1. Pojęcie pedagogiki, pochodzenie nazwy

Pedagogika - nauka o wychowaniu człowieka. Jej polska nazwa została utworzona z wyrazu greckiego paldagogos (pals - chłopiec, ago - prowadzę),którym w starożytnej Grecji określano człowieka, przeważnie niewolnika, którego pieczy powierzano chłopca w jego drodze do szkoły, w czasie pobytu w szkole i powrotu do domu. Później pedagogami praktykami nazwano funkcje opiekuńcze, wychowawcze i nauczające w stosunku do młodego pokolenia, znawców i twórców pedagogiki.

Pedagogika jest to nauka o wychowaniu, której przedmiotem jest działalność wychowawcza, sprawa praktycznej pedagogiki wszelkiego rodzaju mająca na celu wyposażenie całego społeczeństwa - młodego pokolenia - w wiedze, sprawności ogólne i zawodowe, zainteresowania systemy, ogólne wartości postawy i przekonania oraz wpływ na własny rozwój.

2. Tradycyjne i współczesne rozumienie terminu pedagogika

Tradycyjnie pedagogika była nauką o wychowaniu dzieci. Jednak nieustanny rozwój społeczeństwa ludzkiego spowodował to, że przedmiot badań pedagogiki uległ rozszerzeniu. Powstały nowe warunki działalności wychowawczej, a wraz z nim nowe dziedziny w rozwoju instytucji pedagogicznej: przedszkola, szkoły, zawodowa, a w stosunkach międzyludzkich: lecznicza, społeczna, przemysłowa, wojskowa. Pedagogika współczesna zatrzymuje swą nazwę historyczną, ale bardzo się rozrosła - obejmuje wszechstronny rozwój człowieka i jego życie od dzieciństwa i młodości po dojrzałość i starość. Stąd też używa się dzisiejszego terminu dla całkowitego rozwoju człowieka: antropologia i antropagogika.

3. Znaczenie terminu pedagogia

PEDAGOGIA - oznacza samo dzieło wychowania, czyli umiejętności wychowawcze, np.; pedagogia domowa, kościoła, szkoły. Może być twórczym działaniem na dzieci, młodzież albo rzemieślniczym naśladowaniem wzorów postępowania, jest to zespół środków i metod wychowawczych stosowanych przez nauczycieli, pojęcie pedagogia odnosi się do praktycznej „sztuki wychowania” w odróżnieniu od pedagogik, która jest teoretyczną i naukową refleksją dotyczącą praktyki edukacyjnej.

4. Znaczenie praktycznej i teoretycznej refleksji w pedagogice

Teoretycznie o pedagogice można powiedzieć, że jest to teoria działalności wychowawczej. W praktyce pedagogika odnosi się głównie do młodego pokolenia, które dzięki oddziaływaniom wychowawczym może osiągnąć optymalny rozwój osobowości, ukształtować wiedzę o rzeczywistości, przygotować się do funkcjonowania w życiu społecznym.

1. opisuje rzeczywistość wychowawczą, której istotę stanowi całościowy rozwój człowieka, wszelkie dodatnie i ujemne wpływy jednych ludzi na drugich oraz wpływ środowiska stąd sądy teoretyczne o celach i prawidłowościach rozwoju człowieka.

2. ustala praktyczne normy i dyrektywy działania wychowawczego. Dyrektywy pedagogiczne mają formę projektów i propozycji, wskazówek i zaleceń, zasad i norm postępowania

Pedagogika jest nauką o wyraźnie istniejącym związku między teorią a praktyką.

Teoria rozwiązuje problemy dostarczane przez praktykę, ale skuteczność rozwiązań teoretycznych wykazuje ostatecznie praktyka.

5. Przednaukowy etap rozwoju refleksji pedagogicznej - pedagogika spekulatywna

Pedagogika spekulatywna nie opiera się na żadnych metodach badawczych. Zjawiska wychowawcze uzasadniono przez odwołanie się do filozofii, religii, publicystyki. Istniały tu dowolne (etap przednaukowy) rozważania trwał do połowy xix w. Czerpano z filozofii wychowanie (formowano poglądy) z praktyki wychowawczej.

Myślenie pedagogiczne istniało od dawna, ale występowało sporadycznie i miało zmienny charakter filozoficzny, religijny, publicystyczny lub nawet literacki. Sofiści pierwsi postawili problem pedagogiczny - urodzenie czy też wychowanie decyduje o rozwoju człowieka, filozofowie greccy (Platon, Arystoteles, Epikur) wyrażali poglądy na sprawę wychowania jako zastosowanie swych założeń filozoficznych. Potem chrześcijaństwo rozwinęło zasady wychowawcze wychodząc z podstaw wiary religijnej. Nowe myśli o wychowaniu pojawiły się w XVIII (oświecenie), z najgłośniejszą powieścią J. J. Rousseau pt. „Emil czyli o wychowaniu”, która głosiła utopię wychowania na łonie natury bez narzucania dziecku programu nauczania. Naukowy charakter nadał pedagogice w XIX w. J. F. Herbart, oderwał ją od filozofii i usystematyzował.

6. Geneza pedagogiki jako nauki (dokonania J. Herbarta, wpływ psychologii eksperymentalnej)

Naukowy charakter nadał pedagogice z początkiem XIX wieku niemiecki uczony, Johann Friedrich Herbart. Ten „ojciec pedagogiki naukowej” oderwał ją od filozofii, usystematyzował i oparł na dwóch naukach pomocniczych; etyce filozoficznej, która miała określić cele wychowania, oraz na tworzonej przez siebie psychologii, która podawała środki do osiągnięcia celów. Sporu między zwolennikami indywidualizmu pedagogicznego a socjologizmu - dwóch kierunków jakie zjawiły się w pedagogice szkolnej końca XIX w. - nie dało się rozwiązać przez samą technologię szkolną, więc zastąpiła ją nowa pedagogika eksperymentalna, w której zastosowano metody przyrodnicze - eksperyment do badania zjawisk pedagogicznych. Nie długo okazało się, że metoda przyrodoznawcza nie może rozstrzygnąć zagadnienia celów wychowawczych, ponieważ zajmuje się tylko związkami przyczynowymi i ustala prawa rządzące zjawiskami, a neguje istnienie celów.

7. Podstawowe działy pedagogiki jako nauki wg S. Kunowskiego

1. Pedagogika praktyczna, empiryczna - obserwuje, zbiera i bada całość doświadczenia wychowawczego rodziców, nauczycieli, mających do czynienia z dziećmi, młodzieżą, opracowując także doświadczenia dydaktyczne i metodyczne przy wszelkim nauczaniu;

2. Pedagogika opisowa, eksperymentalna - dział uogólniający doświadczenia i badający eksperymentalnie prawa rządzące przebiegiem zjawisk biologicznych, psychologicznych, socjologicznych, lub kulturowych uwikłanych w wychowanie

3. Pedagogika normatywna - na podstawie aksjologii teorii kultury, antropologii i filozofii bada naturę człowieka i wytwory jego kultury i na tym tle ustala wartości, cele, idee i normy, którymi powinno kierować się wychowanie.

4. Pedagogika teoretyczna, ogólna - obejmuje całość badanego przedmiotu, dąży w oparciu o materiał empiryczny, eksperymentalny i materiał normatywny do stworzenia jednolitej teorii wszechstronnego rozwoju człowieka, teorii odtwarzającą całą rzeczywistość poznawczą. Tworzy ogólną teorię potrzebną do wszechstronnego rozwoju człowieka.

8. Przedmiot i zadania pedagogiki

PRZEDMIOT PEDAGOGIKI:

• Materialny - tym przedmiotem pedagogiki jest wszechstronny rozwój człowieka w ciągu całego jego życia, inaczej mówiąc człowiek w trakcie rozwoju

• Formalny - przedmiotem formalnym e pedagogice musi być dobro rozwojowe człowieka nie aktualne pojęcie, lecz realizujące się w przyszłości, nastawione ku przyszłości, dzięki czemu człowiek może się w pełni doskonalić i osiągać kres procesu rozwoju

ZADANIA PEDAGOGIKI:

• Wyposażyć osoby zajmujące się wychowaniem w odpowiednią wiedzę

• Gromadzenie i opisywanie wiedzy o rzeczywistości wychowawczej

• Uogólnianie i wyciąganie wniosków

• Wykrywanie związków i zależności między zjawiskami wychowawczymi i formułowanie wniosków

• Wskazywanie możliwości rozwiązywania problemów wychowawczych

• Konstruowanie modelu nauczyciela - wychowawcy

• Ustalanie celów, norm, metod, środków, sprawdzanie ich, weryfikacja w praktyce wychowawczej

• Ukazywanie roli i znaczenie wychowania w praktyce kształtowania osobowości

9. Miejsce pedagogiki w systemie nauk

Pedagogika jest nauka zarówno empiryczna, normatywna, teoretyczna, oraz praktyczna. Rozróżniamy dwa zasadnicze przedmioty badań w naukach zasadniczych:

• Świat natury (niematerialny) niezależny od człowieka. Naturę badają nauki przyrodnicze wykrywające prawa rządzące przyrodą. Nauki te nazywane są nomotetycznymi.

• Świat kultury - (materialny) - jako wytwór ludzki, świat kultury razem ze sztuką, moralnością, organizacją społeczną poznają nauki humanistyczne dążące do opisu niepowtarzalnych przeżyć jednostki, starają się ocenić aksjologicznie, wartości, normy nazwane idiograficznymi.

Miejsce pedagogiki wśród nauk przyrodniczych i humanistycznych jest w centrum pomiędzy nimi. Częściowo należy ona do jednych, jaki i drugich nauk, czyli ma charakter nauki humanistycznej, gdyż wychowanie nie jest działaniem samej natury (metody ilościowe), lecz także kultury społecznej. Jest ona nauką przyrodniczą, ponieważ opiera się na badaniach dotyczących rozwoju organizmu ludzkiego. Po drugie ważne jest zagadnienie celu i wartości, które jest decydujące w wychowaniu, a nie jego strony przyrodniczej. Dlatego od starożytności widzi się w wychowaniu edukację, czyli wprowadzenie dziecka ze stanu natury do stanu kultury. Metody jakościowe, z humanistyki czerpie kultura np. tradycję język, symbolikę.

10. Nauki współdziałające z pedagogiką

Nauki współpracujące z pedagogiką:

1. nauki pedagogiczne: historia wychowania, kulturologia wychowania (stosunek dziedziny kultury do pedagogiki), antropologia wychowania (nauki o istocie, naturze i egzystencji człowieka), biologia wychowania (nauka o podstawach biologicznych wychowania), psychologia wychowania (nauka o rozwoju psychicznym oraz o funkcjonowaniu psychiki w procesie wychowania i nauczania), socjologia wychowania (nauka o zjawiskach społecznych w wychowaniu), filozofia wychowania (wyjaśniająca je na gruncie teorii rzeczywistości, bytu, filozofii człowieka i filozofii wartości), teoria wychowania (ujmująca wychowanie w świetle Objawienia i konieczna dla pedagogiki religijnej)

2. nauki współdziałające z pedagogiką: nauki realne (higiena z naukami medycznymi, ekonomia oświaty i kształcenia, demografia); nauki formalne, związane z matematyzacją (cybernetyka - nauka o kierowaniu i informowaniu; prakseologia - nauka o działaniu; logika z metodologią nauk i naukoznawstwem), nauki aksjologiczne: estetyka (nauka o pięknie), etyka (nauka o moralności)

3. nauki podstawowe z naukami pomocniczymi, z których dorobku korzystają nauki pedagogiczne.

Wśród masy współpracujących z pedagogiką nauk najważniejsza rola przypada naukom pedagogicznym. Jedne z nich badają sprawy wychowania w przeszłości, inne opisują je w teraźniejszości, jeszcze inne starają się ukształtować wychowanie w nadchodzącej przyszłości.

11. Podstawowe dziedziny pedagogiki

• pedagogika - nauka o wychowaniu dzieci

• pedologia - nauka o rozwoju psychicznym i fizycznym dziecka

• hebagogika - dział o wych. Młodzieży

• andragogika - oświata i wychowanie dorosłych

• gerontagogika - pedagogika starszego wieku

• pedagologia - nauka o całkowitym rozwoju człowieka

• pedeutologia - nauka o zawodzie nauczyciela, zajmuje się zagadnieniami odnośnie zawodu nauczyciela. W obszarze zainteresowań pedeutologii pozostaje osobowość nauczyciela, poziom i zakres wykształcenia, warunki i efekty pracy, dobór kandydatów do zawodu nauczyciela, prestiż zawodu nauczycielskiego, problemy i trudności, które mogą w tym zawodzie wystąpić

Pedagogika praktyczna dzieli się na: przedszkolną, szkolna, zawodową, uniwersytecka. Starsze stosunki międzyludzkie: społeczna, rolnicza, wojskowa, lecznicza. Odrębne dziedziny ped. Praktycznej to: logopedia - rozwój mowy, bibliopedia - dział wychowania przy pomocy książki, czytelnictwa, wpływ wychowawczy literatury pięknej. Egropedia - wychowanie przez pracę. Pedagogię- traktuje się jako: sztukę - działanie twórcze ma wypływać z zaangażowania pedagoga. Technikę - naśladowcze, reguły, normy narzucone wychowawcy.

12. Pedagogika jako działanie naśladowcze oraz jako działanie twórcze

Pedagogika może być twórczym działaniem na dzieci i młodzież, płynącym z talentu wychowawcy lub rzemieślniczym naśladowaniem wzorów postępowania, zależnym od nabytej wiedzy i rutyny. W pierwszym przypadku praktyczne wychowanie graniczy ze sztuką, a nawet staje się „sztuką sztuk”, gdyż działa w trudnym materiale ludzkim, który przejawia dążenie do samodzielności; w drugim natomiast jest techniką postępowania z dziećmi lub młodzieżą - techniką pedagogiczną, którą można przekazać innym w kształceniu kandydatów na wychowanków. Jako dzieło naśladowcze jest to nauka o bardzo szeroko pojętym wychowaniu. Działanie twórcze prowadzi człowieka ku jego wysokim przeznaczeniom. Pedagogika prowadzi człowieka cały czas wzwyż ku przyszłości i lepszemu rozwojowi dla dobra całego społeczeństwa, dla dobra ludzkości na przyszłość by ludzie stawali się lepsi dla siebie. Twórcze działanie pedagogiki objawia się tym, że kształci ona nauczyciela - samodzielnego wędrowca, który kształtować powinien koncepcję pedagogiki własnej profesjonalnej, ale podmiotowo jednoznacznie oznaczonej osobą samodzielnego i odpowiedzialnego nauczyciela.

13. Pedagogika socjologiczna - dorobek i osiągnięcia

Pedagogika socjologiczna to nauka zajmująca się badaniem stosunków społecznych występujących w procesach

Wychowania i kształcenia oraz w instytucjach wychowania bezpośredniego i pośredniego. Pedagogika socjologiczna poszukuje m. im. Prawidłowości funkcjonowania układów zachowań wychowawców, wpływu warunków środowiskowych na te układy, społecznych przyczyn zmienności celów, treści i ogólnej sytuacji wychowania w społeczeństwie.

Podstawową tezą pedagogiki socjologicznej jest twierdzenie, że człowiek poddany jest w doświadczeniu bezpośrednim- obserwacji- jako istota społeczna i staje się człowiekiem w toku wzrastania na wspólnotę ludzką.

Ukoronowanie racjonalnego myślenia pedagogicznego na pocz. XX wieku nowego nurtu teoretycznego określonego potocznie mianem socjologizmu lub społecznym nurtem wychowania,

Socjologizm był pierwszy nurtem w rozwoju myśli pedagogicznych, który występował przeciw indywidualizmowi.

Podkreślił konieczność łączenia w procesie ograniczania struktur oświatowych zasad rozwoju i wychowania człowieka z przygotowaniem go życia w zbiorowości społecznej, z wprowadzeniem go w obowiązujące reguły prawa, religii etyki moralności zgodnie z przyjętym wzorcem kulturowym. Jako teoretyczny nurt w pedagogice współczesnej socjologizm nadał odpowiednią rangę zagadnieniom społecznych i kulturowych determinantów procesu wychowania. Człowieka traktował jako istotę społeczną wychowaną zgodnie z obowiązującym w danym czasie i miejscu modelem osobowości.

Prekursorem idei socjologizmu byt A. Conte głosił on, że nauka i wychowanie stanowi jedną drogę; do porządku i stabilizacji. Podkreślał, że człowiek musi działać zgodnie z rytmem życia społecznego zgodnie z obowiązującymi regułami przynależności do grupy, musi umieć rezygnując z indywidualnych potrzeb aspiracji oczekiwań na rzecz dobra ogółu. Socjologizm w ujęciu tego filozofa był w ścisłym związku z materializmem Marksa.

14. Styl liberalny w edukacji

To pobłażliwy i tolerancyjny stosunek wobec poglądów postaw czynów uczniów niezależnie czy uznaje się je za słuszne. Nie ma w nim przymusu i rygoryzmu. Styl ten rodzi się na przełomie XIX i XX. Początkiem jego realizacji była reforma szkoły pod nazwa ”szkoły nowej” lub ”nowego wychowania”. Stara szkoła to głównie nauczanie przez podawanie masy wiadomości do wkucia na pamięć, zakazy sankcje kary. W 1912r na zjeździe pedagogów w Hadze postanowiono zorganizować towarzystwo dla przeprowadzenia reformy szkolnictwa. W 1921r. Utworzono międzynarodową ligę nowego wychowania.

Istotą systemu liberalnego jest zastosowanie idei wolności w dziedzinie nauczania i wychowania. Chodziło o oswobodzenie wewnętrznych sił dziecka. Swoboda dziecka jest uzasadniana teoria ekspresji i przeciwstawienia praktyce represyjnej starej szkoły. Dewey wykazał, ze rygoryzm w szkole i w domu nie pobudza woli w sposób właściwy. Rozwinął pogląd instrumentalny twierdzący ze myślenie stanowi pomocnicze narzędzie działania, opracował nawy sposób nauczania przez samo działanie dziecka. Szkoła ma być dalszym ciągiem nabywania doświadczeń z własnego zainteresowania dziecka przez działanie. Powstał nowa szkoła oparta na aktywności i samodzielności dziecka.

15. Styl demokratyczny w edukacji

To styl mający miejsce wtedy, gdy w planowaniu działalności szkoły, klasy, organizacji lub zespołu, realizowaniu tej działalności i jej kontroli bierze udział młodzież i pedagodzy ponosząc w ten sposób współodpowiedzialności za uzyskane wyniki. Spasowski głosił, ze celem wychowania powinno być kształtowanie możliwie twórczych jednostek osobowości. Jedynie ustrój bezklasowy, czyli demokratyczny może stworzyć warunki do powstania bogatszej demokratycznej kultury. Demokratyzacja oświaty to równe szanse rozwoju dla wszystkich przedstawicieli młodego pokolenia. Demokratyczny styl kierowania to przejaw humanistycznego podejścia wychowawców i nauczycieli do dzieci i młodzieży. Polega na okazywaniu wychowankom życzliwości i zrozumienia, pozyskaniu ich zaufania i przyjaźni a zwłaszcza umożliwianiu wysuwania własnych pomysłów wspólnego podejmowania decyzji oraz przejawiania aktywności i samodzielności w wykonywaniu różnego rodzaju zadań. Wychowawcy o postawie demokratycznej stwarzają wychowankom możliwości samodzielnego rozwiązywania nurtujących ich problemów przy czym nie odmawiają im osobistej pomocy i wsparcia, chętnie odwołują się do ich inicjatywy i pomysłowości, respektują ich zamierzenia i decyzje oraz wspólnie z nimi wykonują niektóre czynności i zadania nierzadko występują w roli równorzędnych członków kierowanego przez siebie zespołu lub klasy szkolnej.

