Hubert Świętek

Temat IV- Zagadnienie podmiotowości w Prawie Międzynarodowym

A)Pojęcie podmiotowości w PM:

I Zdolność prawnomiędzynarodowa i zdolność do czynności prawnomiędzynarodowej

* w nauce o SM- społeczność międzynarodowa obejmuje wszystkich aktorów (aktywni) i ogół uczestników (aktywni i pasywni) SM

1) Dyskusja dotycząca podmiotowości:

a) w prawie wew- jednoznaczne wskazanie, kto jest podmiotem, jak ją się nabywa; w PM- brak takiej normy regulującej podmiotowość, normy PM określają prawa i obowiązki, ale nie określają, kto jest podmiotem; podmiotowość to pewien abstrakt, teoria naukowa- termin języka prawniczego, nie prawnego.

*ale w ostatnich latach termin wprowadzany też do języka prawnego- KW o prawie traktató1 1969- „konwencja nie ma zastosowania do umów zawieranych między państwami a innymi podmiotami PM oraz miedzy tymi podmiotami”.

=> wątpliwości, czy tylko państwo (po to podstawowy podmiot, PM reguluje przede wszystkim stosunki między państwami)? Czy wszyscy uczestnicy SM są podmiotami PM?

b) teza, że tylko państwo może być podmiotem PM wynika z identyfikacji suwerenności z podmiotowością, co jest błędne.

c) nie wszyscy uczestnicy są podmiotami- bo nie mają 2 koniecznych warunków (patrz punkt niżej)

2)Pojęcie podmiotowości -posiadanie praw i obowiązków wynikających bezpośrednio z norm PM oraz możliwość bezpośredniego zaciągania obowiązków i nabywania praw.

- podmiot prawa musi legitymować się zdolnością prawną, czyli zdolnością do posiadania praw i obowiązków wynikających z PM (wg Klafkowskiego to wystarcza) oraz zdolnością do czynności prawnych - możliwość bezpośredniego zaciągania praw i obowiązków, co jest związane ze zdolnością do występowanie w stosunkach międzynarodowych;

1. podmiotami PM są tylko państwa, które posiadają międzynarodową zdolność do czynności prawnych, czyli: utrzymania stosunków dyplomatycznych i konsularnych, uczestniczenia w org. m., zawieranie umów, ponoszenie odpowiedzialności międzynarodowej, posiadania własnego obywatelstwa itp. (ważne, bo istnieją twory uznawane za państwa w płaszczyźnie wewnętrznej, np. części federacji, które jednak nie są podmiotami PM, bo nie mogą samodzielnie uczestniczyć w obrocie międzynarodowym)

2. Podmiotowość a suwerenność - podmiotami PM są obecnie nie tylko suwerenne państwa ale także niesuwerenni uczestnicy stosunków międzynarodowych: organizacje międzynarodowe i Stolica Apostolska; Suwerenność nie warunkuje podmiotowości, odgrywa jednak istotną rolę w kwestii jej nabycia i zakresie- Państwa mają podmiotowość pierwotną i pełną, zaś podmioty niesuwerenne mają charakter pochodny i ograniczony, będący rezultatem nadania.

* Układy laterańskie 1929- [patrz teksty źródłowe]- dla zapewnienia niezależności Stolicy Apostolskiej powinno się jej zagwarantować suwerenność na terenie międzynarodowym poprzez utworzenie Państwa Watykańskiego, uznając nad nim suwerenną władzę Stolicy Apostolskiej.

3. Podmiotowość pierwotna i wtórna:

Podmiotowość

PIERWOTNA WTÓRNA podmiotowość państwa powstaje w podmiotowość org. m. jest nadana,

konsekwencji jego utworzenia, jest stworzona przez państwa, które przyznały

następstwem suwerenności, niezależnie od jej zdolność prawną i zdolność do czynności;

czyjejś woli; Tylko państwa są

podmiotami pierwotnymi

(z samego faktu istnienia),

pełnymi i suwerennymi zakres podmiotowości wtórnej jest różny i zależny od stopnia wyposażenia w

zdolność do czynności prawnych

4. Konwencja wiedeńska o prawie traktatów potwierdza istnienie podmiotów PM innych niż państwa w art. 3, gdzie mówi że to że konwencji nie stosuje się do umów zawartych przez inne podmioty PM nie ma wpływu na ich ważność

5. nie wszyscy uczestnicy stosunków międzynarodowy (np. międzynarodowe korporacje, kościoły, osoby fizyczne) są podmiotami PM, gdyż nie posiadają oni zdolności do czynności prawnych w stos. m., oraz przeważnie PM nie reguluje ich stosunków z innymi krajami, lecz prawo wewnętrzne, umowy zawierane przez nich nie są umowami międzynarodowymi, nie podlegają prawu traktatów itp.

6. Podmiotowość a zdolność prawna - sama zdolność prawna (posiadanie praw i obowiązków bezpośrednio wynikających z PM np. obowiązek nie popełniania przestępstw i zbrodni międzynarodowych przez osoby fizyczne) nie wystarcza do nabycia podmiotowości; osoba fizyczna nie jest zdolna do czynności prawnych w stosunkach międzynarodowych co oznacza, że nie jest podmiotem PM. Widomym znakiem podmiotowości są własne organy, których osoby fizyczne i prawne nie mają. *od podmiotów PM należy odróżnić zatem ich beneficjentów (np. dyplomatów lub jeńców wojennych) oraz adresatów norm bez zdolności do działań.

3) Katalog podmiotów PM (mniej niż 500):

- państwa- jedyny podmiot pierwotny, pełny i suwerenny; reszta niepełna (tylko zakres jaki nadają państwa), niesuwerenna i wtórna. (ok. 200)

- OM (ok. 250)

-Stolica Apostolska (poprzez integralne związanie z nią Państwa Watykańskiego)

- Strony wojujące, wspólnoty powstańcze

- terytoria autonomiczne (Antonowicz)- gdy mają jakieś uprawnienia zagraniczne

- niektórzy mówią, że w pewnych wyjątkowych okolicznościach- jednostki.

* podział podmiotów wg Berezowskiego:

a) zorganizowane:

-terytorialne (suwerenne- państwa oraz niesuwerenne- trwałe np. Andora, Monako, WMG i czasowe no strona wojująca, naród walczący o nieopodległość)

- bezterytorialne (OM)

b)niezorganizowane (jednostki)

Zakres treściowy podmiotowości prawnomiędzynarodowej

1) jest różny w stosunku do różnych kategorii podmiotów PM. Najszerszy względem państw, których podmiotowośc obejmuje zdolność do:

a) zawierania umów międzynarodowych

b) utrzymywania stosunków dyplomatycznych i konsularnych

c) uczestniczenia w organizacjach międzynarodowych

d) odwoływania się do pokojowych sposobów załatwiania sporów międzynarodowych

e) przedsiębrania samoobrony

2) Treść podmiotowości innych podmiotów niż państwa określa zasięg jej nadania czy uznania przez inne państwa.

B) Państwo w prawię międzynarodowym

I Trzy elementy państwa: władza najwyższa, terytorium, ludność.

1. Elementy składowe i istota państwa

1. trzy elementy niezbędne do powstania i istnienia państwa: ludność, terytorium i władza najwyższa (suwerenna) (np. w wyroku Mieszanego Trybunału Rozjemczego Pol- Ger w 1929 w spawie Continental- Gesellschaft v. Polska);

• nazbyt szerokie, nie pozwala eliminować tworów, które nie są państwami w rozumieniu PM

Góralczyk- Państwo to suwerenna organizacja terytorialna; Antonowicz- Suwerenna jednostka geopolityczna

2. konwencja z 1933 r. o prawach i obowiązkach państw zawarta w Montevideo na Konferencji Panamerykańskiej (jedyne traktatowe określenie państwa) - czwartym elementem jest zdolność do utrzymywania stosunków z innymi państwami (art. 1);- próba zawężenia definicji, pozwala wyeliminować twory quasi państwowe, bo mogą to robić tylko jednostki suwerenne.

3. wymóg posiadania efektywnego rządu, jako najważniejszego elementu warunkującego istnienie państwa, korzystania z praw i wypełniania obowiązków - np. Polska jako państwo przestała istnieć po rozbiorach mimo istnienia ludności polskiej i terytorium, przyczyną był brak władzy najwyższej; w czasie I i II wojny- była władza najwyższa, mimo że nie było terytorium- zatem było państwo

- na ziemi jest stala ilość ziemi i stała ilość narodów, zatem podstawowym czynnikiem powstawania i znikania państw jest rząd.

4. Znaczenie ludności - wzrasta od czasów przyjęcia zasady samostanowienia; naród jest nosicielem suwerenności, która jest przejawem zwierzchnictwa narodu; państwo jest wyrazem jego woli i interesów. PM przyznaje narodowi prawo do samostanowienia, wymaga jednak od niedookreślonego stopnia zorganizowania.

*Państwo jest fenomenem pierwotnym wobec PM, państwa są twórcami PM, nie odwrotnie. Jednak w trakcie procesu historycznego państwa uznając się wzajemnie i utrzymując ze sobą stosunki wykształcają normę określającą pojęcie państwa. Jest to pojęcie o znaczeniu podstawowym dla PM.

* Termin „państwo w sensie PM” jest o tyle ważny, że odróżnia państwa od np. landów, które nie posiadają uprawnień międzynarodowych, a które są nazywane państwami w prawie wewnętrznym.

*działalność kodyfikacyjna ONZ prowadzi do stopniowego ujednolicenia pojęcia państwa w sensie PM. Komisja PM ONZ nie zdefiniowała tego terminu, ale podkreśliła, że kreślenia „państwo” używa w sensie powszechnie przyjętym w praktyce międzynarodowej.

II. Suwerenność

1. Suwerenność -

a)PM wymaga nie tylko rządu efektywnego czyli niezależnego wewnętrznie, ale i zewnętrznie; niezbędnym warunkiem istnienia państwa jako podmiotu PM jest niezależność i samodzielność występowania w stosunkach międzynarodowych - a ma to miejsce tylko wtedy, gdy państwo jest suwerenne. Istnienie suwerenności jest formalnym kryterium podmiotowości prawno-międzynarodowej. Suwerenność jest to niezależność władzy państwowej od jakiejkolwiek innej.

b)ma wymiar wewnętrzny (zwierzchnictwo terytorialne) i zewnętrzny

c)Ehrlich- samowładność, czyli prawna niezależność od jakichkolwiek czynników zewnętrznych, oraz całowładność- kompetencja normowania wszystkich stosunków wewnątrz państwa.

-d)Góralczyk - nie ma państw niesuwerennych (są terytoria), bo suwerenność jest immanentną cechą państwa, co potwierdza KNZ (zasada suwerennej równości państw, zakaz użycia siły przecie integralności lub niepodległości, zakaz ingerencji w sprawy wewnętrzne). Problem minipaństw- czy są suwerenne? Tak, bo w ONZ.

- Góralczyk- suwerenność to władza najwyższa (niezal od innej) oraz pierwotna- swoich uprawnień nie czerpie z żadnej innej włądzy

- Antonowicz- suwerenność w sensie PM to samodzielność (brak prawnego podporządkowania innym państwom) i ogólna kompetencja w sprawach zagranicznych; pojęciem przeciwstawnym jest podległość.

e)ewolucja znaczenia suwerenności:

*pierwotnie- suwerenność tylko w sensie faktycznym, jej granice były wyznacznikiem siły państwa; dopiero od 1648 stała się funkcją rozwoju PM.

*system westfalski- władca ma władzę najwyższą (niezależną od cesarza czy papieża), całkowitą (prawo do regulowania wszelkich kwestii w swoim kraju), nieograniczona i wyłączna. Oznaczała gromadę równych państww mniemających do dyspozycji żadnych organów wykonawczych i sądowniczych. Była wówczas formułą sprawczą powstania nowożytnej społeczności międzynarodowej i PM. Pojęcie to było jednak wówczas uwikłane w absolutyzm (władza nieznająca ograniczeń- wewnątrz i na zewnątrz), stąd istotnie różnice obecnie, gdy świat się zdemokratyzował, choć absolutystyczne podejście wywarło tak trwałe piętno, że obecnie powoduje nieporozumienia- nadal wiele osób postrzega suwerenność jako dowolność postępowania.

f)- współcześnie suw nie jest już niczym nieograniczoną władzą (podstawowa różnica między dawną a obecną suwerennością)- ograniczenie swobody postępowania (co nie znaczy, że ograniczenia suwerenności, bo ograniczenia te są skutkiem suwerennej decyzji oraz dają nie tylko obowiązki, ale i korzyści) bo:

*rozwój PM w aspekcie przedmiotowym (sprawy wew i zew), który stale zawęża swobodę państw, szczególnie w ugrupowaniach integracyjnych.

*bo rewolucja organizacyjna- znaczny postęp instytucjonalizacji świata- rozwój kompetencji rzeczowych i prawnie wiążących uprawnień decyzyjnych OM, szczególnie integracyjne, praz w mniejszym stopniu sądownictwo międzynarodowe

*bo międzynarodowa ochrona PC (sprawy wew),

*bo współzależności i globalizacja szczególnie w dziedzinach gospodarczych;

- Granicą suwerenności jest suwerenność innych państw, która musi być szanowana, oraz zobowiązania prawnomiędzynarodowe+ stopniowo nowe trendy w pojmowaniu suwerenności, czyniące ją bardziej elastyczną:

* kształtowanie się konstrukcji ius cogens- ogranicza swobodę umów, które muszą być z nią zgodne

*kształtowanie się terminu zbrodni międzynarodowej, w tym masowych naruszeń PC.

* nowe podejście do koncepcji ogólnych zasad prawa, które stają się samodzielnym źródłem prawa, choć ich katalog nie jest sprecyzowany

* zmiana znaczenia zakazu interwencji w sprawy wewnętrzne państwa- z powodu tego, że PM obejmuje coraz więcej kwestii wewnętrznych, których naruszenie daje podstawę do ich dochodzenia. Sprawy wewnętrzne uregulowane w umowie pozostają w sferze wewnętrznej państwa, jednocześnie jednak kontrola nad nimi ulega umiędzynarodowieniu.

=>prowadzą do reinterpretacji klasycznej definicji suwerenności jako całowładności i samowładności.

