanego;

• Stosowanie otwartych sposobów interrogacji;

• Analizy wyników powinny zawierać analizy socjolingwistyczne (zróżnicowanie języka respondenta);

• Ankieter musi być prawdomówny, musi szanować godność respondenta;

Kontrola w badaniach surveyowych (Sztabiński F.)

Co kontrolować - pytanie o przedmiot - kontrola ankietera lub wywiadu (sposób poprawność)

Ile kontrolować - pytanie o zakres - wszystkie wywiady i wszystkich ankieterów, część wywiadów i wszystkich ankieterów, wszystkie wywiady i część ankieterów, część wywiadów i część ankieterów.

Jak kontrolować - pytanie o metodę:

1. nieterenowe metody kontroli:

• merytoryczna analiza wypełnionego kwestionariusza - sensowność, kompletność odpowiedzi, czytelność zapisu - robimy to zawsze.

• weryfikacja sytuacji wywiadu - ankieta dla ankietera (analiza sytuacji wywiadu) - wpływ ankietera i efekt ankieterski.

2. Terenowe wymagające wcześniejszego porozumienia z respondentem:

• ukryte nagrywanie wywiadu

• Podstawiony respondent

• Wywiad podsłuchiwany

3. Terenowe niewymagające porozumienia z respondentem:

• Wywiad obserwowany

• Powtórny wywiad

• Jawne nagrywanie

• Wywiad telefoniczny

• Kontrolna ankieta pocztowa

Metody terenowe sprawdzają przede wszystkim ankieterów a nieterenowe - wywiady.

System kontroli:

1. karta zapowiednia

2. karta adresowa imienna

3. ankieta dla ankietera

4. karta oceny odpowiedzi respondenta

5. karta błędów

6. kwestionariusz kontrolny

Temat 9: Opracowanie danych z wywiadów kwestionariuszowych i ankiet: sporządzanie instrukcji kodowej, kodowanie danych, zakładanie zbioru danych, czyszczenie zbioru danych, transformowanie zmiennych.

Opracowywanie danych z badań:

1. krytyka, selekcja i wstępne przygotowanie materiałów do opracowania ilościowego. Nie ma materiałów lepszych lub gorszych. Ogląda się kwestionariusze i selekcjonuje ze względu na odpowiedzi respondenta. Ogląda się ankiety dla ankietera. Przeprowadza się analizy metodologiczne. Dokonuje się tych analiz po zakodowaniu danych. Przeprowadza się procedury weryfikacyjne - wewnętrzne i zewnętrzne.

2. krytyka przebiega w fazach. Początkowo kwestionariusz ocenia się powierzchownie.

3. przygotowanie materiałów do opracowania.

a. odtworzenie problemów badawczych które inspirowały do badania

b. stworzenie listy zmiennych: przejrzenie kwestionariusza i pytań kwestionariuszowych i zdecydowanie czy będą im odpowiadały dwie czy jedna zmienna. Zmienne pierwotne są możliwie najbliższe odpowiedzi w kwestionariuszu. Lista zmiennych tworzona na 1 etapie to lista zmiennych pierwotnych.

c. sporządzenie instrukcji kodowej. Rubryki instrukcji kodowej to:

• nr zmiennej

• nr pytania w kwestionariuszu z którym związana jest dana zmienna

• wyróżnienie klas badanego zjawiska

• opis wyróżnionych klas

• symbolizacja numeryczna wyróżnionych klas

• miejsce na zapis symboli w kwestionariuszu

• ewentualnie miejsce na kodowanie

1. sprawdzenie instrukcji kodowej - wstępne zakodowanie danych przez kilku koderów.

2. kodowanie materiału za pomocą instrukcji - zapisanie odpowiednich symboli w odpowiednim miejscu

3. założenie bazy danych pierwotnych w pamięci komputera.

4. czyszczenie bazy danych z błędów

a. jeśli kodowanie było podwójne porównuje się zbiory i eliminuje błędy.

b. wychwytywanie tzw. Znaków nielegalnych

c. logiczna kontrola poprawności kodowania

5. uzyskanie rozkładu zmiennych pierwotnych które są oprocentowane.

6. stworzenie listy zmiennych pierwotnych i zaplanowanie reguł.

7. uzyskanie wydruku ze zmiennymi pierwotnymi i transformowanymi.