16. Samowychowanie - droga ku dojrzałości duchowej

SAMOWYCHOWANIE określane jest mianem: treningu świadomego kierowania przez jednostkę własnym postępowaniem i własnym rozwojem, zespołu zabiegów jakie jednostka podejmuje w stosunku do samej siebie, żywiąc zamiar udoskonalenia czegoś we własnej osobowości (H. Muszyński); samodoskonalenie, formowanie osobowości, przekształcenie własnej osobowości po linii idealnego „ja”, wg planu wychowawczego powstałego w obrębie jednostki (Z. Mysłakowski).

Dzięki samowychowaniu wzmacnia się odporność na stresy, człowiek uczy się znosić przeciwności losu. Potrafi znosić własne porażki z godnością, niełatwo wpada w apatię czy histerię. Stara się podjąć działania łagodzące, jak również walczyć dla dobra sprawy, której broni.

17. Dziedziny wychowania

• moralna - zapoznanie z wartościami, wpojenie pewnych zasad, umiejętność odróżniania dobra od zła, umożliwia argumentacje swojego działania, stworzenia własnego systemu wartości

• fizyczne i zdrowotne - wyposażenie w wiedze o higienie i zdrowiu, o prawidłowym funkcjonowaniu.

• patriotyczne - wychowanie w duchu miłości do ojczyzny, szacunku, uczy przywiązania do ojczystych tradycji, nie pozwala zapomnieć o historii, przodkach; kształtuje postawy bohaterskie, heroiczne, uczy odwagi i męstwa, honoru, pozwala czuć się dumnym, uczy dumy narodowej, dbałości o kraj.

• biologiczna (rozwojowa) - wspomaganie dzieci i młodzieży w ich rozwoju fiz. I psych., ochrona wychowanka przed wpływami, jakie mogą zakłócić jego normalny rozwój, ochrona dzieci i młodzieży przed nadmiarem stresów i frustracji, zapewnić im poczucie bezpieczeństwa, zdrowie psychiczne

• społeczna - próba przystosowania wychowanka do warunków i sytuacji w jakich wypadnie mu żyć i pracować

• kulturowa - oznacza umożliwianie dzieciom i młodzieży przyswajania materjalnego i duchowego dorobku ludzkości, wyzwalanie ciekawości, zainteresowania u dzieci

• religijna - człowiek wymaga wsparcia nie tylko ze strony natury, społeczeństwa, kultury, ale także religii. Umożliwia ona odpowiedz na problemy egzystencjalne, pomaga w chwilach rozczarowań, porażek, samotności, przynosi ulgę w cierpieniu moralnym i chorobie, łagodzi lęk przed śmiercią

• estetyczne - ogół świadomych oddziaływań własnych, w których wartości estetyczne i artystyczne wykorzystuje się do pogłębienia życia uczuciowego, rozwoju aktywności twórczej i samo ekspresji wychowanka oraz umożliwienia mu kontaktu z różnymi dziedzinami sztuki, niektórzy utożsamiają je z wychowaniem, przez sztukę.

18. Składniki wychowania wg S. Kunowskiego

Bios - najbardziej podstawową siła jest pęd życiowy do naturalnego, psychologicznego rozwoju organizmu. Pęd ten w pedagogice nazywany jest biosem (gr. Bios - życie). Bios, niezależny od naszej woli, stanowi fundamentalną siłę dynamiczną, napędowa całego procesu wychowawczego.

Etos - (z gr. Ethos - obyczaj, przyzwyczajenie), siła społeczna obyczajowości i moralności zbiorowej urabiająca kształt biosu przy pomocy przymusu, nacisku, presji opinii publicznej, kontroli, satyry. Moc etosu polega na moralności grup rodzinnych, szkolnych zawodowych czy szerszych organizacji - narodowej i państwowej. Etos tworzy łożysko dla naturalnego rozwoju jednostek, które mają się przystosować do ogólnego porządku współżycia społecznego, szczególnie zaś do jego obyczajowości i poziomu moralnego, co razem stanowi proces uspołecznienia jednostki.

Agos - (gr. Ago - prowadzę). Nawet zupełnie zdrowy biologicznie i psychicznie wychowanek może ulec wykolejeniu wychowawczemu gdy wejdzie w środowisko demoralizujące i deprawujące moralnie, lub pod wpływem kultury masowej. Wychowawcy natomiast maja wyprowadzić wychowanka z tego stanu natury i przeciętności do wyższej kultury, mają zbliżać go do ideału, doskonalić we wszechstronnym rozwoju, aby na tej drodze przekształcić całe społeczeństwo. Agos czuwa nad biosem rozważaniem biologicznym, czuwa nad etosem, przygotowuje wychowanka do losu.

Los - nieokreśloność przyszłego życia do którego wychowanie ma przygotować młodzież, wprowadza czwarty składnik wychowania, siłę najbardziej tajemniczą i nieobliczalna, występującą w postaci działania ludzkiego losu. Los - siła niewymierna i niedająca się przewidzieć, decydująco wpływa swoimi ciosami lub uśmiechami fortuny na życie, rozwój i wychowanie każdego człowieka.

Pedagogika współczesna uwzględnia działanie losu w wychowaniu i stara się wychowanka wtajemniczyć w los czekający człowieka.

Wyżej wymienione dynamizmy działają równocześnie na siebie, stąd zapoczątkowany proces wychowawczego rozwoju jednostki tworzy się jako wypadkowa ścierania się i gry olbrzymich sił określonego biosu, etosu i agosu zawsze jednak w ramach danej sytuacji losowej i jej zmienności.

19. Wychowanie jako świadome, celowe i zamierzone oddziaływanie na rozwój jednostki w celu jej ukształtowania - ujęcie tradycyjne

Wychowanie świadomie organizowana działalność społeczna, oparta na stosunku wychowawczym między wychowankiem a wychowawcą, której celem jest wywołanie zamierzonych zmian w osobowości wychowanka. Zmiany obejmują zarówno stronę poznawczo-instrumentalną, jak i stronę emocjonalno-motywacyjną. Proces wychowania uwarunkowany jest wieloma czynnikami. Wiąże się ze zrozumieniem przez jednostkę określonych norm społeczno-moralnych oraz nadanie tym normom znaczenia osobistego. Proces i wyniki wychowania kształtują się pod wpływem:

• świadomego i celowego oddziaływania odpowiedzialnych za wychowanie osób i instytucji;

• systemu wychowania równoległego, a zwłaszcza odpowiednio zorganizowanej działalności środków masowego oddziaływania;

• wysiłków jednostki nad kształceniem własnej osobowości.

20. Wychowanie jako proces wspierania podmiotowego rozwoju (samowychowania) - ujęcie humanistyczne

Według pedagogiki humanistycznej wychowanie to „fakt", przez który jednostka staje się, dochodzi do coraz wyższych wartości, do tożsamości, doświadcza samorealizacji. W takim ujęciu nauczyciel wspomaga tylko uczniów w ich rozwoju. Wychowanie humanistyczne cechuje liberalizm pedagogiczny, przejawiający się w praktyce partnerskimi relacjami nauczyciel-uczeń, dając szansę zaistnieć im w procesie edukacyjnym w sytuacjach podmiotowych bez obowiązku podporządkowania się jakimś regułom, stawaniu się doskonalszym, przekazywaniu nawzajem swoich wartości. W ujęciu humanistycznym podstawowym celem wychowania jest integralność fizyczna, umysłowa, uczuciowa i etyczna każdego człowieka w jego pełnym rozwoju. Szkoła ma być instytucją przekształcania człowieka z przedmiotu kształcenia w jego podmiot, ułatwiającą mu różnorodną aktywność, zdobywanie przez niego sprawności i umiejętności pozwalających mu planować swoje życie i twórczą pracę nad sobą. Jest to również zadanie innych organizacji i instytucji oświatowych i wychowawczych. Społeczne funkcje wychowania spełniają też gospodarka, kultura, nauka, administracja, środki przekazu i komunikowania, społeczność.

21. Wymień cechy procesu wychowania

• Złożoność - zachowanie człowieka jest zależne zarówno od uwarunkowań zewnętrznych, jak i wewnętrznych, czyli osobistych przeżyć i doświadczeń człowieka, a więc jego potrzeb, aspiracji, motywów, dążeń oraz funkcjonowania jego organizmu łącznie z centralnym systemem nerwowym i układem gruczołów dokrewnych. Także wszystko, co oddziaływuje z zewnątrz na człowieka, wpływa na ogół w sposób okrężny, tj. przez uwarunkowania wewnętrzne.

• Inensywność - wychowawca jest świadomy celów, jakie pragnie realizować w wyniku planowo organizowanej działalności wychowawczej. Ma się tu na myśli działalność zawodowych wychowawców, specjalnie przygotowanych do pełnienia swojej funkcji i należycie znających cele, które warto realizować w procesie wychowania

• Interaktywność - oznacza ona, iż proces wychowawczy ma miejsce w warunkach interakcji, tj. współdziałania ze sobą wychowawcy i wychowanka. Wychowanie rozumiane jako proces interakcyjny zakłada, iż wychowanek nie jest i nie może być jedynie biernym odbiorcą wpływów wychowawczych. Interaktywność wychowania odnosi się także w równej mierze do umożliwiania wychowankowi nawiązywania kontaktów z innymi ludźmi, a zwłaszcza rówieśnikami.

• Relatywność - wiąże się ona z trudnościami, jakich nastręcz przewidywanie skutków oddziaływań wychowawczych. Na ogół przewidywanie takie ma charakter stwierdzeń hipotetycznych niż kategorycznych. Wynika to w znacznej mierze z zarysowanej wcześniej złożoności procesu wychowania, a także ze złożonej dynamiki osobowości ludzkiej.

• Długotrwałość - każdy człowiek podlega przemianom własnej osobowości przez niemal całe życie. Dlatego o wychowaniu można mówić nie tylko w odniesieniu do dzieci i młodzieży, lecz także wobec osób dorosłych. Nawet ludzie w podeszłym wieku są w stanie się czegoś nauczyć i przeobrazić się wewnętrznie. Długotrwałość przypomina o konieczności dokonywania zmian w procesie wychowawczym nie tylko w osobowości wychowanków, lecz także wychowawców. Długotrwałość wychowania łączy się z systematycznością.

22. Proces socjalizacji

Socjalizacja to aktualizacja siebie, samorealizacja, proces wchodzenia w społeczeństwo, w grupy społeczne, oraz w relacje z innymi pojedynczymi ludźmi, proces rozwoju zobowiązań i uzdolnień osobniczych do pełnienia w przyszłości ról społecznych. Podczas socjalizacji w obrębie grup społecznych dokonuje się przekazywanie i przyjmowanie ustalonych sposobów zachowania, norm, modeli, zasobu wiedzy.

Etapy i zakres socjalizacji:

• socjalizacja w grupie rodzinno-familijnej;

• interakcje w grupach naturalnych, rówieśniczych poza rodziną

• socjalizacja instytucjonalna

• socjalizacja kulturowa i przez media

• socjalizacja europejska i globalna

23. Edukacja - pojęcia, terminy, definicje

EDUKACJA (łac. educatio - wychowanie) - ogół procesów, których celem jest zmienianie ludzi, przede wszystkim dzieci i młodzieży - stosowanie do panujących w danym społeczeństwie ideałów i celów wych.. Ogół procesów oświatowo - wych., obejmujących kształcenie i wychowanie oraz szeroko pojmowaną oświatę.

Znaczenie terminu edukacji było chwiejne: jedni kojarzyli go z wykształceniem, inni z wychowaniem. Obecnie upowszechnia się szerokie rozumienie tego terminu jako oznaczającego ogół procesów oświatowo-wychowawczych, obejmujących kształcenie i wychowanie

Rodzaje edukacji: dorosłych, globalna (koncepcja umiędzynarodowienia edukacji, której celem jest wyposażenie młodego pokolenia w „globalną świadomość”, propaguje pluralizm, tolerancję i dialog międzykulturowy; akceptuje dobro wspólne ludzkości, odzwierciedla uniwersalistyczne tendencje we współczesnej pedagogice), integracyjna (integracja w kształceniu, szkoły integracyjne), medialna, międzykulturowa, obywatelska (wdrażanie do pełnienia funkcji obywatelskich, olimpijska (współczesny nurt pedagogiki humanistycznej; jego celem jest promowanie edukacji szkolnej i w sporcie wartości stanowiących przesłanki olimpizmu - idei wzajemnego zrozumienia, przyjaźni), permanentna (kształcenie ustawiczne), początkowa, przedszkolna.

EDUKACJA GLOBALNA - koncepcja umiędzynarodowienia edukacji, której celem jest wyposażenie młodego pokolenia w „globalną świadomość”, propaguje pluralizm, tolerancję i dialog międzykulturowy; akceptuje dobro wspólne ludzkości, odzwierciedla uniwersalistyczne tendencje we współczesnej pedagogice

EDUKACJA USTAWICZNA (PERMAMENTNA) - to poszerzenie i pogłębienie kwalifikacji ogólnych i zawodowych w takich formach organizacyjnych i rozmiarach (częstotliwości) jakie dla danej profesji są optymalne, proces ciągłego doskonalenia, np. uniwersytety trzeciego wieku.

24. Socjalizacja a profesjonalizacja

Socjalizacja (łac. soclalls - społeczny) - ogól zmian zachodzących w jednostce pod wpływem oddziaływań społecznych, umożliwiających jej stopniowe stawanie się pełnowartościowym członkiem społeczeństwa.

Profesjonalizacja w socjologii zawodu oznacza dążenie grupy zawodowej do osiągnięcia cech charakteryzujących tzw. pełną profesję, co wiąże się i podwyższeniem pozycji zawodu.

Proces profesjonalizacji, będąc rozwojem jednostki w roli społecznej, przebiega na określonych poziomach kwalifikacyjnych, nie zawsze po sobie następujących: zasadniczym, średnim i wyższym. Zmiany w kompetencjach profesjonalnych obejmują po pierwsze: wiedzę przedmiotową, metodologiczną i metodyczną; po drugie umiejętności planowania, projektowania, diagnozowania, organizowania działań własnych i zespołowych; po trzecie: umiejętności interpersonalne i wychowawcze, tj. umiejętności komunikowania, aktywnego słuchania, umiejętności empatyczne, rozwiązywania konfliktów, pomagania; po czwarte: system kontroli własnego działania i środowiska współokreślającego to działanie.

Na proces profesjonalizacji składa się gotowość prospołeczna i gotowość prozawodowa.

25. Uczenie się - nauczanie współcześnie

Uczenie się to modyfikacja zachowania się jednostki w wyniku jej dotychczasowych doświadczeń. Wyróżnia się następujące typy uczenia się: zamierzone i mimowolne, mechaniczne (pamięciowe, metodą wielokrotnego powtarzania) i ze zrozumieniem; przez rozwiązywanie problemów i przez naśladownictwo.

Początkowo pojęcie uczenie się obejmowano wyłącznie procesy związane z pamięciowym przyswajaniem materiału lub opanowywaniem określonych umiejętności (nabywaniem wprawy).

Nauczanie - nazwa właściwa części jednolitego procesu nauczania - uczenia się, używana na oznaczenie zespołu czynności podejmowanych intencjonalnie przez nauczycieli dla realizacji celów dydaktycznych, (działania podejmowane w celu wyposażenia jednostki w wiadomości i umiejętności).

W procesie nauczanie - uczenia się niezbędnym warunkiem osiągnięcia optymalnych wyników jest upodmiotowienie nauczyciela i ucznia.

Koncepcje nauczania: całościowe, problemowe, programowane, indywidualne, masowe (podział uczniów na klasy, system klasowo-lekcyjny), grupowe, zróżnicowane, integrujące, wychowujące, wielostronne kształcenie.

26. Wychowanie a socjalizacja

Wychowanie można zdefiniować jako tę część procesu socjalizacji, która jest organizowana specjalnie dla uzyskania efektów o charakterze wychowawczym i która jest w pewien sposób unormowana i ujednolicona społecznie, tzn. zinstytucjonalizowana. W ten właśnie sposób organizują proces kształcenia liczne instytucje społeczne: rodzina, kościół, wojsko, partie polityczne, zakłady przemysłowe, telewizja. Wychowanie jest utożsamiane z oddziaływaniem na psychikę i zachowanie człowieka, przy czym przez oddziaływanie to rozumie się szczególnie wywieranie wpływu na zmiany, czy przeobrażenia w osobowości i zachowaniu zwłaszcza opinii i przekonań o otaczającym świecie oraz postaw wobec ludzi, samych siebie i wartości. Socjalizacja to proces, rezultat procesu przekazywania jednostce, systemów wartości, norm, wzorów, zachowań obowiązujących w danej zbiorowości oraz określonych umiejętności, zwłaszcza związanych z opanowywaniem narzędzi (sposobów posługiwania się przedmiotami będącymi wytworami człowieka) oraz wejściem w świat społecznych instytucji. Dokonuje się przez oddziaływania środowiska społecznego, osób i instytucji wychowawczych.

Oba procesy wzajemnie się przenikają i wspomagają.

27. Wychowanie a edukacja

Wychowanie społeczne uznawany system działania pokoleń starszych na dorastające, celem pokierowania ich wszechstronnym rozwojem dla przygotowania w/g określonego ideału nowego człowieka do przyszłego życia.

Edukacja to ogół wpływów na jednostki i grupy ludzkie; wpływów sprzyjających takiemu ich rozwojowi i wykorzystaniu posiadanych możliwości, by w maksymalnym stopniu stały się świadomymi i twórczymi członkami wspólnoty społecznej, narodowej, kulturalnej i globalnej oraz by stały się zdolne do aktywnej samorealizacji niepowtarzalnej i trwałej tożsamości i odrębności; byty zdolne do rozwijania własnego ja przez podejmowanie zadań ponad osobistych; przez utrzymywanie własnego ja. Edukacja to Ogół czynności prowadzenia drugiego człowieka i jego własnej aktywności w osiąganiu pełnych i swoistych dla możliwości; jak tez ogół wpływów i funkcji ustanawiających i regulujących osobowość człowieka jego zachowanie w relacji do innych ludzi i wobec świata. Tak określana edukacja wiązana jest z wychowaniem. Składa się na nią wiele procesów i można je właśnie określić jako wychowanie do, dla, w, przez; np. sztukę. Dodając do

Określenia "wychowanie" terminy odnoszące się do jego przedmiotu celu, środków, instytucji,

Ustanawiających swoistą odrębność i specjalizacje.

28. Pojęcie i cechy kultury

KULTURA - w znaczeniu antropologicznym oznacza wszelkie właściwe człowiekowi jako gatunkowi biologicznemu wyuczone i społeczne usankcjonowane sposoby działań i zachowań, a także wytwory tych działań

CECHY KULTURY:

• jest specyficzna dla ludzi

• system zachowań społecznie wyuczonych (których uczymy się w procesie wychowania, socjalizacji, inkulturyzacji)

• społeczeństwo wywiera presję pewnych zachowań, zasady, normy

• rozmaitość form istnienia elementów pewnych kultury

29. Kultura popularna (masowa) a kultura elitarna

Kultura jest zbiorem zjawisk wyuczonych, czyli nie jest przekazywana na drodze biologicznej, za pośrednictwem genów, ale na drodze wychowania i uczenia się. Jest to złożona całość obejmująca wiedze, wierzenia sztukę moralność prawa, obyczaje i inne zdolności i nawyki nabyte przez ludzi jako członków społeczeństwa.

Kultura popularna- dominująca część kultury masowej, ciesząca się największą aprobatą wśród szerokiego kręgu odbiorców z różnych grup społecznych, głównie ze względu na przystępność finansową i łatwość odbioru jej przekazu. Kultura ta ma swoich sympatyków i wrogów. Zwolennicy jej podkreślają charakter demokratyczny. Jest dostępna dla osób wszystkich warstw społecznych i uwzględnia gust najliczniejszej warstwy społeczeństwa. Wrogowie zaś zarzucają jej głównie to, ze nie jest twórcza i oryginalna oraz że jest środkiem manipulowania ludźmi w celach komercyjnych a nawet politycznych.

