4. NAFTA - Północnoamerykański Układ Wolnego Handlu lub Północnoamerykańska Strefa Wolnego Handlu- umowa zawarta pomiędzy USA, Kanadą i Meksykiem, tworząca pomiędzy tymi państwami strefę wolnego handlu.

W przeciwieństwie do Unii Europejskiej NAFTA nie tworzy ponadpaństwowych ciał rządowych, a jej prawo nie jest nadrzędne w stosunku do prawa narodowego. Kraje należące do NAFTA zniosły stawki celne w handlu wzajemnym, zachowując jednak autonomiczne stawki celne w handlu z krajami trzecimi. Porozumienie NAFTA weszło w życie 1 stycznia 1994.

Głównymi przesłankami, które sprzyjały powstaniu porozumienia nazywanego obecnie Północnoamerykańską Strefą Wolnego Handlu (Naftą) między Kanadą i Stanami Zjednoczonymi był fakt, że kraje te miały wspólne interesy gospodarcze. Ponadto istotną rolę odgrywało bliskie położenie geograficzne oraz język. W XX wieku pojawia się możliwość budowy w Europie Zachodniej jednolitego rynku. Ta sytuacja mobilizuje Stany Zjednoczone, których głównym celem staje się budowa nowego bloku handlowego. Zaczynają prowadzić rozmowy z Kanadą, których końcowym efektem ma być zawarte porozumienie handlowe. Nowo powstałe porozumienie gospodarcze ma być nie tylko konkurencyjne w stosunku do Europy i Japonii, ale ma również zapewnić Stanom Zjednoczonym przewodnictwo w sferze gospodarczej.

Stany Zjednoczone chciały tu lokować inwestycje zagraniczne, a także ograniczyć zjawisko nielegalnej imigracji na południu kraju. Północnoamerykańska Strefa Wolnego Handlu pomiędzy trzema krajami została podpisana 7 października 1992 roku, w życie weszła blisko dwa lata później (po ratyfikacji przez parlamenty Kanady, Meksyku i Stanów Zjednoczonych).

Układ zakładał piętnastoletni okres przejściowy, podczas którego zostaną zniesione cła na artykuły przemysłowe. W handlu artykułami rolnymi miała nastąpić liberalizacja. NAFTA stwarza warunki dla uczciwej konkurencji na obszarze strefy wolnego handlu oraz zapewnia skuteczną ochronę praw własności intelektualnej każdej ze stron. Porusza takie kwestie jak: zasady rozwiązywania sporów, prawa pracownicze, inwestycje zagraniczne, standardy techniczne i ochrona środowiska.

Cele: • osiągnięcie dobrobytu i rozwój krajów członkowskich • dogodny klimat do inwestycji prywatnych • stworzenie warunków politycznych służących rozwojowi wzrostu gospodarczego • ustalenie cen ropy naftowej

6.

Chińska Republika Ludowa - państwo w Azji wschodniej, obejmujące historyczne Chiny (bez Tajwanu) oraz Tybet i inne ziemie w Azji Środkowej zamieszkane w sumie przez 56 grup etnicznych. Chiny to najludniejsze państwo świata o populacji przekraczającej 1,3 mld osób(przyrost naturalny - 0,2 %) . Pod względem powierzchni jest 4. na świecie, a pod względem wielkości gospodarki - 3. (w 2007 r., po USA, i Japonii lub też 2. po USA. Prawdopodobnie w 2010 roku Chiny staną się największą gospodarką na świecie po USA.

Obecny ustrój Chin jest nominalnie socjalistyczny, w praktyce jest to jednak kapitalizm, bez charakterystycznych np. dla UE rozległych zabezpieczeń socjalnych, cechujący się lekkim zabarwieniem nomenklaturowym i dużym woluminem inwestycji zagranicznych oraz eksportu. W sferze polityki, partia komunistyczna sprawuje autorytarne rządy odwołując się do nacjonalizmu, tępiąc ruchy opozycyjne i próbując budować gospodarkę opartą na wiedzy na wzór krajów sąsiednich m.in. Japonii, Korei Płd., a także Singapuru.

Gospodarka Chin jest najdynamiczniej rozwijającą się na świecie. W 2007 roku nominalny PKB Chin szacowano na 3,38 bln $, co daje trzecie miejsce na świecie za USA i Japonią. Z najnowszych prognoz wynika, że w 2010 roku Chiny będą drugą co do wielkości gospodarką Świata, a do roku 2050 staną się światową potęgą gospodarczą nr 1. Uwzględniając PKB realny chińska gospodarka już od 2001 roku znajduje się na drugim miejscu, a od 2005 roku Chiny są drugim w kolejności największym konsumentem ropy naftowej po USA.

Poziom technologiczny chińskiego rolnictwa nie jest wysoki, mimo znacznego postępu w zakresie mechanizacji, rozbudowy systemów irygacyjnych i zużycia nawozów sztucznych. Grunty orne zajmują tylko około 10 % kraju a łąki i pastwiska 42 %. Połowa gruntów ornych jest sztucznie nawadniana (głównie w dorzeczu Jangcy i Huang He). Rozpowszechniony jest system uprawy tarasowej, głównie w Górach Południowochińskich.

Podstawą rolnictwa w Chinach jest produkcja roślinna. Największy udział w strukturze upraw zajmują rośliny żywieniowe (około 90 % zasiewów). Najważniejszą uprawą, w której zasiewach Chiny zajmują 1. miejsce, jest ryż. Nizina Chińska i północno-wschodnie Chiny są natomiast głównymi ośrodkami uprawy pszenicy (1. miejsce w zbiorach światowych), kukurydzy (2. miejsce po USA), jęczmienia, prosa i gaolianu.

Najważniejszą uprawą przemysłową jest bawełna (1. miejsce w zbiorach światowych), uprawiana głównie na Nizinie Chińskiej. Nową uprawianą rośliną przemysłową jest kauczukowiec. Z roślin oleistych uprawia się soję , orzeszki ziemne, rzepak, sezam. W zbiorach herbaty Chiny zajmują 2. miejsce po Indiach a tytoniu 1. miejsce. W południowych Chinach uprawa owoców cytrusowych i bananów. Ponadto powszechna jest uprawa warzyw oraz w niektórych prowincjach zbieractwo ziół i roślin leczniczych.

W produkcji hodowlanej największe znaczenie ma hodowla trzody chlewnej, rozwinięta zwłaszcza na Nizinie Chińskiej . W tych samych regionach hoduje się bydło i drób (głównie kaczki). W zachodnich i północnych Chinach hodowla owiec, kóz, koni i wielbłądów. Na Wyżynie Tybetańskiej ponadto hodowla jaków. W całych Chinach jest dobrze rozwinięta hodowla jedwabników.

Chiny są jednym z najzasobniejszych w surowce krajów świata. Zajmują 1. miejsce w świecie w wydobyciu węgla kamiennego. Drugim ważnym surowcem Chin jest ropa naftowa. Gaz ziemny jest pozyskiwany przy wydobyciu ropy naftowej.

W Chinach wydobywa się także łupki bitumiczne , rudy żelaza, wolframu, antymonu, cynku, ołowiu, miedzi, cyny, molibdenu, manganu, rtęci oraz boksyty, sól kamienną, kaolin, fosforyty i metale szlachetne.

Energię elektryczną wytwarza się głównie w elektrociepłowniach opalanych w 80 % węglem kamiennym. Ostatnio wzrosła jednak rola ropy naftowej.

W przemyśle przetwórczym Chin przeważa przemysł ciężki (około 40 % wartości produkcji przemysłowej). Popularny jest również półrzemieślniczy charakter produkcji, oparty na tradycyjnych środkach produkcji.

Francja, Republika Francuska - państwo, którego część metropolitarna znajduje się w Europie Zachodniej, posiadające także zamorskie terytoria na innych kontynentach. Francja metropolitarna rozciąga się od Morza Śródziemnego na południu do kanału La Manche i Morza Północnego na północy, oraz od Renu na wschodzie do Zatoki Biskajskiej na zachodzie.

Republika Francuska jest unitarnym państwem demokratycznym, w którym ważną rolę odgrywa prezydent. Jest również piątym najlepiej rozwiniętym krajem świata i jedenastym w rankingu warunków życia. Najważniejsze ideały Francji zawarte są w Deklaracji Praw Człowieka i Obywatela i w występującym na drukach urzędowych i monetach haśle rewolucji francuskiej "liberté, égalité, fraternité" ("wolność, równość, braterstwo"). Kraj jest w gronie założycieli Unii Europejskiej. Ma największą powierzchnię spośród państw wspólnoty. Francja jest także członkiem-założycielem Organizacji Narodów Zjednoczonych, wchodzi także w skład Frankofonii, G8 oraz Unii Łacińskiej. Należy do Rady Bezpieczeństwa ONZ, w której posiada prawo veta.

Francuska gospodarka oparta jest na dominującym sektorze prywatnym. Francja jest członkiem grupy G8 najbardziej uprzemysłowionych państw świata. Według wielkości PKB gospodarka Francji była szóstą na świecie (po amerykańskiej, japońskiej, niemieckiej, chińskiej i brytyjskiej). .

Według OECD, Francja była w roku 2004 piątym największym eksporterem i czwartym największym importerem dóbr przemysłowych. W roku 2003 Francja była drugim największym beneficjentem inwestycji zagranicznych spośród krajów OECD.

W 2006 r. Francja była pierwszym na świecie celem podróży turystycznych przed Hiszpanią i Stanami Zjednoczonymi. Na terytorium Francji znajduje się wiele miast o wysokiej wartości kulturalnej, na czele z Paryżem, a także licznych plaż, kurortów nadmorskich, ośrodków sportów zimowych oraz regionów wiejskich o wysokich walorach krajobrazowych. Poza tradycyjną turystyką Francja przyciąga również pielgrzymów do Lourdes, sanktuarium odwiedzanego rocznie przez kilka milionów osób.

Francja posiada znaczny przemysł lotniczy, na czele z europejskim konsorcjum Airbus. Jest też jedynym krajem w Europie posiadającym własny kosmodrom. Jest również najbardziej niezależnym energetycznie krajem zachodu dzięki wielkim inwestycjom w energetykę nuklearną, co powoduje również, że emituje najmniej gazów cieplarnianych spośród krajów G8.

Duże obszary żyznej ziemi, zastosowanie nowoczesnych technologii oraz dopłaty z UE, przyczyniły się do uczynienia z Francji drugiego największego producenta i eksportera żywności. Głównymi towarami eksportowymi są zboża, drób, przetwory mleczne, wieprzowina i wołowina oraz słynne francuskie wina.

Liczba ludności 63 713 926

Hiszpania, Królestwo Hiszpanii - największe z trzech państw położonych na Półwyspie Iberyjskim.

Hiszpania jest dziedziczną monarchią parlamentarną. Królem jest Jan Karol z dynastii Burbonów. Wstąpił na tron po śmierci generała Francisco Franco. Król, mimo iż cieszy się ogromnym autorytetem w społeczeństwie, nie ma w swych rękach żadnej realnej władzy.

Premierem Hiszpanii jest od 2004 socjalista José Luis Rodríguez Zapatero. Natomiast María Teresa Fernández de la Vega jest obecną, a zarazem pierwszą kobietą wicepremierem Hiszpanii.

Hiszpania liczyła 40 499 799 mieszkańców 1 stycznia 2000, zaś 1 stycznia 2009 już 46 661 950 46 661 950. Gęstość zaludnienia wynosi 91,4 os./km2, jest niższa niż w większości krajów Europy Zachodniej, a jej rozmieszczenie na terytorium kraju jest nierównomierne. Obszary najgęściej zaludnione znajdują się na wybrzeżu i wokół Obszaru Metropolitarnego Madrytu, podczas gdy reszta interioru jest słabo zaludniona. Gęstość zaludnienia jest różna w zależności od prowincji. Największa gęstość zaludnienia występuje w granicach wielkich miast.

Do lat sześćdziesiątych ubiegłego stulecia Hiszpania była jednym z najuboższych krajów Europy. Masowy napływ turystów spowodował wielki wzrost inwestycji i napływ kapitału zagranicznego, który wzmógł się jeszcze po przystąpieniu do Unii Europejskiej.

Hiszpania była przez ostatnie pół wieku jednym z najszybciej rozwijających się gospodarczo państw Europy.

Hiszpania jest znaczącym uczestnikiem handlu zagranicznego, wielkie banki mają swe siedziby gł. w Madrycie, Bilbao, Barcelonie i Walencji. W gospodarce Hiszpanii bardzo dużą rolę odgrywa obcy kapitał zagraniczny głównie inwestycje amerykańskie, brytyjskie, francuskie, to właśnie one doprowadziły do szybkiego uprzemysłowienia Hiszpanii. Hiszpania jest zaliczana do grupy państw wysoko rozwiniętych. Są już ósmą potęgą gospodarczą świata i stali się jednym z głównych motorów napędowych europejskiej gospodarki.

Najważniejszą gałęzią gospodarki jest wysoko rozwinięty przemysł, zgrupowany w kilku wielkich okręgach. Hiszpania jest ważnym producentem samochodów osobowych (m.in. SEAT) i ciężarowych (Barcelona i Lleida, Walencja, Madryt, Valladolid, La Coruna). Rozwinięty jest przemysł metalurgiczny, w Asturii kopalnie węgla. Różnorodny przemysł elektrotechniczny (sprzęt gospodarstwa domowego, komputery, półprzewodniki) rozwinął się w większych miastach (np. Barcelona, Madryt, Sewilla, Malaga). Wielkim atutem jest rozwinięty przemysł włókienniczy oraz rolno-spożywczy (produkcja cukiernicza; wina - 4. miejsce w świecie; konserw rybnych itp.), rozrzucony po całym kraju.

