PRAWO KONSTYTUCYJNE PORÓWNAWCZE

Wykład 1 - 24.10.2009r.

TYPOLOGIA PAŃSTW

Typizacja państw starożytności

Od zarania dziejów myśliciele starali się opisać i systematyzować znane sobie ustroje państwowe. Pierwsze typizacje powstały już w starożytności.

TYPIZACJA WEDŁUG PLATONA

Dewolucja systemów rządów.

Pierwszym realnym ustrojem była TIMOKRACJA (rządy odważnych)

Państwami rządzili wojownicy, którzy władze zdobywali dzięki swoim cechom przywódczym.

Charakteryzowały ich typowe cechy żołnierskie: prostota, uczciwość.

Uznanie prostych zasad moralnych. Swoiste uczucie sprawiedliwość, kierowali się honorem.

Na takich też zasadach oparte były pierwsze państwa. Przenosili oni te zasady do państwa.

Z czasem jednak rządzący zaczęli ulegać pokusom władzy, wykorzystując swoją pozycję zaczęli gromadzić bogactwa i przekazywać władzę z ojca na syna.

W ten sposób, TIMOKRACJA przekształciła się w OLIGARCHIĘ ( rządy bogaczy)

Uczciwość i honor zostały zastąpione przez pychę i chciwość.

Oligarchowie opętani rządzą bogactwa popadają w konflikt z ludem, to musiało z czasem doprowadzić do obalenia ich władzy przez lud.

W ten sposób według Platona pojawiła się kolejna forma rządów DEMOKRACJA (rządy ludu).

Ale dla Platona lud = plebs (nieoświecona masa, tłum, hołota).

Lud nie potrafi rządzić państwem, prowadzi to do chaosu, bezprawia ANARCHII (nikt nawet lud nie czuje się bezpiecznie).

W końcu pojawia się jednostka, która obiecuje przywrócenia ładu i zapewnienie bezpieczeństwa, lud oddaje jej władzę.

Jednostka ta w imię zaprowadzenia porządku wprowadza terror i tłumi wszelką wolność.

Szybko zapomina o obietnicach złożonych ludowi i rządzi wyłącznie we własnym imieniu, interesie.

Platon takiego władcę nazywa tyranem a formę rządów TYRANIĄ.

W ten sposób historia ustroju zatoczyła koło - podobnie jak w TIMOKRACJI w TYRANII rządzi jednostka.

Jednocześnie następuje degeneracja sposobu rządzenia państwem.

TYRANIA jest wypaczoną TIMOKRACJĄ, opiera się nie na uczciwości i honorze tylko na terrorze i strachu.

Stąd teza o dewolucji ustroju

TIMOKRACJĄ

↓

OLIGARCHIA

↓

DEMOKRACJA

↓

TYRANIA

TYPIZACJA WEDŁUG ARYSTOTELESA

Wraz ze swoimi uczniami przeprowadził pierwsze systematyczne badania prawno-porównawcze ustrojów państwowych.

Przebadał ustroje 164 ówczesnych państw! Na tej podstawie wyciąga wnioski( to pierwsza w historii naukowa analiza prawno-porównawcza)

Arystoteles porządkuje zbadane przez siebie formy ustrojowe według 2 kryteriów:

1. Ilość osób pozostających przy władzy:

• Rządy jednostki

• Rządy mniejszości

• Rządy większości

• Sposób sprawowania władzy:

• Państwa rządzone w interesie ogółu

• Państwa gdzie władza sprawowana jest w interesie rządzących.

W ten sposób Arystoteles wyróżnia 6 form rządów:

1. Rządy jednostki sprawowane dla dobra ogółu - MONARCHIA

2. Rządy jednostki sprawowane tylko w interesie tej jednostki - TYRANIA

3. Rządy mniejszości sprawowane dla dobra ogółu - ARYSTOKRACJA

4. Rządy mniejszości sprawowane tylko w interesie tej mniejszości - OLIGARCHIA

5. Rządy większości sprawowane dla dobra ogółu - POLITEA

6. Rządy większości sprawowane w interesie tej większości ( prawa mniejszości nie są respektowane)- DEMOKRACJA

a zatem:

rządy jednostki MONARCHIA ↔ TYRANIA

↕ ↕

rządy mniejszości ARYSTOKRACJA ↔ OLIGARCHIA

↕ ↕

rządy większości POLITEA ↔ DEMOKRACJA

Powyższą systematykę Arystoteles uzupełnia obserwacjami praktycznymi.

Najczęściej spotykanymi formami rządów są OLIGARCHIA I DEMOKRACJA.

Ponieważ w państwie bogaci zawsze stanowią mniejszość, biedni większość, Arystoteles identyfikuje:

OLIGARCHIĘ - z rządami bogatych

DEMOKRACJĘ - z rządami biednych

A zatem państwami rządzą zawsze albo bogaci albo biedni i tak jedna jak i druga sytuacja są złe.

W każdym państwie istnieje jednak zawsze taka klasa społeczne, która nie jest ani bogata ani biedna. Arystoteles nazywa ją KLASĄ ŚREDNIĄ. Stanowią ją ludzie, którzy żyją z pracy własnych rąk.

Są najbardziej wartościową klasą społeczną, gdyż nie są ani tak zdemoralizowani jak bogaci ani tak zdegenerowani jak biedni.

Zatem czym klasa średnia jest liczniejsza tym w państwie jest lepiej. Najlepiej byłoby by klas średnia była liczniejsza do bogatych i biednych razem wziętych - by stanowiła większość.

Tylko wtedy możliwa jest do urzeczywistnienia najlepsza forma rządów - POLITEA ( rządy większości dla dobra ogółu).

A zatem mieszając dwie złe formy rządów uzyskujemy najlepszą.

MONARCHIA TYRANIA

ARYSTOKRACJA OLIGARCHIA

POLITEA - najlepsza DEMOKRACJA

NOWOŻYTNA TYPIZACJA PAŃSTW

Współcześnie spotyka się kilka metod typizacji państw, Różnią się one zastosowanymi kryteriami podziału.

1. PODZIAŁ PAŃSTW ZE WZGLĘDU NA FORMĘ PAŃSTWA:

• Monarchia

• Republika

Ten podział wywodzi się jeszcze od Nicollo Machiavelligo i w jego czasach miał największe uzasadnienie.

