WIKTYMOLOGIA

Wiktymologia- jako dyscyplina naukowa zaczęła rozwijać się w XX w. Początkowo była w odniesieniu do ofiary przestępstwa.

Prekursorami terminu ofiara i wiktymologia byli Mendelssohn, Von Hanting, który w latach 40 XX napisał artykuł i zawarł tezę roli ofiary.

Wiktymologia jest uzupełnieniem kryminologii z [łac. Wiktyma- ofiara, logos- nauka].

Działy wiktymologii ze względu na zakres i podmiot;

• Wiktymologia ogólna;

1. Wszystkie kategorie ofiar, bez względu na źródło pokrzywdzenia, któremu ofiara podlega. Ofiary działania sił przyrody np. ofiary żywiołów, epidemii i innych sił ożywionych i nieożywionych.

2. Ofiary działań ludzkich, wojen nierównowagi społecznej, alkoholizm, przestępczość, wyzysk ludzi- efekt niesprawiedliwych systemów.

Stwarza problem, że nie bada się w sposób jednolity. Stwarza najwięcej problemów badawczych.

W tej wiktymologii wyróżnia się:

1) ofiary działania sił przyrody ( trzęsienia ziemi, epidemie itp.)

2) ofiary działań ludzkich ( ofiary wypadków, chorób cywilizacyjnych, nierówności społecznych, stygmatyzacja mniejszości religijnych i przestępstwa, uzależnienia)

Wiktymologia ogolna ma charakter opisowy, ale nie metodologiczny.

• Wiktymologia związana z pogwałceniem praw człowieka;

1. Nurt nowej wiktymologii; W Polsce dr L. Falandysz, Elias. Człowiek, którego prawa ludzkie i obywatelskie zostały pogwałcone. Zajmuje się ofiarami przestępstw i systemów politycznych, totalitarnych, kapitalizm. (Konsekwencje działania człowieka)

2. Nurt wiktymologii jako nauki o człowieku cierpiącym; Wskazuje się na ofiary zagrożone, pokrzywdzone, działalnością innych ludzi, struktur społecznych, politycznych, organizacji lub instytucji będące wytworem innego systemu. (Cierpienie człowieka, jakie skutki wywołuje)

• Wiktymologia kryminalna;

Von Hanting- Wiktymologia zajmuje się osobami pokrzywdzonymi w sposób bezpośredni i pośredni poprzez działanie człowieka. opiera się na analizie triady, czyli SPRAWCA-OFIARA-CZYN

Na gruncie Polskim twórcą był Bruno Hołyst. Trzy obszary Wiktymologii:

• Wiktymologia ogólna; zajmuje się badaniem procesów rozwojowych w społeczeństwie, głównie skutków cywilizacyjnych, technologicznych, urbanistycznych i analizowaniem na tym tle zagrożeń (choroby cywilizacyjne, zagrożenia wynikające ze zmian środowiskowych, wzrost liczby wypadków komunikacyjnych, bądź przy pracy).

• Wiktymologia społeczna; obejmuje badania dotyczące grup społecznych, a więc problemy i zagrożenia, które odnoszą się do rodziny, szkoły a na życiu publicznym skończywszy. Podstawową kategorią zagrożeń może być ustalenie skali zagrożeń życia w ujęciu masowym, np. akty terrorystyczne, obniżenie jakości życia na skutek procesów i warunków, które nas dotyczą, np. wyczerpanie surowców mineralnych.

• Wiktymologia kryminalna (penelna); zajmuje się ofiarami przestępstw oraz analizą związków łączących sprawcę z ofiarą.

SPRAWCA - OFIARA - CZYN

(między sprawcą a ofiarą musi zajść relacja interpersonalna)

Ofiara jest efektem działań ludzkich.

Ofiara przestepstwa

- jednostka, konkretna osoba, która ponosi szkodę lub doznaje nieuzasadnionej krzywdy albo też cierpienia w wyniku popełnionego przestępstwa lub czynu dewiacyjnego

- jednostka lub grupa osób, które są pokrzywdzone lub poszkodowane na skutek działalności podjętej przez inne jednostki

- nie tylko jednostki, grupy czy instytucje, ale także określony porządek prawny lub moralny, który jest zagrożony lub zniszczony przez czyn karalny

- najszersze ujęcie; Deklaracja Sprawiedliwości dla ofiar przestępstw oraz nadużyć władzy: Ofiarą są jednostki, które indywidualnie lub zbiorowo poniosły uszczerbek na zdrowiu fizycznym i psychicznym. Doznały zaburzeń emocjonalnych, strat materialnych albo istotnego naruszenia swoich praw w wyniku działania lub zaniechania będącego naruszeniem ustaw karnych obowiązujących w danym społeczeństwie, dotyczy ustaw karnych lub przestępczego nadużycia władzy. Ofiarą jest, więc osoba, która cierpi niezależnie od tego czy sprawca czynu został zidentyfikowany, oskarżony, skazany i niezależnie od tego czy sprawca jest z nią związany relacjami rodzinnymi. Ofiarą może być też osoba nie poszkodowana bezpośrednio, ale pośrednio na skutek tego, że jest najbliższą rodziną ofiary, osoby, które ucierpiały na skutek zagrożenia w trakcie próby udaremnienia wiktymizacji (stanęły po stronie ofiary) oraz osoby, które są na bezpośrednim utrzymaniu ofiary. W myśl prawa, osoba pokrzywdzona przestępstwem to osoba fizyczna bądź prawna, której dobra prawne zostały naruszone luz zagrożone bezpośrednio przestępstwem.

Przestępstwa bez ofiary

• Czyn bez ofiar - Akt dobrowolnej wymiany pomiędzy osobami dorosłymi, które dotyczy silnie pożądanych, lecz prawnie zakazanych dóbr i usług. Do czynów zaliczamy (prostytucja, posiadanie narkotyków, aborcja, cudzołóstwo, łapownictwo, szpiegostwo, żebractwo, włóczęgostwo, nietrzeźwość publiczna). Zachowania tego typu powinny ulec dekryminalizacji. Najczęstszym powodem kryminalizacji i tych czynów nie jest naruszenie określonych dóbr prawnych czy istnienie rzeczywistej ofiary, co naruszenie norm moralnych.

• Definicja prawna- Za przestępstwo bez ofiar uznaje się także zachowanie człowieka, które zakazane przez ustawę karną a polegające na wymianie dóbr i usług przez osoby dorosłe i uważają, że taki czyn nie przynosi im szkody, dlatego też dobrowolnie nie informują organy ścigania o swoim udziale w takiej czynności.

Kryterium merytoryczne- większość czynow bez ofiar nie sa społecznie niebezpieczne, co oznacza ze szkodliwość społeczną tych czynow jest stosunkowo niewielka.

Z punktu widzenia merytorycznego przestępstwa bez ofiar powinny ulegać dekryminalizacji.

Z punktu widzenia technicznego przestępstwa bez ofiar wyklucza istnienie pokrzywdzonego, który mógł złożyć zawiadomienie o popełnionym przestępstwie. Związku z tym blokuje te możliwość ujawnienia przestępstwa i ścigania sprawcy.

Przestępstwa bez ofiar charakteryzują się tym;

• Ludzie dorośli wiedzą, co czynią

• Wyrażają zgodę na konsekwencje

• Nikt poza uczestnikami interakcji nie jest poszkodowany

• Czyn jest w danym momencie zakazany przez ustawę prawną

• Zasadniczo nie powinny ulegać kryminalizacji czynu, które nie są społecznie nie bezpiecznie,

• Nie powinny być kryminalizowane czyny, w których nie można ustalić konkretnego pokrzywdzonego.

• Problematyka ofiary przestępstwa

Prekursorami wiktymologii byli Mendelshon oraz von Henting. Von Henting on słowo ofiara i wiktymologia wprowadził do literatury, napisał referat w latach 40 XX w. dotyczą

Typologia ofiara von Henting (istnieje zespół predyspozycji u osób które w sposób szczególny stają się ofiarami) zespół ten określany jest pojęciem wiktymogenności, co oznacza podatność za zachowani przestępcze. Rozróżniamy ofiary według schematu ogólnego oraz psychologicznego a podłożem tych zróżnicowań są cechy biologiczne, społeczne, psychologiczne jednostki.

W klasyfikacji ogólnej wskazuje się typy osób:typologia

• Ludzie młodzi poniżej 25 roku życia

• Kobiety

• Ludzie w podeszłym wieku

• Jednostki z opóźnieniami intelektualnymi

• Osoby cierpiące na choroby psychiczne

• Mniejszości społeczne, rasowe, kulturowe, religijne (imigrantow tez)

• Osoby nieporadne życiowo

Klasyfikacja według psychologicznych (psychicznego) typów ofiar:

• Osoby cierpiące na stany depresyjne

• Osoby które są rządne zysku i zachłanne

• Osoby prowadzące swobodne życie seksualne (lubieżne)

• Osoby które wskazują skłonności do terroryzowania otoczenia (z jednej strony wskazują skłonności agresywne a z drugiej strony skłonności sadystyczne)

• Osoby samotne oraz uwikłane w sytuacje trudne

Typologia według Mendelshona, której kryterium jest poziom „winy” ofiary, wyróżnia on:

• Ofiary całkowicie niewinne (wybrane przypadkowo, nie prowokujące)

• Ofiary własnej ignorancji (są to ofiary, które zachowują się w sposób lekkomyślny, nieostrożny, lekceważący niebezpieczeństwo)

• Ofiary winne w takim samym stopniu jak sprawcy (bójki)

• Ofiara winna w większym stopniu aniżeli sprawca (prowokator)

• Ofiara wyłącznie wina danej sytuacji

Ofiary z urodzenia charakteryzuje się zespołem cech fizycznych, psychicznych i społecznych, które przyciągają sprawców stanowiąc dla nich subiektywnie pojmowany czynnik atrakcyjności. Do cech tych zaliczamy:

• Cechy biologiczne i fizjologiczne, czyli budowa ciała (wątli), widoczne ułomności, niepełnosprawności

• Cechy społeczne min pochodzenie z określonych środowisk lub przynależność do wyższych warstw społecznych

• Cechy psychologiczne związane np. z przyjmowanymi i stosowanymi mechanizmami obronnym oraz specyficznym profilem osobowościowym stanowiącym subiektywne atrakcję dla sprawcy

• Cechy moralnie wyznaczające charakter kontaktów międzyludzkich

Stawanie się ofiarą jest procesem. Proces wiktymizacji to proces stawania się ofiarą, który obejmuje wzajemnie relacje między sprawcą a ofiarą, sytuacje w których dochodzi do wiktymizacji oraz zachowanie samej ofiary. Ofiary które ponoszą winę za popełnione przestępstwo to ofiary przede wszystkim inicjujące akt przestępczy np. jako pierwsze użyły siły fizycznej przeciwko przyszłemu sprawcy, wyciągnęły pierwsze broń, sprowokowały sprawcę używając słów lub gestów obraźliwych oraz ułatwiły popełnienie przestępstwa np. wpuściły sprawcę do domu.

Powyższe sugestie wskazujące na pasywność sprawcy wielokrotnie są niesłuszn bowiem nie można łączyć winy z lekkomyślnością lub ignorancją.

Odpowiedzialność funkcjonalna(udział ofiary-wina) jest dość zróżnicowana. Klasyfikacja przestępstw biorąca pod uwagę udział ofiary według Jerzego Bafi;

1. Przestępstwa w których ofiarą jest osoba przypadkowa (brak odpowiedzialności ofiary)

2. Przestępstwa w których ofiara jest biernie podatna (brak odpowiedzialności ofiary) - charakterystyczne jest kazirodztwo

3. Przestępstwa będące wynikiem konfliktu między sprawcą a ofiarą (częściowa współodpowiedzialność ofiary)

4. Przestępstwa w których ofiara pozostaje w stosunku zależności od sprawcy np. wykorzystywanie seksualne w pracy, przemoc domowa (brak odpowiedzialności ofiary)

5. Przestępstwa mające na celu uzyskanie określonego zachowania się ofiary (brak winy bądź częściowa odpowiedzialność ofiary)

6. Przestępstwa popełnione na żądanie lub za zgodą ofiary (pełna odpowiedzialność ofiary)

7. Przestępstwa o złożonej strukturze wiktymologicznej, gdy sprawca i ofiara wspólnie popełniają przestępstwo np. bójka, przekroczenie granic obrony koniecznej (współodpowiedzialność ofiary)

Skazanie współodpowiedzialności ofiary oraz elementów procesu wiktymizacji ma znaczenie dla:

• Ustalenia poziomu odpowiedzialności karnej sprawcy

• Ustalenia etiologicznego przestępstwa

• Profilaktyki ofiar (wyodrębnienie cech szczególnie znaczących)

• Dla możliwości zadośćuczynienia lub rekompensowania szkód wyrzadzonych przez sprawcę

Wiktymizacja może mieć charakter wtórny oraz pierwotny:

• Pierwotna wiktymizacja jest to proces stawania się ofiarą w wyniku popełnionego przestępstwa, a jednoznacznym skutkiem jest konkretna szkoda wyrządzona ofierze. Szkoda może polegać na utracie lub uszkodzeniu konkretnej wartości oraz na doznaniu fizycznej lub psychicznej krzywdy. Szkoda ma zawsze wymiar subiektywny (jest odczuwana indywidualne). W ramach wiktymologi pierwotnej możemy wyróżnić: wiktymologię bezpośrednią, która dotyczy osób niepowiązanych bezpośrednio z danym czynem, ale które również w sposób subiektywny doznały krzywdy

• Wiktymologia wtórna polega ona na tym, że jednostka oprócz obiektywnego pokrzywdzenia przez sprawcę może doznać powtórnych szkód i krzywd w wyniku reakcji społecznej (mogą mieć te reakcje charakter sformalizowany (reakcje mediów, reakcja w miejscu pracy, reakcja organów ścigania sprawiedliwości, to co dzieje się w sądzie) i niesformalizowany (reakcje osób z otoczenia, współczucie, piętnowanie).