W rolnictwie dominującą rolę odgrywa hodowla bydła, trzody i drobiu na rozległych pastwiskach, a także uprawa winorośli, zbóż, oliwek oraz owoców cytrusowych. Lasy dostarczają drewna i owoców leśnych. Na płaskowyżu Meseta uprawia się: pszenicę i jęczmień. Kukurydza rośnie dobrze na wilgotniejszych terenach północnego zachodu, a na terenach, na których możliwe jest nawadnianie, uprawia się ryż. Warzywa hodowane są w nawadnianych dolinach, wzdłuż nizinnego wschodniego wybrzeża. Owoce cytrusowe tj. figi i migdały to domena terenów śródziemnomorskich. Gaje oliwne rosną na suchych obszarach na południu kraju. Hiszpania jest drugim na świecie producentem oliwy z oliwek. Winogrona uprawiane są w dolinach rzek.

Indie, Republika Indii państwo w Azji Południowej, zajmujące większość subkontynentu indyjskiego. Liczba ludności: 1 125 500 000 Gęstość zaludnienia: 342 osób/km2 Skład etniczny: 39% Hindusi mówiący którymś z dialektów języka hindi. Wyznania:głownie hinduiści - 80,5%, muzułmanie - 13,4%.

Indie to drugi, po Chinach, najludniejszy kraj świata, w którym mieszka ok. 16% ludności świata. Na początku XX wieku liczba ludności nie zmieniała się prawie w ogóle - wynosiła 240 mln. Eksplozja demograficzna rozpoczęła się w latach 70. 2010 roku, liczba osób zamieszkujących Indie, wyniesie ponad 1 200 mln.

W Indiach utrzymuje się przewaga mężczyzn, która wynosi 51,5% populacji. Jest to cecha charakterystyczna krajów rozwijających się.

Społeczeństwo Indii, jak przystało na kraj rozwijający się, jest młode, a średnia wieku wynosi 25 lat

Do lat dziewięćdziesiątych gospodarka Indii była gospodarką quasi-socjalistyczną, z dużym udziałem sektora państwowego i ścisłą kontrolą państwa nad sektorem prywatnym i handlem zagranicznym. W 2006 r. gospodarka Indii była czwartą największą gospodarką świata (po gospodarkach USA, Chin i Japonii), z produkcją sięgającą 4 042 miliarda USD, przy czym wielkość PKB na mieszkańca wynosi zaledwie 3,8 tysiąca USD. Według danych indyjskich, 25% ludności żyje poniżej granicy ubóstwa.

Podstawą gospodarki Indii przez długi czas było rolnictwo. Obecnie w rolnictwie pracuje wciąż około 60% osób siły roboczej. Sektor przemysłowy zatrudnia około 12% siły roboczej Indii, natomiast najdynamiczniej rozwijający się sektor usług, zatrudnia 28% siły roboczej. W 2006 roku eksport Indii wyniósł około 112 miliardów USD, a głównymi dobrami eksportowymi były tekstylia, biżuteria i oprogramowanie. Import Indii w 2006 roku wyniósł około 188 miliardów USD i obejmował głównie surowce energetyczne i maszyny. Głównymi partnerami handlowymi Indii są USA, kraje UE, Chiny i Zjednoczone Emiraty Arabskie.

Japonia państwo usytuowane na wąskim łańcuchu wysp na zachodnim Pacyfiku, u wschodnich wybrzeży Azji. Stolica Tokio jest usytuowana prawie dokładnie na tej samej szerokości geograficznej co Ateny, Pekin, Los Angeles i Waszyngton.

Z liczbą ludności 128 mln osób Japonia zajmuje 10. miejsce w świecie. Według danych ONZ i WHO, przeciętna długość życia jest najwyższa w świecie. Japonia jest krajem wysoko rozwiniętym, drugą potęgą gospodarczą świata. Zajmuje czwarte miejsce pod względem eksportu i szóste jako importer.

Japonia jest monarchią konstytucyjną z cesarzem jako symbolem jedności państwa i wybieranym w wyborach powszechnych dwuizbowym parlamentem.

Japonia, której liczba ludności w 2008 r. wynosiła 127,7 mln osób, należy do najgęściej zaludnionych państw świata. Rozmieszczenie ludności w zasadniczy sposób rzutuje na wysoki stopień urbanizacji, który wynosi 89%.

Ponad 99% mieszkańców Japonii posługuje się językiem japońskim.

Połowa XIX w. stanowiła przełomowy okres w historii Japonii, kiedy to z kraju izolującego się od wszelkich kontaktów ze światem zewnętrznym wkroczyła na drogę przełomowych i zasadniczych zmian, w tym gospodarczych.

Eksport płodów rolnych stanowi znikomy procent dochodów państwa, a zatrudnienie w rolnictwie stanowi niewielki odsetek ludności zawodowo czynnej. Ponadto, warunki geograficzne sprawiają, że areał gruntów ornych stanowi około 12% powierzchni kraju. Uprawa roli skupia się w kotlinach śródgórskich oraz nizinach nadbrzeżnych. Aby rozszerzyć obszar ziem uprawnych, państwo przeprowadza meliorację zabagnionych dolin, tarasowanie zboczy oraz tworzenie polderów rolniczych na osuszonych terenach. Intensywne rolnictwo japońskie jest bardzo wydajne i pokrywa około 75% zapotrzebowania kraju na żywność. Wysoki poziom uzyskiwany jest m.in. dzięki rozwiniętej kulturze rolnej, organizacji i powszechnej mechanizacji. Zużycie nawozów mineralnych oraz środków ochrony roślin należy do najwyższych na świecie.

Główną uprawą jest ryż - podstawowa roślina żywieniowa, której zbiory pokrywają wewnętrzne potrzeby kraju, a wysokie ceny tego zboża są utrzymywane przez państwo poprzez dotacje. Inną popularną wśród Japończyków rośliną żywieniową jest soja. Poza tym uprawia się: pszenicę, jęczmień oraz rośliny paszowe, a także buraki w tym cukrowe, rzepak, trzcinę cukrową. Japonia jest jednym z ważniejszych producentów herbaty. Fasola, ziemniaki, bataty oraz większość jarzyn pochodzi z kraju, ale połowa spożywanych owoców jest sprowadzana z zagranicy, niemniej jednak notuje się szybki rozwój sadownictwa, którego specjalnością jest uprawa mandarynek oraz truskawek. Ponadto wokół wielkich konurbacji rozwinęła się uprawa kwiatów.

Intensywna hodowla, głównie trzody chlewnej, bydła oraz drobiu dostarcza około 30% wartości produkcji rolniczej, ale połowa spożywanego mięsa, głównie wołowiny pochodzi z importu. Jedynie produkcja drobiu oraz jaj zaspokaja krajową konsumpcję. Wciąż niewielkie jest spożycie produktów mlecznych. Od zakończenia II wojny światowej maleje pogłowie koni, owiec i kóz. Podobnie zmalało znaczenie hodowli jedwabników, tradycyjnej gałęzi japońskiego rolnictwa.

Japonia jest wciąż drugą po Stanach Zjednoczonych potęgą przemysłową świata. W latach dwudziestych XX w. rozpoczęły swą działalność pierwsze korporacje zwane zaibatsu, reprezentujące przemysł ciężki.

W Japonii występują różnorodne, aczkolwiek niewielkie, rozproszone i trudne w eksploatacji złoża surowców mineralnych, takich jak węgiel kamienny, miedź, cyna, mangan, cynk, ołów czy piryt. Równie skromne są japońskie zasoby ropy naftowej. W związku z tym wszystkie paliwa energetyczne oraz rudy metali (głównie żelaza i boksyty) Japonia musi sprowadzać do tego stopnia, że 90% produkcji przemysłowej oparte jest na surowcach importowanych.

Kraj Wschodzącego Słońca należy do głównych producentów energii elektrycznej.

Niemcy - państwo federacyjne położone w Europie, będące członkiem Unii Europejskiej (UE), Unii Zachodnioeuropejskiej (UZE), G8, ONZ oraz NATO. Stolicą Niemiec jest Berlin. Językiem oficjalnym jest język niemiecki.

Największa wśród państw UE liczba ludności - 81,9 mln (marzec 2009). System polityczny Niemiec jest zorganizowany w oparciu o konstytucję.

Niemcy, mimo zaobserwowanych problemów gospodarczych w latach 2003-2005, jeszcze do niedawna utrzymywali się na trzecim miejscu wśród największych potęg gospodarczych świata. Niemiecka gospodarka była zatem nominalnie trzecią co do wielkości na świecie.

Głównym centrum finansowym o światowym znaczeniu jest Frankfurt nad Menem, m.in. siedziba Frankfurckiej Giełdy Papierów Wartościowych, Deutsche Banku, Dresdner Banku oraz Commerzbanku.

Do najlepiej rozwiniętych gałęzi przemysłu należą: przemysł elektromaszynowy, rafineryjny, energetyczny oraz hutniczy i chemiczny. Na całym świecie cenione są także niemieckie wyroby z dziedzin przemysłu odzieżowego (Adidas) a także z dziedzin optyki i zaawansowanych technologii. Niemiecki przemysł chemiczny osiągnął czołową pozycję na świecie. Ku tej samej pozycji w świecie zmierza także motoryzacja. Niemcy są największym eksploatatorem węgla brunatnego i soli potasowych na świecie. Znamienną rolę w gospodarce odgrywa Nadreński Okręg Przemysłowy, w skład którego wchodzi Zagłębie Ruhry - jeden z największych obszarów przemysłowych świata. Ogromną rolę w gospodarce kraju odgrywają olbrzymie korporacje, skore do inwestycji poza granicami kraju, co przyczynia się do rozwoju wielu, także silnych ekonomicznie, państw. Firmy inwestują w badania naukowe i rozwijają własne ośrodki badawcze, co pozwala na szybkie wdrażanie nowoczesnych, wysokiej jakości produktów.

Górnictwo węgla kamiennego powoli przestaje być jednym z dominujących gałęzi przemysłu w Niemczech.

Rosja, Federacja Rosyjska - państwo rozciągające się od wschodniej Europy poprzez północną część Azji po Ocean Spokojny. Rosja jest największym państwem na świecie według powierzchni, jej terytorium jest większe od kontynentu: Europy, Australii i Antarktydy. Pod względem liczby ludności zajmuje 9. miejsce. Rosja jest państwem federacyjnym o semiprezydenckim (mieszanym) systemie rządów. Liczba ludności 140 040 500 Przyrost naturalny -0,48‰

Ze względu na olbrzymie terytorium, liczbę ludności oraz ogromne zasoby naturalne Rosja należy do największych gospodarek świata.

Walutą kraju jest rubel rosyjski. Rosyjskimi towarami eksportowymi są: ropa naftowa, gaz ziemny, rudy żelaza i innych metali, drewno, węgiel kamienny, produkty rolnicze, stal i żelazo, broń, maszyny. Rosja jest największym na świecie eksporterem ciężkiej broni konwencjonalnej. Ropa, gaz, metale idrewno stanowią ponad 80% eksportu, co powoduje dużą wrażliwość rosyjskiej gospodarki na wahania światowych cen surowców.

Rosja należy do największych świat. producentów surowców energ.; W Rosji istnieją dogodne warunki do rozwoju przemysłu drzewnego. Produkcja przemysłu lekkiego kilkakrotnie zmalała w stosunku do okresu przedkryzysowego; jego najważniejszą gałęzią jest przemysł włók.; produkcję ogranicza brak środków dewizowych na import surowców. Przemysł spoż. nigdy nie był dobrze rozwinięty, a wskutek spadku konsumpcji oraz zwiększonej konkurencji produktów importowanych produkcja zmniejszyła się o więcej niż połowę; do jego najwazniejszych gałęzi należą: przemysł cukr. i rybny. Rolnictwo jest najbardziej zacofaną dziedziną gospodarki, odznaczającą się niską produktywnością użytków rolnych oraz niską wydajnością pracy; mimo ogromnego areału użytków rolnych i dużej liczby zatrudnionych, rolnictwo nie zapewnia ludności dostatecznego wyżywienia oraz odpowiedniej ilości surowców dla przemysłu przetwórczego. Przyczyną zacofania są niezbyt sprzyjające warunki naturalne na większości obszaru kraju, a także specyficzna struktura agrarna. Główne znaczenie ma produkcja roślinna; powszechnie uprawiane są zboża : pszenica , jęczmień, żyto, owies, kukurydza, ryż, ponadto ziemniaki, gryka, proso, groch, fasola; w uprawach przem. dominują rośliny oleiste : słonecznik i len, ponadto buraki cukr.; Rosja jest gł. świat producentem malin, porzeczek, agrestu, wyki, mimo znacznego zmniejszenia powierzchni upraw. Pogłowie podstawowych rodzajów zwierząt hodowlanych zmniejszyło się do poziomu sprzed II wojny świat. Gł. poławiane gatunki: mintaj, dorsz, gromadnik, łososie i krewetki; połowy jesiotrowatych są największe na świecie.

Stany Zjednoczone, Stany Zjednoczone Ameryki - państwo w Ameryce Północnej graniczące z Kanadą od północy, Meksykiem od południa, Oceanem Spokojnym od zachodu, Oceanem Arktycznym od północnego zachodu, Oceanem Atlantyckim od wschodu.

Trzecie pod względem liczby ludności (po Chinach i Indiach) i trzecie pod względem terytorium (po Rosji i Kanadzie) w skład którego wchodzą także pozastanowe wyspy na Pacyfiku.

Obszar: całkowity: 9,612312 mln km2

Zasoby naturalne to m.in. węgiel, miedź, ołów, molibden, fosforany, uran, złoto, rtęć, nikiel, potas, srebro, wolfram, cynk, ropa naftowa, gaz ziemny, drewno i olbrzymie zasoby nie wykorzystanych jeszcze nasyconych bituminami łupków bitumicznych.

Zasoby te w większości są niewykorzystywane. Spowodowane jest to szczególną polityką USA, która zmierza do oszczędzania surowców naturalnych. W chwili, gdy światowe zapasy surowców będą już wykorzystane tylko USA będzie je posiadać.

