I. EURO jako europejska waluta stabilności

1. Integracja europejska jako realizacja idei „jedności w różnorodności”

Jednoczenie się państw europejskich jest niejako naturalnym następstwem zmian sytuacji ekonomiczno-politycznej w Europie, które występowały po zakończeniu II wojny światowej. Sprzyjały one jednoczeniu. Trudno jednakże stwierdzić co odegrało najważniejszą rolę - zmiany polityczne czy też gospodarcze. Zjawiska te są bowiem ze sobą wzajemnie powiązane i wzajemnie uwarunkowane, trudno mierzalne lub nawet wcale niemożliwe
do zmierzenia. Złożoność procesów integracji, przeplatanie się aspektów ilościowych
z jakościowymi stwarza trudności badawcze w zakresie ścisłego określenia powiązań
i genezy zjawisk charakterystycznych dla tych procesów.

Trudna problematyka wzbudziła duże zainteresowanie. Zaczęto zajmować się przyczynami i motywami jednoczenia politycznego Europy. B. Balassa wyróżniał cztery główne przyczyny, a mianowicie: 1) dążenie do uniknięcia ewentualnej wojny pomiędzy Francją i Niemcami, 2) dążenie do utworzenia trzeciej siły w świecie polityki, 3) chęć uzyskania ożywienia gospodarczego, oraz 4) chęć przekształcenia Europy Zachodniej w świa­towy ośrodek władzy. Podobne stanowisko reprezentował T. Wanamaker, uwypuklając przy tym dużą rolę motywu ekonomicznego. Jego zdaniem motyw ten łączył się ściśle z motywami politycznymi. Stwierdzał też, że współpraca państw przyspiesza gospodarczą odbudowę Europy. Dzięki niej wzrasta na świecie znaczenie Europy, jak i państw wchodzących w jej skład. Powstaje również zapora przed zewnętrzną agresją, a poprzez włączenie Niemiec do jednoczącej się Europy unika się ewentualnej przyszłej wojny. Motywy polityczne łączą się więc z najogólniej sformułowanym celem gospodarczym integracji. Inne powody i motywy integracji uwypuklał Z. Bauman. Jego zdaniem jednoczenie Europy stanowi rezultat zmagań dwóch sprzecznych idei, a mianowicie idei niepodległości politycznej narodów, jak i idei wspólnoty europejskiej, w której trzeba uwzględnić nad­rzędność interesów wspólnych nad narodowymi. Niepodległość polityczna państwa sprzyja realizacji trzech aspektów suwerenności, a mianowicie samowystarczalności militarnej, gospodarczej oraz niezależności kulturalnej. Zdaniem Baumana państwa narodowe utraciły już te wartości. Współczesne warunki nie pozwalają pojedynczemu państwu osiągnąć ideału niepodległości politycznej. Współczesna technika i broń wojskowa zmusiła niejako armie narodowe do przekazywania zadań obrony swoich państw na rzecz ponadnarodowych organizacji wojskowych. Nierównomierny poziom rozwoju nie stwarza też możliwości realizacji samowystarczalności gospodarczej. W celu zapewnienia rozwoju gospodarczego państwa zostały niejako zmuszone by prowadzić gospodarkę otwartą. Wymagało to zniesienia barier celnych i liberalizacji przepływów kapitałów. Zjawiska te nie oznaczają kryzysu idei państwa narodowego. Idea państwa narodowego jest bowiem nadal żywa. Przykładem są dążenia Lombardczyków we Włoszech, Katalończyków w Hiszpanii i Flamandów w Belgii. Żądają oni większej autonomii w granicach swoich państw.

Pogląd ten w części podziela P.M. Schmidhuber. Jego zdaniem można wyodrębnić dwie główne przyczyny jednoczenia politycznego. Pierwsza wyraża się w zmniejszaniu się możliwości sprawnego sterowania życiem gospodarczo-politycznym przez państwo. Nastę­puje to z powodu faktycznej decentralizacji terytorialnej, na obszarze danego kraju. Druga przyczyna tkwi w konieczności globalnego rozwiązywania problemów poszczególnych państw. Dziś jedno państwo trudniej niż grupa państw może sobie radzić z problemami politycznymi, jak i gospodarczymi.

Bardziej szeroko kwestie te rozpatrywał W. Möschel. Biorąc pod uwagę względy polityczne i gospodarcze wyodrębnił on pięć motywów jednoczenia Europy, a mianowicie: motyw pacyfistyczny, ekonomiczny, imperialny, niemiecki oraz zróżnicowanych interesów grup państw tworzących Europę. Jego zdaniem dzięki integracji państw narodowych można wyeliminować ryzyko zbrojnego rozwiązywania problemów. Uznał, że już samo przejście
z jednego etapu integracji do drugiego zwiększa skuteczność gospodarowania w państwach europejskich. Według niego bardzo ważny jest też motyw imperialny. Europa powinna połączyć się, aby sprostać globalnym wyzwaniom XXI wieku. Zdaniem M*schela motyw niemiecki stanowi niejako rozszerzenie motywu pacyfistycznego. Starano się włączyć Niemcy do procesu integracji, aby w ten sposób uniknąć ponownej izolacji tego kraju
i następstw z tym związanych. Rozpatrując motyw wynikający ze zróżnicowanych interesów państw objętych wspólnotą gospodarczą wyodrębnił on trzy grupy państw. Do pierwszej zaliczył państwa południowej Europy, liczące na pomoc z budżetu tej wspólnoty. Drugą objął małe państwa europejskie, które we współdziałaniu ze sobą, upatrywały możliwość uzyskiwania większego wpływu na życie gospodarcze i polityczne w Europie niż w przypadku samodzielnego działania. Do trzeciej grupy zaliczył silne państwa Europy, dążące do uzyskania dominującej pozycji w Unii Europejskiej. Widać tu wyraźnie sprzeczności interesów tych trzech grup państw. Sądzę więc, że integrująca się Europa musi się z tym uporać i to w sposób budzący jak najmniej kontrowersji.

Charakterystyczne, że w poszczególnych państwach kładziono nacisk na różne motywy jednoczenia się Europy. Zdaniem R. Arona motyw gospodarczy przeważał we Włoszech i Holandii, a polityczny we Francji i w Niemczech. J.C. Brada i J. Méndez podkreślali, iż jedność gospodarcza Europy stała się koniecznością w celu zapobieżenia przyszłej agresji Niemiec. Mając to na względzie uznali, że zarówno przyczyny gospodarcze, jak i polityczne stanowiły kryterium właściwego doboru państw Beneluksu, Francji, Niemiec oraz Włoszech do wspólnego ugrupowania handlowego. Trafną ocenę ogólnego poglądu
na sprawy jednoczenia Europy dał C. Hamilton twierdząc, iż jednoczenie gospodarcze Europy postrzegają Europejczycy jako instrument służący osiągnięciu celu stabilności politycznej i pokoju.

Jak można zauważyć istnieje wiele przyczyn i różnorodność motywów jednoczenia Europy. Państwa, których gospodarka nie była zdolna sprostać konkurencji innych państw dostrzegały swoje szanse rozwoju gospodarczego w jednoczeniu Europy. Natomiast państwa mające silną gospodarkę dążyły do umocnienia swojej pozycji, aby w ten sposób zwiększyć swoje znaczenie polityczne. Zdawano też sobie sprawę, że interes gospodarczy łączy państwa, zapobiegając tym samym wybuchowi ewentualnej wojny. Chciałbym podkreślić, że z ekonomicznego punktu widzenia stabilność polityczna i pokój stanowią z jednej strony podstawę rozwoju trwałych więzi gospodarczych pomiędzy państwami. Z drugiej zaś strony, rozwój gospodarczy przyczynia się do zachowania pokoju i stabilizacji politycznej.

Można chyba przyjąć, że gospodarcze powody jednoczenia Europy miały raczej charakter komplementarny. Nie znaczy to wcale, że gospodarcze motywy nie odgrywały i nie odgrywają ważnej roli w integracji europejskiej.

Charakter i sposób jednoczenia w pełni oddaje wypowiedź J. Monneta - współtwórcy EWG. Według niego grupy państw, które utworzono w okresie wojny, chciano zachować także w czasie pokoju i dla pokoju, choć mogły być one w każdej chwili rozwiązane. Uważał on, że niebezpieczeństwo łączy grupy, a zwycięstwo je raczej rozprasza. Grupy tworzono przeciwko wrogowi - stąd też pytanie czy powinny być one otwarte dla pokonanych? Zdając sobie sprawę, że w warunkach braku niebezpieczeństwa jako czynnik łączący nie wystarczy sama przyjaźń, J. Monnet stawiał sobie pytanie jakie instytucje i jakie prawo między­narodowe miałyby stanowić środek zastępczy dla tzw. przymusu konieczności? Na pod­stawie jego dalszych wypowiedzi i działań można uznać, że rolę tę może spełnić insty­tucjonalna integracja gospodarcza państw mających gospodarkę rynkową.

Oceniając tę wypowiedź, z perspektywy czasu, można chyba twierdzić, że J. Monnet postawił trafną diagnozę ówczesnej sytuacji Europy i zaproponował jedno z możliwych rozwiązań. Wypada podkreślić, że jednoczenie państw europejskich mających gospodarkę rynkową nie jest sprawą łatwą z dwóch względów. Podstawą funkcjonowania i rozwoju gospodarki rynkowej jest konkurencja. Natomiast jednoczenie państw wymaga współpracy gospodarczej. Istnieją więc sprzeczności, które trzeba pogodzić. Stąd zachodzi potrzeba politycznego jednoczenia Europy. Jednoczenie to mogłoby przybrać charakter podobny do konfederacji lub federacji. W pierwszym przypadku wystarczyłaby szeroko rozumiana współpraca. Natomiast w drugim przypadku współpraca stanowiłaby wstępny etap do ściślejszego jednoczenia Europy. Ostatnim jej etapem byłoby utworzenie organu ponad­narodowego, na rzecz którego poszczególne państwa przekazałyby niektóre swoje suwerenne kompetencje polityczno-gospodarcze. Integracja europejska - bez względu na jej formę - stanowi zawsze wyraz więzi gospodarczych i politycznych między państwami tego kontynentu.

2. Unia walutowa jako instytucjonalna forma integracji europejskiej

Celem rozwoju form instytucjonalnych integracji było wzmocnienie procesu integracji. Na razie udało się zrealizować trzy takie formy. Są nimi: Unia Celna, Wspólny Rynek i Rynek Wewnętrzny. W toku są prace dążące do stworzenia Unii Gospodarczej i Walutowej. Są one bardzo zaawansowane. Z dniem 1 stycznia 1999 r. jedenaście krajów należących do Unii Europejskiej rozpoczęło trzeci, ostatni etap realizacji Unii Gospodarczej i Walutowej (euroobszar).

Starając się przedstawić te zjawiska w sposób możliwie syntetyczny sporządziłem tabelę 1 i rys. 1. Główne cechy form integracji europejskiej przedstawia tabela 1, natomiast porównanie zależności między tymi formami a poziomem suwerenności gospodarczej ilustruje rys. 1.

Pierwszą instytucjonalną formą integracji europejskiej była Unia Celna. Przewidziano ją Traktatem Rzymskim z dnia 25 marca 1957 r. Unię tę jako obszar, na którym państwa członkowskie znoszą między sobą cła, opłaty i inne pozataryfowe bariery polityki celnej,
a zarazem ustanawiają jednolitą taryfę celną wobec państw trzecich, miano osiągnąć do
1 stycznia 1970 r. Zrealizowano ją w pełni znacznie wcześniej, a mianowicie już 1 lipca 1968 r. Wprowadzono wówczas jednolitą taryfę celną dla państw trzecich (tab. 1, poz. 1). Natomiast przed tą datą zniesiono cła, opłaty i inne pozataryfowe bariery polityki celnej na obszarze państw członkowskich.

Drugą instytucjonalną formą integracji europejskiej stał się Wspólny Rynek. Ustano­wiono go już w 25 marca 1957 r. Przyjęto jako podstawę zasady rynkowe. Uznano, że jego działanie winny zapewnić tzw. cztery wolności gospodarcze (tab.1, poz.2). Nie były one wówczas ściśle sprecyzowane. W trakcie praktyki stwierdzono potrzebę zmiany. Jednakże zmiany te wprowadzono dopiero w 1987 r., a mianowicie po ustanowieniu trzeciej insty­tucjonalnej formy integracji europejskiej, w postaci Rynku Wewnętrznego. Znormali­zowano wówczas wymogi dotyczące czterech wolności (tab.1, poz.3), zwłaszcza że nie były one ściśle sformułowane, a ponadto nie udało się ich osiągnąć, tak jak zamierzano, w okresie Wspólnego Rynku. Zasady Rynku Wewnętrznego przedstawiono w tzw. Białej Księdze
z 28-29 czerwca 1985.

