Oko, Ratownictwo Medyczne(1), biologia


Oko proste, oko złożone, plamka oczna - narządy receptorowe umożliwiające wykrywanie kierunku padania światła i jego intensywności oraz, wraz ze wzrostem złożoności konstrukcji, efektywny proces formowania obrazu, czyli widzenie.

0x01 graphic
Ewolucja oka [edytuj]

Ewolucja oka

Plamki oczne lub bardzo prosty typ oczu umożliwiają wykrywanie kierunku padania światła oraz ocenę jego intensywności, lecz nie pozwalają na widzenie przedmiotów. Narządy do tego zdolne wytworzyły jamochłony, pierścienice, pazurnice, stawonogi, mięczaki i kręgowce. Efektywny proces formowania obrazu, widzenie, wymaga bardziej złożonej konstrukcji, zwykle wyposażonej w soczewkę, która skupia wiązkę światła na komórkach światłoczułych. W ewolucji oka pojawienie się soczewki było przełomowym momentem. Dalsza ewolucja oka polegała na doskonaleniu systemu soczewek, czemu towarzyszył postęp w tworzeniu obrazu w komórkach światłoczułych. Dwa zasadniczo odmienne typy oka o złożonej konstrukcji to fotograficzne oko kręgowców a niektórych głowonogów (mątw i ośmiornic) oraz oko złożone stawonogów. Oczy kręgowców i głowonogów są narządami analogicznymi.

Najbardziej rozwinięte ewolucyjnie oczy mają kręgowce, choć pod niektórymi względami pierwotniejsze oczy złożone okazują się być efektywniejsze. Na przykład, kręgowce do widzenia przestrzennego potrzebują dwojga oczu, natomiast stawonogi, przykładowo rawki z rzędu ustonogich, widzą przestrzennie każdym okiem z osobna. Owady widzą światło o różnej długości fali, od czerwieni do ultrafioletu, a także polaryzację światła. Oko złożone jest również o wiele bardziej wrażliwe na błyski - jeszcze przy częstotliwości 265 błysków na sekundę, podczas gdy oko ludzkie nie rejestruje już błysków powyżej 45-53 na sekundę, dlatego postrzegamy np. światło świetlówki jako ciągłe, chociaż pulsuje ono z częstotliwością 100 lub 120 błysków na sekundę. Obraz w oku złożonym musi więc być niezwykle migotliwy, dzięki czemu jest ono niezwykle wrażliwe na ruch.

Plamka oczna [edytuj]

Najprostsze narządy światłoczułe, występują u parzydełkowców i płazińców. Zwane są również oczkami (ocelli) lub stigmą. Wypławek Planaria agilis ma narządy wzroku (czasem nazywane oczami inwertowanymi) wyraźnie widoczne na ciele w postaci dwóch czarnych plamek, składające się z kielichów wysłanych warstwą barwnika. Ten czarny barwnik osłania przed światłem skupienia komórek światłoczułych, wyjąwszy światło docierające od góry i od przodu. Umożliwia to wypławkowi wykrycie kierunku, z którego dociera światło i podążanie w jego stronę. Tego typu narząd wzroku reaguje również na zmianę intensywności światła.

Oko złożone [edytuj]

Oczy złożone u muchy

W przeciwieństwie do plamki ocznej oko złożone umożliwia widzenie przedmiotów. Różni się również strukturalnie i funkcjonalnie od oka prostego. Składa się z ommatidiów zgrupowanych w oko złożone, ich liczba jest różna u różnych gatunków, u niektórych jest ich jedynie kilkanaście a u innych kilkanaście tysięcy. Każde ommatidium jest zbudowane z rogówki, soczewki, stożka krystalicznego, komórek zmysłowych (np. sztyfcików) oraz komórek pigmentowych. Każda część oka stawonoga jest w rzeczywistości oddzielnym "miniokiem" mającym własną soczewkę skupiającą światło na pojedynczym receptorze. Owad zatem widzi świat jako mozaikę położonych obok siebie plamek, jednak po połączeniu miniobrazów w mózgu uzyskują obraz podobny do tego na ekranie telewizora, który doskonale spełnia swoje funkcje. Nie dostrzega tak wielu szczegółów jak oko ludzkie, lecz może o wiele lepiej rejestrować ruch. Wrażliwość oka wzrasta w przyćmionym świetle, a zarazem jest ono chronione przed nadmiernym pobudzeniem w jasnym świetle. Dzieje się tak dzięki możliwości przemieszczania barwników, które u owadów są pod kontrolą nerwową, a u skorupiaków pod kontrolą hormonalną.

