Czynniki produkcji

Czynniki produkcji (zasoby):

• praca

• kapitał

• ziemia

Istnieje różnica pomiędzy popytem gospodarstw domowych na dobra konsumpcyjne a popytem przedsiębiorstw na czynniki produkcji.

Gospodarstwa domowe zgłaszają zapotrzebowanie na dobra finalne, dlatego że przynoszą one zadowolenie konsumenta.

Przedsiębiorca kupuje czynniki produkcji mając nadzieję, że za ich pomocą uda mu się coś wyprodukować i uzyskać zysk.

Popyt na czynniki produkcji jest popytem pochodnym. Oznacza to, że przedsiębiorstwo przedsiębiorstwa zainteresowane zyskiem zgłaszają popyt na czynniki, ponieważ służą one do produkcji wyrobów, które zamierzają kupić konsumenci. Wielkość popytu na czynniki produkcji zależy więc od potrzeb konsumentów i od ich popytu na dobra finalne.

Podstawowe pojęcia:

Krańcowy produkt zasobu (marginal produkt) MPr to przyrost całkowitej produkcji otrzymany w wyniku zaangażowania jednej dodatkowej jednostki czynnika produkcji (np. dodatkowego pracownika lub zakup dodatkowej maszyny).

Krańcowy przychód z zasobu MRP stanowi zmianę utargu całkowitego, spowodowaną sprzedażą produkcji wytworzonej przez dodatkową jednostkę zasobu.

Różnica między utargiem krańcowym z produktu MR, a przychodem krańcowym z zasobu MRP polega na tym, że krańcowy przychód z zasobu może nie dotyczyć wzrostu produkcji o jednostkę, ale o kilka jednostek (tak jak w przykładzie z motorynkami na następnej stronie).

Rynek konkurencji doskonałej

W warunkach konkurencji doskonałej krańcowy przychód z zasobu, MRP równa się iloczynowi krańcowego produktu zasobu MPr, czyli odpowiedniej zmiany wielkości produkcji mierzonej w jednostkach naturalnych i ceny dobra P.

Na przykład kiedy firma zatrudnia nowego pracownika, produkcja zwiększa się o 50 motorynek tygodniowo (krańcowy produkt pracy MPr_L wynosi 50 motorynek na tydzień), a krańcowy przychód z pracy równa się MPr_LP czyli 5020=1000

Zgodnie z prawem malejących przychodów, przy zwiększaniu nakładu zasobu jego krańcowy produkt MPr się zmniejsza. Kolejni pracownicy w coraz mniejszym stopniu przyczyniają się do wzrostu produkcji motorynek.

Firma maksymalizując zysk, zwiększa zapotrzebowanie na zasób dotąd, aż przychód krańcowy (MRP=MPrP) z zasobu zrówna się z ceną tego zasobu.

W efekcie linia popytu na zasób D_F pokrywa się z wykresem przychodu krańcowego z zasobu MRP. Zmiany ceny czynnika produkcji są przyczyną ruchów wzdłuż tej linii popytu, a np. zmiany ceny wytwarzanego dobra powodują szoki popytowe (rys. b).

Koszt krańcowy MC wyprodukowania kolejnej porcji dobra jest ceną zasobu (aby wyprodukować więcej dobra należy wykorzystać więcej zasobu i zapłacić za niego tyle ile wynosi jego cena)

(na podstawie Czarny 2002)

P - cena zasobu

F - popyt na zasób

Zmiany zapotrzebowania na zasób mogą następować albo na skutek:

• zmiany zapotrzebowania na produkowane dobro,

• zmiany ceny tego zasobu,

• w długim okresie pod wpływem zmiany technik produkcji stosowanych przez przedsiębiorstwo.

Zmiany ceny czynników produkcji powodują efekt substytucji zasobów.

Efekt substytucji zasobów polega na zastępowaniu zasobu, który podrożał, zasobem względnie taniejącym.

Na przykład kiedy kapitał drożeje, firmy zmieniają metody produkcji, zastępując go względnie tańszą pracą.

Podobnie jeśli koszty pracy są coraz większe (tak jak obecnie w Polsce) przedsiębiorcom bardziej opłaca się poszukiwać metod produkcji jak najmniej pracochłonnych.

Wysoka cena zasobu będąca równocześnie wysokim kosztem krańcowym nie sprzyja zwiększaniu produkcji.

Wniosek: wysokie koszty pracy hamują rozwój gospodarczy.

Konkurencja niedoskonała na rynku produktu

Na rynku konkurencji niedoskonałej przedsiębiorstwo musi obniżyć cenę aby sprzedać więcej.

W takiej sytuacji na przychód krańcowy z zasobu MRP wpływają nie tylko zmiany produkcyjności krańcowej, lecz także zmiany ceny produktu.

