Prawo cywilne - wykład 1, Elementy Prawa


ZOBOWIĄZANIA

WYKŁAD PIERWSZY - 22.02.2011

Literatura:

POJĘCIE ZOBOWIĄZANIA

Zobowiązanie - ustawową definicję zobowiązania zawiera art. 353 KC. Wg tego przepisu zobowiązanie polega na tym, że wierzyciel może domagać się spełnienia świadczenia, a dłużnik powinien świadczenie spełnić. Świadczenie może polegać na działaniu lub zaniechaniu podmiotu prawa. Elementami zobowiązania są:

  1. Podmioty

  2. Prawa i obowiązki stron

  3. Przedmiot

Podmiot zobowiązania określany jest mianem wierzyciela. Drugim podmiotem zobowiązania jest dłużnik. Osobą uprawnioną do żądania świadczenia jest wierzyciel, a osobą zobowiązaną jest dłużnik. Uprawnienia wierzyciela nazywa się wierzytelnością, a obowiązki dłużnika nazywa się długiem.

Przedmiotem zobowiązania jest świadczenie.

Wierzytelność jest prawem podmiotowym względnym. Może być dochodzone tylko od dłużnika. Wierzytelność indywidualnie określona przysługująca wobec określonego dłużnika jest roszczeniem. Jeżeli roszczenie jest wymagalne, wierzyciel w każdej chwili może zażądać spełnienia świadczenia.

Korelatem wierzytelności jest dług. Dług wyraża się w powinności spełnienia świadczenia, tzn. zachowania się dłużnika zgodnie z treścią zobowiązania. Przepisy prawa przewidują rozszerzoną odpowiedzialność dłużnika. Znajduje to wyraz m.in. w art. 527 KC, który dotyczy tzw. skargi pauliańskiej. Na mocy tego przepisu wierzyciel może dochodzić świadczeń także od innych osób, które zawarły z dłużnikiem umowy z pokrzywdzeniem tego wierzyciela. Podstawą rozszerzonej odpowiedzialności może być także art. 59 KC. Wg tego przepisu wierzyciel może domagać się uznania umowy za bezskuteczną jeżeli wykonanie tej umowy uniemożliwia zaspokojenie jego roszczenia.

Z długiem związana jest odpowiedzialność dłużnika. Przez odpowiedzialność rozumie się ujemne następstwa zdarzenia, z którym związane jest roszczenie. Odpowiedzialność stwarza też możliwość zastosowania wobec dłużnika przymusu, odpowiedzialność ciąży jednak nie na osobie dłużnika, lecz na jego majątku.

Wyróżnia się dwa rodzaje odpowiedzialności:

W praktyce może wystąpić sytuacja, w której dłużnik nie będzie ponosił odpowiedzialności za swój dług. Taka sytuacja występuje w przypadku zobowiązań niezupełnych.

Z zobowiązaniem niezupełnym mamy do czynienia w przypadku przedawnienia roszczenia. Po upływie okresu przedawnienia roszczenie nie wygasa, lecz staje się zobowiązaniem naturalnym, tzn. zobowiązaniem, którego nie można przymusowo dochodzić, ponieważ zobowiązanie to nie wygasa, może być zaspokojone dobrowolnie, ale jeśli nie zostanie w tym trybie zaspokojone, nie może być dochodzone przed sądem.

Zobowiązania niezupełne wynikają także z gier i zakładów. Jeżeli przegrywający odmawia spełnienia świadczenia wygrywający nie może dochodzić roszczenia przed sądem, chyba że gra jest usankcjonowana odpowiednimi przepisami prawa np. „lotek”.

ŹRÓDŁA ZOBOWIĄZAŃ

Źródłami zobowiązań są:

  1. Czynności prawne - wśród tych czynności podstawowe znaczenie mają umowy, tzn. czynności, których elementami składowymi muszą być w każdym przypadku dwa zgodne oświadczenia woli. Źródłem zobowiązania może być także jednostronna czynność prawna, np. przyrzeczenie publiczne. Może ono polegać na tym, że dany podmiot prawa ogłosi w określony sposób najczęściej w środkach przekazu, że wypłaci określona nagrodę za takie lub inne osiągnięcie podmiotu, który zareagował na ogłoszenie publiczne.

  2. Czyn niedozwolony (delikt cywilny) - występuje wtedy, gdy naruszone zostanie prawo lub zasady współżycia społecznego, a w następstwie takiego działania powstanie szkoda. Strony czynu niedozwolonego mogły nie być wcześniej związane żadnym węzłem obligacyjnym (np. wypadek komunikacyjny). W praktyce może jednak dojść do zbiegu odpowiedzialności, z taką sytuacja mamy do czynienia wówczas, gdy sprawca czynu niedozwolonego był wcześniej związany z poszkodowanym odpowiednią umową (np. był magazynierem obowiązanym wyliczyć się z towaru, a on przywłaszczył sobie towar zleceniodawcy). Poszkodowany może w takim wypadku dochodzić odszkodowania albo w reżimie odpowiedzialności kontraktowej albo w reżimie odpowiedzialności deliktowej.

  3. Bezpodstawne wzbogacenie - mamy z nim do czynienia wtedy, gdy ktoś uzyskał korzyść majątkową kosztem innej osoby bez podstawy prawnej, która uzasadniałyby taką korzyść. Bezpodstawne wzbogacenie zaistnieć może np. wtedy, gdy w wyniku siły wyższej przeniesione zostaną składniki majątkowe z jednego gospodarstwa do drugiego. Z bezpodstawnym wzbogaceniem mamy do czynienia także wtedy, gdy dany podmiot spełnił świadczenie nienależne, np. zapłacił za towar, a umowa sprzedaży okazała się nieważna.

  4. Konstytutywne orzeczenie sądowe - orzeczenie ma charakter konstytutywny, jeżeli prowadzi do powstania stosunku cywilnoprawnego lub też jego zmiany albo ustania. Przykładem takiego orzeczenia jest stwierdzenie przez sąd obowiązku zawarcia umowy przyrzeczonej w umowie przedwstępnej. Orzeczenie stwierdzające zawarcie umowy przyrzeczonej zastępuje w takim przypadku oświadczenie woli osoby, która odmawia zawarcia umowy. Z orzeczeniem konstytutywnym będziemy mieli do czynienia także wtedy, gdy sąd na wniosek strony umowy o dzieło określi wysokość wynagrodzenia, a także wtedy gdy sąd rozwiąże umowę zawartą w następstwie wyzysku jednej strony umowy przez druga stronę.

Źródłem zobowiązania nie będzie natomiast orzeczenie deklaratoryjne, tzn. takie, które stwierdza zaistnienie zdarzenia rodzącego stosunek cywilnoprawny, np. zaistnienia szkody w wyniku czynu niedozwolonego, źródłem jest tutaj czyn niedozwolony, a nie orzeczenie sądowe.

  1. Decyzja administracyjna organu władzy publicznej. Niektóre decyzje administracyjne rodzą skutki zobowiązaniowe bezpośrednio. Taką decyzją będzie np. decyzja o wywłaszczeniu nieruchomości, pozbawia ona właściciela jego dotychczasowego prawa, ale po stronie nabywcy rzeczy wywłaszczonej rodzi obowiązek wypłacenia odszkodowania. Decyzja będzie źródłem zobowiązania także wtedy, gdy prowadzi do tego zobowiązania pośrednio, przykładem będzie tu decyzja zobowiązująca podległy podmiot do zawarcia umowy. Decyzja taka jest konieczną przesłanką powstania zobowiązania. Jeżeli podmiot zobowiązany do zawarcia umowy odmówi jej zawarcia, druga strona będzie mogła dochodzić przed sądem obowiązku jej zawarcia, orzeczenie sądowe będzie miało w tym przypadku charakter konstytutywny.

  2. Prowadzenie cudzych spraw bez zlecenia - osoba, na rzecz której sprawa była prowadzona obowiązana jest zwrócić nakłady osobie prowadzącej sprawę, a także zwolnić ją od zaciągniętych w tym celu zobowiązań. Obowiązek ten powstaje wtedy, gdy prowadzący sprawę spełnić ustawowe wymagania. Do wymagań tych zalicza się:

[właściciel lokalu na wczasy awaria w lokalu zagrożenie i dla sąsiadów i dla niego wejść i usunąć czy czekać? najpierw próba kontaktu jak nawet się nie zgodzi to dokonanie z należytą starannością potem wystawić rachunek ]

ŚWIADCZENIE

Przez świadczenie rozumie się zachowanie dłużnika zgodne z treścią zobowiązania.

Wśród świadczeń wymienia się: świadczenie jednorazowe, świadczenia okresowe, świadczenia ciągłe.

Świadczenia jednorazowe polegają na tym, że prowadzą do realizacji świadczenia w jednym akcie, a czas nie ma wpływu na wysokość świadczenia. Przykładem świadczenia jednorazowego jest zapłata wynikająca z umowy sprzedaży.

Świadczenie okresowe ma tę właściwość, że na jego wysokość globalną ma wpływ czas, ale całość świadczenia dzieli się na mniejsze części, części te są zaś samoistnymi świadczeniami okresowymi. Do świadczeń okresowych zalicza się: czynsz najmu, rentę dożywotnią, odsetki. ma znaczenie przy przedawnieniu

Świadczenia ciągłe wynikają z tzw. trwałych zobowiązań. Do takich zobowiązań zalicza się np. umowę dzierżawy, wydzierżawiający zobowiązany jest oddać obiekt na czas oznaczony lub nieoznaczony, zaś dzierżawca obowiązany jest w sposób ciągły wnosić opłaty. W postaci czynszu dzierżawnego.

Świadczenia podzielne i nie podzielne

Przykładem świadczenia podzielnego są pieniądze lub rzeczy oznaczone co do gatunku. Natomiast przykładem świadczenia niepodzielnego może być zwierzę, które jest przedmiotem świadczenia. Świadczenia podzielne mogą być wykonywane częściowo, natomiast świadczenia niepodzielne tylko w całości.

Świadczenia oznaczone co do tożsamości i co do gatunku

Pierwsze z tych świadczeń oznaczone są wg cech indywidualnych, a drugie wg cech rodzajowych. Podział ten ma istotne znaczenie z punktu widzenia chwili przejścia własności na nabywcę. Rzeczy oznaczone co do tożsamości przechodzą na nabywcę w chwili zawarcia umowy, a oznaczone co do gatunku przechodzą w chwili ich wydania.

Zobowiązania ze świadczeniem przemiennym albo upoważnieniem przemiennym

Z pierwszym rodzajem zobowiązania mamy do czynienia wtedy, gdy dłużnik może spełniać alternatywnie różne świadczenia, a prawo to wynika z treści zobowiązania, np. może świadczyć konia, krowę albo samochód.

Natomiast świadczenie z upoważnieniem przemiennym przyznaje dłużnikowi prawo wyboru świadczenia, które spełni, jeżeli nie jest możliwe spełnienie świadczenia przewidzianego w umowie. I ta np. osoba obdarowana powinna w pewnych sytuacjach wesprzeć finansowo darczyńcę, który popadł w niedostatek. Przepis prawa dopuszcza jednak możliwość zwolnienia się przez dłużnika od obowiązku wspierania darczyńcy, ale musi on wtedy zwrócić darczyńcy przedmiot darowizny.

Zobowiązania rezultatu i zobowiązania starannego działania

W pierwszym przypadku świadczenie wyraża się określonym efektem np. określonym dziełem, natomiast w drugim przypadku świadczenie dłużnika polega na przejawianiu określonej staranności przy wykonywaniu zadania. Starania mogą doprowadzić do uzyskania mierzalnego efektu.

Świadczenia pieniężne

Wyróżnia się pieniądz gotówkowy, bankowy i elektroniczny. Przy realizacji świadczeń pieniężnych obowiązuje zasada nominalizmu, dłużnik obowiązany jest świadczyć tyle jednostek pieniężnych, ile przewidziano w umowie. Jeżeli siła pieniężna ulegnie znaczącej zmianie, strony mogą domagać się sądowego zwaloryzowania świadczenia pieniężnego.

Ze świadczeniami pieniężnymi związane są odsetki. Mogą być one pobierane wtedy, gdy przewidziane zostały w umowie albo wynikają z przepisów prawa, bądź też z orzeczenia sądowego. Odsetki wynikające z przepisów prawa płacone są w przypadku opóźnienia spełniania świadczenia pieniężnego. Natomiast orzeczeniem sądowym odsetki mogą być przyznane wtedy, gdy przy podziale własności sąd zasądzi obowiązek dopłat i zasądzi odsetki od ratalnych wpłat należności albo odroczonych płat należności.

WYKŁAD DRUGI - 01.03.2011

WYKONANIE ZOBOWIĄZANIA

Zobowiązanie można uznać za wykonane, jeżeli dłużnik zaspokoi interes wierzyciela zgodnie z treścią zobowiązania. Podstawowe kryteria oceny wykonania zobowiązania określa art. 354 KC. Do kryteriów tych zalicza się:

1) treść zobowiązania, a ściślej mówiąc treść czynności prawnej, która jest źródłem tego zobowiązania (np. umowa sprzedaży)

2) społeczno - gospodarcze przeznaczenie zobowiązania, czyli cel zobowiązania

3) zasady współżycia społecznego (są to normy poza prawne, mają moc wtedy, gdy klauzule generalne odwołują się do tej zasady)

4) jeżeli istnieją ustalone zwyczaje - to także te zwyczaje

Przy wykonywaniu zobowiązania obowiązki ciążą nie tylko na dłużniku, lecz także na wierzycielu, jeżeli konieczne jest jego współdziałanie z dłużnikiem np. zlecający uszycie ubrania na miarę obowiązany będzie stanąć do przymiarki, albo kto zleci wykonanie portretu będzie obowiązany pozować.

Dłużnik obowiązany jest wykonywać zobowiązanie z należytą starannością tzn. ze starannością wymaganą w stosunkach danego rodzaju (każdemu stawia się inne wymagania, np. inne chirurgowi, a inne ślusarzowi, trzeba uwzględniać pozycję zawodową wykonawcy, czyli dłużnika i rodzaj czynności jaką miał wykonać).

Jeżeli świadczenie dłużnika związane jest z prowadzoną przez niego działalnością gospodarczą, należy tą staranność oceniać przy uwzględnieniu zawodowego charakteru tej działalności, jest to tzw. podwyższona staranność.

Dłużnik nie ma w zasadzie obowiązku wykonywania zobowiązania osobiście, może wyręczać się innymi osobami, nie jest to jednak możliwe wtedy, gdy co innego wynika z czynności prawnej (umowy), bądź też z przepisu prawa albo właściwości zobowiązania. Jeśli chodzi o właściwość zobowiązania to dłużnik jako wybitny malarz nie mógłby bez zgody wierzyciela powierzyć wykonania tej czynności osobie trzeciej. Jeżeli dłużnik posługuje się przy wykonywaniu zobowiązania osobą trzecią, ponosi odpowiedzialność za jej działania i zaniechania, tak jak za własne działania i zaniechania.

Jeżeli zobowiązanie ma charakter pieniężny wierzyciel nie może odmówić przyjęcia świadczenia od osoby trzeciej, choćby działała ona bez porozumienia z dłużnikiem pod warunkiem jednak, że roszczenie jest wymagalne. Jeżeli świadczenie jest podzielne (pieniądze, rzeczy oznaczone co do gatunku) wierzyciel nie może odmówić przyjęcia świadczenia częściowego, chyba że częściowe wykonanie zobowiązania naruszałoby uzasadniony interes wierzyciela.