- jednocześnie nie wszystkie współczesne tendencje powodują osłabienie znaczenia suwerenności- niektóre ją umacniają, np. zasada zakazu użycia siły i groźby, zasada suwerennej równości, w pewnym sensie zasada samostanowienia narodów.

- jednocześnie suwerenność nadal jest podstawą ładu międzynarodowego. Zniknęłaby tylko wraz z państwami. Jest czynnikiem porządkującym ład, zakorzenionym w zwyczajach oraz obecnym w prawie pozytywnym jako zasada suwerennej równości jak również w psychice ludzkiej jako wartość.

* krytyka porządku międzynarodowego opartego na suwerenności- współczesna doktryna PC (szczególnie w Europie- Havel, Geremek- dążenie do budowy ładu, gdzie ochrona PC ma priorytet nad suwerennością- ale obecnie to nierealne, bo konieczna by była na to zgoda suwerennych państw+ kompromitacja idei w Kosowie; idea nieco bardziej realna w Europie, ale doprowadziłaby do rozbicia jedności PM opartego na KNZ. Nie bardzo wiadomo poza tym, jak taki porządek miałby w praktyce wyglądać, jak zasąpiłby obecne funkcje suwerenności i jakie byłyby tego skutki. Na pewno jednym z nich byłoby zlikwidowanie obecnego uniwersalizmu PM- bo dopuszczanoby istnienie tylko państw demokratycznych, a nie efektywnych, czyniąc uznanie konstytutywnym zamiast deklaratoryjnego; innym- PM chroniłoby przede wszystkim PC kosztem pokoju, co mogłoby doprowadzić do jeszcze większego łamania PC), ekologiczne wizje świata, dążenia do podporządkowania ładu światowego walce z terroryzmem, europejska doktryna federalistyczna.

- współcześnie to przede wsyztskim niezależność konstytucyjna- wew i zew (brak podporządkowania wynikającego z ustawy zasadniczej jakimś normom czy organom) oraz zdolność decydowania o zakresie własnych kompetencji (ich przekazywanie nie przekreśla suwerenności) oraz podmiotowość ,czyli zdolność do występowania w stosunkach międzynarodowych.

- Każde państwo może robić wsyztsko, co nie jest zakazane przez normy prawa międzynarodowego wiążące to państwo.

- To wolność, ale nie dowolnośc postępowania. Obecnie bardziej zwraca się uwagę na odpowiedzialność państwa niż na wolnośc jego postępowania. Nie jest to już całowładność (bo PM reguluje zbyt wiele kwestii) i samowładność (bo pewna zależność od OM- szcz. Pozycja RB+ działalność prawotwórcza org wyspecjalizowanych+ prawo europejskie)- zamiast tego niezależność konstytucyjna, zdolność do decydowania, podmiotowość.

g) suwerenność a integracja europejska:

- zamieszanie wynika z pomieszania analizy pojęciowej suwerenności z oceną sytuacji konkretnych państw w różnych układach geopolitycznych.

- z faktu, że grupa państw weszła na drogę ograniczeń w wykonywaniu suwerenności (przekazywanie kompetencji państw instytucjom międzynarodowym) lub rezygnacji z niektórych klasycznych atrybutów suwerenności (np. bicia monety) nie można wprost wyciągać wniosków w sferze pojęciowej, czyli mówić o kryzysie suwerenności. Wnioski te można odnosić tylko do konkretnej sytuacji danych państw.

- jednocześnie jednak sfera pojęciowa też uległa zmianom i część jej tradycyjnych elementów zniknęła.

=> potrzebna jest oddzielna analiza suwerenności w powszechnym PM i analiza sytuacji w prawie europejskim, bowiem nawet jeśli w europie powstałaby federacja, to nie będziemy mieli do czynienia z kryzysem suwerenności jako pojęcia w skali świata- po prostu powstałoby nowe państwo. Suwerenność ma wyłącznie sens uniwersalny.

- prawo europejskie tworzy pewien dynamiczny system powiązań na skalę dawniej nieznaną. Jednak przyjmując bardziej elastyczną wizje suwerenności- procesy te również w UE nie podważają podstaw suwerenności państw UE. Zniknęłaby tylko wraz ze zniknięciem państw (jest koncepcja, że powstałaby taka sytuacja przy przyjęciu prymatu prawa europejskiego nad konstytucja; inna- że przyznanie suwerenności instytucjom europejskim również w wersji suwerenności podzielonej, analogicznej do federacji; inna- że odejście od zasady jednomyślności przy powstawaniu prawa pierwotnego- traktatów składających się na podstawę działania UE)- a to jest możliwe, bo nie ma granicy przekazywania praw suwerennych.

- obecnie tylko mamy do czynienie z procesem przekazywania przez pańswa swych kompetencji wspólnym instytucjom międzynarodowym

=> problem faktycznego wypełniania suwerenności- ograniczanie przez stan faktyczny- uzależnienie polityczne lub gospodarcze, np. neokolonializm- suwerenność prawna nie zawszepokrywa się z faktyczną suwerennością gospodarczą i polityczną. Państwa formalnie niezależne, ale faktycznie podległe- marionetkowe, satelickie.

g) Do utraty suwerenności dochodzi tylko w przypadku zniknięcia państwa, połączenia kilku państw w federację, bądź rozpadu federacji na samodzielne państwa. Globalizacja nie powoduje utraty suwerenności, która będzia istniała tak długo, jak będą istniały państwa. Suwerenność zniknęłaby tylko, gdyby powstał rząd światowy.

h) ograniczenia suwerenności a jej naruszenia:

- ograniczenia- zgodne z PM i wolą państwa, różne dla różnych panstw ze względu na ich zobowiązania prawnomiędzynarodowe (normy ogólne), umowy, (samoograniczenie się państw będące przejawem ich suwerenności, aż do likwidacji państwa- zatem suwerenność nie jest wartością bezwzględnie chronioną; państwo nie zawsze zachowuje swój status prawnomiędzynarodowy, może ulec likwidacji).

- naruszenia- sprzeczne z PM i wolą państwa- np. użycie siły lub jej groźba, przeciwko integralności i niepodległości. Może to uszczuplić lub zlikwidować suwerenność tylko w sensie faktycznym, nie prawnym, bo nawet w razie całkowitego podboju państwo jest chronione zasadą tożsamości.

i) suwerenność należy odróżnić od faktycznego oddziaływania- państwa są suwerennie równe, ale nie równe materialnie.

j) współczesne funkcje suwerenności:

- gwarancja równości formalnej, równości wobec PM, tradycyjnie utrwalona i potwierdzina w KNZ

- gwarancja dobrowolności w procesie podejmowania zobowiązań przez państwa

- umożliwianie realizacji interesów narodowych, regionalnych i globalnych poprzez umożliwienie państwom udziału w obrocie międzynarodowym i tworzeniu PM

- funkcja ochronna- poprzez zakaz użycia siły i groźby, nakaz poszanowania integralności terytorialnej i zasadę nienaruszalności granic

- funkcja porządkowa- rozgranicza jurysdykcje państw, choć mniej ważna poprzez procesy zbliżania i harmonizowania prawa, tworzenia regulacji wspólnotowych, rozwoju inicjatyw transgranicznych itp.

- organizowanie samoobrony indywidualnej i zbiorowej- obecnie tendencja do jej bardzo szerokiego interpretowania poprzez walkę z terroryzmem.

2. Zasada suwerennej równości państw lub suwerenności- jedna z podstawowych zasad PM- KNZ, dekl zasad 1970, statutach org regionalnych, umowach wielostronnych np. konwencjach wiedeńskich; polega na równości wobec prawa oraz jednakowej ochronie praw.

a) Wg deklaracji zasad suwerenna równość obejmuje następujące elementy:

- państwa są równe pod względem prawnym

- każde państwo korzysta z praw związanych z pełną suwerennością

- każde państwo ma obowiązek szanowania osobowości innych państw

- integralność terytorialna i niepodległość polityczna państw są nienaruszalne

- każde państwo ma prawo swobodnie wybierać i rozwijać swój system polityczny, społeczny i kulturalny

- każde państwo ma obowiązek wypełniać całkowicie i w dobrej wierze swoje zobowiązania międzynarodowe oraz współżyć w pokoju z innymi państwami

b) konsekwencje równości:

*materialne (np. zakaz narzucania państwu norm prawnych wbrew jego woli, równość systemów prawa wewnętrznego, immunitet jurysdykcyjny państwa

*proceduralne (alfabetyczny porządek przy podpisywaniu umów)

*protokolarne (protokolarne)

=> ale nie wynika z tego równość praw i obowiązków, poza prawami zasadniczymi; zależy to od aktualnego stanu zobowiązań oraz praw nabytych. - np. w RB ONZ.

3. Kompetencja własna państwa (kompetencja wewnętrzna)

-Wiąże się z zagadnieniem suwerenności.

- Każde państwo może działać zupełnie swobodnie we wszystkich kwestiach, które nalezą do jego kompetencji wewnętrznej. KNZ- NZ nie mogą ingerować w sprawy należące do kompetencji wewnętrznej państw.

- to, co należy do kompetencji wew państwa jest określane przez aktualny stan jego zobowiązań prawnomiędzynarodowych

- zakres jest zmienny w czasie

- różny dla różnych podmiotów

- nie wszystkie zagadnienia mogą być wyłaczone z kompetencji własnej państwa- wybór ustroju politycznego, społecznego i gospodarczego należy do kompetencji własnych każdego państwa (dekl zasad PM- zobacz wyżej)

4. Zasada nieinterwencji
- wynika z zasady suwerenności

-zakaz mieszania się państw i OM w spawy należące do kompetencji własnej państw

- wykształciła się w XIX w., jej wyrazem była doktryna Calvo- Drago- zakaz interwencji dla ściągania długów.

- obecnie jedna z podstawowych zasad PM- KNZ proklamuje zasadę suwerenności (a zniej wypływa zas nieinterwencji) oraz zasadę nieinterwencji ONZ w sprawy wew. państw; w deklaracji zasad- wyrażona bezpośrednio

*tutaj problem interwencji humanitarnej

- rodzaje interwencji- zbrojna, gospodarcza, dyplomatyczna; jawna i pośrednia (cudzymi rękami, np. rebeliantów)

5. Zasada samostanowienia

1) dotyczy wszystkich narodów, bez względu na wszelkie okoliczności, choć trzeba uwzględnić różnice w zastosowaniu jej do państw oraz terytoriów kolonialnych;

2) jest obecna w KNZ oraz wielu innych aktach ONZ, np. Międzynarodowych Paktach PC z 16 grudnia 1966

3) Swoboda w ustalaniu statusu politycznego, gospodarczego, społecznego i kulturalnego, o czym decyduje ludność danego kraju, bez żadnej zewnętrznej ingerencji (ale oddziaływanie ideologiczne nie jest ingerencją, o ile nie niesie ze sobą groźby użycia siły; zarówno doktryna Breżniewa, jak i doktryna powstrzymywania były z nią sprzeczne).

4) Uzupełnia się z suwerennością państw, jednak nie jest z nią tożsama.

5) Wobec państw wielonarodowych wymaga się przestrzegania w swym ustroju wewnętrznego równouprawnienia narodów- spełnianie tego warunku tworzy domniemanie, że spełniona jest zasada samostanowienia narodów.

6) poprzez tą zasadę PM nie dąży do zachowania status quo, lecz dopuszcza zmiany w uładzie sił, jeżeli taka będzie wola narodów; jednocześnie celem tej zasady nie jest rozdrobnienie mapy świata- narody mogą dokonać jednoczenia się w większe jednostki, jeżeli jest to dobrowolne. Dla narodów kolonialnych takiego domniemania nie ma.

7) Realizacją zasady jest też likwidacja państwa. Musi być to jednak zgodne z wolą narodu i tylko on może podjąc tak wazną decyzję, nie jego organy. => Tu najlepiej widać róźnicę między suwerennością państwa a zasadą samostanowienia; niektóre państwa mają prawne ograniczenia, zabraniające jednoczenia się z innym państwem, np. Austria (z Niemcami), Cypr (z kimkolwiek). Po zjednoczeniu konieczne jest równouprawnienie wszystkich obywateli- tylko wtedy spełniona jest zasada samostanowienia.

8) Najbardziej kontrowersyjna jest sprawa, czy realizacja tego prawa zawiera prawo do secesji i rozpadu państw.

*zasada jestjest powszechna i nie może ograniczać się tylko do kolonii, choć żaden akt prawny nie formułuje tego wyraźnie.

*kryterium legalności secesji stanowi działanie wewnętrznych sił dezintegracyjnych, które mają charakter masowy; zewnętrzna ingerencja jest niedopuszczalna (zakaz użycia siły i groźby, zakaz ingerencji). Zasada ta nie stanowi podstawy do jakichkolwiek roszczeń terytorialnych jednego państwa wobec innego.

9) Najczyściej zasada jest realizowana w sprawie kolonii. Może być zrealizowana przez:

- niepodległość

- swobodne stowarzyszenie się z państwem niepodległym (nie państwa, ale też nie części panstw- najbardziej wątpliwy sposób)

- integrację z państwem niepodległym

III Prawa zasadnicze państw

Suwerenność jest podstawową zasadą PM, z niej wypływają prawa zasadnicze pańtw- prawa, które przysługuja każdemu państwu od czasu jego powstania przez caly czas jego istnienia.

- wykształciły się w drodze zwyczaju

- określają sytuację każdego państwa

- przysługują wyłącznie państwom

- odpowiadają im określone obowiązki innych państw- obowiązek szanowania praw zasadniczych

*prawa nabyte- wynikają z umów, kazde państwo może mieć odmienne.

a) prawo do istnienia

b)niezawisłości

c)równości

d) obrotu (utrzymywania SM)

e) czci

IV Immunitet państwa

1) Wynika z suwerennej równości państw

2) Prawo zwyczajowe, naktóre wielokrotnie powoływały się sądy

3)Oznacza, że żadne państwo nie może sądzić innego państwa

4) - absolutna teoria immunitetu: w bloku wschodnim; sądy nie mają prawa wykonywać jurysdykcji wobec innych państw, gdyż jest to sprzeczne z zasadą suwerenności

- ograniczona teoria immunitetu- na zachodzie; rozróżnia przypadki, w których państwo działa z tytułu swej władzy (acta iure impreii)i przysługuje mu immunitet jurysdykcyjny oraz jako podmiot praw prywatnych, prowadząc działalność gospodarczą (acta iure gestionis), gdzie immunitet jurysdykcyjny mu nie przysługuje; ma związek z rozwojem roli państwa w gospodarce, ma za zadanie unikanie sytuacji, w której państwo działając na rynku jako jeden z jego podmiotów mogłoby uchylić się od odpowiedzialności za niewykonanie kontraktu z podmiotem niepaństwowym.