W monarchiach pełnię władzy sprawował Król, w republikach zaś jakiś podmiot zbiorowy
( np. Signoria w Wenecji, czy Parlament w Anglii)

Z czasem wraz z pojawieniem się istotnych różnic w ramach tych ustrojów zaczęto dokonywać dalszych podziałów w tej klasyfikacji.

MONARCHIĘ podzielono na:

1. MONARCHIE ABSOLUTNE - król sprawował pełnię władzy

2. MONARCHIE KONSTYTUCYJNE - zakres władzy króla wyznaczony był przez konstytucje

REPUBLIKI podzielono na:

1. REPUBLIKI PREZYDENCKIE - najistotniejszym organem władzy państwowej był prezydent

2. REPULIKI PARLAMENTARNE - rola głowy państwa była ograniczona więcej władzy posiadał parlament.

Przy czym republikę zawsze traktowano jako bardziej demokratyczną formę władzy.

Suwerenem był w nich od początku XIX wieku zawsze naród (lud).

W monarchiach nie było to regułą. Współcześnie podział na monarchie i republiki utracił polityczne znaczenie. Nic nie mówi o sposobie sprawowania władzy. Wskazuje jednak na to czy głową państwa jest monarcha czy prezydent.

Współczesne monarchie europejskie:

Wielka Brytania

Dania Norwegia Szwecja - skandynawia

Belgia Holandia Luksemburg - benelux

Hiszpania Andora Monako Lichtenstein - księstwa

Pozostałe państwa to republiki.

1. PODZIAŁ PAŃSTW ZE WZGLĘDU NA STRUKTURĘ

• Państwa jednolite ( unitarne)

• Państwa złożone ( federacje)

PAŃSTWA UNITARNE

1. Jednolite obywatelstwo - nie istnieje odrębne obywatelstwo jakiejkolwiek części składowej państwa

2. Jednolity system prawny:

• prawo jest stanowione na szczeblu centralnym państwa

• na całym obszarze państwa obowiązują te same przepisy prawa

• wydawanie aktów prawa miejscowego przez organy lokalne ( jest to jednak zawsze czynione na podstawie i w granicach określonych przez prawo ogólnokrajowe)

• istnienie stałej lub czasowej regulacji specjalnej dla jakiejś strefy terytorialnej ( autonomia religijna, narodowościowa terytorialna lub stan specjalny)

• Jednolite zasady organizacji aparatu państwowego

• oparcie organizacji i struktury aparatu administracyjnego na tych samych określonych centralnie zasadach

• istnienie zależności organów lokalnych od centralnych

Współcześnie we wszystkich państwach jednolitych dopuszcza się daleko idącą decentralizację, polegającą na wykonywaniu pewnych funkcji państwa przez organy lokalne np. SAMORZĄD, czyli samodzielne wykonywanie pewnych funkcji państwa przez organy wybierane przez obywateli.

SAMORZĄD:

1. ZAKŁADOWY - obywatele realizujący pewne cele np. samorząd uniwersytecki.

2. KORPORACYJNY - obywatele wykonujący pewien zawód np. samorząd lekarski

3. TERYTORIALNY - obywatele zamieszkujący pewne terytorium np. samorząd gminny.

Najbardziej zdecentralizowaną formą realizacji funkcji państwa dopuszczalną w państwach jednolitych jest AUTONOMIA TERYTORIALNA - polega ona na ustanowieniu, na pewnym obszarze odrębnego organu o charakterze ustawodawczym, stanowiącego własne prawo dla tego terytorium, ale:

• Autonomia jest zawsze tworzona (nadawana) przez organ centralny

• Prawo jest tworzone na podstawie upoważnienia normy ogólnokrajowej

• Autonomia nie dysponuje suwerennością

Do państw unitarnych mocno zdecentralizowanych należą:

Hiszpania i Wielka Brytania.

FEDERACJE

Charakteryzują się trzema cechami:

1. Dualizm obywatelstwa - istnienie odrębnego obywatelstwa całego państwa i jego części składowych. W konsekwencji obywatele państw federalnych mogą mieć nieco inny status w zależności od tego, w której części składowej zamieszkują.

2. Dualizm systemu prawnego - na jednym obszarze istnieją dwa systemy prawne:

• prawo stanowione przez organy federalne

• prawo stanowione przez organy części składowej

Konsekwencją jest konieczność stworzenia norm kompetencyjnych rozstrzygających, jakie sprawy znajdują się w gestii ustawodawstwa federalnego a jakie lokalnego.

Konieczne jest też powołanie organu rozstrzygającego spory w tym względzie.

3. Dualizm aparatu państwowego

Istnienie niezależnych od siebie hierarchicznie, organizacyjnie i kompetencyjnie organów federalnych i części składowych

ZASADY OKREŚLAJĄCE WZAJEMNE RELACJE POMIĘDZY FEDERACJĄ I JEJ CZĘŚCIAMI SKŁADOWYMI

1. Domniemanie kompetencji części składowych

• Konstytucja określa, do czego są uprawnione organy federalne

• Wykonywanie pozostałych funkcji państwa jest zastrzeżone dla organów części składowych

• Domniemanie kompetencji federacji

• Konstytucja określa, do czego uprawnione są organy części składowych

• Wykonywanie pozostałych funkcji państwa jest zastrzeżone dla organów federalnych

Europejskie państwa federalne:

Szwajcaria, Niemcy, Austria, Belgia, Bośnia i Hercegowina, Rosja

Pozostałe państwa to unitarne.

Wykład 2 - 14.11.2009r.

I. ZASADA AUTONOMII

1. W ujęciu dogmatycznym

• Części składowe federacji dysponują własną suwerennością

W konsekwencji te części składowe (ich organy) posiadają własne niezależne od federacji kompetencje.

2. W ujęciu normatywnym

• Kompetencje części składowych wynikają bezpośrednio z konstytucji federalnej ( ona wyznacza ich zakres i je chroni)

W konsekwencji organy federalne nie maja wpływu na zakres i sposób realizacji kompetencji części składowych federacji.

2. ZASADA PARTYCYPACJI (uczestnictwa)

• Części składowe maja zagwarantowane w konstytucji federalnej udział w sprawowaniu władzy

Typowe rozwiązania w tym względzie:

• Reprezentantem części składowych na poziomie federacji jest II Izba Parlamentarna, czyli Senat.

