PRAWO CYWILNE

CZĘŚĆ OGÓLNA

WYKŁAD PIERWSZY - 28.09.2010

System prawa dzieli się na gałęzie prawa. Gałęzie prawa są pewnymi podzbiorami systemu, za kryterium podziału systemu na gałęzie przyjmuje się metodę regulacji. Wyróżnia się 3 metody regulacji:

1. Metoda cywilistyczna

2. Metoda administracyjna

3. Metoda karnistyczna

METODA CYWILISTYCZNA oparta jest na założeniu, że podmioty prawa są sobie równe, nie występuje między nimi stosunek podporządkowania. Jeżeli np. po jednej stronie jest Skarb Państwa, a pod drugiej stronie obywatel to pomiędzy tymi podmiotami istnieje równorzędność prawna, a ewentualne spory rozstrzyga niezawisły sąd.

METODA ADMINISTRACYJNA polega na tym, że po jednej stronie stosunku cywilno-prawnego występuje organ władzy publicznej (organ państwa lub samorządu terytorialnego). Organ ten może władczo, jednostronnie konkretyzować obowiązki drugiej strony.

METODA KARNISTYCZNA jest podobna w swej istocie do metody administracyjnej, a różni się jedynie rodzajem sankcji. W prawie karnymi stosowana jest kara pozbawienia wolności, która nie występuje w prawie administracyjnym.

Przy podziale prawa na gałęzie mogą być stosowane kryteria pomocnicze:

1. Miejsce położenie normy prawnej

2. Tryb rozstrzygania sporów

Jeżeli norma prawna ulokowana jest w akcie prawa cywilnego np. w kodeksie cywilnym to można przyjąć, że jest to norma prawa cywilnego.

Jeżeli spór powstały na gruncie określonych przepisów prawa rozstrzygany jest przez sąd cywilny to przejmuje się, że przepisy prawa należą do prawa cywilnego.

Te pomocnicze kryteria nie są jednak niezawodne, ale mogą być wykorzystywane w razie wątpliwości obok podstawowego kryterium jakim jest metoda regulacji.

W praktyce wydawane są niekiedy tzw. kompleksowe akty prawne - są to takie akty, w skład których wchodzą normy zaliczane do różnych gałęzi prawa (cywilnego, administracyjnego i karnego). Przykładami takich aktów są: kodeks spółek handlowych, kodeks pracy, prawo spółdzielcze, prawo o gospodarce nieruchomościami.

Przed zastosowaniem norm zawartych w akcie kompleksowym trzeba ustalić z jakimi normami mamy do czynienia - cywilno-prawnymi, administracyjnymi czy karnymi.

Reguły wykładni w poszczególnych gałęziach prawa różnią się bowiem miedzy sobą. W prawie cywilnym znajduje szerokie zastosowanie analogia, natomiast w prawie administracyjnym i karnym wykładnia musi być ścisła.

Najogólniej rzecz biorąc prawo cywilne można scharakteryzować przez wyróżnienie dwóch jego cech:

1. Autonomii woli podmiotu prawa cywilnego

2. Równorzędności podmiotów prawa cywilnego

Podstawą normatywną autonomii woli podmiotu prawa cywilnego są w szczególności dwa przepisy:

• Art. 56 KC

• Art. 353¹ KC

Według pierwszego z tych przepisów czynność prawna dokonywana przez podmiot prawa cywilnego wywołuje skutki prawne w niej wyrażone, a także dalsze skutki, które wynikają z przepisów prawa, zasad współżycia społecznego i ustalonych zwyczajów. Przede wszystkim jednak wywołuje te skutki, które wynikają z treści czynności prawnych.

Według art. 353¹ strony zawierające umowę mogą swobodnie kształtować jej treść byleby tylko nie naruszała ona przepisów prawa, zasad współżycia społecznego lub właściwości stosunku prawnego.

DRUGI PODZIAŁ SYSTEMU PRAWA

System prawa dzielony jest także w inny sposób, mianowicie na prawo publiczne i prawo prywatne.

Do prawa publicznego zalicza się prawo konstytucyjne, prawo administracyjne, w tym prawo finansowe, prawo karne.

Natomiast do prawa prywatnego zalicza się prawo cywilne jako trzon prawa prywatnego, za poza tym prawo spółdzielcze, prawo pracy, prawo rolne.

Działy prawa cywilnego

W skład prawa cywilnego wchodzą następujące działy:

1. Część ogólna prawa cywilnego

2. Prawo rzeczowe

3. Prawo zobowiązań

4. Prawo spadkowe

5. Prawo rodzinne i opiekuńcze

6. Prawo własności intelektualnej

Część ogólna prawa cywilnego.

W części ogólnej prawa cywilnego uregulowane są takie zagadnienia jak:

• podmiotowość prawna,

• czynności prawne,

• przedstawicielstwo,

• przedawnienie roszczeń.

Przepisy zawarte w części ogólnej znajdują zastosowanie we wszystkich pozostałych działach prawa cywilnego. Jeżeli jednak w innym dziale prawa cywilnego dane zagadnienie uregulowane jest inaczej, do jego oceny nie stosuje się przepisów ogólnych. Obowiązuje tu bowiem zasada „lex specialis derogat legi generali”.

Prawo rzeczowe.

W skład prawa rzeczowego wchodzą następujące instytucje:

1. Własność

2. Użytkowanie wieczyste

3. Ograniczone prawa rzeczowe, a w tym:

• Użytkowanie

• Służebności

• Spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu

• Hipoteka

• Zastaw

Przepisy prawa rzeczowego regulują zasady korzystania z rzeczy własnych i cudzych, są one podstawą podmiotowych praw bezwzględnych tzn. praw skutecznych wobec wszystkich innych podmiotów.

Prawo zobowiązań.

Prawo zobowiązań składa się z dwóch części: części ogólnej i szczegółowej.

W części ogólnej uregulowane są takie zagadnienia jak:

• Pojęcie zobowiązania

• Sposoby wykonywania zobowiązania

• Odpowiedzialność za niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania

• Odpowiedzialność za czyny niedozwolone

• Bezpodstawne wzbogacenie

• Wygaśnięcie zobowiązań

Przepisy prawa zobowiązań są źródłem praw względnych (wierzytelności) skutecznych tylko wobec drugiej strony stosunku cywilno-prawnego (dłużnika).

Prawo spadkowe.

Prawo spadkowe określa zasady przejścia praw majątkowych i zobowiązań osoby zmarłej na spadkobierców (dziedziczenie ustawowe, dziedziczenie testamentowe, zachowek, zapis).

Prawo rodzinne i opiekuńcze.

Prawo rodzinne i opiekuńcze określa takie instytucje jak:

• Małżeństwo

• Pokrewieństwo

• Powinowactwo

• Opieka

• Kuratela

• Przysposobienie

Prawo rodzinne uregulowane jest w odrębnym kodeksie, mianowicie w kodeksie rodzinnym i opiekuńczym.

Prawo własności intelektualnej.

Prawo własności intelektualnej obejmuje takie instytucje jak:

• Autorstwo dzieł naukowych, literackich i artystycznych

• Wynalazki

• Licencja

• Wzory przemysłowe

Instytucje te uregulowane są odrębnymi ustawami, poza kodeksem cywilnym, w tym głównie w ustawie o prawach autorskich i prawach pokrewnych oraz w ustawie prawo przemysłowe.

[od 1964r. funkcjonuje KC. Jest planowana zmiana, nowy kodeks, ale prace nad tym idą opieszale, wolno]

WYKŁAD DRUGI - 05.10.2010

1. Źródła prawa cywilnego

2. Normy i przepisy prawa cywilnego

ŹRÓDŁA PRAWA CYWILNEGO

Termin źródła prawa cywilnego rozumiany jest trojako:

• W pierwszym znaczeniu przyjmuje się, że źródłem prawa są stosunki społeczno-gospodarcze, na gruncie których prawo jest tworzone

• W drugim znaczeniu za źródło prawa uznaje się wolę prawodawcy

• Natomiast w trzecim znaczeniu źródłem prawa jest norma prawna będąca wyrazem decyzji organu prawodawczego

W świetle postanowień art. 87 Konstytucji za trafne uznać należy to trzecie znaczenie źródła prawa. Art. 87 Konstytucji uznaje bowiem za źródła prawa normy konstytucyjne, normy wynikające z ustaw zwykłych, w tym normy wynikające z kodeksów, które są ustawami zwykłymi, normy wynikające z umów międzynarodowych podpisanych i ratyfikowanych przez Polskę, normy wynikające z rozporządzeń wykonawczych oraz normy wynikające z powszechnego prawa lokalnego ustanowionego przez jednostki samorządu terytorialnego.

Przed wejściem konstytucji z 1997r. za normy prawa powszechnie obowiązującego uznawane były także uchwały Rady Ministrów oraz zarządzenia poszczególnych członków rządu. Po wejściu w życie Konstytucji z 1997r. uchwały i zarządzenia utraciły moc przepisów powszechnie obowiązujących, zachowały jedynie moc wewnętrzną. Mogą one być kierowane do jednostek podległych organom wydającym uchwały i zarządzenia, natomiast nie mają mocy wiążącej dla osób fizycznych, przedsiębiorców, organizacji społecznych.

Podstawą prawna wyroków i decyzji administracyjnych mogą być tylko przepisy prawa powszechnie obowiązującego (Konstytucja, ustawy, umowy międzynarodowe, rozporządzenia, uchwała Rady Gminy). Podstawy wyroków i decyzji nie mogą stanowić uchwały Rady Ministrów czy zarządzenia poszczególnych członków rządu.

W prawie cywilnym duża doniosłość praktyczną mają tzw. wzorce umowne. Zastępują one lub uzupełniają umowy zawierane w praktyce. Do wzorców tych zalicza się warunki umów, regulaminy i wzory umów. Wyróżnia się dwie kategorie wzorców:

1. Wzorce normatywne

2. Wzorce nienormatywne

Do wzorców normatywnych zalicza się te, które ustanowione zostały aktem organu prawodawczego np. rozporządzeniem Rady Ministrów. Wzorce takie mają moc powszechnie obowiązującą, wynikają bowiem z aktu prawa powszechnie obowiązującego

Wzorce nienormatywne to takie, które ustalane są przez jedną ze stron stosunku cywilno-prawnego i nie mają mocy powszechnie obowiązującej, wiążą druga stronę stosunku cywilno-prawnego tylko wtedy, gdy zostały jej doręczone przed zawarciem umowy. Jeżeli wzorzec jest powszechnie stosowany np. regulamin przewozów znajdzie zastosowanie także wtedy, gdy został udostępniony przez jego opublikowanie. Jeżeli postanowienia wzorca umownego są sprzeczne z treścią zawartej umowy przez strony stosunku cywilno-prawnego to obowiązują postanowienia umowy a nie postanowienia wzorca umownego. Wzorce umowne maja na celu ułatwienie obrotu gospodarczego. Jeżeli wzorcem jest wzór umowny to ma on charakter umowy adhezyjnej. Umowa taka zawierana jest przez przyjęcie jej przez druga stronę bez zmian (tzw. przystąpienie).

W prawie cywilnym duże znaczenie maja normy pozaprawne. W szczególności takie jak zasady współżycia społecznego, społeczno-gospodarcze znaczenie prawa, dobre obyczaje, ważny interes itp. Normy te nie są źródłami prawa, są tzw. zwrotami niedookreślonymi, odgrywają dużą rolę przy tworzeniu prawa, a także stosowaniu. Niektóre przepisy prawa wyraźnie odsyłają do norm pozaprawnych, wymienić tu można takie przepisy jak art. 5 KC, art. 56 KC, art. 353¹ KC, art. 354 KC. Przepisy takie nazywane są klauzulami generalnymi. Wg art. 5 KC działanie sprzeczne z zasadami współżycia społecznego nie jest uznawane za wykonywanie prawa podmiotowego, lecz za jego nadużycie. Nadużycie prawa zaś nie podlega ochronie prawnej.

[eksmisja rodziny wielodzietnej - wtedy zasady współżycia społecznego są wyższe niż normy prawne (art. 58 §2 - Nieważna jest czynność prawna sprzeczna z zasadami współżycia społecznego); „Dura lex, sed lex - nie w prawie cywilnym].

W dawniejszej doktrynie przyjmowało się powszechnie, że źródłem prawa jest także prawo zwyczajowe. O prawie zwyczajowym mówiło się wtedy, gdy długotrwała praktyka postępowania uznana była przez sądy za podstawę ich rozstrzygnięć, po wejściu z życie Konstytucji z 1997r., która wylicza w sposób wyczerpujący źródła prawa i nie wspomina o prawie zwyczajowym należy przyjąć, że zwyczaje nie są źródłem prawa. Niektórzy autorzy w dalszym ciągu stają na stanowisku, że prawo zwyczajowe obowiązuje. Dowodzą mianowicie, że Konstytucja wymienia tylko pisane źródła prawa, a pomija prawo zwyczajowe. Pogląd ten nie ma racjonalnego uzasadnienia. Prawo podlega bowiem kontroli wykonywanej przez Trybunał Konstytucyjny i sądy administracyjne. Kontrolą tą nie jest objęte prawo zwyczajowe, bo Konstytucja nie uznaje zwyczajów za źródła prawa. Nie można więc zasadnie twierdzić, że obok prawa stanowionego obowiązuje także prawo zwyczajowe. Natomiast trzeba uznać, że zwyczaj odgrywa istotną rolę, gdy klauzula generalna odsyła do prawa zwyczajowego (np. art. 56 KC - Czynność prawna wywołuje nie tylko skutki w niej wyrażone, lecz również te, które wynikają z ustawy, z zasad współżycia społecznego i z ustalonych zwyczajów).

NORMY I PRZEPISY PRAWA CYWILNEGO

# NORMY PRAWA CYWILNEGO

Wśród norm prawa cywilnego wyróżnia się:

1. Normy bezwzględnie obowiązujące/wiążące (ius cogens)

2. Normy względnie obowiązujące/wiążące (ius dispositivum)

3. Normy jednostronnie bezwzględnie obowiązujące (semi-imperatywne)

4. Normy kompetencyjne (upoważniające)

Do norm bezwzględnie wiążących zalicza się takie, których zastosowania nie można wyłączyć w drodze czynności prawnej (np. umowy). Jeżeli norma taka zostanie naruszona, czynność taka jest bezwzględnie nieważna (art.58 KC)

Norma względnie wiążąca znajduje zastosowanie tylko wtedy, gdy nie zostanie wyłączona w drodze czynności prawnej tzn. wtedy, gdy strony czynności prawnej nie uregulowały danego zagadnienia inaczej, bądź nie uregulowały w sposób zupełny.

Normy prawa cywilnego nie zawsze konstruowane są w ten sposób by wynikało z nich jasno, że mają bezwzględnie lub względnie wiążącą moc. Ustalenie tego faktu wymaga najczęściej wnikliwej wykładni. Najogólniej biorąc przyjmuje się, że normy prawa rzeczowego, prawa spadkowego i prawa rodzinnego mają moc bezwzględnie wiążącą, natomiast normy prawa zobowiązań mają moc prawa względnie wiążącego, chyba że z danego aktu prawnego wynika coś innego.

Normy semi-imperatywne to takie, które ustalają pewne minimum ochrony dla danej strony stosunku cywilno-prawnego, np. norma ustanawiająca minimalne wynagrodzenie za pracę, norma ustalająca minimalną cenę za produkty rolne, norma ustanawiająca minimalny okres wypowiedzenia umowy. Stronie czynności prawnej, której przysługuje minimalna ochrona mogą być przyznane świadczenia korzystniejsze, natomiast nie mogą być przyznane świadczenia poniżej pewnego minimum.

Normy kompetencyjne nie przyznają stronom żadnych uprawnień, ani nie wprowadzają dla nich żadnych zakazów, określają jedynie warunki, które muszą być spełnione, by czynność prawna mogła być uznana za ważną i tak np. przepisy prawa spadkowego określają warunki, jakim musi odpowiadać testament, nie nakazują jednak, ani nie zakazują sporządzania testamentu. Jeżeli przyszły spadkodawca nie sporządzi testamentu, spadkobiercy będą dziedziczyć jego majątek ustawowo.

Definicja normy prawnej (ze wstępu do prawoznawstwa) trójczłonowa koncepcja budowy normy prawnej: norma prawna składa się z trzech elementów:

1. hipotezy - zawiera adresata okoliczności,

2. dyspozycji - zakaz/nakaz określonego zachowania się,

3. sankcji.

Koncepcja pary norm sprężonych: prawodawca stanowi zawsze dwie normy w systemie: normę sankcjonującą i normę sankcjonowaną. Koncepcja jednoelementowa: jeśli dana wypowiedź zawiera wskazanie powinnego zachowania się, to taka wypowiedź jest normą prawna. Koncepcja dwuelementowa: każda wypowiedź, która jest normą prawną sprowadza się do wypowiedzi hipotetycznej.

# PRZEPISY PRAWA CYWILNEGO

Przepisy prawa cywilnego można podzielić na dwie kategorie:

1. na przepisy podstawowe, które określają prawa i obowiązki podmiotów prawa cywilnego oraz

2. na przepisy odnoszące się do techniki legislacyjnej.

Do tej drugiej kategorii zalicza się takie przepisy jak:

• definicje ustawowe (legalne),

• przepisy odsyłające,

• fikcje prawne,

• klauzule generalne,

• przepisy wprowadzające, a w tym klauzule derogacyjne, przepisy dostosowawcze i przepisy przejściowe.

DEFINICJE

Jeżeli akt prawny definiuje dany termin lub zwrot definicja ta ma moc powszechnie obowiązującą. Jest to definicja regulująca nie musi być więc zgodna z definicją sprawozdawczą.

PRZEPISY ODYSŁAJĄCE

Przepisy odsyłające mają na celu unikanie powtórzeń w danym akcie prawnym lub systemie prawa. Jeżeli zostanie wydany przepis odsyłający to obok tego przepisu stosuje się przepis, do którego odsyła przepis odsyłający (np. do dziekana stosuje się przepisy o rektorze).

Przepis odsyłający może nakazywać stosowanie innego przepisu wprost albo odpowiednio („stosuje się” albo „stosuje się odpowiednio”).

Jeżeli inny przepis ma być stosowany odpowiednio a nie wprost to może on być poddany pewnym modyfikacjom i dostosowywany do konkretnego stanu faktycznego.

FIKCJA PRAWNA

Polega na tym, że przepis prawa nakazuje uznać jakiś stan rzeczy chociaż faktycznie jest to niezgodne z rzeczywistością, np. wg przepisów prawa spadkowego osobę, która odrzuciła spadek należy traktować tak jakby nie dożyła chwili otwarcia spadku.