Biała Księga zawiera 282 propozycji (pierwotnie było ich 300) mających na celu likwidację trzech podstawowych barier, które utrudniały osiągnięcie celu Wspólnego Rynku. Były nimi bariery dotyczące infrastruktury ruchu granicznego, bariery techniczne (standardy) i bariery podatkowe. Przewidywano, że dzięki temu zniesie się w okresie do 31 grudnia 1992 r. wewnętrzne granice na obszarze ówczesnej EWG. Likwidacja tych barier pociągnęła za sobą potrzebę modyfikacji Traktatu Rzymskiego. W celu tej modyfikacji wydano Jednolity Akt Europejski, który wszedł w życie 1 lipca 1987 r. Przepis prawny regulujący te kwestie uwzględniono w dodatkowym art. 8 a stanowiącym uzupełnienie Traktatu Rzymskiego (EWG). Wyraźnie w nim stwierdzono, że wyznaczony termin nie pociąga za sobą skutków prawnych w sposób automatyczny. Oznacza to, iż nie będą stosowane sankcje wobec państwa, które nie zrealizuje w tym terminie wymogów Rynku Wewnętrznego.

Zgodnie z Traktatem Maastricht, zawartym 7 lutego 1992 r., a który wszedł w życie
1 listopada 1993 r., kolejnymi formami integracji jest Unia Gospodarcza i Unia Walutowa. Formalnie wyróżniono Unię Gospodarczą i Unię Walutową (tab.1). W rzeczywistości są one współzależne. Stąd H. Arnold słusznie stwierdza, że Unia Walutowa bez Unii Gospodarczej byłaby dachem bez ścian domu (Dach ohne Haus).

Przewidziano trzy etapy dochodzenia do Unii Gospodarczo-Walutowej. Zaplanowano rozpoczęcie pierwszego etapu w 1990 r., drugiego w 1994 r., a trzeciego 1 lipca 1998 r. lub 1 stycznia 1999 r. Pierwszy etap tej Unii rozpoczął się 1 lipca 1990 r. na podstawie decyzji
i postanowienia Rady z 12 marca 1990 r. Drugi i trzeci etap tej Unii ustanowiono na podstawie Traktatu z Maastricht. Początek drugiego etapu przewidziano
w dniu 1 stycznia 1994 r. Natomiast rozpoczęcie trzeciego etapu 1 lipca 1998 r. lub 1 stycznia 1999 r. w zależności od stopnia realizacji kryteriów zbieżności (konwergencji) ustalonych
w Maastricht. Kryteria te w 1998 r. spełniło jedenaście, wspomnianych już państw. Stąd ostatni etap (euroobszar) rozpoczęto 1 stycznia 1999 r.

Jak można sądzić, sama sytuacja gospodarcza wymusiła niejako, aby pierwszy etap Unii Gospodarczo-Walutowej wprowadzić, nie czekając na sformułowanie nowego traktatu, zwła­szcza że nie wymagało to wprowadzenia ograniczeń suwerennych kompetencji państw człon­kowskich. Przejście do drugiego i trzeciego etapu tejże Unii, pociągało już za sobą potrzebę takich ograniczeń. Określono je w Traktacie Maastricht. Obserwacja przebiegu instytucjo­nalnych form integracji pozwala twierdzić, że przedsięwzięcia podejmowane w tym pierwszym etapie były konieczne dla stworzenia podstaw drugiego i trzeciego etapu. Nie trudno przy tym zauważyć, że w sprawach tworzenia podstaw prawnych Unii Gospodarczo-Walutowej działano elastycznie odpowiednio do sytuacji gospodarki Wspólnoty, uwzględ­niając kwestie suwe­renności państw członkowskich w dziedzinie polityki gospodarczo-walutowej.

Ustanawiając drugi i trzeci etap sformułowano pięć kryteriów zbieżności (die Kon­ver­genzkriterien) i określono ich normy. Poza Traktatem z Maastricht uwzględniono je w dodat­ko­wych dwóch oddzielnych sprawozdaniach Europejskiego Instytutu Walutowego (EIW)
i Komisji WE wymaganych zgodnie z art. 109j Traktatu o Wspólnocie Europejskiej (WE). Zgodnie z art. 109e, ust. 1 Traktatu o Wspólnocie Europejskiej (WE), drugi etap rozpoczął się 1 stycznia 1994 r. z chwilą uruchomienia Europejskiego Instytutu Walutowego (EIW).
W myśl art. 109e, ust. 4 Traktatu o Wspólnocie Europejskiej (WE) w trakcie tego etapu, państwa członkowskie winny dążyć do eliminacji nadmiernych deficytów budżetowych,
a zgodnie z art. 109e, ust. 5 wspomnianego Traktatu o Wspólnocie Europejskiej winny rozpocząć proces prowadzący do pełnej niezależności swoich banków centralnych. Wszystkie aspekty tej niezależności szeroko opracował EIW dopiero w 1996 r. Realizacja kryteriów zbieżności, jak i zasady niezależności banku centralnego, stanowią warunek wejścia tych państw do trzeciego etapu instytucjonalnych form integracji europejskiej.

Wraz z przechodzeniem na wyższy stopień integracji europejskiej zmniejszał się poziom suwerenności gospodarczej państwa członkowskiego. Przedstawia to rys. 1. Zjawisko to jest rezultatem przekazywania kolejnych suwerennych kompetencji państw członkowskich na rzecz ponadnarodowego organu Wspólnoty. Obserwując tabelę 1 i rys. 1 można chyba wnosić, że rozwijające się formy instytucjonalnej integracji mogą prowadzić do Unii Walutowej Federacji i Unii Politycznej.

Wprowadzenie do sfery integracji wspólnego pieniądza i wspólnego ponad­naro­dowego banku centralnego zintegrowanych państw oznacza przejście na najwyższy, ostatni etap Unii Gospodarczo-Walutowej (euroobszar). Dopiero wówczas nastąpi zespolenie Unii Gospodarczej
z Unią Walutową. Można wnosić, że powstaną wtedy zręby przyszłej Unii Politycznej, najprawdopodobniej typu federacji. Dopiero wspólne instytucje polityczne nadadzą integracji europejskiej charakter gospodarczo-polityczny.

3. Kryteria konwergencji, jako podstawa stabilności EURO

Traktat z Maastricht podpisany w 1992 r. określił kryteria konwergencji (zbieżności), które muszą spełnić państwa zamierzające przystąpić do euroobszaru. Kryteria zbieżności stanowią nie tylko warunek wejścia danego państwa do euroobszaru, ale również stanowią podstawę oceny sytuacji gospodarczej państw członkowskich UE przed i po wejściu do euroobszaru. Dlatego państwa członkowskie UE, nie będące jeszcze w euroobszarze przygotowują tzw. programu zbieżności, a państwa UE, będące już w euroobszarze przygotowują tzw. programu stabilności. W programach tych przedstawiony jest stopień realizacji kryteriów zbieżności przez poszczególne państwa. Ogólnie jest sześć kryteriów, w tym pięć ekonomicznych i jedno prawne. Do pięciu kryteriów ekonomicznych należy:

1) kryterium stopy inflacji - w każdym roku stopa inflacji w danym państwie członkowskim Unii Europejskiej (UE) nie powinna być wyższa jak o 1,5 punktu procentowego od średniej stopy inflacji w trzech państwach UE, w których inflacja jest najniższa; np. w grupie państw UE trzy państwa mają najniższą stopę inflacji na poziomie: 2% w państwie A, 3% w państwie B i 4% w państwie C. Obliczamy w roku oznaczonym t średnią stopę inflacji tych trzech państw o najniższej stopie inflacji, czyli dodajemy te trzy stopy inflacji 2%+3% + 4%=9%, a następnie dzielimy 9% przez liczbę tych państw (czyli 3) i w ten sposób otrzymujemy średnią stopę inflacji trzech państw UE o najniższej stopie inflacji na poziomie (9%:3=3%) 3%. Na podstawie tych obliczeń można stwierdzić, że w roku oznaczonym t wszystkie państwa członkowskie UE, w których stopa inflacji nie jest wyższa jak 4,5% (średnia stopa inflacji trzech państw UE o najniższej stopie inflacji wynosi 3% + 1,5 punktu procentowego) spełniają kryterium stopy inflacji;

2) kryterium długoterminowej stopy procentowej - co roku długoterminowa stopa procentowa rządowych papierów wartościowych w danym państwie członkowskim Unii Europejskiej (UE) nie powinna być wyższa jak o 2 punkty procentowe od średniej długoterminowej stopy procentowej w trzech państwach UE, w których inflacja jest najniższa; np. w grupie państw UE trzy państwa mają najniższą stopę inflacji na poziomie: 2% w państwie A, 3% w państwie B i 4% w państwie C. Ogólnie przyjmuje się, że długoterminowa stopa procentowa jest wyższa od stopy inflacji o czynnik nazywany premią za ryzyko dla inwestora, czyli wynagrodzenie z tytułu podjęcia ryzyka przez kupującego papiery wartościowe danego rządu, tj. długoterminowa stopa procentowa rządowych papierów wartościowych = inflacja + premia za ryzyko. Czym mniejsze to ryzyko (ryzyko to dotyczy nie tylko kwestii gospodarczych np. wysoki dług publiczny danego państwa, ale również spraw społecznych np. zapowiedź lub rozpoczęcie strajków), tym niższa jest ta premia za ryzyko, i na odwrót. W przypadku, gdy dane państwo posiada wysoki dług publiczny i zapowiadane są w nim strajki, wtedy inwestor (kupujący papiery wartościowe rządu tego państwa) będzie żądał wyższej premii za ryzyko przy zakupie tych papierów wartościowych.

Wykorzystując równanie, że długoterminowa stopa procentowa rządowych papierów wartościowych = inflacja + premia za ryzyko, zakładamy iż długoterminowa stopa procentowa w państwie A wynosi 3% (2% stopa inflacji + 1 punkt procentowy premii za ryzyko), w państwie B wynosi 5% (3% stopa inflacji + 2 punkty procentowe premii za ryzyko) i w państwie C wynosi 7% (4% stopa inflacji + 3 punkty procentowe premii za ryzyko). Obliczamy średnią długoterminową stopę procentową rządowych papierów wartościowych w państwie A, B i C. tych trzech państw o najniższej stopie inflacji, czyli dodajemy te trzy długoterminowe stopy procentowe 3%+5%+7%=15%, a następnie dzielimy 15% przez liczbę tych państw (czyli 3) i w ten sposób otrzymujemy średnią długoterminową stopę procentową trzech państw UE o najniższej stopie inflacji na poziomie (15%:3=5%) 5%. Na podstawie tych obliczeń można stwierdzić, że w roku oznaczonym t wszystkie państwa członkowskie UE, w których długoterminowa stopa procentowa rządowych papierów wartościowych nie jest wyższa jak 7% (średnia długoterminowa stopa procentowa rządowych papierów wartościowych trzech państw UE o najniższej stopie inflacji wynosi 5% + 2 punkty procentowe) spełniają kryterium długoterminowej stopa procentowej;

3) kryterium deficytu budżetowego - każdego roku deficyt budżetowy (czyli wydatki budżetowe są wyższe jak dochody budżetowe) danego państwa członkowskiego Unii Europejskiej (UE) zasadniczo nie powinien przekraczać 3% PKB (Produktu Krajowego Brutto, a w języku angielskim GDP - Gross Domestic Product). Warto zwrócić uwagę, że w okresie ożywienia gospodarczego (ogólnie objawami ożywienia gospodarczego są wzrost produkcji, wzrost zatrudnienia i spadek bezrobocia oraz wzrost dochodów społeczeństwa) państwo członkowskie UE powinno osiągać nadwyżkę budżetową (czyli dochody budżetowe są wyższe jak wydatki budżetowe) lub posiadać zrównoważony budżet (czyli dochody budżetowe są równe wydatkom budżetowym). Natomiast w okresie osłabienia gospodarczego (ogólnie objawami osłabienia gospodarczego są spadek produkcji, spadek zatrudnienia i wzrost bezrobocia oraz spadek dochodów społeczeństwa) w państwie członkowskim UE dopuszcza się deficyt budżetowy nie wyższy jak 3% PKB. Utrzymywaną nadwyżkę budżetową w okresie ożywienia gospodarczego można wykorzystać do pobudzenia gospodarki w okresie osłabienia gospodarczego. Jednakże, rząd nie może pobudzać gospodarki nadmiernie wysokimi wydatkami budżetowymi, dlatego ustalono górną granicę deficytu budżetowego (czyli wydatki budżetowe są wyższe jak dochody budżetowe) na poziomie 3% PKB. W badania naukowych wskazuje się że rząd, który w okresie ożywienia gospodarczego utrzymuje dyscyplinę budżetową (czyli posiada nadwyżkę budżetową lub zrównoważony budżet), zwiększając deficyt budżetowy do 3% PKB w okresie osłabienia gospodarczego nie wywoła negatywnych następstw (takich jak np. wyższa inflacja) dla gospodarki, a wręcz przeciwnie taki rząd pozwoli przejść gospodarce z okresu osłabienia gospodarczego do okresu ożywienia gospodarczego, poprzez zwiększenie deficytu budżetowego do 3% PKB. Tak postępujący rząd staje się wiarygodny w oczach społeczeństwa i uczestników rynków finansowych;

4) kryterium długu publicznego - co roku dług publiczny danego państwa nie powinien być większy jak 60% PKB (Produktu Krajowego Brutto, a w języku angielskim GDP - Gross Domestic Product).