Zobowiązanie umowne powinno być wykonane zgodnie z treścią umowy zwartej przez stronę. Obowiązuje tu zasada „pacta sunt servanda”, od tej zasady możliwe są pewne wyjątki. Dotyczy to zarówno świadczeń niepieniężnych jak i świadczeń pieniężnych. Jeżeli świadczenie ma charakter pieniężny sąd może zastosować przy ocenie wykonania zobowiązania klauzulę „rebus sic stantibus” tzn. może zmienić sposób wykonania zobowiązania albo wysokość świadczeń, bądź też umowę rozwiązać. Zastosowanie tej klauzuli możliwe jest tylko wtedy, gdy:

  1. Po zawarciu umowy, a przed wykonaniem zobowiązania nastąpiła istotna zmiana stosunków społeczno - gospodarczych

  2. Wykonanie umowy w dotychczasowym brzmieniu pociągałoby dla dłużnika nadzwyczajne trudności albo by zagrażałoby dla którejś dla stron rażącą stratą

  3. Warunkiem zastosowania klauzuli jest także to, by strony umowy w chwili jej zawarcia nie były w stanie przewidzieć istotnej zmiany warunków po zawarciu umowy

Jeżeli umowa została wykonana wg zasad w niej przyjętych zastosowanie klauzuli rebus sic stantibus nie jest już możliwe, jest możliwe tylko przed spełnieniem świadczenia.

Jeżeli zobowiązanie ma charakter pieniężny obowiązuje zasada nominalizmu zgodnie, z którą dłużnik powinien zapłacić taką kwotę jaka przyjęta została w umowie. Od tej zasady możliwy jest wyjątek. Sąd może mianowicie zwaloryzować wysokość świadczenia pieniężnego, jeżeli po zawarciu umowy, a przed jej wykonaniem nastąpiła istotna zmiana siły nabywczej pieniądza, sąd może w takim przypadku zmienić sposób wykonania umowy, a zwłaszcza wysokość świadczenia pieniężnego. Z wnioskiem o zwaloryzowanie świadczenia pieniężne nie może wystąpić przedsiębiorca, przyjęto bowiem założenie, że przedsiębiorca powinien przewidywać możliwość zmiany siły nabywczej pieniądza. Zapobiec zaś skutkom takiej zmiany może przez przyjęcie w umowie innego miernika wartości pieniądza np. złota, zboża, rudy metali itd.

Wykonanie zobowiązań ocenia się z trzech punktów widzenia:

  1. Z punktu widzenia jakości przedmiotu świadczenia

  2. Z punktu widzenia miejsca wykonania zobowiązania

  3. Z punktu widzenia terminu wykonania zobowiązania

Ad. 1.

Jakość przedmiotu świadczenia może być określona w umowie stron albo może wynikać z przepisów prawa tzn. norm jakościowych. Normy jakościowe stosuje się wtedy, gdy wykonawca dzieła (usługi) odwołuje się do określonej normy jakościowej, a wcześniej wykupił certyfikat jakościowy od polskiego komitetu ……. Stosowanie normy jest swego rodzaju poręczeniem wysokiej jakości, producenci nie mają jednak ustawowego obowiązku stanowienia norm, wcześniej obowiązek taki istniał. Jeżeli strony nie uwzględniły jakości w umowie, ani nie określa ich norma jakościowa znajduje zastosowanie przepis prawa o tzw. średniej jakości. Przepis ten znajduje zastosowanie wtedy, gdy przedmiotem świadczenia jest rzecz oznaczona co do gatunku (czyli rzecz wymienna), dłużnik obowiązany jest wtedy świadczyć rzeczy średniej jakości.

Ad. 2.

Miejsce wykonania zobowiązania może być określone w umowie albo może wynikać z właściwości świadczenia (np. zobowiązanie dotyczące zaorania gruntu może być wykonane tylko w miejscu położenia tego gruntu). Jeżeli miejsce wykonania zobowiązania nie jest określone w umowie, ani nie wynika z właściwości zobowiązania ustala je się na podstawie przepisów zawartych w kodeksie cywilnym (przepisów względnie wiążących). Wg tych przepisów miejsce wykonania zobowiązania uzależnione jest od dwóch czynników:

  1. Od tego czy zobowiązanie ma charakter niepieniężny czy pieniężny

  2. Od tego czy zobowiązanie związane jest z działalnością gospodarczą przedsiębiorstwa

Jeżeli zobowiązanie związane jest z działalnością przedsiębiorstwa dłużnika lub wierzyciela świadczenie powinno być spełnione w siedzibie przedsiębiorstwa (a ściślej biorąc w miejscu prowadzenia działalności, z którą związane jest świadczenie).

Jeżeli zobowiązanie ma charakter niepieniężny i nie wiąże się z działalnością przedsiębiorstwa powinno być wykonane w siedzibie lub miejscu zamieszkania dłużnika (w chwili zawarcia umowy).

Jeżeli świadczenie ma charakter pieniężny i nie jest związane z działalnością przedsiębiorstwa powinno być spełnione w siedzibie miejsca zamieszkania wierzyciela w chwili spełniania świadczenia. Jeśli po zawarciu umowy, a przed spełnieniem świadczenia wierzyciel zmienił adres, obciąża go stąd podwyższona opłata za przesyłkę.

Ad. 3.

Termin wykonania zobowiązania może być określony w umowie albo wynikać z właściwości świadczenia. Jeżeli nie został zatwierdzony w umowie, ani nie wynika z właściwości świadczenia, dłużnik powinien spełnić świadczenie niezwłocznie po wezwaniu go przez wierzyciela. Termin niezwłocznie nie jest równoznaczny z terminem natychmiast oznacza on tylko tyle, że świadczenie powinno być spełnione bez nieuzasadnionej zwłoki. Jeżeli na przygotowanie świadczenia i jego spełnienia potrzebny jest określony czas to uznaje się, że świadczenie spełnione zostało niezwłocznie, jeżeli zostało spełnione przed upływem czasu niezbędnego na jego przygotowanie i spełnienie.

Przepisy prawa przewidują niekiedy obowiązek równoczesnego spełnienia świadczenia przez dłużnika i przez wierzyciela (np. sprzedawcę i kupującego). Są to tzw. świadczenia odręczne. Obowiązuje zasada, w myśl której kupujący i sprzedawca powinni jednocześnie spełniać swoje świadczenia. Zasada ta występuje przy zobowiązaniach wzajemnych. Od tej zasady możliwe jest odstępstwo, mamy z nim do czynienia wtedy, gdy dłużnik jest niewypłacalny, a wierzyciel miałby spełnić na jego rzecz swoje świadczenie, wierzyciel może w takim przypadku powstrzymać się od spełnienia świadczenia do czasu spełnienia świadczenia przez dłużnika.

Przepisy prawa mogą zastrzegać termin na korzyść dłużnika albo na korzyść wierzyciela, jeżeli termin zastrzeżony jest na korzyść dłużnika może on spełnić świadczenie w wyznaczonym terminie albo wcześniej. Jeżeli termin zastrzeżony jest na korzyść wierzyciela może on zażądać spełnienia świadczenia wymagalnego przed upływem terminu. Jeżeli przepis prawa nie rozstrzyga na korzyść, której strony zastrzeżony został termin przyjmuje się, że został on zastrzeżony na korzyść dłużnika.

WYKŁAD TRZECI - 08.03.2011

ODPOWIEDZIALNOŚĆ KONTRAKTOWA

Skutki niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania (odpowiedzialność kontraktowa - umowna):

1) prawne podstawy odpowiedzialności kontraktowej

2) przesłanki odpowiedzialności kontraktowej

3) zasady odpowiedzialność kontraktowej

4) rozkład ciężaru dowodu

Ad. 1. PRAWNE PODSTAWY ODPOWIEDZIALNOŚCI KONTRAKTOWEJ

Prawną podstawą odpowiedzialności kontraktowej jest art. 471 KC, wg tego przepisu dłużnik odpowiada za szkodę, która jest następstwem niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania, chyba że wykaże, iż szkoda powstała w następstwie takiej okoliczności, za którą nie odpowiada.

W przepisie tym zawarte jest prawne domniemanie odpowiedzialności dłużnika. Jest to domniemanie wzruszalne, może być przez dłużnika obalone przeciwdowodem. Uwolni się on od odpowiedzialności, jeżeli wskaże przyczynę szkody, za którą nie ponosi odpowiedzialności (np. magazynier odpowiedzialny za towary mógłby się uwolnić od odpowiedzialności wykazując, że szkoda została spowodowana przez włamywacza; prima facie na pierwszy rzut oka, uprawdopodobnienie).

Ad. 2. PRZESŁANKI ODPOWIEDZIALNOŚCI KONTRAKTOWEJ

Przesłankami odpowiedzialności kontraktowej są:

  1. Szkoda

  2. Niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania (zdarzenie, z którym ustawa wiąże odpowiedzialność)

  3. Związek przyczynowy między szkodą, a niewykonaniem lub nienależytym wykonaniem zobowiązania

Przez szkodę rozumie się uszczerbek majątkowy powstały wbrew woli poszkodowanego. W skład szkody wchodzi faktyczna strata (damnum emergens) i utracona korzyść (lucrum cessans), np. taksówkarz, któremu zniszczono samochód, dwa człony szkody: utracony zarobek i zniszczony samochód.

Szkodę wylicza się wg cen rynkowych na dzień orzekania o przyznaniu odszkodowania, z ważnych powodów sąd może przyjąć inną datę, np. od razu remontowano samochód, gdzie ceny były inne, niż w dniu orzekania.

Jeżeli poszkodowany przyczynił się do spowodowania szkody swoim zachowaniem wysokość odszkodowania ulega obniżeniu. Odszkodowanie obniża się także wtedy, gdy ze zdarzenia, które wywołało szkodę poszkodowany odniósł jakąś korzyść majątkową np. sprzedał wrak zniszczonego samochodu na złom (compensatio lucri cum damno).

Odszkodowanie nie może być wyższe od szkody, ale może być niższe. Musi być ustalona szkoda by mówić o odszkodowaniu.

Z niewykonaniem zobowiązania mamy do czynienia wtedy, gdy dłużnik nie spełnił świadczenia w ogóle np. nie wydał towaru, nie zapłacił ceny, nie wykonał usługi. Natomiast z nienależytym wykonaniem zobowiązania mamy do czynienia wtedy, gdy dłużnik wykonał wprawdzie zobowiązanie, ale wadliwie z punktu widzenia jakości przedmiotu świadczenia, miejsca wykonania zobowiązania lub terminu spełnienia świadczenia.

Kodeks cywilny przyjmuje założenie wedle którego dłużnik odpowiada tylko za normalne następstwa swojego działania. Związek przyczynowy między szkodą, a niewykonaniem lub nienależytym wykonaniem zobowiązania musi mieć charakter adekwatny. Dłużnik odpowiada tylko wtedy, gdy można przyjąć, że normalnym następstwem jego zachowania jest szkoda, że szkoda z reguły powstaje jeżeli dłużnik zachowa się w określony sposób. Dłużnik nie odpowiada za szkody przypadkowe, chyba że odpowiedzialność taka przewidziana jest w konkretnym przepisie prawa.

[przykład, który rodzi problemy: Klemens pobił Ignaca Ignac w szpitalu szpital spłonął Ignac spłonął. Pytanie: czy między zachowaniem Klemensa i śmiercią jest związek przyczynowy?: odpowiedź tak, ale jest to związek przypadkowy, a nie adekwatny; czy Klemens odpowiada za śmierć Ignaca?: odpowiedź nie]

Warunkiem odpowiedzialności dłużnika za szkodę jest równoczesne spełnienia się wszystkich trzech przesłanek jego odpowiedzialności.

Ad.3. ZASADY ODPOWIEDZIALNOŚCI KONTRAKTOWEJ

Przez zasadę odpowiedzialności uznaje się taką regułę, która pozwala ustalić, który podmiot odpowiada za daną szkodę. W nauce prawa cywilnego wyróżnia się następujące zasady odpowiedzialności:

  1. Zasada winy

  2. Zasada ryzyka

  3. Zasada słuszności

  4. Zasada gwarancyjno - repartycyjna

Zasada winy

Przepisy kodeksu cywilnego nie definiują winy. W nauce prawa przyjmuje się, że wina wystąpić może w dwóch postaciach:

  1. Jako wina umyślna

  2. Jako wina nieumyślna równoznaczna z niedbalstwem

Z winą umyślną mamy do czynienia wtedy, gdy sprawca szkody przejawia wolę jej wyrządzenia (chce wyrządzić) i wyrządza szkodę (dolus directus). Z wina umyślną mamy do czynienia także wtedy, gdy sprawca nie dąży bezpośrednio do wyrządzenia szkody, ale liczy się z możliwością jej powstania i na to się godzi (dolus eventualis).

Z winą nieumyślną do czynienia mamy wtedy, gdy dłużnik przy wykonywaniu zobowiązania nie przejawia należytej staranności.

Zasada ryzyka

Odpowiedzialność na zasadzie ryzyka istnieje wtedy, gdy warunkiem tej odpowiedzialności nie jest wina sprawcy szkody np. przepis prawa nakłada na dłużnika odpowiedzialność za inną osobę albo odpowiedzialność za szkody wyrządzone przez siłę wyższą tzn. siłę działającą z zewnątrz, której nie można się przeciwstawić i której nie da się z góry przewidzieć.

Zasada słuszności

Odpowiedzialność na zasadzie słuszności możliwa jest tylko wtedy, gdy przepis prawa wyraźnie taką odpowiedzialność przewiduje.

I tak np. Skarb Państwa odpowiada za szkody wyrządzone przy wykonywaniu władzy publicznej. Odpowiedzialność ta określona jest wyraźnie przepisami prawa. Przepisy te dopuszczają jednak zasądzenie od Skarbu Państwa odszkodowania także wtedy, kiedy nie są wskazane przesłanki ustawowe, w takim przypadku podstawą odpowiedzialności jest zasada słuszności, u podstaw której leżą zasady współżycia społecznego.

Na tej zasadzie oparta może być także odpowiedzialność małoletniego, który z mocy prawa nie jest odpowiedzialny za szkodę, bo nie można mu przypisać winy.

Na tej zasadzie pociągnięty do odpowiedzialności może być również ten, kto hoduje zwierzę lub się nim posługuje jeżeli wyrządziło one określone szkody.

Zasada gwarancyjno-repartycyjna

Jest to zasada, wedle której odpowiedzialność za szkody ponoszą zakłady ubezpieczeń. Zakładom tym nie można przypisać winy, ponieważ odpowiadają one za szkody wyrządzone przez inne podmioty. Nie ponoszą one też odpowiedzialności na zasadzie ryzyka, a jedynie na zasadzie gwarancyjno-repartycyjnej.

Odpowiedzialność kontraktowa oparta może być na dwóch pierwszych zasadach (wina i ryzyko), z mocy ustawy dłużnik odpowiada tylko za szkody przez siebie zawinione, w umowie którą dłużnik zawarł z kontrahentem strony mogą postanowić, że dłużnik nie będzie odpowiadał za szkody wyrządzone z winy nieumyślnej, czyli można odpowiedzialność dłużnika ograniczyć. W umowie nie można natomiast zawrzeć postanowienia wedle którego dłużnik nie byłby odpowiedzialny za szkody umyślne, takie postanowienie umowy byłoby z mocy prawa nieważne. Strony umowy mogą także rozszerzyć odpowiedzialność dłużnika, mogą mianowicie postanowić, że dłużnik będzie odpowiadał także za szkody niezawinione, jego odpowiedzialność oparta będzie wtedy na zasadzie ryzyka (art. 473 KC).