W Stanach Zjednoczonych istnieje system wielopartyjny, ale faktycznie politykę kontrolują jedynie dwie partie: Demokraci (Partia Demokratyczna) i Republikanie (Partia Republikańska).

50 stanów (poniżej) + 1 okręg (Okręg stołeczny - dystrykt Kolumbii ).

Alabama, Alaska, Arizona, Arkansas, Connecticut, Dakota Południowa, Dakota Północna, Delaware, Floryda, Georgia, Hawaje, Idaho, Illinois, Indiana, Iowa, Kalifornia, Kansas, Karolina Południowa, Karolina Północna, Kentucky, Kolorado, Luizjana, Maine, Maryland, Massachusetts, Michigan, Minnesota, Missisipi, Missouri, Montana, Nebraska, Nevada, New Hampshire, New Jersey, Nowy Jork, Nowy Meksyk, Ohio, Oklahoma, Oregon, Pensylwania, Rhode Island, Teksas, Tennessee, Utah, Vermont, Waszyngton, Wirginia, Wirginia Zachodnia, Wisconsin, Wyoming.

Według danych amerykańskich na dzień 1 maja 2009 r., liczba ludności przekroczyła poziom 306 mln. Średnia gęstość zaludnienia wynosi 30,2 os./km2.

Stany Zjednoczone są największą gospodarką świata pod względem PKB, które wynosi około 13 bilionów dolarów, pod względem PKB per capita zajmują nominalnie ósmą pozycję, a po zmierzeniu parytetem siły nabywczej czwartą.

Nowy Jork jest drugim po Londynie finansowym centrum świata, jeśli wziąć pod uwagę kwoty przepływających pieniędzy.

Oprócz wysoko rozwiniętej bankowości inwestycyjnej, Stany Zjednoczone posiadają rozwinięty przemysł zbrojeniowy, stoczniowy, samochodowy (wielkie koncerny, m.in.: General Motors, Ford Motor Company, Chrysler, petrochemiczny, chemiczny, aluminiowy, komputerowy, elektroniczny, energetyczno-lotniczo silnikowy, lotniczy i kosmiczny, maszynowy, metalurgiczny, włókienniczy, farmaceutyczny (Merck, Lilly), kosmetyczny (Neutrogena, Johnson & Johnson, Procter & Gamble), spożywczy (mięsny, młynarski, piwny, mleczarski, owocowo-orzechowo-warzywny, konfekcjonerski), drzewny, celulozowo-papierniczy, drogowy i budowlany czy maszyn rolniczych John Deere.

Stany Zjednoczone są największym producentem żywności na świecie, znacznie dystansując Francję, która zajmuje drugie miejsce. Uprawia się: kukurydzę, pszenicę, soję, jęczmień, truskawki, ziemniaki, jagody, cytrusy, figi, daktyle, sorgo, bawełnę, tytoń, ryż, drzewa owocowe i orzechowe wszelkiego rodzaju, prawie wszystkie możliwe warzywa, brzoskwinie, orzeszki ziemne, kiwi.

W USA prowadzi się intensywną hodowlę bydła, trzody chlewnej, drobiu. Szeroko przetwarza się mleko na różnego rodzaju sery oraz wyroby mleczne i cukiernicze. Doskonale rozwinęła się uprawa nowych, szlachetnych odmian winogron.

Poważnym problemem w Stanach Zjednoczonych jest powszechnie spożywana niezdrowa żywność (junk food) o wysokiej zawartości kalorycznej i niewielkiej wartości odżywczej. Są to m.in. wysoko przetworzone wyroby cukiernicze, różnego rodzaju "przekąski telewizyjne" oraz produkty pochodzące z restauracji typu fast food. Zjawisko to doprowadziło do poważnych chorób społecznych, m.in. otyłości i cukrzycy, także wśród dzieci i młodzieży.

Wielka Brytania, Zjednoczone Królestwo Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej- unitarne państwo wyspiarskie położone w Europie Zachodniej. W skład Wielkiej Brytanii wchodzą: Anglia, Walia i Szkocja położone na wyspie Wielka Brytania, Irlandia Północna leżąca w północnej części wyspy Irlandia.

Wielka Brytania jest monarchią parlamentarną z rządem odpowiedzialnym przed parlamentem. Stolicą państwa jest Londyn. Obecnym monarchą brytyjskim jest królowa Elżbieta II, która zasiadła na tronie w 1952 i została koronowana w 1953. Dzisiaj jej funkcje są głównie ceremonialne, a rzeczywiste rządy spoczywają w rękach premiera.

Według spisu powszechnego w połowie 2008 - 61 383 200 61 383 200, z czego ok. 7,5 mln to mieszkańcy stolicy państwa.

Wielka Brytania jest państwem o gospodarce rynkowej, drugim co do PKB rynkiem w Europie (po Niemczech i przed Francją), a piątym na świecie (po USA, Japonii, Niemczech i Chinach). W ciągu ostatnich dwóch dekad rząd dokonał prywatyzacji wielu przedsiębiorstw państwowych. Intensywne, wysoko zmechanizowane i wydajne rolnictwo zaspokaja potrzeby żywnościowe kraju w 60%, przy czym w tym dziale gospodarki zatrudniony jest tylko 1,5% społeczeństwa. Wielka Brytania posiada bogate złoża węgla, gazu ziemnego i ropy naftowej. Usługi, głównie bankowe i ubezpieczeniowe, stanowią największy udział w brytyjskim PKB i w tym sektorze Wielka Brytania jest druga na świecie za USA, natomiast przemysł traci na znaczeniu. W czasach premiera Blaira kontynuowano w dużej mierze politykę Margaret Thatcher, chociaż zwiększono wydatki na edukację i służbę zdrowia z budżetu. Poziom zatrudnienia na poziomie 70% należy do najwyższych na świecie. Sławne są luksusowe brytyjskie marki samochodów osobowych jak: Rolls-Royce, Bentley, Aston Martin, Jaguar.

Włochy- państwo położone w Europie Południowej, na Półwyspie Apenińskim, będące członkiem wielu organizacji, m.in.: UE, NATO, należące do ośmiu najbardziej uprzemysłowionych i bogatych państw świata - G8. Ustrój demokratyczny, republika z dwuizbowym parlamentem (kadencja pięcioletnia). Ustrój państwa można określić jako odmianę systemu parlamentarnego, w której wzmocniono jednak rolę prezydenta.

Włochy - należą pod względem gospodarczym do najważniejszych krajów Europy i świata.

Włochy obfitują w rozmaite bogactwa naturalne i mineralne, które jednak nie zawsze całkowicie zaspokajają rosnące potrzeby gospodarki. Wydobycie różnych gatunków węgla kamiennego obecnie zanika ponadto węgiel brunatny wydobywa się w Umbrii oraz koło Grosseto. Odkrycie po II wojnie światowej poważnych zasobów ropy naftowej i gazu ziemnego znacznie poprawiło bilans energetyczny kraju. Niegdysiejsza intensywna eksploatacja rud żelaza na Elbie została wstrzymana, bogate złoża rud cynku i ołowiu są na Sardynii. Sycylia jest zasobna w złoża siarki, które stały się podstawą rozwoju wielkich fabryk kwasu i ciężkiej chemii. Ogromne zasoby kamieni budowlanych oraz żwirów, piasków są podstawą wysoko rozwiniętego przemysłu cementowego i wapienniczego, a także przedmiotem intensywnej eksploatacji dla potrzeb budownictwa. Do zaspokojenia potrzeb energetycznych wykorzystuje się energię wód płynących. Ograniczone znaczenie ma również wydobycie boksytów, niklu i soli oraz wykorzystanie energii geotermicznej w okolicach wulkanów oraz energię atomową.

Bardzo dobrze rozwiniętą gałęzią przemysłu jest hutnictwo. Hutnictwo zaspokaja w całości potrzeby przemysłu elektromaszynowego, a zwłaszcza stoczniowego i samochodowego. Włochy są jednym z najpoważniejszych producentów wszelkiego rodzaju maszyn i pojazdów oraz elektrotechniki. Najważniejsze zakłady tych gałęzi są w wielkich miastach oraz ich okolicach (Turyn, Mediolan, Bolonia, Genua, Rzym, Florencja i inne). Większość samochodów wytwarza firma Fiat, której siedziba znajduje się w Turynie, gdzie także znajdują się największe zakłady produkcyjne, inne ośrodki to Cassino, Mediolan (Alfa Romeo); Włochy słyną w świecie z produkcji znakomitych samochodów sportowych (zakłady Ferrari, fabryka Maserati oraz zakłady firmy Lamborghini). Coraz więcej zakładów jest budowanych poza granicami kraju; znaczne rozmiary osiąga także produkcja motocykli i skuterów oraz taboru kolejowego i małych samolotów. Włochy są liczącym się wytwórcą statków.

Wielowiekową tradycje ma przemysł włókienniczy i odzieżowy skoncentrowany w północnej części kraju (Lombardia, Piemont, okolice Wenecji) oraz wokół Neapolu i Rzymu. Głównymi produktami są tkaniny bawełniane i odzież. Światową sławą cieszy się włoskie wzornictwo - Mediolan i Rzym należą do najważniejszych centrów mody na świecie. Włochy są największym producentem obuwia w Europie, jest to jedna z najbardziej rozproszonych dziedzin produkcji z dwoma wielkimi głównymi ośrodkami w Rzymie i Mediolanie na czele.

Około połowy produkcji chemicznej przypada na dwa regiony Lombardię i Piemont, gdzie są największe zakłady produkcji sody, nawozów, tworzyw i włókien sztucznych. Do najstarszych gałęzi tego przemysłu należy wytwórstwo szkła. Głównymi ośrodkami farmacji są Rzym, Mediolan i okolice Wenecji.

Wyjątkowe znaczenie od wieków ma przetwórstwo żywności, które posiada znakomite warunki rozwoju na skutek wysokowydajnej produkcji rolniczej. Ta gałąź przemysłu należy do najbardziej równomiernie rozmieszczonych w całym kraju, choć poszczególne rodzaje przemysłu spożywczego mają wyraźne ośrodki koncentracji związane bezpośrednio z występowaniem surowców.

Głównymi zbożami uprawianymi na obszarze całego kraju są pszenica: i kukurydza. Uprawia się jęczmień i ryż. Znacznie słabsze są plony pszenicy, bardzo wysokie kukurydzy. Uprawa ziemniaków koncentruje się na południu kraju, zaś obszar Lombardii oraz Toskanii dominuje w uprawie buraków cukrowych. Bardzo poważne znaczenie ma uprawa soi , słoneczników oraz oliwek których Włochy są drugim producentem w świecie. Ogromną rolę odgrywa uprawa owoców winorośli- 1 miejsce w świecie. Ponadto zbiera się duże ilości jabłek, śliwek, truskawek, pomarańczy i mandarynek, cytryn oraz kiwi. Warzywa udają się w całym kraju, a najwięcej zbiera się pomidorów, kapusty, kalafiorów, cebuli oraz selerów. Stare tradycje ma uprawa ziół przynosząca znaczne korzyści eksportowe. Główną rolę odgrywa chów trzody oraz bydła. Południowa część kraju oraz obie wyspy są rejonami chowu owiec i kóz; bardzo poważne znaczenie ma hodowla drobiu. Mimo sporej produkcji mleka Włochy importują niektóre jego przetwory, zaś eksportują bardzo dużo sera.

Włochy należą do najludniejszych państw Europy (czwarte miejsce na kontynencie) o wysokiej, lecz zróżnicowanej gęstości zaludnienia. Na 1 km2 przypada średnio prawie 198 osób, ale w niektórych regionach wskaźnik ten jest znacznie wyższy.

Prawie całą ludność stanowią katolicy - 87,6%

7.

Afryka - drugi pod względem wielkości kontynent na Ziemi, ma 30,3 mln km2 powierzchni, czyli ponad 20,3% ogólnej powierzchni lądowej naszego globu. Mówi się o nim, iż jest oryginalnie położony, gdyż przechodzi przez niego południk 0°, obydwa zwrotniki i równik. Zamieszkuje go 14% populacji Ziemi t.j. 950 mln ludzi. Ma najwyższy na świecie przyrost naturalny (24‰ rocznie), najniższy PKB na 1 mieszk., najkrótszą średnią życia (47 lat), a także największą liczbę zakażonych wirusem HIV. Jest najbiedniejszym kontynentem na kuli ziemskiej, dotkniętym wieloma plagami - takimi jak malaria oraz AIDS - a także miejscem, gdzie największa część ludności cierpi niedożywienie lub nawet głód i gdzie wciąż toczą się wojny. W wielu krajach wciąż trwają wojny domowe i rozmaitego rodzaju konflikty zbrojne. Najgroźniejszymi punktami zapalnymi wciąż pozostają Sudan, Angola, Burundi, Demokratyczna Republika Konga, Czad, Wybrzeże Kości Słoniowej, Liberia, Somalia, Zimbabwe oraz południowo-wschodnia Nigeria. Afryka jest "najmłodszym" kontynentem na Ziemi - dzieci stanowią ok. 44% i jest najsłabiej zurbanizowanym kontynentem. Największe miasta: Kair, Lagos, Kinszasa, Aleksandria. Państwa: największe - Sudan, najludniejsze - Nigeria, najgęściej zaludnione - Mauritius, najmniejsze - Seszele (455 km2), najmniej ludne - Seszele, najrzadziej zaludnione - Sahara Zachodnia.

Afryka jest kontynentem bardzo bogatym w zasoby naturalne, których wielkość nie została właściwie oszacowana, a wiele jest nieeksploatowanych. W starym podłożu Afryki znajduje się wiele cennych surowców metalicznych: rudy żelaza, niklu, miedzi, manganu, antymonu, chromu oraz bogate złoża złota, srebra, platyny, uranu i diamentów. W młodszych skałach występuje węgiel kamienny, ropa naftowa, gaz ziemny i inne surowce pochodzenia osadowego. Wiele krajów z tego korzysta i np. Libia i Nigeria są producentami ropy naftowej w skali światowej, Republika Południowej Afryki ma jedne z największych złóż złota i diamentów, Zambia jest jednym z największych producentów miedzi. Lasy tropikalne dostarczają cennego drewna, ale wyrąb prowadzony jest w zastraszająco szybkim tempie. Afryka jest jednym z głównych producentów kakao, manioku, bananów, kawy i herbaty.