8. analiza polegająca na ustalaniu zależności statystycznymi między zmiennymi:

1. określenie statystycznej istotności wykrytych korelacji

2. sprawdzamy siłę związku

3. podejmujemy decyzje co do charakteru zmiennej zależnej, niezależnej w przypadku gdy wykryjemy zależność asymetryczną między zmiennymi. Stwierdzenie zależności asymetrycznej między zmiennymi stanowi pierwszy krok do wykrycia zależności przyczynowo - skutkowej.

Temat 10: Badania monograficzne i case study: reguły prowadzenia badań monograficznych, rola badań monograficznych i ich krytyka.

Badania monograficzne to specjalny przypadek case study. Obiektem badania jest zawsze jeden niepowtarzalny przypadek, czyli społeczność lokalna, która w tym podejściu traktowana jest jako całość składająca się z różnorodnych powiązanych ze sobą elementów. Celem badań monograficznych jest opis i zrozumienie tej całości. Takie podejście do badań społeczności lokalnych zgodne jest z antropologia kulturową i etnologią. W badaniach tych wykorzystuje się wypracowaną przez antropologię koncepcję kultury, a społeczność lokalną traktuje się jako nosiciela i reprezentanta tej kultury.

Reguły prowadzenia badań monograficznych:

1. Monografia jest badaniem terenowym. Badacz przez dłuższy czas pozostaje w terenie i osobiście prowadzi pracę badawczą.

2. Ponieważ badany obiekt jest wewnętrznie złożony i niejednorodny konieczne jest zastosowanie różnorodnych technik zbierania i gromadzenia danych. Techniki prowadzące do ujęć jakościowych pełnią w tym typie badań funkcję bardziej znaczącą niż techniki ilościowe.

3. Antropologiczna monografia społeczności lokalnych może zawierać w sobie specjalne casey np. casey rodzin, jednostek, instytucji.

Rola badań monograficznych:

1. Dzięki nim mamy całościowy obraz kultury

2. Dzięki nim mamy możliwość zrozumienia zasad trwania i rozwoju społecznego.

3. Dzięki nim poznajemy historię tych społeczności.

4. Obraz, który uzyskujemy przedstawiony jest w sposób trafiający do wyobraźni czytelnika.

Krytyka badań monograficznych:

• Brak intersubiektywnej kontroli badania ze strony osób niezaangażowanych.

• Brak reprezentatywności badania.

Case study - stadium indywidualnego przypadku. Jednostką analizy w tym rodzaju badań może być: rodzina, małżeństwo, sytuacja, zdarzenie, organizacja, ruch społeczny, społeczność lokalna, wydarzenie o niepowtarzalnym charakterze, a nawet konkretna decyzja i jej skutki.

Charakterystyczne cechy case study:

1. w miarę konkretna wyczerpująca badany problem szczegółowa analiza jakiegoś konkretnego przypadku.

2. przypadek to zjawisko współczesne dziejące się tu i teraz.

3. przypadek ten może Stanowic przykład działania jakiś społecznych zasad czy reguł. Może odznaczać się typowością dla jakiejś szerszej klasy zjawisk ale nie musi.

4. przypadek może nas interesować ze względu na swa nietypowość i wyjątkowość.

5. w obrębie tej strategii badawczej możliwy jest brak dążenia do generalizacji (co nie jest wadą tych badań)

6. cechą szczególną case jest dialogowość procesu badawczego. Zachodzi tu ciągły dialog między hipotezami a procesem zbierania danych. Jest to podejście elastyczne i podatne na rozbudowę hipotez i narzędzi badawczych.

7. w miarę jak poznajemy obiekt badania wyjściowa koncepcja badawcza nie jest tak sztywna jak w innych technikach badawczych.

8. bada się tu zjawiska w ich naturalnym społecznym kontekście.

9. w badaniach tych analiza ma bardzo szczegółowy charakter.

10. charakterystyką case jest tzw. Głębia badania. Badacz znajduje się w środku badania. Staje się elementem danego zjawiska (bardzo często wykorzystywana technika obserwacji uczestniczącej badania dokumentów osobistych i wywiadów swobodnych)

11. obiektem badania mogą być zjawiska w toku, w trakcie rozwoju, zmian dynamicznych.

Cechą wyróżniającą case od monografii terenowej jest to iż w tym typie techniki możliwe jest wnioskowanie statystyczne.

12. raport z case jest bardzo trudny do napisania ze względu na bardzo dużą ilość danych jakościowych. Raport jest pisany z perspektyw osoby zaangażowanej.