- w ten sposób części składowe maja wpływ na ustawodawstwo federalne

• Części składowe maja tez zagwarantowany wpływ na zmianę konstytucji federalnej.

KONFEDERACJE ( związki państw)

• Twory państwowe mające niektóre tylko organy wspólne jako niezależne państwo

Klasyczny przykład: Austro - Węgry - miały wspólnego monarchę oraz trzy ministerstwa: spraw zagranicznych, wojny i finansów.

Założenie teoretyczne: czech charakterystyczna jest to ze SUWERENNOSCIA dysponują jedynie państwa wchodzące w skład konfederacji a nie ona sama.

Obecnie niektórzy autorzy biorą pod uwagę: Bosinię i Hercegowinę, Serbie i Czarnogórę i Unie Europejska.

PODZIAŁ PAŃSTW ZE WZGLĘDU NA REŻIM

1. DEMOKRATYCZNE

Definicja Abraham Lincolna - demokracja to władza ludu sprawowana przez lud i dla ludu.

Władza ludu - lud jest suwerenem

Przez lud - nie może być traktowany federalnie, musi mieć zagwarantowany faktyczny wpływ na władzę

Dla ludu - rząd musi być sprawowany la dobra ludu

Obecnie podkreśla się pewne istotne elementy:

1. Zasady

2. Cechy

3. Gwarancje ustrojowe

1.ZASADY

Indywidualizm

Demokracja to ustrój gdzie dobrem najważniejszym jest dobro jednostki ( człowieka)

Liberalizm

Człowiek sam określa dobro i dąży do jego urzeczywistnienia

Egalitaryzm

Status przysługujący każdej jednostce, nikt nie może być wykluczony

Po czym poznać demokracje??

Cechy:

• Respekt la praw człowieka ( gwarancja równości i wolności)

• Praworządność ( prawo stoi ponad wola jednostki, jak i władzy)

Gwarancje ustrojowe:

Mechanizmy sprawowania władzy, które są tak skonstruowane by nikt, żadna jednostka ani organizacja społeczna nie zgromadziły w jednym raku nadmiaru władzy- by nie mogli naruszać wyżej wymienionych wartości realizując swoje partykularne interesy.

1. Zagwarantowanie szerokich możliwości wypowiadania się społeczeństwa w sprawach publicznych ( instytucje przedstawicielskie, wolne wybory, referendum, partie polityczne, stowarzyszenia, związki zawodowe, zgromadzenia,)

2. Możliwość kontrolowania i wymiany rządzących ( pluralizm polityczny, legalność opozycji, wybory jako element wymiany elit władzy, istnienie niezależnych organów kontroli (NIK,) wolne i niezależne media)

3. Podział władzy - żadne ugrupowanie nie jest w stanie???????????????????????????????. Kompetencje organów są tak podobierane by wzajemnie ze sobą konkurowały ograniczając się i hamując.

Równowagę polityczna osiąga się w państwie demokratycznym dzięki odpowiednim ukształtowaniom relacji pomiędzy organami → SYSTEM RZADOW

SYSTEM RZĄDOW:

1. System prezydencjalny

• Klasyczny system prezydencki

• System semi - prezydencki ( Portugalia, Finlandia)

• System parlamentarno - gabinetowy

• Klasyczny system parlamentarno - gabinetowy

• System zracjonalizowany

PAŃSTWA AUTOKRATYCZNE

1. Kolektywizm

Cechy:

- ponad dobro jednostki stawia się dobro wspólne państwa, ideały

Utrzymuje się ze jednostka realizuje swój jednostkowy interes poprzez osiągniecie dobra wspólnego.

- najpierw to dobro musi być zrealizowane, aby jednostka była szczęśliwa

2. Autokratyzm

- rządzący prowadza społeczeństwo do osiągnięcia dobra wspólnego ( określa jak jednostka powinna żyć, co jest dla niej dobre) - w ten sposób rządzący sprawuje władzę samodzielnie.

Z greckiego „ auto” - samodzielnie

Z greckiego „ krates” - rządzić

DWA WARIANTY PAŃSTWA AUTOKRATYCZNEGO:

1. Państwa autorytarne - autorytet to ktoś, kto jest mądrzejszy od nas, kogo powinniśmy słuchać. Państwo autokratyczne ma swojego przywódcę, dzięki uznaniu obywateli.

CECHY

• Przywódca sprawuje większą władzę, niż wynika to z kompetencji organu

- Sprawuje władzę nie podlegając społeczeństwu tylko przywódcy - rekrutuje na stanowisko w drodze????

• Ograniczenie praw jednostki

- natomiast ten, kto się władzy nie naraża może cieszyć się względną wolnością osobistą; nie musi być, „przeciw” ale wcale nie trzeba być „za”

• Rządzący stoją ponad prawem

- posługują się nim jako instrumentem do sprawowania władzy

- mogą je dowolnie zmieniać

- wykorzystywać do zwalczania opozycji

- uciekają się do metod poza prawnych

• Rządzący zawsze opiera się na jednej warstwie społeczeństwa

- przed wojną - ziemiaństwo, wielcy właściciele przemysłowi

- obecnie - biurokracja partyjna

- rządzący chronią interesy tej warstwy, w zamian ona utrzymuje ich przy władzy zasila ich grono.

PRZYKŁAD PAŃSTWA AUTOKRATYCZNEGO:

Białoruś, Kazachstan, Azerbejdżan, Uzbekistan, Turkmenistan, Syria, Libia, Egipt, większość państw afrykańskich - z wyjąłem RPA.

2. PAŃSTWA TOTALITARNE

Z Włoskiego „ totalitaro” - faszysta

Giovani Gentiale twierdził, iż państwo powinno być wszechobecne i ma zawłaszczyć wszystkie dziedziny życia społecznego.

Lo stato totalitarno - państwo totalitarne.

- państwo gdzie władzą nie szanuje wolności.

Po II wojnie światowej pojęcie to zaczęło wykorzystywać łącząc cechy faszyzmu i komunizmu.