Jedna ósma ludności świata mieszka w Afryce, głównie wzdłuż północnego i zachodniego wybrzeża, a także wzdłuż żyznych dolin rzecznych. Chociaż ludzie przeważnie żyją w małych wioskach, coraz większa ich liczba migruje do miasteczek i metropolii w poszukiwaniu pracy i lepszego życia. Około trzydziestu metropolii na kontynencie przekroczyło milion mieszkańców i w związku z tym nasila się wiele problemów: bezrobocie, dzielnice nędzy (tzw. slumsy), brak szpitali, szkół, środków transportu, sieci wodociągowej, kanalizacji. Wskaźniki urodzeń w wielu krajach są wysokie, a rodziny wielodzietne. Blisko połowa populacji Afryki nie osiągnęła jeszcze piętnastego roku życia. W Afryce występuje ponad 1000 języków.

Od VIII wieku handel, podboje i kolonializm przyczyniły się do pojawienia w Afryce religii monoteistycznych, takich jak islam. W Afryce Północnej islam zajął całkowicie miejsce religii tradycyjnych, których wyznawcy często czcili swych przodków. W państwie Aksum w połowie IV wieku przyjęto chrześcijaństwo.

Ponad sto lat temu rządy krajów wschodnioafrykańskich wprowadziły rezerwaty i parki, by chronić dzikie zwierzęta przed myśliwymi i kłusownikami. Dzisiaj turyści płacą za pobyt w parkach i możliwość wyjazdu na safari, aby oglądać afrykańskie zwierzęta w ich środowisku naturalnym. Słynny jest Park Narodowy Serengeti w Tanzanii.

Na ogromnych, na wpół jałowych połaciach Afryki, np. Somalii, ziemia stopniowo zamienia się w pustynię (pustynnienie). Od lat 50. XX w. średnie roczne opady deszczu są coraz niższe, ziemia coraz bardziej wysycha. Mieszkańcy często eksploatowali ją pod uprawy, a także wycinali lasy z przeznaczeniem drewna na opał.

Rolnicy (głównie kobiety) zakładają wspólnoty, aby produkować żywność, którą następnie sprzedają na lokalnym rynku. Pozwala to na uniknięcie sytuacji, która zdarzała się wcześniej - farmerzy zmuszani byli do uprawy produktów pożądanych na rynku europejskim (kawa, orzeszki ziemne, kakao i bawełna), które następnie sprzedawali dużym europejskim firmom. Nie mogąc uprawiać dla siebie podstawowych roślin jadalnych, np. ryżu, musieli kupować drogie produkty zagranicą.

Ameryka Północna - kontynent o powierzchni 24 242 000 km2 , położony na półkulach: północnej i zachodniej. Do Ameryki Północnej należy Ameryka Środkowa.

Amerykę Północną zamieszkuje 524 mln ludzi, co stanowi około 8% ludności świata, głównie biali, czarni i Indianie. Gęstość zaludnienia wynosi 21,5 osoby/km2. Rozmieszczenie ludności jest bardzo nierównomierne i jest następstwem silnego zróżnicowania warunków środowiska przyrodniczego. Najbardziej zaludnione tereny to: Bermudy i Barbados, a najmniej zaludnione tereny to obszar Grenlandii i Kanada. Ogromna powierzchnia kontynentu znajduje się pod wpływem klimatów: polarnego, subpolarnego i umiarkowanie chłodnego, co znacząco ogranicza możliwość trwałego egzystowania człowieka na północy. Kolejnym obszarem o niewielkiej koncentracji ludności są Kordyliery a także obszary pustynne i półpustynne. Państwami o największej gęstości zaludnienia w Ameryce Północnej są kraje wyspiarskiej części Ameryki Środkowej.

Gospodarka Ameryki Północnej dysponuje bardzo dobrymi warunkami naturalnymi, jednak posiada duże różnice pod względem poziomu, jak i struktury produkcji. Obok największej potęgi gospodarczej świata - Stanów Zjednoczonych, jest też Haiti - zaliczane do krajów najbiedniejszych. Poza Stanami Zjednoczonymi do grupy krajów wysoko uprzemysłowionych należy Kanada, choć jej gospodarka jest silnie podporządkowana kapitałowi jej południowego sąsiada.

Spośród pozostałych krajów, zdecydowana większość, to niewielkie, głównie wyspiarskie państwa. Kraje te należą do grupy państw o średnim i niskim dochodzie narodowym. Niektóre z nich, jak Jamajka, Trynidad i Tobago czy Kostaryka, dzięki konsekwentnej polityce gospodarczej odnotowują znaczy postęp w zakresie modernizacji gospodarki. Specyficznymi przypadkami w regionie są Meksyk i Kuba. Meksyk przez minione dziesięciolecia prowadził bardzo ambitną, chociaż nie zawsze trafną politykę gospodarczą, która pozwalała mu aspirować do grupy państw nowo uprzemysłowionych. Kuba natomiast przez ponad trzydzieści lat prowadzi eksperyment społeczno-gospodarczy , któremu jest podporządkowane życie gospodarcze.

Tak zróżnicowany poziom rozwoju gospodarczego jest efektem nie tylko różnic w warunkach przyrodniczych, lecz przede wszystkim przeszłości historycznej. Cały region, od wypraw Kolumba, był podporządkowany europejskim metropoliom, mającym na uwadze własne interesy.

Rolnictwo Ameryki Północnej posiada silnie zróżnicowaną strukturę społeczno-gospodarczą, techniczną i produkcyjną. Podstawową rolę w rolnictwie trzech największych krajów Ameryki Północnej - Stanów Zjednoczonych, Kanady i Meksyku odgrywały zboża: kukurydza, pszenica, jęczmień, owies i ryż. Ponadto na terenie Stanów Zjednoczonych i Meksyku uprawia się sorgo, a w Ameryce Środkowej - fasolę. Spośród wielu gatunków roślin bulwiastych największe znaczenie mają ziemniaki, a następnie maniok i bataty. W strukturze produkcji światowego rolnictwa szczególne znaczenie mają wytwarzane tutaj takie rośliny jak: bawełna uprawiana w USA , trzcina cukrowa, soja, sizal, tytoń, a także kawa i kakao. Najpopularniejszymi owocami krajów Ameryki Środkowej są banany, które są głównym towarem eksportowym krajów tego regionu. Duże znaczenie mają ananasy oraz owoce cytrusowe, głównie cytryny, pomarańcze i mandarynki, a także uprawiane głównie w USA: jabłka, gruszki i śliwki.

W Stanach Zjednoczonych i Kanadzie celem chowu jest produkcja mięsa i mleka. Podstawowe znaczenia ma hodowla czterech gatunków zwierząt, tj. bydła, trzody chlewnej, owiec i koni.

Ameryka Północna posiada wielkie złoża różnorodnych bogactw mineralnych. W Stanach Zjednoczonych występują największe na świecie pokłady węgla kamiennego i brunatnego. Bogate złoża ropy naftowej i gazu ziemnego. Kanada posiada bogate złoża uranu. Ponadto na kontynencie północnoamerykańskim występują złoża rud metali: żelazo, miedź, molibden, mangan, nikiel, boksyty oraz cynk i ołów. Dość znaczne są także złoża złota, platyny i srebra. Z surowców chemicznych najważniejsze znaczenie ma sól kamienna i fosforyty.

Przemysł przetwórczy osiągnął wysoki poziom zwłaszcza w Stanach Zjednoczonych i Kanadzie. Najważniejszymi jego gałęziami są tutaj: przemysł elektromaszynowy, metalurgiczny, samochodowy, celulozowo-papierniczy, włókienniczy i spożywczy.

W Ameryce Północnej skupia się 18% światowego międzynarodowego ruchu turystycznego, który przynosi około 28,5% światowych zasobów z turystyki międzynarodowej.

Ameryka Południowa - kontynent leżący na półkulach południowej i zachodniej. Od wschodu graniczy z Oceanem Atlantyckim, a od zachodu z Oceanem Spokojnym. Powierzchnia Ameryki Południowej wynosi 17,8 mln km2. Od północy, przez Przesmyk Panamski, graniczy z Ameryką Północną. Oba te kontynenty nazywane są też przez Europejczyków Nowym Światem.

Główne złoża: miedź, rudy żelaza, cynk, ołów, cyna, mangan, wolfram, antymon, boksyty, uran, siarka, ropa naftowa, diament, srebro.

Amerykę Południową zamieszkuje ponad 392 mln mieszkańców. Ludność Ameryki Południowej jest zróżnicowana rasowo; Brazylia, Peru i Kolumbia to państwa o dużych mieszankach ras. Ludność tubylcza należy do rasy żółtej (mongoloidalnej) i zamieszkuje obecnie głównie Andy Środkowe, Peru i Ekwador, gdzie stanowi około 40% ludności. Główne języki tubylcze to keczua (język Inków), ajmara i guarani.

Kontynent jest bardzo nierównomiernie zaludniony. Najgęstszy wskaźnik zaludnienia posiada Ekwador, a najmniejszy Surinam. Największe skupiska ludności w Ameryce Południowej znajdują się na terenach aglomeracji: Sao Paulo, Rio de Janeiro, Lima i Bogota. Na kontynencie jest 12 niepodległych państw i jedno terytorium zależne - Gujana Francuska.

Ameryka Południowa jest kontynentem wielojęzycznym. Głównymi językami są: portugalski i hiszpański. W użyciu są też języki: niderlandzki, angielski, francuski, keczua, guarani i inne języki indiańskie.

Poziom rozwoju gospodarczego krajów Ameryki Południowej jest bardzo zróżnicowany. Zadłużenie zagraniczne jest w dalszym ciągu jedną z najważniejszych barier na drodze do dalszego rozwoju gospodarczego regionu.

Ważną rolę w gospodarce Ameryki Południowej odgrywa rolnictwo, dostarczające produktów żywnościowych nie tylko na rynki wewnętrzne, ale także na eksport. Tylko 1/8 powierzchni całego kontynentu zajmują grunty orne i pastwiska.

Obszarami gdzie na szeroką skalę rozwinęła się uprawa roli są: południowo-wschodnia Brazylia, Urugwaj, Pampa w Argentynie oraz centralna część Chile. Najważniejszymi zbożami są kukurydza, pszenica i ryż. Spośród roślin żywieniowych największą rolę odgrywa uprawa soi, sorgo, ziemniaków, fasoli, dyni i słonecznika. Ameryka Południowa jest ważnym światowym producentem używek, przede wszystkim kawy. Największym jej światowym producentem jest Brazylia, a eksporterem Kolumbia. Kontynent ten dostarcza na rynek światowy także banany, owoce cytrusowe, ananasy, jabłka, gruszki i śliwki.

Na rozległych pastwiskach Ameryki Południowej hoduje się bydło, owce, lamy i kozy. Najważniejszymi eksporterami mięsa są Argentyna i Urugwaj. U wybrzeży Chile i Peru występują bogate łowiska rybne.

Największą rolę spośród surowców energetycznych odgrywa ropa naftowa. Złożom ropy miejscami towarzyszy gaz ziemny. Ze złóż metali największe znaczenie mają: żelazo, mangan, miedź, wolfram, cyna, cynk i ołów oraz boksyty i srebro.

Głównymi gałęziami przemysłu są przemysł: spożywczy, włókienniczy, hutniczy, elektromaszynowy, drzewny i meblarski.

Azja - część świata, razem z Europą tworząca Eurazję, największy kontynent na Ziemi. Z powodów historycznych i kulturowych sama Azja bywa również nazywana kontynentem. Sąsiaduje z Europą od zachodu, Afryką od południowego zachodu Oceanem Indyjskim i Australią od południowego wschodu, oraz Pacyfikiem od wschodu. Dokładny przebieg zachodniej granicy geograficznej przedstawiony jest w haśle granica Europa-Azja. Obszar Azji to 44,5 mln km2 powierzchni lądów, tj. ~29,88% powierzchni wszystkich lądów. Azję zamieszkuje 62% całej ludności Ziemi, jest to głównie rasa żółta.W Azji mieszka blisko 4 mld ludzi,a naukowcy przewidują że w 2040 roku będzie ich prawie 5 mld. Azja położona jest niemal w całości na półkuli wschodniej i północnej.

Średnia gęstość zaludnienia 93 osoby/km2. Rozmieszczenie ludności jest bardzo nierównomierne. Obszary Niziny Hindustańskiej, Jawy i Niziny Południowochińskiej stanowią najgęściej zaludnione obszary świata. Inne tereny, m.in. wysokie góry, pustynie Azji Środkowej, daleka Północ, są praktycznie niezaludnione.

Gleby Azji cechują się wielką różnorodnością, w znacznej mierze uwarunkowaną strefowością klimatyczno-roślinną. W północnej części Syberii występują gleby tundrowe, przechodzące na południu w gleby tajgi: bielicowe, glejobielicowe, w miejscach zaś występowania reliktowej wiecznej marzłoci - marzłociowe. Dalej na południe pojawiają się gleby brunatne, następnie, szczególnie w Azji Zachodniej - czarnoziemy. W klimacie o znacznym stopniu suchości na południe od czarnoziemów oraz na wielkich obszarach Wyżyny Mongolskiej przeważają kasztanoziemy. Wielkie obszary Azji Centralnej oraz Azji Południowo-Zachodniej są domeną gleb półpustynnych i pustynnych, na zachodzie, w pobliżu wybrzeży morskich, przechodzących w podzwrotnikowe gleby czerwone (terra rosa). Na Półwyspie Indyjskim znaczne przestrzenie zajmują ilaste wertisole, w Azji Wschodniej przeważają zdegradowane czarnoziemy, występujące na przemian z glebami brunatnymi. Na południu i południowym wschodzie podstawowym typem gleb są gleby tropikalne (ferralitowe). Do najbardziej rozprzestrzenionych astrefowych typów gleb należą: mady, zajmujące szczegolnie wielkie przestrzenie w dolinach Jangcy, Huang He, Gangesu i Brahmaputry oraz w Mezopotamii, oraz występujące głównie w Azji Wschodniej (m.in.: Kamczatka, Wyspy Japońskie, Jawa) wulkaniczne andosole.