Kultura elitarna- (wyższa) tworzona w obrębie określonej tradycji i świadomie przyjętego kanonu estetycznego przez przedstawicieli elity intelektualnej. Jest to kultura odpowiedniej grupy społecznej; jest niewiele egzemplarzy, jest droga, jej treści są trudne i wymagają większych zdolności, zajmuje stałą pozycję w dorobku kulturowym. Obecnie jesteśmy świadkami zacierania się różnic miedzy tymi dwoma rodzajami kultury.

30. Kultura a kultura humanistyczna

Kultura to ogół stowarzyszonych przez ludzi wartości naukowych, społecznych, artystycznych technicznych oraz procesy tworzenia tych wartości. Współcześnie kultura pojmowana jest szeroko jako efekt, jak i procesy tworzenia dóbr, zarówno jako normy, wartości i wzory zachowań, jak wytworzone przez ludzi dzieła zarówno wartości naukowe i artystyczne, jak społeczno-cywilizacyjne.

Kultura rozumiana jest również jako wzór rozwiązywania problemów i postępowania charakterystyczny dla danego społeczeństwa.

Kultura humanistyczna jest to kultura tworzona w myśl poglądów głoszących godność i wartość człowieka, a także jego wolność osobistą. Kultura humanistyczna afirmuje człowieka, stawia go na pierwszym miejscu, rozważa swoistość jego natury jak i jego duchową siłę. Pragnie uczynić człowieka bardziej ludzkim i odsłonić jego pierwotną wielkość przez skupienie uwagi na wartościach świata wewnętrznego.

31. Jak rozumiesz wychowanie do odpowiedzialności?

Dorosły człowiek posiada zarówno prawa jak i obowiązki, za które jest odpowiedzialny. Odpowiedzialność jest stałą dyspozycją do udzielania odpowiedzi, do świadomego podejmowania prawnych działań, z których człowiek jest rozliczany.

Odpowiedzialność jest nierozerwalnie związana z wolnością.

Wychowanie powinno umożliwić twórcze poznanie siebie i wykształcić w wychowanku wolną ekspresje twórczą, która umożliwi mu dokonywanie własnych wyborów i decyzji, za które wychowanek będzie odpowiedzialny.

Pedagog odpowiada za siebie i za wychowanków, rodzice za własne dzieci.

32. Proces inkulturyzacji i jego cechy

INKULTURACJA - proces urastania w kulturę bądź kultury, asymilacja dorobku kulturowego będąca jednym z głównych mechanizmów socjalizacji

CECHY INKLTURACJI

1. jest wyłącznie własnością gatunku ludzkiego

2. przebiega w toku biologicznego dojrzewania jednostki (przez całe życie)

3. ma charakter adaptacyjny (jest konieczna)

4. jest mechanizmem transmisji kultury, w której obrębie dokonuje się przekaz dziedzictwa kulturowego

5. jest gruntowna i złożona - od języka po kulturowo określone sposoby wyrażania uczuć

6. jest selektywna - nigdy nie prowadzi do poznania przez jednostkę całości kultury, a jedynie jej niektórych subkultur, nawet w społeczeństwach prostych

7. jest stopniowa - wyróżnia się 2 etapy inkulturacji jednostki, w wieku dziecięcym i dorastania oraz inkulturyzację dorosłych

8. dokonuje się zarówno w różnych typach grup społ., jak i przy udziale różnych instytucji społecznych

9. jest procesem uświadomionym i nieuświadomionym

10. jest relatywna - odnosi się do danego systemu kulturowego (|w toku życia możemy mieć doczynienia z różnymi kulturami)

33. Wymień typy środowisk wychowawczych.

1. ze względu na bodźce:

• naturalne - klimat, gleba, wszystkie przyrodnicze elementy otoczenia, które są działaniem samej natury

• społeczne - ludzie i stosunki społeczne otaczające człowieka

• kulturowe - elementy dorobku historycznej i aktualnej działalności człowieka

1. ze względu na terytorium:

• wieś

• miasto małe, średnie, duże

1. ze względu na charakter więzi społecznych:

• naturalne - miejsce urodzenia, zamieszkania, rodzina, grupy rówieśnicze, środowisko lokalne, osiedle mieszkaniowe

• intencjonalne

1. ze względu na bezpośrednie oddziaływania wychowawcze:

• okoliczne - całokształt warunków środowiskowych właściwych otoczeniu

• lokalne - tam gdzie dziecko się wychowuje

• indywidualne - szkoła, dom

1. ze względu na genezę i rodzaj bodźców wychowawczych;

• instytucje wychowania szkolnego - placówki systematycznego kształcenia i opieki dla dzieci wykazujących różnego rodzaju upośledzenia, formy wychowania pozalekcyjnego

• instytucje wychowania równoległego - placówki wspomagające rozwój, placówki wychowania naturalnego, placówki opieki i wychowania dla dzieci i młodzieży (internaty), instytucje i środki masowego komunikowania się, organizacje, instytucje, stowarzyszenia świeckie i wyznaniowe

• instytucje i formy wychowania pozaszkolnego - kursy, placówki upowszechniania kultury, placówki pracy twórczej i rekreacji

1. ze względu na normy społeczno-przestrzenne:

mikro środowisko - jedna placówka, lokalne środowisko wychowawcze - miejsce zamieszkania, osiedle, okoliczne środowisko - gmina, kilka gmin, mezo środowisko - zlokalizowane makroregionie , makro środowisko - ogólno narodowe, środowisko globalne - ogólnoludzkie

34. Jakie są różnice między rodziną dawną a współczesną?

• od biologicznej do zderminowanej do planowanej

• od produkcyjnej do nie produkcyjnej

• od zintytucjalizowanej do podporządkowanej treścią humanistycznym

• od otwartej do zamkniętej

35. Rodzina i jej funkcje społeczne

Rodzina - podstawowa grupa społeczna, naturalne środowisko wychowawcze; stanowi źródło miłości i akceptacji, daje poczucie bezpieczeństwa, umożliwia rozwój społeczny i emocjonalny, stymuluje rozwój poznawczy.

Funkcje:

• prokreacyjna - zapewnia społeczeństwu ciągłość biologiczną i zaspokajającą potrzeby seksualne małżonków

• zarobkowa - decyduje o zaspokojeniu niezbędnych środków utrzymania rodziny

• usługowo-opiekuńcza - w stosunku do członków rodziny

• socjalizująca - jest to przekazywanie dzieciom języka, wzorów kulturowych, norm moralnych, obyczajowych, obejmującą proces adaptacji małżonków do przyjętych na siebie ról rodzinnych

• psychologiczna - wymiana emocjonalna lub ekspresja uczuć, rozumienia i uznania, celem jej jest zapewnienie członkom rodziny zdrowia psychicznego

36. Przemiany współczesnej rodziny

Rodzina współczesna - egalitarna, równouprawnienie, zanika wyraźny podział na role męskie i żeńskie, kobiety zdobywają wykształcenie i podejmują pracę zawodową. Wzrost wpływów kobiety na decyzje dotyczące domu. Rozluźnienie związków między pokoleniami. Stosunki w rodzinie układają się na płaszczyźnie przyjaźni i współpracy. Jest to rodzina mała, nuklearna (dwupokoleniowa). Rodzice coraz więcej czasu poświęcają na pracę zawodową. Pogoń za pieniądzem. Zmniejszanie autorytetu rodziców. Częste rodziny niepełne. Praca w odległych miejscowościach - mały, rzadki kontakt z dziećmi.

37. Jakie są funkcje rodziny?

• prokreacyjna - zapewnia społeczeństwu ciągłość biologiczną i zaspokajającą potrzeby seksualne małżonków

• zarobkowa - decyduje o zaspokojeniu niezbędnych środków utrzymania rodziny

• usługowo-opiekuńcza - w stosunku do członków rodziny

• socjalizująca - jest to przekazywanie dzieciom języka, wzorów kulturowych, norm moralnych, obyczajowych, obejmującą proces adaptacji małżonków do przyjętych na siebie ról rodzinnych

• psychologiczna - wymiana emocjonalna lub ekspresja uczuć, rozumienia i uznania, celem jej jest zapewnienie członkom rodziny zdrowia psychicznego

38. Typy rodzin a proces wychowania

Wg Kowalskiego i Han-Ilgiwicza:

• rodzina pełna - składa się z dwojga rodziców i dzieci, połączonych ze sobą silną więzią emocjonalną, w której przestrzega się społecznie uznawanych zasad, norm, wartości, ideałów

• rodziny rozbite - wskutek trwałej nieobecności kogoś z rodziców w wyniku rozwodu, separacji, dezercji, a niekiedy z powodu śmierci albo wyjazdu za granicę

• rodziny zrekonstruowane przez zawarcie po ich rozbiciu nowego lub kolejnego małżeństwa albo też przez adoptowanie nowego dziecka

• rodziny zdezorganizowane (rozbite wewnętrznymi niepowodzeniami), których członkowie pozostają ze sobą niemal w permanentnych konfliktach; przyczyną dezorganizacji może być: alkoholizm, wzajemna niechęć, podejrzliwość

• rodziny zdemoralizowane, pozostające w konflikcie z prawem lub z sąsiadami, co nie wyklucza bliskich i serdecznych kontaktów między poszczególnymi członkami rodziny

• rodziny zastępcze, oparte na więzi współżycia z dziećmi i stałej troski o ich rozwój, w warunkach braku więzi biologicznej z nimi, oraz rodziny adopcyjne, których celem jest zapewnienie dziecku takich samych praw, jakie przysługują dzieciom z racji ich pokrewieństwa z rodzicami.

39. Prawa dziecka w rodzinie

Prawa dziecka określa Konwencja Praw Dziecka, która weszła w życie w Polsce 7 lipca 1991 r. również prawo rodzinne określa prawa dziecka w rodzinie i społeczeństwie.

Podstawowe prawa dziecka to: prawo do życia i własnej tożsamości, do poznania swoich rodziców i prawo do pozostawania pod opieką obojga rodziców, do utrzymania kontaktu z obojgiem rodziców, prawo do swobodnego wyrażania własnych poglądów stosownie do dojrzałości, do nauki, prawo do intymności, godności i szacunku.

40. Proszę wymienić pozytywne postawy rodzicielskie i omówić ich wpływ na kształtowanie osobowości dziecka

• akceptacja dziecka - czyli przyjęcie go takim jakie ono jest z jego cechami fizycznymi, usposobieniem, możliwościami umysłowymi i łatwością osiągnięć w jednych, a ograniczeniami i trudnościami w drugich. Akceptujący rodzice lubią swoje dziecko i nie ukrywają tego przed nim. Kontakt z nim jest przyjemnością i daje im zadowolenie. Uważają je za godne pochwał i jawnie je aprobują. Akceptując dziecko dają mu poczucie bezpieczeństwa i zadowolenia z własnego istnienia.

• współdziałanie z dzieckiem - świadczy o pozytywnym zaangażowaniu i zainteresowaniu rodziców zabawą i pracą dziecka, a także wciąganie i angażowanie dziecka w zajęcia i sprawy rodziców i domu. Współdziałających z dzieckiem rodziców cechuje aktywność w nawiązywaniu wzajemnych kontaktów. Znajdują oni przyjemność nie tylko we wspólnym wykonywaniu czynności, ale i we wzajemnej wymianie uwag, obserwacji i zdań. Dziecko staje się ufne, samodzielne i odpowiedzialne.

• dawanie rozumnej swobody - dziecko w miarę przechodzenia przez kolejne fazy rozwoju coraz bardziej oddala się fizycznie od rodziców, ale przy tym rozbudowuje się świadoma więź psychiczna m/y rodzicami a dzieckiem i rodzice darzą je większym zaufaniem; w miarę dorastania dają dziecku coraz szerszy zakres swobody i pozwalają na pracę lub zabawę z dala od nich.

• uznanie praw dziecka, w rodzinie jako równych bez przeceniania i niedoceniania jego roli. Rodzice ustosunkowują się do przejawów aktywności dziecka w sposób swobodny, dostosowując się do poziomu fazy rozwojowej w jakiej ono się znajduje. Pozwalają na branie odpowiedzialności za swoje działanie, a nawet oczekują dojrzałego zachowania. Przejawiają w ten sposób szacunek dla jego indywidualności. Kierują dzieckiem przez podsuwanie mu sugestii. Są gotowi do podawania wyjaśnień, uzasadnień wymagań czy kar, a więc mają tendencje do oparcia dyscypliny na wzajemnych ustaleniach.

41. Proszę wymienić negatywne postawy rodzicielskie i omówić ich wpływ na kształtowanie osobowości dziecka

• odtrącająca (odrzucenie, odtrącenie dziecka)- dziecko czuje się niepotrzebne, pozostawione na boku. Zmiany psychiczne powstające w wyniku takiej postawy rodziców to: problemy w nawiązywaniu trwałych więzi emocjonalnych, problemy w dziedzinie wyrażania uczuć, niezaspokojona potrzeba miłości i akceptacji, niska samoocena, agresja, nałogi, patologie.

• unikająca (unikanie z nim kontaktu, brak okazywania uczuć); chłody rekompensata przez rzeczy materialne. Zmiany psychiczne powstające w wyniku takiej postawy to: oschłość emocjonalna, potrzeba zwrócenia na siebie uwagi, usłyszenia pochwały, silna potrzeba akceptacji - dla jej zdobycia potrafią wiele poświęcić dziewczęta - silnie odczuwane pragnienie miłości, które chcą zaspokoić za wszelką cenę

• nadmiernie chroniąca - zmiany psychiczne powstające w wyniku takiej postawy rodziców u dziecka to: uzależnienie od rodziców, dziecko jest egoistyczne i wymagające, brak odporności, bezradność w nowych sytuacjach, szukanie opiekuńczego partnera

• nadmiernie wymagająca - postawa ta wynika z perfekcjonizmu rodziców. Często ta postawa występuje u rodziców, którzy w dziecku widzą możliwość realizacji niespełnionych planów, marzeń, aspiracji. Powoduje ona u dzieci: nerwicę spowodowaną ciągłym niedorastaniem do stawianych wymagań; podwójną moralność u dziecka; brak wiary we własne siły i możliwości; problemy z podejmowaniem decyzji.

42. Scharakteryzuj funkcje szkoły

1. dydaktyczna - przekazywanie wiedzy z różnych dziedzin, realizowana np. na lekcjach, wycieczkach

2. wychowawcza - kształtowanie postaw społeczno-moralnych i ideowych, czyli poglądów, charakteru, osobowości uczniów

3. opiekuńcza - zaspakajanie potrzeb nie zbędnych dla prawidłowego rozwoju fizycznego i psychicznego uczniów, jest realizowana przez dożywianie, stypendia socjalne

4. adaptacyjna - przystosowanie do warunków panujących w szkole

5. kulturowa - przekazywanie wiedzy związanej z kultura, zachęcanie do czytania, uczestnictwo w przedstawieniach

43. Proszę wymienić formy w jakich szkoła realizuje funkcje opiekuńczo-wychowawcze

• Diagnozowanie sytuacji dziecka w rodzinie i środowisku - powinna poprzedzać działalność opiekuńczo-wychowawczą, wskazywać jakie potrzeby dziecka nie są zaspakajane, jakie ma zainteresowania i zdolności, jaki poziom rozwoju intelektualnego

• Kompensacja - dotyczy wyrównywania braków w rozwoju dziecka i w zaspakajaniu jego potrzeb, polega na korygowaniu niewłaściwie ukształtowanych poglądów i postaw moralnych

• Profilaktyka - zapobiega wszelkim niekorzystnym odchyleniom w psychofizycznym i społecznym rozwoju ucznia. Profilaktyka może być pierwotna (zapobieganie odchyleniom w normalnym rozwoju i zaburzeniom w zachowaniu) i wtórna (po przeprowadzonej resocjalizacji chronimy jednostkę przed powrotem do niewłaściwych form zachowania z okresu wcześniejszego)

• Integracja - tworzy harmonijną całość z całym systemem wychowawczym szkoły. Integracja pionowa ma zapewnić ciągłość procesów opiekuńczo-wychowawczych od wczesnego dzieciństwa przez przedszkole i wyżej. W integracji poziomej występuje dążenie do ujednolicenia celów i metod postępowania z wychowankami w zaspokajaniu ich potrzeb w rodzinie, szkole, środowisku.

• Koordynacja - może być wewnątrz szkolna (ma miejsce między współzawodniczącymi ze sobą organizacjami, kołami zainteresowań, klasami szkolnymi) i zewnętrzna (polega na uzgadnianiu oddziaływań, form i metod pracy stosowanych w szkole z tymi, które są organizowane w środowisku.

44. Proszę zdefiniować strukturę grupy społecznej i omówić strukturę formalną i nieformalną klasy szkolnej

GRUPA SPOŁECZNA - co najmniej 2 osoby pozostające ze sobą w bezpośrednich interakcjach, mające wspólny cel, pewne ustalone normy oraz względnie zorganizowaną strukturę. W każdej grupie społecznej wyróżniamy pewne role i pozycje

STUKTURA FORMALNA I NIEFORMALNA KLASY SZKOLNEJ

Struktura formalna - odzwierciedla obowiązujące w klasie przepisy prawne, regulaminowe i zwyczajowe szkoły. Zewnętrznym jej przejawem są m.in. wyznaczone uczniom przepisy prawne, regulaminowe i zwyczajowe szkoły. Zewnętrznym jej przejawem jest m.in. wyznaczanie uczniom funkcji gospodarza klasy, jego zastępcy i dyżurnych.

Struktura nieformalna - powstaje żywiołowo niezależnie od formalnych przepisów i norm życia szkolnego i jest rezultatem spontanicznych wzajemnych oddziaływań uczniów, a zwłaszcza niekontrolowanego ich porozumiewania się ze sobą. W strukturze takiej obowiązuje zasada przestrzegania przede wszystkim tych norm, które w przeświadczeniu uczniów zaspokajają osobiste potrzeby. Normy te mają dla uczniów dużo większą wartość niż normy narzucone przez regulamin szkolny.

45. Formalne i nieformalne normy grupowe występujące w klasie szkolnej

Struktura formalna - odzwierciedla obowiązujące w klasie przepisy prawne, regulaminowe i zwyczajowe szkoły. Zewnętrznym jej przejawem są m.in. wyznaczone uczniom przepisy prawne, regulaminowe i zwyczajowe szkoły. Zewnętrznym jej przejawem jest m.in. wyznaczanie uczniom funkcji gospodarza klasy, jego zastępcy i dyżurnych.

Struktura nieformalna - powstaje żywiołowo niezależnie od formalnych przepisów i norm życia szkolnego i jest rezultatem spontanicznych wzajemnych oddziaływań uczniów, a zwłaszcza niekontrolowanego ich porozumiewania się ze sobą. W strukturze takiej obowiązuje zasada przestrzegania przede wszystkim tych norm, które w przeświadczeniu uczniów zaspokajają osobiste potrzeby. Normy te mają dla uczniów dużo większą wartość niż normy narzucone przez regulamin szkolny.

46. Charakterystyka środowiska wychowawczego szkoły

Środowisko wychowawcze obejmuje czynniki i bodźce o charakterze społecznym, kulturowym, przyrodniczym, czyli geograficznym (klimat, gleba, łąki, zanieczyszczenia powietrza); zamierzonym (grupy i instytucje, które są powołane świadomie) i niezamierzonym; obiektywnym i subiektywnym- z jednostkowym punktem widzenia (bezpośredni i pośredni wpływ na osobowość wychowanków).

Wszystkie dzieci w Polsce z chwilą ukończenia 7 r.ż. podlegają obowiązkowi szkolnemu. Struktura i organizacja szkoły w danym kraju zależy od przyjętych założeń oraz celów nauczania i wychowania. Jednakże w każdej szkole uczeń poszerza z roku na rok swoje doświadczenia i wiedzę. Na społeczność szkolną składają się nauczyciele, uczniowie, personel administracyjny i pomocniczy. Szkolą kieruje dyrektor i rada pedagogiczna, która zajmuje się większością problemów wychowawczych, dydaktycznych i organizacyjnych. Uczniowie podzieleni są wg kryterium wieku i posiadanych, wiadomości na klasy. Każda klasa ma swego wychowawcę, w każdej szkole działa samorząd uczniowski. W szkole obowiązuje statut szkoły i przepisy wewnętrzne.