RÓŻNICE PAŃSTW AUROKTATYCZNYCH I PAŃSTW TOTALITARNYCH

Państwo totalitarne to skrajna forma państwa autokratycznego

PAŃSTW TOTALITARNE	PAŃSTWO AUTOKRATYCZNE
1. żąda od wszystkich obywateli aktywnego poparcia władzy. Trzeba być „za”!! 2. Chce kontrolować wszystko	1. Akceptuje bierną postawę społeczna, wystarczy, że obywatel publicznie nie sprzeciwia się władzy 2. Nie ingeruje w życie prywatne obywateli

Wykład 3

PODSTAWOWE INSTYTUCJE USTROJU POLITYCZNEGO

1. PARLAMENT

1. WYZNACZNIK PARTII POLITYCZNYCH

• Charakter przedstawicielski

Jest wybierany przez suwenera, reprezentuje naród, w konsekwencji odzwierciedla układ sił politycznych w społeczeństwie. Dzięki temu stanowi forum artykulacji i uzgadniania istniejących w społeczeństwie interesów i poglądów.

Walka polityczna toczy się w parlamencie a nie na ulicy. Jednocześnie wpływ poszczególnych interesów i opinii zależą od woli społeczeństwa.

2. STRUKTURA PARLAMENTU

Bikameralizm a monokameralizm

BIKAMERALIZM - parlament składa się z dwóch Izb ( dwuizbowość)

MONOKAMERALIZM - parlament ma charakter jednoizbowy

Historycznie pierwszy był bikameralizm. Podział na izby odzwierciedlał podziały społeczne w społeczeństwach feudalnych.

IZBA WYŻSZA - arystokraci

IZBA NIŻSZA - lud

Wraz ze zmianami społecznymi w XIX wieku taki podział utracił jakiś sens. Obecnie Izba Wyższa zachowała charakter arystokratyczny jedynie w Wielkiej Brytanii.

Określeni Izba Wyższa zastąpiono określeniem Izba Druga.

UZASADNIENIE BIKAMERALIZMU WSPÓŁCZEŚNIE:

1. Federacyjny charakter państwa ( izba druga reprezentuje części składowe federacji)

2. Reprezentacja interesów partykularnych ( lokalnych, branżowych)

3. Koncepcja „ Izby refleksji” izba druga jako hamulce dla zapędów izby pierwszej.

4. Wynik kompromisu politycznego

5. Tradycja

Wybór koncepcji uzasadnienia determinuje tryb wybierania członków izby drugiej:

- wybór przez organy lokalne

- nominacja przez głowę państwa

- wybory powszechne, ale podwyższenie kryteriów wyboru ( np. wiek)

DWA MODELE PARLAMENTU:

1. Bikameralizm równoprawny

2. Bikameralizm nie równoprawny

W zależności od tego czy Izby są sobie równe pod względem uprawnień czy też nie. Pierwszy model nie równoprawny.

Izba Pierwsza uprzywilejowana:

• W zakresie ustawodawstwa

• W zakresie wpływu na rząd ( Polska)

• Wpływu na obsadzanie innych organów państwowych.

Izba Druga jest zazwyczaj mniej liczna (polska)

MODEL RÓWNOPRAWNY JEDYNIE:

• Belgia

• Italia

• Japonia

I to też tylko „mniej więcej”

CIEKAWOSTKA: w USA Izba Druga ( Senat) ma szersze kompetencje niż Izba Pierwsza ( Izba Reprezentantów)

Wprowadzanie monokameralizm było zazwyczaj uzasadniane chęcią demokratyzacji systemu rządów i oszczędnościami.

Znajduje się częściej w programach partii lewicowych i liberalnych niż prawicowych.

W EUROPIE:

1. Państwa skandynawskie nie mają Izby Drugiej

3. KADENCJA PARLAMENTU

Izba Pierwsza - od 2 do 4 lat

Izba Wyższa - zazwyczaj 4 lub 5 lat

KRÓTKA KADENCJA - lepsze odzwierciedlenie preferencji wyborców, ale mniejsza stabilność systemu politycznego i wzmocnienie znaczenia biurokracji.

DŁUGA KADENCJA - stabilizacja kosztem odzwierciedlenia preferencji społeczeństwa

SKRÓCENIE KADENCJI:

Standard - samo-rozwiązanie.

Rozwiązanie przez głowę państwa:

• Uznaniowe - Wielka Brytania, Francja

• Warunkowe - Polska

• Brak możliwości rozwiązania - Niemcy

IZBA DRUGA:

Zazwyczaj brak kadencji organu - Izba obraduje parlamentarnie a co jakiś czas wymienia się część składu (1/2 lub 1/3), kadencje maja, zatem jedynie członkowie Izby.

Kadencja równa kadencji Izby Pierwszej - rzadko np. Polska, Belgia, Argentyna.

Wielko Brytania - brak kadencji Izby Lordów, Lordowie są nominowani dożywotnio.


4. TRYB PRACY:

SESJE A ZASADA PERMANENCJI

SESJA - okres w ramach kadencji, kiedy parlament może zbierać się na posiedzenia.

Od 1 do 4 sesji w roku.

Kiedyś kwestia bardzo istotna - determinowała zakres kontroli władzy wykonawczej.

Aktualnie - małe znaczenia polityczne - łączna długość trwania sesji zbliża się do pełnego roku.

Stąd niektóre państwa zrezygnowały z sesji i wprowadziły zasadę PERMANENCJI PRAC PARLAMENTU. Parlament może zbierać się na posiedzenia w każdym momencie trwania kadencji tak np. Polska, Niemcy.

5. ORGANIZACJA WEWNĄTRZ PARLAMENTU.

Wyróżnia się:

1. Organy pomocnicze

2. Organy kierownicze

ORGANY KIEROWNICZE - mogą być wybierane na okres kadencji lub sesji ( rzadko kilka sesji).

Mogą mieć charakter

↓ ↓

Jednoosobowy Kolegialny

Sposób wyboru jest aktualnie polityczny - o wyborze decyduje układ sił w parlamencie.

W państwach monarchicznych występuje czasami jakaś forma współuczestnictwa głowy państwa, ( ale są to dzisiaj jedynie akty o charakterze formalnym).

Przewodniczący Izb pełnią często pewne istotne pozaparlamentarne funkcje konstytucyjne

( np. w republikach często zastępują głowę państwa).