5) stabilność kursu walutowego w okresie dwóch lat przed przystąpieniem do euroobszaru. Jedenaście państw członkowskich Unii Europejskiej (UE), które w dniu 1 stycznia 1999 r. przystąpiło do euroobszaru, musiało uczestniczyć w Mechanizmie Kursu Walutowego. Natomiast państwa członkowskie UE, które przystąpiły (np. Grecja) i będą przystępować (np. Polska) po 1 stycznia 1999 r. do euroobszaru, muszą uczestniczyć w Mechanizmie Kursu Walutowego II.

Mechanizm Kursu Walutowego, MKW (w języku angielskim Exchange Rate Mechanism - ERM) był mechanizmem ustalania kursów walutowych (kurs walutowy - jest ceną jednej waluty wyrażoną w drugiej walucie, np. 1 EUR = 4 PLN) w ramach Europejskiego Systemu Walutowego. Początkowo ustalano w nim dopuszczalne pasmo wahań kursów walut wchodzących do MKW zasadniczo na poziomie +/-2,25% (znak plus przy liczbie oznacza aprecjację kursu walutowego czyli jego podwyższenie, a znak minus przy liczbie oznacza deprecjację kursu walutowego czyli jego obniżenie), a dla niektórych walut - eskudo, pesety, lira i funta - stosowano szerszy przedział wahań do +/-6%. Następnie w okresie kryzysu Europejskiego Systemu Walutowego, wywołanego recesją gospodarczą w 1993 r., pasmo wahań poszerzono do +/-15%. Dla państw członkowskich UE, przystępujących do euroobszaru po 1 stycznia 1999 r., wprowadzono Mechanizm Kursu Walutowego II, MKW II (w języku angielskim Exchange Rate Mechanism II - ERM II) jest mechanizmem, według którego ustalane są kursy walutowe między euro a walutami państw członkowskich Unii Europejskiej nie będących uczestnikami euroobszaru. Uczestnictwo w tym mechanizmie jest dobrowolne; od początku należały do niego Grecja i Dania. Dla greckiej drachmy obowiązywał przedział wahań +/-15%, natomiast dla korony duńskiej +/-2,25%. W dniu 1 stycznia 2001 r. Grecja weszła do euroobszaru i przestała uczestniczyć w MKW II. W niedalekiej przyszłości, gdy Polska stanie się państwem członkowskim UE, również będzie musiała uczestniczyć w MKW II przez dwa lata, zanim wejdzie do euroobszaru.

W grupie kryteriów zbieżności jest jedno kryterium prawne, a mianowicie zagwarantowanie w określonym akcie prawnym niezależności banku centralnego w każdym państwie członkowskim UE. Najczęściej państwa członkowskie UE dokonują zapisu o zagwarantowaniu niezależności swojego banku centralnego w Konstytucji - Ustawie zasadniczej czy też w ustawie o banku centralnym. W Unii Europejskiej zagwarantowanie niezależności banku centralnego jest bardzo ważną zasadą, dlatego umieszcza się ją w aktach prawnych najwyższej rangi, takich jak Ustawa zasadnicza czy ustawa o banku centralnym. Więcej informacji o aspektach niezależności banku centralnego i stopniu niezależności Europejskiego Banku Centralnego zostanie przedstawionych w trzecim bloku tematycznym pt.:„Podstawy funkcjonowania Europejskiego Systemu Banków Centralnych i ich ocena”.

4. Pakt Stabilności i Wzrostu, jako fundament stabilności fiskalnej euroobszaru

1. Podstawy prowadzenia jednolitej ponadnarodowej polityki pieniężnej i zróżnicowanej narodowej polityki gospodarczej

W Unii Europejskiej państwa członkowskie należące do euroobszaru prowadzą jednolitą politykę pieniężną. Europejski Bank Centralny jest odpowiedzialny za formułowanie założeń jednolitej ponadnarodowej polityki pieniężnej i jej realizację. Najważniejszym celem polityki pieniężnej jest utrzymanie stabilnego poziomu cen. Natomiast narodowa polityka gospodarcza jest w pewnym stopniu zróżnicowana. W celu zmniejszenia tego zróżnicowania polityki gospodarczej państwa członkowskie posiadają trzy rodzaje ograniczeń w prawie ponadnarodowym. Za duże zróżnicowanie narodowej polityki gospodarczej może zakłócać funkcjonowanie gospodarki euroobszaru i utrudniać osiąganie celu polityki pieniężnej.

Po pierwsze, państwo członkowskie powinno prowadzić swoją politykę gospodarczą, przyczyniając się do osiągania celów Wspólnoty, takich jak: wspieranie na obszarze całej Wspólnoty harmonijnego i zrównoważonego rozwoju gospodarki, zrównoważonego i nieinflacyjnego wzrostu z poszanowaniem środowisko naturalnego, wysokiego stopnia konwergencji przedsięwzięć gospodarczych, wysokiego poziomu zatrudnienia i opieki społecznej, podnoszenia standardu i jakości życia, oraz gospodarczej i socjalnej spójności i solidarności pomiędzy państwami członkowskimi.

Po drugie, państwo członkowskie musi traktować politykę gospodarczą jako przedmiot wspólnego zainteresowania. Wyrazem tego jest koordynacja polityki gospodarczej państw członkowskich w Radzie ECOFIN. Organ ten jest złożony z Ministrów Finansów państw członkowskich. Państwa członkowskie dążąc do realizacji celów Wspólnoty i koordynacji polityki gospodarczej kierują się następującymi zasadami: stabilny poziom cen, solidne finanse publiczne, stabilny system finansowy oraz zrównoważony bilans płatniczy.

Po trzecie, Rada ECOFIN jest zobowiązana do formułowania wytycznych dotyczących prowadzenia polityki gospodarczej państw członkowskich oraz monitorowania sytuacji gospodarczej tych państw. Dlatego państwo członkowskie musi dostarczać informacji dotyczących wyników prowadzonej polityki gospodarczej. W przypadku, gdy polityka gospodarcza realizowana przez państwo członkowskie jest niezgodna z ogólnymi wytycznymi lub zagraża poprawnemu funkcjonowaniu europejskiej unii walutowej, Rada może skierować zalecenie do danego państwa i podać je do publicznej wiadomości.

Te trzy ograniczenia w pewnym stopniu stanowią podstawę koordynacji państw członkowskich w zakresie polityki gospodarczej. W polityce gospodarczej wyróżnia się dwa najważniejsze rodzaje polityki, a mianowicie politykę pieniężną i politykę budżetową, wpływające na realizację najważniejszego celu każdego banku centralnego w Europejskim Systemie Banków Centralnych (Europejskiego Banku Centralnego i narodowych banków centralnych), jakim jest utrzymanie stabilnego poziomu cen. Stąd nie jest przypadkiem, iż w grupie kryteriów zbieżności wyróżnia się kryteria monetarne (kryterium stopy inflacji i kryterium długoterminowej stopy procentowej papierów wartościowych rządu) i kryteria fisklane (kryterium deficytu budżetowego i długu publicznego). Wydaje się, że z tych dwóch rodzajów polityki gospodarczej, polityka budżetowa stanowi potencjalnie zagrożenie dla najważniejszego celu polityki pieniężnej, tj. utrzymania stabilnego poziomu cen. W unii walutowej polityka budżetowa pozostaje wyłączną kompetencją państwa członkowskiego. Natomiast jednolita polityka pieniężna jest wyłączną kompetencją Wspólnoty W celu zmniejszenia ryzyka naruszania pierwszorzędnego celu polityki pieniężnej wprowadzono dodatkowe ograniczenia dotyczące polityki budżetowej (poza kryteriami konwergencji) w prawie ponadnarodowym

5.2. Traktatowe zasady budżetowe

W euroobszarze zapewnia się formalnie autonomiczność decyzji państwa członkowskiego w zakresie kształtowania swojej polityki budżetowej. Jednakże prowadzenie narodowej polityki budżetowej podlega zasadzie dyscypliny budżetowej i procedurze koordynacji na poziomie Wspólnoty, przedstawionym w Traktacie Amsterdamskim. Zgodnie z podstawową zasadą polityki budżetowej zawartej w Traktacie, państwo członkowskie powinno unikać nadmiernego deficytu budżetowego.

W dziedzinie polityki budżetowej, państwo członkowskie powinno unikać nadmiernego deficytu. Przestrzeganie dyscypliny budżetowej jest sprawdzane na podstawie wartości progowych deficytu budżetowego i długu publicznego w stosunku do PKB. Wartość progowa dla deficytu budżetowego wynosi 3% PKB, a dla długu publicznego 60% PKB. W przypadku, gdy dane państwo członkowskie nie spełnia obu tych kryteriów lub jednego z nich, Komisja Europejska przygotowuje sprawozdanie. W sprawozdaniu Komisja Europejska bierze pod uwagę, czy deficyt budżetowy przekracza publiczne wydatki inwestycyjne i uwzględnia inne ważne czynniki, wraz ze średniookresową sytuacją gospodarczo-budżetową tego państwa członkowskiego. Decyzja czy państwo członkowskie znajduje się w sytuacji nadmiernego deficytu budżetowego leży w gestii Rady ECOFIN, która działa zgodnie ze wskazówkami Komisji Europejskiej.

Ograniczenia dotyczące finansowania publicznego zadłużenia zakazują możliwości przekraczania stanu rachunków przez podmioty sektora publicznego w Europejskim Banku Centralnym (EBC) lub narodowych bankach centralnych oraz udzielania innych rodzajów kredytów podmiotom sektora publicznego na poziomie narodowym lub wspólnotowym przez EBC lub narodowe banki centralne. EBC oraz narodowym bankom centralnym zakazano również nabywania instrumentów dłużnych bezpośrednio od tych podmiotów. Zakazy te dotyczą organów Wspólnoty, władz centralnych, regionalnych, lokalnych i innych władz publicznych oraz instytucji i przedsiębiorstw państwowych.

Jednocześnie zabrania się państwom członkowskim przyznawania tym podmiotom uprzywilejowanego dostępu do instytucji finansowych, czyli z pominięciem zasad obowiązujących na rynku. Uprzywilejowany dostęp odzwierciedla się w dwóch sytuacjach. Po pierwsze, zobowiązywanie instytucji finansowych do nabywania lub utrzymywania zobowiązań (szczególnie dłużnych papierów wartościowych) danych podmiotów sektora publicznego na podstawie przepisów lub innych tytułów prawnych. Po drugie, przyznawanie instytucjom finansowym przywilejów podatkowych lub korzyści finansowych sprzecznych z zasadami gospodarki rynkowej w celu zachęcenia ich do nabycia lub posiadania udziałów w tych zobowiązaniach.

Ponadto ustanowiono, że zobowiązania władz centralnych, regionalnych, lokalnych i innych władz publicznych oraz instytucji i przedsiębiorstw państwowych określonego państwa członkowskiego nie powinny być przejmowane przez Wspólnotę czy przez inne państwo członkowskie. To ustalenie nazwano „zasadą nie udzielania pomocy finansowej” (no bail-out clause), która oznacza, że w przypadku niewypłacalności jakiejkolwiek z tych władz danego państwa członkowskiego, ani Wspólnota ani inne państwo członkowskie nie ponoszą odpowiedzialności za zobowiązania tego państwa.