13. case study są często zorganizowane jako badania mające na celu rozwiązanie istotnych problemów społecznych.

Temat 11: Metoda biograficzna i jej zastosowanie w socjologii: metoda biograficzna jako badanie dokumentów osobistych i badanie historii życiowych.

Metoda biograficzna:

1. jako metoda badania dokumentów osobistych

2. jako metoda badania historii życiowych

Dokumenty osobiste:

• szeroka definicja - wszelkie dokumenty zawierające projekcje stanów umysłu jakiejś osoby a więc nie tylko autobiografie czy pamiętniki ale także listy czy dosłowne zapisy wywiadów.

• Wąska definicja - pisemne wypowiedzi które relacjonują udział piszącego w pewnej sytuacji społecznej zawierają również osobisty pogląd autora na tę sytuację a także opis przebiegu zdarzeń i zachowań piszącego.

W definicji dokumentów osobistych akcentuje się znaczenie dokumentów osobistych do poznania postaw psychicznych motywacji wypowiadających się osób. Dokumenty osobiste dają możliwość poznania cudzych przeżyć osobistych.

Metoda biograficzna jako metoda badania dokumentów osobistych posiada założenia ontologiczne i metodologiczne.

Koncepcję wyrażoną w :Chłopie polskim…” rozwinięto o współczynnik humanistyczny. Koncepcja tegoż współczynnika nakazuje ujmować zjawiska społeczne jako przedmioty, których istotnym składnikiem jest znaczenie jakie nadają im ludzie których doświadczają.

Koncepcja współczynnika humanistycznego

Nakazuje ujmować zjawiska społeczne jako przedmioty, których istotnym składnikiem jest znaczenie jakie nadają im ludzie którzy ich doświadczają: „Przedmioty świata kultury istnieją tylko w doświadczeniach, a poza nimi tracą ważność. Cała rzeczywistość społeczna jest kompleksem subiektywnych postaw, dążeń i wartości”.

Dokumenty osobiste zawierają 2 rodzaje wypowiedzi:

1. sądy o faktach - wyrażają obserwacje i uogólnienia autora dokumentu (zgodnie z założeniami ontologicznymi socjologa, one go nie interesują);

2. wypowiedzi wyrażające dążności i cechy autora dokumentu - w myśl założeń ontologicznych, są aktami społecznymi i powinny być poddane analizie;

dyrektywy metodologiczne nakazują badać znaczenie, jakie ludzie przypisują zdarzeniom i przedmiotom, oraz dążności jakie ludzie z nimi wiążą;

autor życiorysu jest częścią środowiska społecznego, a jego świadomość przez to środowisko ukształtowana, jest także jego częścią; zatem znając jego świadomość, postawy, dążenia - można odtworzyć to, co w jego środowisku jest najważniejsze;

Zarzuty wobec metod biograficznych:

1. rzeczywistość społeczna nie jest subiektywnym wytworem ludzi a zatem nie jest to jedyny materiał który powinien być poddany analizie.

2. na ogół techniki zdobywania materiałów nie pozwalają na uzyskanie materiałów reprezentatywnych statystycznie.

3. rezultaty analiz prowadzonych w oparciu o dokumenty osobiste nie podlegają intersubiektywnej kontroli.

4. autor dokumentów znajduje się zawsze w określonym nastroju który wpływa na sposób pisania i charakteru materiałów.

5. w dokumentach osobistych znajdujemy interpretację życia dokonaną przez osobę piszącą, która nie musi mieć wiele wspólnego z rzeczywistością.

Zalety metody biograficznej:

1. dokumenty osobiste dają wgląd w motywację dążenia postawy oceny jakie ludzie formułują.

2. materiał ten daje możliwość uchwycenia psychologicznej strony funkcjonowania instytucji społecznych, a także tworzenia się opinii publicznej.

3. materiał daje możliwości opisania wzajemnych relacji między środowiskiem a jednostką.

4. jest to materiał dający uchwycić pewne sekwencje zdarzeń.

5. materiał dostarcza informacji na temat tego jak ludzie radzą sobie w sytuacjach zmian społecznych.