Skutki wiktymizacji emocjonalne (również straty finansowe) i fizyczne, rozmiary tych szkód zależą od rodzaju przestępstwa, czyli silniej i dłużej odczuwa skutki przestępstw przeciwko życiu, zdrowiu i wolności seksualnej aniżeli skutki przestępstw przeciwko mieniu oraz jak również relacja sprawcy i ofiary bardziej dotkliwe są konsekwencje czynu którego sprawcą była osoba zaufana.

Obszary wiktymogenne:

1. Czynniki przestrzenne

2. Czynniki sytuacyjne

3. Czynniki (cechy) indywidualne

Ad 1 Typy organizacji przestrzennej to:

• Organizacja ułatwiająca stawanie się ofiarą:

* wielokondygnacyjne bloki z wieloma połączonymi ze sobą wejściami

* przestrzenne usytuowanie budynków powodujące tzw ciemne obszary np. sprzyja temu równoległe usytuowanie budynków mieszkalnych, słabo oświetlone alejki bądź przejścia między blokami, usytuowanie w pobliżu centrów handlowych, usługowych co powoduje że przebywa tam dużo osób, które się nie znają

• Tzw obronna przestrzeń, która charakteryzuje się usytuowaniem się domów mieszkalnych np. w półokręg, zlokalizowanie mieszkań po obu stronach budynku oraz dobre oświetlonymi ciągami komunikacyjnymi, osiedla grodzone-zamykane, co daje możliwość zaobserwowania osób obcych ponad to usytuowanie z dala od skupisk handlowych, usługowych

Ad 2 Są związane ze sposobem funkcjonowania codziennego jednostek. Podstawowym wymiarem wiktymogenności jest poziom aktywności tych osób. Co oznacza, że osoby bardziej aktywne są w większym stopniu narażone na bycie ofiarą. Aktywność charakteryzowana jest 4-a wskaźnikami:

• Odsłonięcie celu (ma więcej zajęć niż praca- dom)

• Możliwość szczerzenia, chodzi o możliwość zabezpieczenia osób lub rzeczy przed przestępstwem

• Atrakcyjność celu wyznaczana jest przez materialną lub symboliczną wartość osoby lub mienia (jest to wartość obiektywna)

• Bliskość, przede wszystkim chodzi o usytuowanie miejsca przestępstwa, oddalone od centrów handlowych gęsto zaludnionych miejsc z innych powodów np. dworzec PKS,PKP, parki itp.

Wszystkie inne cechy wobec aktywności są wtórne np. pozycja społeczna, status ekonomiczny.

Ad 3 Które określają predyspozycje jednostkowe do stawania się ofiarą. W związku z tym wiktymogenność wzrasta u osób które mają:

• Wysoki status ekonomiczny, społeczny

• Klasują się między 25 - 45 rokiem życia

• Mieszkają w dużych aglomeracjach miejskich (powyżej 100 tys.)

Cechami obniżającymi wiktymogenność jest:

• Niski status społeczny, ekonomiczny

• Osoby powyżej 55 roku życia (gdyż są mniej aktywne)

• Osoby mieszkające w małych miejscowościach oraz osoby prowadzące domatorski styl życia

Rola stereotypów w wiktymizacji ofiary

Stereotyp - z greckiego stereos (twardy, nieugięty) oraz typos (wzorzec). Stereotyp wypełnia luki w naszej niewiedzy, nie zostało zdobyte empirycznie, zostało przekazane kulturowo i uznajemy to za wiedzę pewną. Nie da się obalić stereotypu gdyż jest w nas zakorzeniony, utarty i trwale pozostaje.

Role stereotypów pozytywne to:

• Ułatwianie funkcjonowania społecznego

• Pozwalają czerpać przyjemność z kontaktów z innymi ludźmi (nie czujemy się w tym zakresie zagubieni)

• Pozwala korzystać z przywilejów o które nie zabiegaliśmy

• Możliwość wytłumaczenia zjawisk o których nie mamy zielonego pojęcia

• Pozwala zredukować różnego rodzaju lęki, pełnią rolę przystosowawczą i pozwalają zachować pewien poziom bezpieczeństwa .

Negatywne role stereotypów:

• Są bazą rozwoju nienawiści i dyskryminacji

• Są przyczyną niezawinionej kary (stygmatyzacja to kara)

• Prowadzą do niczym nieusprawiedliwionego cierpienia oraz do popełniania bestialskich zbrodni.

Cechy stereotypów:

• Są ubogie w treść, to co jest w nich zawarte jest maksymalnie skrócone, a wiedza jest słabo zweryfikowana

• Silnie sprzężone z emocjami, używamy określeń perioaktywnych

• Nieuprawnione uogólnianie , przypisywanie danej cechy wszystkim reprezentantą danej kategorii

• Stereotypy mają moc utrwalania, są kompletnie niepodatne na zmiany

• Są spójne wewnętrznie i mają tendencje do łączenia się, co powoduje, że tworzą się zespoły stereotypów, które mogą być podstawą ideologii np. ideologia faszystowska u podłoża której stało się wyeliminowanie jednostek, które nie powodują rozwoju

• Mają charakter społeczny, zawsze dotyczą grup, utrzymują się dzięki relacją grupowym

• Mają charakter werbalny, tworzą się na bazie poziomu językowego (leksykalnego)

• Subiektywna pewność (powszechnie uważa się że mężczyźni są lepszymi kierowcami)

Funkcje stereotypów:

• Funkcja orientacyjna zaliczamy do niej możliwość przyporządkowania pewnych informacji dzięki stereotypowi, selekcjonują informację:

* funkcja kształtująca stereotyp, funkcjonuje tutaj jako priorytet gdy jest za mało informacji

* funkcja redukująca dysonans poznawczy - stereotyp rozwiewa wątpliwości

• Funkcja psychologiczna, stereotyp powoduje, ze mamy poczucie przewidywalności zdarzeń

* funkcja poczucia bezpieczeństwa wynika z tego, że mamy pojęcie że orientujemy się w tym co nas otacza

* funkcja integrująca daje poczucie silnej integracji grupowej

* funkcja komunikacyjna ułatwia porozumiewanie się w obrębie danej grupy (mężatki trzymają się razem, porzucone razem)

* funkcja kompensacyjna pozwala poczuć wyższość nad innymi

* funkcja kanalizująca agresję, rolę odgrywa tu mechanizm przemieszczenia, czyli przypisywanie innym wrogiego stosunku do świata lub obarczana ich odpowiedzialnością za nasze niepowodzenia

• Funkcja społeczna

* funkcja manipulacyjna stereotypy są nośnikami wiedzy jednostronnej, nie pozwalającej się zweryfikować

* funkcja unifikująca tzn polega na tym, że grupy którym przypisuje się pewien stereotyp postrzegane są jako jednorodne.

ROLA STEREOTYPUÓW W KREOWANIU OFIARY

Stereotypy prześladowcze, które przybierają postać:

• stereotypu kryzysu pojawia się on w sytuacji kiedy określone formacje społeczno- plityczne, społeczno-kulturowe chylą się ku upadkowi, a także w sytuacji kryzysu lub w sytuacjach transformacji. Wiąże się z tym że przemiany, kryzys ma charakter społeczny, polityczny, kulturowy, jednakże ludzie dostrzegają tylko wymiar społeczny (konsekwencje społeczne) tej sytuacji. W związku z tym pojawia się silna tendencja by doświadczane społeczne skutki wiązać z aspektem moralnym. W związku z tym społeczność dąży do obwiniania tych zbiorowości, które z zasady obdarzone są niewielką siła za za skutki przeżywanego stanu. Jest to pierwszy krok do kreowania kategorii kozłów ofiarnych. Osobą tym (podejrzane) przypisuje się popełnienie szczególnego rodzaju zbrodni. Z zasady są to zbrodnie przeciwko najwyższym autorytetom np. zbrodnie przeciwko religii, władzy bądź osobą najbardziej bezradnym np. przestępstwa seksualne. W tym przypadku grupa prześladowców zawsze dochodzi do wniosku, że niewielka, słabo zorganizowana grupa indywidualistów mimo swojej ewidentnej słabości jest w stanie zagrozić dużej dobrze zorganizowanej zbiorowości. Stereotyp ten powoduje, że do tej pory rozbita, rozproszona wspólnota zaczyna się jednoczyć np. komuna.

• Stereotyp oskarżycielski polega na tym, że społeczeństwo nie tylko wskazuje główne ofiary (kozłów ofiarnych) ale także przypisuje mi konkretne działania, które mają osłabić jedność tej wielkiej wspólnoty (społeczeństwa, narodu). W związku z tym działania tej wspólnoty zmierzać będą do oczyszczenia jej z elementów wrogich, które demoralizują, zdradzają lub niszczą jedność. Skutkiem jest uruchomienie działań, które zmierzają do osłabienia lub zlikwidowania grupy kozłów ofiarnych. Formą legalnego działania były obozy, prześladowania innych grup etnicznych.

• Stereotyp ofiarniczy, który sugeruje, że wybór kozła ofiarnego nie jest przypadkowy, ale oparty na przesłankach kulturowych, religijnych lub innych.

Kryteria selekcji ofiarniczej (wybór kozłów ofiarnych):

• kryterium kulturowe i religijne - kozłami ofiarnymi staja się przedstawiciele mniejszości etnicznych, religijnych które w danym społeczeństwie skupiają wrogie uczucia większości co zazwyczaj ma związek z aspektami historycznymi

• kryterium fizyczne, głównie chodzi o wygląd, a zwłaszcza obejmuje choroby psychiczne, deformacje genetyczne, przypadkowe okaleczenia lub kalectwo

• kryterium anomalii społecznych w tym przypadku pod pojęciem ułomności rozumie się wszystkie odstępstwa te mogą sytuować sie we wszystkich skrajnościach osi continuum np. bogactwo - ubóstwo; uroda - brzydota.

Cechy kozłów ofiarnych:

• alienacja, priorytetową cechą w selekcji ofiarniczej jest zminimalizowanie podobieństwa kozła ofiarnego do reszty wspólnoty. Celem jest wytworzenie maksymalnego dystansu

• widoczność, czyli jego cechy muszą być dostrzegalne

• dostępność jest to cecha, która ma zawęzić krąg jednostek które mogłyby być kozłem ofiarnym

• słabość i brak możliwości odwetu kozła ofiarnego , staje się osobą która nie ma szans obronić się przed presją grupy i który nie może liczyć na wsparcie innych osób

• historyczne utrwalone antagonizmy np. prześladowanie żydów

Trwałość statusu kozła ofiarnego zależy od:

• słabe możliwości w zakresie samoobrony, jednostki takie mają słabą samoocenę, nie zrzeszają sie

• izolacja społeczna, brak wsparcia z zewnątrz

• małe ryzyko odwetu bądź ponoszenie konsekwencji przez sprawców stygmatyzacji

• poczucie wyobcowania w grupie czyli niski stopień identyfikacji z grupą

Stereotypy dotyczące ofiar przemocy:

Stereotypy które uruchamiają się w kontekście sytuacji przemocowej:

• stereotyp sprawiedliwego świata (Lerner Melwicz) zakłada, ze świat jest sprawiedliwy co wiąże się z tym że osobą dobrym nie dzieje się krzywda, a jeśli dzieje się komuś coś złego to oznacza , że na to zasłużył. Potrzebny ten stereotyp jest aby postrzegać świat w kategoriach przewidywalnych (abyśmy mieli poczucie bezpieczeństw - kontroli, przewidywalność). Stereotyp w sytuacji dostrzegania przemocy może powodować działania restytuujące (działania mniejszości), sprawiedliwości - interwujemy, opuścić pole interakcji (zazwyczaj), dokonujemy zabiegów reinterpretacyjnych (uzasadnienie tego co obserwujemy).

• Stereotyp kategoryzacji społecznej powoduje on, że dzielimy osoby na swoich i obcych. Kategoria obcych jest kategorią niezróżnicowaną, jednolitą, co utrudnia postrzeganie jednostkowe

• stereotyp samospełniającego się proroctwa, daje poczucie władzy samospełnienia, wyższości. Jest mechanizmem, który dzieje się dzięki nam np. powstrzymujemy się od pomocy danej osobie bo przewidujemy że jej się nie uda, aby powiedzieć a nie mówiłam

• stereotyp związany z błędem atrybucji polega on na skłonności do formułowania wniosków, że czyjeś zachowanie jest spowodowane cechami osobowościowymi, a nie sytuacjami. To w ofierze tkwią konkretne cechy, które stymulują, powodują powstanie ofiary

Stereotypy dotyczące ofiar przemocy seksualnej:

• stereotyp liczba aktów przemocy seksualnej jest niewielka o czym świadczą statystyki sądowe czy policyjne. Bierze się on z niewiedzy

• stereotyp gwałt jest zbrodnią namiętności, jest aktem jednorazowym, impulsywnym zasadniczo nie kontrolowanym przez sprawcę. Seks jest tylko narzędziem. Konsekwencje - ten stereotyp zdejmuje winę ze sprawcy, sugerując że działa pod wpływem sił, których nie potrafi kontrolować

• gwałty najczęściej mają miejsce poza domem w późnych godzinach nocnych, w miejscach odizolowanych, zaciemnionych. Jeśli kobieta unika takich sytuacji i miejsc jest bezpieczna. Ten stereotyp deprycjonizuje gwałty małżeńskie, zwiększa prawdopodobieństwo niezgłoszenia się ofiar gwałtów jeśli czyn ten był dokonany w mieszkaniu czy to ofiary czy sprawcy

• stereotyp gwałty na kobietach dokonywane są najczęściej przez osoby obce. Ten stereotyp deprycjonizuje gwałt małżeński, powoduje że osoby zgwałcone nie zgłaszają tego faktu gdy była to osoba znana. Sama musi uporać się z 2 rodzajami traumy: zawiedzenia przez osobę znaną oraz ze skutkami aktu seksualnego

• stereotyp tylko kobiety młode, ubierające się wyzywająco ubierające się są ofiarami gwałtów, jak również osoby zachowujące się w sposób wyzywający

Stereotypy przemocy seksualnych cd.