KLAUZULE GENERALNE

Przepisy odsyłające do norm pozaprawnych.

PRZEPISY WPROWADZAJĄCE

• klauzule derogacyjne - prowadzą do utraty mocy obowiązującej dotychczasowych przepisów, zawierane są w nowych aktach prawnych, są to zwykle takie zwroty „uchyla się”, „traci moc', „skreśla się”

• przepisy dostosowawcze - mają na celu zharmonizowanie dotychczasowego stanu prawnego z postanowieniami nowego aktu prawnego

• przepisy przejściowe - maja na celu określić stosunek nowych przepisów do zdarzeń prawnych zaistniałych pod rządami starych przepisów

• przepisy kolizyjne - określają one jakie akty prawne znajdą zastosowanie do oceny zdarzeń prawnych z tzw. elementem obcym np. przepisy ustawy o międzynarodowym prawie prywatnym z 1965r. wskazują jakie prawo powinno być stosowane wtedy, kiedy obywatel polski zawiera związek małżeński z obywatelem innego państwa.

[do źródeł prawa które wymienia konstytucja należy dodać prawo unijne]

WYKŁAD TRZECI - 12.10.2010r. (z dr Katarzyną Dadańską)

STOSOWANIE PRAWA

Ze stosowaniem prawa mamy do czynienia wówczas gdy jakiś podmiot np. sąd na podstawie norm generalnych i abstrakcyjnych określa skutki prawne jakiegoś faktu wydając decyzje w rozstrzyganej sprawie.

Kontrowersje budzi określenie podmiotów stosujących prawo. Generalnie panują dwa stanowiska w tej kwestii:

1. tzw. wąskie stosowanie prawa zakłada, że prawo stosując tylko działające władczo w zakresie swoich kompetencji organy władzy publicznej, np. sądy sprawujące wymiar sprawiedliwości i organy administracji publicznej wydające rozstrzygnięcia w konkretnej sprawie,

2. szerokie rozumienie stosowania prawa, które przyjmuje, że stosowaniem prawa zajmują się nie tylko organy władzy publicznej, ale także inne podmioty np. radca prawny sporządzając opinię prawną

Prawo cywilne stosują sądy powszechne, Sąd Najwyższy oraz inne podmioty na mocy regulacji z art. 2 KPC.

W procesie stosowania prawa, w tym prawa cywilnego można wyróżnić następujące etapy:

1. ustalenie stanu faktycznego sprawy

2. ustalenie jaka norma obowiązuje

3. etap subsumcji

4. etap sformułowania decyzji stosowania prawa

Ad.1. Ustalenie stanu faktycznego sprawy

Polega na ustaleniu tzw. prawdy materialnej (obiektywnej). Ustalenie stanu faktycznego polega na ustaleniu faktów jednostkowych i minionych (przeszłych). Wykorzystuje się do tego różnego rodzaju źródła poznawcze. Te źródła poznawcze poddawane są analizie:

1. zewnętrznej - czy są autentyczne

2. wewnętrznej - czy są wiarygodne

Stan faktyczny ustalany jest za pomocą dowodów. Dowody możemy podzielić na pośrednie i bezpośrednie (np. zeznanie świadka, który był bezpośrednim świadkiem zdarzenia). Ponad to dowody dzielimy na osobowe (zeznania świadków, przesłuchania stron, dowód biegłego) i rzeczowe.

Przedmiotem dowodu są fakty, ale nie tylko. Niekiedy zasady doświadczenia życiowego, obce prawo. Nie wymagają dowodu fakty notoryjne czyli inaczej powszechnie znane, fakty znane sądowi z urzędu oraz fakty przyznane przez stronę przeciwną. Przedmiotem dowodu mogą być fakty prawotwórcze np. fakt zawarcia umowy, fakty hamujące powstanie prawa (np. fakt nieważności umowy), wreszcie fakty niweczące prawo (np. przedawnienie, upływ terminu.

W procesie cywilnym istotne znaczenie ma problematyka rozkładu ciężaru dowodu. Zgodnie z art. 6 KC ciężar udowodnienia faktu spoczywa na osobie, która z faktu tego wywodzi skutki prawne. Od wskazanej zasady ustawa niekiedy wprowadza odstępstwa. W polskim procesie cywilnym obowiązuje zasada kontradyktoryjności, która najlepiej wyraża łacińska paremia: Da mili fatum dabo tibi ius. Zgodnie z tą zasadą sąd przed którym toczy się postępowanie cywilne zajmuje pozycję biernego arbitra, który obserwuje walkę procesową stron. To na stronach ciąży obowiązek dowodzenia.

Ocena dowodów

Odnośnie oceny dowodów sformułowano trzy zasady:

1. zasada swobodnej kontrolowanej oceny dowodów, która obowiązuje w procesie cywilnym, a której wyrazem jest art. 233 KPC. Zgodnie z tą zasadą sąd ocenia wiarygodność i moc dowodów według własnego przekonania na podstawie wszechstronnego rozważenia zebranego materiału, uwzględniając wskazania wiedzy i zasadę doświadczenia życiowego. Ocena przeprowadzona przez sąd jest oceną swobodną ale nie dowolną. Mianowicie z przeprowadzonej oceny dowodów sąd musi „się wytłumaczyć” w uzasadnieniu orzeczenia

2. oprócz tej zasady obowiązującej wyróżnia się ponad to zasadę swobodnej niekontrolowanej oceny dowodów, występuje ona w systemie common law np. ława przysięgłych

3. zasada legalnej oceny dowodów, która ma znaczenie historyczne. Polegała na tym, że przepisy prawa formułowały pewne reguły jakie musiały być przestrzegane przez organy stosujące prawo w procesie orzekania

Domniemania

Domniemania ułatwiają proces dowodzenia wyróżniamy domniemania faktyczne i domniemania prawne. Przepisem odnoszącym się do domniemań faktycznych jest art. 231 KPC zgodnie, z którym sąd może uznać za ustalone fakty mające istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy, jeżeli wniosek taki można wyprowadzić z innych ustalonych faktów.

Domniemania prawne są to domniemania nakazane przez prawo. Domniemania ta nakazują uznać za udowodniony fakt, na podstawie innego udowodnionego faktu. Domniemania prawne dzielą się na domniemania wzruszalne i niewzruszalne.

Domniemania prawne wzruszalne to takie , które mogą być obalone dowodem przeciwnym, przykładem domniemania prawnego wzruszalnego jest domniemanie ojcostwa, które formułuje art. 62 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego.

Domniemanie prawne niewzruszalne, które nie mogą być obalone dowodem przeciwnym. Domniemaniem takim będzie domniemanie z art. 3 ustawy o księgach wieczystych i hipotece, który to przepis przewiduje, że prawo jawne z księgi wieczystej jest zgodne z rzeczywistym stanem prawnym, a prawo wykreślone nie istnieje. Domniemania z art. 3 będą domniemaniami prawnymi niewzruszalnymi jeżeli nabywca prawa ujawnionego w księdze wieczystej skutecznie powoła rękojmie wiary publicznej ksiąg wieczystych (art. 5 ustawy o księgach wieczystych i hipotece i 168 KC??). W innych wypadkach domniemania z art. 3 tej ustawy są domniemaniami prawnymi wzruszalnymi, a to wynika z art. 10 tej ustawy.

Przepis zawierający fikcję prawną nakazuje uznać za udowodniony fakt, o którym wiemy, że nie zaistniał a nawet nie mógł zaistnieć np. art. 1020 KC

Niekiedy ustawodawca wprowadza ograniczenia dowodowe. Przykładem jest art. 247 KPC, który wyłącza możliwość dopuszczenia dowodu z przesłuchania stron lub świadków na okoliczność zawarcia umowy w tych wypadkach, gdy forma czynności prawnej nie czyni zadość formie pisemnej zastrzeżonej dla celów dowodowych.

W procesie dowodzenia występują również zakazy dowodowe wynikające z przepisów szczególnych, np. radca prawny, ksiądz nie mogą zostać przesłuchani.

Ad.2. Ustalenie jaka norma obowiązuje

W tej fazie ustalane są problemy typu interpretacyjnego i typu walidacyjnego, jakie pojawiają się przy analizie przepisów prawnych, które mogą być zastosowane przy danym ustalonym stanie faktycznym.

+ podręcznik

Ad. 3. Etap subsumcji

Subsumcja czyli kwalifikacja normatywna faktu uznanego za udowodniony, „podciągnięcie” pod ustalony stan faktyczny normy prawnej.

Ad. 4. Etap sformułowania decyzji stosowania prawa

Faza sformułowania decyzji stosowania prawa, w której podstawą jest wiążące ustalenie konsekwencji prawnych faktu uznanego za udowodniony. Np. wyrok w sprawie cywilnej. Wyróżniamy decyzje stosowania prawa konstytutywne (tworzą stan prawny) i deklaratoryjne (orzeczenia sądu o charakterze deklaratoryjnym, np. wyrok stwierdzający unieważnienie umowy) odmawiające ponad to zaskarżalne, niezaskarżalne, ostateczne, prawomocne i nieprawomocne.

Decyzje w sprawach cywilnych mogą zawierać w sobie sankcje np. egzekucyjne (wykonanie bezpośrednie i wykonanie zastępcze oraz sankcje nieważności. Wykonanie bezpośrednie - tylko dłużnik może daną czynność wykonać. Wykonanie zastępcze - dokonane przez osobę, której dłużnik to powierzył.

Orzeczenie sądu ma moc wiążącą jeżeli:

1. nie narusza przepisów o właściwości rzeczowej i miejscowej sądu

2. jest zgodne z przepisami prawa materialnego

3. wydane zostało z przepisami proceduralnymi

OBOWIĄZYWANIE PRAWA CYWILNEGO

Obowiązywanie prawa oznacza, że adresaci norm w nim zawartych powinni zachowywać w okolicznościach określonych w hipotezach tych norm zgodnie z dyspozycją/ami. Dana norma obowiązuje jeżeli:

1. ustanowiona została w odpowiedniej formie i trybie przez podmiot uprawniony do jej ustanowienia

2. nie zostało formalnie uchylona/derogowana

3. nie jest sprzeczna z inną obowiązującą normą, a jeżeli jest sprzeczna to zachowała swoją moc, mimo zastosowanych reguł walidacyjnych

4. została urzędowo ogłoszona

5. weszła w życie

Obowiązywanie norm prawa cywilnego można rozpatrywać z trzech punktów widzenia:

1. z punktu widzenia obowiązywania w czasie

2. w przestrzeni

3. oraz co do osób

Zazwyczaj warunkiem koniecznym dla uzyskania przez normy prawne aktu normatywnego mocy obowiązującej jest ogłoszenie aktu normatywnego, w którym zawarte są te normy, czyli podanie go do wiadomości powszechnej. Norma prawna zaczyna obowiązywać z chwilą wejścia w życie aktu normatywnego. Wejście w życie aktu normatywnego oznacza, że od tego momentu adresaci norm mają obowiązek ich przestrzegania. Początek obowiązywania aktu normatywnego z reguły wskazuje sam akt. Może to być data jego ustanowienia, data jego ogłoszenia i data późniejsza od daty ogłoszenia. Jeżeli akt nie wskazuje od kiedy obowiązuje przyjmujemy ze będzie to data jego ogłoszenia, (jeżeli jest ogłoszenie wymagane) albo że będzie to data jego ustanowienia.

Wejście w życie aktu normatywnego mającego charakter powszechnie obowiązującego źródła prawa następuje z dniem jego ogłoszenia albo w terminie późniejszym niż jego ogłoszenie czyli po upływie vacatio legis.

Data ogłoszenia oznacza datę wydania organu państwowego.

Z art. 3 KC (lex retro non agit) wynika, że ustawa nie ma mocy wstecznej chyba, że to wynika z jej brzmienia lub celu. Kolizje pomiędzy normami prawnymi reguluje tzw. prawo międzyczasowe, zawarte w przepisach przejściowych lub przechodnich. (art. XXVI - LXIV przepisów wprowadzających Kodeks Cywilny).

Norma prawna przestaje obowiązywać:

1. Z dniem uchylenia przez przepisy derogacyjne nowego aktu.

2. Z upływem czasu, na który została wydana

3. Jeżeli został wydany nowy akt, odmiennie regulujący ten sam przedmiot

4. W drodze desuetudo.

5. W razie niezgodności danej normy z nowymi normami konstytucyjnymi.

WYKŁAD CZWARTY - 19.10.2010

PRAWO PODMIOTOWE

Prawo podmiotowe ochrania interesy osoby fizycznej czy prawnej wyznaczone normami prawa stanowionego zasługujące na ochronę prawną.

Źródłem prawa podmiotowego jest prawo stanowione przez państwo. Prawo podmiotowe wynika ze stosunku cywilnoprawnego. Podmiotowi prawa przysługują tylko uprawnienia wynikające z tego stosunku prawnego. Jeżeli np. podstawą stosunku cywilnoprawnego jest umowa sprzedaży to prawem podmiotowym nabywcy jest własność rzeczy, którą nabywa od zbywcy. Obowiązki sprzężone odpowiednio z uprawnieniami ciążą na drugiej stronie stosunku cywilnoprawnego. W przypadku umowy sprzedaży obowiązek przeniesienia własności ciąży na sprzedawcy.

Prawo podmiotowe ma tę właściwość, że jest zaskarżalne. W razie jego naruszenia osoba uprawniona może wystąpić z powództwem do sądu.

Z prawa podmiotowego wynikają 3 podstawowe uprawnienia, są to:

1. Roszczenie

2. Uprawnienie kształtujące

3. Zarzut

Ad. 1. Roszczenie

Roszczenie polega na tym, że osoba uprawniona może domagać się określonego zachowania do osoby zobowiązanej, czyli spełnienia określonego świadczenia, a osoba zobowiązana powinna świadczenie to spełnić. Typowym przykładem roszczenia jest wierzytelność istniejąca w ramach stosunku zobowiązaniowego.

Roszczenia dzielą się na wymagalne i niewymagalne.

Roszczenia wymagalne polega na tym, że osoba uprawniona (wierzyciel) może domagać się w każdej chwili spełnienia określonego świadczenia. Jeżeli np. osoba A wyrządzi szkodę osobie B roszczenie odszkodowawcze osoby B jest wymagalne od chwili powstania szkody.

Roszczenie niewymagalne polega na tym, że osoba uprawniona może domagać się spełnienia świadczenia dopiero po zaistnieniu określonej okoliczności np. po upływie określonego terminu. Jeżeli osoba A udzieli osobie B pożyczki na okres roku roszczenie o zwrot pożyczki stanie się wymagalne dopiero po upływie roku, w którym pożyczkobiorca mógł korzystać z przedmiotu pożyczki.

Podział roszczeń na wymagalne i niewymagalne ma istotne znaczenie z punktu widzenia przepisów dotyczących przedawnienia roszczeń. Przedawnieniu podlegają tylko roszczenia wymagalne. Natomiast bieg przedawnienia roszczeń niewymagalnych zaczyna się dopiero wtedy, gdy staną się one wymagalne.

Ad. 2. Uprawnienie kształtujące

Uprawnienie kształtujące polega na tym, że podmiot, któremu to uprawnienie przysługuje może jednostronną czynnością prawną doprowadzić do zmiany lub ustania stosunku cywilnoprawnego. Przykładem czynności kształtującej jest wypowiedzenie umowy, oświadczenie o odstąpieniu od umowy, oświadczenie o uchyleniu się od skutków oświadczenia złożonego pod wpływem błędu lub groźby.

Czynność kształtująca ma tę właściwość, że wywołuje skutek prawny niezależnie od woli adresata tej czynności. Adresat wypowiedzenia umowy nie może sprzeciwić się temu wypowiedzeniu, może natomiast wnieść powództwo do sądu o ustalenie, że nie było podstaw do wypowiedzenia umowy.

Czynność kształtująca jako jednostronne oświadczenie woli może być dokonana tylko wtedy, gdy jest przewidziana określonym przepisem prawa. Nie każde oświadczenie woli jest czynnością kształtującą. Np. oferta złożona drugiej stronie zmierzająca do zawarcia umowy nie jest czynnością kształtującą.

Ad. 3. Zarzut

Zarzut jest uprawnieniem polegającym na tym, że osoba, której zarzut przysługuje przeciwstawia swoje prawo podmiotowe prawu podmiotowemu drugiej strony stosunku cywilnoprawnego. Typowym przykładem zarzutu jest zarzut przedawnienia roszczenia. Dłużnik może postawić taki zarzut przed sądem po upływie okresu przedawnienia. Jeżeli zarzut zostanie postawiony sąd oddali roszczenie wierzyciela. Jeżeli zarzut nie zostanie postawiony sąd może zasądzić świadczenie mimo świadomości, że zostało ono przedawnione. Dłużnik też może zrzec się zarzutu przedawnienia, wówczas sąd rozpatruje pozew tak jakby przedawnienie nie nastąpiło.

RODZAJE PRAW PODMIOTOWYCH

Do praw podmiotowych zalicza się:

1. Prawa podmiotowe bezwzględne

2. Prawa podmiotowe względne

3. Prawa podmiotowe akcesoryjne

4. Prawa podmiotowe związane

5. Prawa podmiotowe majątkowe

6. Prawa podmiotowe niemajątkowe

7. Prawa podmiotowe zbywalne

8. Prawa podmiotowe niezbywalne

9. Prawa podmiotowe tymczasowe (ekspektatywy)

Ad. 1.

Prawa podmiotowe bezwzględne są skuteczne wobec wszystkich podmiotów, którym prawa te nie przysługują i tak np. prawem podmiotowym bezwzględnym jest własność. Na wszystkich osobach, którym nie przysługuje własność na danej rzeczy ciąży obowiązek uszanowania praw właściciela. Jeżeli prawa te zostaną naruszone właścicielowi przysługiwać będzie roszczenie wobec naruszyciela prawa. Może to być roszczenie windykacyjne dotyczące obowiązku wydania rzeczy albo roszczenie negatoryjne dotyczące obowiązku przywrócenia stanu zgodnie z prawem i zaniechania dalszych naruszeń. Do bezwzględnych praw podmiotowych zalicza się także ograniczone prawa rzeczowe, dobra osobiste, niemajątkowe prawa rodzinne.

Ad. 2.

Względne prawo podmiotowe polega na tym, że uprawniony może domagać się określonego zachowania (spełnienia świadczenia) tylko od drugiej strony stosunku cywilnoprawnego. Takim prawem podmiotowym jest wierzytelność. Wierzyciel może domagać się od swego dłużnika spełnienia określonego świadczenia, natomiast nie może się tego domagać od innych osób, niebędących stronami stosunku cywilnoprawnego.

Ad. 3.