5.3. Zasady budżetowe w Pakcie Stabilności i Wzrostu

Rada Europejska zdecydowała wprowadzić wyjaśnienie do zasad budżetowych zawartych w Traktacie przez wprowadzenie w życie Paktu Stabilności i Wzrostu, który formułuje zasady dla koordynacji polityki gospodarczej i definiuje warunki do spełnienia w przypadku nadmiernego deficytu na etapie trzecim europejskiej unii walutowej. Wprowadzenie Paktu głównie służy dwóm celom. Po pierwsze, zapewnieniu trwałej zgodności polityki pieniężnej z wymaganiami stabilnego budżetu. Po drugie, monitorowaniu rozwoju uwarunkowań pieniężnych przy wykorzystaniu systemu wczesnego ostrzegania w celu wykrycia zagrożenia ze strony polityki budżetowej prowadzonej przez dane państwo. Jak można zauważyć, utrzymywanie solidnych finansów publicznych służy jako środek wzmacniania warunków stabilności cen i silnego zrównoważonego wzrostu, prowadzącego do zwiększania zatrudnienia.

Pakt Stabilności i Wzrostu zapewnia zarówno działania prewencyjne jak i zabraniające nadmiernego zadłużania się przez państwa członkowskie. Pakt ten składa się z Rezolucji Rady Europy (Amsterdam 17 czerwiec 1997), w której określono zobowiązania państw członkowskich, Komisji Europejskiej i Rady Europejskiej oraz dwóch Rozporządzeń Rady ECOFIN. Rozporządzenie Rady (WE) nr 1467/97 z 7 lipiec 1997 wprowadza i precyzuje stosowanie procedury nadmiernego deficytu. Rozporządzenie Rady (WE) nr 1466/97 z 7 lipca 1997 wzmacnia kontrolę realizowanej polityki budżetowej przez poszczególne państwa, reguluje kwestię koordynacji polityki gospodarczej oraz określa treść programów konwergencji i stabilności.

Jako najważniejsze postanowienie w Rezolucji Rady Europejskiej uznano, że każde państwo członkowskie zapewnia stabilną politykę budżetową, W tym celu zobowiązano państwa członkowskie do realizacji średniookresowego celu polityki budżetowej, którym jest osiąganie równowagi budżetowej lub nadwyżki budżetowej. Cel ten umożliwi jednocześnie wszystkim państwom członkowskim podejmowanie działań wobec normalnych wahań cyklicznych i utrzymywanie deficytu rządowego na poziomie lub poniżej wartości progowej, która wynosi 3% PKB. Deficyt powyżej 3% PKB będzie traktowany za nadmierny, gdy nie jest uważany za deficyt tymczasowy i nie wynika z nadzwyczajnych uwarunkowań (np. klęska żywiołowa). Jednakże, w każdym przypadku deficyt musi być zbliżony do wartości progowej. Deficyt traktuje się jako tymczasowy a uwarunkowania za nadzwyczajne, gdy wielkość deficytu przekraczająca wartość progową jest spowodowana przez nadzwyczajne wydarzenie, na które państwo członkowskie nie miało wpływu lub przez silną recesję gospodarczą. Przekroczenie wartości progowej będące rezultatem silnej recesji gospodarczej, Komisja Europejska uznaje za nadzwyczajne, gdy roczny spadek realnego PKB danego państwa wynosi co najmniej 2%. Mniejszy spadek realnego PKB niż 2% może być jedynie uznany z nadzwyczajny przez Radę ECOFIN z inicjatywy państwa członkowskiego, w którym ten spadek nastąpił i gdy dane państwo uzasadni, które spadek ten wynika w szczególności do nagłej recesji lub nagromadzonych strat produkcji z przeszłości. Oceniając czy recesja gospodarczy jest silna czy nie, państwo członkowskie przyjmuje jako punkt odniesienia roczny spadek realnego PKB wynoszący, co najmniej 0,75%. Deficyt, który przekroczył poziom 3% będzie uznany za tymczasowy, gdy Komisja Europejska zostanie przekonana, że deficyt spadnie poniżej wartości progowej po nadzwyczajnym wydarzeniu lub silnej gospodarczej recesji.

W przypadku, gdy deficyt budżetowy państwa członkowskiego uznaje się za nadmierny, Rada ECOFIN ustanawia zalecenia mające na celu poprawę tego deficytu. Widoczne rezultaty tych zaleceń muszą wystąpić w państwie członkowskim w okresie czterech miesięcy. W sytuacji, gdy w ocenie Rady ECOFIN nie zostaną podjęte skuteczne działania, Rada może nałożyć sankcje. Początkowo sankcje przyjmują formę nieoprocentowanego depozytu, którego wysokość ustala się w relacji do PKB państwa członkowskiego, które nie spełnia kryterium deficytu budżetowego. Depozyt może być zamieniony na karę pieniężną, gdy deficyt będzie się utrzymywał dłużej niż dwa lata.

W celu monitorowania sytuacji budżetowej i odbierania sygnałów potencjalnego zagrożenia dla stabilnej polityki budżetowej oraz ułatwiania koordynacji polityki gospodarczej, wprowadzono w Pakcie Stabilności i Wzrostu mechanizm wczesnego ostrzegania. Dlatego państwa członkowskie euroobszaru powinny przedstawiać co roku program stabilności (a państwa Unii Europejskiej nie należące do euroobszaru przedstawiają program konwergencji) Radzie ECOFIN i Komisji Europejskiej, które określają cele średniookresowej polityki budżetowej tych państw członkowskich. Treść i struktura programów stabilności i programów konwergencji została ustalona w Rozporządzeniu Rady nr 1466/97. Rada powinna przedstawić opinię na temat tych programów i wymaganych działań, które są niezbędne są dla realizacji celów średniookresowej polityki budżetowej. Ponadto wprowadzanie w życie tych programów powinno być monitorowane przez Radę. W przypadku, gdy Rada znajdzie jakieś znaczne rozbieżności w polityce budżetowej danego państwa od średniookresowych celów budżetowych ustalonych w programie, Rada powinna skierować zalecenie do tego państwa członkowskiego.

4. Realizacja procedury nadmiernego deficytu budżetowego

W procedurze nadmiernego deficytu można wyróżnić dziesięć etapów. Etap pierwszy jest ma charakter wstępny i dotyczy zbadania danych w zakresie budżetów państw członkowskich, przedstawianych przez te państwa Komisji Europejskiej, Dane te obejmują okres od 1 marca do 1 sierpnia każdego roku.

W etapie drugim Komisja Europejska sprawdza przestrzeganie przez państwa członkowskie dyscypliny budżetowej na podstawie kryteriów zawartych w art. 104 Traktatu. W przypadku, gdy badane kryteria (deficyt budżetowy i dług publiczny) są niższe jak ustalona wartość dla nich wartość progowa lub są wyższe jak ustalona wartość dla nich wartość progowa, ale poziom tych kryteriów zbliża się w odpowiednim stopniu do wartości progowej, uznaje się że kryteria są spełnione. Komisja Europejska sporządza opinię, że nie występuje ryzyko nadmiernego deficytu, a procedura nadmiernego deficytu nie zostaje wszczęta. W przypadku gdy planowany lub aktualny deficyt budżetowy państwa członkowskiego przekracza wartość progową 3% PKB (art. 104(3) (były artykuł 104c (3)) Komisja Europejska przygotowuje sprawozdanie rozpoczynające procedurę nadmiernego deficytu budżetowego.

W etapie trzecim, w okresie dwóch tygodni od przygotowania sprawozdania przez Komisję Europejską, Komitet Ekonomiczno-Finansowy - w skład którego wchodzą przedstawiciele rządów i ESBC - powinien sformułować opinię w sprawie tego raportu oraz wysłać ją do Rady ECOFIN (art. 104 (4) (były art. 104c (4)). Biorąc tę opinię pod uwagę, Komisja Europejska powinna skierować opinię do Rady ECOFIN razem z zaleceniami, w przypadku gdy deficyt zostanie uznany za nadmierny. W sytuacji, gdy Komisja Europejska uzna, że deficyt przewyższający 3% PKB nie jest nadmierny i jej opinia rożni się od opinii Komitetu Ekonomiczno-Finansowego, Komisję Europejską zobowiązuje się do pisemnego uzasadnienia Radzie ECOFIN swojego stanowiska.

W etapie czwartym Rada ECOFIN podejmuje decyzję w sprawie wystąpienia nadmiernego deficytu w państwie członkowskim, po dokładnej ocenie sytuacji. Decyzja ta jest podejmowana kwalifikowaną większością z uwzględnieniem wskazówek Komisji Europejskiej i po rozważeniu każdej uwagi państwo członkowskiego, którego ta decyzja dotyczy (art. 104 (6) (były art. 104c(6)). Decyzja ta powinna być podjęta w okresie trzech miesięcy od dnia udostępnienia Komisji Europejskiej przez państwo członkowskie danych dotyczących jego budżetu.

W etapie piątym, gdy Rada ECOFIN zdecyduje, że nie ma nadmiernego deficytu, procedura nadmiernego budżetu jest zakończona. Jednakże, gdy Rada ECOFIN stwierdzi, że występuje nadmierny deficyt, jest zobowiązana do wystosowania zaleceń dla państwa członkowskiego na podstawie art. 104 (7) ( były 104c(7)). Zalecenia Rady ECOFIN są formułowane na podstawie zaleceń Komisji Europejskiej. Rada ECOFIN musi te zalecenia uchwalić kwalifikowaną większością głosów. W głosowaniu nie może uczestniczyć przedstawiciel państwa członkowskiego, którego to zalecenie dotyczy. W przypadku przyjęcia tego zalecenia, w wyniku głosowania, nie jest ono podawane do publicznej wiadomości. Rada ECOFIN jest zobowiązana do zalecenia państwu członkowskiemu zmniejszenia nadmiernego deficytu budżetowego w możliwie jak najkrótszym czasie, gdy tylko powstanie taki deficyt, oraz do ustanowienia zasadniczo dwóch terminów, w których państwo zmniejszy ostatecznie ten deficyt budżetowy. Jeden termin powinien maksymalnie wynosić cztery miesiące w celu podjęcia skutecznego działania przez dane państwo członkowskie. Drugi termin powinno być kończyć się w okresie roku od uznania deficytu za nadmierny. W wyjątkowych okolicznościach możliwe jest ustalenie innego terminu.

W etapie szóstym wprowadza się w życie decyzję podjęta przez Radę ECOFIN w sprawie istnienia nadmiernego deficytu w państwie członkowskim. Rada ECOFIN musi zbadać czy zostały podjęte skuteczne środki w odpowiedzi na jej zalecenia zgodnie z art. 104 (7) (były art. 104c (7)). Rada ECOFIN opiera swoją decyzję na przedstawionych publicznie decyzjach podjętych przez dane państwo członkowskie. Decyzja jest podejmowana kwalifikowaną większością głosów. W głosowaniu tym nie może ponownie uczestniczyć przedstawiciel państwa członkowskiego, którego to zalecenie dotyczy.

W etapie siódmym, Rada ECOFIN bada, czy państwo członkowskie podjęło skuteczne działania w celu zmniejszenia nadmiernego deficytu budżetowego. W przypadku, gdy takie przedsięwzięcie nie zostało podjęte, Rada ECOFIN może podać do publicznej wiadomości swoje zalecenia na podstawie art. 104 (8) ( były 104c (8)), natychmiast po upływie wcześniej ustalonego terminu (maksymalnie czterech miesięcy). W tym przypadku, jedynie dla państwa członkowskiego w okresie jednego miesiąca od podjęcia decyzji, Rada ECOFIN może wystosowanie ostrzeżenie - na podstawie art. 104 (9) ( były art. 104c (9)), żeby państwo członkowskie podjęło w określonym czasie prawne środki ograniczające deficyt budżetowy. Ta decyzja i następne decyzje podejmowane w toku tej procedury powinny uwzględniać zalecenia Komisji Europejskiej i muszą być podejmowane kwalifikowaną większością głosów. W głosowaniu tym nie może również uczestniczyć przedstawiciel państwa członkowskiego, którego to zalecenie dotyczy.. Jednakże, gdy Rada ECOFIN uzna, że państwo członkowskie podjęło skuteczne działanie, zgodne z jej zaleceniami, na podstawie art. 104 (7) (były 104c (7)) procedura nadmiernego deficytu zostaje wstrzymana. Komisja Europejska i Rada ECOFIN powinny monitorować urzeczywistnianie przedsięwziętego działania.