Stereotyp gwałciciel ucieknie kiedy kobieta stawia czynny opór będzie się broniła

Cześć sprawców nastawiana jest na zachowania agresywne, oczekując na pewne zachowania od ofiary, np. obrona, czego sprawca właśnie oczekuje.

Stereotyp karania sprawców - surowe kary dla sprawców ,kastracja, a prostytucja będzie zalegalizowana. Istotne jest wskazanie kary dla przestępcy, ich rodzaj i długość. Gwałciciel działa na zasadzie emocjonalnej a nie popędowej. Kastracja zmniejszy tylko popęd seksualny a nie sferze zachowań agresywnych.

Stereotyp mężczyźni którzy dokonują zgwałceń cierpią na zaburzenia psychiczne - prowadzi on do usprawiedliwienia sprawców, zwalnia z odpowiedzialności za napaść, wskazuje ze osoby te są kierowane albo konsekwencjami przezywanych chorobą, albo tez gwałca w konsekwencji przezywanych zaburzeń seksualnych.

Podsumowanie - stereotypy zasadniczo przenoszą winę na ofiarę, w całości lub w części, dążąc do usprawiedliwienia samego zachowania lub tez jego sprawcy.

WTÓRNA WIKTYWMIZACJA OFIAR - ROLA STEREOTYPU

Wspomniana wtórna wiktymizacja wiąże się:

• z reakcja samej ofiary przemocy,

• dotyczyć będzie osób najbliższych z jej otoczenia, głównie rodziny,

• dotyczyć będzie obserwatorów - osób które mogą potencjalnie udzielić pomocy ofierze

(1)Do samej ofiary mogą działać dwutorowo

• ofiara sama może stać się źródłem kryzysu (wewnętrznego) jeśli silnie zinternalizowała stereotypy przekazywane kulturowo, np. dotyczące kobiecego masochizmu, dominującej roli mężczyzn, silnie zinternalizowane stereotypy prześladowcze lub ofiarnicze

• ofiara definiując swoja sytuacje zgodnie z posiadanym stereotypem dokonuje samooskarżenia powodując pogłębienie się stanu stresu (stereotyp szczęśliwej rodziny, sprawiedliwego świata Lernera, stereotypy dotyczące podejścia ofiary itp.)

samooskarżanie - dwojaka postać:

• może dotyczyć własnego zachowania (jednostka zarzuca sobie lekkomyślność, łatwowierność, decyduje, ze już więcej w przyszłości takich zachowań nie będzie podejmować, ten mechanizm niesie korzystne skutki, jest konstruktywny, ponieważ towarzyszy mu wysoka samoocena, w związku z tym sprzyjać będzie w przyszłości na pozytywna adaptacje jednostki)

• jednostka obwinia siebie za to jaka jest osobą (krytykuje nie swoje zachowanie, ale swój charakter, typ ten uznajemy za destrukcyjny, ponieważ towarzyszy mu zaniżona samoocena, co w efekcie prowadzi jednostkę do rewitymizacji - powtórna wiktymizacja, stała cecha bycia ofiarą)

(2) reakcje osób z najbliższego otoczenia ofiary dotyczy przede wszystkim rodziny, na reakcje tych osób także wpływają stereotypu które mogą

• zaprzeczanie zaistniałej sytuacji, zwłaszcza o przemoc seksualna w rodzinie, albo gdy przemoc dotyczy dziecka, fakty takie są poddane w wątpliwość - w efekcie tego: ofiara przezywa niezrozumienie i rodzi się u niej osamotnienie,

• obwinianie ofiary za fakt zaistnienia przemocy - sugeruje się ze ofiara była osobą prowokującą, dotyczy to relacji partnerskich jak i dzieci - w efekcie: rodzi się dystans emocjonalny, który prowadzić będzie do odrzucenia przez rodzinę, u ofiary mogą ukazać się reakcje obwinienia członków rodziny za nieudzielenie pomocy i nieumiejętność zapobieżenia aktów przemocy, co prowadzi do koncentracji uwagi na sobie.

(3) reakcja obserwatorów - (osoby potencjalnie mogące udzielić pomocy):

- również u obserwatora może pojawić się lęk przed wtórną wiktymizacja wynikającą z faktu uczestniczenia w cudzym cierpieniu, co powoduje poczucie zwiększonego ryzyka stania się ofiarą,

- posiadane stereotypy mogą wpływać na pojawienie się różnych reakcji emocjonalnych, które nie będą sprzyjały interwencji, np. wypieranie faktu zaistniałej przemocy, zaprzeczanie sytuacji pokrzywdzenia, które prowadzi do odebrania ofierze jej statusu,

- pojawienie się na skutek pojawienia się stereotypu dysonansu poznawczego, zachowanie ofiary oraz inne dostrzegane fakty pozostają w sprzeczności z naszymi stereotypami.

W kontekście tych reakcji rewiktymizacji odnosimy się do teorii pomocy

STEREOTPY A MODELE POMOCY

Wyróżniamy trzy zasadnicze modele pomocy:

1 model pobudzania - bilansu, związany z teoria społecznej wymiany: działanie człowieka w każdej sytuacji jest nastawiane na maksymalizację zysków i minimalizację strat,

pomoc: obserwator dąży do redukcji nieprzyjemnego napięcia i emocji wywołanych widokiem cudzego cierpienia, zachowanie pomocowe stanie się prawdopodobne jeżeli zostanie spełnione 5 warunków: (do zaniechania wystarczy jeden)

• u obserwatora zdarzenia pojawić się musi pobudzenie emocjonalne wywołane obserwacja cudzych kłopotów, np. współczucie, żal bezradności ofiary

• wywołane pobudzenie jest nieprzyjemne dla obserwatora, dąży on do jego redukcji, im silniejsze pobudzenie tym większą chęć redukcji

• ofiarę i obserwatora łączy więź czyli poczucie „my”

• udzielenie pomocy może przynieść duże zyski przy stosunkowo niewielkich kosztach takiego zachowania np. zadzwonić na policję

• obserwator musi być przekonany, że powodem przezywanego pobudzenie jest cierpienie ofiary

stereotypy mogą redukować dążenie do udzielenia pomocy, ponieważ zasadniczo stereotypy chronią ich wyznawców a więc blokują podjęcie pobudzenie emocjonalnego

Działają one w następujący sposób:

• posiadane stereotypy mogą doprowadzić do obwiniania ofiary

• mogą zwiększać koszty udzielenia pomocy, a zmniejszać potencjalne zyski, tym samym koszty zaniechania udzielenia pomocy będą minimalizowane

2 decyzyjny model interwencji kryzysowej - udzielenie pomocy związane będzie ze spełnieniem 5 warunków podczas gdy do zaniechania działań wystarczy niespełnienie jednego z nich:

• dostrzeżenie sytuacji

• zinterpretowanie sytuacji jako kryzysowej, czyli takiej w której niezbędna jest pomoc z zewnątrz

• przyjęcie osobistej odpowiedzialności za udzielenie ofierze pomocy (dużą role odgrywa liczba świadków)

• określenie czy posiada się kompetencję do udzielenia pomocy

• rozstrzygnięcie o faktycznym podjęciu działania (decyzja ta będzie osłabiona np. przez niecodzienny charakter danego wydarzenia, oraz brak wiedzy z naszej strony co do wymaganego zachowania)

W rzeczywistości choć intencja w sytuacji kryzysowej wygląda na bardzo prostą, zawsze musi być poprzedzona tymi pięcioma warunkami. W związku z tym stereotypy mogą modyfikować obraz sytuacji zwłaszcza przy pierwszych dwóch warunkach.

3 hipoteza empatii - altruizmu - przyjmuje się ze cierpienie ofiary wywołuje u obserwatora emocjonalne pobudzenie nie ma ono jednak egoistycznego charakteru (tak jak w poprzednich sytuacjach), lecz wynika z empatii do ofiary (współczucia), pobudzenie to motywuje obserwatora do udzielenia pomocy a nie do poprawy własnego samopoczucia. Stereotypy mogą osłabiać pobudzenie empatyczne, co może doprowadzić do zaniechania działań pomocowych.

Obserwatorzy i ofiary

U ofiary przestępstwa występuje: utrata poczucia bezpieczeństwa, utratę sensu życia i kontroli nad życiem. W związku z tym pojawiają się w życiu ofiary dwie tendencje:

• chęć wyrzucenia z pamięci bądź całkowite zapomnienie o tym co się wydarzyło

• chęć wyartykułowania, wyrzucenia z siebie, opowiedzenia komuś o tych doświadczeniach

Obserwatorzy zazwyczaj odrzucają możliwość przyjęcia, wysłuchania takich dramatycznych opowieści, wydarzeń, relacji dramatycznych. Najczęściej reakcja ta jest wywołana, gdyż obserwator myśli iż będzie wymagana konkretna, bezpośrednia reakcja, zajęcie stanowiska, albo też bezpośrednia konfrontacja z przemocą, traumą. Przyjmujemy, że złe rzeczy dotyczą innych - stereotypizacja. Zazwyczaj ofiara miotana jest między tymi 2-ma relacjami (ww.) jest niewiarygodna w swoich relacjach, to naraża ją na zarzut konfabulacji tego co opowiada.

W sytuacji traumatycznej spowodowanej działaniem innego człowieka pojawia sie u obserwatora niejednoznaczność oceny tych zachowań. Obserwator może stanąć po stanie sprawcy lub ofiary, przy czym popieranie sprawcy staje się łatwiejsze on wymaga tylko bezczynności (nic nie widziałem, nic nie słyszałem). Natomiast zajęcie stanowiska wspierającego ofiarę powoduje, że obserwator bierze część odpowiedzialności za cierpienie ofiary np. w postaci angażowania sie w pomoc lub chociażby zapamiętania rozmiarów cierpienia. Często ofiara będą narażona na dyskredytację ze względu na niejednoznaczność swoich emocji może symbolicznie przenieść tenże dyskredytację na obserwatora.

Brak reakcji obserwatora określany jest mianem zmowy milczenia .Mowa milczenia jest to brak reakcji na wyraźne sygnały pokrzywdzenia lub cierpienia innej osoby. Objawy mowy milczenia:

• niedostrzeganie krzywdy i przemocy wokół siebie

• niereagowanie na obserwowaną przemoc i krzywdę

• inicjowanie działań pozornych, które pozwalają utrzymać dystans wobec aktów niesprawiedliwości, krzywdzenia (rolę tę mogą pełnić mity i stereotypy)

• dążenie do ukarania sprawcy, a omijanie zadość uczynienie ofierze

• zdecydowana dychotomizacja uczestników danej sytuacji (sytuacji przemocowej) ewentualnie naprzemienna identyfikacja sprawcy i ofiary.

• Podżeganie do szukania winnych danych wydarzeń, czyli szukanie tzw kozła ofiarnego

• zakłócanie obiegu rzetelnej informacji o rozmiarach społecznego pokrzywdzenie poprzez manipulowanie informacjami

• odcinanie się od informacji o traumatycznych przeżyciach czy cierpieniach innych osób

Czynniki które warunkują zmowę milczenia:

• Atrybucja sytuacyjna (wpływ czynników sytuacyjnych) jest to grupa czynników najbardziej ogólnych ..., tj samotność, zagubienie, wyalienowanie jednostek w środowiskach wielkomiejskich. Kontakty cechują się dużą ogólnością (powierzchowne).

• Najbardziej charakterystycznym skutkiem tych odczuć jest zjawisko przeciążenia, które wynika z powierzchowności inicjowanych kontaktów, które prowadzą do zobojętnienia ludzi wobec siebie. Konsekwencją tego jest ograniczanie kontaktów interpersonalnych ze względu na podejrzliwość wobec innych osób. Inną konsekwencją jest zachowanie dystansu społecznego braku wzajemnego zaufania, alienacja i cynizm oraz apatia.

• Podporządkowanie się innym oraz bezwzględne podporządkowanie się normą i zasadą. Szczególną rolę odgrywają osoby obdarzone autorytetem bądź władzą, których zalecenia jesteśmy skłonni się podporządkować i to podporządkowanie będzie tym większe im większy jest autorytet tej osoby. Podobną funkcję pełni bezkrytyczne podporządkowanie się normą. Sytuacja taka ogranicza indywidualizację, ogranicza konieczność samodzielnej oceny danej sytuacji, a podporządkowanie się dyrektywą lub normą ogranicza wyrzuty sumienia i indywidualną odpowiedzialność.

• Obecność innych osób rozstrzygająca o naszym postępowaniu. Odgrywa szczególną rolę gdy okoliczności zdarzenia są niejednoznaczne np. pasywne postawy innych świadków kształtują w ten sam sposób nasze zachowania. Odgrywa tu rolę potrzeba podporządkowania się tłumowi, bowiem oczekujemy społecznej aprobaty dal swoich zachowań.

• Dynamika grupowego myślenia podjęcie takiej samej decyzji jak grupa daje nam pewność że nie ulegamy własnym stereotypom lub mitom, a więc nie możemy dokonać błędnej oceny sytuacji czy osoby. Uzyskujemy w ten sposób poczucie bezpieczeństwa, które nie wyklucza zachęty do działania ryzykownego. Poza tym grupa wywiera silny nacisk w kierunku konformizmu. Myślenie grupowe powoduje katastrofalne skutki w postaci degeneracji indywidualizacji jednostki na rzecz lojalności wobec grupy.