Ad. 4. ROZKŁAD CIĘŻARU DOWODU

Podstawowa zasada rozkładu ciężaru dowodu określona jest w art. 6 KC, wg tego przepisu fakt obowiązana jest udowodnić osoba, która z faktu tego wywodzi skutki prawne. W przypadku odpowiedzialności kontraktowej z faktu zaistnienia szkody skutki prawne wywodzi poszkodowany. Na nim więc ciąży obowiązek wykazania, że zaistniały wszystkie trzy przesłanki odpowiedzialności dłużnika (szkoda, niewykonanie zobowiązania, związek przyczynowy).

W art. 471 przewidziano możliwość uwolnienia się przez dłużnika od odpowiedzialności. Jeżeli podejmuje on próbę uwolnienia się od odpowiedzialności to oznacza to, że zaistniał jakiś fakt, którego następstwem jest szkoda. Dłużnik musi wykazać, że fakt taki zaistniał, na niego przechodzi więc ciężar dowodu. W świetle art. 6 KC należy przyjąć, że udowodnieniu podlegają tylko pozytywne twierdzenia o zaistnieniu danego faktu, natomiast nie podlegają udowodnieniu zaprzeczenia faktowi, czyli twierdzenia negatywne.

WYKŁAD CZWARTY - 15.03.2011

CZYNY NIEDOZWOLONE

ODPOWIEDZIALNOŚĆ ZA CZYNY WŁASNE

Zagadnienia przedmiotu rozważań:

1. Podstawy prawne odpowiedzialności

2. Przesłanki odpowiedzialności

3. Zasady odpowiedzialności

4. Rozkład ciężaru dowodu

Ad. 1. PODSTAWY PRAWNE ODPOWIEDZIALNOŚCI

Prawną podstawą odpowiedzialności deliktowej za czyn własny jest art. 415 KC. Przepis ten stanowi, że podmiot który wyrządzi drugiemu szkodę z winy własnej obowiązany jest do jej naprawienia.

Za szkodę wyrządzoną czynem niedozwolonym może być odpowiedzialna jedna osoba albo większa liczba osób. Jeżeli szkodę wyrządzi większa liczba osób mamy do czynienia ze współsprawstwem. Współsprawcy mogą działać w porozumieniu (np. grupa przestępcza) albo bez porozumienia (np. udział w bójce). Współsprawcy odpowiadają do poszkodowanego solidarnie. Poszkodowany może więc żądać naprawienia szkody przez dowolnie wybranego sprawcę, przez niektórych sprawców albo przez wszystkich sprawców.

Obok sprawców bezpośrednich odpowiedzialność za wyrządzoną szkodę ponoszą także:

Podżegaczem jest osoba która namawia sprawcę do popełnienia czynu niedozwolonego, która oddziałuje na psychikę sprawcy.

Pomocnikiem jest osoba, która ułatwia popełnienie czynu niedozwolonego przez pomoc intelektualną albo fizyczną (np. udziela instrukcji albo stoi na czatach).

Osoba korzystająca z wyrządzonej szkody musi mieć świadomość tego, że korzyść majątkowa, którą uzyskuje jest częścią tej szkody. Osoba ta nie uczestniczy w popełnieniu czynu niedozwolonego albowiem czyn ten popełniany jest wcześniej, jej wina polega jedynie na tym, że korzysta z owocu czynu niedozwolonego popełnionego przez inną osobę.

Podżegacz, pomocnik oraz osoba korzystająca z popełnionego czynu niedozwolonego odpowiadają solidarnie ze sprawcą tego czynu. Odpowiadają jednak tylko w takich granicach w jakich przyczynili się do powstania szkody albo w takich granicach w jakich odnieśli korzyść majątkową z tej szkody. Jeżeli więc szkoda wynosi np. 1000zł, a podżegacz lub pomocnik nakłaniali lub pomagali do wyrządzenia szkody wysokości 100zł, to solidarnością objęta jest tylko kwota 100zł przy czym solidarność występuje między pełnomocnikiem i sprawcą, a nie między podżegaczem i pomocnikiem. Na podobnych zasadach oparta jest odpowiedzialność osoby, która korzysta majątkowo z czynu niedozwolonego odpowiada ona nie za całą szkodę wyrządzona przez sprawcę, lecz w takiej części, w jakiej odniosła korzyść z tej szkody.

Ad. 2. PRZESZŁANKI ODPOWIEDZIALNOŚCI ZA CZYNY WŁASNE

1. Szkoda

2. Czyn niedozwolony (delikt cywilny)

3. Związek przyczynowy między szkoda, a czynem niedozwolonym

Szkoda

Szkodę wyrządzoną czynem niedozwolonym ustala się na takich samych zasadach jakie obowiązują przy ustalaniu szkody wyrządzonej przez niewykonanie lub nienależyte wykonanie umowy. Sprawca odpowiedzialny jest zarówno za faktyczną stratę jaki i za utracone przez poszkodowanego korzyści. Szkodę ustala się wg cen rynkowych, a jeśli poszkodowany przyczynił się do powstania szkody odszkodowanie ulega stosownemu zmniejszeniu. Szkodę ustala się na dzień jej wyrządzenia.

Czyn niedozwolony

Przez czyn niedozwolony rozumie się takie zachowanie podmiotu prawa, które narusza przepisy ustawy i prowadzi do powstania szkody.

Czyn sprawcy musi być bezprawny. Za bezprawny uznaje się nie tylko taki czyn, który narusza obowiązującą ustawę, lecz także taki, który narusza zasady współżycia społecznego. Nie zawsze bowiem można sprawcy szkody zarzucić bezprawność działania, tzn. naruszenie konkretnego przepisu. Jeżeli szkoda powstaje w wyniku nieroztropnego czy niestarannego działania jej sprawcy przyjmuje się, że wyrządzona została czynem niedozwolonym.

Bezprawność sprawcy szkody może ulec wyłączeniu, postawą wyłączenia może być:

  1. Obrona konieczna

  2. Stan wyższej konieczności

  3. Zgoda pokrzywdzonego

  4. Samopomoc

  5. Wykonywanie własnego prawa podmiotowego

Z obroną konieczna mamy do czynienia wtedy, gdy osoba poszkodowana odpiera bezpośredni i bezprawny zamach na jakiekolwiek dobro własne, tzn. dobro majątkowe lub dobro osobiste. Za szkodę wyrządzoną przy odpieraniu takiego zamachu osoba zaatakowana przez sprawcę nie odpowiada. Chyba, że przekroczy granice obrony koniecznej. Przekroczenie granic obrony koniecznej nastąpi wtedy, gdy obrona podjęta zostanie przed zamachem albo gdy w celu odparcia zamachu użyto środka nieproporcjonalnego do siły zamachu. W takim przypadku mówi się o ekscesie ekstensywnym (za wcześnie podjęta obrona) albo ekscesie intensywnym (zbyt mocny przedmiot mający ułatwić obronę).

Ze stanem wyższej konieczności mamy do czynienia wtedy, gdy zachodzi potrzeba ratowania życia lub zdrowia człowieka albo ratowania mienia. Jeżeli zachodzi potrzeba ratowania człowieka, osoba ratująca może poświęcić każdy przedmiot o charakterze materialnym, każdą rzecz, bez względu na jej wartość albowiem przy ratowaniu życia i zdrowia nie dokonuje się porównania wartości dóbr osobistych z dobrami majątkowymi. Jeżeli zaś ratowaniu podlega mienie należy mieć na uwadze to, że mienie ratowane musi mieć oczywiście większą wartość od mienia poświęconego.

Jeżeli sprawca szkody działa za zgodą poszkodowanego nie ponosi odpowiedzialności za tą szkodę, jednakże pod warunkiem, że poszkodowany może zgodnie z prawem dysponować określonym dobrem i tak np. chirurg przeprowadzający operację za zgodą pacjenta nie odpowiada za szkodę, jeżeli nie popełni błędu w sztuce lekarskiej. Umowa o leczenie nie gwarantuje bowiem korzystnego efektu, jest to tylko umowa starannego działania. Podobnie rzecz się ma ze sportowcem, który godzi się na uprawianie danej dyscypliny sportowej mogącej prowadzić do określonych szkód np. bokser, który doznał określonej szkody nie może żądać odszkodowania od przeciwnika jeżeli godził się na uprawianie tego sportu, a walka przebiegała zgodnie z regulaminem bokserskim.

Pomoc własna może polegać na tym, że właściciel gruntu zajmie cudze zwierzę, które na tym gruncie wyrządza szkodę. Działanie właściciela gruntu nie jest bezprawne, a więc nie jest czynem niedozwolonym. Przepis kodeksu cywilnego dopuszcza bowiem możliwość zajęcia takiego zwierzęcia na zabezpieczenie roszczeń odszkodowawczych. Właścicielowi gruntu przysługuje na takim zwierzęciu ustawowe prawo zastawu do czasu naprawienia szkody.

Właściciel nieruchomości, który oddał tę nieruchomość w użytkowanie lub dzierżawę nie może uznać użytkownika lub dzierżawcy za sprawcę czynu niedozwolonego, ponieważ użytkownik ów bądź dzierżawca realizuje przysługujące mu prawo podmiotowe, korzystając z gruntu z pewną dozą dolegliwości po stronie właściciela gruntu.

Związek przyczynowy

Odpowiedzialność deliktowa tak samo jak odpowiedzialność kontraktowa uzasadniona jest tylko wtedy, gdy między szkodą, a czynem niedozwolonym istnieje adekwatny związek przyczynowy, tzn. taka sytuacja, w której można przyjąć, że szkoda jest normalnym następstwem określonego zachowania się sprawcy. [szerzej przy odpowiedzialności kontraktowej, odnośnie związku]

Ad. 3. ZASADY ODPOWIEDZIALNOŚCI DELIKTOWEJ

  1. Wina

  2. Słuszność

  3. Wina anonimowa

Wina sprawcy czynu niedozwolonego odpowiadającego za czyn własny jest warunkiem koniecznym tej odpowiedzialności. Z art. 415 wynika bowiem wyraźnie, że za szkodę deliktową odpowiada ten tylko, kto wyrządził tę szkodę z winy własnej. W tej sytuacji wina może być zaliczona do przesłanek odpowiedzialności za czyn własny.

RYZYKO PRZY CZYNIE WŁASNYM NIE WYSTĘPUJE, TYLKO WINA!

Sprawca szkody odpowiada za każdą postać winy tzn. winę umyślną (dolus directus i dolus eventualis), a także za winę nieumyślną, która najczęściej przybiera postać niedbalstwa. Przepisy prawa ograniczają niekiedy odpowiedzialność wyłącznie do winy umyślnej i tak np. podżegacz, pomocnik, czy osoba korzystająca z czynu niedozwolonego odpowiadają za swoje działania tylko z winy umyślnej. [więcej o winie przy odpowiedzialności kontraktowej]

Przepisy kodeksu cywilnego dopuszczają możliwość naprawienia szkody na zasadzie słuszności. Jeżeli np. czyn bezprawny popełni osoba, która nie ukończyła 13lat i której nie można przypisać winy odpowiedzialność ponosi osoba, która sprawuje nadzór nad osobą poniżej 13roku życia (rodzic, opiekun), jeżeli natomiast nie ma osoby sprawującej nadzór albo osoba ta jest niewypłacalna, a osobę małoletnią stać na pokrycie szkody, sąd może zasądzić odszkodowanie na zasadzie słuszności jeśli przemawiają za tym zasady współżycia społecznego.

Jeżeli za szkodę odpowiada osoba prawna, ponieważ szkoda powstała w wyniku działania tej osoby, a wskazanie konkretnej osoby, która popełniła czyn niedozwolony nie jest możliwe. Osoba prawna ponosi odpowiedzialność na zasadzie tzw. winy anonimowej. Jeżeli np. w szpitalu pacjent doznał określonej szkody, a ustalenie który z pracowników szpitala szkodę wyrządził nie jest możliwe, to nie zwalnia to szpitala z odpowiedzialności za wyrządzoną pacjentowi szkodę, w chodzi tu w grę tzw. wina anonimowa.

WYŁĄCZENIE WINY

Za taką osobę odpowiedzialność ponosi ten, kto ma obowiązek sprawować nad nią nadzór (rodzić, opiekun, szkoła). Osoba, która ukończyła 13lat, ale nie ukończyła 18lat odpowiada na ogólnych zasadach. Może uwolnić się jednak od odpowiedzialności, jeżeli wykaże, że w chwili popełnienia czynu znajdowała się w stanie wyłączającym możliwość świadomego podjęcia decyzji czy wyrażenia woli ze względu na niedorozwój umysłowy, chorobę psychiczna lub inne zakłócenia czynności psychicznych. Jeżeli popełniła czyn w wyniku nadużycia środków odurzających nie może uwolnić się od odpowiedzialności, chyba że wykaże, iż zakłócenie czynności psychicznej nastąpiło nie z jej winy.

Osoba niepoczytalna podlega z reguły ubezwłasnowolnieniu. Ubezwłasnowolnienie całkowite zaś, zwalnia ją od odpowiedzialności za szkody.

Ad. 4. ROZKŁAD CIĘZARU DOWODU

Rozkład ciężaru dowodu określa art. 6 KC, zgodnie z którym fakt obowiązany udowodnić jest ten, kto z faktu wywodzi skutki prawne. Przy odpowiedzialności za czyny niedozwolone poszkodowany obowiązany jest udowodnić:

  1. Istnienie szkody

  2. Popełnienie przez sprawcę czynu niedozwolonego

  3. Istnienie adekwatnego związku przyczynowego między szkodą, a czynem niedozwolonym

  4. Winę sprawcy

[szerzej przy odpowiedzialności kontraktowej]

ZBIEG PODSTAW ODPOWIEDZIALNOŚCI

Przepisy o odpowiedzialności deliktowej pozostają niekiedy w zbiegu z przepisami o odpowiedzialności kontraktowej. Sytuacja taka powstaje wówczas, gdy sprawcą czynu niedozwolonego jest osoba, która była wcześniej związana z poszkodowanym węzłem obligacyjnym, np. poszkodowanym było przedsiębiorstwo handlowe, a sprawcą czynu niedozwolonego był magazynier tego przedsiębiorstwa. Jeżeli magazynier przywłaszczył sobie towary przedsiębiorstwa znajdujące się w prowadzonym prze niego magazynie to z jednej strony naruszył art. 471 KC dotyczący odpowiedzialności kontraktowej, a z drugiej strony naruszył art. 415 KC, dotyczący odpowiedzialności deliktowej. Poszkodowane przedsiębiorstwo może w takim przypadku dochodzić odszkodowania od magazyniera albo na podstawie przepisów dotyczących odpowiedzialności kontraktowej albo na podstawie przepisów dotyczących odpowiedzialności deliktowej.

Z pewnego punktu widzenia korzystniejsze są przepisy o odpowiedzialności kontraktowej (domniemanie odpowiedzialności dłużnika), a z innego punktu widzenia korzystniejsze są przepisy o odpowiedzialności deliktowej (np. korzystniej kształtują się zasady przedawnienia roszczenia). Poszkodowany nie może jednak selektywnie stosować zarówno przepisów o odpowiedzialności kontraktowej i odpowiedzialności deliktowej, tzn. trzeba się zdecydować na rodzaj reżimu odpowiedzialności.