FUNKCJE SZKOŁY

1. dydaktyczna - przekazywanie wiedzy z różnych dziedzin, realizowana np. na lekcjach, wycieczkach

2. wychowawcza - kształtowanie postaw społeczno-moralnych i ideowych, czyli poglądów, charakteru, osobowości uczniów

3. opiekuńcza - zaspakajanie potrzeb nie zbędnych dla prawidłowego rozwoju fizycznego i psychicznego uczniów, jest realizowana przez dożywianie, stypendia socjalne

4. adaptacyjna - przystosowanie do warunków panujących w szkole

5. kulturowa - przekazywanie wiedzy związanej z kultura, zachęcanie do czytania, uczestnictwo w przedstawieniach

47. Style kierowania klasą szkolną przez nauczyciela

• autokratyczny - charakteryzuje się podejmowaniem decyzji przez nauczyciela bez współudziału uczniów. Jest najczęściej wynikiem postawy nauczyciela nie znoszącego żadnego sprzeciwu uczniów i idącego po najmniejszej linii oporu. Nauczyciel odgórnie wyznacza obowiązki, sam dla siebie pozostawia funkcje kierownika, wymaga bezwzględnego przyjęcia oceny, stosując nacisk w tym kierunku. Skutki atmosfery autokratycznej: uczniowie utrzymują wysoki dystans między sobą a nauczycielem; nauczyciel traktowany jest jako przysłowiowy urzędnik; wyzwala wśród uczniów chęć dominowania jednych nad drugimi.

• demokratyczny - charakteryzuje się współudziałem uczniów w procesie podejmowania decyzji, stwarzaniem sporego marginesu swobody w doborze zadań i organizacji pracy, nawiązuje serdeczne i przyjacielskie kontakty z wychowankami, a tym samym wzbrania się przed wyzwalaniem u nich lęku. Stanowi funkcję troski nauczyciela o dobro poszczególnych uczniów i całej klasy, ze szczególnym uwzględnieniem ich własnych możliwości i pragnień. Następstwa postawy demokratycznej: uczniowie odczuwają coraz mniejszy dystans wobec nauczyciela. Dystans tworzy przeświadczenie uczniów o tym, że ich nauczyciel jest najbardziej doświadczonym członkiem grupy klasowej, nauczyciel staje się równoprawnym członkiem klasy szkolnej i jej doradcą i inspiratorem, zachowanie uczniów ma wpływ na dalszy sposób zachowania się nauczyciela wobec klasy.

• liberalny - nauczyciel nie przewodzi grupie, pozostawia ją samej sobie i w niej nie uczestniczy; nie interesuje się sprawami grupy.

Skuteczność stylu kierowania związana jest z wiekiem - im bardziej dojrzała grupa tym lepiej może korzystać z kierowania demokratycznego. Dla grupy dzieci klas młodszych szkoły podstawowej lepsze jest kierowanie za pomocą stylu autokracji życzliwej.

Skuteczność stylu kierowania zależy od typu zadania stojącego przed grupą - im zadanie jest mniej ustrukturowane i im bardziej wymagające nowatorskiego podejścia tym bardziej efektywny jest styl demokratyczny.

Skuteczność stylu kierowania zależy od licznych czynników wpływających na interakcje nauczyciel-uczeń.

Najważniejszymi cechami są: wielkość grupy, spójność, stan norm w niej obowiązujących.

48. Rola autorytetu w wychowaniu

Autorytet (wg Pietera) - to zespół różnych cech i właściwości nauczyciela dzięki, których bez wyraźnych nakazów i bez groźby kary uczniowie ulegają wychowawczemu wpływowi nauczyciela.

2 typy autorytetu: całościowy (imponuje nam cała osoba, wszystko co robi w każdej dziedzinie życia) i cząstkowy (jest dla nas autorytetem w jakiejś dziedzinie życia, np. intelektualny - imponuje wiedzą; moralny - sposobem bycia; duchowy)

Autorytet rodziców i wychowawców jest autorytetem względnym. Umożliwia on dziecku poznanie pojęć dobra i zła oraz pomaga w dokonywaniu wyboru zakreślonymi pewnymi granicami. Dzięki niemu dziecko staje się zdecydowane w swoich wyborach.

Wychowawcy mogą posługiwać się autorytetem w sposób autokratyczny i względny.

Autorytet może oddziaływać wyzwalająco (inspiruje i konstruktywnie wpływa na postępowanie osób, pomaga w osiąganiu cywilnej odwagi), lub ujarzmiająco (dąży do podporządkowania sobie wychowanków poprzez stosowanie aparatu przymusu i ustanawianie arbitralnych zakazów lub nakazów; jest wrogi wobec indywidualizmu, wymusza uległość za pośrednictwem cenzury, domaga się posłuszeństwa, pochodzi nie z zalet czy zasług lecz z wygórowanych ambicji i żądzy władzy jego „dysponenta”

49. Prawa dziecka w szkole

Obowiązujący system prawny szczegółowo określa prawa dziecka, w tym także prawa dziecka w systemie edukacji. Pierwszym zadaniem szkoły jest przekazanie wiedzy na temat praw człowieka, praw dziecka i praw ucznia. Temu mogą służyć programy tj. edukacja prawna i obywatelska przygotowana przez centrum edukacji obywatelskiej. Najważniejszym elementem nauczania praw czł. jest tworzenie takiego klimatu w szkole, żeby prawa te były przestrzegane, a uczeń był zachęcany do udziału w demokratycznych organach szkoły, do prac nad tworzeniem jej statusu, do jasnego formowania swych poglądów, do swobodnej wypowiedzi. Odpowiedzialny za nauczanie i przestrzeganie prawa jest nauczyciel oraz dyrektor szkoły, który powinien dbać o właściwą organizacje i status szkoły, a także nadzór pedagogiczny. Poprzednie rozporządzenie o nadzorze z 1996r. Zobowiązywało do powierzania jednemu z wizytatorów nadzoru nad przestrzeganiem praw ucznia. Taki wizytator nazywany jest rzecznikiem praw ucznia.

Tradycyjna forma regulaminu uczniowskiego nazywana jest kodeksem ucznia dla podkreślenia sytuacji prawnej ucznia w szkole. Sytuacji odpowiednio wiążącej także szkołę. Kodeks ten wprowadzony w życie zarządzeniem ministra prawnie staje się częścią składowa zarządzenia ustalającego styl, kierunki i sposób pedagogicznej pracy szkoły.

uczeń ma prawo:

1. zgłaszać władzom szkoły , nauczycielom, uczniom przedstawicielom i komitetowi rodzicielskiemu uwagi wnioski i postulaty dotyczące wszystkich spraw uczniów oraz być poinformowany o sposobie ich załatwienia

2. znać program nauczania na dany rok dla swojej klasy

3. zgłaszać nauczycielom problemy budzące szczególne zainteresowania z prośba o wyjaśnienie i pomoc w ich rozwiązaniu

4. uzyskać dodatkowa pomoc i ocenę w nauce w terminach uzgodnionych z nauczycielem zwłaszcza jeżeli napotka trudności w opanowywaniu materiału

5. znać z co najmniej 2tyg. wyprzedzeniem termin pisemnego sprawdzianu wiadomości w klasie, sprawdzian taki może być tylko jeden w ciągu dnia

6. znać na bieżąco oceny z poszczególnych przedmiotów, w przypadku otrzymania na półrocze lub koniec roku niezgodnej z jego zdaniem z osiągnięciami odwołać się za pośrednictwem wychowawcy klasy lub uczniowskich przedstawicieli do dyrektora szkoły, który może spowodować ponowne sprawdzenie wiadomości

7. wykorzystać w pełni na wypoczynek przerwy miedzy lekcyjne a na okres świat kalendarzowych, ferii, jednego popołudnia w tygodniu być zwolnionym od zadań domowych

8. dokonywać wyboru zajęć fakultatywnych kół zainteresowania i innych form pozalekcyjnych

9. odbywać w pomieszczeniach szkolnych korzystając ze sprzętu i pomocy naukowych jakimi dysponuje szkoła

10. należeć do organizacji ideowo wychowawczych i społecznych działających w środowisku szkolnym wykonywać powierzone przez nie funkcje wybierać i być wybieranym do władz samorządu uczniowskiego i za zgoda wychowawcy klasy do pozaszkolnych organizacji społecznych

11. uczestniczyć w pracy placówek wychowania pozaszkolnego korzystać z działalności instytucji kulturalno oświatowych

12. brać udział indywidualnie lub zespołowo w imprezach poza szkolnych dostępnych dla określonych grup wiekowych

13. korzystać zgodnie z przyjętymi kryteriami ze wszystkich form pomocy materialnej i świadczeń socjalnych jakimi dysponuje szkoła

14. mieć zapewnione poszanowanie godności i dyskrecja w sprawach osobistych a także stosunków rodzinnych korespondencji przyjaźni uczuć

15. zwracać się do organizacji ideowo wychowawczych, samorządu uczniowskiego, wychowawcy klasy dyrektora szkoły i komitetu rodzicielskiego we wszystkich istotnych sprawach i uzyskiwać od nich pomoc w różnych trudnych sytuacjach życiowych

50. Proces profesjonalizacji

PROFESJONALIZACJA-rozumie się przez nią opanowanie wiedzy i umiejętności oraz ukształtowanie motywacji niezbędnej do pomagania innym w ich rozwoju. Można się tym pojęciem posługiwać opisując proces uczenia się, nabywania przez jednostkę wiedzy i doskonalenia umiejętności wyznaczających efektywne wywiązywanie się z roli swoistej dla danego zawodu oraz specjalności. Pojecie profesjonalizacja pochodzi od przymiotnika profesjonalny to tyle co zawodowy zajmujący się czymś zawodowo lub traktowany uprawiany jako zawód. Proces profesjonalizacji, będąc rozwojem jednostki w roli społecznej, przebiega na określonych poziomach kwalifikacyjnych, nie zawsze po sobie następujących: zasadniczym, średnim i wyższym. Zmiany w kompetencjach profesjonalnych obejmują po pierwsze: wiedzę przedmiotową, metodologiczną i metodyczną; po drugie umiejętności planowania, projektowani, diagnozowania, organizowania działań własnych i zespołowych; po trzecie: umiejętności interpersonalne i wychowawcze, tj. umiejętność komunikowania, aktywnego słuchania, umiejętności empatyczne, rozwiązywania konfliktów, pomagania; po czwarte: system kontroli własnego działania i środowiska współokreślającego to działanie.

51. Ideał wychowania i wzór osobowy

IDEAŁ WYCHOWAWCZY najwyższy cel wychowania, któremu powinny być podporządkowane inne cele, treści i metody pracy wych; ogół celów i norm regulujących działalność wych

WZÓR OSOBOWY autorytet pedagogiczny - swoiste przymioty I kompetencje wychowawców zwiększające ich możliwości oddziaływania na wychowanków, przekazywania im wiedzy, postaw, wartości formułowania określonych umiejętności

52. Podmiotowe traktowanie wychowanka

Przez podmiotowość rozumie się to, że człowiek jest „kimś”, ma określoną tożsamość, która go wyróżnia wśród innych, jego własna działalność, zależy w dużym stopniu od niego samego. Podmiotowość to świadomość tego w czym uczestniczy. Jednostka upodmiotowiona dąży do autonomii (niezależności), samorealizacji.

Szczególnie ważne w praktyce oświatowej są kwestie podmiotowości uczniów i nauczycieli, wzajemne relacje miedzy tymi grupami, prawa i edukacyjne możliwości, poczucie sprawstwa, autentyczny udział w sterowaniu procesów edukacyjnych i kształtowaniu się jej uczestników. Akceptacja idzie w parze z okazaniem wychowankom zaufania szacunku i serdeczności. Żeby rozwój podmiotowości regulowanej wewnętrznie i samo realizującej się osobowości ucznia był możliwy w szkole musza być spełnione pewne warunki: należy zapewnić efektywne metody oddziaływania kształcenia- eliminować czynniki lękotwórcze stanowiące elementy różnego rodzaju procedur dyscyplinujących a także towarzyszących ocenie i kontroli uczniów przez nauczycieli; w jak największym stopniu zastąpić metody „nadawania i utrwalania” informacji metodami wymagającymi dialogu nauczycieli z uczniami i uczniów miedzy sobą; w jak największym stopniu zastąpić zadania odtwórcze stawiane uczniom zadaniami wymagającymi twórczych innowacyjnych postaw i zachowań; przez zwiększenie zakresu samorządności uczniów we wszystkich sytuacjach szkolnych pozwolić im na praktyczne uczenie się i podejmowanie decyzji; uznać w praktyce zasady jedności kształcenia i wychowania przez traktowanie rozwoju osobowości jako procesu integracyjnego.

W ujęciu podmiotowym nauczyciel wspomaga indywidualny, wszechstronny rozwój dziecka, jest dla niego koordynatorem. Podmiotowe traktowanie wychowanka oznacza traktowanie go z szacunkiem, godnością, uznaniem praw ucznia. Człowiek traktowany jak podmiot czuje się ważny, potrzebny i wartościowy.

53. Profilaktyka, diagnoza i terapia pedagogiczna

Do podstawowych metod i środków zapobiegania niepowodzeniom szkolnym oraz zwalczania niepowodzeń już występujących zalicza się:

• Profilaktykę pedagogiczną, w tym nauczanie problemowe i grupowe. Praca uczniów w zespole powoduje wzrost zainteresowania nauką, wdraża do przezwyciężania trudności, stwarza okazje do wymiany poglądów, wyrabia krytycyzm myślenia, uczy planowania.

• Diagnoza pedagogiczna, czyli posługiwanie się sposobami poznawania uczniów oraz kontroli i oceny wyników nauczania. Nauczyciel musi możliwie szybko wykryć występujące u uczniów braki w zakresie opanowania treści programowych.

• Terapia pedagogiczna, a zwłaszcza wyrównywanie wykrytych zaległości w opanowanym materiale przez indywidualizację nauczania na lekcji oraz w drodze organizowania zajęć pozalekcyjnych w grupach wyrównawczych. Terapia może być stosowana indywidualnie lub zbiorowo. Dobór ćwiczeń dla każdego ucznia musi być tak pomyślany, by wyrównać braki.

54. Oddziaływania wychowawcze środków masowego przekazu - szanse i zagrożenia

Szanse:

• Umiejętność dokonywania trafnego wyboru treści upowszechnionych przez środki masowego przekazu należy do umiejętności potrzebnych współczesnemu człowiekowi. Pozwala na aktywne uczestnictwo w życiu społecznym i kulturalnym. Rozwija zainteresowania i upodobania. Upowszechnia różnorodne treści.

• Pozwalają przez odpowiednio dobrane programy, artykuły kształcić postawy, rozwijać uczucia, kształtować cechy charakteru i intelektualne

• telewizja zaspokaja głód informacji o zdarzeniach w świecie i czyni to w sposób specyficzny przybliżając widza maksymalnie ku tym zdarzeniom w czasie i przestrzeni

• programy telewizyjne, audycje oglądane pod kierunkiem nauczyciela na lekcjach rozszerzają krąg zainteresowań, są inspiracją do zabaw w grupie.

• zaspokajają potrzebę ucieczki dziecka od codziennych spraw w świat fantazji oraz potrzebę orientacji w rzeczywistość istnieje jednak zagrożenie zatarcia tych granic.

• coraz więcej głosów pojawia się na temat wychowawczego oddziaływania wzorów negatywnych które ukazują człowieka uwikłanego w codzienne konflikty. Takie działania wymagają umiejętności dyskusji i odwagi do podejmowania spraw trudnych przez wychowawców.

Zagrożenia:

• głębokie przeżycia jakie wywołują środki masowego przekaz, by spełniały one pozytywne funkcje wychowawcze, nagromadzone emocje muszą być odpowiednio ukierunkowane.

• jeśli bohaterowie z programów są źle wybrani przez dzieci, ich ideały nie są godne uwielbienia, niezrozumiałe kwestie niewyjaśnione, to są szkodliwe.

• wybór programów nie może być przypadkowy, należy brać pod uwagę charakter i treść oraz możliwości

• percepcyjne dziecka i jego rozwój psychiczny i wiek.

• nadmierne przesiadywanie przed telewizorem powoduje uczucie zmęczenia i ogranicza inne zajęcia dziecka, ze szkodą dla jego rozwoju, zagrożenie dla nauki i czytelnictwa.

• sceny grozy, gwałtu, przemocy, treści przeznaczone dla dorosłych mogą powodować zmiany osobowości, lęki u dzieci wrażliwych, a nawet zaburzenia snu, bóle głowy i zwiększona pobudliwość nerwową. U dzieci z zaburzeniami psychicznymi mogą prowadzić do czynów naśladowczych. Mogą pobudzać zachowania agresywne.

• bezkrytyczny odbiór każdego programu, poddawanie się presji mody bez wybiórczego stosunku do oglądanych pozycji.

55. Prawa dziecka w deklaracjach międzynarodowych i ustawodawstwie polskim - rys historyczny

W 1924r. Zgromadzenie Ogólne Ligi Narodów przyjęło Deklaracje Praw Dziecka, zwana deklaracja genewska i wezwało państw członkowskie do inspirowania się jej zadaniami w wysiłkach na rzecz dzieci. Do ligi narodów należały tylko państwa europejskie, deklaracja głosi ze dziecku powinno się dąć możliwość normalnego rozwoju fizycznego i duchowego ze dziecko głodne powinno być nakarmione, dziecko chore pielęgnowane, dziecko wykolejone wrócone na właściwa drogę, sierota i dziecko opuszczone wzięte pod opiekę i wspomagane, ze dziecko powinno otrzymać przed innymi pomoc w czasie klęski, ze dziecko powinno być przygotowane do zarobkowania na życie i chronione przed wyzyskiem, ze dziecko powinno być wychowywane w przekonaniu, ze jego najlepsze cechy powinno być oddane na usługi współpracy.

W 1946 r. Powołano UNICEF jako pomoc dzieciom - ofiarom II wojny światowej. Potem rozszerzono działalność o troskę o zdrowie i wyżywienie, a od 1961 r. Także wychowania, szkolenia zawodowego, planowania rodziny.

Od 4 X 1948 r. Rozpoczęła działalność UNESCO, która między innymi ma na celu troskę o wychowanie dzieci, rozwój szkolnictwa i zwalczanie dyskryminacji. Polska była inicjatorem powołania UNINCEF i jednym z członków założycieli UNESCO.

10 XII 1948 r. Zgromadzenie Ogólne NZ uchwaliła powszechną Deklarację Praw Człowieka, m.in. macierzyństwo i dzieciństwo dają prawo do troski i pomocy ( tez dzieci poza małżeńskie).

16 XII 1966 r. Uchwalono Międzynarodowy Pakt Praw Cywilnych i Politycznych regulujący prawa dziecka. Pakt wszedł w życie 23 III 1976 r.

16 XII 1966 r. Zgromadzenie Ogólne NZ uchwaliło Międzynarodowy Pakt Praw Ekonomicznych, Socjalnych i Kulturalnych, chroniący przed wyzyskiem ekonomicznym. Zatrudnienie płatne do określonego wieku powinno być karalne. Pakt wszedł w życie 3 I 1976 r.

21 XII 1976 r. Zgromadzenie Ogólne NZ proklamowało rok 1979 Międzynarodowym Rokiem Dziecka. Polska była jednym z inicjatorów pomysłu.

Po II wojnie światowej Polska zgłosiła propozycje opracowania i uchwalenia Konwencji o Prawach Dziecka i przedłożyła projekt Komisji Praw Dziecka NZ 7 II 1978 r.