Im więcej zasobu przedsiębiorstwo kupuje, tym więcej produkuje, tym bardziej musi obniżyć cenę aby sprzedać produkt.

Krańcowy przychód z produktu danego czynnika jest wyliczany jako iloczyn krańcowego produktu czynnika oraz utargu krańcowego z dodatkowej jednostki produktu uzyskanego dzięki temu czynnikowi:

MPR = MPr*MR

W efekcie przychód krańcowy z zasobu maleje szybciej niż w przypadku konkurencji doskonałej.

(Na podstawie Czarny 2002)

Konkurencja niedoskonała na rynku zasobu

Monopsonistą nazywamy jedynego nabywcę dobra. Na przykład monopsonistą będzie jedyny w okolicy szpital, zatrudniający pielęgniarki.

Wybór techniki produkcji

Technikę (metodę) produkcji opisuje ilościowa kombinacja nakładów czynników produkcji (pracy i kapitału) zużywanych do wytworzenia jednostki wyrobu.

Technikę angażującą stosunkowo dużo kapitału rzeczowego nazywamy techniką kapitałochłonną, zaś technikę zużywającą stosunkowo dużo pracy - techniką pracochłonną.

Ekonomicznie efektywną metodą produkcji jest taka kombinacja czynników, która minimalizuje koszty.

Jednostkowy koszt produkcji (tzn. koszt przeciętny) zależy od wielkości zużycia czynników produkcji (pracy i kapitału) na jednostkę wyrobu oraz od cen tych czynników.

Zagadnienie wyboru technik produkcji angażujących różne ilości pracy i kapitału (technik bardziej pracochłonnych lub bardziej kapitałochłonnych) można przeanalizować na wykresach przedstawiających różne nakłady pracy (L) i kapitału (K) oraz uzyskiwaną wielkość produkcji (I).

Technikę produkcji opisują funkcje produkcji nazywane izokwantami. Każda izokwanta przedstawia różne kombinacje ilościowe pracy i kapitału, tzn. różne techniki produkcji, za pomocą których można wytworzyć produkcję o określonej wielkości. Wyżej położone izokwanty odpowiadają większym rozmiarom produkcji.

Koszty produkcji są przedstawiane jako linie jednakowego kosztu, łączące takie kombinacje pracy i kapitału, które charakteryzują się jednakowym kosztem. Na rysunku (a) są to linie L₀K₀ i L₁K₁.

(na podstawie Próchniak 2002)

Dla każdej wielkości produkcji, tzn. dla każdej izokwanty, najtańsza jest taka technika, którą wyznacza punkt styczności danej izokwanty z najniżej położoną linią kosztu. Na rysunku (a) na izokwancie I₁ jest to punkt A, a na izokwancie I₂ punkt B.

Rysunek (b) pokazuje wpływ wzrostu płac na wybór techniki produkcji w przedsiębiorstwie. Wzrost płac sprawia, że linia kosztu K₁L₁ odchyla się do położenia K₁L₂. Bezpośrednim skutkiem podwyżki płac jest zmniejszenie zatrudnienia z L_B do L_C oraz zwiększenie zasobu kapitału z K_B do K_C.

Przypomnienie:

Produkcyjność krańcowa (krańcowy produkt z zasobu) czynnika to przyrost produkcji uzyskiwany dzięki zwiększeniu o jednostkę nakładów danego czynnika.

Nachylenie izokwanty wyraża stosunek krańcowej produkcyjności (krańcowego produktu z zasobu) dwóch rozważanych czynników (
), a nachylenie linii jednakowego kosztu - relację cen tych czynników (-P_K/P_L).

MPr_K, MPr_L' - krańcowa produkcyjność kapitału i pracy;

P_L - cena pracy; P_K - cena kapitału (stopa procentowa).

Przedsiębiorstwo dążąc do minimalizacji kosztów całkowitych, będzie poszukiwać takiej techniki produkcji, aby:

czyli
.

jeśli:

oznacza to, że opłaca się zmienić technikę produkcji zwiększając udział kapitału, zmniejszając udział pracy

analogicznie jeśli:

opłaca się zmienić technikę produkcji zwiększając udział pracy, zmniejszając udział kapitału.

Optymalna technika:

Rynek pracy a Związki zawodowe

Związki zawodowe stanowią organizacje pracobiorców, broniące ich interesów na rynku pracy.

(na podstawie Czarny 2002)

Związki zawodowe mogą zwiększać popyt na pracę lub zapobiegać jego zmniejszeniu, co powoduje wzrost płac.