Prawa podmiotowe akcesoryjne nie mają charakteru praw samoistnych, są one sprzężone z innymi prawami mającymi charakter samoistny. Wzmacniają one lub zabezpieczają prawa samoistne. Do praw akcesoryjnych zalicza się hipotekę, zastaw, poręczenie. Są to prawa zastawnicze, zabezpieczające wierzytelności, wzmacniające tym samym pozycję wierzycieli. Jeżeli nie istnieje (wygasa) prawo samoistne to nie może też istnieć prawo akcesoryjne. Jeżeli zbywalne jest prawo samoistne to za tym prawem idzie prawo akcesoryjne, chyba że strony postanowiły inaczej.

Ad. 4.

Prawo związane może przysługiwać tylko osobie będącej podmiotem innego prawa, zwanego prawem wolnym. Przykładem prawa związanego jest własność budynku zlokalizowanego na gruncie oddanym w wieczyste użytkowanie. Własność gruntu należy do Skarbu Państwa lub jednostki samorządu terytorialnego, a własność budynku należy do wieczystego użytkownika gruntu. Prawo własności budynku jest prawem związanym z użytkowaniem wieczystym. Jeżeli wygasa użytkowanie wieczyste wygasa też prawo własności do budynku. Byłemu użytkownikowi wieczystemu przysługuje jednak odszkodowanie za przejęty przez Skarb Państwa lub jednostkę samorządu terytorialnego budynek.

Ad. 5.

Prawa majątkowe dotyczą interesów ekonomicznych podmiotu prawa. Do praw tych zalicza się własność i inne prawa rzeczowe, a także prawo autorskie majątkowe, prawa małżeńskie majątkowe, prawa spadkowe. Prawa majątkowe mogą być przenoszone na inne podmioty i podlegają dziedziczeniu.

Ad. 6.

Prawa niemajątkowe nie mają uzasadnienia ekonomicznego, zalicza się do nich prawa osobiste (imię i nazwisko, wizerunek, nietykalność mieszkania, ochrona życia i zdrowia itp.), niemajątkowe prawa autorskie oraz prawa korporacyjne (dotyczące sprawowania władzy wewnątrz korporacyjnych osób prawnych np. prawo głosowania na walnym zgromadzeniu spółki).

Ad. 7.

Do praw zbywalnych należą: prawa o charakterze majątkowym (z wyjątkiem użytkowania i służebności osobistej). Jeżeli prawo majątkowe jest zbywalne, jego zbywalności nie można wyłączyć w drodze czynności prawnej (umowie). Strona umowy może jednak zobowiązać się do tego, że nie zbędzie się danego prawa. Jego zbycie wbrew umowie będzie jednak ważne, natomiast osoba, która zobowiązała się do niezbycia prawa może ponieść odpowiedzialność odszkodowawczą.

Ad. 8.

Do praw niezbywalnych należą w szczególności prawa osobiste, a także niemajątkowe prawa autorskie, niemajątkowe prawa wynalazcze, należą tu także niektóre prawa majątkowe (użytkowanie, służebność osobista). Prawa niezbywalne nie mogą być przenoszone na inne osoby, nie podlegają też dziedziczeniu.

Ad. 9.

Prawa tymczasowe mają na celu zabezpieczyć osobie uprawnionej określone prawa przyszłe. Przykładem prawa tymczasowego jest prawo członka spółdzielni do wydania mu mieszkania po jego wybudowaniu. Członek spółdzielni zawiera ze spółdzielnią umowę o wybudowanie mieszkania, wnosi do spółdzielni wkład na pokrycie kosztów budowy i oczekuje na przekazanie mu wybudowanego mieszkania. Przed wybudowaniem mieszkania może przenieść swoje prawa na nabywcę, spółdzielnia obowiązana będzie przekazać mieszkanie nabywcy.

NABYCIE PRAWA PODMIOTOWEGO

W nauce prawa wyróżnia się cztery sposoby nabycia prawa podmiotowego:

1. Nabycie pochodne

2. Nabycie pierwotne

3. Nabycie translatywne

4. Nabycie konstytutywne

Ad. 1.

Nabycie pochodne polega na tym, że nabywca uzyskuje prawo w drodze jego przeniesienia przez osobę zbywającą prawo. Podstawą przeniesienia prawa może być umowa sprzedaży, umowa darowizny, rozporządzenie testamentowe. Obowiązuje generalna zasada, w myśl której nikt nie może przenieść na inną osobę prawa, które jemu samemu nie przysługuje (nemo plus iuris in alium transferre potest, quam ipse habet).

Od tej zasady są pewne wyjątki. Osoba zbywająca rzecz ruchomą, której nie jest właścicielem przenosi skutecznie własność na nabywcę, jeżeli rzecz jej wydaje, a nabywca jest w dobrej wierze (jest przekonany o tym, że nabył rzecz od właściciela). Nie dotyczy to rzeczy kradzionych lub znalezionych. Nabywca takiej rzeczy może stać się właścicielem dopiero po upływie 3 lat od czasu kradzieży lub zagubienia. Ograniczenie to nie dotyczy pieniędzy i dokumentów na okaziciela, a także rzeczy zdobytych na urzędowej licytacji.

Z nabyciem pochodnym wiąże się następstwo prawne. Następstwo prawne może mieć postać sukcesji uniwersalnej albo syngularnej.

Sukcesja uniwersalna polega na tym, że nabywca przyjmuje cały majątek swojego poprzednika prawnego np. dziedziczy cały jego majątek. Ze sukcesją uniwersalną mamy do czynienia także w przypadku nabycia przedsiębiorstwa albo połączenia lub podziału osoby prawnej.

Sukcesja uniwersalna ma tę właściwość, że nabywca prawa ponosi odpowiedzialność za zobowiązania poprzednika prawnego związane z przejętym majątkiem.

Sukcesja syngularna polega na tym, że nabywca uzyskuje prawo co do jednego składnika majątkowego. Tu nabywca nie ponosi odpowiedzialności za zobowiązania zbywcy, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej.

Ad. 2.

Nabycie pierwotne dojść może do skutku w dwóch przypadkach:

1. Wtedy, gdy nabywane prawo powstaje w chwili jego nabycia (np. prawo autorskie powstaje w chwili stworzenia dzieła)

2. Nabycie pierwotne możliwe jest także wtedy, gdy prawo wcześniej istniało i należało do inne osoby ale zostało nabyte niezależnie od jej woli albo wbrew jej woli. Przykładem takiego nabycia jest wywłaszczenie nieruchomości, nacjonalizacja, zasiedzenie. Z nabyciem pierwotnym nie jest związana odpowiedzialność nabywcy za zobowiązania poprzedniego właściciela, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej. Przykładem takiego przepisu jest art. 40 §2 k.c. - nakłada on na Skarb Państwa odpowiedzialność za zobowiązania państwowej osoby prawnej, od której przejął on nieodpłatnie składnik majątkowy.

Ad. 3.

Nabycie translatywne polega na tym, że nabywca uzyskuje prawo o takiej samej treści jaki przysługiwało poprzednikowi prawnemu. Jeżeli jest to prawo własności, nabywcy przysługują takie uprawnienia jak: prawo korzystania z rzeczy, prawo dysponowania rzeczą, prawo posiadania rzeczy.

Ad. 4.

Nabycie konstytutywne występuje w dwóch sytuacjach:

1. Wtedy, gdy nabywca uzyskuje prawo, które powstaje w chwili nabycia np. prawo własności rzeczy zawłaszczonej

2. Nabycie konstytutywne występuje również wtedy, gdy nabywca uzyskuje prawo węższe od tego, które przysługuje podmiotowi zbywającemu prawo. Dotyczy to np. ustanowienia określonego prawa rzeczowego na nieruchomości. Właściciel nieruchomości zachowuje prawo szersze jakim jest prawo własności, a nabywca ograniczonego prawa rzeczowego uzyskuje prawo węższe od własności.

WYKŁAD PIĄTY - 26.10.2010

1. Zmiana prawa podmiotowego.

2. Wykonywanie prawa podmiotowego.

3. Nadużycie prawa podmiotowego.

4. Kolizja praw podmiotowych.

5. Ochrona praw podmiotowych.

Ad.1. Zmiana prawa podmiotowego

Ze zmianą prawa podmiotowego mamy do czynienia wtedy, gdy ulega zmianie treść tego prawa (prawa i obowiązki stron) a samo prawo podmiotowe zachowuje tożsamość. Zmiana może polegać np. na tym, że dotychczasowe prawo w postaci wierzytelności zostanie wzmocnione przez jego zabezpieczenie (poręczenie, weksel, hipoteka).

Ad.2. Wykonywanie prawa podmiotowego

Wykonywanie prawa podmiotowego polega na czynieniu użytku z tego prawa tzn. zachowaniu się zgodnie z treścią prawa. Wykonywanie prawa własności może polegać na korzystaniu z rzeczy, pobieraniu z niej pożytków rozporządzaniu rzeczą. Podmiot prawa nie ma obowiązku korzystania z prawa podmiotowego. Jeżeli jednak nie korzysta z tego prawa musi liczyć się z jego wygaśnięciem. Niektóre prawa podmiotowe wygasają z mocy prawa. Np. użytkowanie. Może tez dojść do zasiedzenia albo przedawnienia roszczenia. Przepisy szczególne mogą przewidywać obowiązek wykonania praw podmiotowych dotyczy to np. władzy rodzicielskiej rodzice mają uprawnienia wobec dziecka ale mają też obowiązek wykonywania względem niego określonych obowiązków.

Ad. 3. Nadużycie prawa podmiotowego

Prawo podmiotowe powinno być wykonywane zgodnie z zasadami współżycia społecznego oraz społeczno gospodarczym przeznaczeniem tego prawa. Jeżeli dojdzie do naruszenia tych kryteriów działanie podmiotu prawa nie jest uznawane za jego wykonywanie lecz za nadużycie. Nadużycie prawa podmiotowego zaś nie podlega ochronie prawnej. (art. 5 KC).

W konkretnej sytuacji może dojść do naruszenia zasad współżycia społecznego.

Ad. 4. Kolizja praw podmiotowych

Z kolizją praw podmiotowych mamy do czynienia wtedy, gdy zaspokojenie przez dłużnika jednego wierzyciela wyklucza możliwość zaspokojenia innego wierzyciela. Mówimy wtedy o niewypłacalności dłużnika. Usunięcie kolizji praw podmiotowych nastąpić może w drodze zastosowania systemu preferencji albo systemu redukcji. System preferencji polega na tym, że dłużnik obowiązany jest zaspokoić w pierwszej kolejności wierzytelności uprzywilejowane egzekucyjnie. Są to takie wierzytelności jak koszty egzekucji, alimenty, niektóre roszczenia ze stosunku pracy. Jeżeli dłużnik nie jest w stanie zaspokoić wszystkich wierzytelności uprzywilejowanych zaspokaja ich się w kolejności wymienionej w art. 1025 KPC ( koszty egzekucji, alimenty, wynagrodzenia). System redukcji polega na tym, że dłużnik zaspokaja wszystkich wierzycieli na jednakowych zasadach proporcjonalnie do wysokości ich wierzytelności. Np. po 20%, po 50%, po 80% itd.

Ad. 5. Ochrona praw podmiotowych

Ochronę praw podmiotowych zapewniają sądy. Od tej zasady przepisy szczególne przewidują pewne wyjątki. Wyjątki te dotyczą pomocy własnej. Pomoc własna może przybrać formę samoobrony albo samopomocy. Samoobrona polega na odpieraniu bezprawnego i bezpośredniego zamachu na dobro osobiste lub majątkowe. Jeżeli w wyniku samoobrony wyrządzona zostaje napastnikowi szkoda, osoba broniąca się nie ponosi za nią odpowiedzialności, chyba że przekroczy granice obrony koniecznej. Samopomoc polega na tym, że właściciel gruntu na którym cudze zwierze wyrządzi szkodę może zatrzymać to zwierzę do czasu naprawienia mu szkody. Na zwierzęciu tym właścicielowi gruntu przysługuje ustawowe prawo zastawu.

WYKŁAD SZÓSTY - 02.11.2010

STOSUNEK CYWILNOPRAWNY

Ze stosunkiem cywilnoprawnym mamy do czynienia wtedy, gdy jeden podmiot prawa ze względu na obowiązującą normę prawa cywilnego obowiązany jest zachować się w określony sposób w stosunku do drugiego podmiotu. I tak np. jeżeli strony zawrą umowę sprzedaży to sprzedawca obowiązany będzie przenieść własność na kupującego i wydać rzecz, a kupujący zobowiązany będzie zapłacić cenę i odebrać rzecz.

Stosunek cywilnoprawny składa się z trzech elementów:

1. Podmiotów tego stosunku

2. Przedmiotu stosunku

3. Treści stosunku cywilnoprawnego

Ad. 1.

Podmiotami stosunku cywilnoprawnego może być:

• Osoba fizyczna

• Osoba prawna

• Jednostka organizacyjna niemająca osobowości prawnej, której przepisy prawa przyznają zdolność prawną.

Za osobę fizyczną uznaje się człowieka od chwili urodzenia do chwili śmierci. Może on być w tym czasie podmiotem praw i obowiązków w sferze prawa cywilnego uczestnicząc w obrocie cywilnoprawnym.

Osobą prawną jest jednostka organizacyjna, której przepis prawa przyznaje osobowość prawną (normatywna koncepcja osobowości prawnej). Niektóre osoby prawne powstają z chwilą wydania aktu prawnego i nie podlegają wpisowi do Krajowego Rejestru Sądowego. Natomiast niektóre jednostki organizacyjne uzyskują osobowość prawną dopiero po dokonaniu wpisu do tego rejestru.

Jednostki organizacyjne, które nie maja osobowości prawnej zwane są w praktyce ułomnymi osobami prawnymi. W sprawach nieuregulowanych właściwymi przepisami stosuje się do tych jednostek przepisy dotyczące osób prawnych. Do takich jednostek zalicza się m.in. spółki osobowe prawa handlowego, spółki kapitałowe w organizacji, wspólnoty mieszkaniowe.

Ad. 2

Przedmiotem stosunku cywilnoprawnego jest określone zachowanie się jednego podmiotu względem drugiego np. wykonanie określonej usługi. Jeżeli zachowanie się podmiotu skierowane jest na określone dobro materialne Lub niematerialne (rzecz, energia, wierzytelność, przedsiębiorstwo) to przedmiotem stosunku cywilnoprawnego jest także to dobro.

Ad.3

Przez treść stosunku cywilnoprawnego rozumie się prawa i obowiązki stron tego stosunku . Jeżeli podstawą stosunku cywilnoprawnego jest umowa to treść stosunku cywilnoprawnego może być szersza od treści samej umowy. Wynika to z art. 56 KC wg tego przepisu czynność prawna wywołuje nie tylko skutki w niej wyrażone lecz także te, które wynikają z przepisów prawa zasad współżycia społecznego i ustalonych zwyczajów.

Zdarzenie cywilnoprawne

U podstaw każdego stosunku cywilnoprawnego leży jakieś zdarzenie cywilnoprawne. Przez zdarzenie cywilnoprawne rozumie się, taki stan faktyczny, z którym ustawa wiąże skutki prawne. Skutki te mogą polegać na powstaniu, zmianie lub ustaniu stosunku cywilnoprawnego. Stan faktyczny jako zdarzenie cywilnoprawne jest warunkiem koniecznym powstania stosunku cywilnoprawnego. Nie zawsze jest jednak warunkiem wystarczającym. W niektórych przypadkach stosunek cywilnoprawny dochodzi do skutku dopiero wówczas gdy spełniony jest pewien stan prawny, np. wtedy, gdy podmiot będący stroną stosunku cywilnoprawnego ma zdolność prawną.

W niektórych przypadkach stosunek cywilnoprawny zaistnieć może dopiero wtedy, gdy strona tego stosunku znajduje się w odpowiednim stanie psychicznym, tzn. dokonuje czynności przy pełnej świadomości jej skutków, działa w dobrej wierze, nie ulega groźbie, nie popełnia błędu, itp.

Zdarzenia cywilnoprawne dzieli się na :

1. zdarzenia w ścisłym tego słowa znaczeniu

2. działania

Do zdarzeń w ścisłym tego słowa znaczeniu zalicza się takie zjawiska jak: upływ czasu, urodzenie, śmierć, klęska żywiołowa. Zdarzenia te wywołują skutki prawne niezależnie od woli podmiotów prawa.

Działania dzieli się na:

1. Czynności zmierzające do wywołania skutków prawnych

2. Na czyny

Do czynności zmierzających do wywołania skutków prawnych zalicza się:

• Czynności prawne

• Konstytutywne orzeczenia sądowe

• Konstytutywne decyzje administracyjne

Przez czynność prawną rozumie się taki stan faktyczny, którego stałym elementem jest przynajmniej jedno oświadczenie woli, zmierzające do wywołania skutków prawnych w postaci powstania, zmiany lub ustania stosunku cywilnoprawnego. Nie zawsze oświadczenie woli jest warunkiem wystarczającym do wywołania skutków prawnych, w niektórych przypadkach konieczne jest wydanie rzeczy, uzyskanie zgody osoby trzeciej, wpisanie do księgi wieczystej, wpisanie do Krajowego Rejestru Sądowego.

Przez konstytutywne orzeczenie sądowe rozumie się takie orzeczenie, które prowadzi do powstania zmiany lub ustania stosunku cywilnoprawnego, które jest źródłem praw i obowiązków stron tego stosunku. Do takich orzeczeń zalicza się np. orzeczenie stwierdzającej obowiązek zawarcia umowy. Takim orzeczeniem jest również orzeczenie orzekające rozwód. Od orzeczenia konstytutywnego należy odróżniać orzeczenie deklaratoryjne. To ostatnie orzeczenie nie jest zdarzeniem cywilnoprawnym, ponieważ nie stwarza nowych praw i obowiązków, lecz jedynie ustala, że wcześniej zaistniałe zdarzenie rodzi takie prawa i obowiązki, np. obowiązek zapłacenia odszkodowania. Zdarzeniem cywilnoprawnym jest tu szkoda, a nie orzeczenie sądowe.

Do konstytutywnych decyzji administracyjnych zalicza się takie decyzje, które albo są przesłankami powstania stosunku cywilnoprawnego, albo bezpośrednio wywołują skutek prawny w postaci powstania zmiany lub ustania stosunku. Do pierwszej kategorii decyzji zaliczyć można decyzję organu przedstawicielskiego nakazujące przedsiębiorstwu państwowemu zawarcie umowy przez organ założycielski. Po stronie przedsiębiorcy powstaje roszczenie o zawarcie umowy. Jeżeli przedsiębiorstwo odmówi zawarcia umowy sąd wyda orzeczenie stwierdzające obowiązek jej zawarcia, a orzeczenie to zastąpi oświadczenie woli przedsiębiorstwa. Do decyzji, które bezpośrednio wywołują skutki cywilnoprawne należą decyzje o wywłaszczeniu nieruchomości. Wydana przez starostę decyzja wywłaszczeniowa wywołuje ten skutek, że dotychczasowy właściciel traci własność, a podmiot na rzecz którego dokonano wywłaszczenia obowiązany jest zapłacić odszkodowanie.