Ale najważniejszy jest ich wpływ na działania Izby. Są kraje gdzie przewodniczący Izb są PRZYWÓDCAMI POLITYCZNYMI (USA).

Są takie kraje gdzie przewodniczący po wyborze starają się być NEUTRALNI ( Wielka Brytania).

ORGANY POMOCNICZE

Najważniejsze:

Organy grupujące parlamentarnych przywódców politycznych tzw. Konferencje przewodniczących lub konwenty seniorów.

Mogą mieć charakter tak formalnych organów ( Polska, Francja, Niemcy) jak i nieformalnych spotkań, zawsze jednak ich znaczenie jest bardzo duże.

KOMISJE PARLAMENTARNE

↓ ↓ ↓

NIEWYSPECJALIZOWANE RESORTOWE PROBLEMOWE

KOMISJE

↓ ↓

STAŁE NADZWYCZAJNE

FUNKCJE KOMISJI

Odpowiadają kompetencjom parlamentu, zazwyczaj:

• Opiniodawcza - dotyczy funkcji ustawodawczej

• Kontrolna - dotyczy kontroli nad rządem. W tym względzie posiada 3 uprawnienia:

- Prawo zadania informacji

- prawo żądanie obecności

- prawo żądania wysłuchania

W USA komisje mają prawo przeprowadzać przesłuchania.

W europie ostatnio tworzy się specjalne komisje mające uprawnienia śledcze i również mające przeprowadzać przesłuchania.

6. FUNKCJE PARLAMENTU

Wyróżnia się 3 funkcje:

1. Ustawodawcza

2. Kontrolna

3. Kreacyjna

FUNKCJA USTAWODAWCZA

Historycznie pierwotna: związana z powstaniem parlamentu. Monarchowie zwoływali pierwsze parlamenty by uzyskać zgodę na nałożenie nowych podatków. Z czasem kompetencje parlamentów poszerzono.

Wprowadzono pojęcie tzw. KLAUZULI WŁASNOŚCI. Zgody parlamentu wymagają wszelkie akty ograniczające własność ( w tym nakładające podatki).

Następny krok KLAUZULI WOLNOŚCI, ograniczenia wolności obywateli wymagają aktu parlamentu.

W końcu trzecia klauzula, KLAUZULA USTROJOWA - akty określające podstawowe zasady organizacji i funkcjonowania aparaty państwowego też wymagają formy ustawy.

W tez sposób wprowadzono tzw. MINIMUM USTAWODAWCZE

WŁASNOŚC ------- WOLNOŚĆ ------- USTRÓJ

W praktyce w formie ustawy reguluje się jednak znacznie więcej materii.

DWA MODELE:

1. Zasada OMNIPOTENCJI ustawodawczej

2. Zasada ENUMERACJI materii ustawowych

OMNIPOTENCJA - w formie ustawy można uregulować każdą materię, np. Wielka Brytania, Niemcy, Polska.

ENUMERACJA - w formie ustawy można uregulować tylko to, co jest wyraźnie określone jako materia ustawowa np. USA, Francja.

Najistotniejsza politycznie kwestia

Zakres ingerencji władzy wykonawczej

1. Ustawodawstwo delegowane

2. Wpływ na proces ustawodawczy w parlamencie

3. Akty wykonawcze do ustaw

USTAWODAWSTWO DELEGOWANE - wydawanie przez organy władzy wykonawczej aktów o mocy ustawy. A zatem są one równe ustawą - mogą je zmieniać.

Delegacja może mieć charakter KONSTYTUCYJNY bądź USTAWOWY. Zazwyczaj delegacja wydawana jest na okres między-sesyjny lub stanu wyższej konieczności. Nazwy katów delegowanych są różne:

• ???

• Dekrety

• Rozporządzenia i macą ustawy

WPŁYW WŁADZY WYKONAWCZEJ NA PROCES USTAWODAWCZY W PARLAMENCIE:

Metody:

• Inicjatywa ustawodawcza

• Szczególny tryb uchwalania przedłożeń rządowych

• Zatwierdzanie ustaw przez głowę państwa ( tzw. Prawo veta)

INICJATYWA USTAWODAWCZA

Rządy mają aparat urzędniczy zdolny do przygotowania fachowych projektów, maja też lepsze rozeznanie, co do potrzeb.

Efekt: aktualnie ok. 90% przedłożeń rządowych pochodzi od rządów.

SZCZEGÓLNY TRYB PRZEDŁOŻEŃ RZĄDOWYCH:

Tryb pilny, możliwość powiązania uchwalania ustawy z wotum zaufania dla rządu ( groźba rozwiązania parlamentu)

ZATWIERDZANIE USTAW PRZEZ GŁOWĘ PAŃSTWA

Charakter:

• Absolutny - nie można przełamać Wielka Brytania

• Zawierzający - można przełamać USA, Polska 2/3/ i 3/5 większości głosów

AKTY WYKONAWCZE DO USTAW

Akty rangi podstawowej - muszą być zgodne z ustawami. Są efektem wzrostu funkcji regulacyjnej państwa.

Aktualnie rzadko, który akt parlamentu ma charakter zupełny - akty wykonawcze są regułą.

Reasumując kwestię wpływu władzy państwowej na proces ustawodawczy w parlamencie od początku XX wieku jest wyraźna tendencja stałego wzrostu tego wpływu ( w konsekwencji parlamenty stopniowo tracą na znaczeniu, a organy władzy państwowej zyskują).

FUNKCJA KONTROLNA

Polega na monitorowaniu i korygowaniu sposobu sprawowania władzy przez rząd. Wraz ze wzrostem znaczenia rządu staje się coraz ważniejsza.

TYPOWE INSTRUMENTY KONTROLNE

Cały parlament:

• Debata nad polityką rządu w danej dziedzinie

• Debata budżetowa i debata nad sprawozdaniem z wykonania budżetu przez rząd

• Debata nad wdrożonym przez rząd projektem ustawy

KOMISJE PARLAMENTARNE - PRAWA

• Prawo żądania informacji

• Prawo zadania obecności

• Prawo żądania wysłuchania

POSZCZEGÓLNI PRZEDSTAWICIELE

• Interpelacje

• Zapytanie poselskie

W systemach parlamentarno - gabinetowych istnieje szczególna forma kontroli w postaci współuczestnictwa w powoływaniu i odwoływaniu rządu:

• Wotum zaufania

• Wotum nieufności

Z jednej strony daje to parlamentowi instrumenty do wymożenia na rządzie prowadzenia odpowiedniej polityki. Z drugiej strony uzależnia parlament od rządu poprzez personalne i polityczne powiązanie większości parlamentarnej z rządem.