=> zatem istnieje możliwość pozwania państwa przed sądem cywilnym, choć nie w Polsce.

*np. Foreign Sovereign Immuties Act w USA oraz analogiczny w GBR- państwu obcemu nie przysługuje immunitet gdy:

- zrzekło się immunitetu w sposób wyraźny lub dorozumiany (przez świadome zrzeczenie się; przez domniemane zrzeczenie, gdy działanie państwa zostało podjęte w okolicznościach które rozsądnego obserwatora doprowadzić mogą do wniosku, że działanie to jest manifestacją zrzeczenia się immunitetu; gdy przepis prawa nakazuje domniemanie zrzeczenia się przy określonym zachowaniu się państwa=> w praktyce najczęściej przez wdanie się w spór co do istoty sprawy bez podniesienia zarzutu immunitetu, przez zawarcie odpowiednich klauzul umownych; generalnie w orzecznictwie wskazuje się na wolę państwa)

- zaangażowało się w działalność gospodarczą na terenie USA, przedsięwzięło działanie w USA mające związek z działalnością gospodarczą tego państwa w innym miejscu lub przedsięwzięło działalność gospodarczą poza USA która wywołuje bezpośrednie skutki na obszarze USA

- sprawa dotyczy mienia, którego właściciel został wywłaszczony z pogwałceniemPM i mienie to znalazło się na obszarze USA w związku z działalnością gospodarczą tego państwa na terenie USA lub też mienie takie pozostaje w posiadaniu jednostki organizacyjnej tego p., która prowadzi działalność gospodarczą na terenie USA

- sprawa dotyczy spadku lub darowizny na terenie USA lub dotyczy nieruchomości położonej w USA

- roszczenie przeciwko państwo obcemu wynika ze szkody na osobie lub mieniu, przy czym zdarzenie to miało miejsce na terenie USA i spowodowane było bezprawnym działaniem lub zaniechaniem funkcjonariusza obcego działającego w ramach swoich kompetencji

- państwo obce występuje samo przed sądem USA lub interweniuje w toczącym się postępowaniu

5) Immunitet jurysdykcyjny obcego państwa obejmuje jego organy i wszystkie agendy państwowe, siły zbrojne oraz własność. Z immunitetu przysługującego państwu nie korzystają z reguły przedsiębiorstwa państwowe.

6) Normy PM regulujące kwestie immunitetu są słabo skodyfikowane;

- Europejska Konwencja o immunitecie jurysdykcyjnym z 1872- tylko 10 państw

- najważniejsze zatem prawo zwyczajowe, głownie warunkowane praktyką USA, GBR, AUT, RFN

V Powstanie, tożsamość i upadek państw

1.PM a powstanie państwa - PM nie ma bezpośredniego wpływu na powstawanie lub upadek państw, jest tylko świadkiem zewnętrznym jego narodzin oraz upadku bez wpływu na przyczyny i skutki; powstanie państw to fakt historyczny; czasami jednak dokładne określenie daty powstania państwa oraz sam fakt jego istnienia są problematyczne, a ma to podstawowe znaczenie dla PM- bo od wtedy powstają określone prawa i obowiązki nowego państwa.

*Ale PM nie jest bez wpływu na fakt powstania państwa- pośrednio determinuje powstawanie państw zakazem kolonializmu i prawem do samostanowienia; zlikwidowało jeden ze sposobów zniknięcia państwa- zawojowanie. PM ustala także warunki, które państwo musi spełnić aby stać się pełnoprawnym uczestnikiem stosunków międzynarodowych, warunki, na podstawie których można stwierdzić, że miał miejsce historyczny fakt powstania państwa (przede wszystkim kryterium efektywności, choć nie tylko- np. reprezentowanie woli większości ludności przez rząd w uzyskiwaniu niepodległości terytoriów niepodległych), oraz oceniać legalność powstania państwa.

2. Sposoby powstania nowych państw -

-oderwanie się czy wyodrębnienie z istniejących podmiotów (secesja- państwo nie upada), Jugosławia (ONZ odmówił nowej Jugosławii prawa do sukcesji miejsca), ZSRR 1991, Singapur 1965;

*Tajwan- nie istnieją 2 państwa chińskie, bo i Tajwan i ChRL tak sądzą plus nikt nie utrzymuje stosunków z oboma państwami.

* do powstania państw nie prowadzi secesja pozorowana- Transzei i Ciskei

-rozczłonkowanie podmiotów (wiąże się z ich upadkiem)- np. Federacja Mali 1960- Senegal i Mali (bo oba nowe państwa weszły znów do ONZ), Czechosłowacja 1993,

- ich zjednoczenie (nie jest tożsame z przyłączeniem się)- np. Syria z Egiptem 1958, Tanzania 1946, Jemen 1990.

-powstają na terytorium nie podlegającym władzy innego państwa (współczesnie- na byłych terytoriach powierniczych, kolonii oraz innych terytoriach zależnych, które zgodnie z PM nie są częściami państw);

*1965-80- problem Rodezji- ONZ stwierdził że deklaracja niepodległości jest pozbawiona mocy prawnej (ocena legalności ze względu na prawo samostanowienia oraz zasadę, że wybór formy realizacji tego prawa należy do większości obywateli).Państwo nielegalne, jakkolwiek władza była efektywna.

3. Typowe procesy w powstawaniu państw w czasach współczesnych:

1. Prawo narodów do samostanowienia - prawo narodów do tworzenia własnej organizacji państwowej, konsekwencja rozwijania się świadomości narodowej i kulturowej; jedna z podstawowych zasad współczesnego PM.

2. Dekolonizacja - proces wyzwalania się kolonii zapoczątkowany oderwaniem się USA od Anglii a osiągawszy swój szczyt w latach 60. i 70. XX w.

3. System mandatowy - procedura prowadząca do usamodzielnienia się niektórych obszarów zależnych - Pakt Ligi Narodów- madat typu A.

4. System powierniczy - ustanowiony w Karcie NZ; celem doprowadzenia obszarów powierniczych do samodzielnego bytu państwowego; wszystkie tereny powiernicze osiągnęły już niepodległość poprzez utworzenie nowego państwa, bądź samorządność poprzez stowarzyszenie się z sąsiednim państwem.

4. Ocena legalności - klasyczne PM nie zakładało oceny legalności powstania czy zniknięcia państwa, jednakże obecnie, ze względu na zakaz wojny i kolonializmu, praktyka ONZ dowodzi, iż taki proces jest możliwy np. uznanie za nielegalną i sprzeczną z zasadą samostanowienia deklarację niepodległości Rodezji (Zimbabwe) przez rasistowski rząd białej mniejszości+ bantustany. Nie każde państwo faktyczne jest państwem legalnym. PM nie ma wpływu na powstanie państwa, ale może oceniać legalność tego faktu.

5. Tożsamość państw:- czy państwo jest tym samym państwem, które istniało wcześniej:

a) zasada ta ustala okoliczności, w których państwo, wbrew pozorom, nie upada jako podmiot PM. Państwo zachowuje swą tożsamość jako podmiot PM bez względu na zmiany terytorium, rządu, ustroju wewnętrznego (politycznego- monarchia a republika, terytorialnego, społeczno- ekonomicznego), ludność, nazwa, a nawet status międzynarodowy, jeżeli zmiany te nie niszczą suwerenności. Domniemanie przemawia za kontynuacją podmiotowości państwa a obalić je może tylko upadek państwa. PM definiuje pojęcie państwa- zatem zmiana poszczególnych elementów tej definicji nie powoduje zniknięcia państwa, a jedynie likwidacja tych elementów (w praktyce rządu, bo możliwe są rządy emigracyjne)

- zakaz wojen agresywnych czyni podbój lub pozorną dobrowolną likwidację państwa niemożliwym- Austria, Polska, Litwa, Łotwa, Estonia, Kuwejt

b) we wszystkich tych przypadkach PM wyznacza ciągłość państw, a więc tez ich praw i obowiązków.

c) domniemanie ciągłości państw- państwo istnieje tak długo, dopóki z całą pewnością nie można stwierdzić jego upadku

6. Sukcesja-

a) przejęcie praw i obowiązków w odniesieniu do określonego terytorium przy powstaniu lub zniknięciu państwa; sukcesja to rezultat zmiany zwierzchnictwa terytorialnego nad częścią (np.oderwanie części terytorium, cesja między państwami) lub całością określonego terytorium państwowego (rozpad państwa lub wejście w skład innego),.

b) Przedmiotem sukcesji mogą być: umowy międzynarodowe, zobowiązania i prawa pozatraktatowe (cywilne), członkostwo w organizacjach międzynarodowych.

c)sukcesja w przypadku państw istniejących, ale zmieniających granice- zasada zmienności- zobowiązania rozciągają się na całość jego nowego terytorium, z wyjątkiem zobowiązań wynikających z umów zlokalizowanych;

d) Problemem sukcesji zajęła się Komisja Prawa Międzynarodowego. Wynikiem jej prac są dwie Konwencje: Konwencja wiedeńska o sukcesji państwa w odniesieniu do traktatów z 1978 r. i Konwencja wiedeńska w odniesieniu do sukcesji długów i własności państwowej z 1983 r.

1. Sukcesja traktatów przez nowe państwa -

*w odniesieniu do umów wielostronnych 2 opcje:

- tzw. teoria tabula rasa - nowe państwo uznaje, że nie jest związane żadnymi dawniejszymi umowami wielostronnymi metropolii; -teoria prawa wyboru - wybór umów jakie chce utrzymać w mocy. *W odniesieniu do umów bilateralnych - umowa jest obowiązująca gdy obie strony się na to zgadzają (teoria „prawa do namysłu”- 2 lata na przyjęcie stanowiska). Wszystkie umowy obowiązują tymczasowo, a państwo ma 2 lata na wybór tych, których nie chce mieć

- teoria kontynuacji z prawem wypowiedzenia- sukcesja generalna, ale prawo wypowiedzenia zgodnie z klauzulami umownymi.

*Swoboda wyboru umów ograniczona jest zasadą trwałości granic (nowopowstałe państwa przyjmują wcześniejsze zobowiązania i ustalenia w sprawie granic), zobowiązaniami zlokalizowanymi terytorialnie oraz normami ius cogens czy fundamentalnymi zasadami PM

* Konwencja Wiedeńska 1978 przyjmuje zasadę fakultatywności sukcesji w przypadku państw nowopowstałych oraz obligatoryjności w przypadku zjednoczenia, rozpadu państwa i secesji,

2. Sukcesja długów państwowych - zasada dobrej wiary, ale większa swoboda w przypadku państw powstałych w procesie dekolonizacji.

7. Upadek państw:

a)Jest także faktem historycznym. Ma miejsce, gdy zamiera władza suwerenna. Jednak analogicznie do powstania, ważne dla PM- bo państwo traci swoje prawa zasadnicze oraz powstaje zagadnienie sukcesji.

b)PM wpłynęło jednak na wyeliminowanie jednego ze sposobów upadku państw- prawa zwojowania oraz poprzez zasadę samostanowienia ograniczyło upadki- żaden naród nie może być pozbawiony państwowości wbrew własnej woli. Analogicznie też PM nie ma decydującego wpływu na powstanie państwa, ale może oceniać jego legalność.

KNZ- zakaz aneksji oraz prawo do samoobrony

c) sposoby upadku państw (wyłącznie z woli samych państw):

- inkorporacja (np. Niemcy 1990)

-rozczłonkowanie

-połączenie

- teoretycznie- takie zupełne i trwałe załamanie się władzy w państwie, które przekształca je w ziemię niczyją (być może Niemcy 1945-49). Jednak np. Somalia była w takim kryzysie, ze nikt jej nie reprezentował na zewnątrz, mimo to nie upadła. D.R. Konga została w analogicznej sytuacji w 1960 przyjęta do ONZ=> anarchia nie nieszczy podmiotowości państwa, jeżeli są perspektywy jej przezwyciężenia.

-w wyniku zupełnej emigracji ludności (np. Nauru- bo jedyne bogactwo- fosfat, kończy się za kilkadziesiąt lat+ za mało gruntów)

- w wyniku zniknięcia państwa (np. zalania go)..

VI Rodzaje państw ze względu na ich strukturę

1. Państwa jednolite

• występuje na zewnątrz jako jeden niepodzielny podmiot, nie dzielący suwerenności

• istnieje jedna zcentralizowana władza, nie ma podziału suwerenności między całość i części składowe

• jednostki administracyjne nie mają żadnej zdolności prawnej o zdolności do czynności prawnych w stosunkach międzynarodowych,

• stosunki zagraniczne należą wyłącznie do kompetencji władz centralnych.

• Część autorów uważa, że federacje których cześci nie mogą wystepować na zewnątrz to też państwa jednolite, np. USA. (Ehrlich, Góralczyk)=> ale samo istnienie ustawodawstwa lokalnego będącego immanentną cechą federacji, ma znaczenie dla PM, choćby z powodu trudności z podpisywaniem umów międzynarodowych, sprzecznych z tymi prawami lokalnymi.

2. Państwa złożone

• istotą państwa złożonego jest podział suwerenności między całość i części składowe.

• Państwo złożone występuje na zewnątrz w imieniu części składowych. Współcześnie są to federacje oraz państwa zróżnicowane.

• Dwa typy państwa złożonego- cześci składowe mają jakieś kompetencje w sparach zagranicznych (np. Szwajcaria czy Niemcy) lub nie mają, ale mają zastrzeżone przed ingerencją władz centralnych kompetencje w dziedzinie dotyczącej interesów państw obcych (np. Dania, Austria).