Bogactwa mineralne Azji nie zostały jeszcze do końca rozpoznane, mimo to zasoby niektórych surówców należą do największych na świecie. Złoża ropy naftowej (Azja Południowo-Zachodnia, Zachodnia, Centralna i Południowo-Wschodnia) szacowane są na 70% zasobów światowych, towarzyszą im złoża gazu ziemnego. Węgiel kamienny występuje w północno-wschodnich Chinach, Korei Południowej i Korei Północnej, na Półwyspie Indyjskim oraz w Kazachstanie i w południowej Syberii. Złoża uranu występują w Azji Środkowej. Bogate są także azjatyckie złoża rud żelaza i metali nieżelaznych: manganu, wolframu, niklu, chromu, miedzi, cyny, cynku, ołowiu, antymonu, rtęci i boksytów. Eksploatuje się też (głównie na Syberii) złoto, srebro i diamenty.

9.

Urbanizacja - proces koncentracji ludności w punktach przestrzeni geograficznej, głównie na obszarach miejskich, określający także wzrost liczby ludności miejskiej i jej udziału w liczbie ludności danego obszaru, dzięki czynnikom społeczno-kulturowym, demograficznym i ekonomicznym. Urbanizacja oznacza także przestrzenny rozwój miast oraz zmianę stylu życia na miejski.

Na początku XIX wieku 2,4% populacji świata zamieszkiwała miasta, przy czym w szybko urbanizującej się Anglii, odsetek mieszkańców miast wynosił 30%, a w USA 10%. Do połowy tego wieku liczba mieszkańców miast liczących więcej niż 20 000 wzrosła o 132%, w pierwszej połowie XX wieku o 240%. Głównym czynnikiem mającym wpływ na urbanizację było uprzemysłowienie. W XIX wieku proces ten zachodził głównie w Europie i Ameryce Północnej. Po II wojnie światowej zaczął on także zachodzić w krajach Trzeciego Świata, a w rozwiniętych krajach kapitalistycznych z kolei zaczęły następować procesy dezurbanizacji i kontrurbanizacji.

Na początku XXI wieku najbardziej zurbanizowane obszary świata to: Europa, w szczególności jej zachodnia część, Australia, Ameryka Południowa (Wenezuela, Urugwaj, Argentyna), Ameryka Północna (USA, Kanada) oraz Afryka Północna i Bliski Wschód. Najmniej zurbanizowane kraje znajdują się w Afryce, zwłaszcza Wschodniej (Rwanda, Burundi) i Azji Południowej (Bhutan). W Polsce współczynnik urbanizacji wynosi 61% i wykazuje tendencję spadkową. Według prognoz, do roku 2025 liczba ludności krajów rozwijających się osiągnie 4 miliardy, a 63% ludności świata będą stanowić mieszkańcy miast.

Industrializacja, inaczej uprzemysłowienie, jest to proces przekształcania się społeczeństw tradycyjnych w przemysłowe dzięki wprowadzeniu gospodarki opartej na mechanizacji produkcji, kierowanej planowo przy użyciu określonych metod zarządzania, charakteryzujący się zwiększaniem się odsetka osób zatrudnionych w przemyśle, standaryzacją czasu pracy, wyraźnym podziałem pracy i wzrostem heterogeniczności społeczeństwa. Procesowi temu towarzyszy przyspieszona urbanizacja, zwiększaniem się liczby grup wtórnych w stosunku do grup pierwotnych, zmniejszaniem się roli grup wspólnotowych.

Globalizacja - ogół procesów prowadzących do coraz większej współzależności i integracji państw, społeczeństw, gospodarek i kultur, czego efektem jest tworzenie się "jednego świata", światowego społeczeństwa; zanikanie kategorii państwa narodowego; kurczenie się przestrzeni społecznej i wzrost tempa interakcji poprzez wykorzystanie technologii informacyjnych oraz wzrost znaczenia organizacji ponad- i międzynarodowych, w szczególności ponadnarodowych korporacji. Geneza tego procesu lokowana jest w epoce odkryć geograficznych, dokonywanych przez Europejczyków od XV wieku, a rozpatrywany w nauce jest on dopiero od lat 80. XX wieku, mimo, że kwestia tworzenia porządku ponadnarodowego podejmowana była już na początku wieku XIX. Globalizacja jako realne zjawisko przez część naukowców jest postrzegana sceptycznie. Jest ona również postrzegana jako zjawisko powodujące wzrost nowych, nieprzewidywalnych form ryzyka oraz wzrost nierówności społecznych w skali globu czy też w skali poszczególnych społeczeństw. Skutki tych procesów nie są do końca rozpoznane, mogą prowadzić zarówno do większej homogenizacji kultury, jak i do jej kreolizacji i zwiększenia różnorodności kulturowej^.

10. handel

Od bardzo dawna handel międzynarodowy był źródłem rozwoju cywilizacyjnego, postępu gospodarczego i zbliżania się narodów. Handel zagraniczny można zdefiniować jako wymianę części produkcji własnej danej kraju, na produkty lub usługi oferowane przez inny kraj. Istotą handlu zagranicznego to, że towar i usługa, które są przedmiotem wymiany, zostają przemieszczone za granicę. Handel zagraniczny wynika z międzynarodowego podziału pracy, który ukształtował się przez politykę gospodarczą poszczególnych państw. Stwarza możliwość specjalizacji produkcji, rozszerza krajowe możliwości konsumpcyjne. Korzyści z handlu zagranicznego mają wpływ na poziom życia społeczeństwa oraz przyczyniają się do tworzenia jego dobrobytu. Korzyści te wynikają z efektownego wykorzystania zasobów naturalnych, kapitału i siły roboczej, a także zasobów intelektualnych i odmiennych warunków przyrodniczo- kulturalnych poszczególnych krajów. Efektem handlu zagranicznego jest pobudzenie rozwoju gospodarczego, postępu technicznego oraz napływ i rozprzestrzenianie się nowych technologii. Handel zagraniczny stwarza nowe potrzeby społeczeństwa i gospodarki, tym samym rozszerza rynek wewnętrzny.

Pojęcie handlu zagranicznego ma także szersze znaczenie i oznacza wszelkie rodzaje działalności związane z utrzymywaniem stosunków gospodarczych z zagranicą. Oznacza to że obejmuje on także obroty majątkowo- kredytowe, usługowe oraz obroty dobrami niematerialnymi np. licencjami, patentami, a także formę różnego rodzaju wzajemnych zobowiązań jakie mogą powstawać w wyniku przekraczania granic przez mieszkańców danego państwa.

Pojęcie "handel międzynarodowy" lub "obroty międzynarodowe" dotyczy wymiany w skali globalnej lub wymiany zagranicznej ugrupowań ponadnarodowych, czy też grup państw.

Handel zagraniczny obejmuje import, eksport i reeksport. Z importem mamy do czynienia wtedy, gdy następuje przywóz do danego kraju towarów: +nie wytwarzanych z powodu naturalnych uwarunkowań produkcji, albo zbyt małej zdolności produkcyjnej, niewystarczającej dla zaspokojenia rynku +nie wytwarzanych w kraju z powodu zbyt małej opłacalności produkcji, zbyt wysokich kosztów, zbyt długiego czasu potrzebnego do wytworzenia danego towaru +gdy produkcja zewnętrzna jest tańsza niż krajowa, bardziej opłacalne jest nastawienie na import

Eksport to sprzedaż towarów za granicę danego kraju w postaci: towarów przemysłowych, surowców i płodów rolnych, wyrobów . Eksportowanie towarów pozwala na obniżanie kosztów własnych produkcji, ze względu na możliwość wytwarzania produkcji masowej, która zapewnia rozkładanie się kosztów przedsiębiorstw na większą ilość produkowanych towarów.

Reeksport to proces w którym surowce nieprzetworzone sprzedawane są do kraju, gdzie są poddawane procesom przetwarzania na produkty gotowe i wtedy są eksportowane do innych krajów. Tak jest np. w przypadku herbaty; Wielka Brytania czy Niemcy skupują u krajów, które są plantatorami herbaty ich zbiory, następnie przeważą je do swojego kraju, wytwarzają gotowe produkty herbaty i eksportują do innych krajów.

WTO - Światowa Organizacja Handlu stara się doprowadzić do stopniowego zliberalizowania handlu międzynarodowego poprzez zawieranie umów zobowiązujących państwa do obniżania ceł i znoszenia barier administracyjnych ograniczających międzynarodową współpracę gospodarczą.

Przemysł

• przemysł drzewno-papierniczy

1. przemysł drzewny: tartaki, fabryki płyt pilśniowych, sklejek, oklein, fabryki mebli, zapałek

2. przemysł papierniczy :fabryki papieru, celulozy i tektury

• przemysł lekki

• przemysł włókienniczy (tekstylny): przędzalnie, tkalnie, fabryki wyrobów dzianych

• przemysł odzieżowy: fabryki gotowej odzieży

• przemysł skórzany :garbarnie, fabryki butów, wytwórnie galanterii skórzanej

• przemysł spożywczy: rzeźnie, przetwórnie mięsa, przetwórnie rybne, mleczarnie, młyny, cukrownie, piekarnie, gorzelnie, browary, wytwórnie soków i przetworów owocowo-warzywnych, konserw, fabryki cukiernicze, przemysł tytoniowy

pozostały przemysł

• przemysł paszowy i utylizacyjny: fabryki mączki paszowej i pasz treściwych, fabryki przerabiające odpadki przemysłowe

• przemysł poligraficzny: drukarnie, zakłady introligatorskie

• przemysł wysokiej technologii: producenci sprzętu komputerowego i oprogramowania

przemysły inne : wytwórnie instrumentów muzycznych, zabawek, galanterii, zakłady lutniczy

Przemysł - dział produkcji materialnej, w którym wydobywanie zasobów przyrody i dostosowanie ich do potrzeb ludzi odbywa się na dużą skalę, na zasadzie podziału pracy i za pomocą maszyn. Jego rozwój decyduje o poziomie i tempie rozwoju gospodarczego, gdyż jest jedynym działem gospodarki wytwarzającym środki pracy

Funkcje przemysłu:

• produkcyjna (pozyskiwanie i przetwarzanie)

• społeczna (miejsca pracy, rozwój techniki produkcji, polepszenie warunków życia)

• przestrzenna (rozwój miast, przyspieszenie procesów urbanizacyjnych, przekształcenie środowiska)

• ekonomiczna (produkcja różnorodnych dóbr, energii lub wydobywanie surowców mineralnych)

rolnictwo

Rolnictwo - jeden z działów gospodarki, którego głównym zadaniem jest dostarczenie płodów rolnych. Rolnictwo uzyskuje produkty roślinne i zwierzęce dzięki uprawie roli i roślin oraz chowu i hodowli zwierząt.

Rolnictwo ekstensywne występuje tam, gdzie wykorzystuje się jeszcze tradycyjne formy uprawy, a państwo jest słabo rozwinięte. Rolnictwo intensywne występuje w szczególności w krajach wysoko rozwiniętych, lecz które nie mają zbyt dużej powierzchni, będą to więc wysoko rozwinięte kraje zachodniej Europy.

Rolnictwo należy do sektorów gospodarki o najbardziej szkodliwym wpływie na środowisko naturalne i zdrowie. Na poziomie Unii Europejskiej podejmuje się skoordynowane działania na rzecz ograniczenia tego szkodliwego wpływu poprzez integrację polityki rolnej i wiejskiej z polityką ekologiczną.

Warunki przyrodnicze rozwoju rolnictwa:

• Ukształtowanie powierzchni - najbardziej sprzyjające rolnictwu są tereny równinne lub pagórkowate o łagodnych stokach. Takie warunki występują na Nizinach Środkowopolskich, Kotlinach Podkarpackich, a także w pasie pobrzeży. Najmniej korzystne warunki panują w górach (praca maszyn rolniczych na stromych stokach jest bardzo utrudniona, konieczne jest wykonywanie orki w tradycyjny sposób. Stanowi to problem w mechanizacji robót polowych) oraz w pasie pojezierzy.

• Klimat - istotne są: wielkość i rozkład opadów oraz długość okresu wegetacyjnego. W Polsce roczna suma opadów zapewnia ilość wody potrzebną do uprawy roli, jednakże ich rozkład w ciągu roku jest niekorzystny. W okresie wzrostu roślin zdarzają się susze, a w okresie żniw - obfite deszcze.

• Gleby - od rodzaju gleby zależy w dużej mierze rodzaj uprawianych roślin i wielkość plonów. Największy obszar w Polsce zajmują gleby średniej i słabej jakości (np. bielicowe). Gdzieniegdzie występują także gleby bardzo żyzne (np. brunatne). Najżyźniejsze gleby zajmują niewielki obszar.

Warunki pozaprzyrodnicze rozwoju rolnictwa:

• Struktura wielkości gospodarstw rolnych - większość gospodarstw rolnych w Polsce nie przekracza 5 ha, więc nie przynoszą dużych zysków. W takim przypadku nie można zainwestować w ich rozbudowę czy też mechanizacje.

• Forma własności gospodarstw - w Polsce przeważają gospodarstwa indywidualne (ich właścicielami są pojedyncze osoby lub rodziny). Znacznie mniej jest gospodarstw spółdzielczych (będących wspólną własnością grupy rolników)

• Mechanizacja rolnictwa - ma duży wpływ na efektywność gospodarki rolnej. W Polsce poziom mechanizacji nie jest zbyt wysoki. Rolników często nie stać na zakup nowych urządzeń.