56. Proszę omówić M/ynarod. Konwencje Praw Dziecka

Konwencja określa prawa dziecka i tworzy niezbędne warunki jego prawidłowego rozwoju. W polsce obowiązuje od 1991r wg konwencji dziecko ma prawo do:

• Życia i rozwoju - nikogo nie można pozbawić bezprawnie życia.

• wypowiedzi - w sprawach ważnych dziecko może wygłaszać swoje zdanie, opinię, wolę.

• życia bez przemocy i poniżania - bicie, znęcanie się, okrutne i poniżające traktowanie jest niedopuszczalne.

• wychowania w rodzinie - nikomu nie wolno zabrać dziecka od rodziców, chyba że z bardzo ważnych powodów, gdyby zdarzyło się, że rodzice będą osobno - dziecko ma prawo do kontaktów z obojgiem rodziców.

• swobody myśli, sumienia i religii - gdy dziecko jest wystarczająco świadome (16 lat), decyduje o światopoglądzie, wcześniej rodzice maja prawo dzieckiem kierować.

• tożsamości - dziecko musi mieć nazwisko, obywatelstwo, poznać swoje pochodzenie; gdy ma 13 lat musi być zapytane o zgodę gdyby miało być adoptowane oraz gdyby miało mieć zmienione nazwisko.

• prywatności - dziecko może dysponować swoimi rzeczami, ma prawo do tajemnicy korespondencji; nikomu nie wolno bez ważnych powodów wkraczać w sprawy osobiste i rodzinne dziecka-

• nauki— dziecko może uczyć się tak długo, jak długo pozwalają na to jego zdolności, może pracować gdy skończy 15 lat.

• Stowarzyszania się - dziecko może należeć do organizacji młodzieżowych. Jeśli ma 16 lat samo decyduje o swojej przynależności.

• informacji - powinno poznać swoje prawa, mieć dostęp do różnych źródeł wiedzy.

57. Zasady dobrej współpracy rodziny i szkoły

1. Zasada pozytywnej motywacji - nieodzownym warunkiem skutecznego współdziałania rodziców i nauczycieli jest całkowicie dobrowolny w nim udział. Wszyscy powinni być świadomi celowości pracy i korzyści z nią związanych;

2. Zasada partnerstwa - podkreśla równorzędne prawa i obowiązki rodziców i nauczycieli. Żadna ze stron nie może czuć się mniej wartościowa niż druga; mają one tworzyć rodzaj wspólnoty i mieć jednakowy udział w podejmowaniu decyzji i ponoszeniu odpowiedzialności za wprowadzanie ich w życie;

3. Zasada wielostronnego przepływu informacji - zakłada konieczność uruchomienia różnych kanałów porozumienia między nauczycielami a rodzicami; sugeruje wielokierunkową wymianę opinii między nauczycielami i rodzicami, samymi nauczycielami i samymi rodzicami;

4. Zasada jedności oddziaływań - przypomina o konieczności realizowania przez szkołę i rodzinę zgodnych celów pracy wychowawczej; stosowane metody i formy oddziaływań powinny umożliwić rozwój uczniów pod względem umysłowym, społecznym, pogłębienie więzi emocjonalnych uczniów ze szkołą i rodziną i uruchomiły u nich mechanizmy pozytywnej identyfikacji z nauczycielami i rodzicami;

5. Zasada aktywnej i systematycznej współpracy i elastyczności - uwydatnia potrzebę czynnego udziału i stałego zaangażowania się w wykonywanie zadań inicjowanych i organizowanych podczas współdziałania nauczycieli i rodziców; mówi o zachowaniu odpowiednich proporcji między podejmowanymi wspólnie działaniami na rzecz środowiska szkolnego i rodzinnego, poszanowanie godności i indywidualności każdego z uczestników wzajemnej współpracy, elastyczne i twórcze zastosowanie różnych jej form w praktyce pedagogicznej.

58. Indywidualne formy współpracy rodziny i szkoły

• Konsultacje pedagogiczne - są sposobem prowadzenia przez wychowawców rozmów z rodzicami na temat nurtujących ich problemów natury wychowawczej; ważne jest uważne i cierpliwe wysłuchanie rodziców; miarą skuteczności konsultacji pedagogicznych jest pogłębione poczucie odpowiedzialności rodziców za dziecko i przekonanie ich o swych możliwościach rzeczowego podejścia do niego

• Wizyty domowe - składane w rodzinie dziecka przez wychowawców; rzadko wykorzystuje się je jako formę współpracy z rodzicami. Polegają one na nawiązaniu bliższego kontaktu z rodziną w tym celu, aby poznać lepiej sytuację rodzinną wychowanka i porozmawia z rodzicami lub opiekunami na jego temat. Wizyta taka trwa zazwyczaj nie dłużej niż 20 - 30 minut. Rodzice są o niej powiadomieni i nie zawsze wyrażają na nią swą zgodę. Podczas wizyty wychowawca stara się zwrócić szczególną uwagę na pozytywne cechy ich syna czy córki; świadomie unika wszelkich ocen negatywnych lub świadczących o nich niekorzystnie.

• Prowadzenie korespondencji - może dotyczyć szczególnie dwóch zagadnień - ogólnej problematyki wychowawczej i spraw osobistych wychowanka. W pierwszym przypadku przybiera charakter swoistego rodzaju pedagogizacji rodziców i polega na wysyłaniu do nich powielonych fragmentów wypowiedzi znanych i cenionych powszechnie autorów książek, albo też tekstu specjalnie napisanego przez wychowawcę. Korespondencja dotycząca bezpośrednio dziecka wymaga dużego aktu i subtelnego wyczucia ze strony wychowawcy i nauczyciela. Starają się oni nie szczędzić pochwał pod adresem wychowanka, a w żadnym przypadku nie dają rodzicom powodu do irytacji czy gniewu. Okazją do korespondencji mogą być np. postępy dziecka w zachowaniu i nauce.

• Rozmowy telefoniczne - niezbędne wydają się zwłaszcza w różnych nieprzewidzianych sytuacjach, w których zachodzi konieczność poinformowania rodziców, zasięgnięcia ich opinii lub pozyskania zgody w jakiejś ważnej sprawie. Powodem telefonicznego skontaktowania się z rodzicami może być nagła nieobecność dziecka w szkole. Nie są wskazane rozmowy telefoniczne z rodzicami w chwilach zdenerwowania wychowawcy lub jego rozżalenia z powodu ucznia czy wychowanka.

59. Grupowe formy współpracy rodziny i szkoły

• Spotkania robocze (wywiadówki) - na ogół mają charakter informacyjny. Informuje się na nich rodziców o różnych pozytywnych dokonaniach dzieci, organizacji zajęć z nimi, planach pracy wychowawczej, ciekawszych epizodach z życia klasy czy grupy wychowawczej i różnych problemach czekających na wspólne rozwiązanie. Podczas spotkań roboczych niejednokrotnie prowadzi się także pedagogizację rodziców.

• Spotkania towarzyskie - obejmują spotkania okolicznościowe oraz spotkania z okazji różnych uroczystości i imprez organizowanych w szkole lub jakiejś innej instytucji opieki i wychowania; są istotnym czynnikiem uspołecznienia dzieci, ponieważ to od nich głównie zależy przebieg i poziom zorganizowanej imprezy.

• Spotkania z ekspertem - polegają one przeważnie na uważnym wysłuchaniu rodziców przez psychologa, pedagoga, prawnika, psychiatrę, lekarza lub pracownika naukowego

60. Pedeutologia jako nauka, jej funkcje pedagogiczne

PEDEUROLOGIA (gr. paideutes- nauczyciel, logos - słowo, nauka) - dział pedagogiki zajmujący się nauczycielem. W założeniu miała to być nauka badająca samokształcenie, czy też doskonalenie się nauczycieli. Dziś jest to jedna z dynamicznie rozwijających się części pedagogiki i obejmuje nie tylko samokształcenie nauczycieli, lecz także badania nad:

1. cechami osobowości nauczycieli (wychowawców) i wpływem tych cech na proces kształcenia i wychowania,

2. rolą społeczną nauczyciela (wychowawcy) - oczekiwaniami społecznymi wobec nauczycieli, trudnością roli społecznej itp.,

3. efektywnością kształcenia jako wynikiem pewnej pracy nauczyciela

4. doborem kandydatów na nauczyciela, ich kształcenie, doskonalenie, samokształcenie

5. poziom i zakres wykształcenia nauczycieli

6. warunki i efekty ich pracy

7. przemiany w strukturze, pozycji i funkcji społecznej zawodu nauczycielskiego

61. Problemy badań pedeutologii

W skład współczesnych badań problemów badawczych pedeutologii wchodzą: osobowość nauczyciela, proces ksztcałcenia i doskonalenia nauczycieli, poziom i zakres wykształcenia, dobór kandydatów do zawodu nauczycielskiego, funkcje pozaszkolne nauczycieli, warunki pracy, życia i rozwoju nauczycieli, badania historyczne, porównawcze i prognostyczne.

62. Objawy niepowodzeń dydaktycznych

Niepowodzenia szkolne narastają zwykle u uczniów stopniowo. Konopnicki wyróżnił 4 fazy takich niepowodzeń:

1. Mają charakter ukryty - zdają sobie sprawę z nich, co najwyżej sami uczniowie lub ich rodzice ujawniają się w postaci pierwszych i na ogól nieznacznych braków w wiadomościach i umiejętnościach szkolnych; nauczyciele nie widzą braku w wiadomościach ucznia

2. Braki występują w sposób bardziej widoczny, ale uczeń może nadal jeszcze uchodzić za dobrego. Nauczyciel ocenia go wyżej niż na to zasługuje; w rzeczywistości jednak braki w zakresie osiągnięć szkolnych ucznia odbiegają już znacznie od obowiązujących wymagań programowych

3. Uczeń otrzymuje sporadycznie oceny niedostateczne i staje się faktycznie uczniem trudnym nie tylko we w nauce, lecz także w zachowaniu

4. Polega ona na pozostawieniu ucznia w tej samej klasie na drugi rok; jeszcze bardziej pogarsza to i tak już złą sytuację ucznia nieprzystosowanego społecznie.

63. Przyczyny niepowodzeń dydaktycznych

1. społeczno - ekonomiczne - warunki materialne kształtujące, dochody, duża odległość miejsca zamieszkania od szkoły, brak warunków do odrabiania lekcji w domu, dzietność, wykształcenie, zawód rodziców, bezrobocie rodziców, niewłaściwa atmosfera rodzinna, rodziny patologiczne

2. dydaktyczne:

• tkwiące w nauczycielu - „błędy zimne”: agresja, rygoryzm, obojętność; „błędy ciepłe”: zastępowanie (nauczyciel zastępuje dzieci nie dopuszcza ich do głosu), idealizowani dziecka, uleganie dziecku (bezradność), eksponowanie siebie (nauczyciel stawia siebie na 1 miejscu, dużo mówi o sobie)

• tkwiące w szkole - przeładowane programy nauczania, zmiany nauczyciela, nieprawidłowe organizowanie zajęć

• biopsychiczne - zły stan zdrowia dziecka, choroby które utrudniają naukę, niska samoocena, czynniki genetyczne

64. Zapobieganie niepowodzeniom dydaktycznym

Do podstawowych środków zapobiegania i zwalczania niepowodzeń dydaktycznych zalicza się:

• Profilaktykę pedagogiczną, w tym nauczanie problemowe i grupowe. Praca uczniów w zespole powoduje wzrost zainteresowania nauką, wdraża do przezwyciężania trudności, stwarza okazje do wymiany poglądów, wyrabia krytycyzm myślenia, uczy planowania.

• Diagnoza pedagogiczna, czyli posługiwanie się sposobami poznawania uczniów oraz kontroli i oceny wyników nauczania. Nauczyciel musi możliwie szybko wykryć występujące u uczniów braki w zakresie opanowania treści programowych.

• Terapia pedagogiczna, a zwłaszcza wyrównywanie wykrytych zaległości w opanowanym materiale przez indywidualizację nauczania na lekcji oraz w drodze organizowania zajęć pozalekcyjnych w grupach wyrównawczych. Terapia może być stosowana indywidualnie lub zbiorowo. Dobór ćwiczeń dla każdego ucznia musi być tak pomyślany, by wyrównać braki.

65. Zapobieganie niepowodzeniom wychowawczym

Na błędy wychowawcze składają się niewłaściwości w postępowaniu wychowawców, rodziców, nauczycieli, instytucji środowisk z dziećmi i młodzieżą w procesie ich rozwoju i wychowania. Błędy wychowawcze przejawiają się głównie w nieprawidłowych postawach dorosłych; nieprzestrzeganiu lub łamaniu zasad pedagogicznego działania; stosowaniu takich metod oddziaływania na wychowanków, które prowadzą do sytuacji sprzecznych z oczekiwaniami wychowawców oraz są sprzeczne z odpowiadającymi danej epoce celami i zadaniami wychowania.

Istotne warunki zapobiegania trudnościom wychowawczym: podmiotowe traktowanie uczniów przez nauczycieli (indywidualizacja, akceptacja, poszanowanie godności i serdeczność, okazywanie pomocy, rzeczowość i cierpliwość), utrzymywanie karności wśród uczniów (karności świadomej - uczeń zna swoje prawa i obowiązki oraz system kar i nagród), dobra organizacja pracy i życia uczniów (styl demokratyczny, współdziałanie, ład, porządek, podział obowiązków, dobra atmosfera, dostosowanie wymagań), porozumiewanie się nauczycieli i uczniów (komunikacja werbalna i pozawerbalna).

66. Błędy wychowawcze nauczycieli

Błędy wychowawcze nauczycieli dotyczą takich postaw wobec uczniów, jak:

• niesprawiedliwe ich traktowanie

• niejasne oczekiwania

• nadmierna troska o karność zewnętrzną uczniów

• nieliczenie się z ich godnością osobistą, zbytnie ograniczanie ich aktywności i samodzielności

• okazywanie wyższości wobec uczniów

• nieliczenie się z ich indywidualnymi potrzebami i możliwościami

• brak zainteresowań sprawami osobistymi uczniów

• niedotrzymywanie słowa

• koncentrowanie się wyłącznie na ujemnych stronach uczniów

• niewystarczająca znajomość uczniów

• manifestowanie złego humoru

67. Procedura poznawania uczniów

Poznawanie dzieci i młodzieży przez wychowanków i nauczycieli ma wyraźnie charakter praktyczny. Służy wspomaganiu w rozwoju psychicznym i społecznym. Jednym z takich zaleceń jest uświadomienie sobie celu, oraz troska o trafność i rzetelność zastosowanych sposobów poznania. Istnieje wiele sposobów jakimi mogą posłużyć się wychowawcy i nauczyciele w poznawaniu swych podopiecznych.

• Obserwacja - obserwacja dorywcza polega ona na doraźnym obserwowaniu dzieci i młodzieży pod względem określonych zachowań lub cech psychicznych np. celem obserwacji może być opis przejawów trudności wychowawczych i ustalenie ich przyczyn. Zaleca się utrwalać swoje spostrzeżenia dotyczące zaobserwowanych zachowań czy cech na luźnych kartkach, składanych do specjalnej teczki. Zapis może obejmować takie dane, jak: nazwisko obserwowanych wychowanków; opis ich zachowań z uwzględnieniem sytuacji i okoliczności, w jakich miały one miejsce; próbę interpretacji opisanych zachowań, a także ewentualne sugestie i zalecenia; nazwisko osoby, która dokonała zapisu. Technika dzienników obserwacyjnych sprowadza się ona do systematycznego śledzenia i opisywania faktów, zjawisk czy zdarzeń związanych zazwyczaj z jednym tylko uczniem. Stosuje się ją przez dłuższy czas. Opisy najczęściej mają charakter narracyjny.

• Ankiety - w ankietach przewiduje się nierzadko również pytania zamknięte, wymagające przeważnie odpowiedzi: „tak", „nie" lub „nie wiem". W przypadku ankiety obowiązuje anonimowość wypowiedzi. Zapewnia szczerość i otwartość, umożliwia zwierzanie się ze swych spraw osobistych. Nigdy jednak nie możemy być całkowicie pewni czy badani mówią o faktycznych swoich doświadczeniach, przeżyciach, marzeniach, czy też o tym, co uważają za właściwe powiedzieć.

• Techniki socjometryczne - polegają, najogólniej na podawaniu przez dzieci i młodzież nazwisk swych kolegów i koleżanek z klasy lub grupy wychowawczej zgodnie z określonymi kryteriami wyboru. Kryteria te, najczęściej w postaci pytań, dotyczą zwłaszcza żywionych przez wychowanków uczuć sympatii, uznania, przyjaźni lub antypatii, dezaprobaty, wrogości.

• Wywiad

68. Wpływ postaw rodzicielskich na rozwój dziecka

1. pozytywne:

• akceptacja dziecka - czyli przyjęcie go takim jakie ono jest z jego cechami fizycznymi, usposobieniem, możliwościami umysłowymi i łatwością osiągnięć w jednych, a ograniczeniami i trudnościami w drugich. Akceptujący rodzice lubią swoje dziecko i nie ukrywają tego przed nim. Kontakt z nim jest przyjemnością i daje im zadowolenie. Uważają je za godne pochwał i jawnie je aprobują. Akceptując dziecko dają mu poczucie bezpieczeństwa i zadowolenia z własnego istnienia.

• współdziałanie z dzieckiem - świadczy o pozytywnym zaangażowaniu i zainteresowaniu rodziców zabawą i pracą dziecka, a także wciąganie i angażowanie dziecka w zajęcia i sprawy rodziców i domu. Współdziałających z dzieckiem rodziców cechuje aktywność w nawiązywaniu wzajemnych kontaktów. Znajdują oni przyjemność nie tylko we wspólnym wykonywaniu czynności, ale i we wzajemnej wymianie uwag, obserwacji i zdań. Dziecko staje się ufne, samodzielne i odpowiedzialne.

• dawanie rozumnej swobody - dziecko w miarę przechodzenia przez kolejne fazy rozwoju coraz bardziej oddala się fizycznie od rodziców, ale przy tym rozbudowuje się świadoma więź psychiczna m/y rodzicami a dzieckiem i rodzice darzą je większym zaufaniem; w miarę dorastania dają dziecku coraz szerszy zakres swobody i pozwalają na pracę lub zabawę z dala od nich.

• uznanie praw dziecka, w rodzinie jako równych bez przeceniania i niedoceniania jego roli. Rodzice ustosunkowują się do przejawów aktywności dziecka w sposób swobodny, dostosowując się do poziomu fazy rozwojowej w jakiej ono się znajduje. Pozwalają na branie odpowiedzialności za swoje działanie, a nawet oczekują dojrzałego zachowania. Przejawiają w ten sposób szacunek dla jego indywidualności. Kierują dzieckiem przez podsuwanie mu sugestii. Są gotowi do podawania wyjaśnień, uzasadnień wymagań czy kar, a więc mają tendencje do oparcia dyscypliny na wzajemnych ustaleniach.

2. negatywne:

• odtrącająca (odrzucenie, odtrącenie dziecka)- dziecko czuje się niepotrzebne, pozostawione na boku. Zmiany psychiczne powstające w wyniku takiej postawy rodziców to: problemy w nawiązywaniu trwałych więzi emocjonalnych, problemy w dziedzinie wyrażania uczuć, niezaspokojona potrzeba miłości i akceptacji, niska samoocena, agresja, nałogi, patologie.