W etapie ósmym, gdy z punktu widzenia Rady ECOFIN, nadmierny deficyt został zmniejszony, powinna ona zakończyć wprowadzanie niektórych lub wszystkich ustalonych decyzji dotyczących zaleceń oraz ostrzeżeń. W sytuacji, gdy zalecenia podano do publicznej wiadomości, Rada ECOFIN powinna publicznie podać do wiadomości, że w danym państwie członkowskim nie występuje już nadmierny deficyt. Jednakże, gdy dane państwo członkowskie nie postępuje zgodnie z wydawanymi decyzjami Rady ECOFIN zawierającymi zalecenia i ostrzeżenia, Rada powinna nałożyć sankcje zgodnie z art. 104 (11) ( były art. 104c (11)),w okresie nie dłuższym niż dwa miesiące po wystosowaniu decyzji w sprawie ostrzeżenia dla tego państwa członkowskiego oraz w okresie dziesięciu miesięcy od daty sprawozdania z przekazanymi danymi odnośnie budżetu do Komisji Europejskiej. Ponadto, w sytuacji zamierzonego przekroczenia poziomu deficytu, którą Rada ECOFIN uznaje za nadmierny, może być wykorzystana procedura przyśpieszona. Inna możliwość istnieje, gdy procedura nadmiernego deficytu nie jest realizowana, a działania państwa członkowskiego nie są wprowadzane w życie i aktualne dane przedstawiane regularnie przez państwa członkowskie Komisji Europejskiej do 1 marca i 1 września każdego roku wskazują, że poziom deficytu nie został zmniejszony przez dane państwo członkowskie w czasie określonym w zaleceniach wystosowanych na postawie art. 104 (7) (były art. 104c (7)). W takim przypadku, Rada ECOFIN powinna natychmiastowo podjąć decyzję o ostrzeżeniu danego państwa członkowskiego, żeby podjęło ono działania w określonym czasie w celu ograniczenia deficytu budżetowego.

W etapie dziewiątym, gdy państwo członkowskie postępuje zgodnie z zaleceniami Rady ECOFIN na podstawie art. 104 (9) ( były art. 104c (9)), procedura nadmiernego deficytu powinna być wstrzymana. Okres wstrzymania procedury nie powinien być wliczany ani do dwumiesięcznego okresu ani do dziesięciomiesięcznego okresu (wspomnianymi w etapie ósmym) jako terminów do ostatecznego zastosowania sankcji. Komisja Europejska i Rada ECOFIN są zobowiązane do monitorowania realizowanych działań.

W etapie dziesiątym, w przypadku gdy, według Rady ECOFIN, nadmierny deficyt został zmniejszony, dalsze postępowanie będzie tak przebiegać jak w etapie ósmym. Jednak, gdy działanie podjęte przez państwo członkowskie, według Rady ECOFIN, jest nieodpowiednie, lub gdy aktualne dane regularnie przedkładane Komisji Europejskiej przez państwa członkowskie przed 1 marca i 1 września każdego roku wskazują, że nadmierny deficyt nie został zmniejszony przez państwo członkowskie w czasie określonym w ostrzeżeniach sporządzonych na podstawie art. 104 (9) (były art. 104c (9)) Rada ECOFIN jest zobowiązana do podjęcia natychmiast decyzji dotyczącej nałożenia sankcji zgodnie z art. 104 (11) (były art. 104c (11)). Sankcją - z zasady - jest nieoprocentowany depozyt. Ponadto Rada ECOFIN może nałożyć inne sankcje przewidziane w pierwszym i drugim akapicie art. 104 (11) (były art. 104c (11). W sytuacji, gdy deficyt budżetowy przekracza wartość progową, wysokość pierwszego nieoprocentowanego depozytu składa się z dwóch części. Pierwsza część jest stała i wynosi 0,2% PKB. Druga część jest zmienna i równa się jednej dziesiątej różnicy pomiędzy deficytem w relacji do PKB, w bieżącym roku a wartością progową wynoszącą 3% PKB.

W każdym następnym roku, dopóki nie zostanie odwołana decyzja o wystąpieniu nadmiernego deficytu w danym państwie, jest powtarzany etap dziesiąty. W corocznej ocenie Rada ECOFIN jest zobowiązana do podejmowania decyzji o zwiększania sankcji, gdy dane państwo członkowskie nie stosuje się do ostrzeżeń tej Rady. W przypadku podejmowania decyzji w sprawie podwyższenia depozytu, przyjmuje się, iż powinien on wynosić jedną dziesiątą różnicy między deficytem mierzonym w stosunku do PKB w badanym roku a wartością progową wynoszącą 3% PKB. Jednakże wysokość tego depozytu nie może przekroczyć górnej jego granicy 0,5% PKB. Nieoprocentowany depozyt zostanie przekształcony w karę pieniężną, gdy dwa lata od podjęcia decyzji o złożeniu tego depozytu przez dane państwo członkowskie, nadmierny deficyt nie został ograniczony. Kwotę uzyskaną z kary pieniężnej przyznaje się państwom członkowskim, które nie mają nadmiernego deficytu, w proporcji do ich udziałów w ogólnym PNB tych państw członkowskich. Zgodnie z art. 104 (12) (były art. 104c (12)) Rada ECOFIN cofnie ustanowione sankcje z pierwszego i drugiego akapitu artykułu 104 (11) (były art. 104c (11)) w zależności od postępu ograniczania nadmiernego deficytu przez dane państwo członkowskie. Warto podkreślić, iż wszystkie pozostałe sankcje wycofuje się, gdy decyzja w sprawie wystąpienia nadmiernego deficytu zostaje zniesiona. Jednakże kary pieniężne nie będą już zwracane temu państwu członkowskiemu.

5. Pozycja EURO w rynkach finansowych państw euroobszaru

Euro jest wspólną europejską walutą, która powstaje w Europejskim Systemie Banków Centralnych. Europejski System Banków Centralnych tworzą: Europejski Bank Centralny i narodowe banki centralne. W celu zapewnienia zaufania do tej waluty przyjęto w Traktacie z Maastricht, że pierwszorzędnym celem w Europejskim Systemie Banków Centralnych jest utrzymanie stabilnego poziomu cen. Jednakże podstawą zaufania do wspólnej waluty europejskiej jest nie tylko stabilny poziom cen, ale również stabilność systemu finansowego.

Na system ten wpływa internacjonalizacja i globalizacja, które wymuszają szybsze dostosowywanie się rynków finansowych do wymogu zwiększonej konkurencji.

Internacjonalizacja prowadzi do globalizacji. Przesłaniem globalizacji jest „cały świat jedną wioską”. W dziedzinie ekonomii oznacza ona gospodarkę bez narodowych granic. Na płaszczyźnie bankowości można ją rozumieć jako utworzenie światowego rynku uniwersalnych usług bankowych, na którym o ich popycie i podaży decyduje przede wszystkim cena, a nie bariery prawne ustanawiane przez państwa ze względu na narodowość usługobiorcy lub usługodawcy,

Globalizacja przyczynia się przede wszystkim w otwartej gospodarce rynkowej do większej konkurencji w systemie finansowym. Tej zwiększonej konkurencji można sprostać, czyniąc rynki finansowe bardziej elastycznymi, czyli szybciej dostosowującymi się do konkurencji. W euroobszarze wspólna waluta europejska działa na te rynki, aby stawały się one bardziej elastyczne. Euro spełnia funkcję katalizatora koniecznych przemian w gospodarce, a szczególnie w systemie finansowym euroobszaru.

Korzyści wspólnej waluty europejskiej są najbardziej wyraźne na rynkach finansowych. Następstwa wprowadzenia euro są oczywiste: zwiększenie płynności rynków pieniężnych, obligacji i akcji, zmniejszenie kosztów transakcji i zniesienie ryzyka walutowego. Stąd euro przyspiesza integrację rynku finansowego, a od stopnia tej integracji zależy funkcjonowanie unii walutowej.

W tej sytuacji na szczególną uwagę zasługuje przedstawienie znaczenia euro dla rozwoju systemu finansowego, a szczególnie na wybrane jego elementy. Są nimi: rynek pieniężny, system bankowy, rynek akcji i rynek obligacji. W celu ukazania euro jako katalizatora przemian w systemie finansowym zaprezentowano zarówno ten system w euroobszarze, a szczególnie w Niemczech.

6.1. Rynek pieniężny

Rynek pieniężny odgrywa bardzo ważną rolę w transmisji polityki pieniężnej, ponieważ zmiany w instrumentach polityki pieniężnej najpierw odzwierciedlają się na rynku pieniężnym. Płynny i zintegrowany rynek pieniężny jest koniecznym warunkiem skutecznej polityki pieniężnej, ponieważ zapewnia on wyrównywanie płynności w systemie bankowym. W euroobszarze warunek ten spełniono od początku III etapu Europejskiej Unii Walutowej, gdy narodowe rynki pieniężne zostały zintegrowane w rynek pieniężny euroobszaru. Szybką integrację rynku pieniężnego euroobszaru wspierał rozwój infrastruktury systemów płatniczych, przede wszystkim utworzenie systemu TARGET (Trans-European Automated Real-time Gross Settlement Express Transfer), który umożliwił funkcjonowanie bez zakłóceń rozliczeń płatniczych

Stąd banki europejskie są wzajemnie powiązane we wspólnej infrastrukturze systemu płatniczego. Jak zauważa E.Welteke, stale są podejmowane udoskonalenia tego systemu płatności na całym euroobszarze. W listopadzie 2001 r. Deutsche Bundesbank wprowadził nowy system płatniczy RTGSplus, który poprawia bezpieczeństwo, zmniejsza potrzebę płynności w systemie bankowym i przyspiesza rozliczanie płatności brutto. Do tego systemu ma dostęp około 8.500 instytucji kredytowych, wraz ze swoimi oddziałami na całym świecie.

Na rynku pieniężnym euroobszaru występują różne segmenty „gotówkowe”. Najważniejszym z tych segmentów jest rynek niezabezpieczony. Rynek niezabezpieczony służy głównie zarządzaniu płynnością banków, dlatego transakcje niezabezpieczone są silnie skoncentrowane na terminie płatności overnight. Istnieją dwie ważne stopy referencyjne dla niezabezpieczonego rynku pieniężnego. Po pierwsze, EONIA (euro overnight index average) i EURIBOR ( euro interbank offered rate), które razem stanowią podstawę ustalania jednolitej ceny dla terminów płatności od overnight do jednego roku.

Innymi głównymi segmentami gotówkowymi rynku pieniężnego są rynek repo i rynek swapów walut obcych. Te rynki nazywa się rynkami zabezpieczonymi, ponieważ udzielenie kredytu następuje pod określone aktywa traktowane, jako zabezpieczenie. Transakcje repo są głównie skoncentrowane na transakcjach o terminach płatności do jednego miesiąca. Natomiast transakcje swapowe walut obcych są zazwyczaj dokonywane z terminami płatności ponad trzy miejsce.

Dodatkowo poza wcześniej wymienionymi segmentami, rynek pieniężny euroobszaru obejmuje również segmenty derywatów. Rynek swapów stopy procentowej i rynków futures są najważniejszymi rynkami derywatów. Najważniejszymi instrumentami na tych rynkach są EONIA swaps i EURIBOR futures.

Należy zaznaczyć, iż rynek niezabezpieczony rozwinął się najszybciej ze wszystkich segmentów rynku pieniężnego euroobszaru, ponieważ posiada już wysoki stopień płynności. W 2000 r. niezabezpieczone transakcje wynosiły około połowę obrotu ogółem rynku gotówkowego euroobszaru. Rynek transakcji repo stanowił około jedną trzecią obrotu ogółem rynku gotówkowego euroobszaru. Poczynił on znaczny postęp w 1999 r. i 2000 r., częściowo w wyniku silnego wzrostu międzygranicznych transakcji repo. Jednakże, bariery techniczne prawne i w tradycjach państw euroobszaru hamują pełny rozwój rynku repo na całym euroobszarze. W grupie segmentu derywatów, najszybszy rozwój w latach 1999-2000 odnotowano na rynku EONIA swap.

Można sądzić, iż hurtowy rynek międzybankowy w euroobszarze jest już jednolitym europejskim rynkiem pieniężnym. Integracja jest widoczna na rynku pieniężnym transakcji niezabezpieczonych w euroobszarze. Ten rynek jest szczególnie ważny, gdyż odpowiada on za sprawne funkcjonowanie systemu płatniczego w eurosystemie. Szybki rozwój tego rynku uwidocznił się ustanowieniem na nim stopy referencyjnej. Natomiast rynek pieniężny transakcji zabezpieczonych rozwinął się słabiej z powodu jeszcze istniejących barier w państwach członkowskich.

6.2. System bankowy

System finansowy w euroobszarze jest w dalszym ciągu silnie zdominowany przez banki. Pod koniec 2000 r., kredyt bankowy stanowił ponad 108% GDP (w języku angielskim Gross Domestic Product, PKB - Produkt Krajowy Brutto) euroobszaru. Jest to dwukrotnie więcej jak w Stanach Zjednoczonych Ameryki Północnej. Podobną tendencję odnotowuje się dla wkładów bankowych. W euroobszarze stanowią one 80% GDP, a w Stanach Zjednoczonych Ameryki Północnej ich udział wynosi 40% GDP, a w Japonii stanowią 110% GDP.