• Państwa związkowe - całość jest podmiotem PM a części składowe mogą mieć jedynie ograniczoną zdolność do utrzymywania stos. międzynarodowych - federacje. Kompetencje zewnętrzne części składowych są bardzo ograniczone i dotyczą spraw drugorzędnych. Federacja występuje jako jeden podmiot w stosunkach międzynarodowych poprzez istniejące organy. Państwa związkowe rezygnują z prowadzenia SM na rzecz federacji i nie mają lub mają ograniczoną zdolność do czynności w SM.

• Związki państw - podmiotami PM są części składowe, a całość albo w ogóle nie, albo ma ograniczoną zdolność do czynności - konfederacje. Konfederacja jest luźnym związkiem państw opartym na umowie międzynarodowej dla prowadzenia wspólnej polityki zagranicznej i obronnej. Państwa związkowe pozostają suwerenne i stanowią odrębne podmioty PM.Z reguły nie ma centralnej władzy wykonawczej. Np. Konfederacja Szwajcarska 1648- 1848, Konf Amerykańska, Związek Niemiecki 1815-1866, obecnie ZBIR 1999.

• W przeszłości państwami złożonymi były - unie realne (podmiotem jest unia) i personalne (podmiotami są poszczególne jej elementy).

• Państwa zróżnicowane- asymetryczne; jednolite w swej zasadniczej części, niekoniecznie największej, oraz posiada inne terytoria (fragmenty państwowe), które, będąc z nimi integralnie związane, mają jednocześnie jakieś odrębne cechy ustrojowe- korzystniejsze (autonomia) lub mniej korzystne w stosunku do części zasadniczej. Wyjątkowo autonomia jest oparta na akcie międzynarodowym, np. w stosunku do Wysp Alandzkich.

• Niektóre państwa związkowe są jednoczeńsie państwami zróżnicowanymi- gdy federacja ma terytoria bezpośrednio administrowane przez rząd federalny, np. USA.

Związek Radziecki - związkowe państwo wielonarodowe składające się z 15 republik. Specyfiką federalizmu radzieckiego miała być zdolność do działań w stos. międzynarodowych (podmiotowość) suwerennych republik związkowych- na podstawie poprawki do konstytucji z 1944 roku; zdolność traktatowa, prawo legacji, zdolność zrzeszania się. Miał być do wyraz realizacji prawa do samostanowienia narodów, w praktyce chodziło o dublowanie głosów ZSRR w OM. ZSRR ustalał tylko ogólne zasady PZ i decydował o wojnie i pokoju.

Wspólnota Niepodległych Państw - utworzona w grudniu 1991 r. po rozpadzie ZSRR (częściowy sukcesor ZSRR). Skład: Rosja, Białoruś, Ukraina, Armenia, Kazachstan, Kirgistan, Mołdawia, Tadżykistan, Turkmenia, Uzbekistan i Gruzja

założenia - członkami są państwa niepodległe, suwerenne, prowadzące własną politykę zagraniczną, należące do ONZ; współpraca gospodarcza, wprowadzenie ekonomii wolnorynkowej itp.

W praktyce współpraca kulała. Od początku 2 opcje- WNP jako wspólnota integracyjna vs jako organizacja międzynarodowa państw zupełnie niezależnych.

Wspólnota Narodów (brytyjska) - Commonwealth

• szczególna forma prawnomiędzynarodowych stosunków i więzi jakie łączą państwa wchodzące w skład imperium brytyjskiego (uprzednio jako kolonie lub dominia). Charakter prawny trudny do zdefiniowania- nie jest ani federacją, ani konfederacją, może być uznana za specyficzną OM, bo nie ma aktu pisanego, będącego jej podstawą.

• Od XIX wieku- ruch odśrodkowe, powstawanie dominiów.

• Proklamowanie w 1926 r. brytyjskiej Wspólnoty Narodów, po drugiej wojnie światowej - Wspólnota Narodów;

• W skład wchodzą dominia, republiki i samodzielne monarchie, które łączy uznanie monarchy brytyjskiego za głowę państwa (dominia - na zasadzie unii personalnej) lub za głowę Wspólnoty 9republiki i samodzielne monarchie); całkowita równość w stosunkach, nieograniczone zdolności do czynności prawnych (mogą zawierać umowy międzynarodowe, korzystają z prawa legacji, tylko w więzach między sobą przedstawiciele noszą nazwę Wysokich Komisarzy);

• Teoria inter se- Spory między członkami nie mogły być wcześniej poddawane trybunałom międzynarodowym, bo jedna głowa państwa- nie może występować przeciw samej sobie. Obecnie są republiki, przez co w ich przypadku teoria utraciła znaczenie.

• Więzy o charakterze ekonomicznym, stosowanie wzajemnych preferencji gospodarczych, strefa funta szylinga; wspólnym fundamentem prawnym jest prawo angielskie; kooperacja w dziedzinach kultury, oświaty, polityki i gospodarki.

• Elementem org. międzynarodowej jest quasi organ- konferencja premierów państw członkowskich, a także spotkania ministrów finansów i handlu oraz oświaty+ Sekretariat, pełniący funkcje techniczne i promocyjne.

Inne podziały (Góralczyk):

- ze względu na stopień rozwoju- państwa rozwijające się- wyodrębnione ze względu na konieczność udzielania im pomocy i preferencji, przeciwstawne do państw rozwiniętych. Nie ma normy regulującej zagadnienie przynależności do tej grupy, choć termin ten pojawia się w wielu aktach PM. W praktyce o przynależności decyduje wola zainteresowanego, uznanie ze strony innych państw rozwijających się oraz uznanie ze strony państw wysoko rozwiniętych. 1964- I Konferencja NZ Handlu i Rozwoju- powstaje Grupa 77. Bardzo zróżnicowana- bieda afrykańska oraz Araby.

- z uwagi na szczególną charakterystykę geograficzną- państwa śródlądowe (mogą ustalać swoją banderę i czerpać korzyści z wolności mórz, ale nie mogą ustalać żadnych własnych stref morskich, ale czasem w umowach mają ułatwienia tranzytowe i ułatwienia w dostępie do bogactw jakiegoś państwa przybrzeżnego) i państwa o niekorzystnym położeniu geograficznym względem morza (te których położenie uzależnia je od eksploatacji żywych zasobów stref ekonomicznych innych państw oraz te, które nie mogą ze względu na położenie ustalić 200 milowej strefy ekonomicznej, np. Polska; mają pewne ułatwienia w dostępie do stref ekonomicznych innych państw, szczególnie żywych.) (utrudniony dostęp do morza i bogactw morskich tych 2 grup), państwa archipelagowe- mogą mieć wody archipelagowi oraz nadbrzeżne

- art. 38 Statutu MTS- cywilizowane i niecywilizowane

- ze względów geograficznych, etnicznych czy religijnych- bo umowy o zasiegu partykularnym nieraz posługują się takimi kryteriami, np. pańtwa amerykańskie, arabskie, islamskie

- ze względów ustrojowych społeczno- politycznych- kapitalistyczne, socjalistyczne oraz trzeci świat

VII Rodzaje państw ze względu na ograniczenie ich zdolności do czynności prawnomiędzynarodowych

• Wg Góralczyka, dawniej dzielono państwa na zależne (protektoraty, państwa wasalne) i niezależne. Jednak w świetle KNZ stosunki między państwami powinny się układać na zasadzie suwerenności i równości- zatem państwa zależne nie są państwami, tylko niesuwerennymi organizacjami terytorialnymi. Antonowicz też mówi że suwerenność nie może być kryterium podziału.

• Wg Antonowicza protektoraty nadal są państwami, bo zachowują suwerenność, dopóki same mogą decydować o swojej polityce zagranicznej (mimo że prowadzi ją inne państwo) oraz występują w SM jako oddzielny podmiot.

• Państwa zależne - w rozumieniu PM zależne jest państwo, którego zdolność do utrzymywania stosunków międzynarodowych i prowadzenia polityki zagranicznej jest ograniczona na rzecz innego podmiotu (występowanie w imieniu jednego państwa przez inne państwo, które przyjmuje jego reprezentację). Upośledzenie podmiotowości międzynarodowej poprzez odebranie zdolności do czynności prawnych (podstawowy atrybut), ale nie odebranie jej.

• Protektoraty: *międzynarodowe (są to państwa)- umowa między 2 państwami, w której jedno państwo (protegowane) zrzeka się swojego prawa do czynności prawnych w stos. międzynarodowych na rzecz drugiego państwa -Bhutan (Indie);=>ale nadal podmioty PM *kolonialne (nie są to państwa) - nie interesują nas, bo nie są państwami.

• Państwa wasalne - istnienie państwa wasalnego i państwa suwerennego; zobowiązania charakterystyczne dla stosunków feudalnych gł w postaci daniny - Andora (symboliczna danina dla Francji i Hiszpanii+ podpisują wszystkie prawa uchwalone w Andorze, ale mają od 1993 obowiązek robienia tego).

• Minipaństwa - Lichtenstein, Monako i San Marino można uznać za protektoraty międzynarodowe ze względu na maleńkie terytorium i niewielką liczbę mieszkańców. Lichtenstein jest reprezentowany przez Szwajcarię, Monako - Francja (prawo reprezentowania i zawierania umów międzynarodowych), Republika San Marino - Włochy.

Ich wyróżnienie jest konsekwencją szczególnej sytuacji0 maleńskiego terytorium i niewielkiej liczby ludności, co uniemożliwia fizycznie wystepowanie w SM w pełnym wymiarze, dlatego przkazanie reprezentacji lezy w ich interesie.

• Państwa trwale neutralne - przyjęcie trwałej neutralności powoduje pewne ograniczenia zdolności do czynności prawnych w płaszczyźnie międzynarodowej. Państwo takie w zamian za uzyskana gwarancję międzynarodową niepodległości i integralności terytorialnej dobrowolnie zobowiązuje się nie używać siły zbrojnej przeciwko innemu państwu (wyjątek samoobrona). W celu powstania statusu konieczna jest wola państwa oraz uznanie tego przez inne państwa. (obecnie Szwajcaria 1648, Austria 1955)

Wynikają z tego określone prawa i obowiązki zarówno dla państw neutralnych, jak i dla wsyztkich innych:

• Zakaz uczestnictwa w konfliktach zbrojnych, czyli obowiązek przestrzegania zasad neutralności wobec każdego konfliktu.

• Nie może robić nic co mogłoby wplątać je w wojnę- wyłączenie z możliwości przystąpienia do sojuszy i org. wojskowych, uczestniczenia w systemie bezpieczeństwa zbiorowego i udostępniania terytorium na bazy wojskowe.

• Zachowując w granicach przyjętych zobowiązań pełną swobodę działania, musi powstrzymywać się od udziału w blokach politycznych

• Jest uprawnione do obrony swego terytorium przed atakiem zbrojnym

*od trwałej neutralności należy odróżnić neutralność wobec konkretnego konfliktu czy prowadzenie polityki neutralności i niezaangażowania, którą można zmienić

*Neutralność wojenna w Swietle Karty NZ

W Karcie państwa zobowiązały się okazać Organizacji wszelką pomoc w każdej akcji podjętej zgodnie z Kartą i powstrzymać się od pomocy państwu przeciw któremu organizacja podjęła środki przymusu oraz postawić do dyspozycji RB na jej żądanie i na podstawie specjalnych umów konieczne dla utrzymania międzynarodowego pokoju siły zbrojne, pomoc i ułatwienia, włączając w to prawo przemarszu. Idea bezpieczeństwa zbiorowego wchodzi w kolizje z zasadami prawa neutralności (zwłaszcza z obowiązkiem równego traktowania stron walczących),jednak art.43 Karty pozwala zwolnić pewną liczbę mniejszych państw od obowiązku udziału w zbiorowych akcjach zbrojnych, choć do tej pory nie zawarto żadnych takich układów.

- to, że nikt nie protestował przeciw wchodzeniu do ONZ przez państwa neutralne wynika z tego, że jest to organizacja powszechna, nie wymierzona przeciwko żadnemu państwu ani grupie państw, a jej głównym celem jest utrzymanie pokoju.

- podobny problem już w LN- Szwajcaria przystąpiła, ale zwolniona z uczestnictwa w sankcjach zbrojnych.

VIII PM wobec problemu „państwa upadłego”

1) Narodziny pojęcia

a) PM jest mało podatne na szybką reakcję wobec zmieniającej się rzeczywistości- nie odnosi się dostatecznie do istniejącego problemu państw upadłych; PU stanowi przykład rozbieżności pomiędzy formalnie funkcjonującą rzeczywistością prawną a faktyczną rzeczywistością polityczną.

b) po zakończeniu zimnej wojny- szereg konfliktów, gł. Wewnętrzne oraz różne formy stosowania siły w SM (od interwencji humanitarnej po wojnę)

c) w rezultacie tych zdarzeń do języka weszło pojęcie „państwa upadłe”, często obok terminu „państwo zbójeckie”- ambiwalentne, bo politycznie zdeterminowane i uznaniowe

d) fenomen „państwa upadłego” ma podwójne znaczenie-

- empiryczne- jest to faktyczne zjawisko, występujące na duża skalę

- normatywne- wiaże się z normatywnymi ocenami, jako zaprzeczenie „państwa normalnego”; ma wydźwięk pejoratywny, uderza w suwerenność

e) niektóre elementy tego zjawiska były znane już w przeszłości, co wiązało się z kryzysem struktur państwowych (np. problem uznania rządu, formalnej reprezentacj, wykonywania praw właścicielskich wobec mienia znajdującego się za granicą.), ale obecnie zupełnie nowa jakość, z którą klasyczne PM nie potrafi sobie poradzić

f) dotychczas PM zalecała w takich sytuacjach ostrożność, ponieważ nawet katastrofalny kryzys str państwowych nie powinien automatycznie oznaczać utraty pańswtowoości w sensie zniknięcia podmiotu PM. Należało czekać na dalszy rozwój wypadków, na ustabilizowanie sytuacji i odbudowę.

- jednak współcześnie są przykłady, które wykraczają poza tradycyjne podejście- co widać na całkowitym upadku państwowości Somalii, gdzie wszystkie wspomniane problemy wystąpiły naraz i wykraczają poza dotychczasowe standardy.