FUNKCJA KREACYJNA

Obsadzenie składu innych organów państwa.

Zazwyczaj sądy konstytutywne. Trybunały stanu, organy kontroli państwowej. Daje to parlamentowi pośredni wpływ na wykonywanie władzy przez te organy.

Wykład IV

7. WYBORY PARLAMENTARNE

Decydują o tym, kto sprawuje władzę.

Sposób ich przeprowadzenia ma kolosalny wpływ na sposób ukształtowania sceny politycznej.

SYSTEMY WYBORCZE:

1. Większościowy

• Większość względna

• Większość bezwzględna

• System mieszany

• Większościowo-proporcjonalny

3.Proporcjonalny ( wiele wariantów)

SYSTEM WIĘKSZOŚCI WZGLĘDNEJ

Zwycięzca bierze wszystko


Mandat zdobywa ten kandydat, który uzyskał najwięcej głosów:

1. 8

2. 10

3. 12 mandat zdobywa kandydat C.

4. 5

W konsekwencji szansę zdobycia mandatu mają tylko większe partie.

Po długotrwałym stosowaniu tego systemu wykształca się system dwupartyjny np. Wielka Brytana USA

Podstawowa wada - może okazać się ze partie, której kandydaci w skali kraju zdobyli większość głosów wyborców jednak przegra wybory

SYSTEM WIĘKSZOŚCI BEZWZGLĘDNEJ

Wybory w dwóch turach

Mandat zdobywa ten kandydat, który uzyskał ponad połowę głosów › 50 %

Jeżeli żaden kandydat nie uzyska takiej liczby głosów to konieczna jest druga tura wyborów.

Takie wybory odbywają się we Francji

Druga tura wyborów odbywa się zgodnie z systemem większości względnej.

Po pierwszej turze kandydaci o słabym poparciu wycofują się przerzucając swoje głosy na tych, którzy mają większe szanse.



A. 8

B. 10 B. 18 mandat ma B

C. 12 II tura C. 17

D. 5

Takie wybory doprowadzają z czasem do ukształtowania się systemu dwublokowego.

Tracą na tym partie skrajne, z którymi nikt nie chce wchodzić w koalicje

Jak widać z powyższego większościowe systemy wyborcze mają bardzo silny wpływ na scenę polityczną.

Systemy te wspierają większe ugrupowania kosztem mniejszych

PLUSY:

Ułatwienie tworzenia rządu a przez to stabilizacja polityczna państwa

MINUSY:

Brak odzwierciedlenia w parlamencie poglądów politycznych obywateli.

SYSTEM PROPORCJONALNY

Cecha charakterystyczna:

Głosuje się na partie polityczne nie na pojedynczych kandydatów.

Partia dostaje tyle procent miejsc w parlamencie ile procent wyborców na nią głosowało.

X% głosów ↔X% mandatów

Liczbę głosów uzyskanych przez partię w okręgu dzielimy przez kolejne liczby całkowite.

A zatem gdyby w wyborach startowały 4 partie, wyniki byłyby następujące:

WYNIK GŁOSOWANIA W OKRĘGU
	LICZBA GŁOSÓW	PROCENT GŁOSÓW	LICZNE MANDATÓW	PROCEN MANDATÓW
A	08	22.8%	2	20%
B	10	28,5%	3	30%
C	12	34,3%	4	40%
D	05	14,2%	5	10%

Liczba miejsc zależy od liczby mandatów w danym okręgu wyborczym.

SKUTEK POLITYCZNY:

Rozdrobnienie parlamentu ( kilkanaście partii politycznych w parlamencie). By ich liczbę ograniczyć stosuje się specjalne metody przeliczania głosów na mandaty oraz tzw. Progi zaporowe ( dzięki temu do parlamentu wchodzi jakieś 6 - 8 partii).

Aktualne najbardziej popularny SYSTEM d`HONDTA

Parlament jednak i tak jest rozdrobniony i dla stworzenia stabilnego rządu konieczne jest tworzenie KOALICJI PARTYJNYCH.

SYSTEM MIESZANY

Połowę mandatów obsadza się w okręgu jedno-mandatowym zgodnie z systemem większościowym, drugą połowę w okręgach wielo-mandatowych zgodnie z systemem proporcjonalnym.

EFEKT POLITYCZNY:

System wielopartyjny (3-5partii), ale z partiami dominującymi - tak np. jest w Niemczech.

WNIOSKI:

Czym system wyborczy bardziej większościowy tym bardziej wzmacnia duże ugrupowanie

Czym system wyborczy bardziej proporcjonalny tym bardziej wzmacnia małe ugrupowania.

Wybór systemu wyborczego to w istocie wybór pomiędzy dwiema wartościami:

• Stabilności rządów

• Pluralizmu politycznego

II WŁADZA WYKONAWCZA

WŁADZA WYKONAWCZA:

1. Model jednoczłonowy

• Prezydent - USA i Ameryka łacińska

• Model dwuczłonowy

• Monarcha + rząd

• Prezydent + rząd - reszta świata

1. GŁOWA PAŃSTWA

Określenie wywodzące się z koncepcji organicznej państwa.

MODELE

• Monarchia

• Prezydent

• Kolegialna głowa państwa ( aktualnie nie występuje)

MONARCHA

Pierwotnie najpopularniejsza postać głowy państwa

Tendencje:

1. Stopniowy zanik monarchii na rzecz republiki

2. Stopniowa erozja władzy monarchy

Ad 1. Monarchie pozostają tam gdzie przemagany ustrojowe mają charakter ewolucyjny. Rewolucje społeczne i powstawanie nowych państw prowadzi do upadku monarchii.

Ad. 2.

Monarchia absolutna

( pełna władza w rękach monarchy)

↓

Monarchia ograniczona

( władzę nadal sprawuje monarcha, ale w zakresie określonym przez konstytucję)

↓

Monarchia parlamentarna

( neutralizacja władzy monarchy - władzę sprawuje parlament i rząd)

Aktualnie w Europie występuje wyłącznie monarchia parlamentarna „ król panuje, ale nie rządzi”.