• Nawożenie • Nawadnianie • Polityka Rolna Państwa • Kadra Pracownicza

Regiony rolnicze na świecie, ze względu na strefy klimatyczne, nie są równomiernie rozmieszczone. Największymi regionami rolniczymi są kraje Europy Zachodniej i Północnej. Największymi regionami intensywnego rolnictwa są Dania, Holandia, Francja, Niemcy, Wielka Brytania czy Szwecja. Związane jest to z wysokim stopniem mechanizacji rolnictwa, nawożeniem i używaniem środków ochrony roślin. Wszystkie te zabiegi sprzyjają wysokim plonom roślin uprawnych i wydajnemu chodowi zwierząt. Jeśli chodzi o uprawiane rośliny, to są to typowe rośliny dla strefy umiarkowanej klimatu. Można tu wymienić pszenicę, kukurydzę czy buraki cukrowe. Często prowadzi się wręcz przemysłowy chów bydła, drobiu i trzody chlewnej.

W basenie morza Śródziemnego, a więc w takich krajach jak Włochy, Grecja, Portugalia, Hiszpania, Turcja, Izrael, Egipt, Tunezja, Maroko czy Algieria panują inne warunki klimatyczne. Rolnictwo jest bardziej rozdrobnione. Typowymi roślinami uprawianymi w tym rejonie są owoce cytrusowe, winorośl, pszenica, kukurydza, bawełna i tytoń. Występuje też ekstensywny chów bydła, owiec, kóz i drobiu.

W regionie Europy Środkowej i Wschodniej, czyli w takich państwach jak Rosja, Ukraina, Białoruś, Rumunia, Bułgaria, Węgry, Czechy, Słowacja i Polska warunki klimatyczne są zbliżone do tych panujących w krajach Europy Zachodniej. Jednak inne stosunki społeczno - ekonomiczne wpływają na odmienną strukturę rolnictwa. W tych krajach (wyjątkiem jest Polska) większość gospodarstw rolnych to gospodarstwa państwowe czy spółdzielcze. Następuje dopiero powolna prywatyzacja. Najczęściej gospodarstwa indywidualne podlegają dopiero modernizacji. Co do roślinności, to jest ona typowa dla strefy umiarkowanej. Wśród uprawianych roślin można wymienić pszenicę, żyto, ziemniaki czy buraki cukrowe. Hodowane jest głównie bydło i trzoda chlewna.

Zupełnie inaczej wygląda rolnictwo w krajach Azji Środkowej, czyli w takich państwach, jak Kazachstan, Uzbekistan, Turkmenistan, Tadżykistan, Kirgistan. Suchy klimat wymusza stosowanie ciągłego, sztucznego nawodnienia. Duża liczba gospodarstw państwowych i spółdzielczych jest spuścizną po byłej socjalistycznej gospodarce. Prowadzona jest ekstensywna uprawa pszenicy (niewielkie plony, około 10 dt/ha). Na obszarach nawadnianych prowadzone są hodowle bawełny. Często spotyka się także uprawy herbaty. W górskich rejonach popularnością cieszy się chów owiec.

W krajach Azji Wschodniej i Południowo - Wschodniej klimat jest zdecydowanie bardziej korzystny. Są to też regiony charakteryzujące się większą gęstością zaludnienia, co pociąga za sobą duże zapotrzebowanie na pożywienie. Państwa tego rejonu to między innymi Chiny, Korea, Japonia, Tajlandia, Malezja, Indonezja, Filipiny, Wietnam. Najwięcej spotyka się drobnych gospodarstw prywatnych. Jedynie w Chinach dominują gospodarstwa spółdzielcze, charakteryzujące się jednak niską towarowością. W krajach słabiej rozwiniętych gospodarczo niższa jest też mechanizacja rolnictwa, a więcej wykorzystuje się ręcznej siły roboczej. Z powodu rozpowszechnienia upraw ryżu duże tereny są sztucznie nawadniane. Możliwy do uprawy jest właściwie każdy rodzaj roślin, począwszy od tych występujących w strefie umiarkowanej po rośliny charakterystyczne w strefie zwrotnikowej. Najczęściej są to pszenica, kukurydza, herbata, bawełna i tytoń. W Chinach popularny jest także chów trzody chlewnej. Hoduje się też czasami owce czy drób.

Jeśli chodzi o kraje Azji Południowej, takie jak Indie, Bangladesz, Pakistan, charakteryzuje je niewydajne i bardzo rozdrobnione rolnictwo. Niski stopień mechanizacji nie sprzyja rozwojowi rolnictwa. Popularnym rozwiązaniem jest dzierżawa gospodarstw rolnych. Najczęściej uprawia się pszenicę, ryż, herbatę, czy bawełnę. W Indiach rozpowszechniona jest hodowla "świętych krów", które jednak nie spełniają swojej roli w rolnictwie i całej gospodarce.

Co do państw Azji Południowo - Zachodniej i Afryki Północnej, to charakteryzuje je klimat zwrotnikowy, suchy. Jednak na rolnictwo w tym rejonie wpływa nie tylko klimat, ale także wszechobecna religia - islam. Państwa należące do tego rejonu to na przykład Iran, Irak, Arabia Saudyjska czy kraje strefy Sahelu. Tereny rolnicze są sztucznie nawadniane za pomocą rzek i oaz pustynnych, przy czym przeważa rozdrobnione rolnictwo tradycyjne. Uprawiane rośliny to najczęściej palmy daktylowe, jęczmień, warzywa i owoce. Poza tym szeroko rozpowszechnione jest pasterstwo koczownicze, które jest powiązane z poszukiwaniem paszy. Prowadzony jest także chów bydła, w szczególności w strefie Sahelu, jednak jest on bardzo mało wydajny. Hoduje się także kozy, owce, wielbłądy i owce.

W krajach Czarnej Afryki, czyli w rejonach na południe od strefy Sahelu, panuje zacofane rolnictwo. Ziemia jest tam dobrem wspólnym. Prymitywna technika i niskie nakłady pracy powodują, że rolnictwo jest bardzo mało wydajne i niskotowarowe. Jedynym wyjątkiem jest RPA (Republika Południowej Afryki), gdzie spotyka się intensywne rolnictwo. Na obszarze Czarnej Afryki spotyka się duże plantacja roślin przemysłowych i używek, które są przeznaczone na eksport. Pochodzą one jeszcze z czasów kolonialnych. Uprawia się głównie proso, sorgo, maniok, orzeszki ziemne, palmę oleistą, palmę kokosową, kakao, kawę.

Współczesne rolnictwo Stanów Zjednoczonych i Kanady jest zdecydowanie ekstensywne, wysokotowarowe. Olbrzymie powierzchnie farm zapewniają żywność dla całych państw. Uprawia się głównie kukurydzę, pszenicę, sorgo, soję, bawełnę, tytoń. Wysoko rozwinięty został także chów bydła, trzody chlewnej i drobiu.

Podobny charakter ma rolnictwo Australii i Nowej Zelandii. Głównie rośliny uprawne, to pszenica, kukurydza, trzcina cukrowa czy bawełna. Hoduje się także owce w celu uzyskania wełny, a na bardziej wilgotnych pastwiskach także bydło.

Inny typ rolnictwa występuje w państwach Ameryki Łacińskiej. Występują obok siebie drobne gospodarstwa chłopskie, produkujące żywność na własne potrzeby oraz olbrzymie ekstensywne rolnictwo obszarnicze w postaci hacjend. W hacjendach przeważają monokultury roślin przemysłowych oraz używek. Są one przeznaczone w większości na eksport. Popularna i szeroko stosowana jest dzierżawa gospodarstw. Uprawia się głównie kawę, trzcinę cukrową, bawełnę, soję czy banany. Jeśli zaś chodzi o hodowlę, to dominuje bydło, trzoda chlewna i konie.

Usługa - działanie podejmowane zwykle w celach zarobkowych w celu zaspokojenia potrzeb innego człowieka lub organizacji. Może obejmować czynności: od niematerialnych, jak porada techniczna, reprezentowanie kogoś przed urzędem czy sądem aż po wykonawstwo konkretnych przedmiotów (na przykład: dokumentacji).

Termin usługi, wywodzący się z teorii ekonomicznych oznacza wszelkie czynności pożyteczne związane z pracą nieprodukcyjną, w odróżnieniu od czynności prowadzących do produkcji dóbr materialnych. Pogląd przeciwstawiający usługi określane jako działalność o charakterze niematerialnym od aktywności produkcyjnej posiadającej konkretne, materialne skutki czy efekty został przyjęty na gruncie nauk społecznych. W literaturze pojęcie usług społecznych stosuje się zamiennie z pojęciem usług niematerialnych.

Pod pojęciem usług społecznych przyjęło się rozumieć działalność społecznie użyteczną nakierowaną wprost na człowieka, zarówno na jego potrzeby materialne jak i duchowe. Efektem świadczenia usług społecznych nie są bezpośrednio majątkowe, fizyczne wartości użytkowe. Rezultat tak określonej działalności ma zatem charakter niematerialny i może nim być np.: wiedza, kwalifikacje zawodowe, informacja, porada, przeżycia, poprawa wyglądu, zdrowia, samopoczucia, satysfakcja, odprężenie psychiczne, poczucie bezpieczeństwa.

Geografia usług to część geografii społeczno-ekonomicznej, zajmującą się rozmieszczeniem działalności usługowej. Rozpatruje się je z punktu ich znaczenia w gospodarce, wpływu na kształtowanie się sieci osadniczej i zaspokojenia potrzeb ludzkich. (E. Jakubowicz 1993)

Transport- przemieszczanie ludzi, ładunków (przedmiot transportu) w przestrzeni przy wykorzystaniu odpowiednich środków (środków transportu). Potrzeby transportowe należą do grupy potrzeb wtórnych człowieka i są związane z faktem różnego rozmieszczenia przestrzennego zasobów, skupisk ludzkich i miejsc pracy. Transport towarzyszył ludzkości od samych początków rozwoju cywilizacji. Jest to, obok łączności, dział gospodarki, które zwiększają użyteczność dóbr poprzez ich przemieszczanie w przestrzeni. Transport jest ściśle powiązany z pozostałymi działami gospodarki. Jego rozwój warunkuje ich rozwój i odwrotnie - gorszy rozwój gospodarki lub transportu wiąże się z pogorszeniem sytuacji odpowiednio w transporcie i gospodarce^[1][2]. W połączeniu z logistyką oraz spedycją, transport wchodzi w skład branży TSL (transport-spedycja-logistyka).

Rozróżnia się podział funkcji transportu na pierwotne i wtórne. Do funkcji pierwotnych należą funkcje przewozowe i związane z tym funkcje przeładunkowe. Do funkcji wtórnych zalicza się przede wszystkim funkcję zabezpieczania dróg (czyli budowy i utrzymania dróg) jak również funkcję odpowiedzialności.

11. zasoby naturalne

Zasoby naturalne ziemi to składniki, które tworzą środowisko życia człowieka i jednocześnie stanowią czynniki procesów produkcyjnych. Powinny być traktowane jak dobra ekonomiczne.

Zasoby geologiczne to powstałe w naturalny sposób skupienia substancji mineralnych, które mogą być przedmiotem eksploatacji.

Rozwój gospodarczy państwa i jego zasoby finansowe są uzależnione od zasobności w surowce mineralne. Nie jest ot jednak podstawowy wyznacznik stanowiący o rozwoju gospodarki. Wiele państw jednak uzależnionych jest finansowo od sowich surowców, które są ich głównym napędem rozwojowym. Bardzo dużo zależy od tego w jakim stopniu państwo potrafi surowce te wykorzystać dla własnego rozwoju i wzbogacenia. Zasoby nieodnawialne powinny być użytkowane w taki sposób, aby nie uległ zmniejszeniu kapitał przyrodniczy. Zużycie zasobów powinno być rekompensowane dostarczeniem ich odnawialnych substytutów. Tylko w przypadku racjonalnego korzystania z zasobów ziemi państwo może osiągnąć korzyści, a równocześnie nie zagrozić swojemu bezpieczeństwu ekologicznemu.

Surowce mineralne można podzielić na:

• surowce energetyczne: węgiel kamienny, węgiel brunatny, uran, torf, ropa naftowa, gaz ziemny i łupki bitumiczne. Przy czym węgiel kamienny i brunatny, ropa naftowa oraz gaz ziemny i uran, są to surowce najczęściej wykorzystane.

• surowce metaliczne obejmujące rudy wszystkich metali.

• surowce niemetaliczne np.: rudy chromu, tytanu, niklu, krzemu, miedzi, cynku, ołowiu, cyny, rtęci.

• Złoża metali szlachetnych - złota i srebra, platyny.

SUROWCE ENERGETYCZNE

Węgiel kamienny.

Węgiel kopalny jest paliwem kopalnym, zalegającym pod ziemią na różnych głębokościach. Ma ona zróżnicowaną strukturę i wartość kaloryczną od czego zależą koszty jego wydobycia i opłacalność eksploatacji. Węgiel jest skałą osadową z różnych organicznych związków roślinnych. Węgiel kamienny wydobywany jest już od ponad półtora wieku. 60 % wydobywane węgla spala się w elektrowniach, 25% przetwarza w koksowniach, 15 % w postaci bezpośredniej zużywa przemysł i ludność. Szacowane zasoby węgla kamiennego są znacznie wyższe niż ropy naftowej, w 1995 r. były szacowane na 1091 mld. to największe złoża węgla znajdują się w Europie oraz Azji Południowo-Wschodniej. Największe złoża tego surowca znajdują się w Rosji, USA, Chinach, Australii, Ukrainie, Niemczech, Wielkiej Brytanii i w Polsce. Węgiel kamienny jest ważnym artykułem handlu międzynarodowego. Od kilku lat czołową pozycję wśród eksporterów tego paliwa zajmuje Australia, Stany Zjednoczone. Importerami są przede wszystkim kraje wschodniej Azji i Europy Zachodniej. Do dużych producentów węgla kamiennego należy także Polska, ale nasz udział w światowej produkcji w ostatnich latach maleje. Węgiel kamienny jest stosowany w przemyśle energetycznym do wytworzenia energii cieplnej, można z niego uzyskać także koks.