- przykład Somalii pokazał, że tradycyjne trzymanie się litery prawa może przybliżyć cały porządek międzynarodowy do granicy śmieszności

g) jednocześnie nawet istniejące PM obejmuje pośrednio sprawę państwa upadłego- powinny mieć w nich zastosowanie normy międzynarodowej ochrony PC oraz międzynarodowego prawa humanitarnego.

h) zagrożenia płynące z PU:

a) zagraża to regionalnemu, a niekiedy wręcz globalnemu pokojowi i bezpieczeństwu

b) naraża na utratę życia oraz zdrowia cżłonków miejscowej populacji i to na masową skalę

c)stwarza polityczną lukę, gdzie znajdują schronienie terroryści, zorganizowana przestępczość itp.

=> współczesne reakcje społeczności międzynarodowej muszą być inne, niż były w przeszłości przy kryzysach państw; problem, czy taka reakcja jest prawem, czy obowiązkiem państw?

=> dlatego problem PU łączy się z problemem interwencji humanitarnej oraz światowej wojny z terroryzmem, zwłaszcza w wydaniu wojny wyprzedzającej.

=> wg Haasa- są tylko dwie możliwości reakcji międzynarodowej- dostarczanie pomocy humanitarnej do czasu ustabilizowani a się sytuacji od wewnątrz lub interwencja humanitarna

i) społeczność międzynarodowa zidentyfikowała już problem państwa upadłego, ale nie wypracowała jeszcze powszechnej procedury postępowania.

2) Elementy pojęcia:

a) pojęcie niejednoznaczne, trudne do sprecyzowania i zdefiniowania, bo dynamiczne i obejmujące wszystkie sfery życia państwa.

b) pewien postępujący proces- 4 etapy wg Rotberga:

- państwo słabe (weak state)- np. Gruzja

- państwo upadające (failong state)- np. Haiti, Irak

- państwo upadłe (failed state)- np. Liberia, Sierra Leone

- całkowita katastrofa państwowości ( collapsed state)- Somalia.

c) często rezygnuje się z kompletnej definicji, opisując poszczególne elementy

- częśc badaczy twierdzi że przydatne do badania są wskaźniki takie jak HDI, analfabetyzm, wskaźniki zdrowotne itp.- bo państwo upada jako efekt pewnego dłuższego procesu

d) wg Liebacha- 5 podstawowych elementów zjawiska:

-Upadek porządku państwowego, społecznego i gospodarczego- całkowite zaprzestanie lub utrata zdolności do wykonywania normalnych funkcji przez wszystkie ogniwa aparatu państwowego; „prywatyzacja władzy”- państwowy monopol przymusu przechodzi w sposób niekontrolowany w ręce lokalnych band; mimo to panstwo nie traci całkowicie i automatycznie swojej podmiotowości- mamy tu do czynienia z pewną skorupą określaną mianem „państwa w sensie prawniczym”.

- wewnętrzne konflikty zbrojne- „małe wojny”- nie w celu zdobycia władzy, ale dla przemocy jako celu samego w sobnie

- masowe naruszenia PC i kryzysy humanitarne (głód i choroby).

- endogeniczny charakter konfliktu- kryzys zamknięty w granicach jednego państwa, nie łączy się z eksportem konfliktu na zewnątrz.

- fragmentaryzacja społeczeństwa- kryzys struktur społecznych, zanika poczucie identyfikacji z narodem na rzecz grup etnicznych , klanów, band.

e) w klasycznym PM opartym na nieograniczonej suwerenności problem PU pozostawał poza jego zainteresowaniem. Po zimnej wojnie zmiana- łączenie spraw naruszeń PC ze sprawami bezpieczeństwa.

* I raz- w sprawie Iraku (ale nie było to państwo upadłe)

*w sprawie państwa upadłego- rezol z 3 XII 1992 roku w sprawie Somalii- mimo endogenicznego charakteru konfliktu ONZ po raz 1 w historii udzieliła jednoznacznej zgody na użycie siły z powodu katastrofy humanitarnej bez zgody rządu Somalii.

3) Praktyka i doktryna PM:

a) w doktrynie państwo przyjmuje się klasycznie- jako terytorium- ludność- władzę.

=> ale w praktyce nie może być to zastosowane- bo jeśli państwo nie ma władzy, to przestaje być państwem, zatem dematerializują się wszystkie jego stosunki prawne i może być zawłaszczone=>

=> państwa są głęboko zainteresowane w tym, by państwo upadłe kontynuowało teoretycznie są podmiotowość i z czasem faktycznie się odbudowało; państwa uznają ciągłość trwania państw upadłych.

- problematyczne, czy państwo upadłe ma też ludność- ale raczej przyjmuje się, że społeczeństwo zachowuje swój byt.

-najważniejszym przejawem państwa upadłego jest zatem upadek władzy, czyli utrata jej suwerenności wewnętrznej i zewnętrznej.

b) tego jednoznacznego stanowiska praktyki nie potwierdza zawsze doktryna

- większość- za kontynuacją bytu państwa- państwo nie traci swej podmiotowości, ale nie może jej wykonywać w SM z uwagi na demontaż swych struktur.

- niektórzy mówią o utracie państwowości, a w rezultacie podmiotowości PM (ale to by znaczyło, że może być zawojowane)

- niektórzy mówią o pewnej fikcji prawnej- państwo upadłe traci państwowość, a w rezultacie też podmiotowość, ale dla uniknięcia niebezpieczeństw aneksji PM posługuje się założeniem jego dalszego istnienia aż do czasu rozwiązania sytuacji. (ale taka fikcja zbędna- większość po prostu za kontynuacją).

4) Problem „odpowiedzialności za ochronę”- praktyczny problem, w przeciwieństwie do problemu kontynuacji bytu państwowego.

a) PU to wielkie wyzwanie- należy rozwiązać konflikt między zasadą suwerenności a zasadą przestrzegania PC.

b) problem interwencji humanitarnych:

Kosowo=> na wniosek Kanady specjalna komisja do spraw interwencji i suwerenności państwowej=> 2001- raport „Odpowiedzialność za ochronę”, dotyczący legalności i legitymizacji użycia siły w celach humanitarnych

*kompleksowe podejście- nie wystarczy przerwać siłą upadku państwam ważniejsze jest stworzenie odpowiednich struktur prewencji oraz odbudowa państw.

-prewencja, reakcja i odbudowa- płynne przejście do odbudowy po interwencji, co okazuje się często trudniejsze niż sama interwencja- np. w Iraku. Sukces- w Timorze.

- jednym z elementów odbudowy powinno być wymierzenie sprawiedliwości.

c) zasady interwencji humanitarnej według raportu:

- precyzyjnie zdefiniowany i jednoznaczny mandat

- polityczna kontrola nad siłami zbrojnymi

- ochrona PC, a nie obalanie państwa

- maksymalna ochrona ludności cywilnej

- ścisłe przestrzeganie międzynarodowego prawa humanitarnego

- priorytet wypełniania misji w stosunku do bezpieczeństwa sił zbrojnych

- maksymalna koordynacja działań sił zbrojnych oraz włądzy cywilnej i organizacji pozarządowych

IX Podmioty inne niż pańsywa

1) Podmiotowość narodu= wspólnoty powstańcze

*Góralczyk ogranicza dawniej podmiotowość narodu do procedyry „uznania za naród” z I Wojny Światowej+ twierdzi, że współcześnie każdy naród jest podmiotem SM, ze względu na prawo narodów do samostanowienia- nawet ten, który nie walczy o wolność.

a) Jest konsekwencja zaakceptowania prawa narodów do samostanowienia

- prawo do samostanowienia tylko ogólnikowo wymienione w KNZ- jednym z celów jest rozwijanie przyjaznych stosunków między narodami, opartych na poszanowaniu zasady samostanowienia i równouprawnienia narodu

- konkretyzacja zasady- deklaracja dekolonizacyjna z 14 XII 1960-„Wszystkie narody mają prawo do samostanowienia; na mocy tego prawa określają według własnej woli swój status polityczny i swobodnie rozwijają swe życie gospodarcze, społeczne i kulturalne”.

- 1970- deklaracja zasad PM- powtarza te przepisy.

=> mimo ogólnego waloru tej zasady, w praktyce ONZ została ona ograniczona przede wszystkim do likwidacji kolonializmu, co wspierały same państwa postkolonialne, bojące się ruchów odśrodkowych

b)Realizacja prawa do samostanowienia

- Prawo do samostanowienia może być realizowane w różny sposób.

- Naród, w drodze swobodnie wyrażonej woli, może opowiedzieć się za utworzeniem własnej państwowości, może też przyłączyć się do istniejącego już podmiotu.

- Samookreślenie - wybór własnego statusu wewnętrznego i zewnętrznego - może nastąpić w drodze pokojowej lub może być zrealizowane w drodze walki narodowowyzwoleńcze (prawne dopuszczenie walki=> problem statusu narodu walczącego).

- Naród, który w trakcie walki tworzy zręby państwowości, wykształca organy cywilne lub wojskowe zdolne do reprezentowania go w płaszczyźnie międzynarodowej, staje się podmiotem prawa międzynarodowego, traktowanym jako państwo in statu nascendi.- np. ruchy oporu Laosu, Kambodży, SWAPO, OWP; wybierają datę, od której są traktowane podobnie jak państwo, choć nie do końca, np. datę deklaracji niepodległości.

- mają prawo legacji, zdolność traktatową, pewien stopień reprezentacji w OM (np. w ONZ- obserwatorzy)

c) Góralczyk wyróżnia też powstańców i stronę wojującą

- jeśli na obszarze jakiegoś panstwa wybucha powstanie lub toczy się wojna domowa, wówczas grupa prowadząca walke przeciw suwerenowi może stać się w ograniczonym zakresie podmiotem PM, jeszcze znaim utworzy nowe państwo. Podmiotowośc wiąże się z uznaniem grupy walczącej za powstańców lub stronę wojująca.

- uznanie za powstańców- wtedy, gdy państwo ze względów politycznych nie chce uznać grupy walczącej za stronę wojującą. Konsekwencje uznania- nieokreślone, stwierdza się tylko, że grupa walcząca sprawuje faktyczną władzę na pewnym obszarze i że jest gotrowe nawiązać z nią stosunki o ograniczonym zakresie w celu ochrony swych interesów

- Uznanie za stronę wojującą- gdy spełnione są warunki:

* grupa powstańcza jest zorganizowana (posiada swoje władze)

*Sprawuje kontrole nad pewnym terytorium

* przestrzega praw i zwyczajów wojennych

Uznanie za stronę wojującą powoduje, że grupa prowadząca walkę musi być traktowana jako podmiot praw i obowiązków przysługujących państwu prowadzącemu wojnę

=> jest to podmiotowość czasowa. - albo zwycięstwo, albo stłumienie.

2) Podmiotowość OM

* 1949- opinia doradcza MTS w sprawie szkód poniesionych w służbie NZ- „podmioty prawa w jakimś systemie prawnym niekoniecznie mają tę samą istote i ten sam zakres praw, lecz istota ich zalezy od potrzeb społeczności”=> podmioty nie są jednolite. Ich podmiotowości jest inna niż podmiotowość państw, które wyposażają OM w osobowość.

a)Organizacje międzynarodowe są z reguły uznawane za podmiot prawa międzynarodowego, szczególnie po II wojnie. Za kryterium podmiotowości uznaje się zdolność do czynności prawnych w płaszczyźnie prawnomiędzynarodowej- zatem część organizacji jest podmiotami PM (ale nie NGO's- jedyny wyjątek- Czerwony Krzyż i Czerwony Półksiężyc).

b)Organizacja ma w stosunku do państwa charakter pochodny. Korzysta z podmiotowości w zakresie ustalonym przez tworzące organizację państwa w umowie konstytucyjnej (choć tylko 2 razy powiedziano wprost o podmiotowości- w sprawie Międzynarodowej Organizacji Dna Morskiego oraz MTK). Jest powoływana do życia i rozwiązywana w zależności od woli zainteresowanych państw. Nie ma woli autonomicznej, niezależnej od woli państw członkowskich. Nie tworzy prawa międzynarodowego w tym stopniu co państwa. Podmiotem prawa międzynarodowego jest tylko taka organizacja, która ma niezbędną sumę kompetencji międzynarodowych. Poza ONZ - organizacje wyspecjalizowane, regionalne i integracyjne.

c) Międzynarodowy Ruch czerwonego krzyża i Czerwonego Półksiężyca- pośredni między organizacją rządową i pozarządową. Skład:

-MKCK- osoby fizyczne, obywatele Szwajcarii

- Liga Stowarzyszeń Cz K i Cz P, której członkami sa krajowe stowarzyszenia

- krajowe stowarzyszenia (120)

=> państwa współpracują z CK, ma on ograniczoną zdolność traktatową

*organy międzynarodowe a OM- organy mają stosunkowo prostą strukturę wewnętrzną, często są dwustronne- różnego typu komisje.

d) 4 rodzaje umów zawieranych przez OM z państwami i innymi OM:

- w sprawie siedziby organizacji i czasowego przebywania jej organów

- w sprawie udzielania pomocy państwom przez OM

- w sprawie stowarzyszenia państw z OM

- o współpracy i koordynacji działań z innymi OM.

*ONZ ma prawo zawierać umowy z państwami o pozostawieniu do jej dyspozycji sił zbrojnych

* EWG mogła zwierać umowy celne i handlowe z państwami trzecimi

Podmiotowość organizacji międzynarodowych [poza Simonidesem]:

- ograniczona (nie mają wszystkich atrybutów podmiotowych, jakie mają państwa),

- funkcjonalna (zakres ograniczony jest do funkcji przewidzianych w statucie danej organizacji),

- obiektywna (można się na nią powołać również w stosunkach z państwami nieczłonkowskimi),

- pochodna (wtórna - wywodzi się z woli państw tworzących organizację).

Atrybuty podmiotowości organizacji międzynarodowych:

1) prawo zawierania umów z państwami i innymi organizacjami międzynarodowymi (najważniejsze, najwyższy wyraz zdolności do działań OM- warunkuje pozostałe)

2) niektóre korzystają z biernego prawa legacji; a nawet czynnego - np. przedstawicielstwa UE.

3) może ponosić odpowiedzialność za szkody spowodowane jej działalnością- np. w konwencji o odpowiedzialności za szkody wyrządzone przez obiekty kosmiczne.