Wpływy polityczne monarchy nie wynikają z jego kompetencji a z przywiązania społeczeństwa lub osobistego charakteru.

Przypomnijmy:

Współczesne Europejskie monarchie to:

Wielka Brytania, Norwegia, Szwecja, Belgia, Holandia, Lichtenstein, Luksemburg, Hiszpania, Andora, Monako.

PREZYDENT

Wymyślony w USA w XVIII wieku w celu uniknięcia monarchistycznego ustroju

( Waszyngton)

Następnie zaadoptowany w Europie jako głowa państwa w przypadku rezygnacji z monarchii.

CECHY CHARAKTERYSTYCZNE PREZYDENTURY AMERYKAŃSKIEJ

• Wybierany w wyborach powszechnych

• Nieodpowiedzialny przed parlamentem

• Jest jednocześnie głową państwa i rządem USA

CECHY CHARAKTERYSTYCZNE PREZYDENTURY EUROPEJSKIEJ

Zastępuje monarchię, zatem:

• Nie odpowiada przed parlamentem

• Obok niego istnieje przed parlamentem rząd

DWA MODELE EUROPEJSKIEJ PREZYDENTURY:

• Władzy neutralnej

• Władzy regulującej

Prezydent o władzy neutralnej - prezydent zajmuje pozycję analogicznie jak w monarchii

Parlament. Nie ma nie zależnych od innych organów kompetencji. Pełni jedynie funkcje ceremonialne.

Cecha charakterystyczna:

Jest zazwyczaj wybierany przez parlament

W Polsce było tak pod rządami Konstytucji Marcowej.

WSPÓŁCZEŚNIE:

Niemcy, Austria, Irlandia, Islandia, Litwa, Łotwa, Estonia, Czechy, Słowacja, Węgry, Italia, Grecja, Cypr, Malta, Słowenia.

Prezydent o władzy regulującej - prezydent zajmuje pozycję podobną do pozycji monarchy w monarchii ograniczonej.

Posiada własne określone w konstytucji i niezależne od rządu kompetencje (PREROGATYWY)

TYPOWE PREROGATYWY:

Prawo rozwiązania parlamentu

Szerokie uprawnienia w zakresie spraw zagranicznych i bezpieczeństwa państwa

Cecha charakterystyczna:

Jest zazwyczaj wybierany w wyborach powszechnych

Polska - pod rządami Konstytucji Kwietniowej

WSPÓŁCZEŚNIE:

Francja, Portugalia, Finlandia,

WSPÓŁCZEŚNIE POLSKA

- MODEL POŚREDNI -

WYKŁAD 5

RZĄD

„ Może istnieć państwo bez prezydenta, ale nie może istnieć państwo bez rządu”

ZNACZENIA POJĘCIA RZĄD (RZĄDY)

1. Jako całokształt określających mechanizm sprawowania władzy w państwie - a zatem jako synonim ustroju państwowego np. rządy demokratyczne

2. Jako synonim władzy wykonawczej ( egzekutywy) np. rząd USA wysyła wojska do Iraku.

3. Jako konkretny organ państwa ( Rada Ministrów, gabinet) np. rząd Marcinkiewicza

MODELE RZĄDU

Pozycja rządu w systemie organów państwowych zależy od przyjętego systemu sprawowania władzy we państwie.

SYSTEM PREZYDENCKI

USA

Głową państwa i rządu jest jednoosobowo prezydent

Istnieją wprawdzie departamenty a ich szefowie tworzą gabinet, ale prawo podejmowania decyzji jako rząd ma tylko prezydent.

Głos „za” i 7 głosów „przeciw” - głos za przeważa

Departament i stojący na ich czele sekretarze stanowią jedynie aparat urzędniczy prezydenta

Relacje pomiędzy nimi a prezydentem odpowiadają mniej więcej relacjom pomiędzy ministrem i ministerstwem w systemie parlamentarno - gabinetowym

SYSTEM DEPARLAMENTARNY

SZWAJCARIA

Rządem jest organ kolegialny - RADA FEDERACJI

Prezydentem jest zawsze jeden z członków ( radnych) Rady

Istnieją niezależne od Rady deparlamenty, na ich czele stoją zawsze Radni Rady Federacji ( w tym prezydent)

Wszyscy Radni są sobie równi ( decyzje są podejmowane kolegialnie)

Prezydent Federacji w stosunku do Rady ma zasadniczo uprawnienia czysto protokolarne

( przewodniczy jej obradom)

Prezydentem, co roku jest inny Radny Rady Federacji

Radni ( w tym Prezydent Federacji) jako szefowie departamentów realizują zadania powierzone im przez konstytucję i ustawy.

Z formalnego punktu widzenia są w tym względzie niezależni od Rady i nie ponanoszą przed nią za działania deparlamentów.

SYSTEM PARLAMENTARNO - GABINETOWY

WSZYSTKIE KRAJE UNII EUROPEJSKIEJ

CECHY:

1. Istnieją dwa niezależne od siebie organy władzy wykonawczej:

• Głowa państwa i

• Rząd

2. Rząd ma zawsze charakter kolegialny, ale na jego czele stoi odrębny od głowy państwa szef ( Premier. Kanclerz)

3. Istnieją podporządkowane rządowi ministerstwa, na których czele stoją członkowie rządu

4. Rząd prowadzi wspólną politykę

Ministrowie są obowiązani realizować tą politykę w swoim ministerstwie

Ponoszą za to odpowiedzialność przed całym rządem lub jego szefem.

POZYCJA SZEFA RZĄDU

• Kierownik rządu

• Prymus intern pares

KIEROWNIK GABINETU - posiada uprawnienia kierownicze w stosunku do całego rządu jak i di poszczególnych ministrów, może wymusić dymisję ministrów

Jego pozycja względem rządu zbliża się do pozycji prezydenta USA względem władzy wykonawczej np. Wielka Brytania

PRYMUS INTERN PARES - pierwszy wśród równych - reprezentuj rząd, przewodniczy mu i koordynuje pracę ministrów.

Nie ma w stosunku do ministrów szczególnych uprawnień.

Jego pozycja względem rządu zbliża się do pozycji prezydenta Szwajcarii względem Rady Federacji.