Węgiel brunatny .

Odgrywa znacznie mniejszą rolę w energetyce niż kamienny. Jest on surowcem energetycznym, który nie jest produktem międzynarodowej wymiany ( obroty nie sięgają 1% wydobycia). Przyczyna tego jest mała kaloryczność oraz nieopłacalność transportu na większe odległości. Wykorzystywany jest głównie w elektrowniach zlokalizowanych pobliżu miejsc wydobycia. Jest także przetwarzany na brykiety oraz jako dodatek do nawozów Mimo malej stosunkowo kaloryczności jest wartościowym paliwem dla elektrowni, ponieważ koszty jego wydobycia nie są duże, lecz eksploatacja odbywająca się w kopalniach odkrywkowych bardzo niszczy środowisko przyrodnicze.Roczne wydobycie tego węgla w 1996 r. wyniosło 1mld ton, głównie w Europie. Największym wydobyciem węgla brunatnego do niedawna mogły poszczycić się Niemcy, w 1997 roku wydobycie wynosiło 177 mln ton. Jednak ostatnio znacznie zmalało, w 2001 r. wynosiło już tylko 18 mln ton. Na pierwsze miejsce pod względem wydobycia wysunęła się Rosja (83 mln ton), duże wydobycie ma także Grecja (63 mln t) i Węgry 17 mln ton. Poza Europą duże wydobycie mają także Stany Zjednoczone, Australia i Kanada.

Ropa naftowa .

Jest surowcem kopalnym, złożonym z różnych frakcji chemicznych, występującym w postaci węglowodorów skumulowanych w porowatych skałach osadowych. Jej złoża znajdują się na wszystkich kontynentach, w warstwach geologicznych o różnym wieku, najczęściej w utworach kredy i trzeciorzędu. Aby wyodrębnić z ropy jej poszczególne składniki (np. benzynę) stosuje się destylację frakcyjną. Ropę rozdziela się na frakcje dzięki różnicy w temperaturach wrzenia poszczególnych jej składników. Znaczenie ropy naftowej nieustannie wzrasta mniej więcej od 1965 roku. Jej wydobycie na początku obecnego stulecia wynosiło 20 mln ton, z czego 10 mln ton przypadło na Rosję (rejon Baku), 8 mln ton na Stany Zjednoczone, a reszta na 7 innych państw. W 1997 r. wydobycie ropy naftowej sięgało 3,3 mld ton. Znaczenie ropy naftowej jest ogromne gdyż jest ona źródłem energii pierwotnej. Jest surowcem potrzebnym do otrzymywania cennych produktów przemysłowych, np. benzyny, nafty, olejów smarowych, parafiny. Zależność poszczególnych krajów od ropy naftowej jest bardzo różna, w niektórych krajach niemal 100%. Rozmieszczenie ropy jest nierównomierne, największe złoża znajdują się w krajach Bliskiego Wschodu . Ponad 12 % światowych zasobów znajduje się na terenie Ameryki Północnej i Południowej. W Europie, nie licząc Rosji największymi złożami ropy dysponuje Norwegia, kolejno Wielka Brytania i Rumunia.

Pierwsza polska kopalnia ropy powstała w 1854 r. z inicjatywy Ignacego Łukasiewicza w Bóbrce koło Krosna, a pierwszy szyb naftowy o współczesnej konstrukcji wywiercono w 1859 r. w USA. Pierwszy polski zakład destylacji ropy naftowej powstał w 1856 r. w Ulaszowicach koło Jasła (dzisiaj w granicach miasta). Jedna z najstarszych rafinerii na świecie z 1884 znajduje się w Gorlicach.

Ropa jest najważniejszym surowcem energetycznym w handlu międzynarodowym. Najważniejszymi eksporterami jej eksporterami są kraje położone nad Zatoką Perską. Główne rynki zbytu stanowią Stany Zjednoczone, Europa Zachodnia i Japonia. Cena ropy na rynkach światowych wpływa na międzynarodowy rozwój gospodarczy, na poziom cen wielu towarów. Bardzo często nagłe wzrosty cen ropy powodują poważne kryzysy na rynkach światowych i problemy ekonomiczne wielu krajów. Każdy konflikt polityczny odbija się na cenach baryłek ropy.

Gaz ziemny.

Jest najbardziej ekologicznym paliwem, stosunkowo czystym, wygodnym w przesyłaniu i energetycznie efektywniejszym od węgla. Jest paliwem kopalnym występującym w skałach osadowych porowatych piaskach, piaskowcach, wapieniach i dolomitach. Pozyskuje się go w postaci gazowej techniki otworowego wydobycia. Gaz ziemny rzadko tworzy samodzielne złoża, występuje zazwyczaj z ropą naftową i węglem kamiennym.

Historia polskiego gazownictwa rozpoczęła się w 1856 roku, kiedy w Krakowie i Warszawie powstały pierwsze gazownie. Od 1878 roku coraz częściej stosowano kuchenki gazowe w gospodarstwach domowych, kilkanaście lat potem wprowadzono inkasujące liczniki.

Gaz ziemny należy do surowców odgrywających coraz większą rolę w gospodarce światowej. Na początku XX wieku jedynym dużym producentem gazu ziemnego na świcie były Stany Zjednoczone, które wydobywały 95 % światowego wydobycia. Z czasem liczba państw wydobywających gaz ziemny się zwiększała. Zasoby gazu szacowane są obecnie na ok. 141 tys. km3, dodatkowo co jakiś czas odkrywane są nowe złoża. Największe zasoby tego surowca znajdują się na terenie dawnego ZSSR, w tym głównie na terenie Rosji. Drugim zasobnym w gaz regionem jest Bliski Wschód, następnie Azja i Australia (9,3%), Afryka (6,7%), Ameryka Łacińska 5,1%, Ameryka Północna 4,9 %, 2,3 % kraje Unii Europejskiej, 05 % Europa Środkowo-Wschodnia.

Od połowy lat 80 tych XX wieku, największym producentem gazu ziemnego jest Rosja, największe znaczenie gospodarcze mają złoża Syberii Zachodniej. W Polsce gaz ziemny występuje głównie na Podkarpaciu, koło Ostrowa Wielkopolskiego i na Pomorzu Zachodnim.

Uran

Jest to pierwiastek słabo promieniotwórczy, charakteryzuje się największą liczbą atomową wśród pierwiastków występujących na ziemi. W uranie naturalnym występują głównie dwa izotopy 235U (mniej niż 1%) i 238U (ponad 99%). Pierwiastek uranu może występować w różnej postaci w związkach chemicznych w skałach, glebie, wodzie, roślinach, zwierzętach a także w ciele człowieka.

Metaliczny uran jest srebrzystoszary, niezbyt twardy i bardzo ciężki. Na powietrzu łatwo się utlenia, dobrze rozpuszcza się w kwasach. Występuje w blisko 100 minerałach, z których tylko dziesięć ma jakiekolwiek znaczenie praktyczne. Największe złoża rud uranu są w Kongo, Kanadzie, USA, Czechach i na terenie państw byłego ZSRR. Jeden z izotopów uranu (odmian atomu o różnej liczbie neutronów w jądrze) - o masie atomowej 235 - jest obok plutonu jednym z głównych materiałów rozszczepialnych. Używany jako paliwo w energetyce jądrowej i w ładunkach nuklearnych.

Rud uranu jako surowca zaczęto używać dopiero w drugiej połowie XX wieku. W miarę rozbudowy energetyki jądrowej zainteresowanie nim wzrastało, choć wcześniej był już stosowany w przemyśle zbrojeniowym. Wydobycie rud uranu w 1990 roku wynosiło 42 tys. Ton w przeliczeniu na czysty metal. Obecnie wydobycie uranu na świecie maleje, co jest spowodowane ograniczeniem programów rozwoju energetyki jądrowej w wielu krajach i zaniechanie wyścigu zbrojeń nuklearnych. Największym wydobywcą uranu jest Kanada, która dostarcza około 33% światowej produkcji tego surowca, Australia, Niger, Kazachstan i Namibia.

12. problem wyżywienia ludności świata

Mimo ogólnego postępu, który dokonał się na świecie w dziedzinie rolnictwa, nie udaje się zapewnić wszystkim mieszkańcom Ziemi w równym stopniu dostarczanego poziomu wyżywienia. Na odbytej jesienią 1996 roku w Rzymie kolejnej konferencji zorganizowanej przez Światową Organizację Wyżywienia i Rolnictwa (FAO), stwierdzono, że obecnie około 800 mln ludzi żyjących w państwach rozwijających się cierpi z powodu głodu, w tym 200 mln dzieci.

W ujęciu globalnym produkcja żywności na świecie pokrywa zapotrzebowanie. Według szacunków Banku Światowego ogólna produkcja zbóż gwarantowała każdemu mieszkańcowi globu spożycie w ciągu doby 3400 kalorii. Prawie połowa światowego zasobu zboża jest jednak zużywana jako pasza, umożliwiając produkcję mięsa i mleka, czyli w istocie kosztowną zmianę kalorii roślinnych na kalorie zwierzęce.

W latach 1980 - 1995 liczba ludności świata wzrosła o niecałe 29%, zaś produkcja rolnicza - o ponad 33%. Produkcja żywności na statystycznego mieszkańca Ziemi zwiększyła się zatem o 5%. Przede wszystkim dzięki rosnącej aktywności rolnictwa KSR.

Dynamiczny rozwój rolnictwa KSR w tym okresie - bardzo korzystny dla sytuacji żywnościowej całego świata - został osiągnięty głównie wysiłkiem krajów Azji (zwłaszcza Chin, Indii, Indonezji, Pakistanu, Tajlandii i Wietnamu). W mniejszym stopniu partycypowały w nim kraje Ameryki Łacińskiej oraz niektóre kraje Afryki (Nigeria, Egipt, Libia i Maroko).

W większości krajów afrykańskich produkcja rolnicza nie nadążała za rozwojem demograficznym, co przyczyniło się do zaostrzenia deficytów żywności, a w konsekwencji również konfliktów plemiennych (Ruanda, Somalia, Etiopia, Sudan).

Przyczyn pogarszającej się kondycji rolnictwa afrykańskiego należy upatrywać w niekorzystnych zmianach warunków klimatycznych i glebowych. Zmiany te mają po części charakter obiektywny (naturalny), w znacznym stopniu wynikają jednak z nadmiernej eksploatacji pastwisk i gruntów ornych w warunkach stałej presji demograficznej oraz ze skłonności do powiększania produkcji proeksportowych upraw monokulturowych. W wielu regionach uprawnych rabunkowa gospodarka rolna doprowadziła już do ekspansji pustyń zwrotnikowych na obszary sawann. Daje się to zaobserwować zwłaszcza w strefie Sudanu, rozciągającej się na długości 5,5 tys., km pomiędzy Saharą a lasami równikowymi, charakteryzującymi się dużą zmiennością opadów (lata wilgotne przeplatają długotrwałe okresy suszy). W latach 1968 - 1974 i 1980-1986 w północnej części tego regionu, zwanej Sahelem, katastrofalne susze spowodowały śmierć głodową setek tysięcy ludzi.

Spadek produkcji żywności ( w przeliczeniu na 1 mieszkańca) w wielu krajach rozwiniętych jest niekorzystny, chociaż wynika niewątpliwie z obiektywnych racji ekonomicznych i ekologicznych . Przy rosnącej konsumpcji żywności w tych krajach, zmusza on bowiem do zwiększenia importu niektórych płodów rolnych, co jest równoznaczne z przechwytywaniem części produktów żywnościowych wytwarzanych w KSR. Nadal jednak kraje rozwinięte - traktowane łącznie - eksportują więcej żywności niż importują, chociaż w ujęciu ilościowym skala tych nadwyżek nie jest duża.

Dynamikę przeciętnej produkcji rolnej kształtowało zbliżone tempo wzrostu produkcji roślinnej i zwierzęcej. W strukturze rodzajowej wytwarzanej żywności zachodziły jednak istotne zmiany. Wzrastał udział mięsa i jaj, przy spadku udziału mleka; zwiększyło się znaczenie kukurydzy, ryżu, soi, rzepaku, kakao i herbaty kosztem pszenicy oraz zbóż mniej wartościowych (żyta, jęczmienia, owsa i sorga), ziemniaków, oliwek, kopry i kawy.

KSR, mimo wysokiej dynamiki rozwoju rolnictwa, nie osiągnęły jeszcze w wielu dziedzinach poziomu produkcji krajów rozwiniętych. W szczególności wykazały niższą produkcje mięsa, mleka krowiego i pszenicy. Równocześnie jednak osiągały wyższe zbiory ryżu, batatów i innych owoców tropikalnych oraz używek. W większości wszakże były to rośliny, których kraje rozwinięte leżące w strefie podzwrotnikowej i umiarkowanej nie mogły uprawiać.

W KSR mieszka aż 78% ludności świata. Pozwala to uświadomić sobie, jak niewiele żywności wytwarzają one nadal na statystycznego mieszkańca. Postęp w rolnictwie KSR przyczynił się do zmniejszenia liczby niedożywienia o około 160 mln osób w ciągu minionych 20 lat.

Największe niedobory żywności odczuwają mieszkańcy strefy międzyzwrotnikowej w Afryce i Azji, zwłaszcza: Etiopii, Somalii, Sudanu, Czadu, Nigru, Malii, Zairu, Ruandy i Angoli oraz Bangladeszu, Afganistanu, Kambodży i Filipin. Niedobory te wynikają z mało sprzyjających warunków klimatyczno - glebowych ograniczających produkcje rolną, zarazem jednak są związane z szybkim rozwojem demograficznym krajów afrykańskich i azjatyckich.