• Rozpraszanie odpowiedzialności, polega on na rozkładaniu odpowiedzialności na inne osoby, dzięki czemu zmniejszają się osobiste koszty określonego zachowania (w tym przypadku niesienia pomocy).

• Tzw. stały pośpiech lub mechanizm ruchu autostradowego co powoduje, że albo niewiele co widać, albo widać w niejasnej perspektywie. Pośpiech powoduje, że oczywiste wydarzenia postrzegane są w nieostrej perspektywie.

• Czynniki wewnątrz pochodne a mianowicie współodczuwanie i obronność.

• Empatia oznacza zdolność do poznawczego i emocjonalnego utożsamiania się z drugą osobą. Natomiast empatia emocjonalna oznacza zdolność do współodczuwania cudzych uczuć jako własnych, zdolność współczucia oraz „wchodzenia w stany emocjonalne innych osób” w związku z czym reagujemy efektywnie w danych sytuacjach. Pobudzenie empatyczne nie zawsze przekłada sie na niesienie pomocy. Pobudzenie empatyczne nie jest równoznaczne z aktywizacją działania pomocowego na rzecz krzywdzonej osoby. W rzeczywistości zachowanie pomocowe zależeć będzie od konkretnej interpretacji własnego pobudzenia np. pobudzenie empatyczne może ulec zmianie (np. stępieniu) pod wpływem sytuacji trudnych wspomnianego przeciążenia albo stresu pourazowego. Empatia może uruchomić różne form reagowania nie tylko współodczuwające np. może wywołać napięcie, niepokój, co w konsekwencji prowadzić będzie do uspokajania siebie a nie pomagania innym. Ponad to może spowodować podświadome odwracanie myśli od sygnałów bólu i cierpienia innych osób. Może spowodować podjęcie czynności które mają na celu usunięcie źródła pobudzenia empatycznego. Może też spowodować atak na ofiarę, czyli osobę która jest źródłem pobudzenia empatycznego. Może spowodować zahamowanie własnych czynności pomocowych by uniknąć przykrego podniecenia wywołanego cudzym cierpieniem. Może spowodować poszukiwanie gratyfikacji na drodze empatycznego pobudzenia u osób, które mają silną potrzebę stymulacji np. osoby o zaburzeniach psychopatycznych. Reasumując bodźce emocjonalne wywołują zdolność do przeżywania przykrych emocji na widok cudzego cierpienia lub strachu, bólu ale nie ukierunkowują działania, bowiem zawsze w każdej sytuacji priorytetem będzie reakcja ochronna własnego ja, a dopiero potem niesienie pomocy.

Obronność jest drugim czynnikiem tego podziału. Wynika ono z faktu, że widok cudzego cierpienia wywołuje u nas reakcje niepokoju i napięcia oraz uruchamia mechanizmy obronne tj tłumienie, dysocjację (rozstrzępienie), zaprzeczenie. Mechanizmy te utrudniają stworzenie strategi pomocowej. Natomiast powodują np. negację faktu cierpienia czy przemocy, podważanie wiarygodności ofiary, niedostrzeganie symptomów krzywdzenia np. bagatelizowanie. Obronność może wiązać sie z (powoduje):

• obniżanie poczucia krzywdy, które zostało zaktywizowane podczas konfrontacji ze zjawiskiem przemocy (np. wywołane wspomnienia z dzieciństwa dotyczące przemocy)

• może ona neutralizować lęk związany z własnym bezpieczeństwem np. lęk przed odwetem, zemstą za donoszenie, obronność spowoduje, że mając świadomość zagrożenia wycofujemy się

• może wiązać sie z poczuciem winy oraz wstydu, które mogą towarzyszyć nieudanej pomocy terapeutycznej

• powiązana jest z gniewem i złością które aktywizować może sie w konfrontacji ze zjawiskiem przemocy, co z kolei może wiązać się z obawą przed nieuprawnioną ingerencją w proces decyzji i działania samej osoby poszkodowanej

Koncepcja naprzemiennej identyfikacji oraz triadyczny paradygmat pokrzywdzenia wg. Nye”a







Koncepcja zakłada wymienność przez dana jed rol tzn ofiary, sprawcy, obserwatora

Przesłankami są predyspozycje które tkwią w każdym z nas. Wierzchołki trójkąta paradygmatu przemocy symbolizują poszczególne role natomiast podstawa wymienności SA Male trójkąty identyfikujące uczestników danej sytuacji przy czym rotacja trójkątów wyznacza kolejna identyfikacje każdego z uczestników w kolejny epizodzie. Kierunek tej rotacji uzależniony jest od zespołów czynników zewnętrznych. Do których należą:

-sytuacja

-Obecność innych osób z którymi pozostajemy w relacjach

-Przewaga jednej ze składowych cech osobowościowych

Sylwetka ofiary:

Charakterystyczne dla niej jest to ze internalizuje konflikty z rodzicami. Sama była krzywdzona w dzieciństwie ale nie tylko przez rodziców ale przez samą siebie. Poczucie winy wywołuje pragnienie bycia ukaranym. Jako osoby dorosłe przejawiają one postawą kunitywne czyli karzące wobec własnych dzieci lub też nie udzielają im pomocy w sytuacji krzywdzenia.

Sylwetka obserwatora

Gdy interakcje zachodzą między dwiema lub więcej osobami, z których jedna jest agresorem, obserwator może reagować empatycznie albo na osobę sprawcy albo ofiary i jeżeli uczucia będą dotyczyć ofiary to może on udzielić pomocy albo oddala się od źródła przykrych bodźców. Kiedy uczucia dotyczyć będą sprawcy obserwator może czuć się pobudzony do działania co spowoduje albo atak na ofiarę albo skłoni go do poszukania innej ofiary wobec której zrealizuje wzbudzone intencje agresywne. Obserwator jest współodpowiedzialny za występowanie przemocy i nie jest on całkowicie bezinteresowny ani obiektywny. Jest to pozycja od początku stronnicza. O jego zachowaniu decyduje:

-Czy jest obserwowany przez innych

-Jakie reakcje wzbudza w nim przemoc

-Czy bliższe jest mu obserwowanie czy reagowanie.

transgeneracjyny

Model przemocy

• Akt przemocy

Jednostka doświadcza traumatycznych doznań przemocowych, są to doświadczenia zaburzające dalszy rozwój

• Traumatyczna reakcja na przemoc

Uruchomienie nieefektywnych procesów zaradczych

- wypieranie

- tłumienie

- uległość wobec sprawcy

- identyfikacja ze sprawcą

Zastosowanie tych mechanizmów obronnych powoduje to że jednostka nie może zwerbalizować urazów i przekreśla szanse na uniknięcie traumy. Mechanizmy te ulegają generalizacji i usztywnieniu i towarzyszą jednostce przez całe jej późniejsze życie. Mechanizmy te determinują ...?

Późniejsza rola ofiary uzależniona będzie od zmiennych:

- płci dziewczęta są bardziej podatne na tę role ze względu na model wychowania. Uczy się je uległości , podporządkowania, grzeczności

- wiek dzieci młodsze Jezd 6 rokiem życia

- przyjęty mechanizm obronny - pełna uległość wobec sprawcy powoduje długotrwały trening uległości i minimalizowania skutków traumy. W konsekwencja w dorosłym życie osoby wykazują uległość i uzależnienie od drugiego z uczestników interakcji

Rola sprawcy

- płeć chłopiec ze względu na większe poczucie siły silniejsze jest odczucie upokorzenia na skutek przemocy oraz poczucie winy dlaczego łatwiej wcielają się w role agresora

- wiek dzieci powyżej 7 roku życia są bardziej skłonne do stawania się agresorami

- identyfikacje ze sprawcą paradoksalnie ofiara utożsamia się ze sprawcą i uczy się redukować własne emocje poprzez stosowanie przemocy i agresji, atakując innych osoby takie dążą do rekonstrukcji własnej wartości

• Wybór partnera

Jest zawsze powiązany z doświadczeniami ofiary i stanowi przeniesienie skutków własnej traumy na pokolenia. Ofiara kieruje się nieświadomie ku osobie, której zachowanie może antycypować. W tym momencie ofiara zaczyna uruchamiać pierwszą fazę wspomnianego modelu z tym, że nie występuje już jak dziecko ofiara ale jako dziecko i rodzic.

• Przyjmowanie nowych ról i tworzenie wzorców przemocy

Istnieją trzy możliwości przyjęcia tych ról i wzorów przemocy

1. Odtwarzanie wzorów wynoszonych z rodziny generacyjnej - proste naśladownictwo kontaktów czy relacji które panowały w rodzinie reganacyjnej, nie musi być ofiarą wystarczy że jest obserwatorem

2. Stosowanie wzorców odwróconych - odwrócenie wzorców, występuje w rodzinach w których jedno z małżonków uświadamia sobie patologiczny charakter z rodzin regencyjnej i nie chce dopuścić do kontynuacji , wybiera partnera będącego przeciwieństwem sprawcy, wiąże wsie z osobą która również stosuje przemoc mimo że nie jest dominujący ale regresywny, w jego przypadku chodzi o podnoszenie samooceny

3. Wypieranie wzorców doświadczeń przemocowych - ofiara radzi sobie z traumą poprzez wypieranie jej ze świadomości. W konsekwencji wartością naczelną dla tej osoby staje się trwałość związku partnerskiego niezależnie od ceny jaką trzeba będzie zapłacić, jeśli partner zapewnia poczucie stabilizacji ofiara może znosić traumatyczne doświadczenia w rodzinie np. przemoc, wykorzystywanie seksualne

Model ten jest niebezpieczny z dwóch powodów

- przyczynia się do utrwalenia zachować patologicznych mimo wysiłków do porzucenia swojej roli

- przerwanie cyklu jest utrudnione ponieważ czynniki które go podtrzymują mamą charakter sprzężeń zwrotnych i dotyczą większej liczby osób

Ofiary przestępstwa

Dorosłe ofiary przemocy w związkach. Analizując czynniki które powodują, że te osoby są w tych związkach, należało by zwrócić uwagę na czynniki w wymiarze historycznym....

kulturowo - społeczny:

• Patriarchalna kultura dominacji powoduje, że osoby np. dzieci czy partnerzy traktowani są w sposób własnościowy (posesywny), powoduje to że traktowanie innych osób jako swoich własności pozwala na stosowanie wobec nich przemocy i innych działań krzywdzących. Skutkiem jest swoisty przebieg socjalizacji dzieci. tzw dziewczęta wychowuje się na osoby uległe, podporządkowane, delikatne, bierne. Natomiast od chłopców oczekuje się dominacji i bezkompromisowości.

• Dominacja jednej płci, uwarunkowana też kulturowo. Akty przemocy wobec dziecka czy partnerki są dopuszczalne np. akceptuje się wychowawcze bicie dzieci, szereg powiedzeń sugeruje również krzywdzenie partnerki. Mechanizmy te zachęcają do przemocy. Rolę kobiety sprowadza się do stworzenia szczęśliwej rodziny oraz dbałości o jej ciągłość - to ma wymiar czasami nawet nieuświadomiony. Utrzymanie ciągłości rodziny jest niespójny z osobowością kobiety, a stosowanie przemocy więc jest czynnikiem dyscyplinującym.

• Uzależnienie kobiety od mężczyzny. Wyróżniamy tu 2 aspekty: uzależnienie zawodowo- ekonomiczne, które powoduje, że kobiety ze względów materialnych nie decydują sie na opuszczenie partnera. 2 wymiar wiąże się z przesunięciem odpowiedzialności na kobietę za właściwe wychowanie dzieci oraz rozpad małżeństwa. Powoduje to, że nawet jeśli osobą odchodzącą jest mężczyzna to część osób będzie dopatrywać sie winy w kobiecie.

• Niższa pozycja mężczyzny w związku, która wiążę sie z niską samooceną, która z kolei powoduje że mężczyzna stara sie odzyskać swoją uprzywilejowaną pozycję poprzez stosowanie przemocy. Niska pozycja może wynikać z bezrobocia mężczyzn, niższych zarobków. Jedyną dominacja jest obszar życia partnera gdzie partner stosuje przemoc

• Społeczna izolacja rodziny powoduje ona konieczność rozwiązywania problemów we własnym gronie bez wsparcia z zewnątrz i to automatycznie staje się źródłem frustracji, stresu, który uruchamia przemoc.

Na tle tych czynników możemy wskazać motywy dla których kobiety pozostają w związkach:

• odczuwana przez kobiety silna zależność i wynikający z tego brak umiejętności życia bez partnera, w takiej sytuacji kobiety są w stanie płacić wysoką cenę bo nie wyobrażają sobie życia bez związku.

• zależność ekonomiczna

• utrwalona bierna postawa, którą zwykle dopełnia społeczna izolacja

• presja wychowania dzieci, odczuwania odpowiedzialności za dzieci

Skutki stosowania przemocy wobec kobiet, które mają przede wszystkim mają charakter długotrwały

• mechanizm błędnego koła

• wyuczoną bezradność

• syndrom sztokholmski

• efekt psychologicznej pułapki

• wtórne zranienia

• syndrom bitej kobiety

Mechanizm błędnego koła pojawia się tworzy - inicjuje - w oparciu o międzypokoleniowy model przemocy. Mechanizm ten wciąga w krąg przemocy wszystkich członków rodziny, niezależnie od tego czy przemocy doświadczają bezpośrednio czy są tylko jej obserwatorami. Dzieci których zazwyczaj ofiara nie jest w stanie uchronić przed skutkami przemocy, dzieci i tak są uwikłane w tą przemoc. Dzieci ujawniają w swoim zachowaniu podporządkowanie wobec osób silniejszych, sprawujących wobec nich bezpośrednią, zewnętrzną kontrolę. Dzieci te w swoim dorosłym życiu przejmą apodyktyczny model kontroli, będą zwolennikami wychowania opartego na karach fizycznych, a w stosunku do innych ludzi będą trzymały dystans, będą zwolennikami trzymania kogoś krótko i stosowania metody bata. Osoby te (dzieci) będą zachowywały dystans emocjonalny wobec członków przyszłej rodziny i nie będą potrafiły okazywać ani miłości ani czułości.