Stopień integracji sytemu bankowego jest zróżnicowany w zależności od jego segmentu. Z jednej strony, usługi bankowe dla klientów korporacyjnych i bankowość inwestycyjna, a szczególnie transakcje papierami wartościowymi dokonywane na rynkach międzynarodowych, są silnie zintegrowane. Z drugiej strony, banki udzielające kredytów dla podmiotom gospodarującym i klientom detalicznym funkcjonują nadal w swoich narodowych granicach. Jedynie kilka banków powstałych poprzez fuzje zaczęło oferować standardowe usługi dla klientów detalicznych w więcej niż jednym państwie. Następnym przykładem są banki bezpośrednie (Direktbanken), które oferują swoje usługi przez internet w całej Europie. Ten rynek może wyznaczać kierunek rozwój bankowości w Europie. Przeważają w systemach bankowych euroobszaru jeszcze tradycyjne operacje kredytowe i depozytowe, pomimo zachodzących w nich zmian.

Zmiany w systemach bankowych przyspiesza euro. Przyczynia się ono do wzmacniania tendencji bezpośredniego finansowania na rynku kapitałowym, osłabiając tradycyjne powiązania klientów z bankami. Dzięki niemu wzrasta znaczenie rynków kapitałowych w euroobszarze. Następuje dalszy wzrost znaczenia rynków finansowych. Z kolei banki inwestycyjne i fundusze emerytalne oraz fundusze inwestycyjne powiększają swój udział rynkowy. Bezpośrednie finansowanie na rynku kapitałowym zwiększa się, także z powodu coraz ważniejszej roli systemu funduszy emerytalnych w procesie starzenia się ludności zamieszkującej państwa członkowskie Unii Europejskiej.

Bezpośrednie finansowanie na rynku kapitałowym wpływa także na proces transmisji polityki pieniężnej, jak i na strukturę dochodów banku. Finansowanie to przyspiesza transmisję polityki pieniężnej. Jednocześnie zmienia ono strukturę dochodów w bankach. Rosnący udział opłat i dywidend, kosztem zmniejszenia dochodu z oprocentowania, zwiększa zmienność dochodu banków. Rynki kapitałowe są bardziej zintegrowane niż system bankowy, dlatego bezpośrednie finansowanie na rynku kapitałowym wzmacnia przede wszystkim integrację całego systemu finansowego w Europie.

Odzwierciedleniem zachodzących przemian w systemach bankowych euroobszaru są ostatnie wydarzenia w niemieckim systemie bankowym, traktowanym jako najstabilniejszy i najbezpieczniejszy system bankowy. Sytuacja w niemieckim systemie bankowym zmieniła się nie do poznania w ostatnich trzech do pięciu lat. Tempo przemian strukturalnych w niemieckim systemie bankowym nie ominęło również banków bezpośrednich, oferujących swoje usługi przez internet. Problemy finansowe w niemieckim systemie bankowym mają m.in.: bankiera prywatnego Schmidt-Bank, Bankgesellschaft Berlin i Commerzbank. Jak zaznacza B. Wittowski, prywatnych bankierów jest coraz mniej w Niemczech. W latach 50-tych ubiegłego wieku było ich 250. Z tej liczby pozostała jedynie jedna piąta. Niewielu z nich jeszcze funkcjonuje. Przyczyny tego zjawiska dostrzega się w tendencji do obniżania kosztów, postępującej standaryzacji i masowym świadczeniu usług w systemie bankowym.

Ten kryzys wymusza zwiększoną konkurencję, dalszą obniżkę kosztów i zmniejszenie miejsc pracy bankach. Taka sytuacja przyczynia się do dalszego procesu koncentracji w systemie bankowym. Szczególnie wzrasta ona w trzech podstawowych grupach banków, a mianowicie: banków prawa publicznego z kasami oszczędnościowymi i bankami krajowymi, banków Raiffeisena i ludowych z ich spółdzielczymi patronami jak i banków prywatnych. W związku z tym, granice pomiędzy nimi również stają się coraz mniej wyraźne. Czwartą grupę stanowią banki hipoteczne. W tym przypadku, warto przypomnieć połączenie banków hipotecznych Deutsche Banku, Dresdner Banku i Commerzbanku.

Wydarzenia te w niemieckim systemie bankowym potwierdzają, jak silny wpływ wywiera zwiększona konkurencja na system bankowy w otwartej gospodarce rynkowej. Wydaje się, że euro przyspiesza zmiany w systemach bankowych euroobszaru, które nastąpiłyby w okresie późniejszym.

6.3. Rynek akcji

Na rynku akcji ogólnie wykorzystywanym wskaźnikiem ważności tego rynku jest rynkowa kapitalizacja akcji będących przedmiotem obrotu w stosunku do GDP. Rynkowa kapitalizacja akcji euroobszaru wzrosła z 21% GDP na koniec 1990 r. do 93% GDP na koniec 2000 r. (tabela 2). Niemniej, kapitalizacja ta pozostała znacznie mniejsza niż w Stanach Zjednoczonych Ameryki Północnej. Warto nadmienić, iż luka pomiędzy rynkową kapitalizacją akcji będących przedmiotem obrotu w relacji do GDP w Stanach Zjednoczonych Ameryki Północnej, a euroobszarem nawet poszerzyła się z około 30 punktów procentowych w 1990 r. do 60 punktów procentowych w 2000 r. Z kolei na japońskim rynku akcji, kapitalizacja zmniejszyła się z 87% GDP w 1990 r. do 68% GDP w 2000 r. Można podkreślić, iż rozwój cen akcji miał znaczny wpływ na te wskaźniki.

Drugim wskaźnikiem ważności rynku akcji jest liczba notowanych spółek. W euroobszarze ta liczba wzrosła z 4.276 pod koniec 1990 r. do 6.112 pod koniec 2000 r. (tabela 3). W porównaniu ze Stanami Zjednoczonymi Ameryki Północnej i Japonii liczba notowanych spółek wynosiła kolejno 7.657 i 2.096.

Tabela 2

Rozwój kapitalizacji akcji w Euroobszarze, Stanach Zjednoczonych Ameryki Północnej i Japonii w latach 1990-2000

Nazwa	Lata
		1990	1995	1998	1999	2000
Euroobszar	21	29	61	90	93
USA	54	94	145	180	153
Japonia	87	72	56	91	68

Źródło: European Central Bank.

Tabela 3

Rozwój liczby krajowych i zagranicznych spółek notowanych na giełdach w Euroobszarze, Stanach Zjednoczonych Ameryki Północnej i Japonii w latach 1990-2000

Nazwa	Lata
		1990	1995	1998	1999	2000
Euroobszar	4.276	3.756	4.775	5.453	6.112
USA	6.765	7.369	7.750	7.429	7.657
Japonia	1.752	1.865	1.890	1.935	2.096

Źródło: European Central Bank.

Trzecia różnica pomiędzy rynkiem akcji euroobszaru a rynkami akcji Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej i Japonii polega na tym, że w tych dwóch ostatnich państwach handel koncentruje się na jednej lub dwóch giełdach. W euroobszarze istnieje generalnie jedna lub więcej giełd w każdym państwie. Od wprowadzenia euro było wiele inicjatyw tworzenia aliansów lub łączenia działalności giełd poszczególnych państw euroobszaru. Wydaje się, że uczestnicy rynku giełdowego uwzględniają coraz bardziej czynniki gospodarcze wspólne dla euroobszaru jak całości. Jednym wyraźnym wskaźnikiem rosnącej integracji giełd euroobszaru jest rozwój szeregu wskaźników giełdowych na całym euroobszarze, takich jak indeks Dow Jones EURO STOXX.

Rynek akcji w Europie jest jeszcze silnie podzielony, pomimo tych działań. Ogólnie znajduje się w Europie ponad 30 giełd akcji, do tego dochodzą elektroniczne giełdy prywatnych oferentów. W systemach rozliczeniowych istnieje jeszcze 12 uznanych organizacji przez Eurosystem. Wysokie koszty rozliczeń są następstwem tej nieefektywnej struktury. Natomiast USA dysponuje w tej dziedzinie efektywniejszymi systemami rozliczeń niż Europa.

Od wprowadzenia europejskiej wspólnej waluty wzrosła relatywna rynkowa kapitalizacja w europejskiej unii gospodarczo-walutowej. Deregulacja, prywatyzacja i europejski rynek wewnętrzny korzystnie wpłynęły na rosnącą udział posiadaczy akcji. Stale posiada akcje i udziały w funduszach inwestycyjnych więcej jak 13,5 mln Niemców. Liczba ta wzrosła ponownie w pierwszej połowie 2001 r. W związku z tym, od 1997 r. liczba posiadaczy akcji się podwoiła.

Jak można zauważyć, europejski rynek akcji jest nadal mniejszy jak w Stanach Zjednoczonych Ameryki Północnej. Jednakże rynek akcji wzrasta szybko, gdy uwzględni się nową emisję. Wskaźnik nowej emisji do rynkowej kapitalizacji wynosi średnio ponad 4%. Jest to dwa razy więcej jak w i Japonii. Rynkowa kapitalizacja w Niemczech stanowi około 60% GDP. Warto podkreślić, że w ostatniej dekadzie rynkowa kapitalizacja akcji krajowych wzrosła o 17% rocznie. W Niemczech na giełdzie notowanych jest około 235 spółek. Sytuacja taka odzwierciedla fakt, że system finansowy euroobszaru jest zdominowany przez banki.

6.4. Rynek obligacji

Konwergencja europejskiego rynku obligacji nastąpiła przed wprowadzeniem euro. Wymiernym wyrazem tej zbieżności rynków obligacji państw członkowskich jest różnica renty w tych państwach. Różnica renty pomiędzy państwami o najwyższych stopach procentowych a państwami, stanowiącymi rdzeń europejskiej unii gospodarczo-walutowej zmniejszyła się z 500 punktów bazowych na około 30 punktów bazowych. Przyczyną tego spadku jest eliminacja ryzyka walutowego. Pozostające rozbieżności rent wynikają z premii za płynność i różnorodnego bonitetu poszczególnych państw członkowskich.

Warto podkreślić, że równolegle do tej konwergencji ustanowiono jednolitą referencyjną stopę procentową na tym rynku w europejskiej unii gospodarczo-walutowej. Rolę tę przejęły obligacje państwa o najwyższej płynności. 10-letnie obligacje rządu niemieckiego znane jako „Bund” stanowią punkt odniesienia w euroobszarze dla obligacji rządowych innych państw europejskich. Chociaż obligacje rządu niemieckiego pod względem wolumenu zajmują drugie miejsce w Europie, po obligacjach rządu włoskiego. Pozycję niemieckich obligacji umacnia płynny rynek wtórny i efektywny rynek derywatów Eurex. Eurex z 454 mln handlowanych kontraktów stał się największą ogólnoświatową giełdą w tym segmencie. Natomiast „Bund” jest głównym papierem wartościowym dla kontraktów Eurex, giełdy derywatów we Frankfurcie n. M. Eurex jest dobrym przykładem międzynarodowej konkurencyjności niemieckiego rynku kapitałowego, ponieważ więcej niż 60% uczestników Eurex nie pochodzi z Niemiec.

Narodowi emitenci sektora publicznego coraz silniej konkurują pozyskanie o inwestorów. Dywersyfikacja obligacji według państwa członkowskiego nie odgrywa już takiej roli, ponieważ najważniejsze kryterium tej dywersyfikacji, a mianowicie waluta narodowa przestała istnieć. „Narodowość” jako kryterium inwestowania zostało zastąpione przez przynależnością emitenta sektora publicznego do danej branży gospodarki.

Biorąc pod uwagę kwoty wyemitowanych obligacji, rynek obligacji denominowanych w euro jest znacznie mniejszy niż rynek obligacji denominowanych w dolarach amerykańskich. Jednakże, pod względem nowych emisji, oba rynki są na tym samym etapie rozwoju. Jednym z powodów tej sytuacji jest silny wzrost nowych emisji obligacji korporacji. W tym obszarze także, wzrosła dywersyfikacja w euroobszarze. Jednakże, narodowość emitenta jako determinanta zakupu obligacji została zastąpiona przez inne czynniki, a szczególnie przez przynależność korporacji do określonej branży gospodarki.

W Niemczech wolumen obligacji sektora niepublicznego stanowi jedynie jedną szóstą wolumenu tych papierów wartościowych w Stanach Zjednoczonych Ameryki Północnej, ale jest to dwukrotnie więcej, jak w jakimkolwiek innym państwie europejskim.