Czyny dzieli się na dwie kategorie:

• czyny zgodne z prawem

• czyny niezgodne z prawem

Do czynów zgodnych z prawem zalicza się czynności podobne do czynności prawnych, ale niebędące czynnościami prawnymi, np. wezwanie do spełnienia świadczenia, uznanie roszczenia. Wezwanie rodzi ten skutek, że roszczenie staje się wymagalne. Natomiast uznanie długu rodzi ten skutek, że następuje przerwa biegu przedawnienia. Do czynów zgodnych z prawem zalicza się także zawiadomienia np. zawiadomienie o wadzie towaru. Nie wywołuje ono bezpośrednio skutku cywilnoprawnego, ale jest warunkiem koniecznym zgłoszenia roszczeń z tytułu wad towaru.

Do czynów zgodnych z prawem zalicza się także czynności faktyczne w postaci stworzenia dzieła, zawłaszczenia rzeczy niczyjej, znalezienia rzeczy.

Do czynów niezgodnych z prawem zalicza się niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania oraz czyny niedozwolone (delikty cywilne). Z niewykonaniem zobowiązania mamy do czynienia wtedy, gdy dłużnik nie spełni świadczenia umownego w ogóle. Natomiast z nienależytym wykonaniem zobowiązania mamy do czynienia wtedy, gdy dłużnik spełni świadczenie, ale wadliwie z punktu widzenia jakości, miejsca lub terminu. Z czynem niedozwolonym mamy do czynienia wtedy gdy podmiot prawa wyrządzi szkodę naruszając określone przepisy prawa albo zasady współżycia społecznego.

WYKŁAD SIÓDMY - 09.11.2010

OSOBA FIZYCZNA

Osobą fizyczną jest człowiek jako uczestnik obrotu cywilnoprawnego. Osobie fizycznej przysługują następujące przymioty:

1. zdolność prawna

2. zdolność do czynności prawnych

3. imię i nazwisko

4. miejsce zamieszkania

5. stan cywilny

6. stan osobisty

7. dobra osobiste

Ad. 1.

Zdolność prawna - przez zdolność prawną rozumie się możliwość bycia podmiotem praw i obowiązków w sferze prawa cywilnego, czyli możliwość nabywania praw podmiotowych i zaciągania zobowiązań.

Zdolność prawna osoby fizycznej jest w zasadzie nieograniczona, powstaje z chwilą urodzenia się człowieka, a wygasa z chwila jego śmierci. Od tej zasady jest pewien wyjątek, a mianowicie przysługuje także dziecku poczętemu, ale jeszcze nienarodzonemu (nasciturus). Jeżeli przepisy prawa wykluczają możliwość przeprowadzania aborcji ochronie prawnej podlega życie i zdrowie dziecka poczętego. Prawa majątkowe dziecka poczętego maja charakter warunkowy, przysługują dziecku poczętemu wtedy, gdy przyjdzie ono na świat żywe. W takim przypadku może ono np. dziedziczyć majątek po zmarłym przed urodzeniem dziecka ojcu. Zdolność prawna osoby fizycznej może podlegać pewnym ograniczeniom przyczyną ograniczeń może być: młody wiek, choroba psychiczna, ubezwłasnowolnienie, brak obywatelstwa polskiego, wyrok karny skazujący na pozbawienie praw obywatelskich, prawa wykonywania zawodu, prawa prowadzenia działalności gospodarczej, prawa jazdy i tak np. małoletnie dziecko nie może sporządzić testamentu, nie ma w tym zakresie zdolności prawnej, nie może też być opiekunem, czy sprawować władzy rodzicielskiej.

Od zdolności prawnej należy odróżniać zdolność sądową tzn. zdolność do występowania w procesie w charakterze strony. Zdolność ta przysługuje osobom mającym pełną zdolność do czynności prawnych, a także osobom mającym ograniczoną zdolność do czynności prawnych, ale tylko w zakresie w jakim przysługuje im zdolność do czynności prawnych.

Ad. 2.

Zdolność do czynności prawnych - przez zdolność do czynności prawnych rozumie się możliwość nabywania praw podmiotowych i zaciągania zobowiązań przez własne działanie tzn. przez osobiste dokonywanie czynności prawnych a ściślej biorąc osobiste składanie oświadczeń woli, będących niezbędnymi składnikami czynności prawnych.

Z punktu widzenia zdolności do czynności prawnych osoba fizyczna może pozostawać z jednej z trzech sytuacji:

1. może nie mieć w ogóle zdolności do czynności prawnych

2. może mieć ograniczoną zdolność do czynności prawnych

3. może mieć pełną zdolność do czynności prawnych

Zdolność do czynności prawnych nie przysługuje osobie, która nie ukończyła trzynastu lat, a także osobie starszej, która została ubezwłasnowolniona przez sąd całkowicie. Osoba taka nie może dokonywać czynności prawnych, byłyby one z mocy prawa nieważne. W imieniu takiej osoby czynności prawnych dokonuje przedstawiciel ustawowy tzn. rodzic albo opiekun ustanowiony przez sąd. Od tej zasady jest jeden wyjątek osoba niemająca zdolności do czynności prawnych może mianowicie zawierać umowy powszechnie zawierane w drobnych, bieżących sprawach życia codziennego np. zakup środków żywnościowych w małych ilościach, zakup przyborów szkolnych. Zastrzeżenie: umowa zawarta przez taka osobę jest ważna, jeżeli została wykonana tzn. strony spełniły świadczenia, a wykonanie umowy nie doprowadziło do rażącego pokrzywdzenia osoby niemającej zdolności do czynności prawnych.

Ograniczona zdolność do czynności prawnej przysługuje osobie, która ukończyła trzynaście lat, ale nie jest jeszcze pełnoletnia tzn. nie ukończyła osiemnastu lat, zdolność ta przysługuje także osobie ubezwłasnowolnionej przez sąd częściowo. Osoba o ograniczonej zdolności do czynności prawnych może samodzielnie tzn. bez zgody przedstawiciela ustawowego dokonywać czynności prawnych w następujących sprawach:

1. może zawierać umowy powszechnie zawierane w drobnych, bieżących sprawach życia codziennego przy czym nie ma tu wymogu, że umowa jest ważna tylko po wykonaniu i jeżeli nie narusza rażąco interesu osoby o ograniczonej zdolności do czynności prawnej. Gdyby jednak doszło do wykorzystania przez drugą stronę umowy przymusowego położenia osoby o ograniczonej zdolności do czynności prawnej albo braku doświadczenia lub niedołęstwa i w następstwie tego świadczenie tej osoby byłoby niewspółmiernie wyższe od świadczenia drugiej strony, osoba o ograniczonej zdolności do czynności prawnych mogłaby skorzystać z art. 388 KC dotyczącym tzw. wyzysku, na postawie tego przepisu sąd może zmienić sposób wykonania umowy (wysokość świadczeń) albo umowę rozwiązać

2. może rozporządzać swoim zarobkiem, jeżeli sąd opiekuńczy z ważnych powodów nie postanowi inaczej

3. może swobodnie dokonywać czynności prawnych w stosunku do przedmiotów oddanych jej przez przedstawiciela ustawowego do swobodnego użytku (ale nie do celowego użytku). Jeżeli przedstawiciel ustawowy sprawuje zarząd nad majątkiem takiej osoby, a do rozporządzenia tym majątkiem potrzebna jest zgoda przedstawiciela ustawowego to zgoda taka może być wydana tylko za zezwoleniem sądu np. sprzedaż nieruchomości należącej do osoby o ograniczonej zdolności do czynności prawnych mogłaby nastąpić tylko za zezwoleniem sądu opiekuńczego

4. w sprawach niewymienionych w punktach a-c na dokonanie czynności prawnej, która ma charakter zobowiązujący lub rozporządzający prawem wymagana jest zgoda przedstawiciela ustawowego. Czynnością zobowiązującą będzie np. zawarcie umowy sprzedaży, natomiast czynnością rozporządzającą będzie np. darowizna, zwolnienie z długu, porzucenie rzeczy ruchomej, zrzeczenie się nieruchomości. Osoba ograniczona w zdolności do czynności prawnych może natomiast przyjąć darowiznę od osoby trzeciej, jeżeli z darowizna tą nie wiążą się jakieś obowiązki, które miałyby obciążać osobę o ograniczonej zdolności do czynności prawnej

5. na dokonanie jednostronnej czynności prawnej, która wymaga zgody osoby trzeciej konieczna jest taka zgoda, a jeśli niezostanie wyrażona czynność stanie się nieważna

Jeśli na dokonanie czynności prawnej wymagana jest zgoda przedstawiciela ustawowego (osoby trzeciej) zgoda ta może być wyrażona przed dokonaniem czynności prawnej albo po jej dokonaniu. Jeżeli zostanie wyrażona po dokonaniu czynności prawnej to ma charakter potwierdzenia. Jeżeli czynności prawna zostanie potwierdzona wywołuje skutek prawny od początku tzn. od chwili dokonania czynności prawnej (ex tunc), jeżeli nie zostanie potwierdzona to traci ważność. Oświadczenie woli osoby wyrażającej zgody na dokonanie czynności prawnej powinno mieć taką formę (ustna, pisemna) jaka jest wymagana do ważności danej czynności prawnej.

Pełna zdolność do czynności prawnych przysługuje osobie pełnoletniej, tzn. takiej, która ukończyła osiemnaście lat i nie została przez sąd ubezwłasnowolniona częściowo lub całkowicie. Od tej zasady jest jeden wyjątek. Pełna zdolność do czynności prawnych przysługuje mianowicie także kobiecie, która ukończyła szesnaście lat i za zgoda sądu opiekuńczego zawarła związek małżeński, nie traci ona tej zdolności w razie rozwiązania lub unieważnienia małżeństwa.

OSOBA PRAWNA

Osobą prawną jest jednostką organizacyjna, której przepisy prawa przyznają osobowość prawną obowiązuje tu tzw. normatywna koncepcja osobowości prawnej, niektóre jednostki organizacyjne (Skarb Państwa, jednostka samorządu terytorialnego, szkoła wyższa, Polska Akademia Nauk, Krajowa Rada Spółdzielcza) uzyskują osobowość prawną z chwilą wydania aktu prawnego na mocy którego jednostki te powstają. Większość jednostek organizacyjnych, które są osobami prawnymi uzyskują tę osobowość z chwilą wpisania do KRS - Krajowy Rejestr Sądowy (przedsiębiorstwa państwowe, spółdzielnie, spółki kapitałowe, stowarzyszenia, fundacje). Osobie prawnej przysługują następujące przymioty:

1. zdolność prawna

2. zdolność do czynności prawnych

3. nazwa (firma)

4. siedziba

5. dobra osobiste

Ad. 1.

Zdolność prawna osoby prawnej definiowana jest w taki sam sposób jak zdolność prawna osoby fizycznej. Osoba prawna ma w zasadzie nieograniczona zdolność prawną, nie może jednak nabywać praw i zaciągać zobowiązań, których podmiotem może być tylko osoba fizyczna i tak np. osoba prawna nie może sporządzić testamentu nie może sprawować funkcji opiekuna w rozumieniu kodeksu rodzinnego, nie może zawrzeć związku małżeńskiego.

W niektórych sprawach zdolność prawna osób prawnych jest szersza od zdolności prawnej osób fizycznych i tak np. bank lub zakład ubezpieczeń prowadzić może tylko osoba prawna. Zdolność prawna osoby prawnej zaczyna się od chwili powstania tej osoby (wydania aktu prawnego lub wpisania do KRS), a kończy się z chwilą ustania takiej osoby (uchylenia aktu prawnego albo wykreślenia z KRS).

Kodeks spółek handlowych reguluje w szczególny sposób sytuację prawną spółki z ograniczoną odpowiedzialnością i spółki akcyjnej. Spółki te uzyskują zdolność prawną jeszcze przed ich zarejestrowaniem w KRS, spółki te w okresie od chwili ich zawiązania do chwili wpisania ich do KRS działają pod swoimi nazwami z dopiskiem „w organizacji”, w tym okresie spółki te mają już zdolność prawną, mogą we własnym imieniu nabywać prawa i zobowiązania, chociaż nie są jeszcze osobami prawnymi. Podlegają one rozwiązaniu i likwidacji, jeżeli nie zostaną wpisane do KRS.

WYKŁAD ÓSMY - 16.11.2010

Ad.2.

Zdolność do czynności prawnych

Osoba prawna działa przez swoje organy (art. 38 KC). Organ kształtuje i urzeczywistnia wolę osoby prawnej, tzn. podejmuje decyzje za tę osobę i składa za nią oświadczenia woli. Organem osoby prawnej może być jedna osoba fizyczna (piastun organu) albo zespół osób fizycznych (organ kolegialny).

Działanie organu zaliczone może być na konto osoby prawnej, tylko wtedy gdy spełnione zostaną następujące warunki:

1. Dany organ występuje w katalogu organów określonych ustawą. Nie może być uznany za organ osoby prawnej, wewnętrzny organ opiniodawczy służący pomocą organom statutowym osoby prawnej. Np. kolegium przedsiębiorstwa, rada techniczno-ekonomiczna.

2. Osoba fizyczna zwana piastunem organu musi być prawidłowo wykreowana na funkcję organu (powołana, wybrana, mianowana). Jeżeli została wykreowana wadliwie nie może pełnić funkcji organu albowiem jej decyzje byłyby nieważne.

3. Organ osoby prawnej musi działać w granicach swoich kompetencji. Decyzje podjęte z naruszeniem kompetencji są z reguły nieważne, a niekiedy przepisy prawa przewidują inny skutek. Np. kodeks spółek handlowych przyjmuje w tym zakresie dwa rozwiązania jeżeli zarząd spółki naruszy kompetencje ustawowe np. sprzeda nieruchomość bez uchwały zgromadzenia wspólników jego decyzja jest nieważna, albowiem KSH wymaga takiej uchwały. Jeżeli natomiast zarząd naruszy granice określonych kompetencji określonych uchwałą zgromadzenia wspólników, np. kompetencje do zaciągania kredytów powyżej miliona złotych, tylko za zgodą rady nadzorczej decyzja zarządu jest skuteczna wobec osób trzecich, ale zarząd może być pociągnięty do odpowiedzialności przez zgromadzenie wspólników np. odwołany ze swojej funkcji.

4. Decyzje podejmowane przez organ nie mogą naruszać przepisów prawa bezwzględnie wiążących ani zasad współżycia społecznego. Nie mogą też być podejmowane w celu obejścia przepisów prawa, tzn. działania in fraudem legis, decyzje naruszające te kryteria są z mocy prawa nieważne (art. 58 KC).

5. Decyzje podejmowane przez organ powinny być zgodne z obowiązującą go procedurą decyzyjną. Jeśli organ jest kolegialny to jego decyzje są ważne tylko wtedy, gdy posiedzenie organu zostało należycie zwołane w posiedzeniu brała udział minimalna liczba członków wymagana do podjęcia uchwały (quorum), a w głosowaniu osiągnięto wymaganą większość (zwykłą, bezwzględną, kwalifikowaną). Naruszenie procedury decyzyjnej nie musi pociągać za sobą nieważności decyzji. Decyzja powinna być uznana za nieważną wtedy tylko, gdy uchybienie proceduralne jest tak istotne, że gdyby nie wystąpiło treść decyzji byłaby inna.

6. Działanie organu może być zaliczone na konto osoby prawnej tylko wtedy, gdy piastun organu w danym stosunku prawnym występował w charakterze organu osoby prawnej, a nie w imieniu własnym. Oznacza to, że ów piastun powinien zakomunikować kontrahentowi, iż działa na rachunek osoby prawnej.

PRZEDMIOTY STOSUNKU CYWILNOPRAWNEGO

Przedmiot stosunku cywilnoprawnego może składać się z dwóch komponentów:

1. Zachowanie się jednego podmiotu prawa względem drugiego ze względu na obowiązującą normę prawną.

2. Dobro materialne lub niematerialne, na które skierowane jest zachowanie się podmiotów stosunku cywilnoprawnego.

Pierwszy komponent jest warunkiem koniecznym natomiast drugi, nie wystąpi jeżeli w stosunek cywilnoprawny nie dotyczy dobra materialnego lub niematerialnego.

Dobrami które mogą być przedmiotami stosunków cywilnoprawnych są:

1. Dobra materialne będące rzeczami.

2. Dobra materialne nie będące rzeczami.

3. Dobra niematerialne.

4. Przedsiębiorstwo i gospodarstwo rolne.

5. Majątek i mienie.

6. Pożytki.

Ad.1. Dobra materialne będące rzeczami

Wg postanowień KC rzeczą jest przedmiot materialny. Natomiast wg definicji doktrynalnej rzeczą jest przedmiot materialny wyodrębniony w sposób naturalny lub sztuczny z przyrody (np. kamień i cegła). Rzeczy dzieli się na ruchome i nieruchomości. KC nie definiuje rzeczy ruchomych. Natomiast definiuje nieruchomość. Jeżeli zatem danego przedmiotu nie można zaliczyć do nieruchomości to musi on być zaliczony do rzeczy ruchomych. Jest to podział dychotomiczny, rozłączny, wyczerpujący, mający charakter podziału logicznego. Nieruchomością jest przede wszystkim grunt. Za grunt uznaje się część powierzchni ziemskiej stanowiącej przedmiot odrębnej własności. Liczba gruntów nie jest stała. Mogą one bowiem być dzielone i scalane. O granicy gruntu przesądza tytuł własności, a nie granica fizyczna tego gruntu. W skład jednego gruntu mogą wchodzić różne działki niekoniecznie z sobą sąsiadujące. Dla każdego gruntu prowadzona jest odrębna księga wieczysta. Własność gruntu obejmuje nie tylko powierzchnię ziemi lecz także przestrzeń nad powierzchnią i pod powierzchnią ziemi. Z przestrzeni tych właściciel gruntu może korzystać w granicach społeczno-gospodarczego przeznaczenia nieruchomości. Przepisy prawa lotniczego i przepisy prawa geologiczno-górniczego określają uprawnienia innych podmiotów do korzystania z przestrzeni powietrznej oraz do korzystania z kopalń znajdujących się w głębi ziemi. Obowiązuje generalna zasada superficies solo cedit, w myśl której wszystko to, co jest z gruntem związane w sposób trwały jest częścią składową tego gruntu. W obecnym stanie prawnym wyróżnia się więc trzy kategorie nieruchomości:

• Nieruchomość gruntową.