WYKŁAD PIĄTY - 22.03.2011

ODPOWIEDZIALNOŚĆ DELIKTOWA ZA CZYNY CUDZE

ODPOWIEDZIALNOŚĆ ZA OSOBY, KTÓRE NIE UKOŃCZYŁY 13LAT, A TAKŻE ZA OSOBY STARSZE NIEPOCZYTALNE

Za szkody wyrządzone przez taką osobę ponosi ten, kto sprawuje nadzór nad osobą nieodpowiedzialną, a podstawą nadzoru może być ustawa, umowa albo faktyczne sprawowanie nadzoru przez daną osobę.

Do osób odpowiedzialnych zalicza się przede wszystkim rodziców, opiekunów zakładów opieki społecznej, zakładów służby zdrowia, szkół. Osoby sprawujące nadzór odpowiadają za szkody wyrządzone przez podopiecznych wtedy, gdy szkody te zostały wyrządzone czynami bezprawnymi tzn. z naruszeniem prawa albo zasad współżycia społecznego.

Nie wchodzi tu w rachubę wina osoby wyrządzającej szkodę, osobom takim ze względu na młody wiek albo stan zdrowia psychicznego winy przypisać nie można. Osoby sprawujące nadzór ponoszą odpowiedzialność za swoją winę w nadzorze. Jeżeli nadzór ten sprawowany jest nienależycie bez należytej staranności to odpowiedzialność ponosi podmiot sprawujący nadzór.

Jeżeli osoba sprawująca nadzór nie jest w stanie wynagrodzić szkody, odpowiedzialność za tą szkodę ponieść może sam podopieczny. Jego odpowiedzialność oparta jest wtedy na zasadach słuszności. Sąd może zasądzić odszkodowanie jeżeli przemawiają za tym okoliczności sprawy, a także porównanie stanu majątkowego osoby poszkodowanej i sprawcy szkody.

ODPOWIEDZIALNOŚĆ ZA SZKODY WYRZĄDZONE PRZEZ OSOBY, KTÓRYM POWIERZONO CZYNNOŚĆ DO WYKONANIA

Jeżeli osoba, której powierzono czynność do wykonania wyrządzi czynem niedozwolonym i ze swej winy szkodę osobie, na rzecz której wykonuje czynność, to za szkodę tę odpowiada osoba, która powierzyła drugiemu czynność do wykonania.

Podmiot ten może uwolnić się do odpowiedzialności jeżeli wykaże, że nie ponosi winy w wyborze wykonawcy, a zwłaszcza jeśli wykaże, że powierzył wykonanie czynności osobie mającej do tego odpowiednie kwalifikacje i zajmującej się wykonywaniem takich czynności. Nie ponosi winy w wyborze także wtedy, gdy powierzy wykonanie czynności profesjonalnemu przedsiębiorcy zajmującemu się wykonywaniem takich czynności.

Jeżeli osoba powierzająca czynności do wykonania naprawi szkodę to może dochodzić zwrotnego roszczenia od sprawcy bezpośredniego tej szkody, tzn. od wykonawcy czynności. Sam poszkodowany również może dochodzić odpowiedzialności od bezpośredniego sprawcy, w takim przypadku odpowiedzialność osoby powierzającej czynność do wykonania i sprawcy jest solidarna.

ODPOWIEDZIALNOŚĆ ZA PODWŁADNEGO

Mamy z nią do czynienia wtedy, gdy szkoda wyrządzona została przez osobę, która podlega kierownictwu i poleceniom innego podmiotu, najczęściej jest to zakład pracy, który zatrudnia pracowników.

Przez zwierzchnika rozumie się jednostkę organizacyjną, która zatrudnia pracownika, a nie jego zwierzchnika bezpośredniego np. majstra, czy kierownika robót. Za te osoby odpowiedzialność ponosi osoba prowadząca na swój rachunek swoją działalność.

Od ogólnych zasad odpowiedzialności za podwładnego określonych w kodeksie cywilnym pewne odstępstwa wprowadzają przepisy kodeksu pracy. W świetle tych przepisów za szkody wyrządzone przez pracownika odpowiedzialność wobec osoby trzeciej ponosi wyłącznie pracodawca, natomiast pracownik odpowiedzialny jest wobec pracodawcy. Jeżeli wyrządził szkodę z winy nieumyślnej odpowiedzialność ograniczona jest do kwoty 3miesięcznego wynagrodzenia, jeżeli szkoda wyrządzona została umyślnie pracownik ponosi pełną odpowiedzialność wobec pracodawcy.

ODPOWIEDZIALNOŚĆ ZA SZKODY WYRZĄDZONE PRZY WYKONYWANIU WŁADZY PUBLICZNEJ

Wg art. 77 Konstytucji każdy kto poniósł szkodę w wyniku działania organów przy wykonywaniu władzy publicznej niezgodnie z prawem może żądać odszkodowania, ten przepis Konstytucji znalazł następnie odbicie w art. 417 KC.

Wg postanowień kodeksu cywilnego za szkody wyrządzone przy wykonywaniu władzy publicznej odpowiedzialność ponoszą: Skarb Państwa, jednostki samorządu terytorialnego, a także inne osoby prawne, które z mocy ustawy wykonują czynność związane z władzą publiczną np. NBP.

Za szkody ponoszą odpowiedzialność także podmioty, którym na zasadzie porozumienia zlecono wykonywanie władzy publicznej. Za szkody wyrządzone przez takie organy odpowiadają solidarnie, zarówno ten podmiot, który zleca wykonywanie władzy publicznej jak i ten który władzę tę wykonuje.

Przepis prawa nie wymaga tego, by poszkodowany musiał wykazać, która osoba działająca z ramienia władzy publicznej wyrządziła szkodę i czy ponosi za tę szkodę winę. Wystarczy wykazać, że działanie władzy publicznej było niezgodne z prawem, w nauce prawa przyjmuje się, że chodzi tu tylko o niezgodność z przepisami prawa powszechnie obowiązującego, a nie o niezgodność z innymi przepisami lub zasadami współżycia społecznego.

Przesłankami odpowiedzialności organu władzy publicznej są:

  1. Szkoda

  2. Działanie władzy publicznej niezgodne z prawem

  3. Związek przyczynowy między szkodą, a działaniem wyrządzającym tę szkodę

Poszkodowany może żądać odszkodowania także wtedy, gdy działanie organu publicznego był zgodne z prawem ale okoliczności i stan majątkowy poszkodowanego za tym przemawiają. Odpowiedzialność oparta jest w takim przypadku na zasadzie słuszności. Obejmuje ona jednak tylko te czyny (czyny niedozwolone), w wyniku których powstała szkoda na osobie tzn. uszkodzenie zdrowia, rozstrój zdrowia. W takim przypadku poszkodowany może żądać zarówno odszkodowania jak i zadośćuczynienia pieniężnego za krzywdę.

Odpowiedzialność za szkody wyrządzone przy wykonywaniu władzy publicznej obejmuje tylko te przypadki, kiedy szkoda powstała w wyniku czynności niezgodnych z prawem, ale przy wykonywaniu władzy publicznej, a nie przy okazji wykonywania władzy publicznej. Jeżeli więc funkcjonariusz państwowy (np. policjant) wyrządzi szkodę przez nadużycie uprawnień np. pobije poszkodowanego to odpowiedzialność ponosi organ władzy publicznej. Jeżeli natomiast szkoda zostanie wyrządzona przy okazji np. podczas przeszukania lokalu przedstawiciel władzy publicznej ukradł określony przedmiot w takim przypadku szkoda nie ma bezpośredniego związku z wykonywaniem władzy publicznej.

Więc dzisiaj odpowiedzialność Skarbu Państwa i jednostek samorządu terytorialnego jest odpowiedzialnością za własne czyny tych podmiotów, a nie za czyny cudze. Jeśli chodzi o podmioty sprawujące władze publiczną są to ministrowie, wojewodowie, prokuratorzy, sędziowie, itd. Za tych funkcjonariuszy odpowiedzialność ponosi Skarb Państwa.

Odpowiedzialność za szkody wyrządzone przez wydanie aktu normatywnego

Skarb Państwa oraz jednostki samorządu terytorialnego ponoszą odpowiedzialność za szkody powstałe w wyniku wydania aktu normatywnego. Odpowiedzialność ta uzasadniona jest tylko wtedy, gdy wydany akt normatywny jest niezgodny z aktem normatywnym wyższego rzędu; konstytucją, ustawą, umową międzynarodową.

Warunkiem odpowiedzialności za szkody wyrządzone wydaniem aktu normatywnego jest ustalenie we właściwym trybie, że akt ten jest niezgodny z prawem. Jeśli chodzi o akty normatywne wydawane przez centralne organy państwa to badaniem ich legalności zajmuje się Trybunał Konstytucyjny. Jeżeli stwierdzi on, że dany akt jest niezgodny z konstytucją czy ustawą to uchyla ten akt, a po jego uchyleniu ten kto poniósł szkodę w wyniku jego wydania może wystąpić do sądu z roszczeniami odszkodowawczymi. Niezgodność z prawem aktów prawa miejscowego, aktów jednostek samorządu terytorialnego badana jest przez Wojewódzki Sąd Administracyjny.

Odpowiedzialność za szkody poniesione w związku z niewydaniem aktu normatywnego

Odpowiedzialność ta uzasadniona jest tylko wtedy, gdy istnieje podstawa do przyjęcia, że akt prawny powinien być wydany, a wydany nie został. Obowiązek wydania katu normatywnego może wynikać z treść konstytucji co do obowiązku wydania ustawy zwykłej albo z treści ustawy zwykłej co do obowiązku wydania rozporządzenia. Jeżeli akt normatywny nie został wydany, mimo obowiązku jego wydania, o odpowiedzialności orzeka sąd. Sąd stwierdza też obowiązek wydania aktu normatywnego oraz fakt jego niewydania przez właściwy organ.

Odpowiedzialność za szkody wyrządzone orzeczeniem sądowym lub decyzją administracyjną

Odpowiedzialność dotyczy prawomocnych orzeczeń sądowych i w ostatecznych decyzji administracyjnych, które doprowadziły do wyrządzenia szkody.

Warunkiem tej odpowiedzialności jest stwierdzenie we właściwym trybie, że orzeczenie sądowe lub decyzja administracyjna są niezgodne z prawem.

Badaniem prawomocnych orzeczeń sądowych z punktu widzenia ich zgodności z prawem zajmuje się Sąd Najwyższy. Strona zainteresowana może wnieść do tego sądu skargę o stwierdzenie niezgodności orzeczenia z prawem. Sąd Najwyższy nie orzeka o odszkodowaniu, lecz jedynie stwierdza niezgodność orzeczenia z prawem. Poszkodowany może wnieść w takim przypadku powództwo do sądu powszechnego o zasądzenie odszkodowania.

Niezgodność decyzji administracyjnej z prawem stwierdza się w trybie KPA, w drodze postępowania administracyjnego i sądowo-administracyjnego.

Odpowiedzialność za szkody powstałe w wyniku niewydania orzeczenia sądowego lub decyzji administracyjnej

Na mocy specjalnej ustawy z 2004r., strona której sprawa toczy się w sądzie, a postępowanie jest przewlekłe może żądać zasądzenia odpowiedniej kwoty w granicach do 10 000 złotych. Ma to na celu przymuszenie sądu do szybszego rozstrzygnięcia sprawy. Niezależnie od tego strona może dochodzić od Skarbu Państwa odszkodowania, jeżeli wyrok nie został wydany, a szkoda powstała w następstwie jego niewydania. Odszkodowanie nie jest ograniczone kwotowo.

Podobne zasady obowiązują w postępowaniu administracyjnym

Inne podstawy odpowiedzialności organów władzy publicznej

Niektóre przepisy znajdujące się w innych aktach prawnych, niż kodeks cywilny dają podstawę do zgłaszania roszczeń odszkodowawczych pod adresem Skarbu Państwa. I tak np. przepisy kodeksu postępowania karnego mogą być podstawą roszczeń odszkodowawczych za niesłuszne skazanie lub bezpodstawne zastosowanie aresztu tymczasowego. Dochodzenie roszczeń z tego tytułu odbywa się w trybie postępowania karnego określonego przepisami KPK.

WYKŁAD SZÓSTY - 29.03.2011

ODPOWIEDZIALNOŚĆ ZA ZWIERZĘTA

Odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną przez zwierzę ponosi ten, kto zwierzę chowa lub się nim posługuje. Odpowiedzialność oparta jest na zasadzie winy, winy w nadzorze nad zwierzęciem. Osoba hodująca zwierzę lub posługująca się nim odpowiada także wtedy, gdy szkodę wyrządziło zwierzę, które się zabłąkało i wymknęło spod kontroli osoby sprawującej nadzór.

Osoba ta może uwolnić się od odpowiedzialności jeżeli wykaże, że nie ponosi winy w nadzorze zwierzęcia albo, że szkoda powstałaby także wtedy, gdyby nadzór był sprawowany należycie. Poszkodowany nie mógłby żądać naprawienia szkody, gdyby powstała ona w wyniku rozdrażnienia zwierzęcia, oznaczałoby to, że poszkodowany ponosi wyłączną winę za szkodę albo do tej szkody się wydatnie przyczynił.

ODPOWIEDZIALNOŚĆ ZA WYRZUCENIE, WYLANIE LUB SPADNIĘCIE PRZEDMIOTU Z POMIESZCZENIA

Za szkodę wyrządzoną wylaniem, wyrzuceniem, spadnięciem przedmiotu odpowiedzialność ponosi osoba zajmująca pomieszczenie.

Odpowiedzialność oparta jest na zasadzie ryzyka, można od niej uwolnić się przez wykazanie, że szkoda jest następstwem działania siły wyższej albo wyłącznej winy poszkodowanego, bądź też wyłącznej winy osoby trzeciej, za którą zajmujący pomieszczenie nie odpowiada i nie mógł szkodzie zapobiec.

Jeśli chodzi o siłę wyższą to w piśmiennictwie prawniczym i orzecznictwie sądowym przyjmuje się, że chodzi tu o zjawisko zewnętrzne, którego nie można przewidzieć i któremu nie da się zapobiec, np. klęska żywiołowa, stan wojny, akty władzy publicznej, zamieszki społeczne. Wina traktowana jest na takiej zasadzie jak przy czynach niedozwolonych popełnianych przez sprawców bezpośrednich, polega ona najczęściej na braku należytej staranności.

ODPOWIEDZIALNOŚĆ ZA ZAWALENIE SIĘ BUDOWLI LUB ODERWANIE JEJ CZĘŚCI

Za szkodę wyrządzoną oderwaniem się części budowli albo jej zawaleniem odpowiada samoistny posiadacz budowli.

Przez budowlę rozumie się budynek, most, czy inne urządzenie budowlane. Samoistnym posiadaczem jest ten, kto włada budowlą jak właściciel, tzn. sam właściciel budowli, a także taki podmiot, który włada cudzą rzeczą we własnym interesie z przekonaniem, że przysługują mu uprawnienia właścicielskie. Samoistnym posiadaczem nie jest ten podmiot, który włada rzeczą na podstawie określonego tytułu prawnego np. umowy najmu, umowy dzierżawy, umowy użyczenia, taki podmiot jest posiadaczem zależnym.

Odpowiedzialność za szkody wyrządzone zawaleniem się budowli albo oderwaniem jej części jest oparta na zasadzie ryzyka. Samoistny posiadacz może uwolnić się od tej odpowiedzialności, jeżeli wykaże że szkoda powstała mimo należytego utrzymania budowli i mimo wadliwości w budowie.