Jak zaznacza E. Welteke konkurencyjność niemieckiego rynku obligacji dla emitentów i inwestorów wzmacniają trzy tendencje. Po pierwsze, wyższy obrót, a wskutek tego zwiększona płynność. Po drugie, wiele nowych emisji, a stąd więcej możliwości dywersyfikacji papierów wartościowych. Po trzecie, szerszy zakres oferty papierów wartościowych, a wskutek tego większa możliwość zaspokojenia potrzeb inwestorów. Można zauważyć, iż inwestorzy zarówno na rynku obligacji jak i na rynku akcji przestali, jako kryterium inwestowania przyjmować „narodowość” emitenta, a zastąpili je przynależnością emitenta do danej branży gospodarki. Stąd nastąpiło zastąpienie narodowego benchmarku (punktu odniesienia) pan-europejskim benchmarkiem.

6.5. Podsumowanie

W długookresowej perspektywie euro wymaga w gospodarce euroobszaru zwiększenia elastyczności jej funkcjonowania. W latach 90-tych w różnej mierze państwa członkowskie Unii Europejskiej dokonały postępu w celu jej zwiększenia, poprzez prywatyzację przedsiębiorstw państwowych, liberalizację i deregulację rynków finansowych. Euro działa w państwach euroobszaru jako katalizator koniecznych przemian w gospodarce, a szczególnie w systemie finansowym. Ten system finansowy, który nie zwiększy elastyczności swojego funkcjonowania, będzie ponosić niekorzyści.

Pewnym wyrazem tych niekorzyści są problemy finansowe wielu instytucji kredytowych euroobszaru. Na rangę tego zagadnienia wskazują przemiany i problemy finansowe niemieckich instytucji kredytowych, uważanych za najbezpieczniejsze i najstabilniejsze. Osiągnięcie efektywnego i stabilnego systemu finansowego euroobszaru powinien przyspieszyć katalog przedsięwzięć uzgodniony na specjalnych obradach Rady Europejskiej w Lizbonie w marcu 2000. Zgodnie z nim zamierza się znieść istniejące jeszcze bariery w dziedzinie usług jak i przyspieszyć deregulację. Ponadto, wprowadzono plan działania dla usług finansowych, aby wspierać integrację rynków finansowych. Celem tego działania jest utworzenie jednolitego rynku papierów wartościowych do 2003 r., a do 2005 r. jednolitego rynku finansowego.

Euro jako katalizator przemian w systemie finansowym przynosi korzyści, jak i niekorzyści. Z jednej strony, wymusza stałe zwiększanie konkurencyjności tego systemu. Z drugiej strony, opóźnianie koniecznych zmian w gospodarce rynkowej może spowodować problemy finansowe wielu instytucji.

7. Stopień poparcia społecznego dla EURO w państwach Unii Europejskiej

Stopień poparcia społecznego dla EURO w państwach UE przedstawiono w oddzielnym pliku, który zawiera tabele zawierające bardzo interesujące dane Komisji Europejskiej oraz krótki komentarz. Zachęcam do zapoznania się z tymi informacjami.

8. Pozycja EURO na rynku międzynarodowym

Za walutę międzynarodową uznaje się walutę, używaną przez osoby i podmioty gospodarcze mające siedzibę w innych państwach niż to, w którym dana waluta jest emitowana. Waluta międzynarodowa to taka, która spełnia ponadto określone funkcje w skali globalnej. Wyróżnia się trzy klasyczne funkcje waluty międzynarodowej:

1) środek wymiany,

2) jednostka rozliczeniowa,

3) środek tezauryzacji (czyli środek skarbienia).

O tym, czy dana waluta będzie odgrywać znaczącą rolę w skali międzynarodowej, decyduje wiele czynników, dotyczących obszaru danej waluty. Spośród nich jako kluczowe wymienia się najczęściej:

1) rozmiar i potencjał gospodarczy (porównaj tab. 9),

2) siłę i stabilność gospodarczą (porównaj tab. 9),

3) udział w międzynarodowej wymianie handlowej i produkcji światowej (porównaj tab. 9),

4) odporność na zewnętrzne kryzysy,

5) brak ograniczeń dewizowych,

6) wielkość i płynność rynku kapitałowego.

Tab. 9

Porównanie potencjału i siły gospodarczej oraz udziału w międzynarodowej

wymianie gospodarczej euroobszaru, USA i Japonii

Wyróżnik	Jednostka	Euroobszar	USA	Japonia
Ludność	miliony	303	276	127
Udział w PKB świata	%	16,0	22,0	7,3
PKB per capita (na jednego mieszkańca)	euro	22.322	35.034	24.922
Eksport towarów	% PKB	14,8	7,8	9,7
Eksport towarów i usług	% PKB	19,1	10,7	11,1
Import towarów	% PKB	14,3	12,3	7,2
Import towarów i usług	% PKB	18,7	14,4	9,7
Udział w eksporcie światowym	%	19,0	15,0	9,2

Źródło: European Central Bank.

Biorąc pod uwagę powyższe czynniki, można stwierdzić, że euro jest - obok dolara amerykańskiego - drugą walutą, która może mieć znaczenie międzynarodowe. Jednakże same rozmiary danego obszaru gospodarczego i jego udział w gospodarce światowej nie gwarantują jeszcze walucie tego obszaru sukcesu w skali międzynarodowej; są wprawdzie warunkiem koniecznym tego sukcesu, ale nie wystarczającym. Powodzenie zależy od tego, czy waluta ta będzie mogła w skali międzynarodowej odgrywać rolę waluty: finansującej inwestycyjnej, transakcyjnej i rezerwowej,

Od początku wprowadzenia euro jest ono drugą (po dolarze amerykańskim) najczęściej stosowaną walutą na rynku międzynarodowym. Taka wysoka pozycja euro na rynku międzynarodowym odzwierciedla znaczenie euroobszaru w gospodarce światowej i dotychczasowych narodowych jednostek pieniężnych państw euroobszaru (zastąpionych przez euro) pełniących rolę walut międzynarodowych.

Znaczenie euro jako waluty finansująca (tj. waluta, w której dany podmiot pozyskuje i gromadzi potrzebne kapitały w celu finansowania swojej działalności) ocenia się na podstawie udziału euro w obligacjach wyemitowanych w walucie innej od waluty kraju emitenta obligacji, czyli np. emitent obligacji ze Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej (USA) emituje swoje obligacje w euro, a nie w dolarach amerykańskich. Udział ten euro wyniósł 26%. Udział ten jest o 7 punktów procentowych wyższy od udziału ogółem dawnych walut narodowych państw euroobszaru, przed wprowadzeniem euro. Można sądzić, iż wzrost ten jest głównie rezultatem stworzenia zintegrowanego rynku wspólnej waluty euro. Ponadto w instytucjach kredytowych zanotowano wzrost udziału euro w międzynarodowych zobowiązaniach banków o więcej niż 4 punkty procentowe do poziomu 22%.

Euro jako waluta inwestycyjna (tj. waluta, w której denominowane są aktywa finansowe). Udział euro w międzynarodowych aktywach bankowych wynosił 22%, co oznaczało wzrost o prawie 6 punktów procentowych od początku euroobszaru. Udział euro w aktywach zarządzanych przez specjalne podmioty zarządzające majątkiem wynosił 32% (USD - dolar amerykański - 47%; JPY - jen japoński - 14%) dla obligacji, a dla akcji notowanych w euroobszarze wynosił on 25% (50% dla akcji notowanych w USA i 11% dla akcji notowanych w Japonii)

Jako waluta transakcyjna na rynku wymiany zagranicznej (tj. waluta, którą można wykorzystać do wymiany dwóch innych walut), euro nie odgrywa jeszcze roli porównywalnej do dolara amerykańskiego na rynku międzynarodowym. Dominująca pozycja dolara amerykańskiego wynika głównie z jego roli jako bardzo ważnej waluty światowej. Jednakże na rynku europejskim euro „odziedziczyło” po marce niemieckiej rolę waluty służącej do wymiany innych walut europejskich, szczególnie krajów akcesyjnych ( w tym Polski).

Euro jako waluta rezerwowa, stanowiło 12,5% aktywów rezerwowych wymiany zagranicznej państw członkowskich Międzynarodowego Funduszu Walutowego (MFW). Z udziałem, na takim poziomie euro jest drugą walutą rezerwową na świecie po dolarze amerykańskim (66,2% aktywów rezerwowych wymiany zagranicznej państw członkowskich MFW), a przed jenem japońskim (5,1% aktywów rezerwowych wymiany zagranicznej państw członkowskich MFW). Średnio biorąc, nie było zagregowanej realokacji oficjalnych rezerw poza euro. Jak zaznacza MFW łączny udział walut narodowych państw euroobszaru, które zostały zastąpione przez euro, jest praktycznie identyczny z aktualnym udziałem euro.

Dane te wskazują, że z czasem euro może dorównać dolarowi amerykańskiemu w roli waluty międzynarodowej. Najszybciej może dokonać się to na rynkach finansowych, na których euro już teraz konkuruje z dolarem amerykańskim jako waluta finansująca i inwestycyjna. Euro wolniej pozyskuje swoje miejsce w handlu międzynarodowym, jako waluta transakcyjna, z powodu silnego przywiązania do dolara amerykańskiego jako waluty transakcyjnej, zwłaszcza w handlu surowcami). Wydaje się, że euro może też stopniowo zastępować dolara amerykańskiego jako walutę rezerwową.

9. Analiza korzyści i kosztów wprowadzenia EURO dla państw UE

Niektóre korzyści i koszty przedstawiono już w punkcie „Pozycja EURO w rynkach finansowych państw euroobszaru”. W tym miejscu przedstawiono najważniejsze korzyści i koszty wprowadzenia EURO. Do najważniejszych korzyści wprowadzenia EURO należą: stabilizacja gospodarki, eliminacja ryzyka kursowego, integracja i większa efektywność rynków finansowych i wyrównywanie się poziomu cen w Europie.

9.1. Przestrzeganie kryteriów zbieżności oraz Paktu Stabilności i Wzrostu prowadzi do stabilizacji gospodarki państw członkowskich UE

Najistotniejszą korzyścią z utworzenia unii gospodarczo-walutowej (UGW), a szczególnie euroobszaru jest jej stabilizujące oddziaływanie na gospodarki krajów członkowskich. Kryteria zbieżności spowodowały, że jeszcze przed utworzeniem UGW inflacja w krajach członkowskich Unii spadła do niskiego poziomu, nastąpiła daleko posunięta zbieżność narodowych stóp procentowych oraz stabilizacja kursów walutowych. Ponadto wprowadzenie celu „utrzymania stabilnego poziomu cen” jako najważniejszego celu banków centralnych w Europejskim Systemie Banków Centralnych (Europejski Bank Centralny i narodowe banki centralne państw UE) uwypukla wkład polityki pieniężnej do stabilizacji gospodarki państw członkowskich UE (więcej informacji na ten temat będzie w III bloku tematycznym) Zagwarantowanie niezależności bankom centralnym zwiększa odporność banków centralnych na presję rządów państw członkowskich i organów UE. Zgodnie z kryterium deficytu budżetowego oraz Paktu Stabilności i Wzrostu zmniejszono możliwości inflacyjnego finansowania deficytów budżetowych (czyli pokrywania deficytów budżetowych, które zwiększa stopę inflacji) w państwach członkowskich UE. Stabilizacja

gospodarki prowadzi do relatywnie niższego ryzyka inwestycyjnego, co ma szczególne znaczenie dla rozwoju przedsiębiorców i gospodarki.

9.2. Eliminacja ryzyka kursowego ułatwia prowadzenie działalności gospodarczej i umożliwia efektywniejszą alokację zasobów w gospodarce

Wprowadzenie euro (w miejsce dwunastu narodowych walut aktualnych państw euroobszaru) wyeliminowało ryzyko walutowe występujące w obrębie UGW, tj. niepewność co do kształtowania się kursów między walutami narodowymi. Tym samym zredukowano koszty transakcyjne wymiany tych walut oraz koszty arbitrażu walutowego, czyli operacji zabezpieczających przed ryzykiem kursowym. Zapewnia to większą swobodę i dynamikę prowadzenia działalności gospodarczej, a zwłaszcza handlu. Wyeliminowanie niepewności co do kształtowania się kursów walutowych ułatwia podejmowanie racjonalnych, długoterminowych decyzji ekonomicznych i umożliwia tym samym efektywniejszą alokację zasobów.

9.3. Integracja zwiększa efektywność rynków finansowych

Euro przyczynia się do powstania bardziej efektywnych i płynnych rynków finansowych oraz wpływa na ich stopniową integrację. W rezultacie rynki te oferują dużo więcej możliwości inwestycyjnych niż podzielone rynki narodowe. Wzrasta konkurencja na poszczególnych rynkach kapitałowych, między centrami finansowymi oraz między bankami i towarzystwami ubezpieczeniowymi. Przedsiębiorstwa zmieniają strukturę pozyskiwania funduszy na swą działalność i rozwój - coraz częściej sięgają po tańsze, niż kredyty bankowe, instrumenty rynku kapitałowego. Wszystko to prowadzi do optymalnej alokacji kapitału.