WEWNĘTRZNA POZYCJA RZĄDU

Jest bardzo zróżnicowaną w zależności od państwa

Najprostsza - system prezydencki i deparlamentarny

System parlamentarno - gabinetowy

Zasadniczo:

• Premier + ministrowie, ( ale ranga ministrów może być zróżnicowana)

WYRÓŻNIA SIĘ ZASADNICZO:

• Ministrów resortowych

• Ministrów bez teki

Polityczna pozycja ministra zależy z reguły od resortu, którym się zajmuje i od „ układów politycznych”

Zróżnicowanie ministrów rzadki jednak przybiera charakter formalny np. w niektórych krajach istnieje wyodrębniona funkcja wicepremiera

Wyjątkowo spotyka się też rozbudowane struktury rządów w np.: Wielka Brytania i Francja. Gdzie istnieje kila typów ministrów różnej rangi.

Liczba ministrów w rządzie zazwyczaj oscyluje około 15 - 20

UWAGA!!!!

Osobną kwestią jest struktura organu urzędniczego, która współcześnie we wszystkich krajach jest niezmiernie rozbudowana i skomplikowana.

PODZIAŁ RZĄDÓW ZE WZGLĘDU NA ICH OBLICZE POLITYCZNE

1. Rząd jednopartyjny

2. Rząd koalicyjny

3. Rząd pozaparlamentarny

4. Rząd obrony narodowej

5. Rząd mniejszościowy

6. Rząd bloku stronnictwa

RZĄD JEDNOPARTYJNY

Tworzony przez partię, która samodzielnie wygrała wybory. Np. Wielka Brytania

RZĄD BLOKU STRONNICTWA

Tworzony przez partie, które zawarły porozumienie jeszcze przez wyborami ( wspólnie startowały w wyborach) i wygrały je.

RZĄD KOALICYJNY

Tworzony po wyborach przez kilka partii jako konsekwencja tego, że żadna partia nie uzyskała większości w parlamencie.

RZĄD MNIEJSZOŚCIOWY

Tworzony przez partię lub partie, które dysponują większością w parlamencie. Twory się rzadko.

RZĄD POZAPARLAMENTARNY

Tzw. rząd fachowców

Tworzony w sytuacji, gdy partie w parlamencie nie potrafią się porozumieć albo nie chcą wziąć odpowiedzialności za prowadzenie spraw kraju.

RZĄD OBRONY NARODOWEJ

Tworzony przez wszystkie ugrupowania polityczne w parlamencie ze względu na zagrożenia państwa ( tworzy się w czasie wojny)

UKŁAD POLITYCZNY

W rządzie i parlamencie ma bardzo istotny wpływ na siłę samego rządu jak i wpływ poszczególnych jego członków.

FUNKCJA RZĄDU

Zasadniczo działalność rządu obejmuje całokształt zagadnień kierownictwa państwa we wszystkich dziedzinach.

Obowiązuje zasada ze do kompetencji rządu należą wszystkie sprawy nieprzekazane wyraźnie innym organom.

Najistotniejsze ograniczenia:

Zasada praworządności:

• Organy państwowe muszą działać na podstawie i w granicach prawa.

Z politycznego punktu widzenia wyróżnia się trzy wiodące funkcje rządu:

• Funkcja inicjująca - rząd posiada inicjatywę w zakresie podejmowania działań koniecznych dla państwa

• Funkcja administracyjna - rząd gwarantuje bieżące funkcjonowanie rządu

• Funkcja wykonawcza - zadaniem rządu jest wykonanie przyjętych do realizacji działań.

RELACJE RZĄDY Z INNYMI PODMIOTAMI SCENY POLITYCZNEJ

1. Rząd a parlament

2. Rząd a głowa państwa

REALCJE RZĄDU Z PARLAMENTEM

Zależą od przyjętego systemu rządów

• Systemy prezydenckie i deparlamentarny ( USA i Szwajcaria)

• System parlamentarni - gabinetowy

Systemy prezydenckie i deparlamentarny

Cechy:

• Rząd nie ponosi politycznej odpowiedzialności przed parlamentem( nie może przezeń zdymisjonowany)

• Rząd ( władza wykonawcza) nie może doprowadzić do rozwiązania parlamentu

System parlamentarni - gabinetowy

1. Model klasyczny

2. Model zdeformowany

• Wersja parlamentarna

• Wersja zracjonalizowana

MODEL KLASYCZNY

Cechy:

• Rząd ponosi polityczną odpowiedzialność przed parlamentem ( w każdej chwili może być przezeń odwołany)

• Rząd ( władza wykonawcza) może w każdej chwili doprowadzić do rozwiązania parlamentu.

MODEL PARLAMENTARNY

Cechy:

• Rząd ponosi polityczną odpowiedzialność przed parlamentem ( w każdej chwili może być przezeń odwołany)

• Rząd ( władza wykonawcza) nie może w każdej chwili doprowadzić do rozwiązania parlamentu.

MODEL ZRACJONALIZOWANY

• Odpowiedzialność rządu przed parlamentem istnieje, ale jest obwarowana pewnymi warunkami stabilizującymi układ rządowy

• Rząd (władza wykonawcza)może doprowadzić do rozwiązania parlamentu, ale jest to obwarowane pewnymi warunkami

RELACJE RZĄDU Z GŁOWĄ PAŃSTWA

Dotyczy tylko systemu parlamentarno - gabinetowego

Zależą od formy państwa i pozycji głowy państwa:

• Monarchie i republiki z prezydentem o władzy neutralnej

• Republiki z prezydentem władzy regulującej

PRZYKŁADOWE PYTANIA - stare

1. Modele władzy wykonawczej

2. Głowa państwa

3. Monarchia

4. Cechy charakterystyczne prezydentury państwowej

5. Rząd w systemie deparlamenternym

6. Rząd w systemie parlamentarno gabinetowym

7. Pozycja szefa rządu

8. Szef rządu jako prymus paris

9. Wewnętrzna struktura rządu

10. Rząd pozaparlamentarny

11. Pozycja szefa rządu w Anglii, Francji i jego rola

12. Wew. struktura państwa

13. Funkcja rządu

14. Relacje z parlamentem

15. Relacje z głową państwa

- 6 - PRAWO KONSTYTUCYJNE PORÓWNAWCZE

---