Innym sposobem zwiększenia płac jest zmniejszenie przez związki zawodowe podaży pracy, przez np. zwalczanie imigracji, skracanie tygodnia pracy, wcześniejsze emerytury itp. Często zmusza się pracodawcę do zatrudniania wyłącznie członków związku.

Inną metodą jest stosowanie nacisków na podwyższenie płacy minimalnej.

W razie niezgodności stanowisk pracodawcy i związkowców może dojść do strajku. Aby tego uniknąć stosuje się rozmowy trójstronne z udziałem rządu.

Rynek kapitału

Rynek kapitału dzieli się na

• rynek kapitału rzeczowego (hale produkcyjne, maszyny, surowce produkcyjne) oraz usług z nim związanych

• rynek kapitału finansowego (pieniądz, papiery wartościowe) i usług z nim związanych

Nakłady na zachowanie i powiększenie zasobu dóbr kapitałowych nazywamy inwestycjami.

Inwestycje odtworzeniowe pozwalają zachować, a inwestycje netto - powiększyć zasób dóbr kapitałowych.

Inwestycje netto i inwestycje odtworzeniowe stanowią łącznie inwestycje brutto.

Aby przedsiębiorstwo stać było na inwestycje netto konieczny jest kapitał finansowy.

Kapitał finansowy stanowią płynne aktywa, służące finansowaniu produkcji dóbr.

Co się z tym wiąże, w znacznej części kapitał finansowy służy do zakupienia kapitału rzeczowego.

Przedsiębiorstwa mogą zdobyć kapitał finansowy wypracowując zysk lub np. zaciągając kredyt.

Cenę kapitału określa stopa procentowa.

Alternatywą dla kredytu jest emisja papierów wartościowych - najczęściej akcji.

Akcje charakteryzuje kilka parametrów:

• stopa dywidendy czyli iloraz dywidendy i ceny akcji

• stopa zwrotu jest to stosunek sumy dywidendy i zysku kapitałowego do ceny akcji

• relacja cena/zysk (P/E) opisuje stosunek ceny akcji i rocznego zysku księgowego firmy, przypadającego na jedną akcję. Chodzi o porównanie ceny akcji ze zdolnością firmy do wypracowanie zysku.

W przypadku mniejszych przedsiębiorstw coraz popularniejsze staje się uzyskiwanie kapitału dzięki towarzystwom finansowym typu venture capital (kapitał wysokiego ryzyka).

Rynek ziemi

Bogactwa naturalne są udostępniane producentom przez właścicieli tych bogactw. Za rentę dzierżawną, a w przypadku surowców za rentę surowcową lub po prostu odpowiednią cenę oferują je oni przedsiębiorcom, którzy wykorzystują naturalne zasoby w celu osiągnięcia zysku.

Podaż ziemi można traktować jako stałą.

Dlatego o cenie na rynku ziemi decydują pozytywne
i negatywne szoki popytowe.

Przyczyną pozytywnego szoku popytowego może być np. wzrost cen płodów rolnych, negatywnego - spadek ich cen.

(na podstawie Czarny 2002)

Renta ekonomiczna

Renta ekonomiczna stanowi cenę za użytkowanie gruntów i innych zasobów, których oferowana ilość jest stała.

(na podstawie Czarny 2002)

Podział wartości wytworzonych dóbr między właścicieli pracy, kapitału i ziemi nosi nazwę funkcjonalnego podziału dochodów.

U schyłku lat dziewięćdziesiątych XX w. w Stanach Zjednoczonych około 70-80% wszystkich dochodów stanowiły dochody z pracy, pozostałe 20-30% dochody z własności. Analizy statystyczne wykazują, że od początku XX wieku ta proporcja jest zadziwiająco stabilna.

Zasoby ziemi w Polsce (grudzień 1998)

Ziemia	w tys. ha	w %
Ogółem	31269	100
w tym:
Użytki rolne	18570	59,4
Lasy i zadrzewienia	9076	29,0
Wody	832	2,7
Tereny:
komunikacyjne	964	3,1
osiedlowe	1035	3,3
Nieużytki	501	1,6

(na podstawie Czarny 2002)

Zasoby głównych bogactw naturalnych w Polsce (grudzień 1998) -

Kopaliny - zasoby złóż udokumentowanych geologicznie	w mln ton
Ropa naftowa	14
Węgiel kamienny	50 707
Węgiel brunatny	14 065
Rudy cynku i ołowiu	193
Rudy miedzi	2 588
Siarka rodzima	629
Sól kamienna	80 406
Wapienie, margle	17 320

(na podstawie Czarny 2002)

1

(a)

(b)

L_C

L_B

O

K₁

L₂

L₁

L

A

C

B

O

K_A

K_B

K_B

K_C

K₀

K

K

K₁

L_A

L_B

L₀

I₁

I₁

I₂

I₂

L₁

L

B

---