Wprowadzenie euro ma ogromny wpływ na europejskie rynki akcji. Pojawienie się euro zwiększa możliwości inwestowania bez ryzyka walutowego i pozwala na traktowanie akcji, wyemitowanych w jednym z krajów UGW, jak akcji wszystkich pozostałych krajów tego obszaru. Trendy demograficzne (starzenie się społeczeństw europejskich) oraz ograniczenia budżetowe narzucone przez Pakt Stabilności i Wzrostu stymulują rozwój systemów prywatnych emerytur oraz funduszy emerytalnych. Fundusze te oraz zarządzający inwestycjami w przedsiębiorstwach, którzy dotąd ze względów regulacyjnych musieli inwestować przeważającą część swych środków w akcje krajowe, mają teraz swobodę inwestowania w akcje wyemitowane w całej strefie euro. Pełna integracja europejskich rynków akcji jest na razie utrudniona przez odmienne systemy handlu oraz różne regulacje występujące na 32 giełdach akcji i 17 giełdach instrumentów pochodnych w Europie. Widoczna jest jednak tendencja do konsolidacji europejskich giełd. Giełdy z Paryża, Brukseli i Amsterdamu połączyły się w 2000 r., inne giełdy tworzą strategiczne sojusze.

Pojawienie się euro znacząco wpływa także na rynek obligacji. Począwszy od 1 stycznia 1999 r. rządy państwach członkowskich UGW są zobowiązane do wyrażania wszystkich nowych emisji obligacji skarbowych w euro. W obrębie UGW rozmiary emisji rządowych papierów dłużnych są ograniczane rygorami fiskalnymi narzuconymi przez Pakt Stabilności i Wzrostu. Ponieważ deficyty budżetowe są trzymane w ryzach, skala nowych emisji jest mniejsza niż przed powstaniem euroobszaru. Dzisiejszy rynek europejskich obligacji przedsiębiorstw ma rozmiary odpowiadające jedynie dwóm trzecim wielkości rynku amerykańskiego. Wynika to z konkurencyjności dolara amerykańskiego dla zagranicznych emitentów, wielowalutowości rynku europejskiego oraz nadal jeszcze częstszego sięgania w Europie po kredyty bankowe niż po instrumenty rynku kapitałowego. Wraz z pojawieniem się euro sytuacja stopniowo się zmienia. Popyt wzrasta zarówno na obligacje przedsiębiorstw, jak i obligacje municypalne. Wzrasta także ich podaż. Popyt na te właśnie obligacje rośnie, gdyż są one bardziej rentowne od obligacji rządowych. Źródłem popytu stają się fundusze emerytalne, fundusze powiernicze i towarzystwa ubezpieczeniowe. Mniejsze ryzyko kursowe może też skłonić europejskich inwestorów do przesunięcia ich inwestycji z innych rynków, w tym głównie amerykańskiego, do Europy. Na wzrost podaży obligacji znacząco wpływa spadek kosztu ich emisji. Powstanie głębszego i bardziej płynnego rynku euro, różnicowanie portfeli przez inwestorów oraz zwiększona konkurencja między uczestnikami rynku kapitałowego obniżają koszty finansowania się na tym rynku.

9.4. Wyrównywanie się poziomu cen zwiększa konkurencję

Jednym z najistotniejszych zadań, które stawiano przed unią walutową i wprowadzeniem euro, było wyrównanie poziomu cen. Jest ono niezbędne dla ostatecznego ukształtowania się jednolitego rynku europejskiego oraz wzrostu konkurencji. Duże różnice między cenami tych samych produktów oznaczają rynkową nieefektywność, gdyż zmuszają konsumentów do straty czasu i energii na poszukiwanie miejsc, gdzie produkty są tańsze.

W ciągu pierwszych 2 lat istnienia unii walutowej postęp w wyrównywaniu się cen był niższy od oczekiwanego. Za podstawową przyczynę utrzymywania się sporych rozpiętości cenowych uznaje się brak ogólnoeuropejskich sieci detalicznych. Widoczna jednak konsolidacja w tym sektorze w połączeniu z dynamicznym rozwojem handlu za pośrednictwem mediów elektronicznych oraz pojawieniem się gotówkowego euro powinna, począwszy od 2002 r., znacznie przyspieszyć proces ujednolicania cen. Do tej pory bardziej wyrównały się ceny towarów jak usług. Wraz z postępującą liberalizacją i wzrostem konkurencji w telekomunikacji, sektorze energii i usług finansowych sytuacja ta zapewne się zmieni.

Wyrównywanie się poziomu cen nie doprowadzi w większości przypadków do pojawienia się identycznych cen na te same produkty konsumpcyjne, sprzedawane w różnych krajach unii walutowej. Różnice cenowe nie spadną, zdaniem ekspertów, poniżej poziomu 7%. Na przeszkodzie jeszcze głębszemu ujednoliceniu będą stały różnice w systemach podatkowych, różne koszty transportu i pracy.

9.5. Pozostałe korzyści

Z momentem pojawienia się gotówki euro dużo łatwiej będzie można podróżować po krajach unii walutowej - odpadnie potrzeba wymiany jednej waluty narodowej na inną, co oznaczać będzie oszczędność czasu i pieniędzy. Dla przedsiębiorstw z euroobszaru wprowadzenie euro oznaczać będzie łatwiejszą ekspansję na rynki krajów sąsiadujących, gdyż znikną kłopoty z posługiwaniem się różnymi walutami narodowymi.

Korzyścią samą w sobie jest przynależność do ugrupowania o tak wielkim potencjale gospodarczym jak euroobszar, która poza USA i Japonią zaliczana jest do największych potęg gospodarczych świata. Ponadto, potencjał gospodarczy euroobszaru sprawia, że euro będzie - obok dolara amerykańskiego i jena japońskiego - jedną z najważniejszych walut międzynarodowych. Wszystko to powinno doprowadzić do znaczącego wzrostu zewnętrznej konkurencyjności UGW.

Wprowadzenie wspólnej waluty to nie tylko przedsięwzięcie gospodarcze. Jest to również ważny krok na długiej drodze integracji europejskiej w wymiarze politycznym i psychologicznym. Często uważa się walutę narodową za istotny symbol narodowej tożsamości. Narodowa tożsamość to jednak dużo więcej niż własna waluta. Fakt, że waluty narodowe państw euroobszaru są zastąpione przez wspólną walutę europejską - EURO - niewiele zmienia w narodowej tożsamości tych państw, natomiast może bardzo pomagać w rozwoju gospodarki w warunkach globalizacji.

9.6. Koszty wprowadzenia EURO

Euroobszar przynosi nie tylko korzyści, ale pociąga za sobą również pewne koszty. Niektóre koszty przedstawiono już w punkcie „Pozycja EURO w rynkach finansowych państw euroobszaru” oraz w tabelach 10-13. W tym miejscu wskazano wymierne koszty wprowadzenia EURO, takie jak:

1) koszty przystosowania do euro systemów informatycznych oraz procesów operacyjnych,

2) koszty szkolenia pracowników,

3) koszty przystosowania urządzeń, w których używana jest gotówka (bankomaty, automaty do sprzedaży towarów itp.),

4) koszty utraty przez banki i inne instytucje części dochodów z transakcji wymiany walut, transakcji zabezpieczających oraz płatności międzynarodowych.

Tab. 10

Co spowoduje wprowadzenie Euro w UE (głosy w %)

Wyszczególnienie	Rok
		Jesień 2001
		Tak	Nie
Nasz kraj straci zbyt dużo na swojej tożsamości narodowej	37	50
Nasz kraj utraci kontrolę nad polityką ekonomiczną	33	49
Nasz kraj utraci kontrolę nad polityką socjalną	28	54

Źródło : European Commission

Tab. 11

Odsetek respondentów zgadzających się z trzema poniższymi opiniami

1. Nasz kraj straci zbyt dużo ze swojej narodowości w związku z Euro

2. Nasz kraj utraci kontrolę nad polityką ekonomiczną w związku z Euro

3. Nasz kraj utraci kontrolę nad polityką socjalną w związku z Euro

Kraj	Zgoda w %
Austria	34
Belgia	30
EU 12	33
Finlandia	44
Francja	41
Grecja	43
Holandia	32
Hiszpania	26
Irlandia	42
Luksemburg	21
Niemcy	35
Portugalia	32
Włochy	24

Źródło : European Commission

Z powyższych danych wynika że krajami najbardziej zgodnymi na ww. stwierdzenia są Finlandia (44), Grecja (43) i Irlandia (42). Najmniejszą zgodność zanotowano z kolei we Włoszech (24) , Luksemburg (21) i w Hiszpanii (21).

Tab. 12

Czy posługiwanie się wspólną walutą euro jest udogodnieniem dla ludzi ?

Kraj	Rok 2001		Rok2002		Rok2002
		Jesień		Wiosna		Jesień
		Bardzo wygodne	Nie wygodne	Bardzo wygodne	Nie wygodne		Bardzo wygodne	Nie wygodne
Austria	55	37	65	29		62	34
Belgia	56	41	80	17		74	25
EU 12	47	48	69	40		60	39
Finlandia	69	30	78	21		80	19
Francja	48	50	68	32		63	37
Grecja	38	60	76	24		76	24
Holandia	57	36	68	30		60	39
Hiszpania	31	57	70	29		64	35
Irlandia	65	30	82	18		85	15
Luksemburg	76	20	89	10		90	10
Niemcy	42	50	55	41		45	52
Portugalia	46	52	72	27		81	19
Włochy	56	42	84	14		64	36

Źródło : European Commission.

Z powyższych danych wynika posługiwanie się walutą euro jest najbardziej wygodne dla osó pochodzących z Finlandii, Irlandii , Luksemburga, i Portugalii, i wynosi ono w 2002 około 80%. W tej grupie zanotowano również największy wzrost tj. w Portugalii wyniósł on aż 35.Najmniejszą wygodę w posługiwaniu się wspólną walutą posiadają Niemcy tylko około 45% pod koniec 2002roku .

Tab. 13

Opinie społeczeństwa na temat EURO w Unii Europejskiej (w %)

Wyszczególnienie
		Tak	Nie
Ułatwi życie ludziom podróżującym po różnych państwach	87	7
Łatwiej będzie dokonywać zakupów w Europie, gdyż ceny będą łatwiej porównywalne	83	10
Wyeliminuje opłaty za wymianę walut z jednej na drugą	80	10
Będzie kolejnym krokiem w kierunku integracji europejskiej	74	12
Stworzy więź między Europejczykami	72	17
Umocni pozycję Europy na świecie	69	18
Zredukuje koszty prowadzenia działalności w państwach euroobszaru	67	15
Zmniejszy wahania na międzynarodowych rynkach walutowych	56	20
Podniesie ceny dóbr konsumpcyjnych	49	29
Przyczyni się do szybszego wzrostu gospodarczego	43	36
Będzie miało więcej wad niż zalet	37	44
Zwiększy różnice między bogatymi a biednymi	33	46
Stworzy miejsca pracy	33	49
Obniży stopy hipoteczne	24	40

Źródło : European Commission.

Z powyższej analizy opinii społeczeństwa największa zgodność występuje w tym że wprowadzenie wspólnej waluty europejskiej EURO ułatwi życie ludziom podróżującym po świecie (87%), podobnie jest w kwestii zakupów dóbr w Europie ponieważ ceny będą porównywalne (83%), także kwestia braku opłat za wymianą walut z jednej na drugą ma dość wysokie poparcie wśród badanej ludności około (80%). Najniższa zgodność respondentów wystąpiła w kwestii że zostaną obniżone stopy hipoteczne, wynosi ono tylko (24%) i podobnie jest z kwestią nowych miejsc pracy i zmniejszaniem różnic pomiędzy bogatymi a biednymi (33).

Entscheidung des Rates vom 12. März 1990, Beschluss des Rates vom 12. März 1990, Monatsberichte der Deutschen Bundesbank 1990, nr 7, s. 36 i 38.

Warto dodać, że poza tymi czterema ekonomicznymi kryteriami zbieżności jest jeszcze piąte kryterium ekonomiczne (stabilność kursu walutowego) i jedno kryterium prawne (zachowanie niezależności banku centralnego). W tym ostatnim kryterium wyróżnia się cztery jego rodzaje, a mianowicie: niezależność funkcjonalną, instytucjonalną, personalną i finansową banku centralnego. Ogólnie jest sześć kryteriów zbieżności, w tym pięć ekonomicznych i jedno prawne.

---