Oko proste [edytuj]

Występuje u kręgowców, doskonałym przykładem może być oko ludzkie.

Budowa [edytuj]

Zbudowane jest z soczewki ze zmienną i regulowaną ogniskową, tęczówki (przesłony) regulującej średnicę otworu (źrenicy), przez którą wpada światło, oraz światłoczułej siatkówki w głębi oka. Podobnie jak w oku złożonym i plamce ocznej, w oku prostym również obecny jest czarny pigment. Komórki, które go zawierają, przylegają od tyłu do siatkówki (ta część oka nazywana jest naczyniówką, biegną tam także naczynia krwionośne). Służą one do absorbowania nadmiaru światła i zapobieganiu zacieraniu konturów tworzonego obrazu, co może się dziać przez odbijanie się światła wewnątrz oka. Oko proste jest dobrze ukrwione. Budowę oka prostego można skutecznie porównywać z budową aparatu fotograficznego.

Twardówka, czyli zewnętrzna warstwa gałki ocznej, jest mocną, matową, nieprzepuszczalną warstwą tkanki łącznej, która chroni oko wewnętrzne i nadaje mu konieczną sztywność. W przedniej części oka znajduje się trochę cieńszy i przezroczysty obszar, zwany rogówką. Dalej, w komorze przedniej oka (pomiędzy tylną powierzchnią rogówki a przednią powierzchnią tęczówki) i w komorze tylnej oka (pomiędzy tylną powierzchnią tęczówki, ciałkiem rzęskowym i przednią powierzchnią soczewki) znajduje się wodnisty płyn - ciecz wodnista oka. Komora ciała szklistego (ograniczona od przodu przez soczewkę i ciało rzęskowe a z pozostałych stron przez siatkówkę) wypełniona jest ciałem szklistym (zobacz Ciało szkliste). Ku przodowi naczyniówka wrasta do wnętrza oka w postaci ciała rzęskowego (zbudowanego z wyrostków rzęskowych i mięśnia rzęskowego). Kolejnym elementem budowy oka jest tęczówka, zbudowana z pierścienia mięśni gładkich o różnym kolorze (zależnie od rodzaju i ilości barwnika) - stąd tzw. "kolory oczu". Wyżej wymienioną naczyniówkę pokrywa siatkówka, zajmująca 2/3 powierzchni gałki ocznej. W niej znajdują się ogromne ilości komórek nerwowych, a za nimi kolejne rzesze komórek fotoreceptorowych (pręciki liczniejsze na peryferiach siatkówki i czopki skupione w niewielkim zagłębieniu w centrum siatkówki - plamce żółtej). Od powierzchni gałki ocznej odchodzi sześć mięśni, które ciągną się do różnych punktów w kostnym oczodole, dzięki temu gałka może się poruszać.

Oko jest chronione przez różną ilość powiek (w zależności od organizmu) a także trójwarstwowy film łzowy (łzy - wydzielinę gruczołów łzowych). Substancja ta rozprowadzana i odprowadzana jest przez powieki podczas mrugnięcia. Zanieczyszczone warstwy sprowadzane są do kącika oka, gdzie spływają kanałem nosowo-łzowym. Istnieją oczywiście wyjątki, jak np. żyjące w wodzie ryby, dla których zarówno powieki jak i łzy są zbędne (choć niektóre rekiny mają przesłonę migawkową, zapobiegającą oślepieniu przez światło).

Budowa oka

Działanie oka [edytuj]

Elementy ciała rzęskowego, czyli wyrostki rzęskowe, to promieniście ułożone fałdy, które wydzielają ciecz wodnistą (mającą udział w sztywności gałki ocznej), natomiast mięsień rzęskowy umożliwia zmianę krzywizny soczewki, co zmienia jej ogniskową i sprawia, że oko ma zdolność do akomodacji.

Oko stereoskopowe [edytuj]

Człowiek ma oczy stereoskopowe, ułożone blisko siebie z przodu głowy. Każde z oczu odbiera minimalnie inny obraz, który scala się w ośrodku wzrokowym i dzięki temu umożliwia widzenie trójwymiarowo (przestrzennie), jednak tylko w pewnych odległościach (do ok. 50 m). Widzieć stereoskopowo mogą także inne zwierzęta, mimo innego usadowienia i budowy oczu.