• unikająca (unikanie z nim kontaktu, brak okazywania uczuć); chłody rekompensata przez rzeczy materialne. Zmiany psychiczne powstające w wyniku takiej postawy to: oschłość emocjonalna, potrzeba zwrócenia na siebie uwagi, usłyszenia pochwały, silna potrzeba akceptacji - dla jej zdobycia potrafią wiele poświęcić dziewczęta - silnie odczuwane pragnienie miłości, które chcą zaspokoić za wszelką cenę

• nadmiernie chroniąca - zmiany psychiczne powstające w wyniku takiej postawy rodziców u dziecka to: uzależnienie od rodziców, dziecko jest egoistyczne i wymagające, brak odporności, bezradność w nowych sytuacjach, szukanie opiekuńczego partnera

• nadmiernie wymagająca - postawa ta wynika z perfekcjonizmu rodziców. Często ta postawa występuje u rodziców, którzy w dziecku widzą możliwość realizacji niespełnionych planów, marzeń, aspiracji. Powoduje ona u dzieci: nerwicę spowodowaną ciągłym niedorastaniem do stawianych wymagań; podwójną moralność u dziecka; brak wiary we własne siły i możliwości; problemy z podejmowaniem decyzji.

69. Przyczyny agresji dzieci i młodzieży

Agresja to bezpośrednie i pośrednie przynoszenie komuś szkody. Frustracje oraz uczenie się od innych mogą wyzwolić oraz nasilić wrodzoną gotowość do agresji. Agresja to skłonność do zachowań agresywnych, ataku, trudności kontrolowania negatywnych popędów i impulsów skierowanych przeciwko innym ludziom, sytuacjom, poglądom. Agresja może być skierowana na zewnątrz (np. środowisko, otoczenie, rodzina, rywal, osoba obca) lub do wewnątrz (autoagresja). Może być wynikiem frustracji (długotrwałe niezaspokojenie potrzeb) lub mieć charakter naśladowczy (wyuczony).

Do czynników, które są bezpośrednio odpowiedzialne za zachowania agresywne młodych ludzi zaliczamy:

• niepożądane wychowawczo postawy rodzicielskie typu odtrącenie, unikanie, brak konsekwencji oraz wadliwe metody i błędy wychowawcze, m.in. brak zainteresowania rodziców,

• brak zaspokojenia potrzeb materialnych i społecznych (pogarszanie się sytuacji ekonomiczno-społecznej rodzin, agresja w stosunkach między ludzkich, totalna krytyka autorytetów, a także brak umiejętności w zakresie negocjowania, rozwiązywania problemów, radzenia sobie ze stresem, który rodzi agresję dorosłych, którą przenoszą na swoje dzieci)

• stymulacja wyobraźni obrazami agresywnymi w telewizji, wideo, grach komputerowych, itp.

• przemoc w rodzinie, szkole

• niepowodzenia szkolne

70. Przyczyny uzależnień dzieci i młodzieży

• pragnienie wolności, forma ucieczki od problemów i trudności szkolnych, osobistych i rodzinnych

• chęć poczucia się dorosłym

• dla "szpanu", chęć zaimponowania kolegom i otoczeniu

• potrzeba, a nawet wręcz warunek przynależności do grupy rówieśniczej

• sposób uniknięcia poczucia osamotnienia i braku kolegów

• swoista metoda autoterapii w przypadku dolegliwości cielesnych, konfliktów, napięć emocjonalnych i objawów nerwicowych

• odreagowanie na sytuacje konfliktowe w najbliższym środowisku rodzinnym

• zniwelowanie bariery nieśmiałości

• zaspokojenie ciekawości, ciekawość poznania „zakazanego owocu”

71. Przejawy patologii rodziny

Zjawiska patologiczne w rodzinie maja charakter zaburzeń trwających w dłuższym okresie czasu i przyczyniają się do kształtowania się specyficznej subkultury, rzutującej na system wartości reprezentowany przez dana rodzinę lub przez jej niektórych członków. Do przejawów patologii należą:

ALKOHOLIZM-jest częsta przyczyna sieroctwa społecznego dzieci oraz przestępstw przeciw rodzinie w tym przeciw dzieciom, do których należy przemoc fizyczna, molestowanie seksualne oraz znęcanie się psychiczne na członkach rodziny. Dziecka z rodzin osób uzależnionych os alkoholu dotkliwie odczuwają trudna sytuacje swoich rodziców, nieporozumienia rodzinne atmosferę ciągłego napięcia co rzutuje na ich rozwój psychofizyczny.

UBÓSTWO- najbardziej zagrożone są nim rodziny wielodzietne i niepełne z dziećmi na utrzymaniu rodziny osób bezrobotnych, rodziny zamieszkujące w małych miastach i wsiach oraz takie, w których rodzice maja niski poziom wykształcenia. Ważne są tez warunki mieszkaniowe takie jak brak samodzielnego mieszkania, zagęszczenie niski standard, wyposażenie w podstawowy sprzęt. Dzieci nie maja miejsca do nauki i rekreacji, własnego łóżka, ubóstwo wyzwala negatywne zjawiska w rodzinie- nieporozumienia miedzy małżonkami, agresje wśród dzieci, ich nadpobudliwość, trudności w koncentracji i nauce.

NIEPORADNOŚC ZYCIOWA RODZICÓW- dość często wyraża się brakiem właściwej opieki lub nadopiekuńczości rodziców, w konfliktach rodziny ze szkoła. Często wiąże się z niemożnością sprostania kłopotom materialnym rodziny, z alkoholizmem, z niepełnosprawnością dziecka oraz nie dorastaniem do zadań wynikających z pełnienia obowiązków roli: matki\ żony, męża\ ojca

NIEWŁASCIWE WYKONYWANIE OBOWIAZKÓW- przybiera formę nadużyć takich jak: maltretowanie dziecka, dawanie złego przykładu swoim postępowaniem, nałogami, łamaniem prawa(kradzieże, rozboje, prostytucja) oraz nakłanianiem nieletnich do wykroczeń i przestępstw. Prowadzi to do sieroctwa społecznego, spowodowanego pozbawieniem ich władzy rodzicielskiej, którego skutkiem jest umieszczenie dziecka w placówce opiekuńczo- wychowawczej lub rodzinie zastępczej.

PRZEMOC W RODZINIE- jest głęboko ukrywana przez członków rodziny. Najczęstszym przejawem jest psychiczne i fizyczne znęcanie się rodziców nad dziećmi, jednego ze współmałżonków, oraz dorastających dzieci nad rodzicami krewnymi. Sprawcami są najczęściej mężczyźni a ofiarami kobiety i dzieci.

NISKIE KWALIFIKACJE OGÓLNE I ESTETYCZNE RODZICÓW

72. Rodzina patologiczna a dysfunkcyjna

Rodziny, które nie potrafią wypełniać swych funkcji wystarczająco dobrze nazywamy rodzinami dysfunkcyjnymi. Charakterystyczne cechy rodziny dysfunkcyjnej: zamknięta, izolująca się od świata zewnętrznego i bliskich stosunków towarzyskich. Dominują w niej pozory, nie szczerość, zakłamanie, brak w takiej rodzinie wzajemności i wspólnoty. O dysfunkcyjności w rodzinie świadczą wewnętrzne sprzeczności, przeciwieństwa, rozbieżności i zakłócenia, jakie zachodzą między jej członkami. Dysfunkcyjność w rodzinie prowadzić może do długotrwałych napięć emocjonalnych, a niekiedy sprzecznych z przyjętymi normami obyczajowymi, czy zwyczajowymi. Towarzyszą jej patologie: problemy alkoholowe, ubóstwo, nieporadność życiowa, niewłaściwe wykonywanie obowiązków rodzicielskich (rozwiązłość, przestępczość itp.), przemoc w rodzinie (maltretowanie dzieci lub małżonków wzajemnie), kazirodztwo, choroby psychiczne.

73. Zastosowanie technik socjometrycznych w pracy wychowawcy klasy

Techniki socjometryczne - polegają, najogólniej na podawaniu przez dzieci i młodzież nazwisk swych kolegów i koleżanek z klasy lub grupy wychowawczej zgodnie z określonymi kryteriami wyboru. Kryteria te, najczęściej w postaci pytań, dotyczą zwłaszcza żywionych przez wychowanków uczuć sympatii, uznania, przyjaźni lub antypatii, dezaprobaty, wrogości. Najczęściej stosuje się technikę socjometryczną L. Moreno oraz plebiscyt życzliwości i niechęci. Technika socjometryczna J. L. Moreno przewiduje zgłaszanie nazwisk kolegów i koleżanek z klasy lub grupy, których uważa się za swoich przyjaciół, dobrych organizatorów lub osoby o innych szczególnych przymiotach. W tym celu można zadać takie pytania, jak: Z kim z klasy chciałbyś bawić się w czasie wolnym od nauki? Z kim chciałbyś spędzić wakacje na statku kosmicznym? Kogo z klasy najmniej lubisz? Zestaw pytań używanych w ramach technik socjometrycznych J. L. Moreno nie przekracza zwykle 3-5 pytań, a w przypadku dzieci w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym stosuje się nie więcej niż 2-3 pytania.

Plebiscyt życzliwości i niechęci wymaga od każdej dziewczyny i chłopca ustosunkowania się do poszczególnych kolegów i koleżanek z klasy czy grupy wychowawczej według następującej skali ocen: bardzo lubię (++), lubię (+), nie mam zdania (0), raczej nie lubię (-)/ nie lubię (—). Odpowiedni znak (jak w nawiasach) wypisuje się przy nazwisku na sporządzonej uprzednio liście osób z uwzględnieniem najpierw dziewczynek, a następnie chłopców w porządku alfabetvcznvm.

74. Przygotowanie i przeprowadzanie badań techniką socjometryczną L. Moreno

Techniki socjometryczne - polegają, najogólniej na podawaniu przez dzieci i młodzież nazwisk swych kolegów i koleżanek z klasy lub grupy wychowawczej zgodnie z określonymi kryteriami wyboru. Kryteria te, najczęściej w postaci pytań, dotyczą zwłaszcza żywionych przez wychowanków uczuć sympatii, uznania, przyjaźni lub antypatii, dezaprobaty, wrogości.

Technika socjometryczna J. L. Moreno przewiduje zgłaszanie nazwisk kolegów i koleżanek z klasy lub grupy, których uważa się za swoich przyjaciół, dobrych organizatorów lub osoby o innych szczególnych przymiotach. W tym celu można zadać takie pytania, jak: Z kim z klasy chciałbyś bawić się w czasie wolnym od nauki? Z kim chciałbyś spędzić wakacje na statku kosmicznym? Kogo z klasy najmniej lubisz? Zestaw pytań używanych w ramach technik socjometrycznych J. L. Moreno nie przekracza zwykle 3-5 pytań, a w przypadku dzieci w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym stosuje się nie więcej niż 2-3 pytania.

75. Przygotowanie i przeprowadzenie badań plebiscytem życzliwości i niechęci

Został wprowadzony przez Korczaka. Polega na ustaleniu skali, która ocenia badany swój stosunek do pozostałych członków grupy. Skala może mieć dowolną ilość stopni. Każdy badany przy nazwiskach swoich kolegów stawia umówione symbole, dzięki którym przebieg badań i późniejsze opracowanie jest łatwiejsze. Korczak widział w nim nie tyle metodę badawcza ile swoisty środek oddziaływań wychowawczych stosowanych przez dzieci. Plebiscyt polegał na tym, ze podczas jednego wspólnego posiedzenia dzieci oceniały w skali 3-stopniowej, nie więcej niż 3 osoby ze swej grupy. Ocenę swą wyrażały przez wrzucenie do specjalnej urny jednej z trzech kartek z odpowiednim znakiem oceny pozytywnej, negatywnej, neutralnej. Istotna cechą plebiscytu jest to, że stawia on poszczególnych uczniów wobec obowiązku oceniania wszystkich uczniów ze swojej klasy. Technika ta ułatwia znalezienie uczniów potrzebujących pomocy, nie lubianych, niepopularnych, jak tez wyrabia poziom całej grupy. Przeprowadzając plebiscyt można posłużyć się skalą 5stopniową. Skala taka zapewnia oceny bardziej zróżnicowane, a tym samym pozwala dokładnie określić wzajemne postawy uczniów. Każdy stopień może być oznaczony odpowiednim znakiem, by ułatwić uczniom wyrażanie swojego stosunku wobec oceniających kolegów i koleżanek z klasy. Plebiscyt upoważnia uczniów do oceniania innych, nie samych siebie.

76. Obserwacja jako podstawowa metoda poznawania wychowanków

Obserwacja to osobliwy sposób postrzegania gromadzenia i interpretowania poznawanych danych w naturalnym ich przebiegu i pozostających w bezpośrednim zasięgu widzenia i słyszenia obserwatora. Obserwacja umożliwia bezpośrednie poznanie zachowania się dzieci i młodzieży w naturalnych warunkach i okolicznościach. obserwacja pozwala na uzyskanie informacji o uczniach które trudno zdobyć innymi metodami badań. Niektóre problemy mogą być rozwiązane tylko za pomocą obserwacji np. zagadnienie zewnętrznych reakcji ucznia w chwili otrzymania oceny niedostatecznej. Obserwacja sprzyja ciągłemu ulepszaniu własnej pracy dydakt.-wych nauczyciela który uważnie obserwuje uczniów widzi w nich odbicie swoich braków i niedociągnięć w postępowaniu pedagogicznym.

Podstawowym przedmiotem są:

1. warunki w których aktualnie przebywają osoby obserwowane i z którymi pozostają w kontakcie

2. sytuacje w których uczestniczą w charakterze czynnych lub biernych ich członków

3. reakcje obserwowanych osób na owe warunki i sytuacje

mogą one w klasie szkolnej przybierać postać zajęć zorganizowanych lub niezorganizowanych. Przykładem są lekcje, różnią się one pod względem nauczanego przedmiotu i sposobu ich prowadzenia. Lekcje stanowi dla nauczyciela najdogodniejszy teren dokonywania obserwacji, ale nie jedyny. Możliwość obserwowania uczniów z lepszymi wynikami niż na lekcjach dają zajęcia niezorganizowane, np. na korytarzu, boisku szkolnym.

77. Proszę porównać ankietę i wywiad jako podstawowe metody poznawania wychowanków

Ankiety - w ankietach przewiduje się nierzadko również pytania zamknięte, wymagające przeważnie odpowiedzi: „tak", „nie" lub „nie wiem". W przypadku ankiety obowiązuje anonimowość wypowiedzi. Zapewnia szczerość i otwartość, umożliwia zwierzanie się ze swych spraw osobistych. Nigdy jednak nie możemy być całkowicie pewni czy badani mówią o faktycznych swoich doświadczeniach, przeżyciach, marzeniach, czy też o tym, co uważają za właściwe powiedzieć.

Wywiad odbywa się zawsze w bezpośrednim kontakcie z badanym, zazwyczaj z każdym oddzielnie. W czasie wywiadu należy zadbać o miłą atmosferę, nie pouczać, nie narzucać własnych opinii, być aktywnym słuchaczem, koncentrować się na wypowiedziach osoby badanej, akceptować ją wewnętrznie, umożliwiać jej swobodne i samorzutne wypowiadanie się. Pytania powinny dotyczyć: problemu badawczego, być jasne, bez sugestii nie powinny dotyczyć tematów nazbyt drażliwych i powszechnie akceptowanych. Należy unikać zadawania pytań w sposób mechaniczny, skakania z tematu na temat. Notatki najlepiej sporządzić bezpośrednio po zakończeniu wywiadu.

Różnica między wywiadem a ankietą istnieje w sposobie zadawania pytań i odpowiadania na nie przez osoby, z którymi przeprowadza się badania. Ankiety przewidują pisemne porozumiewanie się, a wywiad porozumiewanie się ustne. Podstawową kategorią informacji gromadzonych za pomocą wywiadu są dane o samych uczniach. Obejmują one niemal wszystkie przejawy zachowania się, a w tym opinie, postawy, motywy, potrzeby, marzenia, plany życiowe, wyobrażenia o sobie samym. Dane te nie dotyczą spraw drażliwych, osobistych, które naruszałyby zasadę poszanowania godności ucznia. Wywiad jest metodą zdobywania informacji przez bezpośrednie stawianie pytań tym wybranym osobom, które mogą nam udzielić pewnej informacji. Ankieta jest metodą pośredniego zdobywania informacji przez pytania stawiane wybranym osobom za pośrednictwem drukowanej listy pytań zwanej kwestionariuszem. Pytania ankiety są zawsze konkretne, ścisłe i jedno problemowe najczęściej też są zamknięte. Ankieta jest problemowa a wywiad wieloproblemowy. W przypadku ankiety obowiązuje anonimowość wypowiedzi, czyli sprawdzający nie wie kto ją wypełniał, również jest odmienne w wywiadzie.

78. Pojęcie i rodzaje niepowodzeń szkolnych

NIEPOWODZENIA SZKOLNE - rozbieżności pomiędzy wymaganiami szkoły a prezentowanymi przez dziecko wiadomościami, umiejętnościami.

Wśród niepowodzeń szkolnych rozróżnia się m.in.: 1)epizodyczne - trwające przez krótki okres lub trwałe - ciągnące się miesiącami, latami 2)fragmentaryczne (cząstkowe) - w zakresie tylko pewnej partii materiału lub rozległe (ogólne) - w zakresie całego przedmiotu lub kilku przedmiotów 3) ukryte - nie dostrzegane przez nauczycieli

79. Proszę omówić społeczno-ekonomiczne i dydaktyczne przyczyny niepowodzeń szkolnych

Ekonomiczno-społeczne przyczyny niepowodzeń szkolnych to: złe warunki materialne (ciasnota, niedożywienie, niezaspokojenie podstawowych potrzeb), niski poziom kulturalny rodziców (gorsze warunki dla rozwoju psychicznego, jeśli chodzi o kształtowanie zainteresowań, stosunek rodziców do zadań dziecka związanych z uczęszczaniem do szkoły), różnice regionalne, np. między miastem a wsią mają duże znaczenie w momencie zmiany szkoły, pochodzenie narodowościowe (odrębność rasowa, językowa i kulturowa, nie zawsze akceptowana w społeczeństwie).

Dydaktyczne przyczyny niepowodzeń szkolnych: tkwiące w nauczycielu: tzw. „błędy zimne” (agresja, rygoryzm, obojętność, tworzenie atmosfery grozy, niepokoju, brak dbałości o rozwój zainteresowań uczniów) i „błędy ciepłe” - zastępowanie (nauczyciel zastępuje dzieci, nie dopuszcza ich do głosu), idealizowanie dziecka, uleganie dziecku (bezradność), eksponowanie siebie (nauczyciel stawia siebie na 1 miejscu, dużo mówi o sobie); tkwiące w szkole: przeładowane programy nauczania, zmiany nauczyciela, nieprawidłowe organizowanie zajęć.

80. Proszę omówić biopsychiczne przyczyny niepowodzeń szkolnych

Biopsychiczne przyczyny niepowodzeń szkolnych to: zaburzenia dynamiki procesów nerwowych (nadpobudliwość, zahamowanie), zaburzenia lateralizacji (leworęczność), nierównomierność rozwoju poszczególnych funkcji, zaburzenia w funkcjonowaniu receptorów i narządów (opóźniony rozwój ruchowy, obniżenie sprawności manualnej rąk - w efekcie trudności w pisaniu, niski pozom graficzny i estetyczny prac plastycznych i technicznych) obniżona sprawność intelektualna, braki wrodzone lub nabyte.

81. Proszę omówić główne założenia systemu wychowawczego J. Herbarta

Stworzył tzw. system szkoły tradycyjnej. Głównym celem dociekań naukowych Herbarta było stworzenia z pedagogiki zwartego systemu uzasadnionych pojęć, twierdzenia w pedagogice powinny być konstruowane za pomocą metod badawczych stosowanych w naukach ścisłych (matematyka, fizyka). System pedagogiczny Herbarta opierał się na etyce (wyznacza cel wychowania) i psychologii (wskazuje środki i sposoby realizacji). Główny cel wychowania o silny charakter moralny, który osiąga się przez nauczanie, dostarcza on psychice dziecka odpowiednie treści - wyobrażeń. O poziomie wiedzy człowieka decyduje odpowiednio duża liczba silnych i powiązanych ze sobą wyobrażeń. Postulował łączenie nowych wiadomości z dawnej zdobytą wiedzą. Wskazał on na konieczność ścisłej synchronizacji procesu nauczania z procesem przyswajania nowych wiadomości przez ucznia.