4) korzysta z przywilejów i immunitetów (wynika to ze statutów oraz umów)- nietykalność siedziby, immunitet sądowy i egzekucyjny jej majątku i aktywów, zwolnienia podatkowe, ułatwienia komunikacyje, przywileje i immunitety przysługujące funkcjonariuszom.

5) może występować w stosunku do innych państw z roszczeniami międzynarodowymi o odszkodowanie za straty poniesione przez nie same oraz ich funkcjonariuszy (opinia doradcza MTS 1949) poprzez odwoływanie się do pokojowych sposobów załatwiania sporów

6) stosowanie sankcji

3) Podmiotowość Stolicy Apostolskiej

Stolica Apostolska rozumiana jako głowa Kościoła katolickiego, czyli papież wraz z podległym mu zespołem urzędów kurialnych. Watykan- jednostka geopolityczna. Gdy nie było Państwa Kościelnego, zdolnośc do czynności prawnych w płaszczyźnie międzynarodowej nie uległa dla Stolicy Apostolskiej żadnemu ograniczeniu, co uznał w 1871 rząd włoski. Zdolność do czynności prawnych opierała się nie na atrybutach państwowości, lecz na powszechnym uznaniu duchowego zwierzchnictwa papieża nad Kościołem Katolickim.

- Traktat laterański 11 II 1929r. pomiędzy Stolicą Apostolską a Włochami, utworzenie państwa-miasta Watykan, pod wyłączną suwerennością Stolicy Apostolskiej jako jej oparcie terytorialne i własność. Dwoistość podmiotowości

- możliwość występowania w stosunkach międzynarodowych Stolicy Apostolskiej i Watykanu , nie ma przypadku równoległego funkcjonowania, zatem można mówić tylko o jednym podmiocie, ale z możliwością dwoistego występowania. Rozłączność tylko na gruncie prawa kanonicznego.

- Watykan występuje raczej w sprawach technicznych i administracyjnych, jest np. członkiem Miedzynar Zw Telekomunikacyjnego i Powszechnego Związku Pocztowego oraz stroną konwencji o ochronie dóbr kulturalnych z 1954 roku. Przewaznie w SM występuje Stolica Apostolska (konkordaty, legacja, traktaty o charakterze polityczno- humanitarnym, ma status obserwatora w ONZ i organizacjach wyspecjalizowanych. Uczestniczy w wielu konferencjach międzynarodowych+ sprawy duchowe).

- Stolica Apostolska (suwerenna organizacja bezterytorialna) nie jest czynnikiem zewnętrznym wobec państwa watykańskiego (niesuwerenna jednoistak terytorialna), co sprawia, że państwo to jest podmiotem PM wraz z całkowicie zespoloną z nim Stolicą Apostolską;

* problem statusu Suwerennego Woskowego Zakonu Maltańskiego- około 1/3 państw utrzymuje z nim stosunki dyplomatyczne; podmiotowość analogiczna do Stolicy Apostolskiej 1870-1929.

4) Podmiotowość osób fizycznych

a) spory doktrynalne, większość odmawia im podmiotowości. Ci co uznają, uzasadniają:

b) Istnienie norm prawa międzynarodowego adresowanych bezpośrednio do osób fizycznych, dających im określone prawa, a także nakładających na nie obowiązki i odpowiedzialność (np. zakaz piractwa- represja wszechświatowa; odpowiedzialność za zbrodnie międzynarodowe).

=> ale sama zdolność prawna nie wystarcza. Konieczna jest zdolność do czynności prawnych w płaszczyźnie międzynarodowej- osoby nie mogą zaciągać praw i obowiązków poprzez własne działanie. Uzyskuje je za pośrednictwem państwa, podobnie na arenie SM wystepują poprzez pomoc państwa- opiekę dyplomatyczną. Jeśli państwo nie jest stroną odpowiednich umów, to jednostka - jego obywatel nie ma uprawnień przewidzianych w tych umowach.

c)Za naruszenie norm zawartych w umowach traktujących o prawach człowieka, państwo ponosi odpowiedzialność wobec innych stron umowy, a nie wobec jednostki.-nie tworzą uprawnień bezpośrednio dla ludzi, są zobowiązaniem państw do określonego postępowania.

d) prawo petycji- jak możliwość występowania w SM

- przewidują je niektóre umowy dotyczące PC- Eur Konw o ochronie PC i podstawowych wolności (Europejski Trybunał PC w Strasburgu- jeżeli strony uznają jego jurysdykcję), Międzynarodowej Konwencji w sprawie likwidacji wszelkich form dyskryminacji rasowej oraz w protokole opcyjnym do Międzynrowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych (Komitet PC); Górnośląski Trybunał Arbitrażowy, system powiernictwa ONZ (ZO i pod jego kierownictwem RB- art. 87 KNZ)

=> ale znów istnieje to tylko za pośrednictwem państw.

e) możemy mówić o podmiotowości funkcjonariuszy OM, jeśli prawo wewnętrzne OM uznamy za PM- spory między funkcjonariuszami o ONZ rozstrzyga Trybunał Administracyjny

g) nadal sytuacja osób fizycznych i prawnych jest regulowana przez prawo wewnętrzne. Jednak uzyskanie podmiotowiosci jest możliwe, ale przy radykalnej zmianie PM oraz stosunku subordynacji jednostki wobec państwa. Poprzez proces demokratyzacji jednostki stopniowo poszerzają swa zdolnośc do występowania w płaszczyźnie międzynarodowej.

Zatem jednostka może być wg Góralczyka podmiotem gdy:

- państwo wyrazi zgodę na samodzielne działanie jednostek

- gdy suwerenność państwa jest czasowo ograniczona- Niemcy, Japonia

- jednostki obszarów powierniczych

- w stosunkach między OM a ich funkcjonariuszami

=> ale to przypadki wyjątkowe i w bardzo ograniczonym zakresie

5) podmiotowość osób prawnych

a) W zasadzie nie korzystają z praw i obowiązków płynących bezpośrednio z PM, ochronę ich interesów zapewniają państwa poprzez opiekę dyplomatyczną.

b) zagadnienie, kto jest uprawniony do wykonywania opieki dyplomatycznej nad interesami akcjonariuszy i spółki akcyjnej- sprawa MTS Barcelona Traction. 1970- „Państwo może wykonywać opiekę dyplomatyczną w zakresie i środkami, jakie uzna za właściwe. Osoby fizyczne i prawne nie mają ośrodka odwoławczego, mogą odwołać się jedynie do prawa wewnętrznego”

c) umowy zawierane przez osoby prawne z państwami nie są umowami w sensie PM, a uprawnienia płynące z tych umów nie są chronione przez PM- MTS 1952- sprawa Anglo- Iranian Oil Co.

d) w ostatnich latach pewna tendencja do dopuszczania osób prawnych do pewnych dziedzin współpracy międzynarodowej regulowanej bezpośrednio przez PM.

=> tym samym mogą mieć prawa i obowiązki płynące bezpośrednio z PM, a nawet mieć dostęp do międzynarodowego arbitrażu i międzynarodowego sądu

- Organizacje międzynarodowej łączności satelitarnej- Intelsat i Inmarsat- Stronami konwencji mogą być tylko państwa, ale sygnatariuszami porozumienia eksploatacyjnego (które jest umową międzynarodową) mogą być państwa bądź wyznaczone przez państwa osoby prawne. Osoby prawne mają wiele praw o obowiązków- mogą być członkami Rady organizacji i w pewnym zakresie uczestniczyć w międzynarodowym postepoowaniu arbitrażowym

- Organizacja Dna Morskiego- analogicznie, mają prawa i obowiązki płynące bezpośrednio z konwencji oraz mogą występować jako strony w sporach przed Izbą MIędzynaroiwowego Trybunał u Prawa Morza

=> OP mają pewien zakreś podmiotwowści, ale za zgodą państw.

=> w zasadzie OP nie są podmiotami, ale w pewnych dzidzinach są dopuszczone do podmiotowości, za zgodą państw

6) Terytoria Autonomiczne

1) Generalnie schemat, że sprawy wewnętrzne terytorium autonomicznego należą do niego, a sprawy zagraniczne do państwa macierzystego; ale jest sporo wyjątków:

- niektóre sprawy wewnętrzne terytorium należą do kompetencji państwa

- terytorium miewa czasem kompetencje w sprawach zagranicznych=> kwestia czy jest podmiotem PM

2) Są to jednostki niesuwerenne, ale też nie całkowicie podporządkowane państwom, w skład których wchodzą.

3)należy rozróżnić terytoria autonomiczne stanowiące integralne części składowe państwa (np. państwa zróżnicowane) od terytoriów zależnych (znajdujących się na zewnątrz państwa)

4)rodzaje:

a) Państwa składowe- historia zna kilka przypadków, gdy części składowe państw złożonych miały dostateczny zakres kompetencji w sprawach zagranicznych, aby wraz z państwami uczestniczyć w niektórych dziedzinach SM. Ich status jest dwoisty- w SM występują jako podmioty PM, a w stosunkach każdego z nich z państwem macierzystym stanowią domenę prawa państwowego. Nie są zatem państwami wobec wszystkich, ich status odpowiada bardziej pojęciu autonomii niż suwerenności.

- Np. GBR w okresie międzywojennym (5 dominiów)

- ZSRR po II wojnie

b) państwa zróżnicowane (i federacje- np. Serbia)- części składowe mają różny zakres autonomii terytorialnej, niektóre regiony autonomiczne mają nawet pewne zdolności kontaktów międzynarodowych, ale przypadki, gdy występują w SM oprócz państwa macierzystego są bardzo rzadkie.

- Wyspy Owcze, Grenlandia, Wyspy Alandzkie- są członkami Rady Nordyckiej i uczestniczą w jej pracach, mają też pewną zdolność traktatową.

- Hongkong, Makau- specjalne regiony administracyjne; są członkami WTO i cżłonkami stowarzyszonymi IMO (morska)

- Serbia- strona porozumienia z KFOR obok Jugosławii.

c) terytoria kolonialne- terytoria autonomiczne nie wchodzące w skład państw, od których zależą. Taki status mogą uzyskać na drodze rozwoju politycznego.

- jedyny przypadek terytorium kolonialnego o statusie międzynarodowym- Namibia. Zanim stała się niepodległa, była członkiem MOP, Miedzynarodwej Unii telekomunikacyjnej, Powszechnego Związku Pocztowego oraz UNESCO. Były reprezentowana przez Radę NZ dla Namibii

d) terytoria stowarzyszone-jedna z form dekolonizacji. Nie wchodzą w skład innych panstw, z którymi są stowarzyszone. Tracąc charakter kolonialny, niue przestają być terytoriami zaleznymi, choć jednocześnie ichstatus mieści się w pojęciu autonomi terytorialnej.

- nieliczne- Puerto Rico, Mariany północne, Wyspy Cooka, Niue i Tokelau.

- uczestniczą w niektórych formach SM- np. członkostwo niektórych organizacji (najwięcej Wyspy Cooka), zdolność traktatowa w niektórych sprawach (Międzynarodowa Konwencja o prawie morza- stronami mogą być też terytoria stowarzyszone- w praktyce tylko Wyspy Cooka)

e) inne niesuwerenne oranizacje terytorialne (państwa niesuwerenne)- nie stanowiące części żadnego państwa, ale które same nie są państwami, bo nie są suwerenne, mają jednak pewne uprawnienia w stosunkach zewnętrznych:

- Andora

- WMG (wiele uprawnień Polski)

- Monako (Francja zatwierdza traktaty)

- Berlin Zachodni- nie był częścią RFN- uprawnienia RFN, 3 mocarstw; w sprawach umów z NRD- sam senat Berlina Zach.

Organizacje międzynarodowe:

I pojęcie i rodzaje OM:

1) podziałom na rządowe i pozarządowe

a) Organizacja międzynarodowa-to zrzeszenie się państw bądź innych osób prawnych (najczęściej krajowych związków lub stowarzyszeń) lub osób fizycznych z różnych krajów powołane do życia dla realizowania zadań określonych w statucie

b) Podział organizacji międzynarodowych:

*organizacje rządowe (ok. 500)-członkami są państwa -( tylko wyjątkowo obszary niesamodzielne, organizacje ruchów narodowowyzwoleńczych, czasem nawet wyznaczone przez państwa osoby prawne). Nazwa, bo państwa w tej organizacji są reprezentowanie przez rządy lub pełnomocników rządowych. Powołanie do życie takich organizacji oraz przyjęcie statutu następuje na drodze zawarcia umowy międzynarodowej- bo działają w sferze stosunków międzypaństwowych.

Def: Forma zinstytucjonalizowanej współpracy państw, ustalona w wielostronnej umowie międzynarodowej, obejmująca względnie stały zakres uczestników, której podstawowa cechą jest istnienie stałych organów o określonych kompetencjach i uprawnieniach, działających dl realizacji wspólnych celów.

* organizacje pozarządowe (ok. 5000)- członkami są osoby prawne lub fizyczne z różnych krajów. Nie powstają na drodze zawarcia umowy (kryterium definicje ECOSOC- organizacja, która nie została utworzona na podstawie umowy międzynarodowej), lecz na podstawie nieformalnych porozumień lub porozumień o charakterze wewnątrzpaństwowym. Najczęściej są to federacje stowarzyszeń działających w różnych krajach

* pośrednio między NGO a GO- M. Ruch CK - pozarządowy, ale mogą zawierać określone umowy międzynarodowe

c)Ze względu na kryterium terytorialne dzieli się organizacje międzynarodowe na:

*organizacje uniwersalne-organizacje należące do systemu ONZ

*organizacje regionalne- rozwinęły się głownie w rejonie Europy ,Ameryki Afryki

d) Obecnie przyjmuje się ,że współczesne państwo posługuje się do realizacji zadań swej polityki zagranicznej nie tylko służba dyplomatyczną ,ale również działalnością w organizacji międzynarodowej. Uważany jest obok kanału dyplomatycznego za drugi kanał w którym toczą się kontakty polityczne+ za narzędzie legitymizacji działań. Wielka liczba OM jest cechą współczesnych SM i wypływa ze współzależności.