Poza tym posiadacz uwolni się od odpowiedzialności, jeżeli wykaże, że przyczyną szkody jest siła wyższa albo wyłączna wina poszkodowanego lub wyłączna wina osoby trzeciej, za która posiadacz nie ponosi odpowiedzialności.

ODPOWIEDZIALNOŚĆ ZA SZKODY WYRZĄDZONE RUCHEM PRZEDSIĘBIORSTWA LUB ZAKŁADU

Za szkody wyrządzone ruchem przedsiębiorstwa lub zakładu napędzanego siłami przyrody (gaz, elektryczność, energia jądrowa, paliwo płynne) odpowiedzialność ponosi osoba, która na swój rachunek prowadzi przedsiębiorstwo lub zakład.

Typowym przedsiębiorstwem, które ponosi odpowiedzialność za takie szkody jest PKP, PKS, czy inne przedsiębiorstwo korzystające z urządzeń napędzanych siłami przyrody.

Odpowiedzialność przedsiębiorstwa i zakładu oparta jest na zasadzie ryzyka. Prowadzący przedsiębiorstwo lub zakład może uwolnić się do tej odpowiedzialności w trzech przypadkach:

  1. Jeżeli wykaże, że szkoda powstała w następstwie działania siły wyższej

  2. Jeżeli wykaże, że szkoda powstała z wyłącznej winy poszkodowanego

  3. Jeżeli wykaże, że szkoda powstała z wyłącznej winy osoby trzeciej, za którą prowadzący przedsiębiorstwo lub zakład nie odpowiada

ODPOWIDZIALNOŚC ZA PRODUKCJĘ LUB POSŁUGIWANIE SIĘ ŚRODKAMI WYBUCHOWYMI

Odpowiedzialność za szkody wyrządzone przez posługiwanie się lub produkowanie środków wybuchowych ponosi przedsiębiorstwo lub zakład, które produkuje takie środki lub się nimi posługuje. Odpowiedzialność oparta jest na zasadzie ryzyka, można się od niej uwolnić przez wykazanie, że przyczyną szkody jest siła wyższa, wyłączna wina poszkodowanego albo wyłączna wina osoby trzeciej, za którą przedsiębiorstwo lub zakład nie odpowiada.

ODPOWIEDZIALNOŚĆ ZA SZKODY KOMUNIKACYJNE

Odpowiedzialność za szkody wyrządzone ruchem środka komunikacyjnego (samochód, tramwaj, trolejbus, samolot) ponosi samoistny posiadacz środka komunikacji.

Jeżeli samoistny posiadacz odda środek komunikacji w posiadanie zależne (np. wynajmie środek komunikacji) odpowiedzialność za szkodę ponosi posiadacz zależny. Odpowiedzialność oparta jest na zasadzie ryzyka. Posiadacz pojazdu może się od tej odpowiedzialności uwolnić, jeżeli wykaże, że przyczyną szkody jest siła wyższa albo wyłączna wina poszkodowanego lub osoby trzeciej, za którą posiadacz nie odpowiada.

Jeżeli winę wypadku komunikacyjnego można przypisać kierowcy, który nie jest posiadaczem pojazdu, to poszkodowanemu przysługuje roszczenie odszkodowawcze także w stosunku do kierowcy. Odpowiedzialność posiadacza pojazdu i kierowcy wobec poszkodowanego jest w takim przypadku solidarna. W postępowaniu regresowym samoistny posiadacz może zgłosić roszczenie o zwrot poniesionych wydatków przez posiadacza pojazdu.

Od zasady ryzyka możliwe są dwa odstępstwa. Posiadacz pojazdu odpowiada mianowicie nie na zasadzie ryzyka, lecz na zasadzie winy, jeżeli:

  1. Zderzyły się dwa pojazdy, które były w ruchu

  2. Szkoda wyrządzona została osobie przewożonej z grzeczności

Jeżeli zderzyły się dwa pojazdy trzeba wykazać który z posiadaczy (lub kierowca, niebędący posiadaczem) ponosi winę za zderzenie się pojazdów.

Z przewozem z grzeczności mamy do czynienia wtedy, gdy posiadacz pojazdu nie ma obowiązku przewozić danej osoby, ani nie pobiera za przewóz wynagrodzenia. Z takim przewozem mamy do czynienia np. w przypadku autostopowicza. Natomiast nie można uznać za przewóz z grzeczności takiego przewozu jak przewóz pracowników samochodem zakładu pracy czy przewóz dzieci do szkoły organizowanych przez gminę.

Ubezpieczenia komunikacyjne

W celu lepszego zabezpieczenia interesów osób poszkodowanych w wypadkach komunikacyjnych przyjęto ustawę o obowiązkowych ubezpieczeniach cywilnych.

W razie powstania szkody w następstwie wypadku komunikacyjnego poszkodowany może żądać naprawienia wprost od zakładu ubezpieczeń. Jeżeli posiadacz pojazdu nie był ubezpieczony albo nie można zidentyfikować pojazdu, który wyrządził szkodę odpowiedzialność za tę szkodę ponosi komunikacyjny fundusz ubezpieczeniowy. Przepisy o ubezpieczeniach obowiązkowych przewidują możliwość zwrotnego dochodzenia roszczeń przez zakład ubezpieczeń od posiadacza lub kierowcy pojazdu, może to nastąpić w przypadku braku uprawnień do prowadzenia pojazdu, ucieczki z miejsca zdarzenia, kradzieży pojazdu.

SZKODA WYRZĄDZONA PRZEZ UŻYCIE CUDZEJ RZECZY

Wg art. 142 KC właściciel rzeczy nie może sprzeciwić się użyciu, uszkodzeniu, a nawet zniszczeniu jego rzeczy, jeżeli jest to konieczne do ratowania dóbr osobistych człowieka (życia, zdrowia). Właścicielowi rzeczy zniszczonej lub uszkodzonej przysługuje jednak prawo do odszkodowania, odszkodowanie to powinna zapłacić osoba, w której interesie użyto rzecz.

ODPOWIEDZIALNOŚĆ ZA SZKODY WYRZĄDZONE W ZWIĄZKU Z WEJŚCIEM NA CUDZĄ POSESJĘ

Wejście na cudzą posesję (nieruchomość) dopuszczalne jest w przypadku konieczność zerwania owoców z gałęzi zwisających nad cudzym gruntem. Właściciel drzewa owocowego obowiązany jest w takim przypadku wynagrodzić szkodę sąsiadowi.

Podobnie rzecz się ma w przypadku, gdy właściciel roju pszczół wchodzi na grunt sąsiada by odebrać swoje pszczoły, obowiązany jest sąsiadowi wynagrodzić szkody wyrządzonej przy zniszczeniu roślin, np. pietruszki

Jeżeli dana osoba poświęci cudzą rzecz dla ratowania swoich dóbr lub dóbr wspólnych obowiązana jest wynagrodzić szkodę, ale może żądać częściowego zwrotu poniesionych wydatków od osób, w których interesie poświęcona została dana rzecz.

ZAPOBIEGANIE SZKODOM

Osoba której zagraża niebezpieczeństwo powstania szkody może żądać od podmiotu, ze strony którego to niebezpieczeństwo grozi (np. przedsiębiorstwa napędzanego siłami przyrody) usunięcia zagrożenia albo złożenia odpowiedniego zabezpieczenia.

ODPOWIEDZIALNOŚĆ ZA SZKODY NA OSOBIE

Za szkody majątkowe i niemajątkowe poniesione przez daną osobę w wyniku czynu niedozwolonego np. naruszenie integralności cielesnej czy rozstrój zdrowia albo szkody natury psychicznej odpowiedzialność ponosi sprawca czynu niedozwolonego.

Poszkodowany może w takim przypadku żądać pokrycia kosztów leczenia i innych szkód majątkowych, a jeżeli poszkodowany poniósł krzywdę może żądać zadośćuczynienia pieniężnego.

Jeżeli w związku z czynem niedozwolonym poszkodowany traci na zarobkach albo traci odpowiednie widoki na przyszłość, może domagać się zasądzenia odpowiedniej renty.

Jeżeli w następstwie czynu niedozwolonego osoba poszkodowana zmarła, osoby najbliższe, wobec których miała ona obowiązki alimentacyjne, mogą domagać się odszkodowań, rent i zadośćuczynienia pieniężnego za krzywdę.

ZBIEG PODSTAW ODPOWIEDZIALNOŚCI

W praktyce możliwe jest zaistnienie czynu niedozwolonego (np. kradzież) w ramach istniejącego wcześniej zobowiązania umownego (obligacyjnego).

W takim przypadku poszkodowanemu przysługują dwa roszczenia (ale jedna wierzytelność). Może mianowicie dochodzić odszkodowania na podstawie przepisów odpowiedzialności kontraktowej albo na podstawie przepisów o odpowiedzialności deliktowej. Nie może jednak wybierać korzystniejszych dla siebie przepisów z jednego i z drugiego reżimu odpowiedzialności.

Ze zbiegiem roszczeń mieliśmy do czynienia wcześniej przy odpowiedzialności pracowniczej. Obecnie odpowiedzialność materialna pracownika określona jest przepisami kodeksu pracy (art. 120 KP). Wg tych przepisów za szkody wyrządzone przez pracownika osobie trzeciej odpowiedzialność ponosi wyłącznie zakład pracy, a pracownik odpowiada wobec zakładu pracy na zasadach ustalonych kodeksem pracy, tzn. przy winie nieumyślnej - do wysokości trzymiesięcznego wynagrodzenia, a przy winie umyślnej - w pełnej wysokości.

WYKŁAD SIÓDMY - 05.04.2011

NAPRAWIENIE SZKODY

Muszą być spełnione 3 przesłanki, by zaistniała koniczność naprawienia szkody:

  1. Musi zaistnieć zdarzenie, z którym ustawa wiąże konieczność odszkodowania

  2. Musi wystąpić szkoda

  3. Musi wystąpić związek przyczynowy między zdarzeniem, które wywołuje szkodę, a szkodą

Szkodę rozumieć należy jako uszczerbek majątkowy lub niemajątkowy. Jest to szerokie rozumienie szkody.

W węższym rozumieniu przez szkodę rozumie się tylko uszczerbek majątkowy powstały wbrew woli poszkodowanego (uszkodzenia ciała, wymagające kosztów leczenia; uszkodzenie rzeczy). Natomiast uszczerbek niemajątkowy określany jest mianem krzywdy. Krzywda może polegać na rozstroju zdrowia, pozbawieniu wolności, skłonieniu do czynu nierządnego. Ze szkodą związane jest odszkodowanie. Natomiast z krzywdą związane jest zadośćuczynienie pieniężne. W potocznym języku nie zawsze te terminy są od siebie odróżniane.

Kiedy przysługuje odszkodowanie?

Z odszkodowaniem mamy do czynienia w trzech sytuacjach:

  1. Wtedy, gdy szkoda jest następstwem czynu niedozwolonego

  2. Wtedy, gdy szkoda jest następstwem niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania

  3. Wtedy, gdy za szkodę określony podmiot ponosi odpowiedzialność gwarancyjną np. zakład ubezpieczeń

Odszkodowanie pełni w praktyce trzy funkcje:

  1. Funkcję kompensacyjną

  2. Funkcję prewencyjno-wychowawczą

  3. Funkcję represyjną

Funkcja kompensacyjna polega na tym, że sprawca szkody obowiązany jest naprawić uszczerbek majątkowy, poniesiony przez poszkodowanego.

Funkcja prewencyjno-wychowawcza ma na celu odstraszać innych sprawców ewentualnych szkód, czyli zapobiegać szkodom.

Podobna w swej istocie jest funkcja represyjna. Wyrazem tej funkcji jest m.in. przepis prawa karnego, który wśród środków karnych wymienia obowiązek naprawienia szkody wyrządzonej przez sprawcę przestępstwa.

Obowiązuje generalna zasada w myśl, której odszkodowanie powinno być równe ustalonej szkodzie. Odszkodowanie w stosunku do szkody powinno mieć się tak jak stosunek 1:1. Od tej zasady możliwe są jednak wyjątki. Odszkodowanie ulega stosownemu obniżeniu jeżeli poszkodowany przyczynił się do powstania szkody. Ulega ono obniżeniu także wtedy, gdy poszkodowany odniósł jakąś korzyść ze zdarzenia wyrządzającego szkodę, np. zbył za odpowiednią cenę zniszczony przedmiot (compensatio lucri cum damno).

Przy odpowiedzialności kontraktowej możliwe jest zmodyfikowanie granic odpowiedzialności w drodze umowy stron. Strony mogą mianowicie postanowić, że dłużnik nie będzie odpowiadał za szkody wyrządzone z winy nieumyślnej. Natomiast nieważne byłoby takie postanowienie na mocy, którego dłużnik nie miałby odpowiadać za szkody wyrządzone z winy umyślnej.

Przy odpowiedzialności deliktowej sprawca szkody odpowiada w pełnym zakresie. Możliwy jest tu jednak wyjątek przewidziany wyraźnie w Kodeksie cywilnym. Sąd może mianowicie obniżyć wysokość odszkodowania, jeżeli czyn niedozwolony został popełniony przez osobę fizyczną w stosunku do innej osoby fizycznej. Przy ustalaniu wysokości odszkodowania sąd powinien mieć na uwadze okoliczności w jakich czyn niedozwolony został popełniony, a także stopień winy sprawcy. Powinien mieć na uwadze także stan majątkowy poszkodowanego i sprawcy szkody. Obniżenie wysokości odszkodowania możliwe jest tylko wtedy, gdy przemawiają za tym zasady współżycia społecznego.

Naprawienie szkody możliwe jest w dwojaki sposób:

  1. W drodze restytucji naturalnej

  2. W drodze rekompensaty pieniężnej

Restytucja naturalna polega na przywróceniu stanu poprzedniego. Jeżeli szkoda polegała na uszkodzeniu rzeczy to obowiązkiem sprawcy szkody jest naprawienie tej rzeczy. Restytucja naturalna jest wyłączona wtedy, gdy przywrócenie stanu poprzedniego nie jest możliwe (np. rzecz uległa spaleniu), a także wtedy, gdy stwarzałoby to dla poszkodowanego nadmierne trudności albo nadmierne koszty.

Jeżeli nie wchodzi w grę restytucja naturalna sprawca szkody obowiązany jest zrekompensować tę szkodę odpowiednią kwotą pieniężną.

Wybór jednego ze sposobów naprawienia szkody (restytucji naturalnej lub rekompensaty) należy do poszkodowanego. Poszkodowany nie może domagać się jednak restytucji, jeżeli z wyżej przedstawionych powodów nie jest ona dopuszczalna.

Z naprawieniem szkód związany jest obowiązek zwrotu nakładów i wydatków. Obowiązek taki powstaje wówczas, gdy dany podmiot użył własnych środków w cudzym interesie. Z sytuacją taką mamy do czynienia np. wtedy, gdy najemca korzystający z cudzego lokalu przeprowadza na swój koszt udoskonalenia w tym lokalu, które podnoszą jego wartość. Może on w takim przypadku domagać się zwrotu nakładów.

Zwrotu nakładów domagać się może także osoba, która prowadziła cudzą sprawę bez zlecenia. Jest to możliwe wtedy, gdy prowadzący sprawę spełnił ustawowe wymagania. Mianowicie podjął próbę zawiadomienia osoby nieobecnej o potrzebie prowadzenia jej sprawy, a nadto prowadził sprawę z należytą starannością. Jeżeli poniósł nakłady i wydatki może domagać się od osoby, na rzecz której prowadził sprawę, zwrotu nakładu i wydatków, a także zwolnienia od zaciągniętych zobowiązań w celu prowadzenia sprawy bez zlecenia.