Wyuczona bezradność utarł się taki stereotyp że ofiarami są osoby bierne, słabe. Wyuczona bezradność powstaje jako efekt mechanizmów reakcji pourazowych i przejawia się w biernym znoszeniu przez ofiarę zachowań krzywdzących mimo pełnej świadomości, że zachowania te są bezprawne i naruszają dobro osobiste. Według Eleonora Woker syndrom wyuczonej bezradności związany jest ze znoszeniem przemocy nie jest wyrazem podświadomych upodobań kobiet ale skutkiem destrukcyjnego procesu, który dokonał się w ich psychice. Wyróżniamy tu 2 fazy: 1 faza buntu w trakcie której ofiara próbuje się buntować, a związek ma bardzo burzliwy przebieg, pojawiają się więc bójki, awantury, ucieczki z domu, ale przede wszystkim próby wymuszenia na parterze zaprzestania stosowania przemocy. Ta faza może trwać różny czas, nawet wiele lat. 2 faza to faza pogodzenia się z sytuacją w której ofiara przekonuje się że jej działania są nieskuteczne i nabiera przeświadczenia, ze nie może nic zrobić by unikną przemocy. A jej działania często przynoszą odwrotny skutek, wywołując eskalację przemocy. Czynniki ryzyka który powodują syndrom wyuczonej bezradności. Czynnik te rozpatrywać możemy w 2 kategoriach:

*czynniki związane z doświadczeniami z dzieciństwa: molestowanie seksualne w dzieciństwie, przemoc fizyczną, kryzysy spowodowane nieprzewidzianymi sytuacjami np. śmierć kogoś bliskiego, rozwód rodziców, alkoholizm rodziców

*czynniki wiążące się z doświadczeniami partnerskimi np. stosowanie zróżnicowanych form przemocy, patologiczna zazdrość, zaborczość, izolowanie od otoczenia, dziwaczne wymagania seksualne

Tworzenie się tego syndromu sprzyjają działania podejmowane przez sprawcę do których zaliczymy:

• pozbawianie ofiary wsparcia ze strony osób bliskich i przyjaciół

• monopolizacja uwagi ten mechanizm polega na koncentrowanie uwagi ofiary na jej aktualnym położeniu, dzieje sie to poprzez eliminowanie innych bodźców

Te mechanizmy są ze sobą silnie sprzężone bo np. eliminują podjęcie pracy, innych zainteresowań. Ma się skoncentrować się tylko na związku.

• osłabianie czyli obciążanie nadmiernymi obowiązkami które mają doprowadzić do przemęczenia

• stosowanie gróźb , mają wywołać lęk, spowodować rozpacz i ukierunkować zachowanie ofiary tak by nie doprowadziła ona do ich spełnieni

• okazywanie przychylności od czasu do czasu to ma prowadzić do uległości i złudnej wiary o możliwość poprawy relacji ze sprawcą

• degradowanie, które wiąże się przede wszystkim z dyskredytowanie osób bliskich i jej samej oraz wpajanie przekonania że opór bardziej naruszy szacunek do samej siebie aniżeli kapitulacja, bierność

Syndrom sztokholmski najogólniej mówiąc jest to mechanizm obronny polegający na fascynacji agresora. Do wystąpienia tego syndromu niezbędne jest spełnienie kilku warunków:

• obecność osoby stwarzającej zagrożenie życia (agresor - partner)

• niemożność uniknięcia osoby grożącej

• izolacja od osób postronnych, które mogłyby udzielić pomocy

• stwierdzenie u osoby agresora nieznacznych choćby objawów zainteresowania czy przychylności

Przebiega ten syndrom sztokholmski fazowo:

1. To zaprzeczanie i niedowierzanie, zwykle ta faza ma miejsce po pierwszym epizodzie przemocy. Zwykle na tym etapie ofiara stara sie zracjonalizować zachowanie agresora, tzn zwykle tłumaczy zachowanie agresora.

2. To przerażenie, które wynika z faktu wyczerpania się argumentów racjonalizujących przemoc i w efekcie paraliżuje ofiarę albo wręcz przeciwnie wyzwala gorączkowa aktywność np. poszukiwanie jakiegoś rozwiązania, próba zastraszania sprawcy, chce przewidzieć wszystkie działania.

3. Pourazowy infantylizm psychiczny jest to patologiczne przeniesienie związane z odczuwaniem paradoksalnej wdzięczności wobec sprawcy albo wręcz identyfikowanie się z nim. np. ofiary dziękują że pobił ją sprawca ale oszczędził twarz, że nie krzyczał za bardzo, doszukują się więzi z agresorem. W fazie tej może nastąpić skierowanie agresji ofiary przeciwko uznanym autorytetom którym również sprzeciwia się sprawca.

4. Depresja pourazowa która objawia się samooskarżaniem, poczuciem winy, wstydy za to że jest prowokatorem. Tworzy się między agresorem traumatyczna więź, nabierają charakteru obopólnej więzi, w której obie strony są zadowolone z tego układu. Agresor dlatego, że może czasami okazywać od czasu do czasu skruchę, a ofiara będzie zadowolona że może dostrzec ludzkie oblicze sprawcy.

Efekt psychologicznej pułapki pojawia się wówczas gdy ofiara ma poczucie że mimo znacznego zaangażowania w realizację celu np. stworzenie szczęśliwego małżeństwa, nie zbliża sie ona do jego osiągnięcia. Jednak poniesione koszty są tak duże, że kobieta tkwi w tym związku by nie spowodować większego rozczarowania. Są to koszty emocjonalne np. czas związku, nie ma swoich znajomych ma tylko wspólnych, nie ma zainteresować bo zrezygnowała na koszt związku z nich, musiałaby wszystko zacząć od nowa i to jest dla niej za dużo i kalkulując jest dla niej lepiej pozostać w tym związku.

Wtórne zranienia są efektem reakcji otoczenia, odmowa udzielenia pomocy lub wsparcia, ignorowanie potrzeb ofiary, a także poddawanie w wątpliwość relacji ofiary.

Syndrom bitej kobiety rozwijają się takie cechy osobowości w tym przypadku jak: niska samoocena, poczucie winy u ofiary, depresja, podejrzliwość, utrata nadziei, odrętwienie uczuciowe, poczucie piętna (co wiąże się z próbą retrospektywnej interpretacji - dlaczego mnie to dotknęło), pojawienie się myśli i skłonności samobójczych co jest efektem bardzo głębokiej depresji.

Strategie stosowane przez ofiary przemocy:

• Rozmowa, ofiara podejmuje dialog ze sprawcą, próbuje wymusić zmianę zachowania poprzez wzbudzeni w nim poczucia winy, z reguły ta strategia utrwala sprawcę w przeświadczeniu swojej dominującej roli.

• Uzyskiwanie obietnic poprawy powstrzymania przemocy, ofiara odwołuje się do moralności, do poczucia przyzwoitości, sugeruje się opinią sąsiadów - co powiedzą. Sprawca również tu przejmuje inicjatywę.

• Straszenie sprawcy, np. że powiadomi się policję, czy rozwód. Może byłaby skuteczna gdyby w ślad za szantażem podążałyby działania. Bo gdyby zostały one wprowadzone w życie to uzyskałaby pozytywne skutki, ale tak nie jest przez co strategia ta jest nieskuteczna, dalej jest bita.

• Ukrywanie się przed sprawcą np. opuszczanie domu przed przyjściem sprawcy, bądź chowanie sie w różnych pomieszczeniach aby nie sprowokować sprawcy. Ta strategia utrwala poczucie dominacji u sprawcy

• Pasywna obrona, wiąże się z konfrontacją ze sprawcą, jest to obrona fizyczna przez biciem siebie i dzieci, jest tu też stosowanie prośby żeby nie robił krzywdy, ale w przypadku sprawców sadystycznych strategia ta wywołuje eskalację agresji

• Unikanie, polega na unikaniu tych zachowań które są najczęściej źródłem przemocy np. unikają kontaktu z innymi mężczyznami w sytuacji gdy mąż jest zazdrosny. Również prowokuje ta strategia sprawcę do dalszych działań

• Walka obronna, jest to kontratak fizyczny, który może powstrzymać sprawcę jeśli widzi on, że ofiara jest rzeczywiście zdeterminowana, zdesperowana. Natomiast w przypadku sprawcy sadystycznego spowoduje to eskalację agresji, desperacja obrona ofiary spowoduje rozległe obrażenia a nawet śmierć

• Poniżanie się, jest to efekt treningu uległości, sprawca daje do zrozumienia że ofiara mniej się upokarza gdy poddaje się zupełnie sprawcy, bo walka powoduje, że ofiara jest jeszcze bardziej narażona na agresję.

Strategie te mogą przełożyć sie na typologie kobiet, pozostających w związkach krzywdzących, czy też wchodzących w takie związki:

• Poszukująca bezpieczeństwa, dla tych kobiet najcenniejsze jest to że żyją w warunkach, które dobrze znają, bilans zysków i strat, sugeruje, że więcej zyskają pozostając w związku i przeczekując eskalacje agresji. Traktują one związek małżeński jako największą wartość

• Kobiety zaślepione - zaprzeczające - nie przyjmują, że są ofiarami przemocy, mają zupełnie inny stereotyp przemocy np. nie jest dla nich przemoc psychiczna, czy jak są mało widoczne obrażenia, bo zupełnie inaczej postrzegają przemoc

• Bezwartościowa, uważa ona że nie zasługuje w życiu na nic dobrego, na miłość czy szczęście, uważa, że słusznie doświadcza przemocy ponieważ nie może liczyć na nic lepszego, każde zachowane partnera potwierdza jej niską samoocenę, kobieta bezwartościowa zaprzecza możliwości znalezienia kogoś lepszego

• Kobieta ułomna, uważa że zasłużyła na przemoc, ponieważ zachowuje się nieodpowiedni, stara sie w swoim zachowaniu doszukać się obiektywnych przyczyn np. że zupa była zasłona przyjmuje jako fakt, będzie starała się poprawić swoje zachowanie by sprostać oczekiwania partnera, bo wierzy że to pozwoli uniknąć jej przemocy

• Kobieta zarządzająca, ona cały czas ma nadzieje, ze swoim zachowaniem jest w stanie powstrzymać kolejne epizody przemocowe, dokładnie analizuje całą sytuacje, swoje zachowania, słowa, wszystko to co się wydarzyło, by następnym razem uniknąć błędów. Kobiety te niekiedy układają całe scenariusze co zrobią jak się zachowają, ale z reguły ponoszą porażkę, ale nie powstrzymuje je to przed kolejnymi próbami.

• Kobieta naiwna, to kobieta która swój związek postrzega z perspektywy miodowego miesiąca, nie ważne że ta faza się skraca, próbują tłumaczyć, że każdy związek ma swoje lepsze i gorsze chwile

• Obrończyni, uważa że partner nie jest winny, nie chciał jej skrzywdzić, podaje różne argumenty, dokonania przez niego agresji, usprawiedliwia go, jest przekonana że źródła jego zachowań miną

• Prowokatorka, one również uważają, że sprawca jest dobrym człowiekiem, ale one same spowodowały jego złość, czy agresję, szuka oparcia w partnerze bowiem broniąc go broni jednocześnie swojego życia, czasami wynika ta obrona wynika z przyzwyczajenia, uważa że to w niej jest coś nie tak

• Opiekunka, uważają że tylko one są w stanie zrozumieć sprawcę, nikt inny, sprawcy często prowokują takie sytuacje zwierzając sie i tym samym usprawiedliwiają przemoc, nie są skłonne do tego aby zerwać związek, bo obawiają sie tego co mogłoby się ze sprawcą stać gdyby odeszły, bo nikt go nie rozumie, a swoje postępowanie uzasadniają względami terapeutycznymi, są ostoją dla oprawcy

• Fantazjująca, ona cały czas fantazjuje na temat swojej miłości do partnera i wierzy że jej oddanie i miłość zmienią go, często ten typ pojawia sie u żony alkoholika, wierzy ze miłość go zmieni

• Męczennica, godzi się na swój los ze względu na dobro dzieci, swoje kotwiczenie, pozostanie w związkach tłumaczy tym, ze skoro nie krzywdzi dzieci to dla ich dobra zostanie, to jest tylko argument, bo tak naprawdę obawiają sie konsekwencji, obawiają sie zmian, zmiany środowiska

• Nieporadna, jest w sposób jawny zależna ekonomicznie od partnera, który tę przewagę ekonomiczna wykorzystuje do sprawowania nad nią kontroli, w związku z tym faktycznie izoluje ją stosując mechanizm ograniczeń finansowych, w tym wypadku kobieta stara sie uniknąć przemocy, unikaniem konfliktów, sytuacji które mogłyby spowodować agresje

• Kobiety zastraszone, obawiają sie gróźb partnera który straszy je tym, że jeśliby odeszły to jej zabije, czasami partnerzy straszą że oni popełnią samobójstwo, efekt jest taki sam.

Każdy z tych typów wyklucza możliwość odizolowanie od sprawcy, powoduje to permanentne kotwiczenie sie w tym związku i czasami jedyne wyjście jakie dostrzegają jest zabójstwo partnera.