Temat 12: Analiza treści; jakościowa i ilościowa analiza treści

Analiza treści (zawartości)

Pierwsza definicja analizy treści została sformułowana przez Berelsona - jego zadaniem analiza treści jest techniką badawczą służącą do obiektywnego, systematycznego i ilościowego (opisu jawnej zawartości komunikatów definicji nie uwzględnia tzw. drugiego dna czyli aluzji intencji i społecznych reakcji, które wypowiedź może wywołać)

Tzw. nowa definicja analizy treści - analiza treści to zespół technik badawczych umożliwiających obiektywny systematyczny i ilościowy opis przejawów ludzkich zachowań na podstawie którego wnioskuje się o motywacjach i charakterystyce socjologicznej autorów tych przekazów i decyduje się jakie reakcje przekazy te mogą wywołać.

Cechy prawidłowo wykonanej analizy treści (wg Berelsona):

• Musi uwzględniać tylko syntaktyczne (składniowe) i semantyczne (znaczeniowe) aspekty przekazu - ­analiza treści ogranicza się do przedstawienia treści informacji, nie pokazuje ukrytych intencji, jakie treść ma wyrażać i reakcji, jakie ma wywoływać; elementy nieobecne w treści przekazu nie mogą być analizowane. Obecnie warunek ten został odrzucony i analizuje się drugie dno przekazu.

• Musi być obiektywna - kategorie analizy powinny być zdefiniowane tak precyzyjnie, aby różni badacze stosując je do takiego samego zespołu treści, uzyskali takie same wyniki analizy. Wg współczesnych badaczy fakt, że dwaj badacze otrzymują te same wyniki przy zastosowaniu tych samych narzędzi jest raczej intersubiektywizmem, a nie obiektywizmem. Dobra analiza treści powinna być obiektywna na poziomie swej rzetelności - tzn. taka sama klasyfikacja, tego samego materiału, przez różnych badaczy, w różnym czasie. Ale jeśli weźmiemy pod uwagę całość interpretacji wyników, zauważymy, że z tego samego zbioru danych różni badacze wyciągną różne wnioski i z ich pomocą dokonają weryfikacji różnych hipotez. Interpretacja wyników zależy od inwencji, erudycji, nastawienia badacza i jest jak najbardziej subiektywna.

• Musi być systematyczna - całość treści ma być analizowana w terminach wszystkich odpowiadających jej kategorii, zmierza to do wyeliminowania analizy cząstkowej, stronniczej, w której wybiera się tylko te elementy, które potwierdzają tezę badawczą. Właśnie ta systematyczność w wyborze materiału zastosowaniu narzędzi, opracowaniu materiałów różni analizę treści od analiz, których dokonują ludzie, na co dzień.

• Musi być ilościowa - określa się częstość występowania lub pomijania danych kategorii. Obecnie badacze uważają, że zarówno ilościowe jak i jakościowe procedury mają swoje miejsce w analizie zawartości.

Materiałem badawczym w analizie treści jest treści i forma przekazu, a przedmiotem badań są związki zachodzące między treścią i formą przekazu a pozostałymi elementami procesu komunikacyjnego.

Analiza treści dzieli się na:

• Analizę ilościową, która kładzie nacisk na częstotliwość, z jaką występują wybrane symbole oraz intensywność ich występowania. Przeprowadza się ją na dużych próbach wybranych losowo. Badacz interesuje się treścią i budową przekazu, a nie jego przesłaniem. Zbiór przekazów poddanych analizie, czyli tzw. uniwersum jest duże. Stosuje się sformalizowane kategorie i metody statystyczne. Bada się raczej proste tematy.

• Analizę jakościową - badanie intencji nadawcy danej treści. Analizuje się tu kategorie występujące często, ale także treści pomijane. Przeprowadza się ją na małych czasem niekompletnych próbach. Uniwersum zazwyczaj nie jest duże. Analizuje się przejawy treści i ich głębsze znaczenie. Stosuje się mało sformalizowane kategorie i bardzo rzadko metody statystyczne. Bada się tematy złożone i bardzo złożone.

1

Kryteria doboru

• Dobór kwotowy

• Dobór jednostek przeciętnych

• Dobór jednostek o cechach krańcowych

• Dobór parami, według określonych cech

• Dobór lawinowy

• Dobór osób lepiej poinformowanych tzw. ekspertów

Dobór losowo - kwotowy

Dobór celowy

Dobór losowy

Dobór przypadkowy - badacz bada jednostki do których ma dostęp.

Dobór samorzutny - respondenci sami się wybierają do badania, nie ma presji

dobory nieracjonalne(wnioski mają charakter sprawozdawczy, nie wykraczają poza badane populacje)

dobory racjonalne

(można uogólniać wnioski poza badane populacje - uogólnienia o różnym zasięgu)

5

K

B

6

A

R

1

4

3

2

---