2)Struktura międzynarodowych organizacji rządowych.

a) Organizacje międzynarodowe są instytucjami powołanymi do życia przez umowy międzynarodowe, a jednocześnie są jedną z form stosunków międzynarodowych.

b) elementy wspakzywane przez definicje organizacji rządowych:

- zrzeszenie co najmniej 3 suwerennych państw

- zawarcie umowy wielostronnej mającej charakter statutu

- określenie w umowie celów i sposobów funkcjonowania organizacji, w szczególności powoływanie organów o wyznaczonych kompetencjach

* kontrowersyjne, czy można uważać za OM organizacje powołane do życia przez inną OM, np. ONZ- UNCTAD i UNICEF

c) Najczęściej występują następujące struktury

*zebranie przedstawicieli wszystkich państw członkowskich noszące nazwę np.

- Zgromadzenia Ogólnego, Konferencji Ogólnej, Kongresu

- zbiera się rzadko , raz do roku lub raz na kilka lat.

* Rada lub Komitet zbierający się kilka razy do roku

Składa się z ograniczonej liczby członków wybieranych na zebraniu przedstawicieli wszystkich państw członkowskich ( w organizacji z dużą liczbą państw ) lub składa się z przedstawicieli wszystkich państw członkowskich ( w ORG miej licznych )

* organ administracyjny pod nazwą Sekretariatu lub Biura

* czasem też inne rady, komitety, organy sądowe; czasem brak Rady czy Sekretariatu, którego funkcje pełni jedno z państw członkowskich.

3) Organizacje wyspecjalizowane ONZ

a)„System Narodów Zjednoczonych” zwany „rodziną ON” to organizacje wyspecjalizowane ONZ, które łącznie z ONZ oraz autonomicznymi agencjami i funduszami ONZ tworzą właśnie system Narodów Zjednoczonych

b) niektóre z nich istniały jeszcze przed ONZ, ale większość jest młodsza

c) Najważniejsze organizacje wyspecjalizowane ONZ:

- Powszechny Związek Pocztowy (1874r.),

- Międzynarodowa Organizacja Pracy (1919r.),

- Międzynarodowy Związek Telekomunikacyjny (1932r.),

- Organizacja Narodów Zjednoczonych do Spraw Wychowania, Nauki i Kultury (UNESCO),

- Światowa Organizacja Zdrowia (WHO),

- Światowa Organizacja Meteorologiczna (WMO),

- Międzynarodowa Organizacja Lotnictwa Cywilnego (ICAO),

- Międzynarodowa Organizacja Morska (IMO-1982r.),

- Międzynarodowy Fundusz Monetarny (IMF),

- Międzynarodowy Bank Odbudowy i Rozwoju (IBRD),

- Organizacja do Spraw Wyżywienia i Rolnictwa (FAO),

- Organizacja Narodów Zjednoczonych do Spraw Rozwoju Przemysłu (UNIDO),

- Międzynarodowa Korporacja Finansowa (IFC),

- Międzynarodowe Stowarzyszenie Rozwoju (IDA).

d) Organizacje współpracujące i ważne, ale nie są org wysiec, bo nie działają, jak każe karta, w powiązaniu z ECOSOC:

- Międzynarodowa Agencja Energii Atomowej (IAEA)- powiązana z bezpośrednio z ZO I i RB

- Konferencja Narodów Zjednoczonych do Spraw Handlu i Rozwoju (UNCTAD - 1964r.) - organ ZO

- Światowa Organizacja Handlu (WTO - 15 IV 1994r.) z siedzibą w Genewie.

II Międzynarodowe Organizacje Rządowe

1) Rozwój historyczny

a)Pierwsze organizacje tej kategorii powstały od połowy XIX w , a były nimi Międzynarodowy Związek Telegraficzny (1865, 1868- stały sekretariat- pierwsza w historii organizacja ze stałym sekretariatem), a później powstały Powszechny Związek Pocztowy (1874), 1875- Międzynarodowy Związek Metryczny ; 1883- Międzynarodowe Biuro Własności Przemysłowej itd. Miały one stosunkowo wąski zakres działania i spełniały ściśle określone funkcje natury administracyjnej. Ze względu na pełnione funkcje nazywano je uniami administracyjnymi lub związkami celowymi.

b) po I WŚ- LN jako pierwsza organizacja o charakterze gólnym, mająca za zadanie utrzymanie pokoju i rozwój wszechstronnej współpracy międzynarodowej. Zaczęły też powstawać organizacje obejmujące swą dziedziną różne szersze dziedziny współpracy międzynarodowej- gospodarcze i polityczne.

c) po II WŚ- ONZ+ obecnie każda dziedzina współpracy ma swój odpowiednik w jednej lub kilku OM.

2) Podmiotowość prawnomiędzynarodowa

a) Organizacje rządowe w swych stosunkach z państwami i innymi organizacjami rządowymi występują jako podmiot prawa międzynarodowego: zawierają umowy o charakterze międzynarodowym , występują jako strony przed sądami międzynarodowymi , uczestniczą w konferencjach międzynarodowych, utrzymują stosunki dyplomatyzne.

b) Konwencja wiedeńska w „sprawie reprezentacji państw w ich stosunkach z powszechnymi organizacjami międzynarodowymi” z roku 1975 określa funkcje i przywileje stałych misji przy organizacji międzynarodowej , wzorując się pod wieloma względami na prawie dyplomatycznym.

c) Podmiotowośc jest ograniczona i nie może wykraczać poza ramy określone w umowach. Żadna organizacja nie posiada jednak pełnej podmiotowości tak jak suwerenne państwa , gdyż nie może występować jako podmiot w stosunkach wynikających z posiadania własnego terytorium i własnej ludności.

d) Podmiotowość prawnomiędzynarodową ONZ stwierdził MTS w swej opinii doradczej w sprawie odszkodowania w związku z zabójstwem przedstawiciela ONZ na Bliskim Wschodzie , hrabiego Bernadotte, stwierdzając jednocześnie, że podmoty PM niekoniecznie są identyczne jeśli chodzi o charakter i zakres uprawnień.

3) Istota prawnopolityczna organizacji rządowych

Poglądy dotyczące prawnopolitycznej istoty organizacji międzynarodowej:

a) Jellinek- na skutek tworzenia unii administracyjnych powstają zalążki międzynarodowej administracji. W miarę jak ich liczba i zakres będą się powiększać, administracja będzie obejmowała coraz to nowe dziedziny aż w końcu może objąć cały świat

b)pogląd internacjonalistów - (Renault, Kazanskij) działalność organizacji międzynarodowej nie może wykraczać poza granice zakreślone przez suwerenne państwa. Organizacje mn n powinny być „organami między państwami , a nie nad nimi”. Przyjmowanie nowych funkcji bez upoważnienia państw nie sprzyja współpracy, a często prowadzi do sytuacji kryzysowych w OM.

c)pogląd funkcjonalistyczny -zmierza do uniezależnienia org Mn od państw. Opowiadają się za rozrostem funkcji społecznych OM, przeniesienia na nie ciężkości z funkcji politycznych, gdyż tym właśnie zainteresowane są duże masy społeczne, które z czasem stopniowo będą przenosić swą lojalność z państw na OM. Funkcjonaliści przywiązują dużą uwagę do rozrostu funkcji spełnianych przez organizacje międzynarodowe, jako istotny element rozwoju SM, nawet wówczas, gdy funkcje te nie są przewidziane w statucie- tendencja do interpretacji rozszerzających („dynamiczna interpretacja”- taka wykładnia, jakiej wymaga skuteczność w danym momencie; koncepcja praw wynikających z natury rzeczy- analogicznie do praw zasadniczych państw z takimi tylko ograniczeniami, jakie wynikają z wyraźnych postanowień statutu danej organizacji; „domniemane kompetencje”- wynikające z zadań organizacji- takie środki, jaki OM uzna za konieczne dla realizacji swych celów). Przeciwstawiają się im zwolennicy suwerenności państw.

4) Funkcje organizacji międzynarodowych.

a)Pierwsza klasyfikacja funkcji:

1)funkcja regulacyjna- ustanowienie norm i wzorców o charakterze moralnym , politycznym, lub prawnym.

2)funkcja kontrolna- kontrolowanie postępowania państw z ustalonymi wzorcami i normami

3)funkcja operacyjna- polegająca na świadczeniu usług na postawie własnych decyzji przy użyciu zasobów ludzkich i materiałowych znajdujących się w dyspozycji danej organizacji.

b)Druga klasyfikacja funkcji:

1)organizacja międzynarodowa typu „forum”- tzn. organizowanie różnych spotkań, dyskusji w celu wzajemnego informowania się państw i zajmowania określonego stanowiska, w celu oddziaływania na inne państwa . Zajmuje się tym głównie UNCTAD -(Konferencja Narodów Zjednoczonych ds. Handlu i Rozwoju) oraz GATT(Układ Ogólny w Sprawie Ceł i Handlu)

2)organizacje typu „usługowego”-

ok.90% wydatków w Światowej Organizacji Zdrowia przekazywane jest na funkcje usługowe.

c) Trzeci podział funkcji:

1)Funkcje w zakresie utrzymania międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa

2)Funkcje w zakresie pokojowego załatwienia sporów

3)Funkcje w dziedzinie gospodarczej, komunikacyjnej, nauki i kultury itp

=> w związku z rosnącą liczbą OM- problem dublowania funkcji; konieczność koordynacji.

=> rosnąca rola sekretariatów jako organów stale działających; znaczenie często wykracza poza ustalenia statutu

III. Uchwały podejmowane przez organy międzynarodowych organizacji międzynarodowych, gł. ZO ONZ.

1.Charakter prawny uchwał

W związku z podejmowaniem przez organy org mn uchwał powstało kilka problematycznych zagadnień:

1)jaki jest charakter prawny tego typu rodzaju uchwał?

2)czy i w jakim zakresie są one obowiązujące dla państw członkowskich?

3)czy można te uchwały uznać za źródło PM, obok tradycyjnych źródeł?

Ad1)Aby umowy mogły być uznane za źródło PM, musza jednoczesnie- Być prawnie wiążące oraz tworzyć nowe normy prawne (mieć charakter prawotwórczy);

a)część autorów przyjmuje prawotwórczy charakter uchwał w tradycyjnym sensie:

*traktując te uchwały jako prawo umowne czy quasi-umowne: pogląd ten zakłada, że organy uchwalające na mocy kompetencji przyznanym im w umowach międzynarodowych (bo takimi są statuty OM) tworzą na podstawie porozumienia państw nowe normy prawne. Stanowią one specjalny rodzaj umów międzynarodowych zawieranych przez państwo w drodze pośredniej poprzez organy organizacji Mn.; Umowy międzynarodowe obejmują zatem nie tylko teksty umów, ale też rezultaty przekazanych kompetencji do tworzenia norm PM.

b)-inna określa działalność organizacji mn jako prawotwórczą o charakterze szczególnym- uchwały to odrębne, nowe źródło prawa:

* nowe źródła prawa międzynarodowego (Kelsen, Waldock)

*źródło osobnej kategorii przepisów prawnych (Cahier)

=> OM ma w określonych granicach kompetencje do tworzenia prawa zarówno w celach wewnętrznych, jak i nor prawnych skierowanych do państw członkowskich i zmierzających do wykonywania zadań, dla których utworzono organizację

*niektórzy oceniają wartość uchwał ZO w zależności od tego, czy podjęte zostały jednomyślnie- tylko takie są dowodem istnienia normy prawnej (Bailey)

*Niektórzy traktują uchwały organów OM jako określony etap w tworzeniu się norm międzynarodowycego prawa zwyczajowego (Higgins)

c)-inna redukuje znaczenie uchwał do roli niewiążących zaleceń:

*nie są źródłem PM; moc prawna decyzji jakiejkolwiek OM określona jest aktem, na podstawie którego działa dana OM; Zgodnie z KNZ- ZO ONZ „podejmuje uchwały wiążące państwa tylko w zastosowaniu do wąskich kręgów zagadnień, głównie w spawach organizacyjnych i finansowych”, zaś co do RB, to zgodnie z KNZ jej uchwały są wiążące dla państw członkowskich, ale mają charakter wykonawczy i nie mają na celu tworzenia norm postępowania; poza tym organy innych OM nie mają takiego prawa.

Ad2)patrz: rodzaje uchwał

Ad3)Uchwały organizacji mn nie mogą pretendować na równi z umową i zwyczajem do rangi źródła prawa międzynarodowego.

2. Rodzaje uchwał:

1)Wiele uchwał , w szczególności Zgromadzenia Ogólnego ONZ zawiera powtórzenie dosłowne czy tez odmiennymi słowami norm prawa międzynarodowego obowiązującego jako prawo umowne lub zwyczajowe.

To samo odnosi się do uchwał Zgromadzenia Ogólnego zawierających interpretację Karty ONZ. Czerpie ona moc obowiązującą z Karty i dlatego tego rodzaju uchwała przyjęte jednomyślnie jest wiążąca dla członków ONZ, gdyż sprowadzają się tylko do powtórzenia obowiązującego prawa, co ma znaczenie moralne i polityczne podniesienia podkreślenia wagi danej normy.

2)uchwały organizacji mn zwane „prawem wewnętrznym” organizacji mn czyli przyjęcie uchwał dotyczących ściśle wewnętrznych spraw organizacji. Uchwały te są wiążące dla członków danej organizacji i są działem prawa międzynarodowego, a podstawa ich mocy obowiązującej jest umowa powołująca daną OM, a jeśli takiej brak- to prawo zwyczajowe, które mówi, że OM ma prawo regulować własne funkcjonowanie

- nie mogą być przedmiotem wewnętrznej regulacji sprawy uregulowane w statucie, który jest umowa międzynarodową (np. sposób glosowania w ONZ).