Działania jednostronne, obliczone tylko na wzrost produkcji żywności są nieskuteczne. Wskazują na to doświadczenia wielu krajów z okresu „zielonej rewolucji”.

Analiza bilansów żywności poszczególnych krajów pozwala stwierdzić, że jej eksporterami netto są przede wszystkim: Stany Zjednoczone, Holandia, Francja, Australia, Brazylia, Dania, Argentyna, Tajlandia, Irlandia i Nowa Zelandia. Do tej grupy krajów można też zaliczyć niektóre KSR (Chiny, Kolumbię, Ghanę, Sri Lanke i Wybrzeże Kości Słoniowej) jeżeli w ich bilansach handlu żywnością uwzględni się wartość eksportowanych używek.

Wiele międzynarodowych organizacji obiera sobie za cel badanie oraz kontrolowanie aktualnego stanu wyżywienia ludności na całym świecie. Najsłynniejszą a zarazem największą jest wyspecjalizowana komórka ONZ, którą w skrócie określa się FAO (Organizacja Narodów Zjednoczonych od Spraw Wyżywienia i Rolnictwa). Prowadzone badania wykazują, że są rejony świata, gdzie problem wyżywienia jest naprawdę poważny.

Naukowcy określili wystarczającą dzienną rację żywnościową na 2400 kalorii. Uwzględniając ten czynnik można podzielić państwa na 3 zasadnicze grupy:

• Kraje z nadwyżką żywności (dobowa racja żywnościowa przekracza 2700 kal.). Do tej grupy państw należą m.in.: naftowe kraje arabskie, państwa Ameryki Północnej (progres agrotechniczny zwiększył produkcję rolną i zgromadziła się nadwyżka żywności), Australia, Nowa Zelandia.

• Kraje charakteryzujące się wyżywieniem wystarczającym ( 2400-2700 2400-2700 kal.).Są to na przykład kraje Azji Zachodniej (Japonia, Chiny), państwa wschodniej części Ameryki Południowej, a także Polska.

• Państwa o niedoborze żywności ( poniżej 2400 kal.), gdzie istnieje bądź może zaistnieć głód. Należą do nich głównie państwa Afryki, takie jak: Sudan, Mali, Etiopia, Czad, Mozambik, czy Somalia. Afryka cechuje się stałym obniżaniem zarówno ilości, jak i jakości żywności przysługującej jednemu człowiekowi. Powodem tej sytuacji jest ciągły oraz bardzo szybki przyrost ludności krajów afrykańskich, jak również nieodpowiednia polityka prowadzona przez rządy tych państw. Rządy te skupiają się na tym by plony uprawianych w swych krajach roślin oddawać na eksport. Uważają to oni za drogę do wyjścia z kryzysu gospodarczego. Jednak na skutek takiej polityki następuje uzależnienie się żywnościowe tych państw od importu. Jeśli chodzi o państwa azjatyckie to do tej grupy możemy zaliczyć: Indie, Bangladesz oraz Kambodżę. Z państw Ameryki z problemami wyżywienia borykają się: Peru, Nikaragua, Boliwia oraz Ekwador.

13. ekologia

Ekologia - nauka o strukturze i funkcjonowaniu przyrody, zajmująca się badaniem oddziaływań pomiędzy organizmami a ich środowiskiem oraz wzajemnie między tymi organizmami.

Ekologia zajmuje się badaniem powiązań między organizmami żywymi a środowiskiem abiotycznym (układy biologiczne istnieją w sieci powiązań między sobą i otaczającym je środowiskiem), opartych na różnego rodzaju interakcjach. Odkrywanie tych zjawisk dokonywało się od starożytności, ale ekologia jako samodzielna nauka rozwinęła się w zasadzie w XIX w. Ekologia nie jest nauką obojętną wobec egzystencji przyrody i człowieka, dlatego często w potocznych dyskusjach utożsamiana bywa z sozologią i filozofią. Ekologia najogólniej jest nauką o porządku i nieporządku w przyrodzie oraz konsekwencjach wynikających dla istnienia biosfery i człowieka.

Ze względów zarówno filozoficznych jak i utylitarnych pojęcie "ekologia" używane bywa w szerokim kontekście znaczeniowym. Określenia ekologia, ekologiczny są często używane w języku potocznym w szerokim i czasem nieprecyzyjnym sensie znaczeniowym, nie zawsze związanym z ekologią jako nauką. Często odnoszą się do sozologii, tj. nauki o ochronie środowiska lub samej ochrony środowiska jako takiej, a nawet filozofii ekologicznej (ekozofia), działalności społecznej czy artystycznej.

Termin ten wprowadził, od słowa oecologia, niemiecki biolog i ewolucjonista Ernst Haeckel w 1869 roku, by określić badania nad zwierzętami i ich relacjami z otaczającym światem nieorganicznym jak i organicznym, ze szczególnym uwzględnieniem interakcji, przyjaznych lub wrogich, z organizmami roślinnymi i zwierzęcymi, z którymi wchodzą w kontakt. Na organizmy w środowisku oddziałują czynniki abiotyczne i biotyczne.

Jedni autorzy sądzą, że przedmiotem ekologii powinny być relacje między rzeczywistością biotyczną a abiotyczną, inni natomiast rozszerzają jej zakres na tak zwany wymiar aplikacyjny (tzw. ekologia stosowana). W konsekwencji dla jednych jest to nauka biologiczna, dla innych geograficzna, inni poszerzają ją o problematykę ochrony środowiska. Jedni bronią jej wymiaru ilościowego (strategia redukcjonistyczna), inni skupiają się na wymiarze jakościowym (strategia holistyczna). Z powodu tak różnorodnych podejść i poglądów na zakres ekologii w podręcznikach spotyka się różne definicje samej ekologii jak i różne modele teoretyczne.

G-8 - Grupa Ośmiu Najbogatszych Państw Świata (Group of Eight)
Utworzona w 1975 roku przez Stany Zjednoczone, Japonię, Wielką Brytanię, Francję, Niemcy i Włochy (Grupa Sześciu); w 1976 roku dołączyła do nich Kanada, a w 1998 Rosja. Państwa członkowskie uczestniczą w spotkaniach, w czasie których wymieniane są informacje na temat globalnych problemów gospodarczych i politycznych. Uważa się, że Grupa ta faktycznie rządzi całą światową polityką i gospodarką. Szczególnie przekonani o tym są antyglobaliści, którzy zawsze podczas spotkań “ósemki” urządzają liczne demonstracje i protesty.

LPA - Liga Państw Arabskich (Dżami'at Al-duwal al Arabijja)
Jest to organizacja o charakterze regionalnym, która powstała w 1945 roku w Kairze (Egipt). Stanowi luźny związek państw arabskich mający na celu zacieśnienie współpracy politycznej i gospodarczej. Duże znaczenie ma też głoszenie jednolitych poglądów na forum ogólnoświatowym, czego przykładem może być uznanie Palestyny za niepodległe państwo i przyznanie jej statusu członka Ligi Państw Arabskich. Ponadto do organizacji tej należą: Algieria, Arabia Saudyjska, Bahrajn, Dżibuti, Egipt, Irak, Jemen, Jordania, Katar, Kuwejt, Liban, Libia, Mauretania, Maroko, Oman, Somalia, Sudan, Syria, Tunezja i Zjednoczone Emiraty Arabskie.

OIPC - Interpol (Organisation Internationale de Police Criminelle)
Jest to organizacja policyjna mająca za zadanie walkę z międzynarodową przestępczością. Jej działalność opiera się na współpracy organów ścigania poszczególnych państw członkowskich (wymiana informacji, wspólne akcje). Obecnie do Interpolu należy 187 krajów, w tym Polska od 1990 roku. Organizacja powstała w 1923 roku w Wiedniu, a od 1946 roku jej siedzibą jest Paryż.

WTO - Światowa Organizacja Handlu (World Trade Organization)
Utworzona została na mocy porozumienia zawartego w kwietniu 1994 roku w Marakeszu (Maroko); działalność rozpoczęła w styczniu 1995 roku. Jej głównym  zadaniem jest liberalizacja światowego handlu, a także stworzenie jednolitych warunków na rynkach międzynarodowych dla wszystkich państw. Obecnie do WTO należy 153 członków, w tym Polska od lipca 1995 roku. Siedzibą Organizacji jest Genewa (Szwajcaria).

OECD - Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (Organization for Economic Cooperation and Development)
Powstała w 1961 roku, jej obecną siedzibą jest Paryż. Skupia ponad 30 najbardziej rozwiniętych państw świata z tzw. “bogatej północy” - Stany Zjednoczone, Kanadę, Meksyk, Chile, Japonię, Koreę Południową, większość członków Unii Europejskiej, a także Norwegię, Szwajcarię, Islandię, Australię i Nową Zelandię. Prowadzi działaność zgodną ze swoją nazwą, przy czym nie ogranicza się tylko do swoich członków - w znacznym stopniu wspiera rozwój gospodarczy państw biedniejszych. OECD organizuje również międzynarodową współpracę naukową oraz w szczególnym stopniu dba o ochronę środowiska.

FTAA - Strefa Wolnego Handlu Obu Ameryk (Free Trade Area of the Americas)
Miała zacząć funkcjonować do końca 2005 roku i być największą na świecie strefą wolnego handlu, obejmująca około 800 milionów ludzi na 2 kontynentach. Przystąpić do niej zamierzały wszystkie kraje Ameryki Północnej i Południowej (34), oprócz Kuby. Jednak do jej powstania jak narazie nie doszło.
Największa niechęć panuje w krajach Ameryki Łacińskiej, które obawiają się zdominowania handlu przez Stany Zjednoczone. Bo chociaż przepływ towarów i usług miałby być ułatwiony dla wszystkich, to jednak główną rolę nadal odgrywaliby najsilniejsi. W konsekwecji oznaczać by to mogło, że USA znacznie wzmocniłyby swoją pozycję na rynku latynoamerykańskim, co odbyłoby się kosztem miejscowych przedsiębiorców. Toteż póki co tworzenie wolnej strefy utknęło w martwym punkcie. Argentyński szczyt przywódców amerykańskich w listopadzie 2005 roku nie przyniósł praktycznie żadnych efektów; odbił się za to  szerokim echem na całym świecie za sprawą wielu protestów i demonstracji ulicznych przeciwko FTAA. Obecnie na kontynetach amerykańskich nadal funkcjonują mniejsze strefy wolnego handlu, np. Wspólny Rynek Południa (MERCOSUR), Andyjski Wspólny Rynek (ACM) czy Północnoamerykańskie Porozumienie o Wolnym Handlu (NAFTA).

OPEC - Organizacja Państw Eksportujących Ropę Naftową (Organization of Petroleum Exporting Countries)
Powołana została w 1960 roku w Bagdadzie (Irak). Należą do niej państwa z tzw. “biednego południa” (większa część Bliskiego Wschodu oraz Algieria, Libia, Nigeria, Angola, Wenezuela, Ekwador), dla których eksport ropy naftowej jest podstawą całej gospodarki. Reprezentuje jednolite stanowisko na rynkach ogólnoświatowych - określa wielkości wydobycia, aby utrzymać korzystne dla siebie ceny i móc skutecznie konkurować z innymi dużymi eksporterami (Rosją, Norwegią, Kanadą, Meksykiem).

APEC - Współpraca Gospodarcza Azji i Pacyfiku (Asia-Pacific Economic Cooperation)
Organizacja powstała w 1989 roku w Canberze z inicjatywy Australii, Nowej Zelandii, Japonii, Korei Południowej, Kanady i USA. Do układu przystąpiły także inne kraje znad Oceanu Spokojnego - Chiny, Indonezja, Malezja, Filipiny, Wietnam, Tajlandia, Singapur, Brunei, Papua Nowa Gwinea, Chile, Peru, Meksyk i Rosja. Status odrębnego członka APAC mają dwie chińskie prowincje: Tajwan i Hongkong.
Głównym zadaniem jest stopniowa liberalizacja wymiany handlowej, aż do utworzenia w 2015 roku strefy całkowicie wolnego handlu. Podejmowane są też działania wspierające rozwój przemysłu, ze szczególnym uwzględnieniem branży komputerowej, informatycznej i telekomunikacyjnej.

ECOWAS - Wspólnota Gospodarcza Państw Afryki Zachodniej (Economic Community of West African States)
SADC - Wspólnota Rozwoju Południowej Afryki (Southern African Development Community)
CEMAC - Środkowoarfykańska Wspólnota Gospodarcza i Walutowa (Monetary and Economic Community of Central Africa)
Trzy regionalne organizacje afrykańskie o stosunkowo podobnym charakterze. Zakładają wspólne rozwiązywanie problemów gospodarczych, ułatwienia w wymianie handlowej, wzajemne wspieranie ekonomiczne i polityczne.
ECOWAS założono w 1975 roku i obecnie należy do niego 15 państw: Mali, Niger, Nigeria, Togo, Benin, Burkina Faso, Ghana, Wybrzeże Kości Słoniowej, Liberia, Sierra Leone, Gwinea, Gwinea Bissau, Senegal, Gambia i Republika Zielonego Przylądka. Siedziba Wspólnoty znajduje się w stolicy Nigerii - Abudży.
SADC utworzono w 1980 roku. Przystąpiło do niego 13 krajów: Republika Południowej Afryki, Lesotho, Suazi, Namibia, Botswana, Zimbabwe, Mozambik, Angola, Zambia, Malawi, Demokratyczna Republika Konga, Tanzania, Mauritius, Seszele i Madagaskar. Siedzibą SADC jest Gaborone (stolica Botswany).
CEMAC jest najmłodszą ze wspólnot - powstał w 1994 roku. Liczy 11 państw członkowskich: Czad, Kamerun, Republika Środkowoafrykańska, Gwinea Równikowa, Gabon, Kongo, Demokratyczna Republika Konga, Angola, Rwanda, Burundi, Wyspy Św. Tomasza i Książęca.

---