3- fazowy model reakcji na przemoc. Model ten odnosi sie do najbardziej drastycznych form przemocy np. przemoc seksualna, gwałtowna przemoc fizyczna. Zawsze ofiara ma uszczerbek na zdrowiu. Model ten nie musi wiązać sie z faktem pozostawania w bliskości ze sprawcą - może być to też osoba obca:

1. Faza szoku i odrętwienia, może trwać kilka godzi do dwóch tygodni. Przerażenie, ofiara nie może uwierzyć w to co sie wydarzyło, a czasami nawet zaprzecza, ale realne odczucia sprowadzają ja na ziemie, pod koniec fazy pojawiają sie 2 - o jakiego rodzaju obawy: obawia sie ona reakcji otoczenia, obawy przed sprawcą. W tej fazie pojawiają sie pewne objawy wtórnej wiktymizacji. Ofiara zaczyna obawiać sie wtórnej wiktymizacji. Mogą pojawić się pewne niespecyficzne zachowania które przyśpieszą wtórną wiktymizację np spokój, zachowanie sie tak jakby nic sie nie stało i otoczenie przyjmuje że ofiara jest winna lub współwinna. Zachowania takie wynikają z mechanizmów obronnych zaprzeczanie lub minimalizowania, są to mechanizmy naturalne. Nie trwa dłużej niż miesiąc

2. Dezorientacja, ta faza może trwać całymi miesiącami a nawet latami, pojawiają sie w niej stany lękowe, depresyjne, narasta niepewność, burzy się dotychczasowy system wartości, pojawia się wzmożone poczucie nieufności, to zachwiane powoduje, ze zaczynają unikać kontaktu z innymi ludźmi, ta izolacja jest próbą wymazania z pamięci zdarzeń traumatycznych, jeżeli nie radzą sobie z traumą mogą pojawić sie próby samobójcze lub samobójstwa, a jako mechanizm pośredni może pojawić się nadużywanie alkoholu czy leków

3. Reorganizacja, która jest możliwa tylko wówczas gdy osoba skorzysta z pomocy terapeutycznej, psychologicznej lub wsparcia innych. Charakteryzuje się próbą powrotu do normalnego życia, musi to się wiązać z tym że traumatyczne wydarzenie musi być postrzegane jako element przeszłości który sie nie powtórzy, takim zwiastunem powrotu do normalności jest nawiązywanie kontaktów z innymi ale i tak towarzyszy im deficyt bliskości

Dzieci w roli sprawców przemocy seksualnej

Dzieci takie zawsze traktuje się jako ofiary, bo albo były ofiarami albo terapia przebiega nieprawidłowo.

2-e postawy: niewrażliwości - stereotyp niewinności dziecka oraz postawa nadwrażliwości, która karze przypuszczać nam że każde niewłaściwe zachowanie dziecka jest dewiacyjne.

2- cechy takich zjawisk: zachowania te mają zwykle charakter homoseksualny, oraz są najczęściej formą reaktywnego odreagowania doświadczeń. Formy tego seksualnego wykorzystywania są bardzo rozległe począwszy od obmacywania na gwałcie skończywszy. Zachowania te wykazują znaczną ciągłość, ujawniać się będą w zachowaniach ofiary. Zaczyna funkcjonować prawo pierwszych połączeń wraz z prawem generalizacji zaburza postrzegania swojej seksualności.

Kompulsywne odreagowanie doświadczeń ofiary, ofiara stanie się agresorem,ponieważ zaburzony wizerunek swojej seksualności, spowoduje że będzie chciała wyrównać rachunki. Dotyczy to dzieci w przedziale 11 - 16 lat najwięcej u dzieci w przedziale 13 - 14 lat. Osoby takie w większości pozostają bezkarne, z racji wieku. Tylko w przypadku zgwałcenia można zaostrzyć karę.

Typologia nieletnich sprawców wykorzystywania seksualnego:

1. Naiwny eksperymentator, to dzieci najmłodszy, chłopcy 11 lat najwyżej do 14 r. ż. Charakterystyczne dla tych sprawców jest to że maja małe kompetencje społeczne ich aktywność polega na tym, że namawiają inne dzieci do obnażania, wspólnego wykonywania czynności seksualnych. W tym zachowaniu nie pojawia sie przemoc i zwykle zachowania te nie są powtarzalne, samoistnie zanikają . Przyczyna może być zetknięcie się ze zdjęciami pornograficznymi, brak przyjaciół

2. Poszukiwacz bliskich związków 11 14 lat mają niski poziom demoralizacji, ale traktuje on aktywność seksualną jako drogę do wyjścia z osamotnienia, w związku z tym może on wykorzystywać seksualnie, lub wykazywać bierne skłonności, ten typ zachowań wykazuje dużą trwałość, bowiem często jest jedyną drogą do nawiązania kontaktów z innymi rówieśnikami, nie pojawia sie tu przemoc

3. Wadliwe zsocjalizowany poszukiwać przyjemności, dziecko to zostało zbyt wcześnie rozbudzone seksualnie i dlatego stosuje różnego typu manipulacji którymi nakłania dzieci do kontaktów seksualnych. Formy aktywności seksualnej są bardziej rozbudowane niżeli w w/w, można powiedzieć że ich aktywność jest w formie werbalnej czynnej. Kompulsywna zmiana partnerów to objaw który na pewno sie pojawi w życiu dorosłym, przemoc nie jest oczywistym składnikiem tego rodzaju

4. Sprawca seksualnie agresywny, on ma potrzebę zmuszania innych do aktywności seksualnej, stosuje przemoc, jest to dziecko wychowywane rygorystycznie, twardą ręką, co powoduje odruch zdobywania rzeczy przyjemnych. W przyszłość wyrośnie z niego gwałciciel, sprawca przemocy.

5. Maniak seksualny 14- 15 lat, głęboko zdemoralizowane, zbyt wcześnie wprowadzone w aktywność seksualna, nie potrafi sie skupić na żadnej czynności, poza tym ma skłonności do niekontrolowanej agresji, jest impulsywny, jest wszechstronnie zdemoralizowany, są notoryczne problemy

6. Typ impulsywny dziecko impulsywne charakteryzuje się najwyższym poziomem demoralizacji, zwykle także nadużywa alkoholu lub narkotyzuje się, jego szczególne preferencje przejawiają sie we wcześniejszych doświadczeniach np. znęca się nad zwierzętami. Gwałty seksualne stają się jego domena już w bardzo młodym wieku.

7. Działający w grupie, to również dziecko głęboko zdemoralizowane z wyraźnymi cechami psychopatii, te cechy ujawniają się w skłonnościach narcystycznych np. w postaci inicjowania zachowań grupowych - dokonuje gwałtów grupowych, przemocy seksualnej, gdzie inni staja się obserwatorami.

Zachowania seksualne dzieci możemy podzielić na 4 grupy w zależności od stopnia zagrożenia (wiek 5-12 lat):

1. Zachowania najmniej niebezpieczne -p zachowania eksploracyjne - mieszczą sie w kategorii zachowań normalnych, należą do nich np. chęć poznania różnic anatomicznych dzieci, są to zachowania wynikające najczęściej z ciekawości; czynności eksploracyjne, które wiążą sie np. z umieszczaniem przedmiotów w różnych otworach ciała, te zachowania nie grożą konsekwencjami w postaci utrwalenia tych zachowań; podejmowane są w grupach w podobnym wieku, są motywowane ciekawością, dzieci te inicjują również inne zabawy bez seksualnego podtekstu, charakter tych zabaw jest dość ograniczony, są mało rozbudowane w związku z tych są szybko zastępowane przez inne formy aktywności. Jeżeli zostaną zauważone przez osobę dorosłą to owe zachowania szybko ryzykują z tego typu zabaw. Żadna pomoc psychologiczna nie wchodzi tu w grę, zachowania te nie utrwalają się. Kontekst seksualny odzwierciedla sie u tych dzieci poprzez całowanie.

2. Zachowania o przeciętnym poziomie ryzyka -zachowania reaktywne, dzieci te doświadczyły juz pewnych traumatycznych zdarzeń w przeszłości, które teraz rzutują na ich funkcjonowanie. Zabawy są już bardziej rozbudowane i trwają dłużej niż ww. W związku z czym nie bazują juz tylko na ciekawości, nabierają kontekstu przemocowego bądź seksualnego. Treści zabaw przekraczają zwykle poziom rozwoju psycho- fizycznego dzieci, mają wyraźny kontekst seksualny. np. rozmowa o współżyciu seksualnym, eksperymentowanie ze swoim ciałem może przybierać bardziej drastyczne formy, uczestniczą w nich dzieci w podobnych przedziałach wiekowych. Nie występuje tutaj element zmuszania do podejmowania podobnej czynności, dzieci są chłonne i szybko wchodzą w tego typu reakcje. Dzieci poproszone o zaprzestaniu zabaw, kończ ją ale szybko wracają do niej i starają się ukryć, są ostrożniejsze. W niektórych przypadkach pomoc terapeutyczna jest wskazana i przynosi bardzo dobre efekty już po krótkim czasie. Źródłami tych zachowań mogą być: przemoc w domu lub rówieśników, dzieci te były świadkami różnych form zachowań seksualnych u osób dorosłych, dzieci te miały kontakt z treściami pornograficznymi.

3. Zachowania ekscesywne - grupa wysokiego ryzyka, zachowania inicjowane prze z te dzieci są zbliżone do zachowań osób dorosłych w zasadzie brakuje tutaj typowo dziecięcych odniesień, cechuje się brutalnością i przemocą, do zabaw tych włącza sie przymusem dzieci słabsze, czy też spolegliwe, które nie potrafią sie opierać, dzieci inicjujące te formy staranie ukrywają tego typu czynności przed osobami dorosłymi, jeśli zostają odkryte to wypierają się i nie odczuwają wstydu, poczucia winy. Pomoc terapeutyczna jest niezbędna ale przynosi mniejsze efekty niż w ww grupach. Zazwyczaj są to dzieci zaniedbywane, dzieci które doświadczają brutalnej przemocy, te dzieci mają doświadczenia seksualne np. były wykorzystywane przez osoby dorosłe, w efekcie często podejmują zachowania seksualne, które są reakcją obronną na izolację lęki, powtarzają sie w sytuacjach stresowych. Terapia musi być długotrwałą i sprzężoną aby była skuteczna. Chcą przekupić swoje ofiary.

4. Formy zachowań agresywnych sprzężonych z seksualnością - grupa najwyższego ryzyka, występuje kompulsywna skłonność do zachowań agresywnych, które przenoszone są w sferę aktywności seksualnej, dzieci te dokonują brutalnych aktów seksualnych poszukując ofiar łatwych do molestowania. Stosują przymus i groźbę, wymuszają na ofierze również perwersyjne formy zachowań seksualnych. Dbają o to by ich zachowania nie wyszły na jaw, szantażują ofiarę, grożą, stosują przemoc, młodsze dzieci się ich po prostu boją. Nabrały już umiejętności ukrywania swoich zachowań, poza tym charakteryzuje ich brak empatii w stosunku do ofiary. Traktują ofiary przedmiotowo. Dzieci te charakteryzuje również osamotnienie oraz silny lęk przed bezradnością. Źródło zachowań jest jedno: same są lub były ofiarami takich zachowań najczęściej o długotrwałym czasie. Terapia jest wymagana ale skuteczność nie jest zadowalająca, wymagają wieloaspektową terapią. Istnieje 60% pewności utrwalenia i powielenia tych zachowań w życiu dorosłym.

Porównanie zachowania normalne vs patologiczne:

• 2-5 lat zachowania normalne: dotykanie narządów płciowych swoich i cudzych oraz dorosłych, wkładanie różnych przedmiotów do otworów ciała, zabawy o erotycznym charakterze np. w doktora, mamę i tatę, obnażanie się, te zachowania są zupełnie normalne dzieci zaspokoją ciekawość i wygasną te zachowaniach

• 2-5 lat zachowania patologiczne: obsesyjne dotykanie genitaliów innych osób, uporczywe domaganie sie dotykania swoich narządów przez inne osoby, stosowanie przymusu do zmuszenia innego dziecka do zabaw seksualnych, zmuszanie innych dzieci do obnażania się, odgrywanie ról męskich i kobiecych z uwzględnieniem reakcji seksualnych oraz w sposób nacechowany agresją i pogardą lub nienawiścią

• 6-12 zachowania normalne: pytania dotyczące prokreacji oraz funkcji genitaliów, przyglądanie się różnicą anatomicznym innych osób i swoje, pocieranie narządów płciowych w chwilach zdenerwowania, strachu lub podniecenia, aranżowanie zabaw seksualnych z dziećmi w zbliżonym wieku, przebieranie się w odzież płci przeciwnej, dzieci mają poczucia intymności i żądają tego.

• 6-12 zachowania patologiczne: często powtarzające się pytania związane z fizjologią, aktywnością seksualną, dzieci posiadają informację o perwersyjnych aktach seksualnych np. sadomacho, fetyszyzm, obnażanie sie w miejscach publicznych mimo zwracanej uwagi, częste pocieranie genitaliów publicznie, masturbowanie sie w obecności innych osób, nakłanianie innych do uczestnictwa w aktywności seksualnej, nienawiść do własnego ciała bądź płci, nienawiść do swojej fizyczności, reagowanie agresją lub przerażeniem w momencie naruszenia prywatności, oznacza to że dziecko jest ofiarą wykorzystywania seksualnego.