• Nieruchomość budynkową.

• Nieruchomość lokalową.

W świetle przepisów KC rzeczy dzieli się także w inny sposób, a mianowicie na rzeczy oznaczone co do tożsamości i rzeczy oznaczone co do gatunku.

Rzeczą oznaczoną co do tożsamości jest przedmiot, który wyróżnia się cechami indywidualnymi np. dany obraz pochodzący od konkretnego malarza.

Reczą oznaczoną co do gatunku jest rzecz oznaczona tylko rodzajowo, np. samochód, budynek.

Część składowa rzeczy.

Częścią składową rzeczy jest taki jej element, którego odłączenie od rzeczy prowadziłoby do jej uszkodzenia lub istotnej zmiany albo do uszkodzenia lub istotnej zmiany tego elementu. I tak np. częścią składową samochodu jest akumulator, czy silnik. Właścicielem wszystkich części składowych rzeczy jest właściciel tej rzeczy. Część składowa nie może być przedmiotem odrębnych praw majątkowych. Właściciel rzeczy może zdemontować części rzeczy złożonej. W takim przypadku każda cześć składowa stanie się rzeczą samoistną i będzie mogła być przedmiotem obrotu (np. giełdy samochodowe).

Czynność prawna dotycząca rzeczy obejmuje wszystkie jej części składowe chyba, że z czynności prawnej wynika co innego.

Przynależności

Przynależnością jest rzecz samoistna związana funkcjonalnie z inną rzeczą, zwaną rzeczą główną, ułatwiająca korzystanie z rzeczy głównej. Przynależnością będzie np. koło zapasowe samochodu, futerał na skrzypce, klucze do mieszkania. Jedna rzecz może być przynależnością tylko jednej rzeczy głównej.

WYKŁAD DZIEWIĄTY - 23.11.2010

Ad. 2. Dobra materialne niebędące rzeczami

Zalicza się tu:

1. Ciecze i gazy

• Złoża kopalin

3. Zwierzęta

Ciecze i gazy znajdujące się w zamkniętych pojemnikach czy zbiornikach wodnych (stawy, studnie, butle z tlenem) uznawane są za rzecz przysługują im bowiem obydwie cechy tzn. materialny charakter i wyodrębnienie z przyrody. Natomiast inne ciecze (rzeczki, jeziora, morza, gazy w stanie wolnym) nie są uznawane za rzeczy ale mogą być przedmiotami stosunków cywilnoprawnych.

Złoża kopalin nie są rzeczami, ponieważ nie są wyodrębnione z przyrody. Natomiast minerały wydobyte ze złóż są rzeczami. Złoża mogą być przedmiotem obrotu cywilnoprawnego na mocy ustawy o geologii i górnictwie.

Zwierzęta nie są rzeczami ponieważ są istotami poruszającymi się samodzielnie i odczuwającymi ból. Na mocy ustawy podlegają szczególnej ochronie.

Ad. 3. Dobra niematerialne

Zalicza się tu:

1. Dobra o charakterze intelektualnym.

2. Dobra osobiste.

3. Pieniądze.

4. Papiery wartościowe.

Do dóbr o charakterze intelektualnym zalicza się wytwory umysłu ludzkiego w postaci autorstwa dzieł literackich, naukowych, artystycznych, w postaci wynalazków, w postaci znaków towarowych i wreszcie w postaci projektów racjonalizatorskich.

Pieniądze są miernikiem wartości i środkiem płatniczym zdolnym do umarzania zobowiązań. Wyróżnia się pieniądze gotówkowe i bankowe. Pieniądze gotówkowe to banknoty i monety, natomiast pieniądze bankowe to odpowiednie zapisy na kontach występujące w obrocie bezgotówkowym.

Papiery wartościowe są to dokumenty, które odzwierciedlają określone prawa podmiotowe np. wierzytelności, do papierów wartościowych zalicza się weksle, czeki, akcje na okaziciela, bony skarbowe, obligacje, konosamenty, dowody składowe. Papiery wartościowe ułatwiają obrót gospodarczy.

Ad.4. Przedsiębiorstwo i gospodarstwo rolne

Termin przedsiębiorstwo używany jest w trojakim znaczeniu:

1. W znaczeniu funkcjonalnym - przez przedsiębiorstwo rozumie się określony rodzaj działalności gospodarczej np. przedsiębiorstwo handlowe, transportowe, spedycyjne itd.

2. W znaczeniu podmiotowym - przez przedsiębiorstwo rozumie się podmiot praw i obowiązków w sferze prawa cywilnego. W tym znaczeniu mówi się np. przedsiębiorstwo państwowe, określone ustawą o przedsiębiorstwach państwowych.

3. W znaczeniu przedmiotowym - przez przedsiębiorstwo rozumie się określony zespół składników majątkowych odpowiednio zorganizowanych pozwalających na prowadzenia działalności gospodarczej.

Przedsiębiorstwo może być przeniesione na inny podmiot na podstawie jednej czynności prawnej (umowa sprzedaży, darowizna, testament). Do przeniesienia przedsiębiorstwa wymagana jest forma pisemna z poświadczonymi podpisami. Jeżeli w skład przedsiębiorstwa wchodzą nieruchomości do ich przeniesienia wymagana jest forma aktu notarialnego.

W skład przedsiębiorstwa wchodzą dobra o charakterze materialnym, a także pewne stany faktyczne np. klientela danego przedsiębiorstwa, odpowiednie rynki, posiadanie rzeczy.

Gospodarstwo rolne jest zbliżone w swej istocie do przedsiębiorstwa. W skład gospodarstwa rolnego wchodzą: grunty rolne i leśne, urządzenia gospodarskie, inwentarz. Tak jak przedsiębiorstwo gospodarstwo rolne stanowi jedno prawo podmiotowe. Może być przeniesione na inny podmiot na podstawie jednej czynności prawnej.

Ad. 5. Majątek i mienie

Termin majątek rozumiany jest wąsko lub szeroko. W wąskim rozumieniu za majątek uznaje się aktywa stanowiące własność określonego podmiotu (nieruchomości, rzeczy ruchome, pieniądze, wierzytelności, papiery wartościowe). W znaczeniu szerokim za majątek uznaje się aktywa i pasywa (zobowiązania danego podmiotu). W ostatnim czasie dominuje pogląd, że przez majątek rozumieć należy wyłącznie aktywa. Z majątkiem wiążą się takie zagadnienia jak: majątek odrębny, zarządzanie majątkiem, odpowiedzialność, surogacja.

Z majątkiem odrębnym mamy do czynienia wtedy, gdy z ogólnej puli majątkowej wyodrębniona zostanie własność jakiś składników, np. ze wspólności majątkowej małżonków wyodrębniony zostanie majątek osobisty danego małżonka, podobnie rzecz się ma w spółce cywilnej. Składniki majątkowe wniesione przez wspólników do spółki stanowią majątek odrębny od majątków poszczególnych wspólników. Majątek odrębny stanowi współwłasność wspólników.

Zarządzanie majątkiem należy do jego właściciela. Majątkiem dziecka pozostającego pod władzą rodzicielską zarządzają rodzice. Majątkiem osoby ubezwłasnowolnionej zarządza opiekun.

Z surogacją mamy do czynienia wtedy, gdy jeden składnik majątkowy zastępowany jest innym, np. w zamian za rzecz sprzedaną właściciel otrzymuje odpowiednią sumę pieniędzy. Z majątkiem wiąże się też sukcesja uniwersalna.

Mienie to własność i inne prawa majątkowe. W praktyce termin mienie, stosowany jest zamiennie z terminem majątek. Jest to jednak niesłuszne. Majątek odnosi się bowiem do konkretnego podmiotu (osoby fizycznej, spółki, spółdzielni). Natomiast mienie odnosi się do pewnych kategorii majątkowych, jest określeniem zbiorczym używanym np. w znaczeniu mienie państwowe, mienie komunalne, mienie prywatne.

Ad. 6. Pożytki

Wyróżnia się 3 rodzaje pożytków:

1. Pożytki naturalne z rzeczy.

2. Pożytki cywilne z rzeczy.

3. Pożytki z prawa.

Pożytkiem naturalnym z rzeczy są dochody uzyskiwane z tej rzeczy w wyniku prawidłowej jej eksploatacji na zasadach prawidłowej gospodarki. Mogą to być płody rolne, owoce zbierane z drzew, runo leśne itp.

Pożytki cywilne to dochody osiągane na podstawie określonego tytułu prawnego. Pożytkiem takim będzie np. czynsz dzierżawny.

Pożytkiem z prawa jest dochód, który prawo to przynosi zgodnie z jego społeczno-gospodarczym przeznaczeniem.

CZYNNOŚCI PRAWNE

Czynnością prawną jest taki stan faktyczny, którego koniecznym elementem jest przynajmniej jedno oświadczenie woli zmierzające do wywołania skutków prawnych. W postaci powstania, zmiany, lub ustania stosunku cywilnoprawnego.

Wyróżnia się czynności prawne:

1. jednostronne

2. umowy

3. uchwały

Czynności jednostronne dochodzą do skutku w wyniku złożenia jednego oświadczenia woli do czynności takich zalicza się wypowiedzenie umowy odstąpienie od umowy, oświadczenie o uchyleniu się od skutków oświadczenia złożonego pod wpływem błędu lub groźby. Nie wszystkie oświadczenia woli są czynnościami prawnymi. Czynnościami takimi są tylko te z nich które oparte są na konkretnym przepisie prawa. Nie jest czynnością prawna np. oferta, ponieważ nie wywołuje ona skutku prawnego, dopóki nie zostanie przyjęta przez adresata. Jeżeli zostaje przyjęta to staje się elementem składowym umowy. Nie może więc być uznana za jednostronną czynność prawną.

Umowa jest czynnością prawną, w skład której wchodzić muszą co najmniej dwa zgodne oświadczenia woli, np. oferta i oświadczenie o jej przyjęciu. Wyróżnia się umowy dwustronne i wielostronne. Z umową dwustronną mamy do czynienia zarówno wtedy gdy po każdej ze stron występuje jeden podmiot jak i wtedy gdy po każdej stronie występuje większa grupa podmiotów, ale każda z grup ma jeden wspólny interes np. grupa współwłaścicieli sprzedaje rzecz grupie nabywców.

Uchwała kolegialnego organu osoby prawnej jest czynnością cywilnoprawną wtedy, gdy ma na celu wywołanie skutków prawnych w postaci powstania, zmiany lub ustania stosunku cywilnoprawnego. Przykładem uchwały będącej czynnością prawną jest uchwala zgromadzenia wspólników spółki z ograniczoną odpowiedzialnością stanowiąca podstawę zbycia nieruchomości lub przedsiębiorstwa spółki. Bez takiej uchwały sprzedaż dokonana przez zarząd spółki byłaby nieważna.

1. Niektóre czynności prawne dochodzą do skutku dopiero po złożeniu oświadczeń woli i wydaniu rzeczy. Przykładem takiej czynności jest umowa przechowania.

2. Niektóre czynności prawne dochodzą do skutku dopiero po wyrażeniu zgody przez osobę trzecią np. rodzica lub opiekuna jeżeli czynność dokonywana jest przez osobę o ograniczonej zdolności do czynności prawnej. Osobą trzecią jest odrębny podmiot prawa cywilnego. Natomiast nie jest osobą trzecią organ osoby prawnej, który wyraża zgodę na dokonanie czynności prawnej przez inny organ tej samej osoby prawnej. Organ nie jest bowiem odrębnym podmiotem prawa. Osoba trzecia nie jest stroną czynności prawnej, upoważnia jedynie inny podmiot do dokonania takiej czynności.

3. Niektóre czynności prawne dochodzą do skutku dopiero po ich wpisaniu do księgi wieczystej. Przykładem takiej czynności jest umowa o ustanowieniu hipoteki, a także umowa o ustanowieniu wieczystego użytkowania.

4. Niektóre czynności prawne dochodzą do skutku dopiero po ich wpisaniu do Krajowego Rejestru Sądowego. Przykładem takiej czynności jest umowa Sp. z o. o., spółka uzyskuje osobowość prawną, która jest celem umowy dopiero po wpisaniu umowy do KRS.

WYKŁAD DZIESIĄTY - 30.11.2010

FORMA CZYNNOŚCI PRAWNYCH

Przez formę czynności prawnej należy rozumieć dopuszczalny lub przewidziany sposób złożenia oświadczenia woli. Od tej zasady ustawodawca może przewidywać wyjątki.

Zachowanie się podmiotu, które jest następnie uznawane za oświadczenie woli musi stanowić przekaz pewnych treści myślowych.

Polskie prawo dopuszcza, jeżeli ustawa nie stanowi inaczej wyrażenie oświadczenia woli za pomocą jakiegokolwiek znaku, nie tylko znaku językowego. W szczególności oświadczenie woli może być złożone przez czynności konkludentne (dorozumiane).

Z art. 60 KC wynika więc, że istnieją wyjątki od zasady swobody formy. Przepisy ustawy zastrzegają niekiedy dla danego rodzaju czynności prawnej formę szczególną. Służy to takim celom jak:

1. Uchyla wątpliwości czy oświadczenie woli zostało w ogóle złożone.

2. Ułatwia proces dowodzenia.

3. Chroni strony uczestniczące w czynności przed pochopnymi decyzjami.

4. Wprowadza jawność czynności prawnej względem osób trzecich.

5. Ułatwia kontrolę (sądową, podatkową, nad dokonaniem czynności prawnych).

Wyróżnia się formę pisemną zwykłą oraz formy pisemne kwalifikowane, tj. pismo z datą pewną, pismo z poświadczeniem podpisu, formę aktu notarialnego, a także formę elektroniczną z formą pisemną zwykłą (wymienione w odpowiedniej kolejności, w razie coś mogą być zastąpione, ale tylko w takiej kolejności).

Forma pisemna zwykła.

Dla zachowania tej formy wystarczy złożenie na dokumencie obejmującym treść oświadczenia woli własnoręcznego podpisu przez osobę, która złożyła to oświadczenie woli. Występują dwa elementy : wyrażenie na jakimś nośniku treści oświadczenia woli np. na papierze, skórze, kamieniu i złożenie własnoręcznego podpisu na nośniku (dokumencie obejmującym treść oświadczenia woli).

Kodeks Cywilny nie definiuje podpisu, czyni to natomiast orzecznictwo i doktryna.

Funkcje podpisu są następujące:

• Identyfikacyjna.

• Potwierdzająca stanowczość decyzji.

• Poświadczająca, że oświadczenie woli zostało złożone i zakończone.

Podpis jest to znak graficzny złożony własnoręcznie pod tekstem obejmującym treść oświadczenia woli składa się co najmniej z nazwiska osoby składającej oświadczenie woli, dodanie imienia jest pożądane ale nie jest konieczne.

W niektórych sytuacjach KC umożliwia złożenie podpisu osobom, które z różnych względów nie mogą własnoręcznie się podpisać. Są to tzw. zastępcze postacie podpisu.

Art. 79 : Osoba nie mogąca pisać, lecz mogąca czytać może złożyć oświadczenie woli w formie pisemnej:

1. W ten sposób, że na dokumencie obejmującym treść oświadczenia woli umieści tuszowy odcisk palca, a obok tego „podpisu” jej imię i nazwisko wypisze inna osoba i sama się podpisze.

2. Zamiast składającego oświadczenie woli podpisze się inna osoba, a jej podpis zostanie poświadczony przez notariusza lub wójta, burmistrza, prezydenta miasta, starostę, marszałka województwa, z zaznaczeniem, że został złożony na życzenie niemogące pisać, lecz mogącego czytać.

Kwalifikowane formy pisemne:

# Pismo z datą pewną.

KC wymaga niekiedy aby czynność prawna miała formę pisma z datą pewną. Od zachowania tej formy może zależeć ważność czynności prawnej (art. 329 §1 KC) bądź też wywołanie określonych skutków prawnych. (art. 590 §1 KC). Urzędowe poświadczenie daty potwierdza kiedy datowana czynność prawna została dokonana a więc od kiedy powstały bądź ustały skutki prawne tej czynności. Co istotne data pewna wiąże też osoby nie uczestniczące w czynności.

Pismo ma datę pewną jeżeli:

1. W razie poświadczenia daty przez notariusza, (art. 99 ustawa prawo o notariacie)

2. Jeżeli fakt dokonania czynności został stwierdzony w jakimkolwiek dokumencie urzędowym - czynność prawna ma datę pewną od daty dokumentu urzędowego.

3. W razie umieszczenia na dokumencie obejmującym czynność prawną jakiejkolwiek wzmianki urzędowej - czynność prawna ma datę pewną od daty tej wzmianki.

4. W razie śmierci jednej z osób podpisanych na dokumencie - czynność prawna ma datę pewną od daty śmierci tej osoby.

# Pismo z poświadczeniem podpisu.

Poświadczenie podpisu polega na tym, że na dokumencie obejmującym treść oświadczenia woli składa własnoręczny podpis osoba, składająca oświadczenie woli a jej podpis poświadcza notariusz albo wójt (burmistrz, prezydent, starosta, marszałek województwa).

# Forma aktu notarialnego.

Forma aktu notarialnego to forma odpowiadająca przepisom ustawy prawo o notariacie. Zgodnie z art. 91 ustawy prawo o notariacie akty notarialne sporządza się przez notariusza zawsze, gdy wymaga tego przepis prawa, lub taka jest wola stron.

# Forma elektroniczna

Forma elektroniczna może mieć „datę pewną” jest to tzw. znakowanie czasem. Jest to usługa certyfikacyjna polegająca na dołączeniu do danych w postaci elektronicznej opatrzonych podpisem lub poświadczeniem elektronicznym oznaczenia czasu w chwili wykonania tej usługi oraz poświadczenie elektronicznego tak powstałych danych przez podmiot świadczący tę usługę.

Forma następczych czynności prawnych.

Czyli czynności prawnych, które zmierzają do uzupełnienia zmiany, albo rozwiązania wcześniej dokonanej czynności prawnej. Uzupełnienie lub zmiana umowy wymaga zachowania takiej formy, jaka ustawa lub strony przewidziały w celu jej zawarcia. Jeżeli umowa została zawarta w formie pisemnej jej rozwiązanie za zgodą obu stron, odstąpienie, wypowiedzenie, powinno być stwierdzone pismem. Jeżeli umowa została zawarta w innej formie szczególnej jej rozwiązanie za zgodą obu stron wymaga zachowania takiej formy jaką ustawa lub strony przewidziały w celu jej zawarcia.