Budowa oka [edytuj]

Schemat gałki ocznej u człowieka:
1: komora tylna oka 2: rąbek zębaty siatkówki 3: mięsień rzęskowy 4: obwódka rzęskowa 5: kanał Schlemma 6: źrenica 7: komora przednia oka 8: rogówka 9: tęczówka 10: kora soczewki 11: jądro soczewki 12: wyrostek rzęskowy 13: spojówka 14: mięsień skośny, dolny 15: mięsień prosty, dolny 16: mięsień prosty, przyśrodkowy 17: tętnice i żyły siatkówki 18: tarcza nerwu wzrokowego 19: opona twarda 20: tętnica środkowa siatkówki 21: żyła środkowa siatkówki 22: nerw wzrokowy 23: żyła wirowata 24: otoczka gałki ocznej 25: plamka żółta 26: dołek centralny siatkówki 27: twardówka 28: naczyniówka 29: mięsień prosty, górny 30: siatkówka

Schemat budowy oka

Błona włóknista oka (tunica fibrosa bulbi) [edytuj]

Błona naczyniowa oka (tunica vasculosa bulbi) [edytuj]

Błona wewnętrzna gałki ocznej (tunica interna bulbi) = siatkówka (retina) [edytuj]

Na podstawie badań mikroskopowych wyróżniono dziesięć warstw w budowie siatkówki:

Poza tym niektóre miejsca na siatkówce mają również swoje nazwy:

Zawartość gałki ocznej [edytuj]

Między tymi elementami a elementami gałki ocznej znajdują się komory oka:

obie komory wypełnia ciecz wodnista (humor aquosus).

Naczynia gałki ocznej [edytuj]

Tętnice [edytuj]

Oko unaczynione jest przez tętnicę oczną będącą gałęzią tętnicy szyjnej wewnętrznej. Tętnica oczna (łac.arteria ophtalmica) wchodzi do oczodołu z jamy czaszki przez kanał oczny i oddaje następujące gałęzie unaczyniające:

Żyły [edytuj]

Z oczodołu i gałki ocznej krew zbierają:

Naczynia chłonne [edytuj]

Naczynia chłonne (limfatyczne) to części układu limfatycznego. Można je podzielić na:

Unerwienie gałki ocznej [edytuj]

Siatkówka składa się z 5 rodzajów neuronów ułożonych w 7 warstwach:

Komórki zwojowe leżące najbliżej części centralnej oka wysyłają aksony do nerwu wzrokowego. Komórki zwojowe zdolne są do generowania potencjału czynnościowego. Reszta komórek generuje potencjały elektrotoniczne.

Wymienione komórki nerwowe należą do drogi wzrokowej odpowiedzialnej za przekazywanie bodźców wzrokowych do kory mózgu.

Narządy dodatkowe oka [edytuj]

Wady wzroku [edytuj]

Przykładowa tablica Snellena służąca do badania ostrości wzroku

Choroby oczu [edytuj]

Higiena oczu [edytuj]

Higiena oka polega na ochronie przed nieprzyjaznymi czynnikami środowiskowymi oraz nawilżaniu narządu wzroku tak, aby zapewnić mu optymalny poziom filmu łzowego. W tym celu zalecane są następujące działania profilaktyczne:



Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Układ oddechowy, Ratownictwo Medyczne(1), biologia
Człowiek jako gatunek biologiczny, Ratownictwo Medyczne(1), biologia
Budowa komórki, Ratownicto Medyczne, Biologia
Układ rozrodczy człowieka, Ratownictwo Medyczne(1), biologia
Robaki, Ratownicto Medyczne, Biologia
Układ pokarmowy człowieka, Ratownictwo Medyczne(1), biologia
Układ szkieletowy01, Ratownictwo Medyczne(1), biologia
parazytologia, Ratownictwo medyczne, biologia, mikrobiologia i parazytologia
Układ krwionośny człowieka, Ratownictwo Medyczne(1), biologia
Komórka jako podstawowa jednostka strukturalna i funkcjonalna organizmu, Ratownictwo Medyczne(1), bi
Dziedziczenie grup krwi, Ratownicto Medyczne, Biologia
Układ ruchu człowieka, Ratownictwo Medyczne(1), biologia
program-biologia, Ratownicto Medyczne, Biologia
budowa i cykl rozwojowy tasiemcow, Ratownicto Medyczne, Biologia
Język, Ratownictwo Medyczne(1), biologia
Ucho, Ratownictwo Medyczne(1), biologia
Zjawisko życia, Ratownictwo Medyczne(1), biologia
Układ hormonalny człowieka, Ratownictwo Medyczne(1), biologia
Program nauczania z Biologii, Ratownicto Medyczne, Biologia

więcej podobnych podstron