Konsekwencje - odległe (pojawiające się w życiu dorosłym) skutki traumatycznych doświadczeń seksualnych (2-e sfery psychiczna i emocjonalna):

Mechanizmy obronne:

• Wypierania, ten mechanizm bardzo dobrze chroni ofiarę ale nie zabezpiecza jej przed późniejszymi konsekwencjami. Wypieranie to automatyczne, nieświadome wyrzucanie z pamięci pewnych zdarzeń, które są zbyt bolesne aby je zapamiętać i zracjonalizować, te wspomnienia są spychane w podświadomość i tam ulegają blokowaniu, nie mamy wpływu na ten mechanizm. Ofiara nie pamięta tego zdarzenia, nie można go wydobyć z podświadomości tych wspomnień. Te wspomnienia zaczynają rzutować na naszą psychikę, pojawiają sie charakterystyczne zachowania dla ofiar wykorzystywania seksualnego, a nie można znaleźć podłoża tego zachowania. Podczas terapii idzie sie po omacku, bo nie wiadomo co to powoduje, bo nie można znaleźć podłoża.

• Tłumienie, to mechanizm świadomego zapominania (tłumienia) wydarzeń bolesnych, traumatycznych. Od wypierania różni sie tym, że wspomnienia te można wywołać. Jednostka sama ich nie wywoła (nie przypomni), ale jeżeli zadziała bodziec spustowy to sobie przypomni np. zapach wody po goleniu, której używał sprawca, ten bodziec wygeneruje wspomnienia, i przypomni sobie te wydarzenia.

• Dysocjacja (rozszczepienie), pojawia sie w sytuacji gdy trauma jest tak silna że nie można jej zapobiec ani jej przetrwać. Rozszczepienie będzie polegało na tzw rozłączeniu czyli separacji poczucia ja od rzeczywistości (tak jakby nasze ciało opuszczało pole działania). Dysocjacja ma 3-y formy (postacie): *obserwacja z poza ciała, polega na tym, że podczas traumatycznego epizody to poczucie siebie sytuuje sie poza rozgrywającym się zdarzenie, w przypadku ofiar wykorzystywania seksualnego sytuuje się: obok ciała, ponad lub pod ciałem oraz w głębi świadomości, powoduje że jednostka nie odczuwa niczego, w związku z tym nawet jej obrażenia są przez nią nieodczuwalne,a czasami nawet nie pamięta; *analgezja (znieczulenie), może być porównana do całkowitego odrętwienia i przypomina stan hipnotycznego transu, nie odczuwa żadnych dolegliwości fizycznych ani tez przyjemności; *wycofanie, to separacja poczucia ja od aktualnego otoczenia (występuje często u dorosłych ofiar podczas terapii - czuja że zostanie wywołane wspomnienie, którego sie boją).

• Zaprzeczenie polega na tym, że jednostka minimalizuje konsekwencji wykorzystywania seksualnego na późniejsze dorosłe życie. Wyróżniamy 2 rodzaje:

• zaprzeczanie związane z amnezją - część ofiar nie ma śladów wykorzystywania seksualnego, ale w momencie gdy wspomnienia wrócą to dla jednostki to taki szok że zaprzecza takim doświadczeniom; zaprzeczanie wpływu zdarzenia traumatycznego na obecne wydarzenia - dotyczy to jednostek które pamiętają te doświadczenia, ale uważają że było nieznacząca aby w tej chwili rzutowało na jej życie, uważają, że przyczyna tkwi gdzie indziej.

Odległe konsekwencje wykorzystywania seksualnego:

• najpowszechniej pojawiają się depresje lub ostre chroniczne lęki - te stany zazwyczaj trwają całe życie, nawet w sytuacji gdy były poddawane terapii. Lęk powoduje wykształcenie fobii , zachowań obsesyjno - kompulsywnych a także często pojawiające sie stany ostrej paniki, nie jest on kojarzony z seksualną traumą, więc stosują mechanizmy obronne

• retrospekcje afektywne - wiążą sie one z gwałtownymi reakcjami pod wpływem działania bodźca spustowego, tym bodźcem jest najczęściej nieuświadamiany bodziec związany z wydarzeniem traumatycznym np. określony zapach, bodźce dźwiękowe które zostały skolerowane z tym wydarzeniem i one samoistnie wywołują te zachowania, w tedy jednostka reaguje tak samo jak zachowywała się będąc ofiarą wykorzystywania. Jednostki nie wiedzą co wywołuje te reakcje i z w związku z tym nie potrafią się bronić przed działaniem tych bodźców, natomiast wiedząc że taki bodziec może zadziałać unikają kontaktów z innymi, ograniczają przebywanie poza domem

• zaburzenia w sferze seksualnej - osoby te nie akceptują swojej seksualności i swojego ciała, często maja też problemy w trakcie kontaktów seksualnych, te problemy są zwłaszcza widoczne u osób które uruchomiły reakcję obronną - dysocjację, w dorosłym życiu osoby te izolują się od przyjemności , co jest efektem utrwalenia mechanizmu dysocjacji.

• Brak pełnej identyfikacji seksualnej- badania w tym zakresie były przede wszystkim odnoszące sie do chłopców - wyniki chłopcy 4 krotnie częściej wykazują zaburzenia w zakresie orientacji seksualnej, odgrywa tutaj również rolę prawo pierwszych połączeń - wskazuje, ze istnieje możliwość zmiany orientacji raz już ukształtowanej pod wpływem kontaktów innej orientacji; prawo generalizacji

• alergia na bliskość - jest to kliniczne określenie stanu w którym jednostka reaguje negatywnie na zbliżenia fizyczne, ale przede wszystkim na bliskość emocjonalną, powoduje to że jednostka zrywa więzi z partnerami które mogą być więziami trwałymi, fatalnie funkcjonują w reakcjach partnerskich, histerycznie reagują na łamanie sfery intymnej

• poddawanie się fizycznemu, seksualnemu maltretowaniu, wykorzystywaniu- takie osoby przede wszystkim zdecydowanie częściej stają sie ofiarami gwałtów bądź usiłowania gwałtów, częściej też wybierają partnera który przypomina sprawcę, również mają problemy z ochrona własnej intymności i niezależności w relacjach z innymi, z jednej strony te osoby potrzebują troski w związku z czym uciekają sie do poniżających działań np. poniżają sie, błagają bo obawiają sie odejścia, zerwania związku.

• Doświadczenia stresu pourazowego w szczególności 2 fazy : faza intruzywnych myśli (zaznacza się zwykle pojawiającymi sią cyklicznie marzeniami sennymi o podobnej treści i pod wpływem tych myśli., wyobrażeń jednostka ukazuje lęk i wycofuje się z relacji międzyludzkich, wiąże się to również z redukowanie kontaktów i osób w efekcie jednostka zamyka się w sobie i prowadzi to do tzw postraumatycznego zmarnienia, stan taki może trwać nawet dziesiątki lat, cechą charakterystyczną tych osób jest to że ograniczają stopniowo kontakty z innymi ludźmi, nawiązują płytkie znajomości, które szybko się kończą bądź nie absorbują ich czasowo i emocjonalnie, nie nawiązują przyjaźni, może zaistnieć sytuacja odwrotna wchodzenie w liczne sytuacje, kontaktów, lgnięcie do innych co zwiększa ryzyko wykorzystywania seksualnego ) i fantazji oraz faza odrętwienia

• gorączkowa aktywność często ujawnia się w pracoholizmie, są to osoby niesłychanie aktywne, dużo pracują, uprawiają sporty po to aby zagłuszyć wspomnienia dla nich to jest swoista forma terapii polegają ca na wygłuszeniu wspomnień

Konsekwencje związane z zachowaniami autodestrukcyjnymi

• uzależnienia od alkoholu i narkotyków - postępują dość szybko, pozwalają na wystymulowanie wewnętrznych narkotyków jakie są endorfiny co prowadzi do uzależnienia

• uprawianie prostytucji lub promiskuityzm seksualny w obu przypadkach jednostki dążą do wyzwolenia endorfin a poza tym, charakterystyczne jest to że pojawiają się u dorosłych ofiar które podczas wykorzystywania seksualnego doznały przyjemności i traktują to jako formę samokarania

• bulimia i anoreksja a także stany przeciwstawne tzw obronna otyłość - daje poczucie mocy i nieatrakcyjności

• autodestrukcja agresywna - samookaleczenia, pełnią 3 ochronę: zwracają uwagę otoczenia, uśmierzają ból emocjonalny, wytwarzają endorfiny.

• Problem w kontroli złości i agresji - zazwyczaj jednostki te karzą siebie za bezsilności i bezradność w momencie gdy były ofiarami wykorzystywania seksualnego, osoby te nie sprzeciwiły sie sprawcy bo nie miały siły, również ofiary które odczuwały przyjemność

• myśli samobójcze -dają wsparcie i pociechę bo widzi możliwość rozwiązania swojej sytuacji co daje jej swoiste ukojenie

Funkcjonowanie w rolach partnerskich i rodzicielskich:

• charakterystyczne jest dla tych osób niski poziom kontroli emocji, co powoduje przerzucanie winy, emocji na dziecko, są to rodzice którzy nie potrafią kontrolować zachowań dziecka, są to rodzice karzący lub stawiający za wysokie wymagania

• nie potrafią one chronić własnych dzieci przed wykorzystywaniem seksualnym, bowiem w brew pozorom są one prawie niewrażliwe na sygnały dotyczące wykorzystywania seksualnego,

• pojawiają sie zaburzenia które w obrazie klinicznym przypominają schizofrenię np. halucynację, poczucie bierności

Czynniki warunkujące odległe konsekwencje wykorzystywania:

• kondycja samej ofiary- cechy: Wiek - nie ma wieku który byłby bezpieczniejszy, w którym konsekwencje byłyby mniejsze w życiu dorosłym, wiek jedynie wpływa na rodzaj konsekwencji; dzieci najmłodsze 3-6 lat ze względu na niedojrzałość emocjonalną stosują mechanizm wyparcia, są bardzo wrażliwe na traumę, dlatego konsekwencje będą obejmowały najszersze spektrum i będą pojawiały sie najintensywniej; 6-7 i 10 -11 to okres utajenia, dzieci wtedy wycofują sie z zainteresowań seksualnych, więc bardzo silnie przeżywają fakt naruszenia ich intymności w związku z tym mechanizmy obronne ulegną generalizacji; okres dojrzewania w tym wypadku niebezpieczne staje sie zderzenie skutków wykorzystywania z budzącym sie popędem seksualnym oraz większą siła fizyczną w tej sytuacji ofiary będą czuły sie współwinne w związku z czym w dorosłym życiu uruchomia mechanizmy karzące . Płeć - z badań wynika że u chłopców pojawia sie zdecydowanie szerszy zakres konsekwencji dotyczący sfery życia seksualnego np. zmiana orientacji seksualnej ale również wszelkiego rodzaju zachowania agresywne utrwalają sie w życiu dorosłym, które mogą towarzyszyć w dokonywaniu przestępstw np. zgwałceń, zabójstw. Przyjmuje się że w przypadku chłopców wykorzystywanie jest bardziej agresywne, bardziej brutalne, wiec konsekwencji wiążące sie z formą odreagowania mają bardziej brutalny charakter, natomiast u dziewcząt nie musi nawet dochodzić do kontaktu seksualnego przez co odreagowywanie nie jest tak agresywne. Kondycja psychiczna ofiary przed wykorzystywaniem - ofiary które znalazły wsparcie w rodzinie które nie były obciążone stresem przed wykorzystywaniem seksualnym odczuwają łagodniejsze konsekwencje, również osoby którym zaproponowano terapię, najsilniejsze konsekwencji odczuwać będą osoby dorosłe które były lękliwe, zaniedbywane wychowawczo, wychowujące sie w rodzinach patologicznych i które nie znalazły wsparcia u drugiego z rodziców

• charakter czynu - cechy, zdarzenia wykorzystywania seksualnego. Czas trwania i częstotliwość wykorzystywania, przyjmuje sie że wykorzystywanie epizodyczne pozostawia mniejszy uraz aniżeli wykorzystywanie długotrwałe. Ważniejsze są relacje jakie łączyły sprawcę z ofiarą. Rodzaj aktywności zasadniczo nie można przyjąć że rodzaj aktywności wpływa na odległe konsekwencje wykorzystywania, wynika z tego drugi wniosek który nie pozwala przyjąć, ze drastyczniejsze wykorzystywanie powodują głębsze następstwa, bowiem zasadniczo wykorzystywanie w którym dochodzi do penetracji powoduje takie same następstwa jak wykorzystywanie psychologiczne (kazirodztwo psychologiczne - nie dochodzi do kontakty ale może je podglądać, nakłaniać do wspólnego oglądania treści pornograficznych. Wykorzystywanie wielorakie, to inaczej podejmowanie przez sprawcę różnych form aktywności seksualnej wobec ofiary, dokonywanie tych czynności w różnych okolicznościach, powoduje to zdaniem Starowicza wystąpienie liczniejszych i bardziej długotrwałych następstw, Starowicz w tych badaniach stwierdził, że wszystkie kobiety objęte badaniem były wykorzystywane seksualnie w rodzinie i poza rodziną. Agresja i przemoc im większy jest poziom brutalnych działań sprawcy tym większe jest prawdopodobieństwo wystąpienia długoterminowych następstw.