Skutki niezachowania zastrzeżonej formy.

Wymóg dochowania formy szczególnej może wynikać z przepisów ustawy jak również z umowy stron (pactum deforma), czyli strony mogą zastrzec w umowie, że określone czynności prawne między nimi powinny być dokonane w szczególnej formie. Niedochowanie tej formy powoduje nieważność czynności prawnej, chyba, że strony zastrzegły inny skutek. Jeżeli strony zastrzegły formę pisemną, a nie określiły skutków jej niedochowania należy przyjąć, że była to forma zastrzeżona dla celów dowodowych.

Niedochowanie zastrzeżonej formy może rodzić różne skutki prawne.

Z uwagi na te skutki wyróżnić można: formę zastrzeżoną pod rygorem nieważności, formę zastrzeżoną dla celów dowodowych, formę zastrzeżoną dla oznaczonych skutków prawnych.

#Forma zastrzeżona dla celów dowodowych.

Ad probationem. W razie niezachowania zastrzeżonej formy czynności prawnej czynność prawna jest ważna i skuteczna, ale powstają tzw. utrudnienia dowodowe. Polegają one na tym, że niedopuszczalny będzie dowód z przesłuchania świadków lub stron na okoliczność dokonania tej czynności prawnej chyba, że:

1. Obie strony wyrażą na to zgodę

2. Żąda tego konsument w sporze z przedsiębiorcą

3. Fakt dokonania czynności zostanie uprawdopodobniony za pomocą pisma.

#Forma zastrzeżona dla oznaczonych skutków prawnych

Ad eventum. Forma dla wywołania oznaczonych skutków prawnych. Jeżeli czynność prawna nie zostanie dokonana w wymaganej formie będzie ważna ale nie powstaną skutki dla których powstania zastrzeżona była forma szczególna.

Forma pisemna zwykła - co do zasady niezachowanie tej formy powoduje skutek ad probationem. Skutek ad solemnitatem musi w przypadku formy pisemnej zwykłej wyraźnie wynikać z przepisu ustawy.

Inne formy szczególne:

Ich niedochowanie rodzi skutek ad solemnitatem, chyba, że wyraźnie ustawa przewiduje inny skutek (skutek ad eventum). Art. 678 § 2 KC stanowi, że forma szczególna nie może być zastrzeżona pod rygorem ad probationem. Formy ad probationem nie stosuje się do czynności prawnych w stosunkach między przedsiębiorcami.

Pismo potwierdzające:

Dotyczy sytuacji, gdy umowa między przedsiębiorcami została zawarta ustnie, a przedsiębiorca za pomocą pisma potwierdza zawarcie umowy (pismo to może zawierać zmiany, uzupełnienia niezmieniające istotnie treść umowy). Wówczas strony wiąże umowa o treści zawartej w piśmie potwierdzającym chyba, że druga strona niezwłocznie sprzeciwia się temu na piśmie.

WYKŁAD JEDENASTY - 07.12.2010

PODZIAŁ CZYNNOŚCI PRAWNYCH

1. Według kryterium liczby uczestników.

Wyróżniamy w tym podziale:

1. Czynności jednostronne.

Czynność jednostronna dochodzi do skutku w wyniku złożenia jednego oświadczenia woli. Czynność taka wywołuje skutki niezależnie od woli podmiotu do którego jest kierowana, dlatego też uznaje się w teorii prawa cywilnego, że w prawie cywilnym obowiązuje zasada numerus clausus czynności jednostronnej co oznacza, że te czynności są jednostronnymi, na które wskazuje ustawodawca.

2. Umowy.

Umowa jest to czynność prawna, która dochodzi do skutku w wyniku złożenia przynajmniej dwóch zgodnych oświadczeń woli co do treści zamierzonego przez strony stosunku prawnego.

• Umowy dwustronne, umowa która ma tzw. dwie strony.

• Umowy wielostronne, np. umowa spółki cywilnej.

Po każdej ze stron umowy musi wystąpić co najmniej jeden podmiot może jednak być ich więcej.

3. Uchwały.

Nie wszystkie uchwały są czynnościami prawnymi. Uchwała jest czynnością prawną tylko wówczas, gdy jej celem jest wywołanie skutku prawnego w postaci powstania, zmiany lub ustania stosunku cywilnoprawnego. W skład uchwały wchodzi więcej niż jedno oświadczenie woli. Uchwały różnią się od umów tym, że o ile umowa wymaga jednomyślności, uchwały mogą być podejmowane określoną większością głosów.

2. Czynności prawne między żyjącymi i na wypadek śmierci.

1. Czynności prawne między żyjącymi mają tę cechę, że wywołują skutki prawne z chwilą ich dokonania. Dokonywać czynności prawnych między żyjącymi mogą zarówno osoby fizyczne jaki i osoby prawne i ułomne osoby prawne.

2. Czynności dokonywane na wypadek śmierci mogą być dokonywane wyłącznie przez osoby fizyczne i wywołują skutki dopiero po ich śmierci.

3. Według kryterium podziału na czynności konsensualne i realne.

1. Czynności konsensualne to czynności, które co do zasady dochodzą do skutku przez samo złożenie określonych oświadczeń woli. Od tej zasady istnieją wyjątki, kiedy niektóre czynności konsensualne dochodzą do skutku dopiero po spełnieniu dodatkowych warunków.

2. Czynność realna to czynność, która dochodzi do skutku po złożeniu oświadczeń woli i po wydaniu rzeczy lub innych dóbr majątkowych.

4. Według kryterium podziału na czynności zobowiązujące, rozporządzające, czynności zobowiązująco - rozporządzające, upoważniające.

1. Przez czynność zobowiązującą jeden podmiot zwany dłużnikiem zobowiązuje spełnić wobec innego podmiotu określone świadczenie polegające na działaniu bądź zaniechaniu. Podmiot na rzecz którego dłużnik ma spełnić świadczenie nazywany jest wierzycielem.

2. Czynność rozporządzająca polega na rozporządzeniu przez podmiot prawa swoim prawem podmiotowym, tzn. na przeniesieniu tego prawa na inną osobę, obciążeniu tego prawa na rzecz innej osoby albo na jego ograniczeniu lub zniesieniu.

3. Czynności zobowiązująco - rozporządzające, które są czynnościami o podwójnym skutku. Oznacza to, że czynności te skutkują zobowiązaniem do rozporządzenia prawem, a skutek rozporządzający następuje w zasadzie z mocy ustawy. W przypadku gdy przedmiotem umowy zobowiązującej do przeniesienia własności są rzeczy oznaczone co do gatunku albo rzeczy przyszłe do przeniesienia własności tych rzeczy na nabywcę potrzebne jest jeszcze przeniesienie posiadania.

4. Czynności upoważniające. Nie zawierają one ani zobowiązania ani rozporządzenia, ich skutkiem jest uzyskanie przez adresata kompetencji do dokonywania określonych czynności konwencjonalnych ze skutkiem prawnym dla osoby która udziela upoważnienia.

5. Według kryterium podziału na czynności jednostronne i dwustronnie zobowiązujące.

1. Czynnością jednostronnie zobowiązującą jest czynność która nakłada obowiązki tylko na jedną stronę stosunku cywilnoprawnego. Np. będzie nią umowa darowizny, która zobowiązuje darczyńcę do spełnienia określonego świadczenia na rzecz obdarowanego, natomiast na obdarowanego obowiązku nie nakłada.

2. Czynności dwustronnie zobowiązujące, ta czynność nakłada na każdą ze stron określone obowiązki, ale jednocześnie każdej z nich przyznaje określone uprawnienia.

6. Według kryterium podziału na czynności odpłatne, nieodpłatne, wzajemne.

1. Czynność odpłatna jest jednocześnie czynnością dwustronną i dwustronnie zobowiązującą. Na mocy której każda ze stron, ma uzyskać korzyść majątkową.

2. Jeżeli czynność prawna nie zapewnia korzyści majątkowych obu stronom będzie czynnością nieodpłatną.

Korzyść majątkowa może mieć różną postać. Może to być zapłata określonej sumy pieniężnej, nabycie prawa podmiotowego, wykonanie określonej usługi, itp. Charakter odpłatny mają np. umowa sprzedaży, zamiany, umowa o dzieło, najem. Podział na czynności odpłatne i nieodpłatne ma duże znaczenie praktyczne, ponieważ strona korzystająca z czynności nieodpłatnej ma mniejszy zakres ochrony.

Świadczenia stron w umowie wzajemnej nie muszą być obiektywnie ekwiwalentne, wystarczy, że strony subiektywnie uważają te świadczenia za równowartościowe. Pozwala to przyjąć wniosek, że czynność prawna jest wzajemna gdy odpłatność tej czynności należy do jej essentialia negotii.

7. Kryterium podziału na czynności przysparzające i niemające takiego skutku.

• Czynność przysparzająca to czynność przez którą podmiot składający oświadczenie woli zmierza do skutku w postaci uzyskania korzyści majątkowej przez inną osobę. Korzyść ta może polegać albo na zwiększeniu aktywów osoby na rzecz, której dokonano przysporzenia albo na zmniejszeniu jej pasywów np. zwolnienie z długu.

Przysporzenie może mieć charakter jednostronny albo dwustronny. Z tego punktu widzenia czynnością przysparzającą będzie odpowiednio darowizna, gdzie przysporzenie następuje tylko na rzecz obdarowanego i sprzedaż gdzie przysporzenie ma charakter dwustronny, ponieważ następuje i po stronie sprzedawcy i po stronie kupującego.

• Do przysporzenia prowadzą czynności prawne rozporządzające i zobowiązujące, jeżeli czynność prawna nie ma takiego charakteru, nie będzie czynnością przysparzającą. Przykładem takiej czynności będzie pełnomocnictwo, czasami jednak zdarza się tak, że nie każda czynność zobowiązująca i rozporządzająca prowadzi do przysporzenia. Taką czynnością będzie np. porzucenie rzeczy ruchomej z zamiarem wyzbycia się jej.

8. Podział na czynności kauzalne i abstrakcyjne.

Są to odmiany czynności przysparzającej.

1. Causa to przyczyna ze względu na którą podmiot czynności prawnej dokonuje przysporzenia na rzecz innej osoby.

2. Jeśli natomiast zależność taka nie występuje, mamy do czynienia z czynnością abstrakcyjną zwaną inaczej oderwaną. Przyjmuje się, że czynności abstrakcyjne dopuszczalne są tylko wtedy, gdy zostały wyraźnie przewidziane przepisami ustawy.

WYKŁAD DWUNASTY - 14.12.2010

OŚWIADCZENIE WOLI

U podstaw oświadczenia woli leży akt woli podmiotu prawa, tzn. decyzja tego podmiotu zmierzająca do wywołania określonych skutków prawnych, oświadczenie woli istnieje dopiero wtedy gdy akt woli (decyzja) zostanie ujawniona na zewnątrz. Można więc przyjąć, że oświadczenie woli jest ujawnioną na zewnątrz decyzją podmiotu prawa cywilnego, która zmierza do wywołania skutków prawnych i tak np. oferta zawiera w swej treści dwa elementy, decyzję co do zawarcia określonej umowy oraz oświadczenie o zamiarze zawarcia umowy. Między aktem woli, a oświadczeniem może zaistnieć rozbieżność np. oferent miał zamiar sprzedać samochód za 100 tyś złotych, a oświadczył na zewnątrz, że sprzedaje ze 10 tysięcy złotych.

Na tym tle pojawiły się 3 teorie:

1. Teoria woli

2. Teoria oświadczenia

3. Teoria zaufania (mieszana)

Według teorii woli w razie rozbieżności między decyzją, a oświadczeniem ochronę prawną należy przyznać osobie składającej oświadczenie.

Według teorii oświadczenia ochroną prawną należy objąć adresata oświadczenia mając na względzie zasadę bezpieczeństwa obrotu prawnego.

Według teorii mieszanej ochroną prawną należy objąć osobę działającą w zaufaniu, wobec której złożono oświadczenie woli, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej.

Za dominującą należy uznać 3 teorię zgodnie, z którą podstawowe znaczenie ma zasada bezpieczeństwa obrotu prawnego, według której ochrona prawna należy się adresatowi oświadczenia, zasada ta nie znajdzie zastosowania jeżeli co innego wynika z przepisów prawa. Np. przepisy prawa spadkowego ustalają, że testament należy tak tłumaczyć by wola spadkodawcy mogła być uwzględniona w jak najszerszym zakresie. Oznacza to, że przy tłumaczeniu testamentu obowiązuje teoria woli, a nie oświadczenia czy zaufania.

Oświadczenie woli może być kierowane do określonej osoby albo do osób bliżej nieoznaczonych. Z tego punktu widzenia ważny jest moment złożenia oświadczenia albowiem od chwili jego złożenia autor związany jest treścią swojego oświadczenia, jeżeli oświadczenie składane jest innej osobie za moment jego złożenia uznaje się tę chwilę, w której adresat oświadczenia mógł się z nim zapoznać np. list zawierający ofertę został wrzucony do domowej skrzynki pocztowej albo oddany domownikowi adresata. Istnieje tu domniemanie, że adresat oświadczenia zapoznał się z jego treścią chociaż w praktyce może być inaczej.

Zasady obowiązującej przy składaniu oświadczeń woli nie należy utożsamiać z zasadą obowiązującą przy składaniu pism procesowych (sądowych czy administracyjnych), przy składaniu pism procesowych za moment złożenia pisma ze skutkiem prawnym tzn. za zachowaniem terminu procesowego uznaje się chwilę złożenia przesyłki na poczcie. W niektórych przypadkach zaś pismo wywołuje skutki prawne dopiero z tą chwilą kiedy zostanie adresatowi doręczone zgodnie z przepisami prawa (najczęściej za pokwitowaniem odbioru).

Z oświadczeniem woli mamy do czynienia wtedy, gdy zaistnieją następujące okoliczności:

1. zostało ono złożone w taki sposób, że można ustalić przynajmniej w drodze wykładni jaki jest sens zachowań podmiotu prawa mających na celu wywołanie określonych skutków prawnych

2. oświadczenie musi dotyczyć spraw należących do dziedziny prawa cywilnego

3. oświadczenie nie może być złożone pod przymusem

Oświadczenie woli nie może być utożsamiane z oświadczeniem wiedzy, przy oświadczeniu wiedzy nie jest zaangażowana wola podmiotu składającego takie oświadczenie, przekazuje on jedynie określone informacje np. zawiadamia sprzedawcę towaru o stwierdzonej wadzie, zawiadomienie takie nie jest oświadczeniem woli jednakże jest zdarzeniem cywilnoprawnym, stanowi bowiem przesłankę dochodzenia roszczeń z tytułu ujawnionej wady towaru.

WYKŁADNIA OŚWIADCZENIA WOLI

Oświadczenia woli podlegają wykładni tak jak przepisy prawa, nieco inne są jednak reguły wykładni, podstawowe kryteria wykładni oświadczeń woli ustala artykuł 65 k.c., według tego przepisu przy wykładni oświadczenia woli należy brać pod uwagę następujące kryteria

1. Okoliczności w jakich oświadczenie woli zostało złożone

2. Zasady współżycia społecznego

3. Ustalone zwyczaje

4. Zgodny zamiar stron umowy

5. Cel umowy

Ad 1. Okoliczności w jakich oświadczenie woli zostało złożone

Podmioty stosunków cywilnoprawnych porozumiewają się za pomocą znaków, mogą to być słowa pisane, słowa wypowiadane ustnie czy określone gesty. Znaczenie znaków może być różne, w zależności od kontekstu sytuacyjnego i tak np. podniesienie ręki do góry w czasie obrad kolegialnego organu osoby prawnej może mieć dwojakie znaczenie, może oznaczać, że podnoszący rękę do góry głosował za projektem uchwały, a więc złożył oświadczenie woli, jeżeli ręka podniesiona została w innym czasie np. podczas dyskusji jej podniesienie może oznaczać, że danej osobie chodziło o udzielenie jej głosu przez przewodniczącego.

Ad 2. Zasady współżycia społecznego

Zasady współżycia społecznego nie są normami prawnymi, są równoznaczne z normami moralnymi, odgrywają jednak istotną rolę z prawnego punktu widzenia jeżeli przepisy prawa zwane klauzulami generalnymi odsyłają do zasad współżycia społecznego (np. art. 5, 56 , 58, 353¹, 354).

Ad 3. Ustalone zwyczaje

Zwyczaje polegają na powszechnej praktyce zachowań podmiotów prawa na danym terenie, w danym środowisku, w określonym zawodzie itp. Zwyczaje odgrywają istotną rolę, wtedy gdy przepis prawa odsyła do zwyczaju (zob. art. 56, 354 k.c.). Zwyczaj nie może być utożsamiany z prawem zwyczajowym, o którym mowa w dawniejszych podręcznikach prawa cywilnego, w świetle postanowień Konstytucji RP za prawo uznane mogą być tylko normy ustanowione przez właściwe organy prawotwórcze (organy państwa i organy jednostek samorządu terytorialnego).

Ad 4. Zgodny zamiar stron umowy

Według postanowień art. 65 §2 k.c. w umowach należy raczej badać zgodny zamiar stron aniżeli interpretować dosłowne brzmienie postanowień umowy. Zgodny zamiar stron jest warunkiem dojścia do skutku umowy, jeżeli po jej zawarciu zaistnieje rozbieżność interpretacyjna między stronami umowy trzeba zbadać jaki był rzeczywisty zamiar stron, badanie to może być oparte nie tylko na tekście umowy, ale także na materiałach pozaumownych, np. listy intencyjne, protokołach negocjacji, zeznaniach świadków.

Ad 5. Cel umowy

Każda umowa uregulowana w k.c. ma swój cel ustawowy i tak np. umowa sprzedaży ma na celu przeniesienie własności rzeczy w zamian za cenę. Natomiast ustawa najmu ma na celu oddanie rzeczy do używania w zamian za czynsz. Przy wykładni postanowień umowy należy jednak brać pod uwagę nie tylko ustawowy cel danego typu umowy lecz konkretny, indywidualny cel umowy, który miał być osiągnięty przez zawarcie danej umowy i tak np. inny będzie cel umowy sprzedaży samochodu turystycznego, a inny będzie cel sprzedaży pojazdu formuły jeden, jeżeli na tle tego konkretnego celu powstanie istotna rozbieżność umowa może okazać się nieważna.