Pedagogikę ogólną dzielił na 3 części: kierowanie, nauczanie i karność.

Łączył wychowanie z nauczaniem.

Zapoczątkował psychologię eksperymentalną.

Wprowadził do pedagogiki zasadę koncentracji i korelacji. Starał się skoncentrować całe nauczanie wokół zagadnień moralnych, zwłaszcza historii i historii literatury.

Wyróżnił stopnie przyswajania.

82. Proszę omówić główne założenia systemu wychowawczego J. Deweya

Twierdził, ze celem szkoły jest nie tylko sama wiedza, lecz również uspołecznienie wychowanków, które można osiągnąć przez ich udział w pracach społeczeństwa. Różne dziedziny życia szkolnego powinny być tak ujednolicone, by mogły harmonijnie przygotowywać młodzież do życia i pracy w skomplikowanych warunkach nowoczesnego społeczeństwa kapitalistycznego.

Wychowanie w pojęciu Deweya obejmuje nauczanie, zabawy dziecięce, konstrukcje, posługiwanie się narzędziami pracy, kontakt z przyroda i aktywność społeczną dziecka. Szkoła powinna być miejscem, w którym dzieci więcej samodzielnie działają niż słuchają, uczą się przez pracę i praktyczne zaznajamianie z instytucjami społecznymi oraz procesami produkcyjnymi. Głównym obowiązkiem szkoły jest uczenie przez działanie, przyzwyczajenie dzieci do wykonywania użytecznych zadań, do posługiwania się mięśniami, wzrokiem oraz słuchem.

Teoria pedagogiczna i działalność eksperymentalno-wychowawcza Deweya usiłowała przełamać izolację szkoły od życia. Deweyowska teoria szkoły pracy oraz jej rozwiązania dydaktyczne i metodyczne, które opracowali jego zwolennicy sprowadza się do oparcia procesu nauczania na maksymalnym zbliżeniu szkoły i uczniów do życia.

Wyrazem dążenia Deweya do zbliżenia wychowania do życia są 3 stopnie nauczania:

1. czynne zajęcia o charakterze społecznym

2. przyswojenie sobie przez uczniów doświadczeń innych ludzi

3. wejrzenie w istotę faktów i wdrożenia do myślenia naukowego.

Uczenie się sprowadza się nie do książki, czytani, słuchania i mówienia, lecz do ruchu, doświadczenia, do praktyki i pracy wytwórczej.

Tzw. koncepcja „nowego wychowania” oraz nowej „szkoły pracy” Deweya, która zrywała z tradycyjną teorią nauczania pamięciowego zdobywania wiedzy, stanowi model będący całkowitym zaprzeczeniem i biegunowym przeciwstawieniem pamięciowego systemu nauczania Herbarta i jego uczniów.

Dobór treści nauczania należy dostosować do zainteresowań i twórczej oraz swobodnej osobowości ucznia, uwzględniając spontaniczność i aktywność. Nauczyciel schodzi na drugi plan.

Dewey sformułował 3 elementy lekcji:

1. opis poszczególnych faktów i analiza wydarzeń

2. ustalenie i przeprowadzenie rozumowani

3. stosowanie ustalonych pojęć i rozumowania do poszczególnych faktów.

83. Proszę omówić główne założenia systemu wychowawczego J. Korczaka

Myślą przewodnią stworzonej przez Korczka koncepcji pedagogicznej jest troska o rozwój samorządności dzieci i młodzieży przejawiającej się w różnych formach ich aktywności. Prawidłowy rozwój samorządności upatrywał Korczak szczególnie w należytym funkcjonowaniu samorządu zakładowego lub szkolnego. Najważniejsze jego organy to:

• sąd koleżeński - w skład sądu wchodziło 5 wychowanków (zespół sędziowski) i wychowawca (sekretarz). Sąd zbierał się raz w tygodniu bez udziału stron zainteresowanych. Sędziami mogli być wychowankowie, którzy w ostatnim tygodniu nie byli zapisani na sprawę lub nie podali nikogo do sądu. Podczas 1 posiedzenia sędziowie rozpatrywali kilkanaście spraw zapisanych na tablicy. Decyzję co do osądu podejmowaniu w wyniku głosowania, prawo to przysługiwało tylko zespołowi sędziowskiemu. Wydane wyroki ogłaszano na tablicy i w gazecie.

• rada samorządowa - zajmowała się sprawami nurtującymi wychowanków. Szczególnym zadaniem rady było inicjowanie i powoływanie komisji problemowych. Rada obradowała raz w tygodniu i była organem wybieralnym złożonym z 10 wychowanków i 1 wychowawcy, który był jej przewodniczącym i sekretarzem.

• sejm dziecięcy - do głównych jego zadań należały: zatwierdzenie lub uchylanie niektórych decyzji podjętych przez radę samorządową, powzięci uchwał w sprawie ważniejszych świąt i wydarzeń w życiu wychowanków, przyznawanie praw do posiadania „pocztówek pamiątkowych”, niekiedy wydalenie z zakładu i przyjmowanie nowych jego mieszkańców. Sejm składał się z 20 posłów.

• plebiscyt życzliwości i niechęci - polega na wzajemnym ocenianiu się wychowanków. Oceny zgłaszano za pomocą jednej z 3 kartek plebiscytowych, oznaczonych plusem, minusem lub zerem. Miał na celu pomóc dzieciom i młodzieży w nabywaniu umiejętności oceniania swych kolegów. Pełnił funkcję diagnostyczna i wychowawczą. Plebiscytowi niechęci i życzliwości były poddawane corocznie wszystkie dzieci. Wyniki plebiscytu były podstawą nadawania wychowankom kwalifikacji obywatelskich. Dodatnie miana dawały przywileje, a ujemne wiązały się z ograniczeniami..

• zakłady - stanowiły rodzaj umowy zawieranej przez wychowanka z samym sobą w obecności wychowawcy. Dotyczyły przezwyciężania złych skłonności lub manier oraz nabywania dobrych nawyków czy upodobań.

84. Proszę omówić główne założenia systemu wychowawczego A. Neilla

U podstaw głoszonej przez A. S. Neilla koncepcji pedagogicznej leży przekonanie, że dziecko jest z natury dobre, mądre i rozsądne ma możliwość kochania życia i zainteresowania się nim. Głównym założenie, koncepcji Neilla jest pogląd, że z dziecka można uczynić człowieka szczęśliwego tylko w wyniku wychowania w swobodzie, zgadnie z zasadą wait to see (czekać i patrzeć). Miał tu na myśli stwarzanie warunków do nieskrępowanego rozwoju dzieci i młodzieży, powstrzymanie się od wywierania na nie presji fizycznej i moralnej. Wychodził z założenia, iż nie należy pozbawiać wychowanków prawa do formułowania i wypowiadania własnych opinii i przekonań. Zezwalał im na podejmowanie decyzji, dotyczących niemal wszystkich dziedzin życia internatowego i szkolnego. W kierowanej przez Neilla szkole nie zmuszano do nauki. Była całkowicie dowolna. Zakładał, że uchylając przymus szkolny i dając dzieciom możliwość zrzucenia nienawiści, jaką wytwarzała w nich szkoła osiągnie się efekt pozytywnego wyboru nauki przez dziecko. Neill był zdania, że zapewniając wychowankom szeroki zakres swobód, skutecznie wdraża się ich do samodzielnych działań oraz przyzwyczaja do odpowiedzialności za własne decyzje i czyny, a tym samym pogłębia u nich zaufanie do siebie samych, a także poczucie niezależności i tożsamości. Doniosłą rolę w koncepcji Neilla spełniał postulat rozwijania samorządności uczniów. Neill stawiał wysokie wymagania wychowawcą. Domagał się od nich, aby szczególną pomoc okazali dzieciom nieszczęśliwym i zepsutym, będącym w stanie wojny z samym sobą, a w następstwie z otoczeniem.

85. Proszę omówić główne założenia systemu wychowawczego R. Steinera

Steiner budował swoja teorie pedagogiczną na kosmicznej antropologii spirytualistycznej. Wychowanie przybiera formę wzrostu i metamorfozy - wychowawca jest "ogrodnikiem i osobą, która modeluje innych. Z wiary w reinkarnacje wywodzi się obraz wychowania jako czynnika pomagającego reinkarnacji i duchowemu przebudzeniu się jednostki. Wychowawcza staje się przywódcą ludzkich dusz. Teoria 4 temperamentów prowadzi do uznania harmonizacji za jedno z głównych zadań edukacji Wychowawca jest tu terapeuta.

Cechy szkól i ogródków Steinera:

• niezależne pod względem ekonomicznym i programowym, skoncentrowane wychowawczo na dziecku; rodzice i nauczyciele ściśle współpracują ze sobą w celu zapewnienia jak najpełniejszego rozwoju.

• rodzinna atmosfera w ogródkach, główny cel - rozwijanie zmysłów

• w szkołach młodzież uczy się w stałych grupach, bez powtarzania klas, zamiast świadectwa wystawiane są roczne charakterystyki; program i metody nauczania podporządkowane genetycznemu i organicznemu rozwojowi wychowanka.

• przywiązywanie jednakowego znaczenia wszystkim zajęciom

• nauczyciele są wychowawcami jednej klasy przez 8 lat nauki

• nauczanie bez podręczników; najważniejsze zagadnienia odnotowywane są przez uczniów w "zeszytach epokowych"

• Od I r. uczą się dwóch jęz. obcych metoda konwersacji i recytacji.

• personel sam pełni role adm. i pedag. ; nic ma dyrektora.

Szkołę Steinera charakteryzuje duży nacisk na kształcenie u uczniów samodzielności i wartościowych metodach uczenia; domowa atmosfera, życie szkoły uzupełnianie jest zajęciami w ogrodzie; duży nacisk na edukacje muzyczną- festiwale, uroczystości.

W praktyce wychowania wg Steinera nie ma miejsca na przypadek. Opiekun klasy jest postrzegany jako autorytet przygotowany do nauczania wszystkich tradycyjnie ważnych przedmiotów a także do formowania charakterów w herbartowskim znaczeniu.

86. Proszę omówić główne założenia systemu wychowawczego A. Kamińskiego

Koncepcja pedagogiczna Aleksandra Kamińskiego stanowi udaną próbę ukazania możliwości wykorzystania doświadczeń harcerstwa w pracy dydaktyczno-wychowawczej szkoły. W ramach swojej koncepcji pedagogicznej Kamiński sugeruje 4 sposoby organizowania lekcji. Są to: zabawy dydaktyczne, zajęcia w grupach, lista umiejętności i swoista atmosfera wychowawcza.

Zabawy dydaktyczne są próbą urozmaicenia zajęć lekcyjnych i stanowią jedną z głównych form ujawniani w rzeczywistości zainteresowań uczniów. Polegają na zaproponowanej im doraźnej czynności ludyczno-dydaktycznej, mającej na celu wzmożenie procesu uczenia się.

Zajęcia w grupach - polegają na pracy zespołowej uczniów. W tym celu dobierają się oni w stałe i nie większe niż sześcioosobowe grupy, zgodnie z ideą zastępów harcerskich. Każda z wybranych grup ma do spełnienia zadania o charakterze organizacyjnym, dydaktycznym i wychowawczym. Zadnia organizacyjne dotyczą m.in. pełnienia dyżurów w klasie i na korytarzu lub boisku szkolnym; zadnia dydaktyczne są związane z aktywnym udziałem zespołu na lekcjach i wzajemną kontrolą osiągnięć w różnych przedmiotach nauczania; zadania wychowawcze obejmują m.in. dbałość o higienę i porządek w klasie.

Wpisywanie uczniów na listę umiejętności - wpisu tego nie traktuje się jako formy wyróżnienia, lecz jedynie jako dowód posiadanej przez ucznia sprawności.

Stworzenie w klasie swoistej atmosfery wychowawczej - źródłem i jednocześnie jej przejawem są panujące tam rodzinne stosunki między uczniami i nauczycielem. Atmosfera taka jest możliwa, gdy nauczyciel obdarza uczniów życzliwością, jest przez nich lubiany i szanowany oraz skłonny do udzielania im pochwały, aprobaty, uznania.

W koncepcji pedagogicznej A. Kamińskiego oprócz różnych możliwości wykorzystywania w pracy dydaktyczno-wychowawczej niektórych doświadczeń harcerstwa czołowe miejsce zajmuje samorząd.

87. Proszę omówić główne założenia systemu wychowawczego O. Decrolyego

Twórca „metody ośrodków zainteresowań” i „szkoły życia”.

Założenie - główną podstawą rozwoju psychicznego dziecka są jego zainteresowania wynikające z potrzeb fizycznych i społecznych. Środowisko naturalne (dom, społeczność, szkolna, ogród, pracownie) - podstawową bazą wychowania i głównym źródłem treści dydaktyczno-wychowawczych.

W jego koncepcji nie ma przedmiotów (z wyjątkiem gimnastyki j śpiewu), nie było też podręczników. Cały materiał nauczania zgrupowany był w tzw. ośrodkach zainteresowań (kompleksowo potraktowane tematy, np. w kl. I i II - „samo dziecko", dalej „pożywienie”, „wytwórczość" itp.), funkcję podręcznika spełniał prowadzony przez ucznia dzienniczek, w którym notował wyniki własnych obserwacji.

Tok procesu nauczania opierał się na 3 stopniach: obserwacji, kojarzeniu, wyrażaniu.

Dzieci przygotowywały na piśmie wyniki swoich obserwacji i referaty, których podstawą była zgromadzona w bibliotece lektura, po czym powielały je w drukarni szkolnej i wygłaszały wobec kolegów. Prace te systematyzowały wiedzę, miały charakter globalny. Metoda ta została powszechnie wprowadzona do szkół belgijskich w 1957r.

88. Proszę omówić główne założenia systemu wychowawczego G. Kerschenstelnera

Opracował koncepcję szkoły pracy. Wychodził z założenia, że o organizacji szkoły elementarnej powinny decydować trzy czynniki:

• dobro państwa,

• typy zainteresowań dzieci do lat 14,

• zasada samodzielnego uczenia się przez działanie.

Zadaniem wychowania jest przygotować obywatela przydatnego dla państwa, tzn. musi zdobyć zawód służący nie tylko jemu osobiście, lecz i celom ogólnym, powinien oddziaływać moralnie na innych w kierunku realizowanych celów państwowych. Zgodnie z tymi założeniami zadaniem szkoły jest nie tyle przygotowanie do konkretnego zawodu, ale wyrobienie zawodowe, które by umożliwiło podjęcie każdej pracy w rozwijającym się przemyśle. W szkole dominują zajęcia praktyczne w warsztatach i ogrodach szkolnych, kuchni, szwalni i laboratoriach, które rozwijają sprawności zawodowe, ale i wyzwalają inicjatywę, uczą samodzielności, przedsiębiorczości, kształcą charakter. Wiedza ogólna ograniczona jest do minimum (czytanie, pisanie, arytmetyka, kaligrafia, religia, nauka o rzeczach i nauka o kraju ojczystym). Elementarna szkoła pracy miała charakter wybitnie klasowy, przeznaczona była dla dzieci ludu. Dzieci klas wyższych kształciły się w ogólnokształcących szkołach średnich.

89. Koncepcja społeczeństwa wychowującego.

Znaniecki w swoim opracowaniu „Socjologii wychowania” omówił koncepcję społeczeństwa wychowującego. Koncepcja ta przyjmowała założenie, że wychowanie jest procesem przygotowania młodzieży do uczestnictwa w działaniach utrzymujących i kontynuujących wszystkie elementy składowe społeczeństwa, a zarazem całość składników, instytucji, grup i zbiorowości składających się na społeczeństwo spełnia jakąś rolę w tym procesie przygotowania młodzieży do udziału w ich życiu.

Znaniecki dał definicję procesu wychowania jako procesu społecznego, zachodzącego wszędzie tam, gdzie osobowość jednostki jest kształtowana obojętnie czyli jest to intencjonalne działanie wychowawcy, czy też spontaniczne oddziaływanie czynników aktywnych w danym środowisku, a ponad to na tej teorii wychowania nadbudował analizę tych czynników działających w nowoczesnych społeczeństwach.

Znaniecki uważał, że na społeczeństwo wychowujące składa się: rodzina, otoczenie sąsiedzkie, grupy rówieśnicze, szkoły, nauczyciele, instytucje wychowania pośredniego.

Obecnie koncepcja społeczeństwa wychowującego przyjęła się znacznie szerzej gdyż wiele funkcji wychowawczych spełniających przedtem przez szkoły zostało przyjętych przez instytucje poza szkołą co zmusza do uznania badania i prób kierowania tymi procesami kształcenia i wychowania dokonującymi się poza szkołą.

90. Osobowość nauczyciela w świetle poglądów J. Dawida.

Dawida interesuje osobowość nauczyciela, wychowawcy i jego postawa, społeczno-moralna, bo jak stwierdził, żadnym innym zawodzie człowiek nie ma tak wielkiego znaczenia, jak w zawodzie nauczyciela. Interesuje go tylko nauczyciel z urodzenia i powołania. Z tego punktu widzenia, jego zdaniem nauczyciel przy pełnej znajomości celów i metod wychowania musi reprezentować określone wartości etyczne; poczucie odpowiedzialności, obowiązkowość, potrzebę dążenia do doskonałości, moralną odwagę, dążenie do pokonywania trudności. Wszystkie cechy prawdziwego nauczyciela z powołania sprowadza Dawid do miłości dusz, która powinna być istotą duszy nauczyciela i motorem jego działania. Tylko nauczyciel, który wymaga sam od siebie, którego słowa i czyny, przekonania i działanie są zgodne ze sobą, może być wychowawcą i przewodnikiem młodzieży. Dar i powołanie do zawodu nauczyciela-wychowawcy może przejawiać się jedynie na podłożu głębszego życia wewnętrznego, które musi poprzedzać i przygotować określona praca, doświadczenie. Dawid dodaje, że dla kształcenia własnej osobowości potrzebne jest minimum spokoju i warunków zew., umożliwiających skupienie i prace nad sobą; "niezbędne jest prawo do słusznej pracy, należytego odpoczynku i płodnej bezczynności”. Jeśli nauczyciel ma dawać wiele uczniom musi mieć, z czego dawać. Nauczyciel niepewny o przyszłość, przeciążony pracą staje się wg Dawida apatyczny, obojętny, zły dla swego ucznia. Dzieło Dawida „O DUSZY NAUCZYCIELA” jest przykładem dociekań zmierzających do przedstawienia ideału wychowawcy z urodzenia i powołania. Rok wydania tej rozprawy uważany jest za początek polskiej współczesnej pęd. Za sprawą twórczej działalności J. W. Dawida rozwija się w Polsce pedagogika empiryczna i eksperymentalna.

91. Osobowość nauczyciela w świetle poglądów M. Grzegorzewskiej.

Wiele uwagi badawczej, psychice nauczyciela poświęciła M. Grzegorzewska, twórczyni pedagogiki specjalnej w Polsce, oraz ofiarny działacz nauczycielski w poszukiwaniu wiedzy o pracy nauczyciela i drogach jego oddziaływania ped. Prowadziła badania na nauczycielem bezpośrednio w pracy szkolnej. W wyniku obserwacji nad nauczycielami, znaczeniu osobowości wychowawcy wyróżniła m.in. dwa typy nauczycieli: wyzwalającego i hamującego. Nauczyciel wyzwalający działa przez miłość, sympatie, chęć pomocy. Natomiast nauczyciel hamujący - przez rozkaz i przymus. Grzegorzewska szczególną uwagę przywiązuje do tego, kim jest, co reprezentuje nauczyciel jako człowiek. Ważne jest podnoszenie poziomu naukowego w przygotowywaniu nauczyciela. Istotne jest doskonalenie metod jego pracy, ale jak stwierdza coraz jaśniej można zaobserwować, że tajemnice powodzenia w wychowaniu zależy od samego człowieka, tym kim on jest jako człowiek w postawie swojej do pracy i do życia w stosunku do człowieka i do stającej się osobowości. Ważne jest to, co nauczyciel ma do przekazania swoim wychowankom, a to zależy od tego, jakie posiada w sobie bogactwa np. moralne, społeczne, kulturowe. Wpływ wychowawcy, nauczyciela zależy od wartości moralnej człowieka, od stopnia rozwoju osobowości.