• kontekstem - okoliczności które temu towarzyszą, typ środowiska rodzinnego w którym dane wydarzenie miało mniejsze, z punktu widzenia konsekwencji wyróżnia sie 8 typów środowisk rodzinnych które dzieli się na 3 grupy

1. Środowiska rodzinne w których nie wykorzystuje się dzieci i które wykazują maksymalne wsparcie. Zaliczamy tu środowiska idealne i wystarczająco dobre ich cecha wspólną jest to, iż są nastawione na właściwe kształtowanie seksualności dziecka, z tym że środowisko idealne opiera się na właściwych postawach obojga rodziców, którzy rozwijają seksualność dziecka adekwatnie do jego potrzeb wiekowych i rozwojowych. W środowisku wystarczająco dobrym gorsze są warunki rozwojowe dziecka bowiem rodzice wykazują brak spójności w działaniu można powiedzieć że ma mniej przykładów pozytywnych

2. Środowiska w których dokonuje się pośrednie lub bezpośrednie wykorzystywanie dziecka. Typy; rodzina próżnia oraz rodzina tzw nie uchwytna są bardzo podobne bowiem nie dostarczają dziecku użytecznych informacji w zakresie seksualności, a największe ryzyko wiąże sie z chaosem informacyjnym, bo rodzice nie są nastawieni na edukację dzieci, dziecko nie wie jak sie zachowywać, rodzice zniechęcają dzieci do poszukiwań w rodzicach oparcia oraz zniechęcają do poszukiwania u nich odpowiedzi do poszukiwania odpowiedzi na drażliwe pytania; Środowisko przyzwalające, w ogóle nie stwarza żadnych granic, ram dla rozwoju seksualnego, takie środowiska tworzą rodzice którzy sami byli wychowywani bardzo rygorystycznie a teraz swojemu dziecku zezwalają na wszystko, w związku z czym dzieci te narażone są na informacji i zachowania przypadkowe niestosowne do ich wieku; Środowisko negatywistyczne jest ono jakby przeciwstawne wobec 3 rodzice stosują surowe zakazy i odrzucają seksualność jednostki, seksualność jest dla nich oznaką słabości w związku z tym stosują system kar który ma zniechęcić do jakichkolwiek ekscesji seksualnych i w tym wypadku w efekcie może ryzyko wykorzystywanie przyśpieszyć.

3. Środowiska w których ma miejsce bezpośrednie wykorzystywanie dziecka oraz jego wiktymizacja, są to rodziny które stosują wiktymizacje ofiary przerzucając odpowiedzialność za własne zachowania na dziecko, ponad to w rodzinach tych dochodzi do wielopostaciowego fizycznego i psychicznego wykorzystywania, zasadniczo rodziny te charakteryzują się brakiem spójności norm które regulują ich życie, są to bowiem rodziny promistuityczne o niejasnej wewnętrznej strukturze (niespójność struktury wewnętrznej również występują, gdyż rodzice są np. mało odpowiedzialni bądź rodzice mają jakieś zaburzenia psychiczne, rodziny te nie funkcjonują w sferze seksualnej, tworzą się w ich świadomości przeczucie , że to dziecko może bardzo łatwo przechodzić z roli w rolę np. z dziecka do kochanka)

Sandrom post traumatyczny PTSD:

Syndrom ów dotyczy przede wszystkim ofiar, jest tylko jedną z możliwych wersji. Zespół stresu pourazowego jest pojęciem stosunkowo nowym , ale już dawno się pojawiał nawet w kodeksie Hammurabiego, czy też w prawie Rzymskim. W aktualnej formie pierwsze opisy pojawiły się w 1813r. Związane były z kolejnictwem (zranienie kolejowe, uraz kolejowy) pierwszy przypadek dotyczył osoby w otwarciu drogi kolejowej, dostał różnego rodzaju zaburzenia, depresje, głębokie lęki - był to właśnie zespół pourazowy. Zmiany psychiczne pourazowe mogą być tak silne że powodują wiele komplikacji, depresji, lęków. Zaczęto określać zespół tych zaburzeń sercem żołnierza, syndrom granatu. Od obozów koncentracyjnych KZsyndrom. Stwierdzono, że u osób które były umieszczone w obozach koncentracyjnych u tych osób pojawiają się te same objawy , nawarstwiające sie objawy, Ponieważ od czasów wojny mijało coraz więcej lat a objawy sie pojawiały uznano,że charakter gwałtowny wiąże sie z ...... Przyjęto,że do grupy stresorów które mogą wywołać długotrwałe urazy należą:

• stresory związane z katastrofami naturalnymi i nienaturalnymi

• doświadczanie czyjeś śmierci

• bycie ofiara wszystkich przestępstw gwałtownych

W ujęciu psychodynamicznym kwestię urazu postraumatycznego opisuje Horotz wskazując na 5 faz modelu reakcji na traumę:Jego zdaniem silnie reagujący stresor blokuje możliwość przetworzenia przez psychikę tych informacji. Zwykle ofiary radzą sobie stosując mechanizm odrętwienia lub zaprzeczania, lecz po pewnym czasie mechanizmy te przestają skutkować i traumatyczne doświadczenia wdzierają sie do naszej świadomości (intruzja) w tym momencie zostaje uruchomiony 5 fazowy model reakcji po stresowych. Fazy te mogą występować naprzemiennie

1. Faza krzyku - towarzyszy jej zazwyczaj silny lęk oraz poczucie złości, następuje tuż po intruzji (wdarciu się wspomnień w świadomość)

2. Zaprzeczania, wiąże się z napływem niechcianych wspomnień, fantazji, jednostka stara się odsunąć w myślach zagrożenia związane z danym bodźcem, może tu nastąpić fizyczne lub psychiczne odrętwienie.

3. Intruzji (wdzierania się), powoduje z jednej strony nadmierną czujność wobec bodźców (bo jednostka obawia sie że wspomnienia powrócą) a z drugiej strony powoduje nawracanie myśli związanych z traumą i w efekcie mamy do czynienia z zachowaniami związanymi z walką mogą wystąpić zachowania kompulsywne lub agresja

4. Przepracowania, jednostka stara sie odbudować wewnętrzną równowagę, a więc stara sie wyciszyć uspokoić emocje, w związku z czym wraca do wcześniejszych schematów behawioralnych, ponieważ jednak jej obecne doświadczenia wykluczają proste przeniesienie tych schematów, to ona je modyfikuje

5. Zakończenia, jest to jedynie względne zakończenie, gdyż traumatyczny uraz ma skłonność do pojawiania sie w formie wspomnień bądź schematów zachowań i trwa do końca życia.

Konsekwencje są na tyle poważne, że pojęcie stresu pourazowego znalazło się w DSM-3 pojawiła sie typologia stresorów. Według tej klasyfikacji wywołują sytuacje w wysokim stopniu stresujące do których należy:

• walka na froncie

• uwięzienie

• bycie ofiara naturalnych katastrof

• bycie ofiarą wywołanych katastrof

• Bycie ofiarą gwałtów, napadów, zbrodni

Obowiązującą klasyfikacją zaburzeń jest DSM-4 :

• PTSD zostało zaklasyfikowane jako zaburzenie lękowe, łącznie z ASD (stan krótkotrwałego stresu) - kładzie się naciska na skutek

Według klasyfikacji ICD- 10:

• PTSD mieści się w kategorii zaburzeń związanych ze stresem- nacisk na przyczynę

Sytuacje stresowe które wywołują upokorzenie, silne rozczarowanie nie są traktowane jako źródła PSD.

Kryteria diagnostyczne DSM - IV:

1. Osoba przeżyła traumatyczne zdarzenie przy czym są 2 warunki które muszą wystąpić:była świadkiem lub przeżyła wydarzenie w którym wystąpiła autentyczna śmierć lub zagrożenie śmiercią oraz podczas tego zdarzenie przeżyła silny strach, bezradność lub przerażenie

2. Traumatyczne wydarzenie jest ciągle doświadczane na nowo na różne sposoby. Sposoby np. poprzez nawracające, natrętne wspomnienia urazu, poprzez powracające koszmarne sny dotyczące tego zdarzenia, poprzez złudzenia powtarzania się tego zdarzenia (omamy wzrokowe, epizody dysocjacyjne), silny niepokój w momencie gdy styka sie z zewnętrznymi czynnikami symbolizującymi jakiś aspekt traumatycznego wydarzenia, odczuwa reakcje fizjologiczne (pocenie rąk) na pojawiające się czynniki związane z traumatycznym wydarzeniem.

3. Trwałe unikanie bodźców związanych z urazem, muszą wystąpić minimum 3 formy: dążenie do unikana myśli, uczuć związanych z urazem; dążenie do unikania miejsc kojarzących sie z urazem; niemożność przypomnienia sobie ważnych aspektów urazu; niemożność wykazania zainteresowani dla wykonywania istotnych czynności; poczucie wyalienowania; ograniczona afektywność (nie są zdolni do miłości), blokada przyszłości (nie mają oczekiwań co do przyszłego życia).

4. Trwałe objawy nadpobudliwości nie występujące przed urazem. Wystarcz, że wystąpią 2 z 5: trudności w zasypianiu i przesypianiu określonej ilości godzin; wybuchy gniewu; trudności z koncentracją; nadmierna czujność i ostrożność; wyolbrzymiony strach.

5. Trwanie opisanych wcześniej objawów prze co najmniej miesiąc.

6. Zaburzenia powodują kliniczne pogorszenie się samopoczucia oraz zaburzenie funkcjonowania społecznego.

Klasyfikacja ICS- 10 - kryteria diagnostyczne:

1. Dotyczy działania stresora (musi zaistnieć stresor o którym była mowa np. świadek zabójstwa, osoba zgwałcona, świadek śmierci)

2. Uporczywe przypominanie lub dożywianie stresora, czasami ma charakter tzw przebłysków (reinstencji)

3. Osoba wykazuje jednoznaczne zachowania związane z unikaniem, okoliczności przypominającymi stresora

4. Jedno z następujących zachowań musi wystąpić: niemożność przypomnienia sobie okresu ekspozycji na stres; uporczywe objawy podwyższonej drażliwości np. trudności z zasypianiem, czy nadmierna czujność(4 kryterium DSM-4). Przyjmuje się że te objawy powinny trwać nie dłużej niż 2 miesiące, bowiem jeśli utrzymują się przez czas dłuższy to mamy do czynienia z trwałą zmianą osobowości po przeżyciu sytuacji ekstremalnej (w ekstremalnych przypadkach dopuszcza się 6 miesięcy).

O trwałych zaburzeniach osobowości mówimy wówczas gdy zmiany trwają przynajmniej 2 lata i obejmują: brak plastyczności i złe przystosowanie. Złe przystosowanie objawiać się będzie: permanentną wrogością i brakiem zaufania do innych ludzi; wycofaniem społecznym; nieustającym poczuciem pustki; długotrwałym uczuciem bycia na krawędzi (zagrożenia); stałym uczuciem odróżniania się od innych (jestem inny, nie nadaję się do tego świata, przestaje nas cieszyć obecność osób, które uważaliśmy za przyjaciół).

Krótkotrwałe formy stresy (Ostra reakcja na stres ASD) to pojęcie pojawia się w typologi DSM - 4 jako kategoria występująca obok PTSD. Zachowania te również pojawiają sie pod wpływem silnie działającego stresora, również przybierają postać zaburzeń psychicznych, ale w tym wypadku jeżeli zostanie udzielona pomoc, osoby te mogą szybko dość do siebie. Objawy występują tuż po urazie i maksymalnie mogą trwać do 2 dni. Jeżeli nie ustępują należy zmienić diagnozę na PTSD. Kryteria diagnostyczne są bardzo podobne ale przyjmuje się że muszą wystąpić 3 z 5 objawów:

1. Subiektywne poczucie odrętwienia np. polega to na braku wrażliwości emocjonalnej.

2. Spadek czujności w stosunku do otoczenia

3. Odrealnienie sytuacji

4. Depersonalizacja

5. Amnezja dysocjacyjna (niemożność przypomnienia sobie ważnych aspektów urazu).

Osoby które przeżywają ASD mają poczucie braku kontaktu ze swoim ciałem, postrzeganie sytuacji z perspektywy osoby trzeciej; nierealność przeżywanych sytuacji (gdy wraca świadomość mają poczucie winy że przeżyły) pod koniec trwania tego stanu pojawia sie impulsywność i skłonność do ryzykownych zachowań.

Zaburzenia przystosowania - jako długotrwała konsekwencja PTSD pojawia się w ICD -1 0 i DSM - 4 ale zaburzenia pojawiają sie tylko na pewne wybrane stresowy, należą do nich stresory zidentyfikowane których można było uniknąć np. nie pojawią się zaburzenia te po powodzi, pożarze, ale jeżeli ta osoba była narażona na katastrofy spowodowane przez człowieka to to może już spowodować te zaburzenia.

Według DSM- 4 zaburzenia adaptacyjne mogą pojawić się po 3 miesięcy od zadziałania stresora natomiast ISD- 10 już po 1 miesiącu, ponieważ znaczną rolę odgrywają ty czynniki indywidualne. Objawy zaburzeń przystosowawczych :

• obniżony nastrój

• silne lęki

• zamartwianie się

• dramatyczne zachowania, które najczęściej przyjmują gwałtownych, agresywnych zachowań

Formy zaburzeń adaptacyjnych:

• krótka reakcja adaptacyjna lu permanentna reakcja depresyjna

• reakcje mieszane lękowo - depresyjne

• zaburzenia stanu emocjonalnego

• zaburzenia w zachowaniu

Indywidualne predyspozycje:

• płeć, przyjmuje się że najbardziej zagrożone są kobiety od 35 - 50 lat

• cechy osobowości np. introwersja, neurotyzm, osobowość bordeline, skłonność do zachowań kompulsywnych, osobowość o profilu bierno zależnym, zaburzenia socjopatyczne

• podatność genetyczna na urazy

• szczególne zaburzenia neurotyczne

• urazowe doświadczenia z dzieciństwa np. doświadczona napaść na tle seksualnym, gwałtowny rozwód rodziców, niska samoocena dziecka, problemy zdrowotne, problemy psychiatryczne, przeżywane zmartwienia (problemy finansowe), posiadanie krewnych u których były zdiagnozowane zaburzenia psychiczne, wczesna separacja odo rodziców, zachowania aspołeczne z w rodzinie

• pojawiające się tuż przed urazem zmiany życiowe (istotne)

• brak wsparcia społecznego

• nieodległe czasowo nadmierne picie alkoholu

• poczucie braku kontroli nad swoim życiem, nad stresującymi wydarzeniami

---