3)uchwały wykraczające poza treść obowiązującego PM i nie będące prawem wewnętrznym OM:

-uchwały mogące wyjaśniać i konkretyzować obowiązujące normy prawne [secundum legem]

-uchwały mogą obejmować dziedziny nie objęte dotychczas normami prawa międzynarodowego [praeter legem]

- uchwały kolidujące z obowiązującym PM

Uchwały tego rodzaju nie mają mocy obowiązującej, są tylko zaleceniami, prośbami, życzeniami. Jednak z czasem uchwały mogą stać się prawem umownym lub, w razie braku sprzeciwu, prawem zwyczajowym

•Uchwały Zgromadzenia Ogólnego, choć nie mogą pretendować do rangi źródła PM na równi z tradycyjnymi, oddziałują silnie na proces tworzenia prawa międzynarodowego i jego kodyfikację, poprzez swoją wagę moralną i polityczną (soft law); Obecnie tworzenie nowych norm PM w sprzeczności z uchwałami ZO nie jest możliwe- właśnie ze względu na nacisk moralny. Ich oddziaływanie faktyczne jest dużo większe, niż czysto prawne- wpływają na stanowisko państw oraz opinii publicznej, bo przekonanie, że trzeba dążyć do porozumienia z innymi państwami. Stają się inspiracją do tworzenia norm prawnych ( w tym konkretne projekty ZO), traktatowych, jak i zwyczajowych (poprzez tworzenie praktyki, której nikt się nie sprzeciwia)

* decyzje RB są prawnie wiążące, ale dotyczą zachowania w konkretnej sytuacji, a nie ustalania norm prawnych, które muszą odnosić się do powszechnej, a nie jednostkowej praktyki.

4) Uchwały organizacji, które z mocy statutów są prawnie obowiązujące (musi być wyraźne upoważnienie- czyli zgoda państw)|:

- uchwały podejmowane jednomyślnie przez organ złożony z przedstawicieli państw- np. w OECD

- tzw system contracting out- uchwały prawotwórcze podejmowane większością głosów, ale z możliwością skutecznego oświadczenia w określonym terminie, że uchwała w całości lub części nie jest dla danego państwa prawnie wiążąca; stosowane zazwyczaj do norm o charakterze technicznym, np. w ICAO, WHO, WMO.

- uchwały prawotwórcze podejmowane większością głosów i wiążące dla wszystkich państw członkowskich- WE w dziedzinach określonych w traktatach oraz INTELSAT i Organizacja Dna Morskiego.

*Akty normatywne należące do „miękkiego” PM - paraprawne; ich obowiązywanie wiąże się z normami moralnym i politycznymi; ma znaczenie w rozwoju prawa, jako jego program. Stan pośredni między prawem a brakiem prawa w danej dziedzinie.

- uchwały organów org. m. skierowane do państw członkowskich- szcz. ZO ONZ;

- porozumienie międzypaństwowe (wielostronne, dwustronne), którym z różnych względów nie nadano charakteru prawa „twardego” (charakteru umów);

*przykładem porozumienia międzynarodowego, któremu świadomie nie nadano charakteru umowy jest Akt końcowy Konferencji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie z 1975 r, który zawiera wiele uzgodnionych reguł postępowania w różnych dziedzinach polityki państwowej- bo w ówczesnych warunkach państwa nie chciały czynić z niego prawa pełnym znaczeniu tego słowa.

- umowy, które nie zostały jeszcze ratyfikowane lub zatwierdzone przez odpowiedni organ.

- działalność paraprawna pozarządowych OM- np. działalność MKCK w zakresie pozakonwencyjnym (w sensie poza uprawnieniami wypływającymi dla MKCK z konwencji genewskich o ofiarach wojny)- uchwały delegatów zalecające podjęcie przez MKCK działań humanitarnych, np. w sprawie uwolnienia więźniów politycznych => nie są wiążące dla państw i każde państwo może się sprzeciwić odwiedzaniu przez delegatów MKCK więźniów politycznych, ale upoważniają MKCK i stwarzają ramy do pewnych działań, które nie są traktowane jako mieszanie się do wewnętrznych spraw, oraz zmniejszają poczucie swobody działań przez państwa wobec swoich obywateli

IV Międzynarodowe Organizacje Pozarządowe

1) Rozwój historyczny

a) najdłuższa i najbogatsza tradycja- kościoły i związki wyznaniowe. Do dziś mają znaczenie i oddziaływanie oraz bezpośrednie działania np. na rzecz pokoju.

b) dawniej duże znaczenie zakonów chrześcijańskich; do dziś podmiotem jest Zakon Kawalerów Maltańskich

c) mniejsze znaczenie kościołów protestanckich i niekatolickich (Światowa rada Kościołów- 1948- wspólna organizacja kościołów)

d) duża aktywność organizacji syjonistycznych

2) Funkcje i rodzaje organizacji pozarządowych

a) organizacje o celach pacyfistycznych i humanitarnych:

- Światowa Federacja Przyjaciół ONZ (WFUNA) - członkiem jest Polskie Towarzystwo Przyjaciół ONZ;

- Międzynarodowy Ruch Studencki na rzecz ONZ (ISMUN) - członkiem Polskie Studenckie Stowarzyszenie Przyjaciół ONZ (PSSPONZ).

- Unia Międzyparlamentarna- forum kontaktów parlamentarzystów różnych krajów (kiedyś gł działania na rzecz rozwoju pokojowego załatwiania sporów)

b) międzynarodowe organizacje ruchu robotniczego i partii politycznych:

- 5 międzynarodówek robotniczych ( pierwsza- Marksa; socjaldemokratyczna; komunistyczna; trockistowska; maoistowska)

- Światowa Unia Liberalna.

- Międzynarodówka Chrześcijańsko- Demokratyczna

- Międzynarodowa Unia Demokratów (konserwatyści)

c) Międzynarodowe organizacje związków zawodowych

- Światowa Federacja Związków Zawodowych;

- Międzynarodowa Konfederacja Związków Zawodowych

- Europejska Konfederacja Związków Zawodowych

- Miedzynarodowa Federacja Chrześcijańskich Związków Zawodowych

d) realizujące zadania społeczne i kulturalne oraz społeczno- ekonomiczne:

- Międzynarodowy Związek Kobiet;

- Międzynarodowy Związek Spółdzielczy;

- Międzynarodowy Związek Studentów;

- YMCA - Chrześcijańskie Stowarzyszenie Młodych Mężczyzn (1855r.).

e) gospodarcze zrzeszające aktorów ekonomicznych ("międzynarodówki interesów"): międzynarodowe koncerny, trusty, korporacje, kartele, porozumienia bankowe- z punktu widzenia PM to nie są NGO, tylko osoby prawa wewnętrznego. Poważny wpływ na politykę międzynarodową.

*Najważniejsze funkcje organizacji pozarządowych:

a) działalność na rzecz promocji i ochrony praw człowieka,

b) wpływ na rozwój prawa międzynarodowego,

c) wpływ na rozwój współpracy naukowej,

d) działalność na rzecz pokoju.

*część z nich ma status konsultacyjny w ECOSOC oraz w organizacjach wyspecjalizowanych

Podmiotowość prawnomiędzynarodowa UE w świetle traktatu konstytucyjnego

* na pewno jest znaczącym aktorem, ale dyskusyjne, czy jest podmiotem PM.

* Wspólnoty są bez wątpliwości podmiotami PM; pytanie, czy Unia jako całość jest OM i ma zdolnośc do czynności prawnych

1) Czy Unia spełnia kryteria niezbędne dla uznania jej za OM?

a) powinna być związkiem państw utworzona na podstawie umowy międzynarodowej i posiadać organy dla realizowania sformułowanych w niej celów

- jest związkiem państw

- jest utworzona na podstawie umowy

- wątpliwości, co do organów i celów

b) Art. 1 Trakrtatu o UE: ”Unia będzie utworzona w oparciu o WE uzupełnione kierunkami działań i formami współpracy ustanowionymi niniejszym traktatem”- możliwość dwojakiego rozumienia:

- że UE stanowi dodatek ,uzupełnienie WE o II i III filar

- że UE stanowi jedność WE i II i III filara (interpretacja funkcjonalna)

=> wybór jednej z opcji pozwala odpowiedzieć na pytanie, czy UE ma organy, bo Tr o UE mówi, że Rada Europejska stymuluje rozwój Unii i określa główne kierunki jej polityki, zaś wymieniając organy WE nie wymienia Rady Europejskiej, tylko Parl Eur, Rada, Komisja, Trybunał Sprawiedliwości, Trybunał Obrachunkowy

=> czyli UE dysponuje tylko radą Europejską i nie ma organów wykonawczych;

* jeśli przyjąć 1 interpretację, to UE nie jest OM, bo nie ma organów

* jeśli przyjąć jedność UE, to choć nie ma ona własnych organów umożliwiających realizację jej celów, to organy WE działają w podwójnej roli- jako organy WE i UE; a wykonują- bo Traktat o UE mówi, że wykonują uprawnienia wynikające z traktatów o WE, ale także z traktatu o UE.

+ państwa przystępują do obu struktur naraz

=> ma organy

c) czy jest organizacją realizującą własne cele?

- z pięciu celów formułowanych przez Traktat o UE, co najmniej 2 mogą być uznane za cele Unii (zapewnienie tożsamości na arenie międzynarodowej przez WPZiB; utrzymanie i rozwijanie Unii jako obszaru wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości)

- pozostałe trzy (promowanie postępu gospo i społ, wzmacnianie obrony praw i interesów obywateli państw członkowskich przez wprowadzenie obywatelstwa, rozbudowa dorobku wspólnotowego) są realizowane przez WE

=> jest OM, ale to jeszcze nie przesądza, czy jest podmiotem PM; to zależy od tego, czy ma zdolność do czynności prawnych w PM

2) czy UE jest obecnie podmiotem PM?

a) wielu badaczy uważa, że nie, bo traktat o UE nie przyznaje jej osobowości prawnej (odrzucone w czasie negocjacji w Amsterdamie), w przeciwieństwie do traktatu o WE.

- ale stwierdzenie podmiotowości prawnej odnosi się raczej do prawa wewnętrznego

b) Brak podmiotowości na gruncie prawa wewnętrznego utrudnia działania w płaszczyźnie zew, ale nie wyłącza takiej możliwości

- traktat Amsterdamski nie nadaje osobowości pranej, ale jednocześnie daje UE prawo zawierania umów dotyczących II i III filara (ograniczona zdolność do zawierania umów międzynarodowych)

- traktat przewiduje też możliwość stosowania w ramach II i III filara sankcji poprzez ograniczenie lub zerwanie stosunków gospodarczych z krajem trzecim

- reprezentację zewnętrzną w sprawach II i III filara zapewnia Prezydencja wspierana przez Wysokiego Przedstawiciela ds. WZiB

- występuje czasem samodzielnie w negocjacjach międzynarodowych i niektórych OM.

- czynne i bierne prawo legacji

=> UE posiada częściową zdolność do czynności prawnych, jest zatem zalążkowym podmiotem PM. Jednak jest to zdolność zbyt skromna w porównaniu z celami UE.

3) Jednoznaczne przyznanie podmiotowości PM UE w Traktacie Konstytucyjnym

a) UE nowym podmiotem, będącym sukcesorem obecnej WE i UE

- poza fuzją traktatów udoskonaleniami, Traktat jest też traktatem sukcesyjnym

- przekazuje dotychczasowe kompetencje i podmiotowość WE (polityka wspólnotowa w określonych obszarach) i UE (koordynacja II i III filara) i ustanawia UE

- uchylenie wcześniejszych traktatów (poza Euratomem- bo rozbieżne stanowiska państw dotyczące kwestii atomowych- przeciwnicy tej energii) i ciągłość prawna.

- Traktat jednoznacznei stwierdza że UE dysponuje jednolitymi ramami instytucjonalnymi => to ostatecznie rozstrzyga, że jest OM.

- jednoznaczne stwierdzenie, że UE ma osobowość prawną ( w sensie prawa wewnętrznego)

b) Przyznanie pełnej zdolności prawnej UE do występowania w SM

- brak jest wyraźnego stwierdzenia ze UE ma podmiotowość, ale jedoznacznei jest formułowana zdolność prawna i zdolność do czynności prawnych

- UE nie tylko przejmuje dotychczasowa zdolność UE i WE, ale kompetencje te ulegają rozszerzeniu

- zdolność do zawierania umow- dot II i III filara- rozszerzona, wszelkie umowy które przyczynią się do osiągania celów UE (a cele bardzo szerokie)=> może zawierać umowy dotyczące wszystkich dziedzin.

- poszerza możliwości występowania w SM- poszerza liczbę organów, które mogą ją reprezentować (przewodniczący Parl Eur, przewodniczący Rady, MSZ UE, Komisja)

- utworzenie stopniowe wspólnej służby zagranicznej UE, reprezentującej jej w OM i państwach trzecich (ale obok przedstawicielstw samych panstw)

- zdolność do występowania przed sądami

=> UE jest OM i podmiotem PM.

4) Czy Traktat Konstytucyjny przekształca UE w suwerenny podmiot międzynarodowy?Nie, pozostaje OM

a) Nie, bo Unia ma charakter międzypaństwowy, co podkreśla Traktat Konstytucyjny

- bra suwerennej władzy, której suwerenne państwa zostałyby podporządkowane, której przekazałyby swą suwerenność i kompetencje do występowania w SM.

- pańtwa są suwerenne tak długo, jak długo mogą swobodnie decydować o swoich kompetencjach, bez narzucającej im ot władzy. - każdy traktat musi być ratyfikowany.

b) Unie nie ewoluuje w kierunku federacji

- Konstytucja nie jest ustawa uchwalaną przez Parl Eur czy w referendum, ale umową międzynarodową, wchodzącą w życie po ratyfikacji

- wszelkie zmiany Traktatu także podlegają ratyfikacji

- nazwa nie oznacza tendencji do tworzenia państwa, gdyż w PM nazwa umowy nic nie znaczy, liczy się jej treść. (konstytucje tworzyły np. MOP, UNESCO, WHO)

- brak ścisłego rozgraniczenia funkcji ustawodawczych i wykonawczych między organami

- wszystkie organy poza parlamentem mają charakter przedstawicielski, a to właśnie Rada E i Rada UE mają zasadniczą rolę

- Komisja może i ponadnarodowa, ale szef proponowany przez rade e (zatwierdza parlament), zas członkowie wylaniani przez panstwa.

- II i III filar nadal koordynacyjne, nie wspólnotowe (jednomyślność)

-każde państwo może postanowić o wystąpieniu z UE (= są suwerenne)

- zasada pomocniczości i proporcjonalności (działania UE tylko wtedy i tylko w takim zakresie, gdy cele Ue nie mogą być lepej spełniane przez same państwa)

---