92. Wyjaśnij pojęcie: samorealizacja

SAMOREALIZACJA stałe dążenie do pełnego rozwinięcia swych wrodzonych możliwości; uznawane przez przedstawicieli psychologii i pedagogiki humanistycznej za podstawowy, choć nie zawsze osiągalny cel ludzkiej egzystencji.

93. Istota i cele wychowania.

WYCHOWANIE jest to oddziaływanie na czyjąś osobowość jej formowanie, zmienianie i ukształtowanie

CELE WYCHOWANIA WG ANTONINY GURYCKIEJ:

1. Cele kreatywne (coś wywołać, ukształtować np. nowe zainteresowania)

2. cele optymalizujące (zwiększyć, wzmóc, poszerzyć)

3. cele minimalizujące (osłabić, ograniczyć zjawiska negatywne, np. agresję, brutalność)

4. cele korekcyjne (coś zmienić, przekształcić, np. zmienić złe postawy do osób o innym kolorze skóry)

94. Postawy progresywizmu i główni przedstawiciele tego kierunku.

95. Dydaktura J. Herbarta jako podstawy „szkoły tradycyjnej”

96. Główne założenia i geneza pedagogiki kultury.

- Pedagogika kultury, zrodziła się na gruncie krytyki zarówno psychologizmu i socjologizmu pedagogicznego, psychologizmowi zarzucała skrajne indywidualizowanie procesu wychowania, a socjologizmowi pomijanie systemu szeroko rozumianych wartości.

- Nurt powstał w konsekwencji badań nad kulturą, prowadzonych między innymi przez W. Diltheya i "badeńską szkołę neokantowską", kazały zależność między życiem kulturalnym i historycznym oraz między jego wartościami a rozwojem człowieka. Jego podstawą była filozofia kultury i teorie wartości głoszone w Niemczech przez: W. Windelbanda, H. Rickerta, E. Sprangera. G. Kerschensteinera a w Polsce przez B. Suchodolskiego (i903-1992), Z. Mysłakowskiego oraz dwóch emigrantów rosyjskich: S. Hessena i B. Nawroczyńskiego.

- Wychowanie oznaczało kontakt człowieka ze światem wartości obiektywnych, zawartych w sferze bytu psychicznego i materialnego społeczeństwa. Pedagogika kultury była nurtem antynaturalistycznym.

- G. Kerchensteiner w 1917 roku w pracy zatytułowanej "Podstawowy aksjomat procesu kształcenia" istotę wychowania sformułował następująco: Kształcić jednostkę można jedynie na takich dobrach kulturalnych, których struktura całkowicie lub przynajmniej częściowo pokrewna jest strukturze indywidualnej formy życia na jej stopniu rozwojowym.

- Za podstawowe wartości implikujące wychowanie przedstawiciele nurtu humanistycznego uważali piękno, prawdę i sprawiedliwość, głosząc, że posiadają one wymiar obiektywizmu i ponadczasowości, a tym samym ich poznanie, zrozumienie i akceptacja są gwarancją uzyskania optymalnego kształtu osobowości wychowanka. Uwzględniając indywidualizm zakładali, że wychowanie polega przede wszystkim na pełnej internalizacji szeroko rozumianych dóbr kultury. Z tym też procesem wiązali cele kształcenia. Głosili, że każda dziedzina kultury jest potencjalnym źródłem wartości mogących zaspokoić nawet bardzo zróżnicowane potrzeby jednostek. Do procesu rozumienia i przyjmowania tych wartości należy jednak odpowiednio przygotować w toku zorganizowanego kształcenia. Głównym, zatem założeniem, na którym w ramach nurtu pedagogiki kultury starano się wyjaśnić procesy wychowawcze, było przyjęcie relacji: kształcenie jednostki do odbioru wartości - przeżywanie i pojmowanie przez tę jednostkę świata kultury ­powstawanie zindywidualizowanej osobowości na bazie wartości internalizowanych z otoczenia kulturowego.

- B. Suchodolski rozumiał kulturę jako rozległą płaszczyznę uwarunkowań egzystencjonalnych, czyli jako zespół czynników stanowiących warunki bytu jednostki, jak i system wartości oraz ideałów. Propagował zachowanie oparte na szerokim uczestnictwie w kulturze na aktywnym udziale we wszystkich jej dziedzinach. Krytykował pojmowanie tego procesu w kategoriach "urabiania" czy "przekazywania wiedzy", wprowadzając w ich miejsce "uczestniczenie". Drogi do poznania kultury, upatrywał w "udziale człowieka w nowoczesnych formach życia i działania kulturalnego, a także społecznego i zawodowego".

- Z. Mysłakowski kulturę pojmował dwupłaszczyznowo: jako zobiektywizowany świat wartości życia duchowego i jako system wartości subiektywnych będących wytworami tegoż życia duchowego

- S. Hessen, powołując się na W. Flitnera zaproponował tzw. warst­wicową koncepcję wychowania, według której poszczególnym etapom kształcenia przypisane są odpowiednie struktury wartości i odpowiednie oddziaływania wychowawcze. Kierunek tak ujmowanego wychowania wyznaczało przejście od anomii (człowiek jako istota biologiczna, wymagająca pielęgnowania), przez heteronomię (człowiek jako istota społeczna, wymagająca "urobienia", a więc wrastająca w kulturę i przejmująca, niekiedy na drodze przymusu wychowawczego, poszczególne wartości), do autonomii (człowiek jako istota wykształcona, które; osobowość dzięki uznaniu najwyższych wartości kulturowych za własne staje się moralnie dojrzała). W tym sensie wykształcenie moralne może być formą wyzwolenia człowieka ku autonomii, wolności i twórczości.

- B. Nawroczyński uważał, że osobowość kształtuje się w oparciu o określone schematy wartości trwałych i duchowych, a te z kolei tworzone są przez człowieka, którego możliwości wyznaczają między innymi: wykształcenie, charakter i osobowość. Za ideał uważał pełną harmonię między człowiekiem, światem jego doznań a kulturą i światem wartości obiektywnych. Koncepcję kształcenia B. Nawroczyński ujmował w kategoriach „dobra osobistego".

- Nurt pedagogiki humanistycznej, ogromną popularnością cieszył się w Polsce w całym okresie międzywojennym, a w Europie głównie w latach bezpośrednio poprzedzających wybuch II wojny światowej

- Główny zarzut, stawiany nurtowi pedagogiki kultury, to jednostronność interpretacyjna, oderwanie kulturowych uwarunkowań od szerokiego tła społecznego i od warunków bytu. Toteż kolejna orientacja, proponowała nieco inną interpretację zależności między wartościami społecznymi i jednostką. W międzyczasie radykalnej zmianie uległy uwarunkowania społeczno-polityczne, co znalazło swój wyraz w strukturach aksjologicznych, uwzględnianych we wszystkich teoriach współczesnego wychowania. Rola kultury w procesie wychowania nigdy nie była już podważana. Obecnie lej rangę określa wysoki status edukacji kulturalnej w szeroko rozumianym procesie wychowania

97. Kary i nagrody w procesie wychowania.

Nagroda - każde pożądane i przyjemne dla danego zwierzęcia lub człowieka następstwo wykonania przezeń określonej czynności lub powstrzymywania się od niej jest nagrodą.

Nagrodę należy stosować po to, by utrwalić poprzedzające ją zachowania pozytywne. Ma ona zachęcać do solidnej pracy czy nauki, do właściwych zachowań. Ponadto otrzymywanie nagrody wzmacnia w dziecku motywację do podejmowania coraz trudniejszych zdań, wiąże się z uczuciem radości, wzmacnia wiarę we własne siły, daje poczucie sukcesu.

Stosowanie metody nagradzania jest na ogół tym skuteczniejsze, im bardziej stosuje się ją zgodnie z upragnionymi przez dzieci i młodzież rodzajami wzmocnień pozytywnych. W tym celu zaleca się poznać je bliżej - szczególnie te najbardziej spośród nich upragnione. Łatwo przekonać się, że jednemu wychowankowi wystarczą tylko same pochwały, aby zmienić swoje zachowanie. Inni natomiast reagują korzystnie jedynie na przyznawane im nagrody. W tym ostatnim przypadku ważne jest ustalenie, jakiego rodzaju ma być gratyfikacja (materialna czy niematerialna) i w ogóle jakie konkretne nagrody wskazane byłyby w danej sytuacji wychowawczej.

Niezwykle ważne jest aby nagradzać dziecko wtedy, gdy rzeczywiście na to zasłużyło. Nie powinno się nagradzać dzieci za otrzymanie dobrych ocen. Takie postępowanie obniża motywację dziecka do uczenia się w celu zaspokojenia swojej ciekawości.

Funkcje metody nagradzania:

• w wyniku jej zastosowania dzieci i młodzież dowiadują się o zgodnym z oczekiwaniami dorosłych wykonaniu określonych poleceń,

• udzielanie pochwały lub nagrody jest czynnikiem motywującym do zachowań społecznie i moralnie pożądanych

metoda ta spełnia takie funkcje jedynie wówczas, gdy bywa właściwe stosowana.

Zasady nagradzania wg E. Walkera i T. She'a:

• należy wzmacniać jedynie przejawy zachowań pożądanych z wychowawczego punktu widzenia, natomiast świadomo i celowo unikać wzmocnień zachowań o charakterze destruktywnym, świadczących niekorzystnie o uczniach (wychowankach) i działających na ich szkodę,

• pożądane pod względem społecznym i moralnym zachowania wymagają wzmocnień bezpośrednio po zamanifestowaniu ich przez dzieci i młodzież, a wiec jest przeciwwskazane nagradzanie wychowawcze dopiero po upływie jakiegoś czasu od pojawienia się takich zachowań. Istnieje bowiem niebezpieczeństwo, że w przypadku zaistnienia między konstruktywnym postępowaniem a próbą jego wzmocnienia utrwalaniu może podlegać zachowanie, na którym nie zależy rodzicom, wychowawcom lub nauczycielom i które może okazać się wręcz szkodliwe.

• podczas wstępnych wzmocnień określonego zachowania należy wzmacniać je za każdym razem, gdy tylko pojawi się ono w polu widzenia dorosłego. Chodzi tu zwłaszcza o rzadko dotychczas występujące postępowanie uczniów (wychowanków), a szczególnie wartościowe z uwagi na realizowane w rodzinie i szkole cele wychowawcze.

• z chwilą gdy wzmacniane zachowanie zaczyna się pojawiać coraz częściej i w stopniu zadowalającym, powinno się je wzmacniać w sposób przerywany, a nie ciągły czy systematyczny. Dzięki temu umożliwia się uczniom (wychowankom) postępowanie na coraz to wyższym poziomie. Chodzi o to, by nabrali oni przekonania, że na dodatkowe wzmocnienie w postaci pochwały czy nagrody powinni zasłużyć w szczególny sposób. Odtąd, jakkolwiek bywają wzmacniani coraz rzadziej, nie rezygnują ze sposobów postępowania, które zaczęli przejawiać w wyniku wstępnych wzmocnień (postulowanych w zasadzie trzeciej).

• wzmocnienia materialne, np. w postaci książek, widokówek, słodyczy, powinno się łączyć ze wzmacnianiem w formie różnego rodzaju pochwał, jak np. nagradzanie dziecka uśmiechem, przychylnym spojrzeniem, dobrym słowem. Praktyka taka zmierza do tego, aby z biegiem czasu można było zrezygnować z nagradzania materialnego na rzecz wzmacniania wyłącznie w postaci pochwał.

Kara - każdy nieprzyjemny, niepożądany dla danego osobnika bodziec stosowany przez eksperymentatora, wychowawcę, kierownika za wykonanie, niewykonanie lub niewłaściwe wykonanie określonej czynność w określonych warunkach

Bardzo trudnym problemem w pracy wychowawczej jest stosowanie kar. Karanie jest przykre zarówno dla osoby karzącej, jak i karanej. Przykrość związana z przyjęciem kary nie może spowodować jednak stanu załamania u dziecka. Musi ono mieć świadomość, że kara jest naturalną konsekwencją jego niewłaściwego zachowania, ale że ma ono możliwość poprawy, a osoba karząca życzliwie jej oczekuje. W przeciwnym wypadku może dojść do zachowań agresywnych, a także do negatywnego stosunku do osoby karzącej.

Niebagatelne znaczenie ma wymierzanie kary rzeczywiście sprawiedliwej, czyli możliwej do przyjęcia przez dziecko. Tylko kara sprawiedliwa w odczuciu dziecka jest skuteczna i nie obniża autorytetu osoby, która ją wymierza. Jeśli osoba karząca ma u dziecka autorytet, to uzna ono karę za sprawiedliwą i będzie żałowało niewłaściwego zachowania. W przeciwnym wypadku kara wywoła tylko agresję wychowanka i chęć zrobienia na złość.

Kara powinna być tak dobrana, aby skierować uwagę dziecka na sam czyn, na przekroczenie przyjętej normy i skutki takiego postępowania, a nie na sam rodzaj kary i na osobę tę karę wymierzającą. Dziecko zbyt surowo ukarane czuje się pokrzywdzone, ma do rodziców pretensje, natomiast ukarane zbyt słabo zbagatelizuje całe zdarzenie. Dziecko musi rozumieć za co zostało ukarane i dlaczego. W przeciwnym wypadku tym bardziej staje się agresywne, im surowsze i bardziej niesprawiedliwe kary otrzymuje.

Należy unikać stosowania wciąż tych samych kar, bo one dziecku powszednieją i przestają mieć dla niego jakiekolwiek znaczenie. Częste, a przy tym surowe karanie dzieci jest szczególnie szkodliwe, bo prowadzi do buntu i przekory w przypadku dzieci nadpobudliwych i bardziej agresywnych. Ostateczną tego konsekwencją może być nawet zerwanie więzi uczuciowych z rodzicem. Z kolei nadmierne stosowanie kar łagodnych jest bezcelowe, bo dziecko nie bierze ich poważnie i traktuje raczej jako pewną uciążliwość.

Dla skuteczności kar wielkie znaczenie ma cały kontekst sytuacji wychowawczej, a w szczególności:

• jakie stosunki łączą dziecko z nauczycielem, jak głęboka jest więź emocjonalna między nimi;

• jakie stosunki łączą dziecko z rówieśnikami, jaką ono wśród nich zajmuje pozycję;

• jakie potrzeby i postawy demonstruje dziecko, jak odbiera karę, jak ją odczuwa.

Ważne jest więc dokonanie analizy sytuacji wychowawczej:

• trzeba ocenić czyn dziecka, który uważamy za niewłaściwy lub zły i zdać sobie sprawę z tego, dlaczego został popełniony, co dziecko chciało wyrazić, co zademonstrować;

• należy zastanowić się nad szerszym kontekstem spraw i okoliczności związanych z wykroczeniem dziecka, przeanalizować sytuację, w której miało miejsce wykroczenie;

• zastanowić się (biorąc pod uwagę okoliczności wykroczenia), jakie środki należy podjąć dla zmiany zachowania dziecka.

Warunki skuteczności karania:

• Pozytywny stosunek karanego do karzącego

• Pozytywny stosunek karzącego do karanego

• Dyskretne i przyjazne wymierzanie kary

• Wstrzemięźliwość w stosowaniu kar

98. Współzawodnictwo i współdziałanie w procesie wychowania.

Współzawodnictwo - kojarzy się z rywalizacją do uzyskania lepszych od innych osiągnięć w różnych dziedzinach życia, pracy, kultury i nauki. Współzawodnictwo, zwłaszcza indywidualne, pozbawione elementarnych oznak współdziałania przyczynia się do ogólnej niechęci, a nawet zawiści u rywalizujących ze sobą osób. Nie pomagają one sobie wzajemnie, przeciwnie - przeszkadzają i jawnie okazują w stosunku do siebie uczucia wrogości. Pokonana we współzawodnictwie grupa staje się wewnętrznie zdezintegrowana, w przeciwieństwie do grupy zwycięskiej. Najbardziej nie pożądanym następstwem współzawodnictwa jest pogłębiające się u wychowanków przekonanie, iż w życiu warto kierować się jedynie własnym interesem, a więc podejmować się wykonania tylko tych zadań, za które nam płacą lub w jakiś inny sposób nas nagradzają.

Współdziałanie - w przeciwieństwie do współzawodnictwa - nie jest ubieganiem się o pierwszeństwo nad innymi, lecz podejmowaniem działań zmierzających do osiągnięcia wspólnego celu bez narażania innych na utratę prestiżu bądź przyczyniania się do ich niepowodzeń lub osobistej porażki. Osoby współdziałające ze sobą nie oczekują nagrody czy wyróżnienia za udział we wspólnym działaniu. W pewnym sensie synonimem współdziałania jest wyświadczanie sobie wzajemnych usług na zasadzie partnerstwa. W gronie osób współdziałających me ma nikogo, kto nie byłby potrzebny i z kim można by się nie liczyć. Wszystkie one wspomagają się i uzupełniają wzajemnie. Osoby współdziałające ze sobą tworzą zintegrowaną wewnętrznie całość, charakteryzującą się spoistością stosunków międzyludzkich. Terminem bliskoznacznym dla „współdziałania" jest „współpraca".

Korzystną z wychowawczego punktu widzenia formą aktywizacji dzieci i młodzieży jest współdziałanie w jego czystej postaci bez oczekiwania w zamian jakiejkolwiek nagrody lub wyróżnienia. Współdziałanie takie sprzyja powstawaniu wśród wychowanków atmosfery zbliżonej do naturalnych warunków życia rodzinnego i eliminuje nadmiar napięć psychicznych. W sytuacji współdziałania wychowankowie chętnie pomagają sobie wzajemnie i są skłonni do konstruktywnych interakcji w ogóle. Dobrze radzą sobie z trudnymi zadaniami oraz w miarę szybko rozwiązują zdarzające się konflikty. Przejawiają skłonność do pozytywnego oceniania i identyfikowania się wzajemnego oraz na ogół sprawnie wykonują powierzone im zadania.

Współzawodnictwo aktywizuje jednostki lub grupy obietnicą wyróżnienia lub nagrody, współdziałanie zaś jest czynnikiem aktywizującym dzięki wspólnemu celowi.

99. Samorządność i jej znaczenie wychowawcze.

Przez samorządność dzieci i młodzieży rozumie się ich współudział w decydowaniu o wspólnych sprawach i wykonywaniu przez nich konkretnych działań zgodnych z podjętą wcześniej decyzją. Często stawia się znak równości między samorządnością a samorządem. Samorządność w procesie wychowania sprzyja:

• uczeniu się demokratycznych form współżycia społecznego i organizowania się na zasadzie stowarzyszenia ludzi równych wobec prawa;

• kształtowaniu się postaw świadczących o gotowości do zachowań prospołecznych, bezinteresownych świadczeń i pracy dla innych ludzi;

• głębszemu pojmowaniu odpowiedzialności moralnej, znaczenia prawdziwego autorytetu, prawa do odrębności przekonań, tolerancji dla innych, zdolności do empatii i rozwijania tzw. wyższych uczuć;

• zapewnieniu poczucia godności i wolności osobistej jako osób prywatnych i jako członków grupy;

• zapewnieniu poczucia bezpieczeństwa, m.in. dzięki istnieniu mechanizmów samoobronnych grupy wobec zagrożeń z zewnątrz

100. Instytucje wychowania równoległego

Przebiega równoległym tokiem do tego co dzieje się w szkole, np. domy kultury, kino, teatr, itp.

---