WYKŁAD TRZYNASTY - 04.01.2011

WADY OŚWIADCZEŃ WOLI

Za wadę oświadczenia woli może być uznana tylko taka nieprawidłowość aktu woli lub jego uzewnętrznienia, którą ustawa uznaje za wadę oświadczenia woli. Wg postanowień kodeksu cywilnego do wad oświadczeń woli zalicza się:

1. brak świadomości lub swobody

2. pozorność

3. błąd

4. groźba

Jest to wyczerpujący katalog wad oświadczeń woli. Strony czynności prawnych nie mogą tego katalogu rozszerzać. Jego zmiana może nastąpić tylko w drodze ustawy. W piśmiennictwie prawniczym broniony jest także pogląd, że w świetle postanowień kodeksu cywilnego można przyjąć, iż dodatkową wadą oświadczeń woli jest podstęp. Jednakże wg art. 86 k.c. podstęp jest wadą tylko wtedy, kiedy prowadzi do błędu. Błąd zaś uregulowany jest w art. 84 k.c.. Przy podstępie można mówić o tzw. kwalifikowanym błędzie, natomiast brak podstaw do przyjęcia, że podstęp jest odrębna wadą oświadczenia woli.

Ad. 1. BRAK ŚWIADOMOŚCI LUB SWOBODY

Z brakiem świadomości mamy do czynienia wtedy, gdy podmiot składający oświadczenie woli znajduje się w stanie wyłączającym prawidłowe podjęcie decyzji lub wyrażenie woli ze względu na niedorozwój umysłowy, chorobę psychiczną lub inne choćby przejściowe zakłócenia czynności psychicznej. ta definicja, bo ta pod spodem jest podobna do błędu.

Z brakiem świadomości mamy do czynienia wtedy, gdy między faktycznym stanem rzeczy, a odbiciem tego stanu rzeczy w świadomości podmiotu składającego oświadczenie woli występuje rozbieżność, tzn. inny jest stan rzeczy a inne jest wyobrażenie podmiotu prawa o tym stanie rzeczy (np. podmiot składający oświadczenie woli nabywa falsyfikat obrazu, a jest przekonany, że nabywa oryginał).

Z brakiem swobody mamy do czynienia wtedy, gdy wobec podmiotu składającego oświadczenie woli zastosowany został przymus fizyczny np. osoba trzecia siłą podniosła rękę podmiotu na znak głosowania.

Oświadczenie woli złożone pod wpływem braku świadomości jest z mocy prawa bezwzględnie nieważne. Nie ma przy tym żadnego znaczenia przyczyna braku świadomości lub swobody. Brak świadomości może wynikać z niedorozwoju umysłowego, choroby psychicznej lub innego, chociażby przejściowego zaburzenia czynności psychicznej np. spowodowanego nadużyciem środków odurzających. Niedorozwój umysłowy albo choroba psychiczna mogą stanowić podstawę do ubezwłasnowolnienia podmiotu składającego oświadczenie woli, a tym samym stałego pozbawienia tej osoby prawa do składania oświadczeń woli. Tymczasem przejściowe zakłócenie czynności psychicznej ma tylko znaczenie przy ocenie konkretnego oświadczenia woli złożonego pod wpływem tego zakłócenia.

Na nieważność czynności prawnej może powołać się każdy podmiot, który ma w tym interes prawny. Jeżeli nieważność stwierdza sąd jego orzeczenie ma charakter deklaratoryjny, a nie konstytutywny. Nieważność następuje bowiem z mocy prawa.

Ad.2. POZORNOŚĆ

Z pozornością mamy do czynienia wtedy, gdy podmiot prawa za zgodą drugiej strony stosunku cywilnoprawnego składa oświadczenie woli z takim zastrzeżeniem, że nie wywoła ono skutku prawnego (np. zastrzega, że wypowiedzenie umowy najmu nie doprowadzi w istocie do jej rozwiązania, stosunek prawny przedłużony zostanie bowiem w sposób milczący). Z wada tą mamy do czynienia tylko wtedy, gdy oświadczenie woli jest kierowane do drugiej strony stosunku cywilnoprawnego albo wymaga zakomunikowania drugiej stronie. Natomiast nie może być mowy o pozorności jeżeli oświadczenie woli składane jest jakiemuś organowi państwa np. przed sądem. Oświadczenie woli złożone dla pozoru jest bezwzględnie nieważne. Może powołać się na nie każdy, kto ma w tym interes prawny. Jeżeli za pozornym oświadczeniem woli kryje się inna czynność prawna np. za pozorną umową sprzedaży kryje się darowizna to pierwsza z tych czynności jest nieważna (umowa sprzedaży), natomiast ważność drugiej ocenia się wg właściwej dla niej przepisów (przepisów o darowiźnie). Jeżeli przepisy te zostały zachowane to druga czynność jest ważna i wywołuje skutek prawny.

Jeżeli na podstawie pozornej czynności prawnej pozorny nabywca prawa dokonana dalszej czynności prawnej (np. na podstawie nieważnej umowy zakupu samochodu) dokonana sprzedaży samochodu nabywca stanie się jego właścicielem, jeżeli nabył samochód w dobrej wierze. Mamy tu do czynienia z odstępstwem od generalnej zasady wg której nikt nie może przenieść na inny podmiot prawa (własności), które jemu samemu nie przysługuje.

Ad. 3. BŁĄD

Z błędem mamy do czynienia wtedy, gdy rzeczywisty stan rzeczy w sposób nieprawidłowy odbija się w świadomości osoby składającej oświadczenie woli. Z błędem mamy do czynienia wówczas, gdy podmiot składający oświadczenie woli ma mylne wyobrażenie o treści złożonego oświadczenia woli. W pierwszym przypadku mamy do czynienia z błędem w ścisłym tego słowa znaczeniu, a w drugim przypadku mamy do czynienia z pomyłką (np. decyzją objęta została kwota 1000zł, a w ofercie zapisano kwotę 100zł). Przepisy kodeksu cywilnego nie przywiązują żadnego znaczenia do podziału na błąd w ścisłym tego słowa znaczeniu i na pomyłkę. W obu przypadkach mamy do czynienia z błędem, który pociąga za sobą określone konsekwencje prawne. Na błąd jako oświadczenie woli można powołać się tylko wtedy, gdy dotyczy on treści czynności prawnej, a zarazem jest istotny. Błąd dotyczy treści czynności prawnej jeżeli obejmuje prawa i obowiązki stron tej czynności. Błąd jest istotny wtedy, gdy istnieje podstawa do przyjęcia, że gdyby składający oświadczenia woli o błędzie wiedział i oceniał rzecz rozsądnie to nie złożyłby oświadczenia woli o takiej treści. Na błąd nie można powołać się wtedy, gdy dotyczy on nie praw i obowiązków stron, lecz pobudek działania, tzn. sfery motywacyjnej podmiotu składającego oświadczenie woli. Na błąd taki można się jednak powołać jeżeli został on wywołany podstępem drugiej strony. W takim przypadku nie musi też być istotny.

Błąd może dotyczyć różnych zagadnień:

1. może dotyczyć cech podmiotu stosunku cywilnoprawnego np. zawarto umowę o wykonanie dokumentacji projektowej z osobą niemającą uprawnień do projektowania mając przeświadczenie, że osoba ta jest uprawniona

2. może dotyczyć przedmiotu stosunku cywilnoprawnego np. nabyto pierścionek z tombaku w przeświadczeniu, że jest on złoty

3. może dotyczyć rodzaju czynności prawnej np. zawarto umowę najmu z przeświadczeniem, że jest to umowa dzierżawy

4. może dotyczyć treści czynności prawnej np. zapłacono określoną cenę z przeświadczeniem, że wynika ona z obowiązującego przepisu prawa, choć w istocie przepis jej nie określa

Jeżeli oświadczenie woli jest skierowane do drugiej osoby na błąd można powołać się tylko wtedy, gdy owa druga osoba błąd wywołała albo o błędzie wiedziała lub z łatwością mogła się o nim dowiedzieć. Ograniczenia te nie dotyczą jednak sytuacji, w której czynność prawna jest nieodpłatna. Oświadczenie woli złożone pod wpływem błędu nie jest bezwzględnie nieważne, jest względnie nieważne, a ściślej biorąc jest wzruszalne. Można mianowicie uchylić się od jego skutków przez złożenie drugiego oświadczenia woli, to drugie oświadczenie woli musi spełniać następujące warunki:

1. musi być skierowane do adresata pierwszego oświadczenia albo jego następcy prawnego

2. musi mieć formę pisemną (ale tylko do celów dowodowych ad probationem)

3. musi być złożone nie później niż w ciągu roku od chwili ujawnienia błędu (data ta jest ruchoma)

4. musi zawierać informację o uchyleniu się od skutków poprzedniego oświadczenia woli, drugie oświadczenie woli jest czynnością kształtującą (uprawnienie podmiotowe), wywołuje ono skutek prawny z chwilą jego złożenia i doręczenia adresatowi pierwszego oświadczenia, do jego skuteczności nie jest wymagane orzeczenie sądowe, druga strona nie może skutecznie sprzeciwić się temu oświadczeniu może natomiast wystąpić do sądu o ustalenie, że nie było podstaw do uchylenia się do skutków pierwszego oświadczenia woli. Orzeczenie sądu miałoby w takim przypadku charakter deklaratoryjny, a nie konstytutywny. Drugie oświadczenie woli wywołuje skutek od chwili złożenia pierwszego oświadczenia (ex nunc), pierwsze oświadczenie staje się nie ważne.

Ad. 4. GROŹBA

Z groźbą mamy do czynienia wtedy, gdy osoba żądająca oświadczenia woli zapowiada spowodowanie pewnej dolegliwości na wypadek niezłożenia tego oświadczenia. Na groźbę można powołać się tylko wtedy, gdy jest ona bezprawna i zarazem poważna.

Bezprawna jest wtedy, gdy jej wykonanie prowadzić by musiało do naruszenia przepisów prawa lub zasad współżycia społecznego (groźba pobicia, uprowadzenia dziecka, zniszczenia samochodu, powiadomienia prokuratora o znanym przestępstwie w celu wymuszenia oświadczenia woli).

Groźba jest poważna jeżeli jej spełnienie jest pewne albo wysoce prawdopodobne.

Groźba może dotyczyć dóbr osobistych lub też dóbr majątkowych. Może ona być skierowana bezpośrednio do osoby mającej złożyć oświadczenie woli i dotyczyć jej dóbr albo może dotyczyć dóbr osoby trzeciej. Groźba może pochodzić od adresata oświadczenia woli albo od osoby trzeciej np. firmy windykacyjnej.

Oświadczenie woli złożone pod wpływem groźby nie jest bezwzględnie nieważne, jest wzruszalne. Można złożyć drugie oświadczenie informujące o uchyleniu się od skutków pierwszego oświadczenia. Drugie oświadczenie powinno odpowiadać takim samym wymogom jak drugie oświadczenie składane przy błędzie. Różnica polega jedynie na tym, że przy groźbie drugie oświadczenie musi być złożone nie później niż w ciągu roku od chwili ustania stanu obawy o to, że groźba zostanie spełniona (np. podmiot grożący zmarł). Jeżeli wierzyciel skieruje do dłużnika wezwanie do zapłaty i poinformuje go o możliwości wytoczenia powództwa w razie nie spłacenia długu to nie będziemy mieć do czynienia z groźbą, informacja o ewentualnym powództwie nie jest bowiem bezprawna. Wierzyciel ma obowiązek wezwać dłużnika do zapłaty, a informacja o pozwie ma znaczenie wtórne. Natomiast będzie groźbą bezprawną zapowiedź użycia środka legalnego, ale w celu niegodziwym tzn. w celu wyjednania oświadczenia woli np. zawiadomienia prokuratora o znanym przestępstwie jest czynnością legalną, każdy obywatel ma obywatelski obowiązek zawiadomienia w takim przypadku prokuratora, jeżeli jednak zawiadomienie o przestępstwie ma na celu uzyskanie np. uznania długu to zapowiedź zawiadomienia prokuratora będzie uznana za groźbę bezprawną, mimo że środek jest legalny.

WYKŁAD CZTERNASTY - 11.01.2011

Dopuszczalna treść czynności prawnych.

Przez treść czynności prawnych rozumie się prawa i obowiązki stron tej czynności. Czynność wywołuje skutki prawne, nie tylko w niej wyrażone, lecz także te, które wynikają z przepisów prawa, zasad współżycia społecznego i ustalonych zwyczajów. Stosunek cywilnoprawny, którego podstawą jest czynność prawna może więc mieć bogatszą treść niż sama czynność prawna (art. 56 k.c.). Zakres dopuszczalnej treści czynności prawnej określają następujące przepisy : art. 56 k.c., art. 58 k.c., art. 353¹ k.c., art. 387 k.c., art. 388 k.c.

Art. 56 k.c. - stanowi normatywną podstawę autonomii woli podmiotów prawa cywilnego. W pierwszej swej części stanowi on wyraźnie, że czynność prawna wywołuje skutki w niej wyrażone. Elementem składowym czynności prawnej jest oświadczenie woli. Oznacza to, że prawa i obowiązki stron kształtowane są ich oświadczeniami woli. Czynność prawna niewadliwa wywołuje skutki prawne wynikające z oświadczeń woli. Czynność prawna wadliwa może być dotknięta określoną sankcją, np. nieważnością.

Art. 56. Czynność prawna wywołuje nie tylko sutki w niej wyrażone, lecz również te, które wynikają z ustawy, z zasad współżycia społecznego i z ustalonych zwyczajów.

art. 353¹ k.c. - przesądza o istnieniu autonomii woli.

Wg tego przepisu strony zawierające umowę mogą swobodnie kształtować treść stosunku cywilnoprawnego byleby tylko treść ta i cel umowy nie naruszały przepisów prawa, zasad współżycia społecznego i właściwości stosunku cywilnoprawnego.

Przepis ten jest normatywną podstawą zasady swobody umów. W pierwszej części dopuszcza on możliwość dowolnego kształtowania treści umowy przez jej strony. W drugiej części wprowadza ograniczenia, które wynikać mogą z przepisów prawa, zasad współżycia i właściwości stosunku cywilnoprawnego. W praktyce wątpliwości budzić może to ostatnie kryterium, a mianowicie właściwość stosunku cywilnoprawnego. W orzecznictwie sądowym są już pewne rozstrzygnięcia w tej sprawie i tak, np. : SN przyjmuje, że umowa nie może zawierać takiego postanowienia, wedle którego jedna ze stron mogłaby dowolnie określać obowiązki drugiej strony, taka umowa byłaby sprzeczna z właściwością stosunku cywilnoprawnego. SN przyjmuje, że niedopuszczalne byłoby także postanowienie umowne, wedle którego umowa dwóch stron nakładałaby jakieś obowiązki na osobę trzecią, osobę nie będącą stroną tej umowy. Niedopuszczalne wedle SN byłoby również takie postanowienia, które by wykluczało możliwość rozwiązania umowy za wypowiedzeniem, zdaniem sądu w praktyce nie jest możliwe zawieranie tzw. umów wieczystych, tzn. umów w ogóle nierozwiązywalnych.

Ogranicza swobodę umów, ale nie wprowadza sankcji na wypadek jej naruszenia przez strony umowy (art. 353¹). Jeżeli więc strony naruszą ograniczenia wynikające z tego przepisu zastosowanie znajdzie art. 58 k.c., który wprowadza sankcję nieważności. Wg tego przepisu czynność prawna jest nieważna, jeżeli narusza bezwzględnie wiążące przepisu prawa albo ma na celu obejście przepisów prawa. Czynność prawna nie jest jednak nieważna, jeżeli właściwy przepis przewiduje inny skutek prawny, mianowicie ten, że w miejsce nieważnych postanowień czynności prawnej wchodzą przepisy prawa, np. : w miejsce ceny umownej, która przekracza cenę maksymalną ustaloną właściwym przepisem wchodzi cena maksymalna ustalona tym przepisem.

Czynność prawna może być nieważna w całości albo w części. Jeżeli nieważne są tylko niektóre postanowienia tej czynności pozostałe zachowują moc wiążącą, chyba że po wyłączeniu nieważnych postanowień czynności nie miałaby ona dla stron istotnego znaczenia.

Wedle art. 58 k.c. nieważna jest także czynność prawna sprzeczna z zasadami współżycia społecznego.

O obejściu prawa w świetle art. 58 k.c. może być mowa wtedy gdy strony czynności wykorzystują legalny środek do osiągnięcia nielegalnego celu, np.: tworzą odpowiednią jednostkę organizacyjną w tym celu by za jej pośrednictwem uniknąć obowiązku stosowania urzędowych cen maksymalnych i stosować ceny umowne.

Wg art. 387 k.c. umowa jest nieważna, jeżeli zobowiązuje stronę do spełnienia świadczenia niemożliwego.

Umowa jest nieważna jeżeli spełnione są dwa warunki :

1. spełnienie świadczenia jest obiektywnie niemożliwe, tzn. nikt nie mógłby tego świadczenia spełnić

2. niemożliwość świadczenia musi istnieć w chwili zawierania umowy, jeżeli w chwili zawierania umowy spełnienie świadczenia było możliwe, a stało się niemożliwe dopiero po zawarciu umowy (np. spalił się samochód, który miał być wydany) to skutki tej niemożliwości ocenia się na podstawie przepisów o odpowiedzialności kontraktowej, tzn. art. 471 k.c. umowa jest bowiem w takim przypadku ważna lecz jest niewykonalna.

Jeżeli któraś ze stron wiedziała o niemożliwości spełnienia świadczenia w chwili zawierania umowy, a nie uprzedziła drugiej strony o tej niemożliwości obowiązana jest wynagrodzić drugiej stronie szkodę w granicach tzw. ujemnego interesu umownego, tzn. pokryć wydatki poniesione przez drugą stronę w związku z zawarciem umowy.
Art. 387 k.c. jest normatywną podstawą zasady, wedle której nikt nie może być zobowiązany do świadczenia niemożliwego.

Wg art. 388 k.c., który dotyczy tzw. wyzysku, umowa jest wadliwa jeżeli zapewnia jednej ze stron przy wykorzystaniu przymusowej sytuacji niedołęstwa lub braku doświadczenia drugiej strony, świadczenia rażąco przewyższającego świadczenie drugiej strony. Strona wyzyskana, której świadczenie jest rażąco niekorzystne może żądać zmiany wysokości świadczeń albo unieważnienia umowy. Zmiana lub unieważnienie umowy może nastąpić tylko w drodze orzeczenia sądowego. Sąd orzeka na wniosek, a nie z urzędu. Orzeczenie sądu ma charakter konstytutywny, stwarza bowiem nowe prawa i obowiązki stron, jest więc zdarzeniem cywilnoprawnym.

Skutki prawne wadliwości czynności prawnych (sankcje wadliwości).

Czynności prawna wadliwa może być dotknięta jedną z czterech sankcji :
1. Może być bezwzględnie nieważna
2. Względnie nieważna
3. Bezskuteczność zawieszona
4. Bezskuteczność względna

Ad.1.