Odpowiedzialność deliktowa może mieć charakter indywidualny lub też może być odpowiedzialnością solidarną. Z indywidualną odpowiedzialnością mamy do czynienia wtedy, gdy szkoda wyrządzona została przez jeden podmiot.

Jeżeli za szkodę wyrządzoną czynem niedozwolonym odpowiedzialność ponosi większa liczba podmiotów odpowiedzialność tych podmiotów jest solidarna. Solidarnie odpowiadają więc: sprawca bezpośredni czynu niedozwolonego, podżegacz, pomocnik, osoba świadomie odnosząca korzyść z czynu niedozwolonego, gwarant, poręczyciel. Przy odpowiedzialności solidarnej nie ma znaczenia to na jakiej zasadzie dany podmiot ponosi odpowiedzialność. Może to być zasada winy, zasada ryzyka, zasada słuszności, a także zasada gwarancyjno-repartycyjna.

Odpowiedzialność solidarna dłużników polega na tym, że każdy z nich odpowiada za całość szkody. Wierzycielowi przysługuje jedno odszkodowanie. Może domagać się odszkodowania od jednego dłużnika, od kilku dłużników lub od wszystkich dłużników. Jeżeli jeden dłużnik naprawi szkodę przysługuje mu regres w stosunku do pozostałych dłużników. Każdy z dłużników powinien mu zwrócić część odszkodowania uzależnioną od stopnia winy i stopnia przyczynienia się do powstania szkody.

Podmiot, który ponosi odpowiedzialność za szkody bez swojej winy np. odpowiedzialność za zasadzie ryzyka lub odpowiedzialność gwarancyjną ma prawo regresu w stosunku sprawcy szkody, który wyrządził tą szkodę z winy własnej. Np. samoistny posiadacz pojazdu mechanicznego może dochodzić zwrotu wypłaconego poszkodowanemu odszkodowania od kierowcy, który z winy swej spowodował wypadek.

Odpowiedzialność odszkodowawcza podmiotu prowadzącego przedsiębiorstwo albo zakładu posługującego się środkami wybuchowymi bądź produkującego te środki, a także odpowiedzialność za szkody wyrządzone przez samoistnych posiadaczy pojazdów nie może być wyłączona w drodze czynności prawnej. Zakaz ten ma na celu szczególną ochronę podmiotów ponoszących szkody w następstwie ruchu przedsiębiorstwa lub zakładu albo w następstwie wypadku komunikacyjnego.

Roszczenia z tytułu szkód wyrządzonych czynem niedozwolonym ulegają przedawnieniu na ogólnych zasadach, różnica między przedawnieniem roszczenia z tytułu niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania, a z tytułu czynu niedozwolonego sprowadza się jedynie do długości okresów przedawnienia.

Przedawnienie roszczenia polega na tym, że po upływie okresu określonego ustawą dłużnik może uchylić się od spełnienia świadczenia. Uchylenie się od spełnienia świadczenia następuje przez postawienie zarzutu przedawnienia. Roszczenie przedawnione nie wygasa, lecz przekształca się w zobowiązanie naturalne. Jeżeli dłużnik spełni świadczenie dobrowolnie nie będzie mógł następnie domagać się jego zwrotu, albowiem nie jest to świadczenie nienależne. W wyniku przedawnienie nie wygasło bowiem.

Jeżeli dłużnik zgłosi zarzut przedawnienia sąd oddali powództwo chyba, że zaistniały takie okoliczności w świetle których można powołać się na art. 5 KC. Zarzut przedawnienia jest prawem podmiotowym, zgodnie z art. 5 zaś niedopuszczalne jest wykonywanie prawa podmiotowego z naruszeniem zasad współżycia społecznego. Jeżeli więc dłużnik doprowadzi do przedawnienia roszczenia przez nielojalne zachowanie się wobec wierzyciela. Wierzyciel będzie mógł żądać zastosowania art. 5 KC przez sąd.

Roszczenia z tytułu czynu niedozwolonego przedawniają się po upływie trzech lat od chwili ujawnienia szkody i jej sprawcy, nie później jednak niż po upływie dziesięciu lat od chwili wyrządzenia szkody. Jeżeli szkoda wyrządzona została w wyniku popełnienia przestępstwa mającego charakter zbrodni albo występku roszczenie odszkodowawcze przedawnia się po upływie 20 lat.

Naprawienie szkody na osobie powinno nastąpić w ciągu trzech lat od chwili popełnienia czynu niedozwolonego. Jeżeli osobą poszkodowaną jest podmiot niepełnoletni przedawnienie roszczenia nie może nastąpić wcześniej niż po upływie dwóch lat od chwili uzyskania pełnoletniości.

Odpowiedzialność z tytułu czynu niedozwolonego obejmuje także skutki wprowadzenia do obrotu produktu niebezpiecznego. Za produkt niebezpieczny uznaje się rzecz ruchomą, której użycie może doprowadzić do powstania określonych szkód na osobie i w mieniu. Za produkt niebezpieczny uznaje się także energię elektryczną i zwierzę.

Za szkody wyrządzone użyciem produktu niebezpiecznego odpowiadają: producent, kooperanci dostarczający zespoły, producenci materiałów, a także zbywcy produktu niebezpiecznego. Za szkody wyrządzone przez produkt importowany odpowiada importer.

Szkody na osobie pokrywane są w pełnej wysokości, natomiast szkody dotyczące mienia tylko w takich granicach, w jakich dotyczą rzeczy do osobistego użytku. Art. 4492. Producent odpowiada za szkodę na mieniu tylko wówczas, gdy rzecz zniszczona lub uszkodzona należy do rzeczy zwykle przeznaczanych do osobistego użytku i w taki przede wszystkim sposób korzystał z niej poszkodowany.

Z produktem niebezpieczny mamy do czynienia wtedy, gdy jego normalne użycie zgodne z obowiązującą instrukcją może prowadzić do powstania szkody. Jeżeli po wprowadzeniu do obrotu pojawią się nowe produkty o wyższych standardach jakościowych, standardy te nie mogą być podnoszone do produktów wprowadzonych do obrotu wcześniej, zgodnie z ówczesnym stanem wiedzy, w danym zakresie. Odszkodowania powstałego w wyniku użycia produktu niebezpiecznego może domagać się każdy podmiot, a nie tylko ten, który nabył produkt od określonego sprzedawcy. Odpowiedzialność podmiotu za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny oparta jest na zasadzie ryzyka.

wprowadzony został specjalny rozdział o odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny pod wpływem wymagań unijnych.

Przedawnienie 3lata od chwili ujawnienia szkody i jej sprawcy, nie później jednak niż po 10latach od chwili wprowadzenia produktu na rynek.

WYKŁAD ÓSMY - 12.04.2011

BEZPODSTAWNE WZBOGACENIE

Podstawą prawną roszczeń z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia jest art. 405 KC. Wg tego przepisu podmiot, który bez podstawy prawnej uzyskał korzyść majątkową kosztem innej osoby, obowiązany jest zwrócić tę korzyść w naturze, a jeżeli to nie jest możliwe to obowiązany jest zwrócić równowartość tej korzyści. W świetle art. 405 KC można wyróżnić cztery przesłanki odpowiedzialności z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia:

  1. Musi wystąpić osoba wzbogacona cudzym kosztem

  2. Musi wystąpić osoba zubożona

  3. Między wzbogaceniem, a zubożeniem musi istnieć określony związek

  4. Wzbogacenie musi nastąpić bez podstawy prawnej

Przyczyny bezpodstawnego wzbogacenia:

  1. Może być tak, że przyczyną jest działanie osoby wzbogaconej np. z cudzych materiałów wybudowała sobie dom

  2. Wzbogacenie się może być następstwem działania osoby zubożonej

  3. Wzbogacenie może być następstwem działania siły wyższej np. pod wpływem powodzi lub wichury przeniesione zostały składniki majątkowe z jednego gospodarstwa do drugiego

Wartość przedmiotu wzbogacenia nie musi odpowiadać wartości zubożenia. Jeżeli pomiędzy tymi dwoma wartościami wystąpi jakaś różnica to wzbogacony ponosi odpowiedzialność tylko w granicach niższej wartości.

Różnica między bezpodstawnym wzbogaceniem, a odpowiedzialnością z tytułu wyrządzonej szkody polega na tym, że sprawca szkody odpowiada także wtedy, gdy nie odniósł żadnej korzyści (np. w wyniku podpalenia domu). Natomiast wzbogacony odpowiada tylko wtedy, gdy odniósł określoną korzyść majątkową kosztem innej osoby.

Jeżeli wzbogacony zbył przedmiot wzbogacenia albo utracił w inny sposób, a w zamian za to uzyskał określone surogaty (np. odszkodowanie), obowiązany jest zwrócić zubożałemu określone surogaty. Jeżeli bezpodstawnie wzbogacony rozporządził przedmiotem wzbogacenia nieodpłatnie, obowiązek zwrotu przedmiotu wzbogacenia przechodzi na osobę, która nieodpłatnie uzyskała świadczenie od osoby wzbogaconej.

Jeżeli osoba wzbogacona poniosła określone nakłady na przedmiot wzbogacenia może żądać zwrotu nakładów koniecznych w takim zakresie, w jakim nie zostały one pokryte korzyścią bezpodstawnego wzbogacenia np. w wyniku używania rzeczy stanowiącej przedmiot bezpodstawnego wzbogacenia. Zwrotu innych nakładów można domagać się tylko wtedy, gdy podniosły one wartość przedmiotu wzbogacenia, a wartość ta jest wyższa w chwili zwrotu tego przedmiotu. Czyniący nakłady może też zabrać te elementy, które są wynikiem poniesionych nakładów.

Roszczenie o zwrot bezpodstawnego wzbogacenia wygasa, jeżeli przedmiot wzbogacenia został zużyty lub utracony w taki sposób, że nie może być mowy o istnieniu wzbogacenia w chwili zgłoszenia roszczenia np. wzbogacony odbył wycieczkę w ramach przedmiotu wzbogacenia. Jeżeli wzbogacony w zamian za przedmiot wzbogacenia uzyska inny przedmiot jest w dalszym ciągu wzbogacony i ma obowiązek zwrócić przedmiot uzyskany w zamian za przedmiot wzbogacenia. Roszczenia z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia przedawniają się na zasadach ogólnych tzn. po upływie 3lat, jeżeli wzbogacenie ma związek z działalnością przedsiębiorstwa, a po upływie 10 lat w pozostałych przypadkach.

Pewną odmianą bezpodstawnego wzbogacenia jest NIENALEŻNE ŚWIADCZENIE. Z nienależnym świadczeniem mamy do czynienia w następujących przypadkach:

  1. Wtedy, gdy świadczenie zostało spełnione, mimo że nie było zobowiązania albo że świadczono innej osobie niż osobie uprawnionej.

  2. Świadczenie jest nienależne, jeżeli odpadła podstawa świadczenia np. podmiot spełniający świadczenie był zobowiązany, ale w odpowiednim czasie uchylił się od skutków złożonego oświadczenia woli ze względu na błąd lub groźbę bezprawną. Po złożeniu drugiego oświadczenia woli pierwsze oświadczenie staje się nieważne. Podmiot, który spełnił świadczenie nie ma więc obowiązku utrzymania dotychczasowego stanu rzeczy.

  3. Świadczenie jest nienależne, jeżeli jego spełnienie nie daje możliwości osiągnięcia celu jakiemu miał służyć np. spełniono świadczenie polegające na zapłaceniu jakiejś kwoty na poczet przyszłej umowy, a do zawarcia tej umowy nie doszło. Cel świadczenia nie został więc osiągnięty, stało się ono więc świadczeniem nienależnym.

  4. Świadczenie jest nienależne, jeżeli zostało spełnione na podstawie czynności prawnej nieważnej, a po spełnieniu świadczenia czynność ta nie stała się ważna.

Do świadczeń nienależnych stosuje się wszystkie te przepisy (art. 405 - 409), które dotyczą bezpodstawnego wzbogacenia. Nienależne świadczenie podlega zwrotowi wg zasad określonych w tych przepisach.

Odpowiedzialność wzbogaconego jest jednak wyłączona w następujących przypadkach:

  1. Jeżeli zubożony świadomie spełnił świadczenie mimo że wiedział, iż jest to świadczenie nienależne. Może jednak domagać się zwrotu jeżeli spełnił świadczenie z zastrzeżeniem jego zwrotu albo w celu uniknięcia przymusu np. egzekucji, bądź też czynność prawna, która była podstawą świadczenia okazała się nieważna.

  2. Zubożony nie może żądać zwrotu świadczenia, jeżeli jego spełnienie czyni zadość zasadom współżycia społecznego np. określona osoba świadczyła alimenty na rzecz dalszego krewnego, wobec którego nie miała obowiązków alimentacyjnych. Ustawa przyjmuje, że w takim przypadku świadczenie jest zgodne z zasadami współżycia społecznego i nie może być uznane za nienależne.

  3. Nie można żądać zwrotu spełnionego świadczenia, mimo upływu okresu przedawnienia (spełnionego po przedawnieniu). Roszczenie przedawnione nie wygasa bowiem, lecz staje się zobowiązaniem niezupełnym (naturalnym). Jeżeli dłużnik dobrowolnie spełni takie świadczenie, nie może następnie żądać jego zwrotu, natomiast może uchylić się od obowiązku spełnienia świadczenia jeżeli uległo ono przedawnieniu. Jeżeli zgłosi zarzut przedawnienia sąd nie może zasądzić spełnienia świadczenia.

  4. Świadczenie nie podlega zwrotowi, jeżeli zostało spełnione, mimo że nie było wymagalne. Jeżeli roszczenie jest niewymagalne wierzyciel nie może domagać się jego zaspokojenia przed upływem okresu wymagalności. Jeżeli jednak dłużnik spełni świadczenie z własnej woli, przed upływem terminu wymagalności, to nie może następnie żądać jego zwrotu.

Przepisy o bezpodstawnym wzbogaceniu znajdują zastosowanie także do świadczeń spełnionych w zamian za dokonanie czynu bezprawnego albo spełnionych w celach niegodziwych.

Najczęściej chodzić tu będzie o świadczenia korupcyjne. Jeżeli chodzi o cel niegodziwy to może on wynikać z umowy najmu lokalu, w którym urzędować będzie grupa przestępcza czy też prowadzony będzie nierząd. Najem lokalu nie jest czynnością nielegalną, jeżeli jednak ułatwia prowadzenie działalności nagannej z punktu widzenia zasad współżycia społecznego, świadczenia wynikające z tego najmu mogą być kwestionowane.

W przypadku spełnienia świadczenia w zamian za czyn zabroniony albo gdy świadczenie spełnione zostało w celu niegodziwym sąd może orzec przepadek świadczenia na rzecz Skarbu Państwa. [prof. uważa, że nikt nie powinien nic dostać, tak jak wcześniej było przed zmianą]

Przepisy o bezpodstawnym wzbogaceniu znajdują wreszcie zastosowanie w odniesieniu do gier i zakładów.

W świetle art. 313 KC ten kto spełnił świadczenie z gry lub zakładu nie może żądać zwrotu tego świadczenia chyba, że gra lub zakład były zakazane albo prowadzone były nierzetelnie.

Nie można domagać się spełnienia świadczenia z gry lub zakładu chyba, że gra lub zakład prowadzone były za zezwoleniem właściwego organu władzy publicznej (np. „toto lotek”).