Czynność bezwzględnie nieważna jest nieważna z mocy prawa (ex lege). Sąd bierze nieważność pod uwagę z urzędu, nie jest potrzebny w tej sprawie wniosek stron. Orzeczenie stwierdzające nieważność ma charakter deklaratoryjny.

Na nieważność może powołać się każdy, kto ma w tym interes prawny. Jeżeli na podstawie nieważnej czynność prawnej zostały spełnione jakieś świadczenia podlegają zwrotowi.

Do przyczyn nieważności bezwzględnej zalicza się :
1. niezgodność czynności z prawem,

2. niezgodność czynności z zasadami współżycia społecznego,

3. dokonanie czynności w celu obejścia prawa,

4. dokonanie czynności przez osobę niemającej zdolności do czynności prawnych,

5. dokonanie czynności bez zachowania formy szczególnej kwalifikowanej (ad solemnitatem),

6. dokonanie czynności przy braku świadomości lub swobody,

7. dokonanie czynności pozornej,

8. zawarcie umowy o spełnienie świadczenia niemożliwego,

9. dokonanie czynności bez wymaganej zgody organu administracji,

10. dokonanie czynności wbrew postanowieniom ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów.

Ad. 2.

Czynność prawna względnie nieważna to taka czynność, która wywołuje normalne skutki prawne dopóki nie zostanie wzruszona. Czynność prawna względnie nieważna może być wzruszona w drodze sądowej albo pozasądowej, np.: umowa naruszająca art. 388 k.c. prowadząca do wyzysku jednej ze stron może być unieważniona przez sąd na wniosek tej strony. Jeżeli zostanie unieważniona nie wywoła skutków prawnych od początku. W drodze pozasądowej może być wzruszona czynność prawna dokonana pod wpływem błędu lub groźby bezprawnej. Osoba składająca oświadczenie woli pod wpływem błędu lub groźby może uchylić się od skutków tego oświadczenia przez złożenie drugiego oświadczenia woli. Drugie oświadczenie jest czynnością kształtująca, do swej skuteczności nie wymaga więc orzeczenia sądowego.

Ad. 3.

Niektóre czynności prawne do swej ważności i skuteczności wymagają zgody osoby trzeciej (art. 63 k.c.). Jeżeli przepis wymaga zgody osoby trzeciej to chodzi w nim o osobę fizyczną lub osobę prawną, która może być stroną stosunku cywilnoprawnego.

W świetle art. 63 k.c. zgoda może być udzielona przed dokonaniem czynności albo po jej dokonaniu. Jeżeli zgodna wyrażona jest po dokonaniu czynności prawnej to ma charakter potwierdzenia tej czynności. Jeżeli zostanie potwierdzona wywołuje skutki prawne od początku. Jeżeli nie zostanie potwierdzona staje się nieważna od początku.

Zgoda osoby trzeciej powinna być wyrażona w takiej formie w jakiej dokonywana jest czynność prawna. Osoba trzecia nie jest stroną czynności prawnej, na dokonanie której wyraża zgodę. Zgoda tej osoby jest upoważnieniem do dokonania czynności. Jeżeli do dokonania czynności wymagana jest zgoda organu administracji państwowej to organ nie może być uznany za osobę trzecią w rozumieniu art. 63 k.c., brak zgody takiego organu powoduje nieważność czynności prawnej od początku (bezwzględna nieważność). Osobą trzecią, w rozumieniu art. 63 k.c., nie jest też organ osoby prawnej wyrażający zgodę na czynność prawną innego organu tej samej osoby prawnej, organ nie ma bowiem osobowości prawnej. Czynność dokonana bez zgody drugiego organu osoby prawnej może być skuteczna w stosunku do osób trzecich, jeżeli przepis prawa nie stanowi inaczej.

Ad. 4.

Bezskuteczność względna polega na tym, że umowa ma moc wiążącą i rodzi skutki prawne dla niektórych podmiotów, a nie ma mocy wiążącej i nie rodzi skutków prawnych dla innych podmiotów.

Podstawą rozważań może tu być art. 59 k.c. W świetle tego przepisu wierzyciel może domagać się uznania przez sąd za bezskuteczną w stosunku do niego umowę zawartą przez dłużnika w taki sposób, że spełnienie roszczenia na rzecz tego wierzyciela staje się niemożliwe. Spełnienie świadczenia będzie niemożliwe wtedy, kiedy dany podmiot zawrze dwie umowy o spełnienie tego samego świadczenia, a przedmiot świadczenia jest oznaczony co do tożsamości.

Przykład : osoba A zawiera umowę najmu lokalu z osobą B, po zawarciu tej umowy nie wydaje lokalu osobie B, lecz zawiera drugą umowę o wynajem tego samego lokalu z osobą C. Osoba B będzie mogła domagać się uznania przez sąd, że umowa zawarta przez osobę A z osobą B jest bezskuteczna. Warunkiem wystąpienia z takim żądaniem jest to by strony A i C wiedziały o roszczeniu osoby B albo umowa między A i C była nieodpłatna. W ciągu roku od zawarcia umowy między A i C, osoba B może domagać się uznania, że umowa ta jest w stosunku do niej bezskuteczna. Osoba B będzie więc mogła żądać wydania lokalu od osoby C.

WYKŁAD PIĘTNASTY - 18.01.2011

PRZEDSTAWICIELSTWO, PEŁNOMOCNICTWO

Przedstawicielstwo - polega na składaniu oświadczeń woli, czyli dokonywaniu czynności prawnych w cudzym imieniu i na cudzy rachunek. Przedstawiciel składa własne oświadczenie woli, ale nie we własnym imieniu i nie na własny rachunek. Stroną czynności prawnej dokonywanej przez przedstawiciela jest osoba przez niego reprezentowana. Skutki prawne działania przedstawiciela ponosi osoba reprezentowana. Przedstawiciel może dokonywać nie tylko czynności prawnych, lecz także czynności niebędących czynnościami prawnymi, ale wywołujących skutki prawne np. wezwanie dłużnika do spełnienia świadczenia uznanie długu czy zawiadomienie sprzedawcy o wadach towaru. Za pośrednictwem przedstawiciela można dokonać każdej czynności, która może być dokonana osobiście przez dany podmiot, chyba że z przepisu prawa albo właściwości czynności prawnej wynika co innego. Skutki prawne działania przedstawiciela spadają na osobę reprezentowaną tylko wtedy, gdy przedstawiciel poinformuje kontrahenta, że działa w imieniu danego podmiotu i na jego rachunek. Jeżeli kontrahent nie zostanie poinformowany w czyim imieniu przedstawiciel działa przy dokonywaniu danej czynności prawnej, przedstawiciel będzie potraktowany jako zastępca pośredni, który działa we własnym imieniu ale na rachunek innej osoby.

Rodzaje przedstawicielstwa

Wyróżnia się dwie kategorie przedstawicielstw:

1. ustawowe

2. pełnomocnictwo

Różnica między przedstawicielem ustawowym, a pełnomocnikiem polega na tym, że źródłem umocowania przedstawiciela ustawowego jest ustawa, a źródłem umocowania pełnomocnika jest oświadczenie woli osoby reprezentowanej.

Do przedstawicieli ustawowych zalicza się:

1. rodziców - dla dzieci pozostających pod władzą rodzicielską, tzn. dzieci niepełnoletnich

2. opiekunów ustanawianych przez sądy - dla dzieci niepozostających pod władzą rodzicielską, a także osób ubezwłasnowolnionych całkowicie

3. kuratorów ustanawianych przez sąd - dla osób o ograniczonej zdolności do czynności prawnych nie pozostających pod władzą rodzicielską ani opieką, a także dla osób, które z powodu nieobecności nie mogą prowadzić swoich spraw przez sądem, także dla nasciturusa

4. doradców tymczasowych ustanawianych przez sąd - dla osób w stosunku, do których toczy się postępowanie o ich ubezwłasnowolnienie, funkcja doradcy tymczasowego zbliżona jest do funkcji kuratora

Pełnomocnictwo. Oświadczenie woli mocodawcy jest upoważnieniem dla pełnomocnika do dokonywania czynności prawnych. Pełnomocnictwo określa zakres umocowania pełnomocnika. Pełnomocnikiem może być zarówno osoba fizyczna jak i osoba prawna. Udzielić pełnomocnictwa również może osoba fizyczna i osoba prawna. Jeżeli pełnomocnikiem jest osoba fizyczna musi ona mieć przynajmniej ograniczoną zdolność do czynności prawnych. Osoba fizyczna może udzielić pełnomocnictwa w zasadzie tylko wtedy, gdy ma pełną zdolność do czynności prawnych, od tej zasady jest wyjątek, który dotyczy osoby o ograniczonej zdolności do czynności prawnych. Osoba taka może ustanowić pełnomocnika w takim zakresie w jakim sama może dokonywać czynności prawnych bez zgody przedstawiciela ustawowego. Pełnomocnik może dokonać każdej czynności prawnej za osobę reprezentowaną, chyba że przepis prawa stanowi inaczej. I tak np. za pośrednictwem pełnomocnika można zawrzeć związek małżeński, natomiast pełnomocnik nie może sporządzić testamentu za osobę reprezentowaną, czy odwołać testament, nie może za tę osobę uznać dziecka, nie może przed sądem rejestrowym złożyć oświadczenia, że wspólnicy wnieśli wkłady do spółki. Pełnomocnik obowiązany jest działać w granicach swojego umocowania, czyli w graniach kompetencji. Jeżeli dokonuje czynności prawnych bez pełnomocnictwa albo przekracza granicę umocowania jest uznawany za rzekomego pełnomocnika (falsus procurator). Czynność dokonana przez rzekomego pełnomocnika nie jest bezwzględnie nieważna, wymaga jednak potwierdzenia przez mocodawcę. Jeżeli nie zostanie potwierdzona staje się nieważna od początku (ex tunc). Jeżeli zostanie potwierdzona rodzi skutki prawne od początku. Druga strona czynności prawnej może wyznaczyć mocodawcy termin do potwierdzenia czynności prawnej dokonanej przez pełnomocnika, jeżeli termin upłynie bezskutecznie staje się wolna od zobowiązań.

Pełnomocnik w zasadzie nie może być drugą stroną czynności prawnej, której dokonuje w imieniu mocodawcy, od tej zasady są dwa wyjątki:

1. może być drugą strona tej czynności (tzn. dokonać czynności „z samym sobą”) jeżeli upoważnia go do tego treść pełnomocnictwa

2. może dokonać czynności z samym sobą, jeżeli wyłączona jest możliwość działania na szkodę mocodawcy. Na tych zasadach pełnomocnik może reprezentować dwóch mocodawców, których dotyczy czynność prawna przez niego dokonywana.

Źródłem umocowania pełnomocnika może być nie tylko oświadczenie woli mocodawcy (osoby reprezentowanej), lecz także oświadczenie woli pełnomocnika. Mamy w takim przypadku do czynienia z tzw. dalszym pełnomocnictwem, zwanym substytucją. Pełnomocnik może ustanawiać dalszych pełnomocników (substytutów) tylko w trzech przypadkach:

1. gdy upoważnia go do tego treść pełnomocnictwa

2. gdy upoważnia go do tego umowa zawarta z mocodawcą np. umowa zlecenia

3. gdy upoważnia go do tego przepis prawa (np. ustawa o adwokaturze)

Pełnomocnictwo substytucyjne nie może mieć szerszego zakresu, niż pełnomocnictwo podstawowe, może mieć węższy zakres. Substytut jest pełnomocnikiem mocodawcy, a nie pełnomocnikiem pełnomocnika, który ustanowił substytucję. Skutki działania substytuta spadają na mocodawcę, a nie pełnomocnika.

Rodzaje pełnomocnictw

Kodeks cywilny wyróżnia trzy rodzaje pełnomocnictw:

1. pełnomocnictwo ogólne

2. pełnomocnictwo rodzajowe

3. pełnomocnictwo do dokonania danej czynności prawnej, zwane pełnomocnictwem szczególnym

Ad. 1.

Pełnomocnictwo ogólne upoważnia do dokonywania czynności prawnych w granicach zwykłego zarządu tzn. czynności niezbędnych do prowadzenia bieżących spraw mocodawcy. Pełnomocnictwo to nie upoważnia do dokonywania czynności, które przekraczają zakres zwykłego zarząd np. do dokonywania darowizn, do wytaczania powództw, do zbywania nieruchomości, przeprowadzania kapitalnych remontów itp.

Pełnomocnictwo ogólne wymaga formy pisemnej pod rygorem nieważności.

Ad.2.

Pełnomocnictwo rodzajowe upoważnia do dokonywania czynności prawnych danej kategorii np. zawierania umów sprzedaży, umów zlecenia, umów ubezpieczenia itp. Pełnomocnictwo to może być udzielone w dowolnej formie, chyba że przepis szczególny wymaga formy pisemnej albo do ważności czynności dokonywanej przez pełnomocnika wymagana jest forma szczególna. W takim przypadku pełnomocnictwo powinno być udzielone w formie szczególnej.

Ad. 3.

Pełnomocnictwo szczególne upoważnia do jednej konkretnej czynności prawnej np. do zbycia nieruchomości należącej do mocodawcy. Pełnomocnictwo to powinno być udzielone w takiej formie, jakiej wymaga przepis prawa, bądź tez jaka jest wymagana do dokonania ważnej czynności prawnej.

W kodeksie cywilnym zawarty jest przepis prawa, wprowadza tzw. domniemania pełnomocnictwa chodzi o art. 97 k.c., wg tego przepisu osobę czynną w lokalu przedsiębiorstwa obsługującego klientów uznaje się w razie wątpliwości za upoważnioną do dokonywania czynności prawnych dokonywanych zwykle w takim przedsiębiorstwie. Przykładem osoby czynnej w lokalu będzie kasjer banku, sprzedawca biletów PKP, sprzedawca biletów w Orbisie, sprzedawca sklepowy. Przedsiębiorca nie może uwolnić się od odpowiedzialności za działania osoby czynnej w lokalu przez wykazanie ex post, że osoba ta nie była upoważniona do dokonywania czynności prawnych. Zwolnienie od odpowiedzialności byłoby możliwe tylko wtedy, gdyby przedsiębiorca z góry uprzedziłby klientów, że osoba czynna w lokalu nie jest uprawniona do dokonywania w jego imieniu czynności prawnych. W razie wątpliwości, uważa się że osoba ta jest uprawniona, działanie na korzyść klienta [gdy rabuś obsługuje w lokalu to i tak jest ważna ta czynność prawna].

Wygaśniecie pełnomocnictwa

Pełnomocnictwo do dokonania danej czynności prawnej wygasa z chwilą dokonania tej czynności. Pełnomocnictwo okresowe wygasa po upływie okresu, na który zostało ustanowione. Mocodawca może odwołać pełnomocnictwo w każdym czasie. Jeżeli jednak pełnomocnik związany jest z mocodawcą umową do wykonania, której potrzebne jest pełnomocnictwo, odwołanie pełnomocnictwa staje się skuteczne po wygaśnięciu umowy. Pełnomocnik może w każdej chwili zrzec się pełnomocnictwa, nie zobowiązuje go ono bowiem do działania, lecz jedynie upoważnia. Jeżeli jednak podstawą pełnomocnictwa jest umowa zawarta między pełnomocnikiem, a mocodawcą, która zobowiązuje pełnomocnika do dokonywania czynności prawnych, zrzeczenie się pełnomocnictwa będzie skuteczne po wygaśnięciu umowy. Pełnomocnictwo wygasa z chwilą śmierci pełnomocnika lub mocodawcy. Mocodawca może jednak postanowić w treści pełnomocnictwa, że nie wygaśnie ono w razie śmierci którejś ze stron, ze względu na treść istniejącej między stronami umowy. Jeżeli pełnomocnikiem jest osoba prawna lub udziela pełnomocnictwa osoba prawna, pełnomocnictwo wygasa z chwilą rozwiązania tej osoby. Pełnomocnictwo wygasa jeżeli pełnomocnik utraci zdolność do czynności prawnych.

Działanie pełnomocnika po wygaśnięciu pełnomocnictwa

Jeżeli były pełnomocnik dokona na rzecz swojego mocodawcy czynności prawnej w granicach dotychczasowego upoważnienia czynność prawna rodzi skutki dla mocodawcy chyba, że druga strona widziała o wygaśnięciu pełnomocnictwa albo z łatwością mogła się dowiedzieć. Działaniu pełnomocnika po wygaśnięciu pełnomocnictwa można zapobiec przez odebranie mu tekstu pełnomocnictwa. Były pełnomocnik może w takim przypadku zażądać od mocodawcy wydania uwierzytelnionego mu odpisu pełnomocnictwa, jednakże tylko z zastrzeżeniem, że pełnomocnictwo to wygasło.

Instytucje podobne (pokrewne) do przedstawicielstwa

1. Organ osoby prawnej - jest częścią składową osoby prawnej, nie jest więc jej przedstawicielem, jeżeli czynności dokonuje organ to oznacza to, że dokonuje jej sama osoba prawna, ale skutki działania organu są identyczne do skutków działania przedstawiciela tzn. ponosi je osoba prawna.

2. Zastępca pośredni - dokonuje czynności prawnych we własnym imieniu, ale na cudzy rachunek np. komisant po dokonaniu czynności prawnej, zastępca pośredni przenosi na osobę reprezentowaną to co uzyskał w wyniku dokonanej czynności prawnej.

3. Pomocnik - nie dokonuje czynności prawnych, lecz jedynie ułatwia innej osobie dokonanie takiej czynności. Pomocnikiem będzie np. notariusz, tłumacz, radca prawny przygotowujący projekt umowy, ale nie uprawniony do jej zawarcia. Czynności pomocnika mają charakter faktyczny.

4. Osoba upoważniona do odbioru oświadczeń woli np. sekretarka przedsiębiorstwa - nie składa oświadczenia woli, lecz jedynie dokonuje czynności faktycznej. Oświadczenie woli złożone na jej ręce rodzi skutek prawny związany ze złożeniem oświadczenia woli (adresat mógł się bowiem z nim zapoznać).

5. Osoba upoważniona do uzupełnienia blankietu podpisanego przez dany podmiot - nie składa oświadczenia woli, lecz jedynie dokonuje czynności faktycznej na życzenie osoby podpisującej blankiet. Dane o które uzupełniony został blankiet objęte są oświadczeniem woli osoby, która blankiet podpisała.

6. Dzierżyciel nie składa oświadczenia woli, lecz jedynie włada faktycznie rzeczą za inną osobę. Dzierżycielem będzie np. przewoźnik rzeczy, przedsiębiorstwo składowe, przechowawca, pełnomocnik władający rzeczami mocodawcy.

11

---