ZBIEG PODSTAW ODPOWIEDZIALNOŚCI

Przepisy dotyczące bezpodstawnego wzbogacenia ustalają trzeci reżim odpowiedzialności, obok odpowiedzialności za niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania i odpowiedzialności za czyny niedozwolone. Każdy z tych reżimów odpowiedzialności rządzi się odrębnymi prawami.

Ten fakt, że uszczerbek majątkowy powstał w wyniku bezpodstawnego wzbogacenia nie stoi na przeszkodzie do odwołania się do przepisów o odpowiedzialności kontraktowej lub przepisów o odpowiedzialności deliktowej.

Dochodzenie roszczeń na podstawie o bezpodstawnym wzbogaceniu jest o tyle łatwiejsze, że nie wymaga się tu wykazywania jakiejkolwiek winy. Natomiast słaba strona odpowiedzialności opartej na przepisach o bezpodstawnym wzbogaceniu polega na tym, że podmiot wzbogacony może uchylić się od odpowiedzialności jeżeli wykaże, że zużył przedmiot wzbogacenia lub utracił go w taki sposób, że nie jest już wzbogacony, a w chwili zużycia lub utraty przedmiotu nie musiał liczyć się z obowiązkiem jego zwrotu.

Przy zbiegu podstaw odpowiedzialności wierzyciel (a także podmiot zubożony) może korzystać tylko z przepisów jednego reżimu odpowiedzialności. Nie może natomiast selektywnie wybierać korzystniejszych dla siebie przepisów z różnych reżimów odpowiedzialności.

WYKŁAD DZIEWIĄTY - 19.04.2011

Pozostałe źródła zobowiązań

PRZYRZECZENIE PUBLICZNE

Podmiot prawa cywilnego może przyrzec publicznie, tzn. w drodze ogłoszenia w prasie, w radio, w telewizji czy innym środku komunikacji, że wypłaci nagrodę za wykonanie oznaczonej czynności. Przyrzeczenie takie wiąże prawnie osobę je składającą. Może ono być odwołane tylko wtedy, gdy nie był oznaczony termin, w którym czynność ma być wykonana i nie było też zastrzeżenia, że przyrzeczenie nie jest nieodwołalne.

Jeżeli na przyrzeczenie odpowiedziało kilku wykonawców, którzy spełnili wymagania złożonego przyrzeczenia każdy z nich może żądać nagrody, chyba że została przyrzeczona tylko jedna nagroda. Jeżeli kilku wykonało czynność, nagrodę otrzymuje ten, kto zgłosił wykonanie czynności pierwszy. Jeżeli są trudności z określeniem pierwszeństwa(zgłosi się jednocześnie kilka osób), nagroda przysługuje temu, kto pierwszy czynność wykona. Jeżeli przyrzeczono jedną nagrodę, a czynność wykonana została przez kilka osób (wspólnie), nagroda podlega podziałowi między te osoby.

Przepisy dotyczące przyrzeczenia publicznego stosuje się także do KONKURSU. Z konkursem mamy do czynienia wtedy, gdy przyrzeczona została nagroda za najlepsze dzieło lub najlepszą czynność.

W ogłoszeniu publicznym powinien być podany termin wypłacenia nagrody, jeżeli nie zostanie on ogłoszony czynność jest bezskuteczna (ale tylko odnośnie konkursu?). Ocena dzieła, czynności należy do osoby przyrzekającej nagrodę. Strony mogą ustalić, że własność dzieła należeć będzie do przyrzekającego nagrodę, stanie się on właścicielem dzieła po wypłaceniu nagrody.

AKT ADMINISTRACYJNY, CZYLI DECYZJA ADMINISTRACYJNA

Wg postanowień Konstytucji organy władzy publicznej w tym także organy administracji działać mogą tylko na podstawie prawa i tylko w granicach prawa. Oznacza to, że decyzja administracyjna wydana przez organ państwa albo samorządu terytorialnego musi mieć uzasadnienie prawne. Podstawą decyzji zaś mogą być tylko akty prawa powszechnie wiążącego. Natomiast nie mogą być taką podstawą akty kierowane do organów podległych, np. uchwała RM czy zarządzenia ministrów.

Akt administracyjny (decyzja) może na gruncie prawa cywilnego wywoływać skutki bezpośrednio albo pośrednio.

Skutek bezpośredni może polegać na tym, że decyzja administracyjna będzie podstawą powstania zmiany albo ustania stosunku cywilnoprawnego. Do wywołania takiego skutku nie będzie potrzebna umowa stron. Taką decyzją, która wywołuje bezpośrednio skutki cywilnoprawne będzie np. decyzja o wywłaszczeniu nieruchomości. Podstawę prawną do wydania takiej decyzji stanowić będzie ustawa o gospodarce nieruchomościami z 1997r.. Wywłaszczenie nieruchomości jest możliwe tylko wtedy, gdy nieruchomość ta potrzebna jest dla celów publicznych np. pod budowę drogi publicznej. Wywłaszczenie możliwe jest tylko za słusznym wynagrodzeniem, tzn. wynagrodzeniem odpowiadającym wartości nieruchomości określonym przez rzeczoznawcę majątkowego na podstawie cen rynkowych, wg cen rynkowych. Dotychczasowy właściciel i nowy właściciel wywłaszczonego gruntu nie zawierają już żadnej umowy, skutki cywilnoprawne wywołuje bowiem decyzja administracyjna.

Druga kategoria decyzji administracyjnych, które wywołują skutki cywilnoprawne to decyzje dotyczące zezwoleń na dokonanie czynności cywilnoprawnych, czy też decyzje nakazujące podmiotom stosunków cywilnoprawnych zawarcie określonych umów. Przykładem decyzji, która zawiera zezwolenie na dokonanie czynności cywilnoprawnej jest decyzja zezwalająca cudzoziemcowi na nabycie nieruchomości w Polsce, bez takiego zezwolenia sprzedaż nieruchomości cudzoziemcowi byłaby nieważna, chyba że ustawa zezwala na sprzedaż niektórych nieruchomości bez zezwolenia. Przykładem decyzji, która nakazuje podmiotowi praw cywilnego zawarcie umowy z innym podmiotem prawa cywilnego jest decyzja organu założycielskiego (ministra, wojewody,) która zobowiązuje przedsiębiorstwo państwowe do zawarcia umowy z innym przedsiębiorcą. Wydanie takiego zarządzenia przez organ założycielski jest możliwe tylko wtedy, gdy zawarcia umowy wymaga konieczność wykonania umowy międzynarodowej, czy też wykonania jakiś zobowiązań ze względu na obronę państwa. Decyzja organu założycielskiego skierowana do przedsiębiorstwa państwowego zobowiązuje to przedsiębiorstwo do zawarcia umowy, a drugiej stronie tej umowy wskazanej w decyzji przyznaje roszczenie o zawarcie umowy. Jeżeli przedsiębiorstwo państwowe odmówi zawarcia umowy, podmiot wskazany w decyzji może wystąpić do sądu z powództwem o nakazanie złożenia przez przedsiębiorstwo państwowe oświadczenia woli. Orzeczenie sądu ma w takim przypadku charakter konstytutywny i zastępuje oświadczenie woli przedsiębiorstwa.

W obu wyżej wymienionych przepadkach tzn. w przypadku zezwolenia organu administracyjnego i w przypadku nakazu zawarcia umowy, decyzje administracyjne są koniecznymi przesłankami powstania stosunków cywilnoprawnych. Bez tych decyzji stosunki cywilnoprawne nie mogłyby zaistnieć. W praktyce zdarza się niekiedy, że po zawarciu umowy uchylona zostanie decyzja administracyjna, która była przesłanką tej umowy. W orzecznictwie i w piśmiennictwie prawniczym przyjmuje się zgodnie, że późniejsze uchylenie decyzji administracyjnej nie pociąga za sobą nieważności umowy, która zawarta została na podstawie uchylonej decyzji administracyjnej.

KONSTYTUTYWNE ORZECZENIA SĄDOWE

Do konstytutywnych orzeczeń sądowych zalicza się te orzeczenia, które prowadzą do powstania, zmiany lub ustania stosunku cywilnoprawnego.

Natomiast nie mają charakteru zdarzeń cywilnoprawnych orzeczenia deklaratoryjne tzn. takie, które stwierdzają jedynie to, że wcześniej zaistniało określone zdarzenie cywilnoprawne i wyznaczają konsekwencje prawne tego zdarzenia. Jeżeli np. wyrządzona została szkoda czynem niedozwolonym to zdarzeniem cywilnoprawnym, które rodzi obowiązek odszkodowawczy jest czyn niedozwolony, a nie orzeczenie sądowe.

Z punktu wiedzenia znaczenia orzeczeń sądowych, w stosunkach cywilnoprawnych, istotne znaczenia ma art. 64 KC. W świetle tego przepisu orzeczenie sądowe, które stwierdza obowiązek zawarcia umowy, czyli złożenia określonego oświadczenia woli, zastępuje to oświadczenie.

Jeżeli więc jedna strona złoży ofertę, a z określonego przepisu prawa wynika, że ma prawo domagać się od drugiej strony zawarcia umowy, to druga strona powinna złożyć oświadczenie o przyjęciu oferty, jeżeli go nie złoży oferent będzie mógł złożyć powództwo o zobowiązanie tej strony do złożenia oświadczenia woli. Oświadczenie nie będzie takie jednak konieczne, ponieważ orzeczenie sądowe ma w tym przypadku charakter konstytutywny i zastępuje oświadczenie oblata, który nie przyjął oferty mimo ciążącego na nim obowiązku zawarcia umowy.

Podobne znaczenie ma w praktyce przepis dotyczący umowy przedwstępnej (art. 390 KC). Jeżeli dwa podmioty zawrą umowę, w której zobowiążą się do zawarcia w przyszłości innej umowy, zwanej umową przyrzeczoną, to każdy z tych podmiotów powinien złożyć oświadczenie o zawarciu takiej umowy. Jeżeli któraś ze stron umowy przedwstępnej odmówi zawarcia umowy przyrzeczonej, drugiej stronie przysługiwać może jedno z dwóch uprawnień. Po pierwsze może domagać się odszkodowania obejmującego wydatki poniesione na przygotowanie się do zawarcia umowy (tzw. ujemny interes umowny). Po drugie jeżeli umowa przedwstępna odpowiada warunkom jakie spełniać miała umowa przyrzeczona, a zwłaszcza zawarta została w formie w jakiej powinna być zawarta umowa przyrzeczona, ta strona umowy przedwstępnej, która doznała zawodu, ze względu na odmowę zawarcia umowy przez drugą stronę, może wystąpić do sądu z powództwem o zobowiązanie strony odmawiającej zawarcia umowy przyrzeczonej, do zawarcia takiej umowy. Orzeczenie sądowe będzie miało w tym przypadku charakter konstytutywny.

Orzeczenie sądowe może prowadzić także do zmiany umowy wcześniej przez strony zawartej i tak np. wg art. 358 KC strona umowy dotyczącej świadczenia pieniężnego może domagać się waloryzacji tego świadczenia jeżeli po zawarciu umowy, a przed jej wykonaniem nastąpiła istotna zmiana siły nabywczej pieniądza. Umowa ulegnie, więc w tej części odpowiedniej zmianie. Podobny skutek przewiedziany jest w art. 628 KC przepis ten dotyczy umowy o dzieło określa on sposoby ustalenia wynagrodzenia za wykonane dzieło. Zakłada jednak, że jeśli strony nie uzgodnią wysokości wynagrodzenia może ono być ustalone orzeczeniem sądowym. Orzeczenie ma w takim przypadku charakter konstytutywny.

Niektóre przepisy prawa dopuszczają możliwość rozwiązania umowy, tzn. do doprowadzenia wygaśnięcia stosunku cywilnoprawnego. Przykładem takiego przepisu jest art. 388 KC. Przepis ten dopuszcza możliwość rozwiązania przez sąd umowy, jeżeli doszło do wyzysku, tzn. jedna ze stron wykorzystując przymusowe położenie drugiej strony albo brak doświadczenia tej strony zapewniła dla siebie znacznie korzystniejsze świadczenie niż to, które sama spełnia.

Przepisy dopuszczające zastąpienia oświadczenia woli orzeczeniem konstytutywnym zawarte są też w części ogólnej KC, a w szczególności w części dotyczącej aukcji lub przetargu. Jeżeli zwycięzca aukcji lub przetargu odmawia zawarcia umowy, organizator może wystąpić do sądu o zobowiązanie go do jej zawarcia.

PROWADZENIE CUDZYCH SPRAW BEZ ZLECENIA

Przepisy prawa cywilnego proklamują autonomię woli podmiotu tego prawa. Normatywną podstawą autonomii woli są w szczególności dwa przepisy: art. 56 KC, który dotyczy wszelkich czynności prawnych i art. 3531 KC, który dotyczy swobody umów.

Z autonomii woli podmiotu prawa wynika obowiązek powstrzymywania się od ingerencji w sferę cudzych dóbr, od tej zasady są jednak pewne wyjątki przewidziane w art. 752 KC. W świetle tego przepisu, w sytuacji w nim określonej, podmiot prawa może podjąć się prowadzenia cudzej sprawy bez zlecenia, co będzie oznaczać, że ingeruje w cudze sprawy naruszając zasadę autonomii woli. U podstaw takiego działania leżą zwykle uczucia o charakterze altruistycznym. Aby móc podjąć się cudzej sprawy bez zlecenia muszą być spełnione następujące przesłanki:

  1. Podmiot zastępujący inną osobę musi działać z korzyścią dla osoby zastępowanej

  2. Podmiot zastępujący inną osobę musi działać zgodnie z prawdopodobną wolą osoby zastępowanej

  3. Podmiot zastępujący inną osobę musi działać ze starannością wymaganą w stosunkach danego rodzaju czyli z należytą starannością

  4. Podmiot zastępujący inną osobę powinien w miarę możliwości zawiadomić osobę zastępowaną o podjęciu się prowadzenia jej sprawy.

Na podmiocie, który prowadzi cudzą sprawę bez zlecenia ciąży obowiązek złożenia rachunku osobie zastępowanej. Poza tym osoba zastępująca ma obowiązek wydać osobie zastępowanej wszystko to uzyskała przy prowadzeniu sprawy.

Jeżeli przedstawione wyżej warunki zostaną spełnione osoba zastępująca może żądać zwrócenia przez osobę zastępowaną wydatków i nakładów wraz z odsetkami, a także żądać zwolnienia od zobowiązań, które zostały zaciągnięte w celu prowadzenia sprawy bez zlecenia.

Jeżeli sprawa prowadzona była wbrew woli osoby zastępowanej, osoba zastępowana może odmówić zwrotu nakładów, a także zażądać ewentualnego odszkodowania. Odmowa zwrotu nakładów i wydatków byłaby nieuzasadniona wtedy, gdyby działanie osoby zastępującej było zgodne z zasadami współżycia, a odmowa podjęcia tego działania była sprzeczna z tymi zasadami.

Jeżeli prowadzący cudzą sprawę, dokona w rzeczach osoby zastępowanej bezprawnych zmian, obowiązany będzie przywrócić stan poprzedni, a także naprawić szkodę.

Osoba zastępowana powiadomiona o prowadzeniu jej sprawy, może potwierdzić prowadzenie tej sprawy tzn. wyrazić zgodę. Od chwili potwierdzenia sprawa prowadzona jest na zlecenie. Znajdują więc do niej zastosowanie przepisy o zleceniu (art. 734 i n.). Prowadzenie cudzej sprawy bez zlecenia odbywa się nieodpłatnie. Natomiast prowadzenie sprawy na zlecenie może być odpłatne (ale także nieodpłatne).

Jeżeli dany podmiot prawa podejmie próbę ratowania cudzego dobra może żądać zwrotu uzasadnionych wydatków, choćby chociaż jego działanie nie wywołało odpowiednich skutków prawnych, tzn. okazało się nieskuteczne. Jeśli przy tej okazji wyrządzona została szkoda ratujący dobro odpowiada tylko za działanie z winy umyślnej albo za rażące niedbalstwo.

Prawo cywilne - zobowiązania 10.05.2011 r. (wykład od Kasi N. ;))

OCHRONA WIERZYCIELA PRZED NIEWYPŁACALNOŚCIĄ DŁUŻNIKA (SKARGA PAULIAŃSKA ART. 527 KC)

Znajduje zastosowanie kiedy spełnione są następujące przesłanki:

Jeżeli spełnione są te przesłanki każdy z wierzycieli dłużnika może żądać uznania przez sąd czynności dokonanej z osobą trzecią za bezskuteczną w stosunku do tego wierzyciela. Żądanie takie może być zgłoszone pod warunkiem:

  1. Dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzyciela,

  2. Osoba trzecia wiedziała o pokrzywdzeniu wierzyciela lub przy dołożeniu należytej staranności mogła się dowiedzieć.

Według art. 527 KC czynność prawna jest dokonana z pokrzywdzeniem wierzyciela jeżeli dłużnik jest niewypłacalny albo niewypłacalny w wyższym stopniu niż przed dokonaniem tej czynności. Ustawa wprowadza pewne domniemania:

Są to domniemania wzruszalne, można je podważyć przeciwdowodem.

Ustawa wprowadza surowszy rygor w stosunku do tych czynności prawnych na mocy których osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową bezpłatnie. Wierzyciel może w takim przypadku żądać uznania czynności prawnej za bezskuteczną choćby osoba trzecia nie wiedziała i nie mogła wiedzieć, że dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli. Jeżeli dłużnik był niewypłacalny dokonania darowizny domniemywa się, że działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzyciela, to samo dotyczy przypadku gdy dłużnik stał się niewypłacalny w wyniku dokonania darowizny.

Skarga Pauliańska dotyczy nie tylko aktualnych wierzycieli leż też wierzycieli przyszłych. Wierzyciel taki może żądać uznania czynności prawnej za bezskuteczną jeżeli wykaże, ze dłużnik działał w zamiarze pokrzywdzenia przyszłych wierzycieli.

Jeżeli osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową odpłatnie wierzyciel może żądać uznania czynności prawnej za bezskuteczną tylko wtedy, gdy osoba trzecia o zamiarze dłużnika wiedziała.

Uznanie czynności prawnej za bezskuteczną może nastąpić w dwojaki sposób:

Jeżeli osoba trzecia rozporządziła korzyścią, którą uzyskała w wyniku czynności kwestionowanej przez wierzyciela, wierzyciel może wystąpić bezpośrednio przeciwko osobie, na której rzecz nastąpiło rozporządzenie korzyścią pod warunkiem jednak, że osoba ta wiedziała o okolicznościach uzasadniających ubezskutecznienie czynności albo rozporządzenie korzyścią było nieodpłatne, Wierzyciel wobec, którego czynność została uznania za bezskuteczną może z pierwszeństwem przed innymi wierzycielami dochodzić zaspokojenia roszczeń z przedmiotów, które wyszły z majątku dłużnika albo do tego majątku nie weszły. Osoba trzecia może zwolnić się od zadośćuczynienia roszczeniu pokrzywdzonego wierzyciela jeżeli go zaspokoi albo wskaże majątek dłużnika wystarczający do zaspokojenia wierzyciela. Z powództwem o uznanie czynności prawnej za bezskuteczną nie można występować później niż w ciągu 5 lat od dokonania tej czynności. Okres ten jest terminem zawitym (, a nie przedawnieniem). Oznacza to, że po upływie 5 lat uprawnienie do żądania uznania czynności prawnej za bezskuteczną wygasa.

NIEMOŻLIWOŚĆ SPEŁNIENIA ŚWIADCZENIA (BEZSKUTECZNOŚĆ WZGLĘDNA UMOWY ART. 59 KC):

Według art. 59 KC w razie zawarcia umowy przez dany podmiot, której wykonanie pociąga za sobą niemożliwość całkowitą lub częściową zadośćuczynienia roszczeń osoby trzeciej wcześniejszego wierzyciela, osoba ta może żądać uznania przez sąd umowy za bezskuteczną w stosunku do niej jeżeli strony umowy o jej roszczeniu wiedziały albo jeżeli umowa ta była nieodpłatna. Roszczenie o uznanie umowy za bezskuteczną wygasa po upływie 1 roku od zawarcia umowy (prekluzja, termin zawity).

Przykład: podmiot A zawarł umowę o najem lokalu z podmiotem B. Lokal nie został B wydany. Przed wykonaniem tej umowy podmiot A zawarł umowę z podmiotem C o najem tego samego lokalu na ten sam czas. W tej sytuacji roszczenie osoby B nie może być zaspokojone jeżeli A wyda lokal podmiotowi C. Podmiot B może w takim przypadku wstąpić do sądu z powództwem przeciwko A i C o uznanie umowy między A i C za bezskuteczną wobec B. Jeżeli sąd uzna umowę za bezskuteczną wobec B, podmiot ten będzie mógł domagać się wydania lokalu bezpośrednio od podmiotu C.

Uznanie umowy za bezskuteczna wobec wierzyciela nie oznacza, ze ta umowa staje się nieważna między stronami.

Wykład z 17.05.2011

Zmiana wierzyciela lub dłużnika

  1. Przelew wierzytelności (cesja)

  2. Wstąpienie w miejsce zaspokojonego wierzyciela

  3. Przejęcie długu

  4. Przystąpienie do długu

Dwa pierwsze sprzężone z wierzytelnością, dwa następne z długiem.

Ad. 1.

Wierzyciel może bez zgody dłużnika przenieść wierzytelność na inną osobę, przeniesienie wierzytelności określa się mianem cesji wierzytelności. Nie wszystkie wierzytelności mogą być przenoszone na inne podmioty. Zakaz przeniesienia może wynikać z ustawy, z umowy albo z właściwości zobowiązania. Na cesjonariusza przechodzi wierzytelność, a także związane z nią prawa uboczne np. zaległe odsetki. Podstawą przeniesienia wierzytelności mogą być różnego rodzaju umowy, w tym zwłaszcza umowa sprzedaży, umowa zamiany, umowa darowizny. Umowa o przeniesienie wierzytelności ma charakter rozporządzający. Oznacza to, że z chwilą jej zawarcia wierzytelność przechodzi na nabywcę. Ustawa albo umowa stron mogą stanowić inaczej. Tzn. przyjmować, że umowa ma charakter zobowiązujący, bądź zobowiązująco-rozpirzadzajacy.

Umowa o przeniesienie wierzytelności może być sporządzona w dowolnej formie, jeżeli jednak wierzytelność, która podlega przeniesieniu była stwierdzona pismem to cesja tej wierzytelności również powinna być dokonana na piśmie. Zbywca wierzytelności powinien zawiadomić dłużnika o jej przeniesieniu na inny podmiot. Jeżeli nie dokona zawiadomienia, a dłużnik spełni świadczenie do rąk zbywcy, świadczenie jest skuteczne wobec nabywcy wierzytelności, chyba że dłużnik wiedział o przelewie tej wierzytelności. Dłużnikowi przysługują przeciwko nabywcy wierzytelności wszelkie zarzuty, które miał on przeciwko zbywcy tej wierzytelności.

Jeżeli wierzytelność jest stwierdzona pismem może być w tym piśmie zawarte zastrzeżenie, że wierzytelnośc nie może być przeniesiona bez zgody dłużnika. Zastrzeżenie byłoby nieskuteczne, gdyby dłużnik nie znał wzmianki albo byłby przekonany, że brak jest zastrzeżenia.

Jeżeli dłużnik spełni świadczenie do ręki nabywcy wierzytelności, zbywca może powołać się na nieważność przelewu, tylko wtedy gdy w chwili spełnienia świadczenia były one znane dłużnikowi. Zbywca wierzytelności odpowiada za to, że wierzytelność mu przysługuje. Natomiast nie dopowiada za niewypłacalność dłużnika.

Przepisów o przelewie nie stosuje się do wierzytelności związanych z dokumentem na okaziciela lub dokumentem przenoszonym przez indos, do takich dokumentów stosuje się odrębne przepisy np. przepisy prawa wekslowego, istotnym elementem jest tu wydanie dokumentu nabywcy.

Ad. 2.

Osoba trzecia, która spłaca wierzyciela nabywa wierzytelność do wysokości dokonanej spłaty. Spłata za dłużnika jest możliwa w następujących przypadkach:

  1. Jeżeli spłacający odpowiada za dług, który spłaca

  2. Działa za zgodą dłużnika w celu wstąpienia prawa zaspokojonego wierzyciela, przy czym zgoda powinna być wyrażóna na piśmie pod rygorem nieważności.

  3. Jeżeli możliwość spłaty długu przewidziana jest przepisami szczególnymi.

Jeżeli dopuszczalna jest spłata cudzego długu wierzyciel nie może odmówić przyjęcia świadczenia, chyba że nie jest ono wymagalne. Jeżeli wierzyciel zaspokojony został częściowo co do pozostałej części przysługuje mu pierwszeństwo przed osobą trzecią, która spłaciła część długu.

Ad. 3.

Zmiana dłużnika może nastąpić w drodze przejęcia długu przez inną osobę. Podstawą przejęcia długu może być umowa, która zawiera osoba trzecia przejmująca dług z wierzycielem, za zgoda dłużnika albo umowa między dłużnikiem a osobą trzecią za zgoda wierzyciela.

Zgoda wierzyciela jest bezskuteczna jeżeli nie wiedział on, że przyjmujący dług jest niewypłacalny. Każda ze stron zobowiązania może wyznaczyć termin do wyrażenia zgody. Jeżeli dłużnik odmówi zgody umowa uznawana jest za niezawartą. Jeżeli wierzyciel odmówi zgody osoba mająca przejąć dług jest odpowiedzialna wzgldem dłużnika za to, że wierzyciela nie będzie żądał spełnienia świadczenia pzrzez dłużnika.

Umowa o przejęcie długu wymaga formy pisemnej pod rygorem nieważności. To samo dotyczy zgody wierzyciela na przejęcie przez osobę trezcią długu.

Przejmującemu dług przysługują zarzuty, które wcześniej przysługiwały dłużnikowi. Z wyjątkiem zarzutu potrącenia. Jeżeli wierzytelność była zabezpieczona poręczeniem lub ograniczonym prawem rzeczowy zabezpieczenie wygasa z chwilą przejęcia długu, chyba że osoba która udzieliła zabezpieczenia wyrazi zgodę na jego utrzymanie w dalszym ciągu.

Ad. 4.

Przystąpienie do długu. Osoba trzecia może przystąpić do długu na postawie umowy. Umowa może być zawarta między przystępującym do długu, a wierzycielem za zgodą dłużnika albo między dłużnikiem, a nowym dłużnikiem za zgodą wierzyciela.

W przypadku przystąpienia do długu zobowiązanie w stosunku do dłużnika nie wygasa. Rozszerzeniu podlega tylko krąg osób odpowiedzialnych. Obok dłużnika dotychczasowego za dług odpowiada nowy dłużnik, który przystąpił do długu.

Przystąpienie do długu mołziwe jest także z mocy przepisów ustawy. Z taką sytuacją mamy do czynienia np. w przypadku przeniesienia własności przedsiębiorstwa lub gospodarstwa rolnego na inny podmiot. Nabywca przedsiębiorstwa lub godpodatsrwa rolnego ponosi solidarna odpowiedzialność ze zbywcą ale tylko do wartości nabytego przedsiębiorstwa. Nabywca przedsiębiorstwa, czy gospodarstwa rolnego nie odpowiada jednak za długi swojego poprzednika prawnego, jeżeli o jego długach nie wiedział.

POTRĄCENIE

Jeżeli dwa podmioty są względem zarówno dłużnikami jak i wierzycielami. Każdy z nich może dokonać potrącenia swej wierzytelności z wierzytelności kontrahenta. Przedmiotem potrącenia mogą być tylko takie świadczenia, które mają charakter pieniężny albo niepieniężny jezlei chodzi o rezczy oznaczone tylko co do gatunku. Potrącenie jest możliwe tylko wtedy, gdy obydwie wierzytelności wymaglne i mogą być dochodzone przed sądem lub innym organem powołanym do rozstrzygania spraw cywilnych. Na skutek potrącenia obydwie wierzytelności umarzają się do wysokości wierzytelności niższej.

Podstawą potrącenia jest jednostronne oświadczenie woli, które ma charakter czynności kształtującej. Jeżeli takie oświadczenie zostanie złożone druga strona nie może mu się skutecznie przeciwstawić. Może natomiast wystąpić z powództwem do sądu o ustalenie, że nie były spełnione przesłanki, które by pozwalały na dokonanie potrącenia. Potrącenie jest możliwe także wtedy, kiedy roszczenie uległo przedawnieniu. Możliwość potrącenia istnieje jednak tylko wtedy, gdy w chwili w której potrącenia stało się możliwe roszczenie nie było jeszcze przedawnione.

Przepisy prawa wyłączają w niektórych przypadkach możliwość dokonania potrącenia. Zakazy potrącenia istnieją w następujących przypadkach:

  1. Kiedy wierzytelność nie podlega zajęciu tzn. komornik nie może prowadzić wobec dłużnika egzekucji

  2. Jeżeli wierzytelność dotyczy środków przeznaczanych na bieżące utrzymanie dłużnika co do takich srodków wyłączona jest bowiem egzekucja

  3. Jeżeli wierzytelność wynika z czynu niedozwolonego

  4. Jeżeli możliwość potrącenia danej wierzytelności wyłączona jest przepisem prawa

ODNOWIENIE

Strony zobowiązania mogą ustalić, że dłużnik zamiast świadczenia wynikającego z dotychczasowego zobowiązania spełni inne świadczenie. Jeżeli taka ugoda zostanie zawarta dotychczasowe zobowiązanie wygaśnie, a w jego miejsce powstanie nowe zobowiązanie w ramach którego dłużnik obowiązany będzie spełnić świadczenie wynikające z tego zobowiązania.

ZWOLNIENIE Z DŁUGU

Zobowiązanie wygasa, jeżeli wierzyciel zwalnia dłużnika z długu, a dłużnik zwolnienie przyjmuje.

22


Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Prawo cywilne - wykład, Elementy Prawa
Prawo cywilne - opracowanie, Elementy Prawa
Prawo miedzynarodowe-pytania8, Turystyka i rekreacja wykłady, Elementy prawa międzynarodowego
Prawo cywilne wykład I 3 10 2012 Podmioty prawa cywilnego
prawo miedzynarodowe sciaga9, Turystyka i rekreacja wykłady, Elementy prawa międzynarodowego
Prawo cywilne wykład
prawo cywilne wykłady (6)
Prawo cywilne I wykład 6
Prawo cywilne I wykład 15
prawo cywilne wyklad VAGYOHWPUMGM3DRGZGOAVU4IZBGPBNVQUAOLLFI
Prawo cywilne wykład III
prawo cywilne - wyklad6, Prawo cywilne
prawo cywilne - wykład, Prawo Administracyjne, Gospodarcze i ogólna wiedza prawnicza
prawo cywilne - wyklad5, Prawo cywilne

więcej podobnych podstron